Podręczniki Prawnicze

C. H. Beck

Postępowanieadministracyjne– ogólne, podatkowe, egzekucyjnei przed sądami administracyjnymi

Marek Wierzbowski (red.)Marek SzubiakowskiAleksandra Wiktorowska

16. wydanie

PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

Marek Wierzbowski • Postępowanie administracyjne

W sprzedaży:

M. Wierzbowski, A. Wiktorowska (red.)KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. KOMENTARZ, wyd. 2Duże Komentarze Becka

R. Hauser, M. Wierzbowski (red.) PRAWO O POSTĘPOWANIU PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI. KOMENTARZ, wyd. 2Duże Komentarze Becka

P. GołaszewskiPOSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE I SĄDOWOADMINISTRACYJNE, wyd. 2Plansze Becka

R. KędzioraOGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 3Akademia Prawa

M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda (red.)PRAWO RYNKU KAPITAŁOWEGO. KOMENTARZDuże Komentarze Becka

KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 30Teksty Ustaw Becka

KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 28 Twoje Prawo

www.ksiegarnia.beck.pl

Postępowanie administracyjne

– ogólne, podatkowe, egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi

Redaktorprof. zw. dr hab. Marek Wierzbowski

Autorzydoc. dr Marek Szubiakowski

prof. zw. dr hab. Marek Wierzbowskiprof. dr hab. Aleksandra Wiktorowska

pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego

16. wydanie zmienione i uaktualnione

WYDAWNICTWO C. H.BECKWARSZAWA 2013

Poszczególne części opracowali:

Marek Szubiakowski: IV, VI–§ 14, X, XII, XIV, XVMarek Wierzbowski, Aleksandra Wiktorowska: I–§ 1, 2, II, III, V–§ 11, 12, XI, XIIIAleksandra Wiktorowska: I–§ 3, V–§ 13, VI–§ 15–18, VII, VIII, IX, XVI

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2013

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Marta ŚwierkDruk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-255-5676-1

ISBN e-book 978-83-255-5677-8

Przedmowa do szesnastego wydania

„Postępowanie administracyjne” zostało przygotowane przez zespół autorów, pracowników Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyj-nego Uniwersytetu Warszawskiego, mających wieloletnie doświadczenie w na-uczaniu postępowania administracyjnego. Praca ta została przygotowana jako podręcznik kierowany do dwóch grup Czytelników. Pierwszą z nich są studenci wydziałów prawa, drugą zaś – praktycy zajmujący się postępowaniem administra-cyjnym albo jako pracownicy administracji publicznej (państwowej i samorządo-wej), albo występujący w konkretnych sprawach administracyjnych czy podatko-wych jako strony lub pełnomocnicy stron. Kierując ten podręcznik do tak szeroko zakreślonego grona, autorzy dążyli do wskazania z jednej strony teoretycznych podstaw określonych instytucji procesowych, z drugiej zaś do zamieszczenia in-formacji praktycznych, a także odnotowania co istotniejszych orzeczeń sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego, dotyczących zagadnień proceduralnych ujętych w podręczniku.

Postępowanie administracyjne odgrywa dziś bardzo dużą rolę w praktyce prawniczej. Liczba spraw administracyjnych jest o wiele większa od liczby spraw rozstrzyganych przez sądy. W sprawach administracyjnych strona często występuje bez pomocy adwokata, a pracownik administracji rozstrzygający sprawę również często legitymuje się wykształceniem nieprawniczym.

Przestrzeganie ustawowo określonych zasad postępowania ma zasadnicze znaczenie dla przebiegu sprawy administracyjnej i oceny prawidłowości wydanej decyzji. Znaczny odsetek decyzji uznawanych przez sądy administracyjne za nie-prawidłowe to właśnie decyzje, w których doszło do naruszenia przepisów postę-powania administracyjnego. Ten fakt najpełniej wskazuje, że znajomość procedury często przesądza o wyniku sprawy.

Podręcznik obejmuje trzy podstawowe procedury administracyjne – postępo-wanie ogólne, podatkowe i egzekucyjne. Podręcznik zawiera także część doty-czącą sądownictwa administracyjnego, gdzie zaprezentowano zagadnienia ogólne związane z pozycją ustrojową sądów administracyjnych oraz podstawowe zasady i instytucje postępowania przed sądami administracyjnymi.

VI Przedmowa do szesnastego wydania

Postępowanie administracyjne ogólne jest uregulowane uchwalonym przeszło pięćdziesiąt lat temu Kodeksem postępowania administracyjnego – KPA. Kodeks był wielokrotnie nowelizowany, co jednak nie naruszyło jego podstawowych in­stytucji, w szczególności zasad ogólnych i pozycji strony. Kodeks postępowania administracyjnego możemy zaliczyć do pomników prawodawstwa polskiego – tak jak Niemcy traktują swój BGB, czy Francuzi Code civil. Można zakładać, że w pewnych granicach będzie on używany jako wzorzec do wypracowania rozwią­zań unijnych, na wzór amerykańskich restatemets – czyli wzorców ustawodawstwa krajowego, wykorzystywanych przy przygotowaniu przepisów w poszczególnych krajach czy stanach. Prace w tym kierunku już się rozpoczęły w międzynarodo­wym środowisku prawników administratywistów.

Polska jest jednym z nielicznych krajów mających skodyfikowane po­stępowanie administracyjne. Jest ono rozumiane przy tym dość wąsko, podobnie jak w nauce austriackiej czy niemieckiej, czy innych krajów tego prawniczego obszaru kulturowego. Postępowanie administracyjne dotyczy bowiem tylko roz­strzygania indywidualnych spraw administracyjnych w drodze decyzji admini­stracyjnych przez organy administracji. Na skutek tego podejścia, poza zakresem KPA pozostają procedury dokonywania innego rodzaju czynności przez organy administracji – a w szczególności procedury wydawania prze pisów, zawierania umów i udostępniania informacji. W Polsce procedury te za warte są w postaci cząstkowej w odrębnych ustawach.

Przez pewien czas KPA regulował również postępowanie podatkowe. W 1997 r. ustawodawca wyłączył postępowanie podatkowe z KPA i poddał go odrębnej re­gulacji prawnej zawartej w ustawie – Ordynacji podatkowej. Po stępowanie podat­kowe uważa się nadal za wyodrębniony rodzaj po stępowania admi nistracyjnego, dlatego też odrębny fragment podręcznika poświęcony jest Ordynacji podatkowej, a właściwie przepisom proceduralnym w niej za wartym.

Ani KPA, ani Ordynacja podatkowa nie regulują kwestii wykonania roz­strzygnięć podjętych według przepisów tych obu aktów. Tej problematyce poświę­cona jest odrębna ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w admi nistracji. Tę część procedury administracyjnej określa się mianem egzekucji admini stracyjnej. Insty­tucjom postępowania egzekucyjnego poświęcona jest odrębna część podręcznika.

Z wydawaniem decyzji przez organy administracji i ich wykonaniem jest ściśle związana weryfikacja tych rozstrzygnięć przez sądy administracyjne. Dla­tego też osobna część podręcznika poświęcona jest tzw. postępowaniu sądowo­administracyjnemu, czyli postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administra­cyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym.

W ten sposób Czytelnik otrzymuje podręcznik pokrywający cały, podstawowy obszar postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego.

VIIPrzedmowa do szesnastego wydania

Winniśmy jednak zwrócić uwagę Czytelnika na pewne istotne cechy postępo-wania administracyjnego, których znaczenie wzrosło w ostatnich latach. Przede wszystkim ustawy materialnego prawa administracyjnego zawierają często pewne przepisy proceduralne, niejednokrotnie uzupełniające lub modyfikujące KPA. Do-tyczą one w szczególności treści wniosków czy podań o przyznanie określonego uprawnienia. Często dotyczą też postępowania dowodowego, czasu trwania postę-powania, elementów decyzji. Przepisy takie, ustanawiające wyjątki od KPA po-winny być interpretowane ściśle, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami wy kładni prawa. Ze względu na rozmiar takich szczególnych uregulowań, tylko w pewnym zakresie tego typu odstępstwa od KPA mogą być sygnalizowane w podręczniku.

W postępowaniach przed prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumen-tów, prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, prezesem Urzędu Komunikacji Elek-tronicznej, prezesem Urzędu Transportu Kolejowego przyjęto, że odwo łania od decyzji tych organów określone w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, prawie energetycznym, prawie telekomunikacyjnym oraz ustawie o transporcie kolejowym rozpatruje Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkuren-cji i Konsumentów. Postępowanie przed tym sądem regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W ograniczonym zakresie właściwe są tu jednak nadal sądy administracyjne.

Odrębnym zagadnieniem jest postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tu przepisy ustawy o ochronie konkurencji i kon-sumentów przewidują w ograniczonym zakresie stosowanie obok KPA również KPC i nawet KPK, nie mówiąc o tym, że sama ta ustawa zawiera liczne przepisy proceduralne. To szczególne potraktowanie postępowania przed prezesem UOKiK w części uzasadnione jest specyfiką spraw rozstrzyganych przez ten organ. Jego zakres kompetencji obejmuje np. udzielanie zgody na koncentrację, czyli przejęcie kontroli przez jednego przedsiębiorcę nad innym przedsiębiorcą, sprawy naduży-cia pozycji dominującej. W takich sprawach przedsiębiorca przejmowany, czy przedsiębiorca skarżący się na nadużycie pozycji dominującej pozbawiony jest obecnie praw strony.

Pojawiają się też tendencje do ograniczenia uprawnień, jakie KPA daje stronom postępowania. Przykładem może tu być tzw. postępowanie wyjaśniające, regulo-wane przez ustawę o nadzorze nad rynkiem finansowym i ustawę o ochronie kon-kurencji i konsumentów. Celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania karnego lub administracyjnego (w przypadku UOKiK zwanego antymonopolowym). Wprowadzenie postępowania wyjaśniającego, tak rozumianego, miało na celu umożliwienie sprawdzenia okreś-lonych faktów bez wszczynania postępowania administracyjnego. W praktyce jednak doprowadziło do zastępowania znacznej części postępowania administra-

VIII Przedmowa do szesnastego wydania

cyjnego – szczególnie postępowania dowodowego – nowo wprowadzonym po-stępowaniem wyjaśniającym. Po zebraniu całości lub znacznej części materiału dowodowego wszczyna się postępowanie administracyjne, dołączając do niego akta postępowania wyjaśniającego. Z przepisów nie wynika, aby istniała możli-wość zastępowania postępowania administracyjnego postępowaniem wyjaśniają-cym. Wszczęcie postępowania administracyjnego nie jest zależne od woli organu i następuje z chwilą pierwszej czynności dokonanej wobec strony. Od tej chwili stronie przysługują uprawnienia proceduralne przyznane przez KPA.

Powyżej przedstawiliśmy kilka przykładów prób dekodyfikacji postępowania administracyjnego, czyli wprowadzania przepisów, które mogą ograniczać gwa-rancje procesowe przyznane przez KPA.

Autorzy będą wdzięczni Czytelnikom za wszelkie uwagi dotyczące treści pod-ręcznika – zostaną one wykorzystane w kolejnych wydaniach.

Warszawa, wrzesień 2013 r. Prof. zw. dr hab. Marek WierzbowskiKierownik Katedry Prawa Administracyjnego

i Postępowania Administracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego

Spis treści

Przedmowa do szesnastego wydania ............................................................................... VWykaz skrótów ................................................................................................................. XIXWykaz literatury ............................................................................................................... XXIII

Rozdział I. Istota i rozwój postępowania administracyjnego ................................... 1

§ 1. Postępowanie administracyjne na tle innych dziedzin prawa ........................ 1§ 2. Rozwój postępowania administracyjnego ......................................................... 4§ 3. Standardy europejskie w polskim prawie o postępowaniu

administracyjnym ............................................................................................... 8

Rozdział II. Zagadnienia ogólne ................................................................................... 12

§ 4. Zakres obowiązywania KPA ............................................................................ 12 I. Postępowania regulowane przez KPA ..................................................... 12 II. Ogólne postępowanie administracyjne ..................................................... 12 III. Inne postępowania regulowane przez KPA ............................................ 17

1. Wydawanie zaświadczeń ...................................................................... 172. Sprawy skarg i wniosków .................................................................... 17

§ 5. Zasady ogólne .................................................................................................... 18 I. Założenia postępowania ogólnego ............................................................ 18 II. Pojęcie zasad ogólnych ............................................................................. 20 III. Omówienie zasad ogólnych ...................................................................... 21

1. Zasada praworządności ....................................................................... 212. Zasada prawdy obiektywnej ................................................................. 233. Zasada oficjalności .............................................................................. 234. Zasada czuwania przez organ administracji nad interesem strony

i in nych osób biorących udział w postępowaniu ................................ 245. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu ................................ 256. Zasada pisemności ................................................................................ 267. Zasada dwuinstancyjności .................................................................... 268. Zasada sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych ......... 279. Zasada trwałości decyzji administracyjnej .......................................... 27

10. Zasada szybkości postępowania ........................................................... 2911. Zasada nakłaniania do ugody ............................................................... 2912. Zasada przekonywania ........................................................................ 3013. Zasada pogłębiania zaufania ................................................................ 3014. Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu

obywateli .............................................................................................. 31

X Spis treści

Rozdział III. Podmioty orzekające ............................................................................... 34

§ 6. Organy administracji ........................................................................................ 34 I. Pojęcie organu administracji w KPA ...................................................... 34 II. Organy wyższego stopnia i organy naczelne ......................................... 36

§ 7. Właściwość organów administracji ................................................................... 38 I. Pojęcie właściwości .................................................................................. 38

1. Właściwość rzeczowa ........................................................................... 392. Właściwość instancyjna ........................................................................ 403. Właściwość miejscowa ......................................................................... 42

II. Powierzanie wykonywania kompetencji .................................................. 42 III. Skutki naruszenia przepisów o właściwości ............................................ 43 IV. Spory o właściwość .................................................................................. 44

1. Spory między organami administracji (w tym między organami samorządu terytorialnego) .................................................................... 45

2. Spory między organami administracji rządowej a organami jednostek samorządu terytorialnego ................................................... 47

§ 8. Wyłączenie pracownika oraz organu od udziału w postępowaniu .................. 47 I. Wyłączenie pracownika i członka organu kolegialnego ........................ 48 II. Wyłączenie organu administracji .............................................................. 49

Rozdział IV. Strona i podmioty na prawach strony .................................................. 51

§ 9. Strona w postępowaniu administracyjnym ....................................................... 51§ 10. Podmioty na prawach strony ............................................................................. 59

I. Organizacja społeczna ............................................................................. 59 II. Prokurator .................................................................................................. 62 III. Rzecznik Praw Obywatelskich ................................................................. 64 IV. Rzecznik Praw Dziecka ............................................................................ 65 V. Inne podmioty działające na prawach strony .......................................... 65

Rozdział V. Doręczenia, wezwania i terminy .............................................................. 67

§ 11. Doręczenia ........................................................................................................ 67§ 12. Wezwania ........................................................................................................... 70§ 13. Terminy .............................................................................................................. 72

I. Uwagi wprowadzające .............................................................................. 72 II. Rodzaje terminów ..................................................................................... 73 III. Przywrócenie terminu ............................................................................... 75 IV. Obliczanie terminów ................................................................................. 76 V. Zachowanie terminu ................................................................................ 78 VI. Terminy załatwiania spraw administracyjnych ........................................ 78 VII. Legalne wydłużenie terminów załatwiania spraw ................................... 80 VIII. Milczenie administracji (bezczynność administracji) .............................. 80

Rozdział VI. Wszczęcie postępowania ........................................................................ 85

§ 14. Wszczęcie postępowania ................................................................................... 85§ 15. Metryki, protokoły i adnotacje ........................................................................ 93

I. Uwagi wprowadzające .............................................................................. 93 II. Protokoły ................................................................................................... 93

XISpis treści

III. Adnotacje ................................................................................................... 95 IV. Metryka sprawy ......................................................................................... 95

§ 16. Udostępnianie akt .............................................................................................. 97 I. Jawność .................................................................................................... 97

1. Jawność zewnętrzna ............................................................................ 972. Jawność wewnętrzna ........................................................................... 98

II. Uprawnienia strony wynikające z zasady jawności postępowania ........ 98 III. Ograniczenia jawności .............................................................................. 99

1. Ograniczenia podmiotowe .................................................................... 992. Ograniczenia przedmiotowe ................................................................. 100

IV. Prawne zabezpieczenia udostępniania akt .............................................. 100§ 17. Formy postępowania wyjaśniającego .............................................................. 101

I. Postępowanie gabinetowe ......................................................................... 101 II. Rozprawa ................................................................................................... 102

1. Obligatoryjność i fakultatywność rozprawy ........................................ 1022. Czynności poprzedzające rozprawę ..................................................... 1053. Część wstępna rozprawy ...................................................................... 1064. Część właściwa rozprawy .................................................................... 106

§ 18. Postępowanie dowodowe ................................................................................. 107 I. Dowody ..................................................................................................... 107 II. Uprawdopodobnienie................................................................................. 109 III. Domniemanie w postępowaniu dowodowym .......................................... 110 IV. Rodzaje środków dowodowych ................................................................ 112 V. Dowód z dokumentów .............................................................................. 114 VI. Dowód z zeznań świadków ...................................................................... 116 VII. Dowód z opinii biegłego .......................................................................... 118 VIII. Oględziny ................................................................................................. 119 IX. Przesłuchanie stron .................................................................................. 120 X. Zasady postępowania dowodowego ......................................................... 121

1. Zasada swobodnej oceny dowodów ................................................... 1222. Ciężar dowodu ...................................................................................... 1233. Jawność wobec strony .......................................................................... 1264. Bezpośredniość ..................................................................................... 1275. Koncentracja materiału dowodowego .................................................. 128

XI. Udział strony w postępowaniu dowodowym .......................................... 129 XII. Skutki uchybień w postępowaniu dowodowym ...................................... 132

Rozdział VII. Przerwanie toku postępowania ............................................................ 133§ 19. Zawieszenie postępowania ................................................................................ 133

I. Obligatoryjne zawieszenie postępowania ............................................... 133 II. Fakultatywne zawieszenie postępowania ................................................. 136 III. Forma zawieszenia postępowania ........................................................... 137 IV. Skutki prawne zawieszenia postępowania ............................................... 137 V. Podjęcie zawieszonego postępowania ...................................................... 138

§ 20. Umorzenie postępowania ................................................................................. 138 I. Obligatoryjne umorzenie postępowania ................................................... 139 II. Fakultatywne umorzenie postępowania .................................................. 140 III. Forma umorzenia postępowania ............................................................... 141 IV. Stadia, w których postępowanie można umorzyć ................................... 141

XII Spis treści

Rozdział VIII. Rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym ....................... 142

§ 21. Decyzja ............................................................................................................. 142 I. Pojęcie i istota decyzji ............................................................................. 142 II. Klasyfikacja decyzji .................................................................................. 146

1. Decyzje deklaratoryjne i konstytutywne ............................................ 1462. Decyzje stanowcze (definitywne) i tymczasowe (prowizoryczne) ..... 1473. Decyzje pozytywne i negatywne ........................................................ 1474. Decyzje dochodzące do skutku niezależnie od woli adresata

lub wskutek wniosku strony ................................................................ 1485. Decyzje swobodne i tzw. związane ..................................................... 1486. Decyzje ostateczne i nieostateczne ...................................................... 148

III. Treść decyzji ............................................................................................ 1491. Oznaczenie organu administracji publicznej ....................................... 1492. Data wydania ........................................................................................ 1503. Oznaczenie strony (lub stron) – adresatów decyzji ............................ 1504. Osnowa – treść rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem

po stępo wa nia administracyjnego ........................................................ 1505. Powołanie podstawy prawnej ............................................................... 1516. Uzasadnienie faktyczne i prawne ....................................................... 1537. Pouczenie o przysługujących środkach prawnych .............................. 1568. Podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego

osoby uprawnionej do wydania decyzji albo podpis elektroniczny lub osobisty ......................................................................................... 157

9. Inne składniki ...................................................................................... 159 IV. Konstrukcje decyzji w orzecznictwie NSA i SN ..................................... 160 V. Zajęcie stanowiska przez inny organ przy wydawaniu decyzji

przez organ właściwy ................................................................................ 161 VI. Rygor natychmiastowej wykonalności ..................................................... 162 VII. Pisemna (ustna) lub elektroniczna forma decyzji .................................... 164 VIII. Związanie organu wydaną decyzją ........................................................... 164 IX. Wadliwość decyzji ................................................................................... 165

§ 22. Postanowienie ................................................................................................... 167 I. Istota i pojęcie postanowienia .................................................................. 167 II. Klasyfikacja postanowień ........................................................................ 168 III. Treść postanowienia .................................................................................. 169 IV. Różnice między postanowieniem a decyzją............................................. 170

§ 23. Ugoda administracyjna ...................................................................................... 171 I. Uwagi wprowadzające .............................................................................. 171 II. Przesłanki dopuszczalności zawarcia ugody ............................................ 172 III. Podmioty ugody, inicjatywa zawarcia ugody, fazy postępowania

i termin zawarcia ugody ........................................................................... 173 IV. Forma i treść ugody .................................................................................. 174 V. Zatwierdzenie ugody i odmowa zatwierdzenia ugody ............................ 175 VI. Skutki prawne odmowy zatwierdzenia ugody oraz zatwierdzenia

ugody ......................................................................................................... 177

XIIISpis treści

Rozdział IX. Kontrola prawidłowości decyzji i postanowień w administracyjnym toku instancji .................................................................................................... 179

§ 24. Założenia kontroli instancyjnej ......................................................................... 179 I. Środki prawne w postępowaniu administracyjnym. Uwagi

wprowadzające .......................................................................................... 179 II. Administracyjny tok instancji ................................................................... 181

§ 25. Środki prawne .................................................................................................... 182 I. Odwołanie od decyzji ............................................................................... 182 II. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ ........... 185 III. Zażalenie na postanowienie ...................................................................... 187

§ 26. Postępowanie odwoławcze ................................................................................ 188 I. Postępowanie odwoławcze przed organem I instancji ............................ 188 II. Postępowanie odwoławcze przed organem II instancji ........................... 191 III. Cofnięcie odwołania ................................................................................ 197 IV. Rozstrzygnięcia organu II instancji .......................................................... 198

1. Decyzja o utrzymaniu w mocy zaskarżonej decyzji (art. 138 § 1 pkt 1 KPA) .......................................................................................... 198

2. Decyzja reformatoryjna ........................................................................ 2003. Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji i umorzeniu

postępowania przed organem I instancji w całości albo w części (art. 138 § 1 pkt 2 KPA) .................................................................... 202

4. Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji bez żadnych dalszych rozstrzyg nięć (art. 138 § 1 pkt 2 KPA) ............................................. 203

5. Decyzja o umorzeniu postępowania odwoławczego (art. 138 § 1 pkt 3 KPA) .......................................................................................... 204

6. Decyzja kasacyjna (art. 138 § 2 KPA) ............................................... 205 V. Reformatio in peius w postępowaniu odwoławczym .............................. 208

Rozdział X. Weryfikacja decyzji ostatecznych ............................................................ 213

§ 27. Zagadnienia wstępne ........................................................................................ 213§ 28. Wznowienie postępowania ................................................................................ 215

I. Przesłanka pierwsza .................................................................................. 216 II. Przesłanka druga ....................................................................................... 217 III. Przesłanka trzecia .................................................................................... 217 IV. Przesłanka czwarta .................................................................................... 218 V. Przesłanka piąta ....................................................................................... 219 VI. Przesłanka szósta ..................................................................................... 220 VII. Przesłanka siódma .................................................................................... 220 VIII. Przesłanka ósma ........................................................................................ 220

§ 29. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej na podstawie art. 154 i 155 KPA ......................................................................................................... 225

§ 30. Stwierdzenie nieważności decyzji ................................................................... 227 I. Przesłanka pierwsza .................................................................................. 227 II. Przesłanka druga ....................................................................................... 228 III. Przesłanka trzecia .................................................................................... 231 IV. Przesłanka czwarta ................................................................................... 231 V. Przesłanka piąta ....................................................................................... 231

XIV Spis treści

VI. Przesłanka szósta ..................................................................................... 232 VII. Przesłanka siódma ..................................................................................... 232

§ 31. Inne przypadki uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznych .......................... 236 I. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej, na mocy której strona

nabyła prawo bez zgody strony ................................................................ 236 II. Zmiana, uchylenie i stwierdzenie wygaśnięcia decyzji na podstawie

przepisów pozakodeksowych .................................................................. 238

Rozdział XI. Uprawnienia prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu administracyjnym ............................................................... 241

§ 32. Uprawnienia prokuratora ................................................................................... 241§ 33. Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich .................................................. 244

Rozdział XII. Opłaty i koszty postępowania............................................................... 245

§ 34. Zasady wnoszenia należności przez stronę ..................................................... 245 I. Opłaty ........................................................................................................ 245 II. Koszty postępowania ................................................................................ 247 III. Inne należności .......................................................................................... 249

Rozdział XIII. Postępowania uproszczone .................................................................. 251

§ 35. Wydawanie zaświadczeń ................................................................................... 251 I. Pojęcie zaświadczenia ............................................................................... 251 II. Zakres podmiotowy ................................................................................. 252 III. Tryb wydawania ........................................................................................ 253

§ 36. Skargi i wnioski ................................................................................................. 256 I. Zagadnienia ogólne ................................................................................... 256 II. Skargi ......................................................................................................... 260 III. Wnioski .................................................................................................... 262

Rozdział XIV. Postępowanie podatkowe ...................................................................... 264

§ 37. Regulacja postępowania podatkowego ............................................................ 264§ 38. Organy orzekające ............................................................................................. 269§ 39. Zasady ogólne .................................................................................................... 273§ 40. Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu ............................. 280§ 41. Strona w postępowaniu podatkowym ............................................................... 283§ 42. Podmioty na prawach strony w postępowaniu podatkowym ......................... 288§ 43. Załatwianie spraw .............................................................................................. 289§ 44. Doręczenia .......................................................................................................... 291§ 45. Wezwania ........................................................................................................... 294§ 46. Przywrócenie terminu ........................................................................................ 295§ 47. Wszczęcie postępowania ................................................................................... 296§ 48. Protokoły i adnotacje ......................................................................................... 301§ 49. Udostępnienie akt .............................................................................................. 301§ 50. Dowody .............................................................................................................. 302

I. Dowody ..................................................................................................... 302 II. Dowody o szczególnym charakterze ........................................................ 305 III. Pozostałe dowody ...................................................................................... 308

XVSpis treści

§ 51. Rozprawa .......................................................................................................... 310§ 52. Zawieszenie postępowania ................................................................................ 312§ 53. Decyzje ............................................................................................................... 315§ 54. Postanowienia ................................................................................................... 318§ 55. Odwołanie .......................................................................................................... 319§ 56. Zażalenia ............................................................................................................ 324§ 57. Wznowienie postępowania ................................................................................ 324§ 58. Stwierdzenie nieważności .................................................................................. 326§ 59. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznych ..................................................... 327§ 60. Wygaśnięcie decyzji ......................................................................................... 328§ 61. Odpowiedzialność odszkodowawcza ................................................................ 329§ 62. Kary porządkowe ............................................................................................... 330§ 63. Koszty postępowania ......................................................................................... 331

Rozdział XV. Postępowanie egzekucyjne w administracji ........................................ 333

§ 64. Regulacja egzekucji administracyjnej ............................................................... 333 I. Zarys rozwoju regulacji prawnej .............................................................. 333 II. Zakres regulacji ......................................................................................... 338 III. Podmioty postępowania egzekucyjnego ................................................... 342

1. Organ egzekucyjny ............................................................................... 3422. Wierzyciel ............................................................................................. 3453. Zobowiązany ......................................................................................... 3464. Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna ..... 3475. Uczestnicy postępowania .................................................................... 348

§ 65. Środki egzekucyjne ............................................................................................ 349 I. Założenia ogólne ....................................................................................... 349 II. Środki egzekucyjne obowiązków o charakterze pieniężnym .................. 350

1. Egzekucja z pieniędzy .......................................................................... 3502. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę .................................................. 3513. Egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego

i ubezpieczenia społecznego oraz renty socjalnej ............................... 3524. Egzekucja z rachunków bankowych .................................................... 3535. Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych ................................. 3546. Egzekucja z praw z instrumentów finansowych zapisanych

na rachunkach papierów wartościowych lub innych rachunkach oraz z wierzytelności z ra chunków pieniężnych ................................. 355

7. Egzekucja z papierów wartościowych niezapisanych na rachunkach papierów wartościowych ...................................................................... 356

8. Egzekucja z weksla .............................................................................. 3569. Egzekucja z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych

oraz z praw własności przemysłowej .................................................. 35710. Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ... 35811. Egzekucja z pozostałych praw majątkowych ...................................... 35912. Egzekucja z ruchomości ....................................................................... 36013. Egzekucja z nieruchomości .................................................................. 36014. Szczególne zasady egzekucji należności pieniężnych ....................... 362

III. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym ........................... 3641. Grzywna w celu przymuszenia ............................................................ 3642. Wykonanie zastępcze ............................................................................ 365

XVI Spis treści

3. Odebranie rzeczy ruchomej .................................................................. 3674. Odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń ... 3675. Przymus bezpośredni ............................................................................ 369

§ 66. Postępowanie zabezpieczające ......................................................................... 370§ 67. Tok postępowania egzekucyjnego ..................................................................... 373

I. Zasady postępowania egzekucyjnego ....................................................... 3731. Zasada obligatoryjnego podejmowania egzekucji ............................... 3732. Zasada legalności .................................................................................. 3743. Zasada stosowania najłagodniejszego środka egzekucyjnego ........... 3744. Zasada niedopuszczalności stosowania środków egzekucyjnych,

gdy od padła podstawa prowadzenia egzekucji ................................... 3755. Zasada poszanowania minimum egzystencji ....................................... 3756. Zasada zagrożenia ................................................................................. 3757. Zasada niezależności postępowania egzekucyjnego ............................ 3768. Zasada prawdy obiektywnej ................................................................. 376

II. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego ................................................. 377 III. Zbieg egzekucji ......................................................................................... 380 IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania egzekucyjnego ........................ 382 V. Postępowania uproszczone ...................................................................... 385 VI. Środki prawne w postępowaniu egzekucyjnym ..................................... 386

1. Zarzuty .................................................................................................. 3872. Zażalenie ............................................................................................... 3893. Skarga na czynności egzekucyjne ........................................................ 3904. Wniosek o wyłączenie spod egzekucji ................................................ 3905. Żądanie zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie

przepisów KPA ..................................................................................... 390 VII. Środki nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym .................................... 393 VIII. Koszty postępowania egzekucyjnego ....................................................... 393 IX. Udzielanie pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z jego

pomocy przy dochodzeniu należności pieniężnych ................................. 395

Rozdział XVI. Pozycja prawna sądów administracyjnych i postępowanie przed sądami administracyjnymi ................................................................. 398

§ 68. Pozycja prawna sądów administracyjnych ....................................................... 399 I. Podstawy prawne działania sądów administracyjnych ............................ 399 II. Organizacja sądownictwa administracyjnego – uwagi ogólne .............. 402 III. Organizacja wojewódzkich sądów administracyjnych ............................. 404 IV. Organizacja Naczelnego Sądu Administracyjnego .................................. 406 V. Zakres właściwości sądów administracyjnych ......................................... 408 VI. Zakres właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego ...................... 411

§ 69. Postępowanie przed sądami administracyjnymi ............................................... 412 I. Podstawowe zasady postępowania przed sądami administracyjnymi ... 412

1. Zasada prawa do sądu .......................................................................... 4122. Zasada dwuinstancyjności .................................................................... 4123. Zasada legalności .................................................................................. 4134. Zasada informowania (zasada udzielania pomocy prawnej stronom) ... 4145. Zasada jawności .................................................................................. 4156. Zasada ekonomii procesowej ............................................................... 415

XVIISpis treści

II. Sąd administracyjny – arbiter postępowania ........................................... 4161. Właściwość sądu administracyjnego .................................................... 4162. Wyłączenie sędziego ............................................................................. 4163. Skład sądu ............................................................................................. 418

III. Strony i inni uczestnicy postępowania przed sądami administracyj- nymi ........................................................................................................... 4181. Strony postępowania ........................................................................... 4182. Uczestnicy postępowania .................................................................... 4203. Zdolność sądowa i procesowa ............................................................ 4214. Pełnomocnictwo .................................................................................... 422

IV. Pisma w postępowaniu sądowym ............................................................. 423 V. Wniosek o wszczęcie postępowania ....................................................... 424 VI. Skarga do sądu administracyjnego ........................................................... 425

1. Legitymacja skargowa .......................................................................... 4252. Wyczerpanie środków zaskarżenia ..................................................... 4263. Terminy i tryb wniesienia skargi ......................................................... 4284. Uiszczenie wpisu .................................................................................. 4295. Inne wymogi formalne – forma i treść skargi jako pisma

procesowego ......................................................................................... 430 VII. Skutki prawne skargi ................................................................................ 430

1. Względna suspensywność skargi ......................................................... 4302. Cofnięcie skargi .................................................................................... 4313. Odrzucenie skargi, oddalenie lub uwzględnienie skargi ..................... 431

VIII. Doręczenia ................................................................................................. 433 IX. Terminy ...................................................................................................... 435

1. Uwagi ogólne ........................................................................................ 4352. Przywrócenie terminu ........................................................................... 435

X. Posiedzenia sądowe ................................................................................. 436 XI. Postępowanie mediacyjne ......................................................................... 437 XII. Postępowanie uproszczone ...................................................................... 438 XIII. Zawieszenie postępowania ........................................................................ 439 XIV. Umorzenie postępowania .......................................................................... 441 XV. Orzeczenia sądowe .................................................................................... 441

1. Wyroki ................................................................................................... 4412. Postanowienia ....................................................................................... 4433. Zakaz reformationis in peius .............................................................. 4444. Prawomocność orzeczeń ..................................................................... 4445. Sankcje za niewykonywanie orzeczeń sądowych ............................... 445

5.1. Wymierzenie organowi grzywny ................................................. 4455.2. Wystąpienia prezesa sądu lub składu orzekającego .................... 4465.3. Roszczenie o odszkodowanie ..................................................... 447

XVI. Weryfikacja orzeczeń sądów administracyjnych ...................................... 447 1. Skarga kasacyjna ................................................................................. 4472. Zażalenie ............................................................................................... 4513. Wznowienie postępowania – skarga o wznowienie ............................ 4524. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego

orze czenia ............................................................................................ 455 XVII. Wykonywanie orzeczeń sądowych ........................................................... 457 XVIII. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt ............................. 457

XVIII

XIX. Przepisy z zakresu postępowania w obrocie zagranicznym .................. 459 XX. Koszty postępowania ................................................................................ 459

1. Zwrot kosztów postępowania między stronami .................................. 4592. Koszty sądowe ...................................................................................... 460

2.1. Wpis .............................................................................................. 4612.2. Opłata kancelaryjna ...................................................................... 4612.3. Wydatki ......................................................................................... 462

3. Zwolnienie od kosztów sądowych ....................................................... 4623.1. Prawo pomocy .............................................................................. 463

Indeks rzeczowy ............................................................................................................... 467

Spis treści

Wykaz skrótów

1. Akty normatywne

EgzAdmU .......................... ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w ad mi-nistracji (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zm.)

EKDA ................................ Europejski Kodeks Dobrej AdministracjiEKPC ................................. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wol-

ności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)FinPublU ............................ ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn.

Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.)KCel ................................... Kodeks celnyKK ..................................... Kodeks karnyKKS ................................... Kodeks karny skarbowyKP ...................................... Kodeks pracyKPA .................................... Kodeks postępowania administracyjnegoKPC ................................... Kodeks postępowania cywilnegoKRO ................................... Kodeks rodzinny i opiekuńczyKSH ................................... Kodeks spółek handlowychMPPOiP ............................. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i PolitycznychOpłSkarbU ......................... ustawa z 16.11.2006 r. o opłacie skarbowej (tekst jedn. Dz.U.

z 2012 r. poz. 1282 ze zm.)OrdPU ................................ ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.

Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.)PAdmR ............................... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22.3.1928 r.

o po stępowaniu administracyjnem (Dz.U. Nr 36, poz. 341 ze zm.)

PrCel ................................... ustawa z 19.3.2004 r. – Prawo celne (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r.poz. 727)

ProkU ................................. ustawa z 20.6.1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.)

PrPostSAdm ...................... ustawa z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270)

PrUSAdm .......................... ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyj- nych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.)

PrWod ................................ ustawa z 18.7.2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 145 ze zm.)

SamGminU ........................ ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.)

SamPowiatU ...................... ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 595 ze zm.)