Płazińce (robaki płaskie)

SYSTEMATYKA

Typ: PłazińceGromada: Wirki np. Wypławek białyGromada: Przywry np. Motylica wątrobowa, przywra krwiGromada: Tasiemce np. Tasiemiec uzbrojony, tasiemiec

nieuzbrojony, bruzdogłowiec szeroki, tasiemiec bąblowcowy, mózgowiec

Ogólna charakterystyka płazińców:- ciało silnie spłaszczone grzbieto-brzusznie

- dwuboczna symetria ciała

- słabo zaznaczona część głowowa

- narządy zgrupowane w układy

- narządy tworzą się w trakcie rozwoju ze wszystkich trzech listków zarodkowych (trójwarstwowce)

- do płazińców należą zarówno zwierzęta wolno żyjące w wodach słodkich i słonych (wypławek) jak i organizmy wyłącznie pasożytnicze (przywry , tasiemce)

- typ płazińce obejmuje 20 000 gatunków

Budowa i funkcje życiowe płazińców:

- ciało płazińców pokrywa jednowarstwowy, wielojądrowy nabłonek, pod którym znajdują się pasma mięśni ułożonych podłużnie, skośnie i okrężnie w stosunku do długiej osi ciała

- mięśnie wraz z nabłonkiem tworzą wór powłokowo- mięśniowy

- nabłonek ma rąbek migawkowy (rzęskowy)

- pierwotna jama ciała -pseudocel

- przestrzeń wora powłokowo- mięśniowego wypełnia galaretowata substancja zawierająca komórki (parenchyma)- pierwotna forma tkanki łącznej pośrednicząca w wymianie substancji we wnętrzu ciała

Gromada: Wirki

Szkielet:

Brak twardych elementów szkieletowych. Funkcje wzmacniającą spełnia wór powłokowo- mięśniowy oraz elementy włókniste w parenchymie

Układ oddechowy i krążenia

Płazińce nie wykształciły tych układów. Funkcję układu krążenia spełnia parenchyma i jelito. Wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią ciała.

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy wirków zbudowany jest z:

- jelita przedniego, rozpoczynającego się ektodermalną gardzielą. U wypławków gardziel jest ona umięśniona i wysuwana na zewnątrz. Otwór gębowy położony po brzusznej stronie ciała.

- jelita środkowego pochodzenia endodermalnego. Jelito zawsze zakończone jest ślepo, dlatego niestrawieone resztki pokarmu usuwane są na zewnątrz przez gardziel.

Układ wydalniczy

- u płazińców po raz pierwszy pojawiają się wyspecjalizowane narządy wydalnicze. Chociaż część produktów p. m.. opuszcza ciało na drodze dyfuzji to występują również aparaty nefrydialne typu protonefrydium. Każdy z przewodów wydalniczych otwierających się na zewnątrz ciała zakończony jest buławkowatymi rozszerzeniami nazywanymi komórkami płomykowymi (pęczek falujących rzęsek takiej komórki przypomina płomień świecy). Komórki płomykowe zatopione są w płynie, który obmywa wszystkie komórki ciała. Część tego płynu przenika do komórek płomykowych a kanaliki wyprowadzające prowadzą go na zewnątrz ciała

Układ nerwowyskupienie komórek nerwowych w okolicy głowowej wypławka określane jest mianem zwoju nerwowego i jest odpowiednikiem prymitywnego mózgu. Od zwoju mózgowego odchodzą 3 pary podłużnych pni nerwowych (brzuszne, grzbietowe, boczne) Poprzeczne spoidła nerwowe łączą pnie nerwowe w paryOraz plamki oczne ze zwojem nerwowym (drabinkowy układ nerwowy) Wirki posiadają narządy zmysłów w postaci chemoreceptorów, fotoreceptorów, wirki morskie posiadają również narządy równowagi w postaci statocysty

Rozmnażanie wirków

Wirki są obupłciowe (obojnaki , hermafrodyty), rozwój większości jest prosty.

Mogą rozmnażać się bezpłciowo poprzez podziały poprzeczne.

Wirki mają ogromne zdolności do regeneracji, potrafią odtworzyć całe ciało nawet z niewielkiego jego fragmentu (posiadają komórki totipotencjalne- neoblasty)

W Polsce żyje kilkanaście gatunków wirków, do najbardziej znanych zaliczamy wypławka białego (26 mm długości, 6 mm szerokości), wypławki czarne, wielooczkę czarną - wszystkie zamieszkują czyste zbiorniki wodne. Morskie formy są zwykle większe od słodkowodnych (dochodzą do 10 cm długości) a ich ciała są ciekawiej ubarwione.

Przywry

-małe, nieczłonowane płazińce o listkowatym kształcie

- wyłącznie pasożytnicze (żyją na zewnątrz lub wewnątrz organizmów kręgowców lądowych i wodnych)

- niektóre przywry z wyglądu przypominają wirki

- mają aparat czepny w postaci dwóch przyssawek- przedniej i brzusznej

Powłokę ciała stanowi syncytialny nabłonek pozbawiony rzęsek

Układ nerwowy, mniej skomplikowany niż u wirków

Narządy zmysłów ograniczają się do komórek receptorowych zmysłu chemicznego i dotyku, natomiast niektóre postacie larwalne są wyposażone w dobrze rozwinięte narządy zmysłów (np. fotoreceptory)

Układ pokarmowy, dwugałęziste jelito, w pobieraniu pokarmu z układem pokarmowym współdziałają powłoki ciała

Wymiana gazowa zachodzi przez powłoki ciała

Układ wydalniczy zbudowany podobnie jak u wirków ale na zewnątrz prowadzi jeden otwór wydalniczy zlokalizowany w tylnym końcu ciała

Rozwój przywr

- z nielicznymi wyjątkami (przywra krwi) przywry są obojnakami

- przechodzą złożony cykl rozwojowy, w którym dochodzi do zmiany żywiciela, z kilkoma stadiami larwalnymi

- żywicielami pośrednimi są najczęściej ślimaki

- przykład: cykl rozwojowy motylicy wątrobowej (Fasciola hepatica)

- w przewodach żółciowych żywiciela dochodzi do zapłodnienia krzyżowego, a zapłodnione jaja wraz z żółcią dostają się do przewodu pokarmowego i z kałem usuwane są na zewnątrz

- jajo musi dostać się do wody (żywicielem pośrednim jest ślimak wodny)

- z jaj wylęgają się pierwsze postacie larwalne, które zarażają ślimaka (błotniarka stawowa)

- larwy przechodzą w ślimaku wiele przeobrażeń a także rozmnażają się partenogenetycznie

- ostatnia z szeregu larw opuszcza ciało ślimaka i osiada na roślinie, otacza się cystą i w tej postaci czeka, aż zje ją żywiciel ostateczny

- w przewodzie pokarmowym roślinożercy cysta ulega strawieniu a larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią wędruje do wątroby gdzie dorasta i dojrzewa (choroba wywołana przez motylicę to fascioloza)

Przegląd przywr:

- motyliczka- dorosła postać ma 1,5 cm, pasożytuje w drogach żółciowych ssaków roślinożernych, jednym z żywicieli pośrednich są mrówki

Przywra kocia-jest pasożytem dróg żółciowych ssaków drapieżnych, cykl rozwojowy związany z wodą, żywiciele pośredni to ślimaki i ryby. Zarażenie ludzi (częste w Azji) zachodzi poprzez spożycie niedogotowanego mięsa ryb

Przywra krwi- postać dorosła bytuje w naczyniach krwionośnych pęcherza moczowego i jamy brzusznej człowieka. Cerkarie atakują człowieka zanurzonego w wodzie

Tasiemce- są największymi płazińcami (osiągają długość do kilku metrów) o ciele najczęściej w kształcie członowanej wstęgi

- są wyłącznie pasożytnicze

- postacie dorosłe poza nielicznymi wyjątkami żyją w jelitach kręgowców

- larwy mogą zamieszkiwać różne narządy wewnętrzne

W ciele tasiemca wyodrębnia się:

- główkę (skoleks)- z aparatem czepnym (przyssawki,haki) zawierającą zwoje mózgowe

-szyjkę będącą miejscem powstawania nowych członów tasiemca

- strobilę- ciało zbudowane z członów, z których ostatnie mogą się odrywać bez szkody dla kondycji zwierzęcia. Człony wypełnione są narządami wewnętrznymi. Im dalej od szyjki tym człony są większe, dojrzewa wypełniający je układ rozrodczy

- brak przewodu pokarmowego, pobieranie pokarmu zachodzi całą powierzchnią ciała

- układ wydalniczy podobny jak u wirków

- występują komórki receptorowe zmysłu chemicznego i dotyku

- oddychanie beztlenowe

Rozmnażanie

- tasiemce są obupłciowe

- gdy w przewodzie pokarmowym danego osobnika pasożytuje tylko jeden tasiemiec może dojść do samozapłodnienia (zawsze pomiędzy różnymi członami!)

- człony opuszczające ciało żywiciela wypełnione są zapłodnionymi jajami

- przechodzą złożony cykl rozwojowy z dwoma lub trzema pokoleniami larw wymagających żywicieli pośrednich odpowiednich dla poszczególnych gatunków tasiemców

Typy larw tasiemców

Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego

Tasiemiec uzbrojony- osiąga długość do 4 metrów. Jego główka zaopatrzona jest w przyssawki i haki. Wągier tasiemca uzbrojonego może przetrwać w mięśniach około roku zachowując zdolność do zakażenia. Żywiciel ostateczny zaraża się na skutek zjedzenia narządów żywiciela pośredniego zawierającego wągry.

Tasiemiec nieuzbrojony- w ciele żywiciela może dożyć 30 lat. Osiąga długość do 12 metrów. Na główce ma tylko przyssawki. Jego cykl rozwojowy jest taki sam jak tasiemca uzbrojonego z tym że żywicielem pośrednim jest bydło.

Cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego

Tasiemiec bąblowcowy jest maleńki (kilka milimetrów długości) najczęściej składa się z trzech członów. Pasożytuje w jelicie psa i innych mięsożernych. Żywicielem pośrednim jest bydło, kozy, jelenie,owce,ale także człowiek. Larwa tasiemca (bąblowiec- echinococus) umieszcza się w wątrobie lub innych narządach i osiąga duże rozmiary, ze względu na które mogą spowodować uszkodzenia narządów, w których rosną , a nawet śmierć żywiciela.

Bruzdogłowiec szeroki- pasożytuje w jelitach człowieka, dorasta do kilkunastu metrów długości. Mniejsze rozmiary osiąga w przewodzie pokarmowym kotai innych ssaków żywiących się rybami Jego główka zaopatrzona jest w bruzdy przyssawkowe. Pierwszym żywicielem pośrednim jest skorupiak (np. oczlik), drugim zywicielem jest ryba. Larwa osiada w mięśniach lub narządach rozrodczych ryby dlatego zarazić się można zarówno zjadając mięso ryby jak i kawior.

Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego

Mózgowiec (Tasiemiec kręćkowy) - Pasożytuje w jelicie psów. Żywicielami pośrednimi są owce , kozy, bydło, sarny, jelenie, świnie. Onkosfera rozwija się u żywiciela pośredniego, w cenurus, który lokalizuje się w mózgu lub rdzeniu kręgowym.Na przykład w mózgu owcy, cenurus osiąga wielkość porównywalną z wielkością jaja kury, zawiera do 500 główek.