Plan wynikowy – kryteria oceniania z przyrody klasa...

Opracowały:Opracowały:Urszula BurtanUrszula BurtanMagdalena StępniakMagdalena Stępniak

Przedmiotowy system oceniania z przyrodyPrzedmiotowy system oceniania z przyrodyrok szkolny 2012/2013rok szkolny 2012/2013

1. Wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie – umieszczone w szczegółowym planie wynikowym dla klas IV, V, VI-tych, dostępne u

Pani Dyrektor i nauczycieli przyrody.

2. Minimalna ilość ocen w semestrze:

Klasa Odpowiedzi ustne

Sprawdziany Kartkówki Zadania domowe

IV 2 2 1 2

V 2 2 1 2

VI 2 2 1 2

3. Poprawa oceny cząstkowej (ocena niedostateczne lub dopuszczająca ze sprawdzianu) – tryb poprawy, zgodny z zapisem w WSO –

uczeń zobowiązany jest poprawić ocenę niedostateczną ze sprawdzianu w terminie 2 tygodni od momentu poinformowania go o ocenie w

formie ustalonej wraz z uczniem przez nauczyciela. Dopuszcza się poprawę oceny dopuszczającej ze sprawdzianu na prośbę ucznia w

terminie i formie ustalonej przez nauczyciela.

Ocenianie sprawdzianów – procentowo:

a) ocena celująca – powyżej 100%,b) ocena dobra – 75 – 89%,

c) ocena bardzo dobra – 90 – 100%,d) ocena dostateczna – 51 – 74%,e) ocena dopuszczająca 30 – 50%,f) ocena niedostateczne poniżej 30%,

4. Wystawienie oceny śródrocznej i rocznej – ustala się następującą hierarchię ocen cząstkowych: - największe znaczenie mają oceny ze sprawdzianów

- następnie oceny z odpowiedzi ustnych

- oceny z kartkówek

- oceny z zadań domowych (+++++ ocena 5 i - - - - - ocena 1)

- oceny z aktywności (+++++ ocena 5 i - - - - - ocena 1)

- oceny z referatów, konkursów (w tym akcji ekologicznych)

Uczeń, który jest laureatem Konkursu Przyrodniczego, otrzymuje ocenę celującą z przedmiotu na półrocze lub koniec roku (w zależności

od etapu konkursu).

5. Tryb poprawy oceny rocznej – zgodnie z zapisem w WSO (§6).

6. Sposoby informowania uczniów o ocenach – nauczyciel informuje ustnie o każdej ocenie wszystkich uczniów wobec całej klasy. Oceny z

odpowiedzi ustnych i sprawdzianów wpisywane są do zeszytu ucznia, a przyjęcie ich do wiadomości rodzic potwierdza podpisem. Oceny z

zadań domowych wpisywane są w zeszycie ćwiczeń, a wpis ten również potwierdzają rodzice. Informacja o ocenie śródrocznej i rocznej

przekazywana jest pisemnie w zeszycie ucznia w terminie zgodnym z WSO i kalendarzem roku szkolnego, a rodzic potwierdza przyjęcie jej do

wiadomości podpisem.

7. Sposoby informowania rodziców o ocenach. –zgodnie z zapisem w WSO – rodzice informowani są o ocenach na wywiadówkach oraz w

formie podanej w punkcie 7. Informację o ocenach i postępach dziecka w nauce rodzice mogą również uzyskać kontaktując się z

wychowawcą lub nauczycielem przyrody.

8. Dla uczniów posiadających opinię Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej kryteria oceniania są dostosowane do ich poziomu

umiejętności i możliwości.

9. Dostosowanie wymagań dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Wymagania dostosowuje się do uczniów indywidualnie na podstawie konkretnej opinii z PPP .

Słaba technika i tempo czytania, rzutują na ogólne zrozumienie tekstów i poleceń wobec czego nauczyciel wydłuża czas przeznaczony na

przyswojenie modułów tematycznych, na udzielenie odpowiedzi ustnych, pozwala pisać sprawdzian w czasie dłuższym od pozostałych

uczniów, dodatkowo wyjaśnia i nakierowuje na prawidłowy tok myślenia.

Ilość błędów ortograficznych nie wpływa w żaden sposób na końcową ocenę ze sprawdzianów, czy kartkówek.

W indywidualnie uzasadnionych przypadkach dopuszcza się by na sprawdzianie uczeń wybrał sobie z gotowego zestawu połowę zadań(te,

które są dla niego najłatwiejsze).

Nauczyciel wydłuża uczniowi z dysfunkcjami czas potrzebny na poprawę oceny ze sprawdzianu.

Dopuszcza się możliwość ustnego odpytywania podczas konsultacji indywidualnych.

10. Praca z uczniem zdolnym.

Na lekcjach przyrody uczniowie zdolni mogą rozwijać swoje zainteresowania i pogłębiać wiedzę, wykorzystując różne źródła informacji.

Prezentowanie wyników pracy jest mobilizujące i zachęca do podejmowania większego trudu w zdobywaniu wiedzy i umiejętności.

Formy pracy:

1. Konkursy organizowane przez KO i inne instytucje zewnętrzne, jak też wewnątrzszkolne

2. Korzystanie ze środków multimedialnych w zdobywaniu wiedzy i umiejętności do konkursów międzyszkolnych.

3. Wykonywanie prac dodatkowych:

o sprawozdania z wycieczek, wystaw

o opis krajoznawczy

o czytanie lektur, czasopism przyrodniczych

o hodowla roślin i zwierząt

o prowadzenie obserwacji pogody

o doświadczenia

o projekt trasy wycieczki

o rozwiązywanie kart pracy oraz dodatkowych zadań na sprawdzianach, wykraczających poza program nauczania

o kolekcje własne np. zielniki, zbiory skał, nasion itp.

o Prezentowanie wykonanych prac- kolekcji, zbiorów na forum klasy.

Plan wynikowy dla klasy 4„Tajemnice przyrody – nowa podstawa programowa”

Tytuł w podręczniku

Numer i temat lekcji

Wymagania konieczne(ocena dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania podstawowe(ocena dostateczna).

Uczeń:

Wymagania rozszerzające(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania dopełniające(ocena bardzo dobra).

Uczeń:

Wymagania wykraczające(ocena celująca).

Uczeń:1. Lekcja organizacyjna. W jaki sposób będziemy pracować na lekcjach przyrody?

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:1. Pierwsza lekcja przyrody

2. Jak będziemy poznawać przyrodę?

wymienia źródła informacji o przyrodzie (B); korzysta z płyty dołączonej do podręcznika (D); omawia podstawowe zasady pracy i bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni przyrodniczej (B)

wymienia elementy tworzące świat przyrody (A); omawia, czym zajmuje się przedmiot przyroda (C); korzysta ze wskazanej przez nauczyciela edukacyjnej strony internetowej (D)

podaje przykłady wykorzystania pomocy dydaktycznych znajdujących się w pracowni przyrodniczej (C); wyjaśnia celowość istnienia regulaminu pracowni przyrodniczej (D)

podaje przykłady zagadnień, które będzie miał możliwość poznać na lekcjach przyrody (C); wyjaśnia zasady, którymi powinni kierować się kolekcjonerzy okazów przyrodniczych (B)

przygotowuje krótką notatkę na temat różnych informacji znajdujących się we wskazanych przez nauczyciela dodatkowych źródłach, np. atlasach, albumach, encyklopediach itp. (D)

2. Dobrze się czujemy w szkole i w domu

3. Co wpływa na dobre samopoczucie w szkole i w domu?

proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw (C); wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając terminu „asertywność”) (C); podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B)

omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B)

omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C)

omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C)

analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D)

3. Uczymy się planować

4. Dlaczego planowanie zajęć jest ważne?

analizuje przykładowy plan dnia (C); podaje przykłady form wypoczynku aktywnego (B); podaje przykłady form wypoczynku biernego (B)

omawia zasady zdrowego stylu życia (B); wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne czynności (B); planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności (C)

wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); konstruuje własny plan dnia (D); wyjaśnia, dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku (D)

uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego stylu życia (D)

proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy wypoczynku dla swojej rodziny, możliwe do zrealizowania w dniu wolnym od pracy (D)

Podsumowanie działu 1

5., 6. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe otoczenie”

Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:1. Przyroda i jej składniki

7. Poznajemy składniki przyrody

wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3–4 elementy przyrody ożywionej (A)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „przyroda nieożywiona” (B); wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka (B)

wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka (C)

podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C)

wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B)

2. Jak poznawać przyrodę?

8. Jakimi sposobami poznajemy przyrodę?

wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (B); omawia dowolną cechę przyrodnika (C)

omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B); wymienia cechy przyrodnika (B)

porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (A)

na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); wyjaśnia, czym jest doświadczenie (B)

przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D); wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów (D)

3. Przyrządy i pomoce przyrodnika

9. Przyrządy i pomoce ułatwiające prowadzenie obserwacji w terenie

podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lornetki (C); notuje 2–3 spostrzeżenia dotyczące obserwowanych obiektów (C); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C)

przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); określa charakterystyczne cechy obserwowanych obiektów (C)

planuje miejsca 2–3 obserwacji (C); dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (C)

planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zaplanowanej obserwacji (D)

przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów, głębin) (D)

9a. Lekcja w terenie –Przyrządy i pomoce przyrodnika




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:10. Poznajemy budowę i działanie mikroskopu

podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu (B); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C)

omawia przeznaczenie mikroskopu (B); przygotowuje mikroskop do prowadzenia obserwacji (C)

podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu (C); przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją (D)

określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C)

samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D); przygotowuje informacje na temat mikroskopu elektronowego (D)

4. Określamy kierunki geograficzne

4. Określamy kierunki geograficzne cd.

11. W jaki sposób określamy kierunki geograficzne?

podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych (C)

podaje nazwy głównych kierunków geograficznych (C)

wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu (B)

podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (B)

podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (D)podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych (D)

12. Określamy kierunki geograficzne za pomocą kompasu i gnomonu

wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu (C)

posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu (C)

omawia sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu (B)

porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu (D)

13. Inne sposoby wyznaczania kierunków geograficznych

rysuje różę głównych kierunków geograficznych (B)

podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych (B)

wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby (C)

omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych i wytworów człowieka (C)

odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela (D)

13a. Lekcja w terenie – Ćwiczenia w wyznaczaniu kierunków geograficznych




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:5. Mapa –niezbędna pomoc dla przyrodnika

14. Jak czytać mapę?

wymienia rodzaje map (A); odczytuje informacje zapisane w legendzie planu (C)

wyjaśnia pojęcie „legenda” (B); określa przeznaczenie różnych rodzajów map (B); dobiera rodzaj mapy do określonego zadania (C); rozpoznaje obiekty przedstawione na planie za pomocą znaków topograficznych (C/D)

opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie (D); przygotowuje „zbiór” znaków topograficznych dla najbliższej okolicy (C)

porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty (C/D)

rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy), używając właściwych znaków topograficznych (D)

6. Jak się orientować w terenie?

15. Jak się orientować w terenie?

wskazuje kierunki geograficzne na mapie (C)

określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu (C)

wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy (B); orientuje mapę za pomocą kompasu (C)

orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie (C)

dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu (D)

15a. Lekcja w terenie – Jak się orientować w terenie?

7. Obserwujemy i pielęgnujemy rośliny

16. Poznajemy zasady pielęgnacji roślin

wymienia zasady pielęgnacji roślin (B)

omawia zasady pielęgnacji roślin (B); podaje przykłady roślin stosowanych jako przyprawy do potraw (B)

rozpoznaje wybrane rośliny doniczkowe (C); wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość wymagań życiowych uprawianych roślin (D)

wymienia kilka powodów, dla których uprawiamy rośliny (B); porównuje wymagania dwóch roślin doniczkowych (np. kaktusa i paproci) (D)

prezentuje jedną egzotyczną roślinę (ozdobną lub przyprawową), omawiając jej wymagania życiowe (D)

17. Poznajemy etapy kiełkowania fasoli

na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli (C); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); wykonuje zielnik zawierający 5 roślin (D)

prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli (D); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); wykonuje zielnik zawierający 10 roślin (D)

podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku, np. na poboczach dróg (D)

określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin (C); porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące w kilku różnych siedliskach (D)

przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub w ogrodzie (D)

17a. Lekcja w terenie –Rozpoznawanie drzew, krzewów i roślin zielnych




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:8. Obserwujemy i pielęgnujemy zwierzęta

18. Poznajemy zasady opieki nad hodowanymi zwierzętami

podaje przykłady zwierząt hodowanych przez człowieka (B); omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej (B); opowiada o hodowanym zwierzęciu (D)

wyjaśnia, dlaczego decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (D); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B)

określa cel hodowli zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C)

formułuje apel do osób mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prezencie (D)

przygotowuje ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszybsze zwierzęta) (D)


19., 20. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika”

Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych

1. Woda występuje w trzech postaciach

21. Poznajemy stany skupienia wody

wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (B); odczytuje wskazania termometru (C)

omawia budowę termometru (B); przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ: – temperatury otoczenia na parowanie wody (C),– wielkości powierzchnina parowanie wody (C);wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie wody (B)

wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D)

dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D)

wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji (D)

2. Kiedy wodazamarza, kiedy lód się topi?

22. Obserwujemy zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie

podaje warunki krzepnięcia wody (B); podaje nazwy przemian stanów skupienia wody (C); przyporządkowuje stany skupienia wody do

przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące

formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); rysuje schemat przedstawiający zmiany stanu skupienia wody (C)

dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D)

uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) (D); omawia obieg wody w przyrodzie (B)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:właściwych przedziałów temperaturowych (B)

wpływ temperatury na proces topnienia (C); obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce (C)

3. Obserwujemypogodę

23. Poznajemyskładniki pogodyi sposoby ichpomiaru

wymienia składniki pogody (A);rozpoznaje rodzaje opadów (C)

zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba (C); omawia sposób pomiaru ilości opadów (B); podaje nazwy osadów atmosferycznych (B); określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody (B)

wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku (B); omawia sposób powstawania chmur (B); rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych (C)

analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów (D); rozpoznaje rodzaje chmur (D)

wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów (B); wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D)23a. Lekcja

w terenie – Obserwacja i pomiar składników pogody

4. Skąd się bierzewiatr?

24. Badamy obecność powietrza i ciśnienia atmosferycznego

przyporządkowuje nazwy 3 przyrządów do rodzajów obserwacji meteorologicznych (C)

przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza (C); podaje nazwę jednostki pomiaru ciśnienia (A); przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność ciśnienia atmosferycznego (C); podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru (A)

wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B); formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D)

dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D); wyjaśnia, jak powstaje wiatr (B)

omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością psychofizyczną człowieka (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:25. Wiatr i jego pomiar

odczytuje symbole umieszczone na mapie pogody (C); prowadzi kalendarz pogody na podstawie obserwacji wybranych składników pogody (C)

na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody (C)

omawia budowę wiatromierza (B); przygotowuje możliwą prognozę pogody na dzień następny dla swojej miejscowości (C)

na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru (C)

przygotowuje informację na temat rodzajów wiatru (C)

5. Słońce zmienia położenie nad widnokręgiem

26. Jak zmienia się położenie Słońca nad widnokręgiem?

wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca (B)

omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia (C)

omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne (B)

omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B)

podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa) (B)

6. Obserwujemy pory roku

27. Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku?

wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C); proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy (C)

wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku (B)

omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku (B)

porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku (C)

wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności (A)

27a. Lekcja w terenie – Jak zmienia się pogoda i przyroda w ciągu roku?


28., 29. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych”

Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:1. Wspólne cechy organizmów

30. Poznajemy budowę i czynności życiowe organizmów

wyjaśnia pojęcia: organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy (B); odróżnia organizmy jednokomórkowe od wielokomórkowych (C); omawia dwie wybrane czynności życiowe organizmów (B)

podaje charakterystyczne cechy organizmów (B); rozpoznaje na ilustracji wybrane organy/narządy (C); wymienia czynności życiowe organizmów (A)

omawia hierarchiczną budowę organizmów wielokomórkowych (B); charakteryzuje czynności życiowe organizmów (C); omawia cechy rozmnażania płciowego i bezpłciowego (B)

podaje przykłady różnych sposobów wykonywania tych samych czynności przez organizmy (np. ruch, wzrost) (C); porównuje rozmnażanie płciowe i bezpłciowe (C)

przygotowuje informacje na temat najmniejszych i największych organizmów żyjących na Ziemi (D)

2. Różnorodność organizmów

31. W jaki sposób uporządkowano organizmy?

omawia cechy przedstawicieli dwóch dowolnych królestw organizmów (B)

podaje nazwy królestw organizmów (A); omawia cechy roślin, zwierząt i grzybów (B); opisuje wybranych przedstawicieli roślin, zwierząt i grzybów, uwzględniając środowisko, w którym żyją (C)

omawia cechy przedstawicieli poszczególnych królestw organizmów (B); charakteryzuje królestwo protistów (B)

porównuje sposoby odżywiania się roślin, zwierząt i grzybów (C)

uzasadnia potrzebę klasyfikacji organizmów (C); charakteryzuje wirusy (C); wymienia nazwy jednostek systematycznych (A); omawia zasady nazewnictwa organizmów (B); przygotowuje informacje na temat długości życia wybranych organizmów (żyjących najdłużej i najkrócej) (D)

3. Organizmy różnią się sposobem odżywiania

32. Jak odżywiają się rośliny i dla jakich organizmów są pożywieniem?

przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) (B); podaje przykłady organizmów cudzożywnych (B)

dzieli organizmy na samożywne cudzożywne (C); podaje przykłady organizmów roślinożernych (B)

wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B)

omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B)

przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:33. W jaki sposób zdobywają pokarm zwierzęta mięsożerne i wszystkożerne?

wymienia przedstawicieli mięsożerców żyjących w Polsce (B); wymienia przedstawicieli wszystkożerców (B); wymienia, na podstawie ilustracji, charakterystyczne cechy drapieżników (B)

dzieli mięsożerców na drapieżniki i padlinożerców (B); wyjaśnia, na czym polega wszystkożerność (B)

podaje przykłady zwierząt odżywiających się szczątkami glebowymi (B); wymienia przedstawicieli pasożytów (B)

określa rolę, jaką odgrywają w przyrodzie zwierzęta odżywiające się szczątkami glebowymi (C); wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo (B)

przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie bakterii, grzybów, protistów (D)

4. Zależności pokarmowe w przyrodzie

34. Poznajemy zależności pokarmowe między organizmami

układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C)

wyjaśnia, czym są zależnościpokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A)

wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B)

uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (D)

podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C); uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D)

Podsumowaniedziału 4

35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia”

Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka1. Odżywianie się 37. Poznajemy

składniki pokarmudzieli pożywienie ze względu na pochodzenie (B); podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (C); omawiaznaczenie wody dla organizmu (B)

wymienia składniki pokarmowe (A); podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów (B)

omawia rolę składnikówpokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (B)

omawia rolę witamin (B); omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B)

przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D)

38. Poznajemy zasady przygotowywania i spożywaniaposiłków

omawia zasady przygotowywania posiłków (B)

wymienia zasady spożywania posiłków (B)

wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu (B)

na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy (D)

przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka (D); omawia objawy i skutki anoreksji (B)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:2. Trawieniei wchłanianiepokarmu

39. Jak przebiega trawienie i wchłanianie pokarmu?

wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C)

wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (B); omawia rolę układu pokarmowego (B); omawia zasady higieny układu pokarmowego (C)

opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (B)

wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B)

omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B); wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki (A)

3. Krążenie krwi 40. Jaką rolęodgrywa układkrwionośny?

wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne (C);mierzy puls (D); liczy ilość uderzeń serca na minutę (D)

omawia rolę serca i naczyńkrwionośnych (B); omawiarolę układu krwionośnegow transporcie substancjiw organizmie (C)

wymienia funkcje układukrwionośnego (B); wyjaśnia,czym jest tętno (B); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D)

wyjaśnia, jak należy dbaćo układ krwionośny (B);podaje przykłady produktów żywnościowych korzystniewpływających na pracę układu krwionośnego (C)

przygotowuje informacjena temat grup krwi lub chorób krwi (D); charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi (B)

4. Jak oddychamy? 41. Jak oddychamy?

na modelu pokazuje położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B)

wymienia narządy budujące drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C)

określa cel wymiany gazowej (B); omawia budowę płuc (B)

omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach (B)

porównuje wielkość płuca lewego i prawego – wyjaśnia przyczynę różnicy (B)

5. Energia jest niezbędna do życia

42. Jak organizm uzyskuje energię niezbędną do życia?

podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B)

wymienia produkty oddychania komórkowego (A)

wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B)

wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C)

uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:43. Jakie substancje powstają w wyniku oddychania i spalania?

wykonuje, zgodnie z instrukcją, doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C); podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania (B)

poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C)

porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C)

formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych (D)

przygotowuje informacje na temat dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka w zależności od płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy (D)

6. Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch

44. Jakie układy narządów umożliwiają ruch organizmu?

wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie „stawy” (B); omawia 2 zasady higieny układu ruchu (C)

wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy głównych elementów szkieletu (B); wymienia 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (B)

rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A)

na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C)

wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); omawia działanie mięśni narządów wewnętrznych (B)

7. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia

45. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narząd wzroku

wymienia narządy zmysłów (A); na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy (C)

omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A)

wskazuje na planszy elementy budowy oka (C); wymienia zadania mózgu (B)

wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B)

podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A)

46. Jak organizm odbiera informacje z otoczenia? Narządy: węchu, smaku, słuchu i dotyku

omawia rolę ucha (B); wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia rodzaje smaków (A)

wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B)

wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha (C); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C)

uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D)

przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:8. Kobieta i mężczyzna

47. Różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny

przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C)

wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu rozrodczego (B)

wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C)

wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (D)

przygotowuje przykładowe informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (np. zajęcia prababci, babci, mamy, starszej siostry, itp.) (D)

9. Od poczęcia do narodzin

48. Od poczęcia do narodzin

rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” (B)

na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka (C); wyjaśnia pojęcie „ciąża” (B)

na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia (C); omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A)

omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B)

podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu (A)

10. Od narodzin do starości

49. Od noworodka do ucznia

podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C)

podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka (A)

omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:50. Od okresu dojrzewania do starości

podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B)

wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A)

charakteryzuje okres wieku dorosłego i okres starości (A)

porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia (D)

wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D)


51., 52. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice ciała człowieka”

Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia1. Choroby zakaźne

53. Poznajemy choroby zakaźne

wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych (A); odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania) (C); wymienia miejsca występowania kleszczy(A); wskazuje sposoby zabezpieczania się przed kleszczami (B)

wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A); wyjaśnia, co to jest gorączka (B); omawia przyczyny zatruć (B); określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę (C)

wymienia objawy towarzyszące gorączce (A); wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym (B); omawia zasady przechowywania żywności (C)

opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B); omawia sposób postępowania w przypadku chorób zakaźnych (C); wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B)

wyjaśnia istotę działania szczepionek (B); przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:2. Choroby pasożytnicze

54. Poznajemy choroby pasożytnicze

wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka (A); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym (C); wymienia pasożyty zewnętrzne (A)

rozpoznaje wszy i kleszcze (C); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi (C); omawia sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi (C)

wyjaśnia pojęcie „pasożyty wewnętrzne” (B); podaje przykłady pasożytów zewnętrznych (B); wyjaśnia pojęcie „pasożyty zewnętrzne” (B); omawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe (C)

dzieli pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne, podając przykłady (C); charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego (C);

przygotowuje informacje na temat pasożytów wewnętrznych, innych niż omówione na lekcji (D)

3. Jak dbaćo higienę?

55. Jak dbaćo higienę?

omawia lub demonstrujesposób mycia rąk (C); wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B); omawia sposób mycia zębów (C)

wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B); omawia sposób mycia włosów (C); opisuje sposób pielęgnacji paznokci (C); wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (C)

opisuje sposób pielęgnacjiskóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B)

omawia zmiany, jakie mogą pojawić się na skórze w okresie dojrzewania (B); wyjaśnia,na czym polega higiena osobista (C)

przygotowuje informacjeo znaczeniu filtrów UV,rozsądnym korzystaniu z kąpieli słonecznych i solariów (D)

4. Jak sobie radzićw sytuacjachniebezpiecznychw domu?

56.Niebezpieczeństwa i pierwsza pomoc w domu

wymienia przyczyny upadków (B); wyjaśnia, dlaczego nawet drobne zranienia powinnyzostać zdezynfekowane (B); wymienia numery telefonów alarmowych (A)

omawia skutki upadków (B); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadkuskaleczeń (C); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach (C)

charakteryzuje objawy stłuczeń i złamań (C); omawia objawy oparzeń (C)

demonstruje sposób zakładania opatrunków (C); demonstruje sposób unieruchamiania kończyn (C)

wykonuje plakat lub gazetkęze wskazówkami, jak uniknąć niebezpiecznych sytuacjiw domu (D)

57. Jak uniknąćniebezpiecznychsytuacji w domu?

omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych (C)

omawia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących (C)

odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych (C)

omawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi (C)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:5. Uważaj na siebie i innych również poza domem

58. Jak dbaćo bezpieczeństwo poza domem?

wymienia przyczyny wypadków drogowych (B); omawia zasady poruszania się po drogach (B); objaśnia znaczenie kilku znaków dotyczących bezpieczeństwa na drogach (C)

omawia zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą (B); podaje przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi (B); wyjaśnia, na czym polega bezpieczeństwo podczas zabaw ruchowych (B); omawia sposób postępowania w przypadku pożaru (B); wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia (B)

wyjaśnia, czym są niewypałyi niewybuchy (B); omawiazagrożenia ze strony owadówi roślin (B)

charakteryzuje rodzajezagrożeń występującychpoza domem (C); rozpoznaje 2–3 dziko rosnące roślinytrujące (C)

przygotowuje dane statystyczne dotyczące np. liczby pożarów, liczby wypadków drogowych z udziałem pieszych, dzieci itp.(D)

6. Uzależnienia sągroźne

59. Uzależnieniai ich skutki

podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B); prezentuje właściwe zachowanie asertywnew wybranej sytuacji (C)

podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (B); podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C)

wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B); wymieniaskutki przyjmowania narkotyków (B); wyjaśnia, czym jest asertywność (B)

wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B); charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C);uzasadnia koniecznośćzachowań asertywnych (D)

przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D); przygotowuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktykichorób nowotworowych (D)

Podsumowaniedziału 6

60., 61. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zdrowia”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie1. Wody słodkie i wody słone

62. Wody słodkie i wody słone

wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany (C); podaje przykłady wód słonych (B)

podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych (B); wyjaśnia, jak powstają rzeki (B); wskazuje różnice między oceanem a morzem (C)

wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B); charakteryzuje wody powierzchniowe (C); omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B)

charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C); omawia, jak powstają bagna (B)

wyszukuje i prezentuje informacje typu „naj” (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) (D)




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:2. Warunki życia w wodzie

63. Warunki życia w wodzie – ruch i opór wody

wymienia przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie (C); rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika (C)

charakteryzuje warunki życia w wodzie (B); omawia przystosowania roślin do życia w wodzie (C); wyjaśnia, co to jest plankton (B)

wymienia cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody (B); podaje przykłady zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie (B)

omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów (B)

przygotowuje informacje na temat przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy (D)

64. Warunki życia w wodzie –zawartość tlenu, temperatura, naświetlenie

podaje 2–3 przykłady zwierząt oddychających tlenem rozpuszczonym w wodzie (B); podaje przykłady organizmów żyjących na dnie zbiornika wodnego (B)

wymienia źródła tlenu rozpuszczonego w wodzie (B); opisuje sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie (C)

wyjaśnia, dlaczego większość organizmów wodnych może przetrwać zimę (B); omawia warunki świetlne panujące w zbiorniku wodnym (B)

wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna (B); wymienia czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na jaką ono przenika (B)

64a. Lekcja w terenie – Warunki życia w wodzie

3. Obserwujemy rzekę

65. Poznajemy rzekę

na planszy lub schematycznym rysunku przyporządkowuje (lub opisuje): koryto rzeki, obszar zalewowy, dolinę, brzeg prawy i lewy (C); opisuje schemat rzeki, wymieniając: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście (C)

na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki (C); podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (B)

omawia budowę doliny rzecznej (B); wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki (C); omawia przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (C)

omawia rzeźbotwórczą działalność rzeki (B)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka (D)

66. Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka?

wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C)

wskazuje na mapie dorzecze (C); wyjaśnia pojęcia: rzeka główna,

omawia sposób pomiaru prędkości wody w rzece (B)

oblicza prędkość z jaką woda płynie w rzece (C)

przygotowuje informacje na temat rzek, np. największych, najdłuższych, okresowych




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:dopływ, dorzecze (B) (D)66a. Lekcja

w terenie – Z jaką prędkością i dokąd płynie rzeka?

4. Mniej znane organizmy wód –glony i pierwotniaki

67. Poznajemy glony i pierwotniaki

rozpoznaje na rysunku glony jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe (C); odróżnia glony jednokomórkowe od pierwotniaków (C); rozpoznaje amebę i pantofelka (C)

wymienia cechy glonów (A); podaje nazwy przedstawicieli glonów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych (C); wymienia sposoby poruszania się pierwotniaków (B)

wyjaśnia pojęcie „glony” (B); wskazuje poszczególne elementy budowy glonów wielokomórkowych (C); omawia znaczenie glonów (B); omawia znaczenie pierwotniaków (A)

wyjaśnia pojęcie „plecha” (B); omawia odżywianie się pierwotniaków (B); omawia rolę pierwotniaków w łańcuchach pokarmowych (C)

podaje przykłady pozytywnej i negatywnej roli glonów morskich (B)

5. Życie w jeziorze 68. Poznajemy warunki życia w jeziorze

opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze (C); odczytuje z ilustracji nazwy 2–3 organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora (C)

podaje nazwy stref życia w jeziorze (A)

omawia warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku (C); wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora (A)

wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych (B)

przygotowuje krótki opis najbliższego jeziora (D)

69. Poznajemy strefy życia w jeziorze

uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch

z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); omawia

charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora (B); omawia warunki

wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:pokarmowy w jeziorze (C); podaje przykłady ryb żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady innych zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora (B)

warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady roślin strefy przybrzeżnej jeziora (B); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora (B)

panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (B); wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny (B)

bogactwo organizmów żywych (B); charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (C); omawia sposób odżywiania się małży (B)

69a. Lekcja w terenie – Życie w jeziorze

6. Życie w morzu i oceanie

70. Strefy życia w morzu i oceanie

podaje nazwy stref życia w morzach i oceanach (A); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (A); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej mórz i oceanów (B)

wymienia czynniki wpływające na obecność organizmów żyjących w morzach i oceanach (A); omawia piętrowe rozmieszczenie glonów w morzach i oceanach (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie otwartej toni wodnej mórz i oceanów (B)

wyjaśnia, dlaczego glony są rozmieszczone piętrowo w morzach i oceanach (B); omawia warunki panujące w strefie głębinowej mórz i oceanów (B); podaje przykłady zależności pokarmowych występujących w morzach i oceanach (C)

wyjaśnia przyczyny różnic w zasoleniu w mórz i oceanów (C); opisuje cechy przystosowujące organizmy do życia w strefie głębinowej mórz i oceanów (B)

przygotowuje ciekawostki na temat organizmów żyjących w morzach (B); wskazuje na mapie położenie morza najbardziej i najmniej zasolonego (C)


71., 72. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia w wodzie”

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie1. Czy wszystkie skały są twarde?

73. Czy wszystkie skały są twarde?

na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne (C); przyporządkowuje podane skały (1–2) do poszczególnych grup (C)

podaje nazwy grup skał (A); podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał (B)

omawia budowę skał (B); opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C)

opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D)

przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D)73a. Lekcja

w terenie–Poznajemy skały w najbliższej okolicy




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:2. Od skały do gleby

74. Jak powstaje gleba?

wymienia 2–3 nazwy gleb (A); wymienia organizmy żyjące w glebie (A)

omawia etapy powstawania gleby (B); omawia budowę gleby (B); wymienia rodzaje gleb występujących w Polsce (A); omawia rolę organizmów glebowych (C)

wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica (B); omawia żyzność poszczególnych rodzajów gleb (C); wyjaśnia, dlaczego należy dbać o glebę (B)

przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C)

ocenia żyzność gleb w najbliższej okolicy (D); przygotowuje dokumentację fotograficzną na temat organizmów glebowych występujących w najbliższej okolicy (D)

3. Warunki życia na lądzie

75. Warunki życia na lądzie

omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (C)

omawia rolę korzeni roślin lądowych (B); wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną (zbyt niską lub zbyt wysoką) temperaturą (C)

charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody (C); wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (B); opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (C)

omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta (C); omawia rolę wiatru w życiu roślin (B); charakteryzuje wymianę gazową u roślin (C)

przygotowuje informacje na temat przystosowań 2–3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C)

4. Poznajemy organizmy żyjące w lesie

76. Poznajemy budowę lasu i warunki w nim panujące

na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu (C); wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu (B)

podaje nazwy warstw lasu (A); omawia zasady zachowania się w lesie (B); wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C)

omawia znaczenie lasu (B); omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C)

charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (D)

przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C)

77., 77a. Jakie organizmy spotkamy w lesie? (wycieczka do lasu)

5. Poznajemy różne rodzaje lasów

78. Poznajemy różne rodzaje lasów

podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (B);

podaje charakterystyczne cechy igieł (B); porównuje wygląd igieł

porównuje drzewa liściaste z iglastymi (C); rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny

przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie (C); podaje

przygotowuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste (C)

sosny i świerka (C); wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B); wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B)

iglaste (C); rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C); wymienia typy lasów rosnących w Polsce (A)

przykłady drzew rosnących w poszczególnych typach lasów (C)

regionów świata, uprawianych w ogrodach (D), charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny

78a. Lekcja w terenie –Poznajemy różne rodzaje lasów

6. Na łące 79. Na łące opisuje wygląd łąki (uwzględnia występowanie traw, drobnych zwierząt) (B); podaje dwa przykłady znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B)

wymienia cechy łąki (B); wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (B); w formie łańcucha pokarmowego przedstawia proste zależności pokarmowe między organizmami żyjącymi na łące (C)

przedstawia zmiany zachodzące na łące w różnych porach roku (C); rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łące (C)

przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C); uzasadnia, że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C)

wykonuje zielnik roślin łąkowych (D)

79a. Lekcja w terenie – Na łące

7. Na polu i w sadzie

80. Na polu i w sadzie

podaje nazwy zbóż uprawianych na polach (C); podaje przykłady warzyw uprawianych na

omawia sposoby wykorzystywania roślin zbożowych (B); wymienia nazwy

wyjaśnia, które zboża należą do ozimych, a które do jarych (B); podaje przykłady wykorzystywania

podaje przykłady innych upraw niż zboża, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, wskazując sposoby ich

wyjaśnia, czym jest walka biologiczna (B); przygotowuje informacje na temat korzyści




Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:


Uczeń:polach (B); wymienia nazwy drzew uprawianych w sadach (A); wymienia dwa szkodniki upraw polowych (A); uzupełnia brakujące ogniwa w łańcuchach pokarmowych organizmów żyjących na polu (C)

krzewów uprawianych w sadach (A)

uprawianych warzyw (B); wymienia sprzymierzeńców człowieka w walce ze szkodnikami upraw polowych (B)

wykorzystywania (B); przedstawia zależności występujące na polu w formie łańcuchów pokarmowych (C)

i zagrożeń wynikających ze stosowania chemicznych środków zwalczających szkodniki (D)

80a. Lekcja w terenie– Na polu i w sadzie


81., 82. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia na lądzie”

Plan wynikowy – kryteria oceniania z przyrody klasa VTytuł

w podręczniku


Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca)

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna)

Wymagania rozszerzające (ocena dobra)

Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra)

Wymagania wykraczające (ocena celująca)

1. O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody w klasie 5?

Uczeń:wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 5; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD

Dział 1. Polska – moja ojczyzna

1. Polska w Europie

2. Położenie Polski

wymienia państwa graniczące z Polską (A); odczytuje z wykresu

wymienia stolice państw graniczących z Polską (A);

wskazuje na mapie granice Polski z krajami sąsiadującymi (C)

wykorzystując wiadomości z historii, opowiada, jak zmieniały

prezentuje informacje o jednym z państw sąsiadujących z Polską

Tytuł w podręcznik

uNumer i temat

lekcjiWymagania konieczne (ocena dopuszczająca)





w Europie nazwy państw mających większą powierzchnię niż Polska (C)

wymienia kraje europejskie wysoko rozwinięte gospo-darczo (A)

się granice Polski (w XVII w., w okresie rozbiorów, po I i II wojnie światowej) (D)

(powierzchnia, stolica, liczba ludności itd.)

3. Polska w Unii Europejskiej

wymienia przynajmniej 5 państw należących do Unii Europejskiej (A); opisuje flagę Unii (A); podaje nazwę waluty obowiązującej w części państw Unii Europejskiej (A)

podaje przykłady inwestycji lokalnych powstałych dzięki funduszom unijnym (A)

podaje datę powstania Unii Europejskiej (A); wymienia cele Unii Europejskiej (A)

wymienia przykłady inwestycji współfinansowanych przez Unię Europejską (A); wymienia prawa państw członków Unii Europejskiej (A)

wyszukuje w różnych źródłach ogólne informacje o sposobach zarządzania w Unii Europejskiej (D)

2. Podział administra-cyjny Polski

4. Podział administra-cyjny Polski

podaje nazwę województwa, powiatu i gminy, w których mieszka (A)

podaje nazwy władz lokalnych (wójt, burmistrz) (A)

wyjaśnia, co to jest podział administracyjny kraju (B); wskazuje na mapie Polski województwa oraz powiaty w swoim województwie (C); wymienia województwa sąsiadujące z tym, w którym mieszka (A)

nazywa władze wojewódzkie, powiatowe, gminne (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o swojej gminie (liczba ludności, sposób zarządzania, podział administracyjny, charakter gminy) (D)

3. Ukształ-towanie powierzchni Polski

5. Jakie siły kształtowały rzeźbę Polski?

wyjaśnia znaczenie pojęcia „epoka lodowcowa” (B); podaje 2 dowody działalności lądolodu na terytorium Polski (A)

wymienia 2–3 przykłady śladów działalności lądolodu w Polsce (A)

charakteryzuje epokę lodowcową (C); wyjaśnia znaczenie pojęć „morena czołowa” i „morena denna” (B)

opisuje krajobraz polodowcowy (D); wskazuje obszary w Polsce, na których występuje rzeźba polodowcowa (A)

wyszukuje w najbliższej okolicy (lub w miejscach odwiedzanych w czasie wakacji) ślady działania lądolodu (D); opracowuje opis wyprawy „Śladami lądolodu” (D)

6. Charakte-rystyczne cechy rzeźby Polski

wskazuje na mapie fizycznej Polski główne pasy rzeźby (C); odczytuje z mapy ogólno-geograficznej nazwy głównych pasów rzeźby w Polsce (C)

wyjaśnia, dlaczego rzeźba terenu w Polsce ma charakter pasowy (B)

opisuje rzeźbę terenu wybranego pasa, podając także m.in.: nazwy krain geograficznych, nazwy i wysokości najwyższych wzniesień (C)

na podstawie analizy mapy wskazuje obszary w Polsce, na których działanie sił zewnętrznych jest najbardziej widoczne (D)

opisuje krajobraz okolicy swojego miejsca zamieszkania, uwzględniając działanie sił wewnętrznych i zewnętrznych (D)


uNumer i temat






4. Skały, po których chodzimy

7. Poznajemy skały

podaje po 1 przykładzie skał litych, zwięzłych i luźnych (A); rozpoznaje wybrane 3 skały (C); podaje przykłady zastosowania 2 wybranych skał (C)

przyporządkowuje poznanym grupom skał po 2 nazwy skał spośród podanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady zastosowania 3–4 wybranych skał (C)

omawia budowę skał (A); wyjaśnia, od czego zależy twardość skały (B)

wymienia rodzaje skał przeważających (występujących najczęściej) w poszczególnych częściach Polski (C); porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (D)

wyszukuje w różnych źródłach dodatkowe informacje o jednej z omawianych grup skał (D)

8. Jakie rodzaje skał występują w okolicy? (wycieczka)

podczas wycieczki wskazuje przykłady skał: litej, zwięzłej i sypkiej (D)

segreguje znalezione okazy skał na skały: lite, zwięzłe i luźne (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastoso-wanie) (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastosowanie, a także zdjęcia terenu, na którym znaleziono okazy oraz ciekawostki zaczerpnięte z różnych źródeł informacji) (D)

wykonuje folder „Skały w naszej okolicy” (D)

5. Gleby Polski 9. Jakie rodzaje gleb występują w Polsce?

omawia znaczenie gleby w rozwoju roślin (A)

wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby (B)

omawia skład próchnicy (A); wymienia typy gleb (A)

wymienia najżyźniejsze i mało żyzne gleby występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski miejsca występowania czarnoziemów (D)

opisuje gleby występujące w najbliższej okolicy (D)

6. Lasy Polski 10. Rozmiesz-czenie lasów w Polsce

podaje przykłady wykorzys-tywania lasów w Polsce we wcześniejszych okresach historycznych (A)

na podstawie tekstu omawia zmiany w rozmieszczeniu lasów w Polsce w dziejach (D); wyjaśnia, dlaczego korzystne jest sadzenie lasów mieszanych (B)

wskazuje obszary w Polsce, na których zachowało się najwięcej i najmniej lasów (D); podaje przyczyny zmniejszania się w przeszłości powierzchni lasów (A)

wyjaśnia, dlaczego drzewa iglaste są mniej odporne na zanieczyszczenia przemysłowe i szkodniki niż drzewa liściaste (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o szkodnikach lasu; przedstawia kilka szkodników lasu (D)

11. Poznajemy typy lasów w Polsce

rozpoznaje pospolite drzewa iglaste (C); rozpoznaje pospolite drzewa liściaste (C); opisuje wybrany typ lasu (D)

odróżnia las naturalny od posadzonego (C); wymienia po kilka roślin charakterystycznych dla poznanych typów lasu (C)

wymienia podstawowe typy lasu występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski tereny, na których występują bory świerkowe i jodłowe (D); wymienia gatunki charaktery-styczne dla poznanych typów lasu (A)

wyjaśnia związek między rozmieszczeniem lasów a rodzajem gleb (D); porównuje grądy z lasami bukowymi (D); wyjaśnia, dlaczego runo lasu liściastego jest najbogatsze wiosną (B)

uzasadnia, popierając to przykładami, że sadzenie lasów jednogatunkowych ułatwia ich niszczenie przez szkodniki (D); wymienia gatunki chronione rosnące w borach, lasach grądowych, lasach łęgowych i lasach bukowych Polski (A)

7. Wody powierzch-niowe Polski

12. Poznajemy rzeki Polski

wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C); odczytuje z mapy Polski nazwy kilku rzek głównych (D)

wyjaśnia, które rzeki nazywamy głównymi, a które – dopływami (B); odczytuje z mapy nazwy dopływów Wisły i Odry (D)

wskazuje na mapie dorzecza Wisły i Odry oraz dział wodny między tymi rzekami (C); wskazuje na mapie Kanał Bydgoski i Kanał Augustowski (C)

korzystając z mapy i podręcznika, przygotowuje informacje na temat Wisły i Odry – „od źródła do ujścia” (D)

ocenia (ogólnie) czystość głównych rzek Polski (D)

13. Jeziora i bagna w Polsce

wskazuje na mapie największe jeziora w Polsce (C); wymienia 2 różnice między jeziorami a stawami (A)

wskazuje na mapie Polski obszary bagienne (C); wyjaśnia, w jakim celu buduje się sztuczne zbiorniki wodne (B); wymienia zastosowania torfu (A)

wymienia typy jezior występujące w Polsce (A); charakteryzuje typy jezior występujące w Polsce (C)

omawia powstawanie bagien (A); wyjaśnia, dlaczego na obszarach wcześniejszych zlodowaceń występuje niewiele jezior (B)

opracowuje folder „Typy jezior w Polsce” (A)

8. Bogaty świat przyrody ożywionej

14. Jak podzielono świat orga-nizmów?

odróżnia komórkę roślinną od komórki zwierzęcej (C); wymienia 2 charakterystyczne cechy roślin (A)

podaje nazwy królestw, na które podzielono organizmy (A); wyjaśnia, dlaczego rośliny są organizmami samożywnymi (B)

charakteryzuje poszczególne królestwa (C); omawia funkcje poszczególnych struktur komórkowych (C)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy odpowiednim królestwom (D)

wyszukuje w różnych źródłach przykłady roślin pasożytniczych i mięsożernych (A)


uNumer i temat






15. W jaki sposób uporządkowano królestwo roślin?

podaje nazwy gatunkowe 2–3 dowolnych organizmów (A)

w podanej przez nauczyciela nazwie organizmu (np. sosna zwyczajna) wskazuje człon oznaczający rodzaj i człon oznaczający gatunek (C)

omawia zasługi Karola Linneusza (A)

na podstawie ilustracji wskazuje podobieństwa między gatunkami sosny (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin (A)

9. Formy ochrony przyrody

16. W jaki sposób chronimy przyrodę w Polsce?

wymienia 2–3 formy ochrony przyrody w Polsce (A); omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (B)

wyjaśnia, dlaczego należy chronić przyrodę (B); wskazuje na mapie 2–3 parki narodowe położone najbliżej miejsca zamieszkania (C)

charakteryzuje poszczególne formy ochrony przyrody (C); wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita, a na czym – ochrona częściowa (B)

porównuje park narodowy z rezerwatem przyrody (C)

wymienia formy ochrony przyrody w najbliższej okolicy (A); prezentuje informacje o najbliższym parku narodowym (D)

10. Podsu-mowanie

17,18. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Polska – moja ojczyzna”

Dział 2. Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia

1. Warunki życia w Morzu Bałtyckim

19. Jakie warunki panują w Morzu Bałtyckim?

wskazuje na mapie Polski rzeki wpadające do Morza Bałtyckiego (C); odczytuje z mapy w podręczniku nazwy krajów nadbałtyckich (C)

wyjaśnia, dlaczego najwięcej organizmów występuje w wodach przybrzeżnych (B)

wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest nazywane morzem śródziemnym (B); porównuje wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego z wybrzeżem zachodnim (C)

wyjaśnia, dlaczego Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone (B); omawia związek zasolenia wód z występowaniem roślinności (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o stanie czystości Morza Bałtyckiego (D)

2. Podwodny świat morskich glonów

20. Poznajemy glony morskie

wyjaśnia, co nazywamy plechą (B); opisuje plechę dowolnego glonu (D)

na podstawie ilustracji omawia rozmieszczenie glonów morskich (C); omawia rolę planktonu w morzu (A)

wymienia przystosowania glonów do życia w morzu (A); wyjaśnia, czym glony różnią się od roślin (B)

wyjaśnia związek między przenikaniem światła w morzu a rozmieszczeniem glonów morskich (C)

podaje przykłady wykorzystania przez człowieka glonów morskich (A)

3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem

21. Poznajemy „rzeźbiarzy” wybrzeża

na podstawie ilustracji opisuje wybrzeże wysokie i wybrzeże niskie (C); wskazuje na mapie mierzeję i jezioro przybrzeżne (C)

wymienia cechy charakte-rystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (A)

charakteryzuje działalność fal na wybrzeżu niskim i wybrzeżu wysokim (C); omawia rolę Wisły w tworzeniu Żuław Wiślanych (A)

wyjaśnia, dlaczego wybrzeże wysokie cofa się (B); podaje przykłady budującej działalności morza (A)

przygotowuje w formie plakatu ilustrowany słowniczek pojęć (np.: wybrzeże wysokie, wybrzeże niskie, mierzeja, jezioro przybrzeżne, zatoka, półwysep, wyspa) (D)

22. Czym charakteryzuje się pogoda nad morzem?

wymienia charakterystyczne cechy pogody nad morzem (A)

wskazuje 2–3 różnice między pogodą nad morzem a pogodą w głębi lądu i (D)

wyjaśnia, jak powstaje bryza morska (B)

wyjaśnia, dlaczego bryza w nocy wieje od lądu ku morzu, a w dzień – odwrotnie (B)

wyjaśnia, dlaczego pobyt nad morzem korzystnie wpływa na drogi oddechowe (B)

4. Wędrujemy po pobrzeżach bałtyckich

23. Osobliwości przyrodnicze pobrzeży bałtyckich

wskazuje na mapie Polski pas pobrzeży (C); wymienia parki narodowe na pobrzeżach (A); wskazuje na mapie wymienione parki (C)

podaje przykłady osobliwości nadmorskich parków narodowych (C)

opisuje Woliński Park Narodowy (A)

podaje przykłady niszczącej i budującej działalności morza (A); charakteryzuje parki narodowe na pobrzeżach (C)

planuje tygodniową wycieczkę po pobrzeżach bałtyckich i uzasadnia wybór trasy (D)

24. Jak ludzie gospodarują na pobrzeżach bałtyckich?

wymienia główne miasta pobrzeży (A)

wymienia główne zajęcia mieszkańców pobrzeży (A)

omawia główne cechy krajobrazu pobrzeży (A)

wymienia gałęzie przemysłu przeważające w głównych miastach pobrzeży (A)

5. Podsu-mowanie

25, 26. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia”


uNumer i temat






Dział 3. Jeziora – słodkowodne środowisko życia

1. Warunki życia w jeziorze

27. Jakie czynniki umożliwiają życie w jeziorze?

wymienia czynniki niezbędne do życia roślinom wodnym (A)

wymienia źródła dwutlenku węgla zawartego w wodzie (A); porównuje temperaturę wody w jeziorze latem i zimą (C)

wyjaśnia, od czego zależy ilość światła w jeziorze i głębokość, na jaką ono dociera (B); omawia korzyści, jakie mieszanie się wody przynosi organizmom wodnym (C)

wyjaśnia związek przenikania światła z występowaniem roślin w jeziorze (B); wyjaśnia, dlaczego woda w jeziorze nigdy nie zamarza do dna (C)

porównuje warunki życia w jeziorze z warunkami życia na lądzie (D)

2. Słodko-wodne glony

28. Poznajemy glony słodkowodne

podaje przykłady glonów występujących w wodach słodkich (A); rozpoznaje struktury organizacyjne glonów (jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe) (C)

rysuje schematycznie glony jednokomórkowe i kolonijne (C); omawia znaczenie glonów (A)

dzieli glony słodkowodne na jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe (C); podaje przykłady glonów jedno-komórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych (C)

omawia budowę okrzemek (A); porównuje okrzemkę z pierwotkiem (D); wyjaśnia, dlaczego glonów nie zalicza się do roślin (B)

korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje możliwe przyczyny śnięcia ryb w jeziorze w okresie letnim (D)

3. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

29. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

wyjaśnia, dlaczego łodygi roślin wodnych są elastyczne i wytrzymałe na rozerwanie (C)

wymienia 2–3 cechy budowy przystosowujące rośliny do życia w wodzie (A)

posługując się przykładami, charakteryzuje rodzaje liści występujących u roślin wodnych (C)

wyjaśnia rolę komór powietrznych w liściach i łodygach (B); omawia sposób rozmnażania się roślin wodnych (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin wodnych (D)

4. Roślinność naszych jezior

30. Jakie rośliny spotykamy w jeziorze?

rozpoznaje 2–3 rośliny strefy przybrzeżnej (C); podaje nazwy stref życia w jeziorze (A)

opisuje warunki życia w strefie przybrzeżnej (B); określa granicę między strefą przybrzeżną a strefą otwartej toni wodnej (B)

omawia znaczenie szuwarów (C); omawia przystosowania roślin do życia w strefie otwartej toni wodnej (A)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela gatunki roślin odpowiednim strefom życia w jeziorze (C/D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o ptakach mających miejsca lęgowe w szuwarach (D)

5. Wędrujemy po Pojezierzach Mazurskim i Suwalskim

31. W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Mazurskie (C); odczytuje z mapy nazwy kilku jezior (C)

wskazuje na mapie szlak opisany w podręczniku (C)

charakteryzuje miasta leżące nad wielkimi jeziorami: Ruciane-Nidę, Mikołajki, Giżycko (C)

opisuje osobliwości przyrodnicze na trasie rejsu po wielkich jeziorach mazurskich (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o wybranym jeziorze i okolicach (D); na ich podstawie opracowuje folder (D)

32. Poznajemy Pojezierze Suwalskie

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Suwalskie (C); wskazuje na mapie Polski jezioro Hańcza (C)

wymienia osobliwości przyrodnicze Puszczy Augustowskiej (A)

opisuje Puszczę Augustowską (C) opisuje krajobraz Pojezierza Suwalskiego, uwzględniając siły, które go kształtowały (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Wigierskim Parku Narodowym (D)

6. Podsu-mowanie

33, 34. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Jeziora – słodkowodne środowisko życia”

Dział 4. Ląd jako środowisko życia

1. Mchy – jedne z pierwszych roślin lądowych

35. Poznajemy budowę mchów

wymienia 2–3 siedliska, w których występują mchy (A);rysuje mech na podstawie obserwacji makroskopowej (C)

na okazie mchu lub na planszy wskazuje chwytniki, łodyżkę i zarodnię (C)

opisuje budowę i rolę poszczególnych części mchu (C)

uzasadnia stwierdzenie, że mchy są najprostszymi roślinami lądowymi (D); wymienia 3–4 gatunki mchów występujące w Polsce (A)

opracowuje informacje o wybranych gatunkach mchów (w formie albumu lub wystawki) (D)

36. Jaką rolę mchy odgrywają w przyrodzie i w gospodarce?

odróżnia torfowiec od innych mchów (C); podaje 2 przykłady wykorzystania torfu (A)

omawia rolę mchów w przyrodzie i gospodarce (A)

opisuje budowę liści torfowca (C) wyjaśnia związek budowy liści z magazynowaniem wody przez torfowiec (B)

wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy roślinami pionierskimi (B)

2. Bliscy krewni olbrzymów sprzed milionów lat

37. Poznajemy paprocie

nazywa części paproci (A);wskazuje zarodnie na liściu paproci (C)

wymienia miejsca występowania paproci (A); rozpoznaje na ilustracjach paprocie chronione (C)

omawia kształt blaszekliściowych u paproci (A);opisuje położenie zarodniu paproci (C)

wyjaśnia sposób otwierania zarodni u paproci (B)

przygotowuje informacje o paprociach uprawianych w klasie (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o salwinii pływającej (D)


uNumer i temat






38. Poznajemyskrzypyi widłaki

odróżnia skrzyp od innychroślin (C); odróżnia widłakod innych roślin (C)

wymienia 2–3 miejscawystępowania skrzypówi widłaków (A); wymienia2–3 gatunki widłakówwystępujące w Polsce (A)

odróżnia pędy wiosenneod letnich u skrzypu (C); opisuje budowę morfologicznąwidłaka (C)

charakteryzuje rolę pędówwiosennych i letnich skrzypu(B); uzasadnia nazwę „roślinyzarodnikowe” (D)

wykonuje folder (album,wystawkę) „Rośliny zarodnikowe” (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o powstawaniu węglakamiennego (D)

3. Roślinynasienne

39. Którerośliny należądo nasiennych?

wymienia rośliny należące do nagonasiennych (A); podaje3–4 przykłady roślin okrytonasiennych (A); rozpoznajenasiona wybranych roślin (C)

podaje przykłady wykorzystania roślin nasiennych (C)

wyjaśnia znaczenie nazw:„nagonasienne” i „okryto-nasienne” (B)

wyjaśnia, w jakim celu roślinywytwarzają nasiona (B);wskazuje różnice międzyroślinami zarodnikowymia roślinami nasiennymi (D)

wyszukuje w różnych źródłachinformacje o roślinachnasiennych występującychw najbliższej okolicy (D)

4. Jak jestzbudowanaroślinanasienna?

40. Budowai rola korzeniroślin nasiennych

nazywa części roślinynasiennej (A); wymienia2 funkcje korzeni (A)

rozpoznaje typy systemówkorzeniowych roślin (C)

porównuje systemy korzeniowe – palowy i wiązkowy (C);opisuje budowę morfologicznąkorzeni (C)

wymienia przykłady roślinmających korzenie spichrzowe(A)

podaje przykłady przekształceń korzeni (A)

41. Poznajemybudowęi funkcje pędu

opisuje budowę pędunadziemnego (B); omawia rolęłodygi (A); opisuje budowęzewnętrzną liścia (C)

podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (A); wymienia funkcje liścia (A)

omawia funkcje pędów– nadziemnego i podziemnego (A); wymienia funkcje łodygi (A); omawia rolę aparatu szparkowego u roślin (A)

podaje przykłady przekształceń łodyg (A); omawia kształtliści, podając przykłady (C)

podaje przykłady przekształceń liści (A); omawia wykorzystanie poszczególnych części roślin przez człowieka (A)

42. Jakzbudowanyjest kwiatroślinynasiennej?

podaje nazwy części kwiatu(A); na modelu lub planszywskazuje poszczególne częścikwiatu (C)

podaje nazwy części kwiatu(A); na modelu lub planszywskazuje poszczególne częścikwiatu (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „kwiaty jednopłciowe” i „kwiaty obupłciowe” (B)

opisuje kwiatostany męskiei żeńskie roślin nagonasiennych (C); odróżnia kwiat od kwiatostanu (C); charakteryzuje rolę poszczególnych części kwiatu (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć:„zapylenie” i „zapłodnienie”(B); rozpoznaje typy kwiatostanu (D); korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (D)

wykazuje związek budowykwiatu ze sposobem zapylaniarośliny (D)

43. Co kryje owoc?

dzieli owoce na suche i mięsiste (C); podaje przykłady owoców suchych i mięsistych (C); rozpoznaje nasiona fasoli, grochu, słonecznika itd. (D)

opisuje przystosowania owoców do rozprzestrzeniania przez zwierzęta (C); omawia warunki niezbędne do kiełkowania nasion (A)

charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozsiewania (C)

omawia budowę owocu (C); planuje doświadczenie, które pozwoli określić warunki kiełkowania nasion (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o nasionach bogatych w białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy sole mineralne (D)

5. Budowa i różnorodność grzybów

44. W królestwie grzybów

na podstawie obserwacji rysuje grzyb kapeluszowy (D); podaje nazwy części grzyba (kapelusz, trzon) (A)

wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (B)

podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (A); podaje przykłady szkodliwego działania grzybów na żywność i organizmy (B)

wyjaśnia, dlaczego nie należy niszczyć owocników grzybów (B); opisuje kształty owocników, podając przykłady (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o grzybicy (D)

45. Jak odróżniać grzyby jadalne od trujących?

wyjaśnia, dlaczego należy zbierać tylko znane sobie grzyby (B); rozpoznaje 2–3 gatunki grzybów jadalnych (C)

odróżnia gatunki jadalne grzybów od gatunków trujących (D)

wymienia cechy budowy morfologicznej grzybów ułatwiające ich rozpoznawanie (A)

wymienia objawy, które mogą świadczyć o zatruciu grzybami (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o chronionych gatunkach grzybów (D); przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (D)


uNumer i temat






6. Porosty 46. Poznajemy porosty

wymienia miejsca występowania porostów (A); wymienia organizmy tworzące porost (A)

omawia znaczenie porostów (A) omawia kształt i barwę plech porostów (A)

wyjaśnia, dlaczego porosty nazywa się organizmami symbiotycznymi (B); wyjaśnia, dlaczego porosty nazywamy wskaźnikami czystości powietrza (B)

charakteryzuje porosty występujące w najbliższej okolicy (D); wnioskuje o czystości powietrza na podstawie obecności porostów (D)

7. Podsu-mowanie

47, 48. Powtórzenie wiadomości z działu „Ląd jako środowisko życia"49. Sprawdzian wiadomości

Dział 5. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich

1. Niziny Środkowo-polskie

50. Poznajemy Nizinę Śląską

wskazuje na mapie Polski pas nizin (C); odczytuje z mapy nazwy najważniejszych miast Niziny Śląskiej (C)

odczytuje z mapy Polski nazwy nizin (C); na podstawie mapy określa położenie Niziny Śląskiej (C); omawia cechy klimatu Niziny Śląskiej (A)

wymienia cechy krajobrazu nizin (A); omawia związek warunków klimatycznych i glebowych z gospodarką na Nizinie Śląskiej (C)

omawia rolę lądolodu w kształtowaniu krajobrazu nizin (B); na podstawie mapy wymienia bogactwa mineralne występujące na Nizinie Śląskiej (C)

przygotowuje przewodnik turystyczny po wybranej nizinie, uwzględniający walory przyrodniczo-geograficzne, zabytki i miejsca, które warto odwiedzić (D)51. Poznajemy

Nizinę Mazowiecką

wskazuje na mapie Polski Nizinę Mazowiecką (C); wskazuje na mapie Polski Wisłę, Warszawę, Łódź (C)

wskazuje na mapie Polski rozległe obszary leśne na Nizinie Mazowieckiej (C)

wymienia cechy krajobrazu Niziny Mazowieckiej (A)

opisuje krajobraz Niziny Mazowieckiej, uwzględniając wpływ lądolodu (D)

52. Jakie osobliwości spotkamy na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej?

wskazuje na mapie Polski Polesie Lubelskie i Nizinę Podlaską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Polesia Lubelskiego i Niziny Podlaskiej (C)

omawia klimat Niziny Podla-skiej (A); wymienia parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (A)

wyjaśnia, dlaczego Polesie Lubelskie jest krainą słabo przekształconą przez człowieka (B); omawia wybrany park narodowy (nazwa, symbol, położenie, co podlega ochronie) (C)

omawia pochodzenie jezior występujących na Polesiu Lubelskim (A); charakteryzuje parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (C)

2. Puszcza Białowieska – pierwotny obszar leśny

53. Poznajemy Puszczę Białowieską

wskazuje na mapie Polski Puszczę Białowieską (C); na podstawie zdjęcia opisuje wygląd żubra – symbolu Białowieskiego Parku Narodowego (C)

podaje przykłady roślin występujących w Puszczy Białowieskiej (A)

wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się krążenie substancji pokarmowych w lesie (B)

opowiada historię Puszczy Białowieskiej (A); wyjaśnia, w jaki sposób drzewa oddziałują na inne organizmy (i odwrotnie) (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o osobliwościach Białowieskiego Parku Narodowego (D)

3. Podsu-mowanie

54. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich"

Dział 6. Krajobrazy wyżyn

1. Wyżyna Śląska

55. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Śląskiej?

na podstawie zdjęcia lub obserwacji opisuje krajobraz Wyżyny Śląskiej (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Wyżyny Śląskiej (C)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Śląską (C); wymienia 2–3 bogactwa mineralne występujące na Wyżynie Śląskiej (A)

omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej (C)

uzasadnia stwierdzenie, że środowisko Wyżyny Śląskiej nie jest przyjazne dla jej mieszkańców (D)

proponuje działania, które mogą poprawić stan środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej (D)


uNumer i temat






2. Wyżyna Krakowsko- - Często-chowska – kraina białych skał

56. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Krakowsko- - Często-chowskiej?

na podstawie zdjęcia omawia wygląd Jaskini Łokietka (A); opowiada historię Jaskini Łokietka (A)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Krakowsko-- Częstochowską (C)

wymienia cechy krajobrazu krasowego (A)

opisuje krajobraz krasowy (D); wymienia osobliwości krajobrazu Wyżyny Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

omawia zastosowanie skał wapiennych (A)

57. Dlaczego na Wyżynie Krakowsko-- Częstochowskiej jest duża różnorodność roślin?

wymienia typy lasu, które występują na Wyżynie Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

podaje przykłady roślin wystę-pujących na Wyżynie Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

omawia przystosowania suchorośli do warunków życia (A)

uzasadnia celowość utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Ojcowskim Parku Narodowym (D)

3. Wśród wąwozów i pól Wyżyny Lubelskiej

58. Poznajemy Wyżynę Lubelską

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Lubelską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Wyżyny Lubelskiej (C)

wymienia rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej najczęściej (A)

charakteryzuje krajobraz Wyżyny Lubelskiej (C)

wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Roztoczańskim Parku Narodowym (D)

4. Podsu-mowanie

59. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy wyżyn”60. Sprawdzian wiadomości z działów „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich” i „Krajobrazy wyżyn”

Dział 7. Krajobrazy gór

1. Góry Świętokrzyskie – kraina gołoborzy

61. Góry Świętokrzyskie – kraina gołoborzy

wskazuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie (C); odczytuje z mapy wysokość najwyższych wzniesień w Górach Świętokrzyskich (C)

wyjaśnia przyczyny zniszczenia lasów w Górach Świętokrzyskich (B)

wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie są pasmami niewysokich wzniesień (B); wyjaśnia, w jaki sposób powstały gołoborza (B)

podaje przykłady zjawisk krasowych w Górach Święto-krzyskich (C); wyjaśnia przyczyny wymierania jodeł w Puszczy Jodłowej (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Świętokrzyskim Parku Narodowym (D)

2. Sudety – góry o osobliwych formach skalnych

62. Poznajemy Sudety

wskazuje Sudety na mapie Polski (C); odczytuje nazwę wysokość najwyższego szczytu Sudetów (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „kotlina” (B); wskazuje na mapie Polski Kotlinę Jelenio-górską (C)

wskazuje na mapie Polski pasma górskie otaczające Kotlinę Jeleniogórską (C); wskazuje na mapie Polski miasta uzdrowiskowe w Kotlinie Jeleniogórskiej (C)

opisuje krajobraz Karkonoszy (C); wyjaśnia, dlaczego w Sudetach obumierały lasy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o parkach narodowych w Sudetach (D)

3. Tatry – kraina turni, dolin i jezior górskich

63. Poznajemy wysokogórski krajobraz Tatr

wskazuje Tatry na mapie Polski (C); na podstawie zdjęcia omawia charakterystyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego (C)

wskazuje Rysy na mapie Polski (C); wymienia charakterystyczne elementy krajobrazu wysokogórskiego (A)

opisuje krajobraz Tatr Wysokich (C); opisuje krajobraz Tatr Zachodnich (C); wyjaśnia, jak powstają żleby (B)

używa ze zrozumieniem terminów: „turnia”, „grań”, „żleb”, „stożek piargowy” (D); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o miejscach w Tatrach Wysokich, które warto zobaczyć (D)

4. Pogoda i roślinność Tatr

64. Czym charakteryzuje się pogoda w Tatrach?

wymienia 2–3 cechy tatrzańskiej pogody (A)

wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (B)

oblicza temperaturę na szczytach, znając temperaturę u podnóża gór (D)

omawia charakterystyczne cechy wiatru halnego (A)

opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (D)


uNumer i temat






65. Poznajemy roślinność Tatr

podaje nazwy pięter roślinnych w Tatrach (A); omawia wybrane piętro roślinne w Tatrach (C)

odróżnia limbę od sosny zwyczajnej (C); wyjaśnia, dlaczego limba jest drzewem chronionym (B)

opisuje przystosowania kosodrzewiny do życia w warunkach górskich (C); wyjaśnia, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślinności w górach (B)

opisuje przystosowania roślin (innych niż kosodrzewina) do życia w surowym klimacie górskim (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Tatrzańskim Parku Narodowym (D)

5. Podsu-mowanie

66, 67. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Krajobrazy gór"

Dział 8. Budowa i właściwości materii

1. O oddzia-ływaniach w przyrodzie i ich skutkach

68. Jakie siły działają w przyrodzie?

podaje przykłady zjawisk związanych z przyciąganiem ziemskim (C)

podaje nazwy 2 sił, które wprawiają przedmioty w ruch (A); wskazuje przykłady oddziaływań sprężystych w życiu codziennym (C)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania siły grawitacji i siły tarcia (A)

podaje przykłady współdziałania siły grawitacji z siłą tarcia (A)

proponuje, posługując się przykładami, sposoby zmniejszania siły tarcia (C); wyjaśnia, czym jest spowodo-wany stan nieważkości (D)

69. Poznajemy przykłady działania siły oddziaływania magnetycznego i siły oddziaływania elektrostatycz-nego

nazywa bieguny magnesu (A); podaje przykłady przedmiotów przyciąganych przez magnes (A)

wskazuje przykłady oddziały-wania magnetycznego i oddziaływania elektrostatycz-nego w życiu codziennym (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć: „bieguny jednoimienne", „bieguny różnoimienne" (B)

wyjaśnia działanie sił elektro-statycznych (B)

podaje przykłady praktycznego zastosowania magnesu (A)

2. Jak przezwyciężyć siłę grawitacji?

70. Jak działa dźwignia?

podaje 2 przykłady wykorzy-stania dźwigni w życiu codziennym (C); rysuje żuraw (A)

wymienia urządzenia, w których budowie wykorzystano zasadę działania dźwigni (C); wymienia nazwy maszyn prostych (A)

rysuje schematycznie dźwignię dwustronną (C); rysuje schematycznie dźwignię jednostronną (C)

porównuje budowę dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (D); omawia zasadę działania dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (A)

konstruuje model wskazanej przez nauczyciela maszyny prostej (D); prezentuje działanie skonstruowanej przez siebie maszyny prostej (D)

71. Czym są: blok, równia pochyła i kołowrót?

podaje 2 przykłady zastoso-wania bloku, równi pochyłej i kołowrotu (A); rozpoznaje na ilustracjach blok, równię pochyłą i kołowrót (C)

omawia działanie wybranej maszyny prostej (A)

wyjaśnia zasadę działania bloku (C); opisuje budowę kołowrotu (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania równi pochyłej (A)

podaje 2 przykłady zastosowania poznanych maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych (A)

3. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

72. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

rysuje modele atomu i cząsteczki (C); odróżnia na rysunkach schematycznych atomy od cząsteczek (C); wymienia stany skupienia substancji (A)

podaje przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia (C)

podaje przykłady cząsteczek zbudowanych z jednakowych i z różnych atomów (C); omawia podstawowe właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (A)

porównuje ruch cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach (D); wyjaśnia zależność właściwości ciał stałych, cieczy i gazów od odległości między cząsteczkami w tych substancjach (B)

wyszukuje w różnych źródłach i prezentuje (w formie plakatu, rysunków schematycznych, modeli) informacje o najwięk-szych i najmniejszych atomach (D)


uNumer i temat






73. Poznajemy właściwości fizyczne substancji

omawia właściwości fizyczne wybranych substancji (C)

wymienia cechy, które pozwalają określić właściwości substancji (A)

porównuje właściwości tej samej substancji w różnych stanach skupienia (D)

wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (C)

dowodzi doświadczalnie, że rozdrobnienie substancji nie wpływa na zmianę ich właściwości (D)

4. Właściwości ciał stałych

74. Poznajemy właściwości ciał stałych

podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C); podaje przykłady ciał twardych, kruchych, plastycznych i sprężystych (C); rysuje ułożenie cząsteczek w ciałach stałych (C)

wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (A); na rysunku schematycznym rozpoznaje ciała bezpostaciowe i kryształy (C)

wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (B); dzieli ciała stałe w zależności od sposobu ułożenia cząsteczek (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „przewodnik” i „izolator” (B)

porównuje ułożenie cząsteczek w ciałach bezpostaciowych i kryształach (C); podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (D)

wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia, czy powiedzenie „futro grzeje” jest prawdziwe (D)

5. Właściwości cieczy

75, 76. Poznajemy budowę i właściwości cieczy

omawia podstawowe właściwości cieczy (A)

porównuje właściwości fizyczne cieczy i ciał stałych (C)

wyjaśnia, dzięki jakim siłom krople mają kształt zbliżony do kuli; wyjaśnia, dlaczego lekkie przedmioty utrzymują się na powierzchni cieczy (B)

wyjaśnia, kiedy powstaje menisk wklęsły, a kiedy – menisk wypukły (B); porównuje przewodnictwo cieplne cieczy i ciał stałych (D); wyjaśnia, o czym decydują siły spójności i siły przylegania (B)

wyjaśnia, wykorzystując informacje zdobyte samodzielnie, dlaczego niektóre owady mogą „chodzić” po powierzchni wody(D)

6. Właściwości gazów

77. Poznajemy budowę i właściwości gazów

omawia właściwości gazów (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania ściśliwości i rozprężliwości gazów (C)

wyjaśnia, dzięki czemu możliwe jest ogrzewanie mieszkań za pomocą kaloryferów (B)

podaje przykłady świadczące o tym, że gazy nie są dobrymi przewodnikami ciepła (C)

uzasadnia związek budowy cząsteczkowej gazów z ich właściwościami (D); porównuje oddziaływania międzycząsteczkowe w ciałach stałych, cieczach i gazach (D)

omawia zasady bezpieczeństwa przy posługiwaniu się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (A)

7. Jak zmiana temperatury wpływa na ciała stałe, ciecze i gazy?

78. W jaki sposób zmiana temperatury wpływa na ciała stałe?

podaje przykłady z życia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności tem-peraturowej ciał stałych (A)

wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny (B)

wyjaśnia, czym jest gęstość substancji (B); wyjaśnia, na czym polega anomalna rozszerzalność temperaturowa wody (B)

wyjaśnia związek rozszerzalności temperaturowej ciał stałych z ich budową cząsteczkową (C); podaje przykłady ciał, które nie zmieniają stanu skupienia pod wpływem temperatury (A)

wyjaśnia, dlaczego nocne przymrozki i ocieplenia na przedwiośniu wpływają niekorzystnie na stan dróg (D)

79. W jaki sposób zmiany temperatury wpływają na ciecze i gazy?

podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy (A)

wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami (B)

porównuje zjawisko parowania ze zjawiskiem wrzenia (C); podaje przykłady z życia świadczące o rozszerzalności temperaturowej gazów (A)

wyjaśnia, dlaczego balony wypełnia się podgrzanym powietrzem (B)

podaje przykłady wykorzystania zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów (inne niż omawiane na lekcji) (A)

8. Podsu-mowanie

80, 81. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Budowa i właściwości materii"


uNumer i temat






Dział 9. Przemiany chemiczne wokół nas

1. Substancje proste i złożone

82. Poznajemy substancje proste

rysuje modele budowy pierwiastków (C); podaje przykłady pierwiastków chemicznych (A); wymienia właściwości i zastosowania wybranych metali (A)

odróżnia na rysunkach schematycznych pierwiastki chemiczne od związków chemicznych (C); określa właściwości metali wskazanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady niemetali będących ciałami stałymi i będących gazami (C)

wyjaśnia, dlaczego pierwiastki chemiczne nazywa się substancjami prostymi (B); podaje przykłady związków chemicznych (A); wymienia zastosowania metali o największej ciągliwości i kowalności (A); podaje przykłady zastosowania niemetali (A)

rysuje modele wskazanych przez nauczyciela pierwiastków chemicznych i związków chemicznych (D); podaje przykłady metali o różnej twardości (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o metalach i niemetalach występujących w organizmach (D)

83. Związki chemiczne – substancje złożone

rysuje model cząsteczki wody (C); wymienia 3–4 związki chemiczne występujące w przyrodzie (A)

podaje 2 zastosowania dwutlenku węgla (A)

wyjaśnia, dlaczego dwutlenek węgla jest używany do wypełniania gaśnic (B); wyjaśnia, dlaczego związki chemiczne to substancje złożone (B)

porównuje wybrane właściwości pierwiastków i związku chemicznego, który z nich powstał (D); wyjaśnia, czym jest reakcja chemiczna (B)

wskazuje miejsca występowania w Polsce wybranych minerałów (D)

2. Mieszaniny substancji

84, 85. Co to są mieszaniny?

wykonuje doświadczenie zgodnie z instrukcją (D); zapisuje obserwacje (D); na podstawie obserwacji odróżnia mieszaninę jednorodną od mieszaniny niejednorodnej (C); wyjaśnia, dlaczego powietrze jest mieszaniną jednorodną (B); omawia właściwości fizyczne powietrza (A)

wyjaśnia, dlaczego gleba jest mieszaniną niejednorodną (B); wymienia 2–3 przedmioty wykonane z mosiądzu, brązu (A); odczytuje z wykresu skład ilościowy powietrza (C)

podaje inne niż wymienione na lekcji przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (D); wyjaśnia, podając przykłady, że woda może tworzyć zarówno mieszaninę jednorodną, jak i niejednorodną (D)

projektuje doświadczenie potwierdzające, że woda jest mieszaniną niejednorodną (D); wyjaśnia, dlaczego w praktyce częściej używa się stopów niż czystych metali (B)

wyjaśnia, dlaczego katastrofy tankowców są groźne dla środowiska (B)

86. W jaki sposób rozdzielać składniki mieszanin?

rozdziela składniki 2–3 mieszanin niejednorodnych (np. grochu i piasku, spinaczy i siarki, trocin i piasku) (D)

wyjaśnia, jak rozdzielić mieszaninę soli z wodą (A)

proponuje sposób rozdzielenia składników mieszaniny jednorodnej, uwzględniając różne właściwości ciał tworzących tę mieszaninę (D)

wyjaśnia, na czym polega odparowanie (D)

omawia różne sposoby rozdzielania mieszanin (A)

3. Właściwości roztworów wodnych

87. Jak powstaje roztwór?

sporządza roztwór według instrukcji (D); wymienia czynniki przyspieszające proces rozpuszczania (A); otrzymuje kryształy soli z roztworu wodnego (D)

wyjaśnia, dlaczego roztwór jest przykładem mieszaniny jednorodnej (B)

używa ze zrozumieniem pojęć: „rozpuszczalnik”, „substancja rozpuszczona” (B); wyjaśnia, na czym polega krystalizacja (B)

wyjaśnia, dlaczego podwyż-szenie temperatury przyspiesza rozpuszczanie (B)

wskazuje procesy krystalizacji zachodzące w przyrodzie (A)

88. Jakie znaczenie mają roztwory wodne w przyrodzie?

wyjaśnia znaczenie tlenu rozpuszczonego w wodzie dla organizmów (B)

wyjaśnia, dlaczego picie wody mineralnej jest korzystne dla organizmu (B)

wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej roli wody jako rozpuszczalnika (D)

dowodzi, że nie wszystkie roztwory są przyjazne dla środowiska (D)

podaje przykłady potwierdzające szkodliwość niektórych roztworów dla środowiska (D)


uNumer i temat






4. Udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych

89. Na czym polega spalanie, a na czym utlenianie

podaje przykłady spalania (A); wymienia 2 skutki korozji (A); wymienia 2 sposoby zapobiegania korozji (A)

wymienia cechy spalania (A); opisuje sposoby zapobiegania korozji (A)

wyjaśnia różnice między utlenianiem a spalaniem (C); wyjaśnia rolę tlenu w procesie spalania (B); podaje przykłady skutków korozji (A)

wyjaśnia, na czym polega utlenianie w komórkach (B)

porównuje: spalanie, utlenianie i oddychanie (D)

5. Podsu-mowanie

90, 91. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Przemiany chemiczne wokół nas”

Dział 10. Ochrona przyrody

1. Co i jak zagraża przyrodzie?

92. W jaki sposób człowiek wpływa na środowisko przyrodnicze?

podaje przykłady działań czło-wieka niekorzystnych dla śro-dowiska przyrodniczego (C)

wymienia 2 źródła zanieczyszczeń powietrza (A); wyjaśnia, dlaczego nie należy wypasać bydła i uprawiać gleby w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych (B)

omawia działania człowieka w dawnych czasach, których szkodliwe skutki w środowisku trwają do dziś (C); wyjaśnia, jak powstaje smog (B)

wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady (B); dowodzi, że zatrucie jednego składnika środowiska powoduje niekorzystne zmiany pozostałych (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o najbardziej zanieczyszczonych miejscach w Polsce i wykonuje mapę tych miejsc, ilustrując ją zdjęciami, rysunkami itd. (D)

93. W jaki sposób ścieki i odpady stałe niszczą środowisko?

wymienia 2–3 źródła zanie-czyszczeń wód powierzchnio-wych (A); podaje przykłady zanieczyszczeń środowiska w najbliższej okolicy (D)

wyjaśnia, dlaczego hałdy stanowią zagrożenie dla środowiska (B); proponuje sposoby zagospodarowania hałd (C/D)

wyjaśnia, dlaczego wylewanie ścieków do rzek stanowi zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka (B)

dowodzi, że odpady składowane na wysypiskach mogą zanieczyścić wody podziemne i duże powierzchnie gleby (D); ocenia stan środowiska w najbliższej okolicy (D)

2. Jak ratować przyrodę?

94. Jakie działania służą ochronie przyrody?

podaje 3 przykłady działań globalnych służących ochronie środowiska (A)

uzasadnia celowość segregacji odpadów (C)

omawia globalne akcje na rzecz ochrony przyrody (C)

podaje przykłady odpadów szczególnie groźnych dla środowiska (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o historii ochrony przyrody w Polsce (D)

95.W jaki sposób możemy chronić przyrodę?

podaje 3 przykłady indywidu-alnych działań służących ochronie środowiska (A)

charakteryzuje indywidualne działania służące ochronie środowiska (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „utylizacja” (B)

proponuje działania lokalne służące ochronie środowiska (D)

charakteryzuje stan środowiska w najbliższej okolicy (D)

3. Podsu-mowanie

96, 97. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Ochrona przyrody”

Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w VI klasie szkoły podstawowej- kryteria oceniania

Tematz

podręcznikaNumer i temat

lekcjiZakres treści

podręcznikowychWymaganiapodstawowe Wymagania ponadpodstawowe

Ścieżka edukacyjna

Treścize ścieżki

Uwagi

1 2 3 4 5 6 7

Dział programu: ZIEMIA CZĘŚCIĄ WSZECHŚWIATA

1. W jaki sposób będziemy poznawać przyrodę w VI klasie?

Uczeń: opisuje sposoby poznawania

przyrody wyjaśnia zasady pracy i sposób

przygotowania się do lekcji objaśnia, w jaki sposób

korzystać z informatora o egzaminie po VI klasie szkoły podstawowej (standardy)

Zapoznanie uczniów z:

zakresem materiału nauczania

wymaganiami programowymi na poszczególne oceny

sposobami sprawdzania i oceniania osiągnięć

Teoriaheliocentryczna Kopernika

2. Poznajemy heliocentryczną teorię Mikołaja Kopernika

gwiazdy Wszechświat

odczytuje informacje z dowolnej kartki kalendarza

wskazuje zastosowania kalendarza

wyjaśnia teorię heliocentryczną wyjaśnia pojęcia: gwiazdy,

Wszechświat (kosmos)

uzasadnia, że obserwacja jest ważnym sposobem poznawania świata

wyjaśnia przyczyny obserwowanych ruchów ciał niebieskich

wyjaśnia pojęcie: orbita wyjaśnia pojęcie: znaki zodiaku wymienia przykładowe znaki zodiaku,

np. swój opisuje zasługi Mikołaja Kopernika dla

rozwoju nauk przyrodniczych

Wychowanie patriotycznei obywatelskie sylwetki

wielkich Polaków

PolegrawitacyjneZiemi

3. Pole grawitacyjne Ziemi

oddziaływanie grawitacyjne

wyjaśnia pojęcia: siła grawitacji, planety, gwiazdozbiory

wykazuje istnienie pola grawitacyjnego Ziemi

opisuje doświadczenie przeprowadzone przez Isaaca Newtona

wyjaśnia, co nazywamy polem grawitacyjnym

określa, od czego zależy wartość siły grawitacji

wyjaśnia prawo powszechnej grawitacji wyjaśnia, dlaczego ciężar ciała zmienia

się w zależności od odległości od środka Ziemi

UkładSłoneczny

4. Poznajemy Układ Słoneczny; Słońce i bliższe planety

Droga Mleczna galaktyki

podaje różnice między planetami a gwiazdami

opisuje warunki umożliwiające istnienie życia na Ziemi

wymienia planety Układu Słonecznego

wymienia planety skalne

opisuje, w jaki sposób powstał Układ Słoneczny

porządkuje planety Układu Słonecznego od najbliższej Słońcu do najdalszej

wyjaśnia pojęcie: satelita wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie ma

atmosfery 5. Poznajemy dalekie planety

Droga Mleczna galaktyki

wykazuje różnice między planetoidami a meteorytami

wyjaśnia, co to są galaktyki podaje przykłady wykorzystania

sztucznych satelitów wymienia nazwy planet

gazowych

wymienia różnice między Ziemiąa planetami-olbrzymami

uzasadnia, w jakim celu podejmuje się loty w kosmos

wymienia nazwiska i dokonania najsłynniejszych astronautów

Edukacja czytelniczai medialna wydawnictwa

informacyjneWychowanie patriotycznei obywatelskie sylwetki

wielkich Polaków

Podsumujmy 6. Ziemia częścią Wszechświata – podsumowanie

Dział programu: ZIEMIA – NASZA PLANETA

Kula ziemska 7. Kula ziemska kształt i rozmiary Ziemi

zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie dobowym

Ziemia jako planeta

opisuje budowę globusa wskazuje na globusie bieguny

ziemskie i oś Ziemi podaje wymiary obwodu Ziemi

(równika)

opisuje skutki ruchu obrotowego Ziemi wyjaśnia związek pozornej wędrówki

Słońca po niebie z ruchem obrotowym Ziemi

demonstruje na globusie ruch obrotowy Ziemi

podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej

PolemagnetyczneZiemi

8./9. Poznajemy oddziaływania elektrostatycznei magnetyczne

oddziaływanie magnetyczne

podaje przykłady oddziaływańw przyrodzie

wskazuje bieguny magnetyczne Ziemi

rysuje linie pola magnetycznego

wymienia 3–4 przykłady przedmiotów przyciąganych przez magnes

wyjaśnia, na czym polega elektryzowanie ciał przez tarcie

wyjaśnia, co nazywamy polem magnetycznym

objaśnia, na czym polegają oddziaływania magnetyczne

wyjaśnia, kiedy magnesy przyciągają się, a kiedy odpychają

opisuje, jak doświadczalnie wykazać istnienie pola magnetycznego

10. Pole magnetyczne Ziemi

pole magnetyczne Ziemi

podaje przykład zjawiska, które ma związek z istnieniem pola magnetycznego Ziemi

podaje przykład magnesu naturalnego

wyznacza kierunek przy użyciu kompasu

wyjaśnia, dlaczego igła magnetyczna ustawia się w kierunku północ–południe

zaznacza na rysunku bieguny magnetyczne Ziemi

wyjaśnia różnice między biegunem magnetycznym a geograficznym

pokazuje na rysunku rozmieszczenie biegunów magnetycznych i geograficznych

podaje przykłady materiałów, z których można wykonać magnesy

Jak określić położenie geograficzne?

11. Co to jest siatka geograficzna?

Ziemia jako planeta

wskazuje na globusie południki i równoleżniki

wskazuje równik pokazuje półkule północną

i południową, wschodnią i zachodnią

wyjaśnia, do czego służy siatka geograficzna

wymienia cechy odróżniające równik od innych równoleżników

wskazuje kierunki świata na mapie, posługując się południkami i równoleżnikami

12. Współrzędne geograficzne

Ziemia jako planeta

wskazuje południk zerowy i 180°

wskazuje równik pokazuje półkule

wschodnią i zachodnią, północną i południową

wyjaśnia pojęcia: długość geograficzna i szerokość geograficzna

rysuje na globusie indukcyjnym elementy siatki geograficznej,

nanosi na globus indukcyjny wskazane przez nauczyciela współrzędne geograficzne punktów

13. W jaki sposób określamy położenie geograficzne?

Ziemia jako planeta

określa w stopniach położenie geograficzne wskazanych miejsc na globusie

określa w stopniach położenie geograficzne wskazanych miejsc na globusie i mapie

odszukuje punkty na globusie, mapie, mając podane współrzędne geograficzne

Podsumujmy 14. Ziemia – nasza planeta15. Sprawdzian Tematy 2–14

Dział programu: ROLA SŁOŃCA

Światło i zjawiska świetlne

16. Poznajemy źródła światła

podstawowe zjawiska optyczne

podaje przykłady źródeł światła klasyfikuje, popierając

przykładami, źródła światła na naturalne i sztuczne

buduje prosty obwód elektryczny

wyjaśnia, jak się zachować w czasie burzy

podaje zasady bezpiecznego korzystania z urządzeń elektrycznych

rysuje prosty schemat obwodu elektrycznego

wyjaśnia, popierając przykładami, co to są przewodniki i izolatory

17. Prostoliniowe rozchodzenie się światła


rysuje, jak rozchodzi się światło klasyfikuje, popierając

przykładami, ciała na przezroczyste i nieprzezroczyste

wyjaśnia, co to jest cień i półcień

wyjaśnia, co nazywamy promieniem świetlnym

wyjaśnia, co oznacza grot strzałki narysowany przy promieniu świetlnym

tłumaczy zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca

przedstawia schematycznie powstanie cienia i półcienia

18. Jakie są skutki prostoliniowego rozchodzenia się światła.?

zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie dobowym

wyjaśnia zjawisko następowania dnia i nocy

wyjaśnia przyczynę różnic w długości dnia i nocy

oblicza długość dnia i nocy, mając podane godziny wschodu i zachodu Słońca

19./20. Odbicie i załamanie światła


rysuje odbicie światła od powierzchni lustrzanych płaskich

wymienia pojęcia związane ze zjawiskami świetlnymi: odbicie, rozproszenie, załamanie światła

wyjaśnia, kiedy następuje rozproszenie światła

wyjaśnia, jaki obraz nazywamy pozornym

tłumaczy zjawisko załamania światła rysuje promień świetlny przechodzący

z powietrza do innego ośrodka przezroczystego

wymienia przykłady zjawisk związanych

z odbiciem i załamaniem światła

21. Światło białe i światła barwne


wyjaśnia, co się dzieje ze światłem białym przechodzącym przez pryzmat

wskazuje, gdzie w przyrodzie można zaobserwować zjawisko rozszczepienia światła

opisuje zjawisko rozszczepienia światła dowodzi, że światło białe jest

mieszaniną wielu barw wymienia barwy tęczy („czemu patrzysz

żabko zielona na głupiego Filemona?” – barwy: czerwona, pomarańczowa, żółta, zielona, niebieska, granatowa, fioletowa)

potrafi zademonstrować powstawanie widma światła białego

22. Barwy ciał w przyrodzie


wymienia barwy podstawowe i dopełniające

wyjaśnia powstawanie barw widzianych ciał

wyjaśnia, co to są filtry świetlne i podaje przykłady ich zastosowania

opisuje budowę oka wyjaśnia, kiedy ciała mają barwę

czarną, a kiedy białą

Czy dzień może trwać pół roku?

23./24. Pory roku jako następstwo ruchu obiegowego Ziemi

zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie rocznym

podaje przyczyny następowania pór roku

wymienia daty rozpoczęcia pór roku

wymienia daty przesilenia letniego i zimowego (powtórzenia z klasy IV)

objaśnia rysunek przedstawiający oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach pór roku

wyjaśnia zjawisko dnia polarnego i nocy polarnej

wyjaśnia, dlaczego niektóre lata są przestępne

25. Strefy oświetlenia Ziemi

zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie rocznym

wymienia strefy oświetlenia Ziemi

wskazuje na globusie strefy oświetlenia Ziemi

wyjaśnia pojęcie: strefa międzyzwrotnikowa

wymienia równoleżniki wyznaczające granice stref oświetlenia Ziemi

podaje szerokości geograficzne równoleżników: zwrotników Raka i Koziorożca, kół podbiegunowych północnego i południowego

charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi

Podsumujmy 26. Rola Słońca – podsumowanie27. Sprawdzian Tematy 17–26

Dział programu: WSZECHOCEAN

Kontynenty i oceany

28. Kontynenty na Ziemi

odkrywanie kontynentów i oceanów

lądy i oceany na mapie świata

nazywa kontynenty na kuli ziemskiej

wskazuje je na mapie oraz na globusie

określa ich położenie na półkulach

podaje wielkości kontynentów rozpoznaje kontynenty po ich konturach pokazuje na mapie trasę wyprawy

Krzysztofa Kolumba omawia przebieg i znaczenie wyprawy

Krzysztofa Kolumba poszukuje informacji o wyprawach

Krzysztofa Kolumba


informacyjne

Cztery oceany

29. Co to jest Wszechocean?


wyjaśnia pojęcie Wszechoceanu

wskazuje oceany na mapie i globusie

określa ich położenie na półkulach

pokazuje na mapie, jakie kontynenty oblewa każdy z oceanów

objaśnia pojęcia: morze przybrzeżne, morze śródziemne (powtórzenie z klasy V)

porównuje oceany według ich wielkości podaje wielkości oceanów wymienia przykłady mórz wchodzących

w skład poszczególnych oceanów podaje przyczyny zmiany zasięgu

lądów i oceanów przed milionami lat i obecnie

Czynniki wpływające na warunki życia w morzu

30. Czynniki wpływające na warunki życia w morzu

morza zimne i ciepłe

wymienia czynniki warunkujące życie w jeziorze i morzu (powtórzenie z klasy V)

wyjaśnia, dlaczego na głębokości poniżej 100 m panują ciemności

wskazuje czynniki wpływające na przezroczystość wód morskich

wyjaśnia, dlaczego woda morska jest słona

wyjaśnia przyczyny zróżnicowanego zasolenia wód morskich

określa przyczyny i skutki zróżnicowania warunków panujących w morzu (zasolenie, temperatura)

Ukształtowanie dna morskiego

31. Jak ukształtowane jest dno morskie?


wskazuje na schemacie elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski łańcuch górski, rów oceaniczny

opisuje warunki panujące na szelfie

wskazuje na mapie przykłady podmorskich łańcuchów górskich, rowów oceanicznych, wysp podmorskich

wyjaśnia, co nazywamy szelfem, podmorskim łańcuchem górskim, rowem oceanicznym

opisuje rafę koralową wyjaśnia, od czego są zależne

korzystne bądź niekorzystne warunki do rozwoju organizmów na poszczególnych elementach dna oceanicznego

wymienia konsekwencje budowy platform wiertniczych na szelfie

Edukacja ekologiczna degradacja

środowiska – przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi

Ruch wody morskiej

32. Ruchy wody morskiej


podaje przykłady ruchów wody morskiej

wymienia przyczyny falowania wody

określa, czym są przypływy i odpływy

wskazuje na mapie Prąd Zatokowy

opisuje falę wyjaśnia przyczynę przypływów

i odpływów objaśnia przyczynę powstawania

prądów morskich podaje przykłady wpływu prądów

morskich na żeglugę oraz klimat wskazuje na mapie, gdzie bierze

początek i dokąd płynie Prąd Zatokowy

Podsumujmy 33. Morza i oceany – podsumowanie

Dział programu: CHARAKTERYSTYKA STREF ŻYCIA W MORZU

Charaktery-styka stref życia w morzu

34. Charakterystyka stref życia w morzu

morza ciepłe i zimne

nazywa strefy życia w morzu opisuje warunki świetlne

panujące w poszczególnych strefach

wyjaśnia pojęcie: plechowce

porównuje warunki życia w jeziorze z warunkami życia w morzu

charakteryzuje warunki (świetlne, termiczne) panujące w poszczególnych strefach, uwzględniając morza ciepłe i zimne

wyjaśnia przyczyny „piętrowego” rozmieszczenia roślinności w morzu – powtórzenie z klasy V

Strefa przybrzeżna morza

35. Poznajemy strefę przybrzeżną morza


przystosowanie budowy morfologicznej zwierząt morskich do środowiska życia, wybrane czynności życiowe

klasyfikuje zwierzęta na kręgowce i bezkręgowce

odróżnia polipa od meduzy rysuje chełbię wyjaśnia, na czym polega

symbioza ukwiała z pustelnikiem

wyjaśnia pojęcie: parzydełkowce

uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiałów do parzydełkowców

wskazuje charakterystyczne cechy polipa i meduzy

opisuje przystosowania w budowie chełbi do warunków życia

charakteryzuje koralowce wskazuje na mapie obszary

występowania raf koralowych

Strefa otwartej toni wodnej

36./37. Strefa otwartej toni wodnej



opisuje budowę zewnętrzną ryby

wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie

wymienia przykłady ssaków żyjących w morzach

omawia czynności życiowe ryb wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb objaśnia, na czym polega jajorodność

i żyworodność ryb wykazuje różnorodność budowy

zewnętrznej ryb w zależności od strefy życia w morzu

opisuje przystosowania ssaków do życia w wodzie

Strefa denna 38. Zwierzęta strefy dennej



opisuje budowę zewnętrzną skorupiaków morskich na przykładzie homara

podaje przykłady skorupiaków morskich

omawia znaczenie małży w przyrodzie

tłumaczy, na czym polega zjawisko linienia skorupiaków

wykazuje różnorodność skorupiaków w budowie, sposobie pobierania pokarmu i poruszania się

rozpoznaje wybrane skorupiaki morskie na ilustracjach i okazach

opisuje zależność budowy małży od warunków środowiska i trybu życia

omawia znaczenie skorupiaków i małż w życiu człowieka

Co to jest dźwięk?

39. Co to jest dźwięk?

źródła dźwięków fala dźwiękowa rozchodzenie się

fal dźwiękowych echo ultradźwięki

wymienia źródła dźwięków tłumaczy, co to jest echo wyjaśnia, do czego służy

echosonda wskazuje na schemacie

elementy budowy ucha ludzkiego

wyjaśnia, co nazywamy falą dźwiękową podaje przykłady ośrodków różniących

się prędkością rozchodzenia się fal dźwiękowych

wyjaśnia, na czym polega echolokacja

Poznanie i znaczenie oceanów

40. W jaki sposób poznano oceany?

odkrywanie kontynentów i oceanów

opisuje podróż Ferdynanda Magellana

wyjaśnia, do czego służy batyskaf

pokazuje na mapie szlak, którym płynął Ferdynand Magellan

opisuje znaczenie wypraw dawnych żeglarzy dla poznania świata

wyjaśnia, w jakim celu ludzie badają dno mórz i oceanów


informacyjne

41./42. Jakie znaczenie mają oceany?

znaczenie mórz i oceanów, ich zanieczyszczenie i konieczność ochrony

wymienia korzyści, które człowiek czerpie z mórz i oceanów

wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem

podaje przykłady gospodarczego wykorzystania oceanów

wyjaśnia, dlaczego wprowadzane są limity połowów

analizuje skutki korzystania przez człowieka z zasobów morskich

Podsumujmy 43. Charakterystyka stref życia w morzu – podsumowanie44. Sprawdzian Tematy 28–43

Dział programu: Z WODY NA LĄD

Życiew jeziorze

45. Warunki życia w jeziorze w zależności od pór roku

warunki życia w jeziorze i ich zmienność w zależności od pór roku

wymienia warunki niezbędne do życia zwierząt w jeziorze

opisuje zmiany warunków życia

w jeziorze w zależności od pór roku

podaje trzy cechy różniące jezioro od morza

wyjaśnia, dlaczego w jeziorach żyją głównie zwierzęta zmiennocieplne

podaje przykłady przystosowania roślin do środowiska wodnego

wykorzystując schemat, omawia strefy roślinności w jeziorze

wyjaśnia pojęcie: organizm samożywny

46. Poznajemy mikroświat zwierzęcy jeziora

różnorodność świata zwierzęcego jeziora: pierwotniaki

opisuje budowę pierwotniaków na przykładzie pantofelka

wyjaśnia pojęcie: organizm jednokomórkowy

omawia budowę komórki zwierzęcej

wyjaśnia pojęcie: plankton

tłumaczy, dlaczego organizmy zwierzęce nazywamy cudzożywnymi

odróżnia komórkę zwierzęcą od roślinnej

opisuje budowę i czynności życiowe pantofelka i ameby

przygotowuje preparat mikroskopowy pantofelków

podaje przykłady organizmów planktonowych

47. Stułbia przedstawicielem parzydełkowców słodkowodnych

różnorodność świata zwierzęcego jeziora: parzydełkowce

wyjaśnia pojęcie: organizm wielokomórkowy

omawia budowę stułbi

wymienia przystosowania stułbi do trybu życia

wskazuje podobieństwa i różnice w budowie stułbi i chełbi

wyjaśnia pojęcie: rozmnażanie płciowe i bezpłciowe

opisuje rozmnażanie bezpłciowe stułbi48./49. Inne zwierzęta żyjące w jeziorze

różnorodność świata zwierzęcego jeziora: skorupiaki, ślimaki

zależności pokarmowe w jeziorze

wymienia charakterystyczne cechy budowy stawonogów

wylicza przykłady zwierząt żyjących w jeziorze

podaje przykłady zależności pokarmowych w jeziorze

wyjaśnia pojęcia: producent, konsument

odróżnia stawonogi od innych zwierząt wodnych

rozpoznaje wybrane zwierzęta występujące w jeziorze

charakteryzuje faunę występującą w różnych strefach jeziora

wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać tylko w czystych wodach

nawiązanie do tematów w kl. IV (zależności pokarmowe)

Wyjście zwierząt na ląd

50./51. Wyjście zwierząt na ląd

płazy – zwierzęta wodno-lądowe: ogólna charakterystyka, przystosowania budowy zewnętrznej do wodno-lądowego trybu życia, wybrane czynności życiowe (oddychanie, rozmnażanie, odżywianie) w aspekcie przystosowania do środowiska

przegląd płazów ochrona

gatunkowa płazów

wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie

nazywa części ciała żaby opisuje czynności życiowe

płazów wymienia 2–3 przykłady płazów

chronionych

porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie

wymienia cechy budowy zewnętrznej płazów świadczące o ich przystosowaniu do życia na lądzie

opisuje rozwój żaby klasyfikuje, popierając przykładami,

płazy bezogonowe i ogoniaste

52. Życie w jeziorze – podsumowanie53. Sprawdzian Tematy 45–52

Dział programu: WARUNKI ŻYCIA W ŚRODOWISKU LĄDOWYMJak gady przystosowały się do życia w środowisku lądowym?

54. Jak gady przystosowały się do życia w środowisku lądowym?

świat zwierzęcy środowisk lądowych: gady – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)

różnorodność zwierząt

ochrona gatunkowa zwierząt

porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie

omawia cechy budowy gadów będące przystosowaniami do życia na lądzie

odróżnia żmiję zygzakowatą od innych węży

wyjaśnia, jak należy postępować po ukąszeniu przez żmiję

wymienia zwierzęta należące do gadów

omawia rozmnażanie się gadów wykazuje różnice między sposobem

rozmnażania się płazów i gadów charakteryzuje budowę żółwi,

jaszczurek i węży

wykazuje różnice w budowie zewnętrznej żmii zygzakowatej i zaskrońca

Edukacja prozdrowotna ochrona przed

zagrożeniami naturalnymi

Ptaki – latające i śpiewające kręgowce

55. Poznajemy ptaki świat zwierzęcy środowisk lądowych: ptaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)


znaczenie w przyrodzie i gospodarce człowieka


opisuje budowę zewnętrzną ptaka

wymienia cechy będące przystosowaniami ptaka do lotu

rozpoznaje rodzaje piór opisuje budowę pióra na

podstawie ilustracji wymienia charakterystyczne

cechy dziobów i kończyn wskazanych ptaków (w tym ptaków drapieżnych)

wskazuje podobieństwa ptaków i gadów oraz różnice między nimi

wyjaśnia, jakie znaczenie ma stałocieplność dla ptaków

opisuje rozmnażanie się ptaków objaśnia, popierając przykładami,

pojęcia: gniazdowniki i zagniazdowniki

56. Wędrówki ptaków

świat zwierzęcy środowisk lądowych: ptaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)




nasze ptaki odlatujące na zimę do Afryki

podaje przykłady ptaków odlatujących z Polski

omawia znaczenie ptaków w przyrodzie

wymienia 3 przykłady gatunków ptaków chronionych

wymienia przyczyny wędrówek ptaków wskazuje cechy charakterystyczne

wybranych grup ptaków na wybranych przykładach wykazuje

przystosowania ptaków do miejsca ich życia i rodzaju pobieranego pokarmu

Ssaki – najdoskonalsze kręgowce

57. Poznajemy ssaki świat zwierzęcy środowisk lądowych: ssaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)



wymienia charakterystyczne cechy ssaków

podaje przykłady ssaków z różnych środowisk

rozpoznaje wybrane gatunki ssaków chronionych w Polsce

wymienia wytwory skóry ssaków charakteryzuje rozmnażanie się i rozwój

ssaków na wybranych przykładach wykazuje

przystosowania ssaków do miejsc ich życia i rodzaju pobieranego pokarmu

Małe zwierzęta lądowe

58. Dżdżownica jako przedstawiciel małych zwierząt lądowych

świat zwierzęcy środowisk lądowych: pierścienice – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)



wyjaśnia pojęcie: bezkręgowce podaje przykłady

bezkręgowców żyjących w wodzie

wymienia charakterystyczne cechy pierścienic

omawia cechy przystosowujące dżdżownicę do życia w glebie

opisuje czynności życiowe dżdżownicy uzasadnia pozytywną rolę dżdżownic

w użyźnianiu gleby

59. Poznajemy pajęczaki

świat zwierzęcy środowisk lądowych: pajęczaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)



opisuje budowę zewnętrzną pajęczaków na przykładzie pająka krzyżaka

opisuje sposób postępowania w wypadku przyczepienia się kleszcza

rozpoznaje na ilustracji krzyżaka ogrodowego

opisuje przystosowania pająka do zdobywania pokarmu

charakteryzuje inne pajęczaki – roztocze, np: kleszcze

Edukacja prozdrowotna ochrona przed

zagrożeniami naturalnymi

60. Owady – najliczniejsza grupa zwierząt lądowych

świat zwierzęcy środowisk lądowych: owady – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)



wskazuje na ilustracji poszczególne części ciała owada

odróżnia owady od pajęczaków na podstawie liczby odnóży

omawia rolę owadów w przyrodzie

wykazuje różnorodność aparatów gębowych owadów w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu

opisuje rozwój owadów na przykładzie motyla

wskazuje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia owadów dla człowieka

61. Ślimak winniczek – przedstawiciel ślimaków lądowych

świat zwierzęcy środowisk lądowych: mięczaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia, niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie)



podaje przykłady poznanych mięczaków

wskazuje dwie cechy charakterystyczne mięczaków

nazywa części ciała ślimaka winniczka

wyjaśnia pojęcie: obojnak wskazuje przystosowania do lądowego

trybu życia

Podsumujmy 62. Warunki życia w środowisku lądowym – podsumowanie63. Sprawdzian Tematy 54–62

Dział programu: KRAJOBRAZY ZIEMI

Co to jest klimat?

64. Co to jest klimat?

pogoda i jej składniki, przyrządy pomiarowe

sposoby notowania wyników obserwacji

wymienia składniki pogody wymienia podstawowe

elementy klimatu odczytuje dane z wykresów oblicza średnią temperaturę

powietrza i amplitudę temperatur

odczytuje wartości składników pogody z przyrządów

wyjaśnia, w jaki sposób określa się klimat danego obszaru

wykonuje obliczenia, wykorzystując dane zawarte na wykresie i na ich podstawie określa cechy klimatu

na podstawie analizy wykresów porównuje klimaty

Strefy geograficzne

65. Ogólna charakterystyka stref krajobrazowych (geograficznych)

przegląd stref klimatyczno--roślinnych świata

układ stref klimatyczno--roślinnych na kontynentach: Azji, Afryki, Ameryki Północnej, Ameryki Południowej i Australii

strefy klimatyczno--roślinne Europy

wskazuje na mapie strefy oświetlenia Ziemi

podaje kryteria podziału kuli ziemskiej na strefy krajobrazowe

pokazuje na mapie rozmieszczenie stref krajobrazowych

opisuje strefy krajobrazowe na terenie Europy

opisuje krajobraz wybranej strefy podaje przyczyny istnienia różnych stref

krajobrazowych przyporządkowuje strefy krajobrazowe

strefom oświetlenia Ziemi

Wilgotne lasy równikowe – strefa bez pór roku

66. Zdobywcy lasów równikowych

granice strefy wilgotnych lasów równikowych

ekspedycje i podróżnicy

pokazuje na mapie granice strefy wilgotnych lasów równikowych

wyjaśnia cel ekspedycji do lasów równikowych w XIX wieku

opowiada o wyprawach mających na celu poznanie lasów równikowych

Edukacja czytelniczai medialna literatura

popularno-naukowa

67./68. Krajobraz lasów równikowych

strefa wilgotnego lasu równikowego: roczny rozkład temperatur i opadów, warunki życia w poszczególnych piętrach lasu (porównanie z lasem strefy umiarkowanej), różnorodność roślin i zwierząt – zagrożenie tej różnorodności

główne zajęcia ludności, przyczyny małej gęstości zaludnienia

charakteryzuje klimat równikowy na podstawie danych z wykresów

podaje 2–3 przykłady roślin, które można spotkać w lesie równikowym

podaje przykłady zwierząt żyjących w lesie równikowym

opisuje przebieg dnia w lesie równikowym

wyjaśnia przyczynę małej żyzności gleb

w lesie równikowym charakteryzuje warunki świetlne

panujące w lesie równikowym

omawia wybrane przystosowania roślin do życia w lesie równikowym

charakteryzuje przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w wilgotnym lesie równikowym

69. Gospodarka człowieka w lesie równikowym

główne zajęcia ludności, przyczyny małej gęstości zaludnienia

podaje przykłady roślin uprawianych na plantacjach w strefie równikowej

opisuje znaczenie gospodarcze lasów równikowych

wymienia przykłady artykułów spożywczych pochodzących z lasów równikowych

opisuje wpływ klimatu i roślinności na sposób gospodarowania mieszkańców strefy

wskazuje przyczyny i skutki zmniejszania się obszaru lasów równikowych



Dwie pory roku w strefie sawann

70. Krajobraz sawann

strefa sawann: główne cechy klimatu sawanny afrykańskiej, świat roślin i zwierząt

pokazuje na mapie strefę sawann

odczytuje z wykresu temperaturę oraz opady w po-rze deszczowej i suchej

wyjaśnia pojęcie sawanny wymienia 5 gatunków zwierząt

występujących na sawannach wymienia 3 gatunki roślin

występujących na sawannach

omawia przystosowania roślin do warunków panujących w porze deszczowej i suchej

porównuje wygląd sawanny w porze deszczowej i suchej

opisuje krajobraz sawanny charakteryzuje faunę sawanny omawia przystosowania zwierząt

sawanny do zdobywania pokarmu podaje przykłady zwierząt

roślinożernych i mięsożernych (drapieżnych)

71. Gospodarka w strefie sawann

główne sposoby gospodarowania – pasterstwo i uprawa roli

wymienia rośliny uprawiane w strefie sawann

opisuje rolnictwo tradycyjne w strefie sawann

charakteryzuje Sahel

Całoroczna susza w strefie pustyń

72. Krajobraz pustyń strefa pustyń zwrotnikowych – przykład Sahary: podstawowe cechy klimatu, brak wody a słabe zaludnienie, ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego, świat zwierząt

pokazuje strefę pustyń na mapie

charakteryzuje klimat pustynny wymienia 3–4 gatunki zwierząt

żyjących na pustyni

wymienia rodzaje pustyń porównuje krajobrazy różnych rodzajów

pustyń omawia przystosowania roślin do życia

w warunkach pustynnych charakteryzuje faunę pustyń opisuje przystosowania zwierząt do

życia na pustyni

73. Mieszkańcy pustyni

brak wody a słabe zaludnienie, sposoby gospodarowania

wyjaśnia pojęcie: oaza wymienia zajęcia mieszkańców

pustyń: koczowników i mieszkańców oaz

wymienia główne uprawy w oazach

opisuje wpływ warunków przyrodniczych na sposób gospodarowania i gęstość zaludnienia

przewiduje dalsze zmiany środowiska na skutek eksploatacji złóż ropy naftowej



74. Życie w dolinie Nilu

wykorzystanie wód podziemnych i wód Nilu do nawadniania

pokazuje na mapie Nil wyjaśnia, dlaczego w dolinie

Nilu od tysięcy lat rozwija się rolnictwo

opisuje współczesne warunki życia w dolinie Nilu

uzasadnia powiedzenie „Egipt darem Nilu”

Upalne i suche lato w strefie śródziemno-morskiej

75./76. Krajobraz śródziemnomorski

strefa śródziemno-morska: położenie, główne cechy klimatu, walory przyrodnicze i kulturowe jako podstawa turystyki

charakterystyczne rośliny uprawiane w strefie, duża gęstość zaludnienia jako jedna z przyczyn degradacji środowiska

pokazuje na mapie strefę śródziemnomorską

opisuje klimat śródziemnomorski, wykorzystując dane zawarte na wykresach

wymienia 2–3 gatunki zwierząt występujących w krajobrazie śródziemnomorskim

wymienia 2–3 gatunki roślin występujących w krajobrazie śródziemnomorskim

wymienia typowe rośliny uprawne strefy śródziemnomorskiej

charakteryzuje roślinność śródziemnomorską

opisuje przystosowania roślin do warunków klimatycznych

wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemnomorskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach

charakteryzuje makię śródziemnomorską

charakteryzuje uprawy w strefie śródziemnomorskiej

charakteryzuje faunę śródziemnomorską



77. Strefa śródziemnomorska kolebką cywilizacji europejskieji atrakcyjnym regionem turystycznym

strefa śródziemnomorska – kolebka kultury europejskiej

duża gęstość zaludnienia jako jedna z przyczyn degradacji środowiska

wyjaśnia, co powoduje, że basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie

wymienia główne zajęcia mieszkańców

wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji

wymienia wady i zalety rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej

78./79. Podsumowanie i sprawdzian

Tematy 64–77

Krajobraz lasów liściastych i mieszanych

80./81. Strefa lasów liściastych zrzucających liście na zimę

strefa lasów liściastych i mieszanych

zróżnicowanie środowisk

pokazuje na mapie strefę lasów liściastych

opisuje charakterystyczne cechy klimatu strefy lasów liściastych

wymienia warstwy lasu (powtórzenie z kl. IV i V)

podaje przykłady gatunków roślin i zwierząt, które występują w poszczególnych warstwach lasu

rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt, które występują w lasach liściastych

wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem lasów

charakteryzuje wybrane gatunki zwierząt

omawia zależności pokarmowe występujące w lesie

opisuje typy lasów występujących w Polsce (powtórzenie z kl. V)

Krajobraz stepów – „morza traw”

82. Krajobraz stepów

krajobraz stepowy Azji Środkowej: charakterystyczne cechy klimatu; szata roślinna i zwierzęta; przyczyny dużej gęstości zaludnienia

pokazuje na mapie granice strefy stepów

wyjaśnia pojęcia: preria, pampa charakteryzuje klimat stepowy opisuje roślinność stepową wymienia cechy drapieżników wymienia 3–4 gatunki roślin

i zwierząt żyjących na stepach

wyjaśnia, dlaczego obszary strefy stepów odgrywają ważną rolę w wyżywieniu ludności świata

wskazuje przystosowania roślin do warunków stepowych

charakteryzuje przystosowania zwierząt do życia na stepie

Krajobraz tajgi

83. Krajobraz tajgi strefa tajgi: rozkład temperatury powietrza w ciągu roku, długość dnia, roślinność i świat zwierzęcy

rodzaje działalności gospodarczej człowieka, słabe zaludnienie

pokazuje na mapie strefę północnych lasów iglastych

opisuje krajobraz tajgi wymienia gatunki zwierząt

żyjących w tajdze charakteryzuje gospodarkę

człowieka w tajdze

opisuje klimat strefy północnych lasów iglastych

uzasadnia brak drzew liściastych w tej strefie

omawia przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w tajdze

wyjaśnia, co to jest wieczna zmarzlina wyjaśnia, dlaczego brak jest tajgi na

półkuli południowej



Krajobraz tundry

84. Krajobraz tundry strefa tundry: rozkład temperatury powietrza w ciągu roku, długość dnia, roślinność i świat zwierzęcy

wskazuje na mapie południową granicę tundry

opisuje klimat tundry wymienia gatunki roślin

występujące w tundrze

porównuje pory roku w tundrze wyjaśnia pojęcie: lato polarne uzasadnia występowanie zjawiska dnia

i nocy polarnej jako konsekwencję ruchu obiegowego Ziemi

charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt do warunków klimatycznych panujących w tundrze

omawia przystosowania lisa polarnego do warunków klimatycznych

85. Życie i praca mieszkańców tundry

rodzaje działalności gospodarczej człowieka, słabe zaludnienie

opisuje zajęcia mieszkańców tundry: Eskimosów, Lapończyków i Jakutów

wymienia główne bogactwa mineralne występujące w tundrze

omawia wpływ warunków przyrodni-czych na sposób gospodarowania mieszkańców tundry

opisuje zmiany w środowisku spowodowane eksploatacją bogactw naturalnych



Wieczne mrozyw strefie pustyń lodowych

86. Poznajemy Antarktydę – obszar wokół bieguna południowego

strefa pustyni lodowej: warunki skrajnie trudne (niskie temperatury powietrza, wiatry)

Antarktyda łańcuch

pokarmowy na wybrzeżu

współpraca międzynarodowa w dziedzinie ochrony przyrody

udział Polaków w badaniach kontynentu

pokazuje na mapie Antarktydę pokazuje biegun zimna opisuje warunki klimatyczne

panujące na Antarktydzie omawia przystosowania

pingwinów do życia w klimacie polarnym

wyjaśnia, dlaczego Antarktyda nazywana jest pustynią lodową

opisuje warunki panujące w oazach charakteryzuje faunę wód przybrzeż-

nych Antarktydy wyjaśnia, dlaczego fauna wód

przybrzeżnych Antarktydy jest bogatsza niż w głębi kontynentu

wymienia badaczy Antarktydy pokazuje na mapie trasy wypraw

polarnych omawia wkład Polaków w badania

Antarktydy

Wychowanie patriotycznei obywatelskie sylwetki

wielkich Polaków

87. Arktyka – obszar wokół bieguna północnego

strefa pustyni lodowej: warunki skrajnie trudne (niskie temperatury powietrza, wiatry)

udział Polaków w badaniach Arktyki

pokazuje na mapie Arktykę charakteryzuje klimat Arktyki

porównuje Antarktydę i Arktykę pokazuje na mapie trasy wypraw

polarnych omawia wkład Polaków w badania

Arktyki

Wychowanie patriotyczne i obywatelskie sylwetki

wielkich Polaków

Podsumujmy 88. Podsumowanie89. Sprawdzian Tematy 80–88

Dział programu: ZIEMIA – WSPÓLNE DOBRO

Zagrożenia i szanse przyrody

90./91. Zagrożenia i szanse przyrody

działania czło-wieka wpływające na przekształcenia środowiska przyrodniczego

przykłady wpływu człowieka na wszystkie ele-menty środowiska przyrodniczego w skali lokalnej i globalnej

gospodarowanie jako wykorzystanie (zużywanie) zasobów naturalnych

znaczenie niszczenia szaty naturalnej na przykładzie wycinania lasów równikowych

przenoszenie zanieczyszczeń powietrza przez wiatry, wody rzeczne i morskie

rola ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodności, przykłady współpracy międzynarodowe

wymienia przyczyny zmian w krajobrazie naturalnym

opisuje skutki zanieczyszczenia środowiska

charakteryzuje zanieczyszczenia środowiska

wymienia formy ochrony przyrody

podaje przykłady gatunków chronionych

wyjaśnia przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby

charakteryzuje wybrane parki narodowe przewiduje skutki niewłaściwego

składowania odpadów radioaktywnych i substancji trujących

podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz ochrony przyrody



Plan wynikowy – kryteria oceniania z przyrody klasa...

Documents

Transcript of Plan wynikowy – kryteria oceniania z przyrody klasa...