PL ESSN 0137-6802

ogłoszenia Słuchawki magnetyczne 2000 omów w cenie 275 zł oraz mikrofonowe wkładki krystaliczne - 100 zł, wysyła za pobraniem ZAKŁAD ELEKTROME-CHANICZNY, ul. Nawrot 45, 90-014 Lód*.

Triaki, tyrystory, diody mocy sprzedam. Julian Kos-trzewski ul. Rozewska 7/54, 81-055 Gdynia.

ZAKŁAD SPRZĘTU ELEKTROAKUSTYCZ-NEGO - 93-574 Lódź, ul. Świerczewskiego 49 oferu-je usługi w zakresie montażu i naprawy aparatury elektroakustycznej. Specjalność: PHASING, OCTAVE MULTIPLEXER, FLANGER, CHO-RUS, ENVELOPE FOLLOWER. Zakład prowadzi naprawy i konserwację sprzętu elektroakustycznego firm zachodnich.

Zestaw do samodzielnego wykonywania obwodów drukowanych (laminat plus odczynniki) wysyłam za zaliczeniem pocztowym. Zestaw 185 zł. Zamówienia kierować: Krawczyński, 90-950 Łódź 1, skr. p. 344.

Naprawa i przewijanie głośników typu estradowego oraz compact krajowych i zagranicznych. Remonty sieci głośnikowej, kolumn głośnikowych na obiek-tach zamkniętych i otwartych jak stadiony, szkoły itp. „Radiomechanika" ul. Królewska 20, 05-230 Kobyłka k/Warszawy.

Sprzedam tanio nowy wzmacniacz stereofoniczny 2 x 20 W z wbudowanym urządzeniem iluminofoni-cznym 3 x 2 kW. Dembicki, ul. Wojska Polskiego 31 m. 12, 05-800 Pruszków.

Sprzedam amatorski pięciopasmowy transceiver CW/SSB. Tadeusz Kwaśniewski, Bojanowskiego 12 m. 47, 35-208 Rzeszów.

Sprzedam oscyloskop ŁO-70. Wykonam dowolne urządzenie elektroniczne. Jerzy Sadownik, ul. Pia-skowa 8, 21-500 Biała Podlaska.

Zamienię kamerę Krasnogorsk 2, 16 mm, na dwie nowe szafy głośnikowe ZG60. Marian Kopczyński 26-600 Radom, skr. poczt. 123.

Kupię odbiornik komunikacyjny na pasma amator-skie, czasopisma Radio-Radioamator,DAS DLCQ, Biuletyn PZK, katalogi, książki. Odstąpię zbędne części elektroniczne. Andrzej Sienkiewicz, Wschod-nia 10, 41-500 Chorzów.

Odstąpię układy scalone: AY-5-8102 (odczyt cyfrowy częstotliwości do tunera), CA3089E, CA308T, NE556, Mos Fety dwubramkowe 40822 (RCA) i in-ne. P. Miastek, 02-031 Warszawa, ul. Grójecka 41, m. 19.

G E N E R A T O R Y

Radiowe m.cz. i w.cz. FONO-TEST do 6 MHz

Cena 290 zł FONO-TEKST-LUX do 30 MHz

O n a 350 zł

Przydał no do lokalizacji uszkodzeń. F *• V lub F lux * V daje obraz pseudokraty. Szczegółowa instrukcja. Ro-czna gwarancja. Przy kupnie kompletu rabat 20 zł. Dostawa pocztą w 7 dni. Płatne przy odbiorze + porto. Uwaga: nowe przyrządy dla serwisu RTVC. Napisz -wyślemy prospekt,

E l .TEST-skr . poczt. 71,81-605Gdynia,Słoneczna64

Radioelektronik LISTOPAD 1979 • ROCZNIK XXX (11)

11 '79 Z KRAJU I ZE ŚWIATA 257

EI.EKTROAKUSTYKA

Elektroniczna perkusja - cz . II - Bogdan Witkowski 259 Czy nadchodzi schyłek „wież" Hi-Fi? - R. T okł. III

TECHNIKA KOMPUTEROWA I AUTOMATYKA

System mikrokomputerowy jako narzędzie projektanta software'u -Krystyna Bugajska 262

MIERNICTWO ELEKTRONICZNE

Oscyloskop w praktyce rad ioamatora-cz . II - J a n u s z Łęczyński 265 Cyfrowy termometr elektroniczny-Paweł Kosieradzki 270

PRZEGLĄD SCHEMATÓW

Gramofon ze wzmacniaczem WG-902f „Artur"-Wojciech Czerwiński 268

RADIOKOMUNIKACJA

Filtry drabinkowe - Zdzisław Bieńkowski-SP6LB 272 Nowy rodzaj modulacji AM 276

KRÓTKOFALOWIEC POLSKI 277

Z PRAKTYKI RADIOAMATORSKIEJ

Wyświetlanie dodatkowych segmentów dla cyfr 6 i 9 w kalkulatorach „Brda 10...12" -Miros ław Tarnowski 280

RÓŻNE

30 lat działalności edytorskiej Wydawnictw Komunikacji i Łączności okł. III

W y d a w c a WYDAWNICTWA KOMUNIKACJI I ŁĄCZNOŚCI

Adres redakcji: ul. Nowowiejska 1, 00-643 Warszawa Telefon: 25-29-85 KOLEGIUM REDAKCYJNE: red. nacz. - prof dr mż. Andrzej Sowiński z-ca red. nacz. - inż. Janusz Justat; sekretarz redakcji - Eugenia Grudzińska; redaktorzy działowi: mgr inż. Jerzy Auerbarh, inż Zenon Budynek, mgr inż. Mieczysław Flisak, inż. Janusz Rezler, inż Jerzy Węglewski-SP5WW, doc. mgr inż Aleksander Witort. Redaktor techniczny - Henryk Wieczorek. Przedstawiciel ZG LOK - ppłk inż. Walerian Sadło Artykułów nie zamówionych redakcja nie zwraca. Okładkę projektował Witold Rębkowski

Prenumeratę na kraj przyjmuje} Oddziały RSW „Prasa-Książka-Ruch" oraz urzędy pocztowe i doręczyciele w terminach: do 25 listopada rut I kwartał, I półrocze roku następnego i cały rok następny; do 10 marca na II kwartał roku bieżącego; do 10czerwca na III kwarta) i II półrocze roku bieżącego; do 10 września na IV kwartał roku bieżącego. Cena prenumeraty rocznej - 96 zl, półrocznej 48 zł, kwartalnej 24 zł. Jednostki gospodarki uspołecznionej, instytucje, organizacje i wszelkiego rodzaju zakłady pracy zamawiają prenumeratę w miejscowych Oddziałach RSW „Prasa-Książka-Ruch", zaś w miejscowościach, w których nie ma Oddziałów RSW - w urzędach pocztowych Czytelnicy indywidualni opłacają prenumeratę wyłącznie w urzędach pocztowych lub u doręczycieli. Prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę przyjmuje RSW „Prasa-Książka-Ruch", Centrala Kolportażu Prasy i Wydawnictw, ul. Towarowa 28, 00-958 Warszawa, konto NBP XV 0. W-wa nr 1153-201045-139-11 - w terminach podanych dla prenumeraty krajowej. Prenumerata ta jest droższa od krajowej o 50% dla zleceniodawców indywidualnych i o 100% dla zlecających instytu-cji i zakładów pracy.

OGŁOSZENIA: drobne, do 50słów - 12zł za słowo; ramkowe 1 cni" 87 zł na III stronie okładki i 1 Ifi zł na IV stronie okładki Zamówienia na ogłoszenia przyjmuje i udziela informacji Dział I landlowy Wydawnictw Komunikacji i Łączności, ul. Kazimierzowska52,02-54fi Warszawa, tel 49-27-51 do9, wewn 261 Za treść ogłoszeń redakcja nie odpowiada.

Druk: Zakłady Graf iczne „Dom Słowa Polskiego w Warszawie Zam (>385.Cl) Nakład 80000 egz C l 14 Ark druk. f Skład lerhnikci Linotron 505TC Cena zl 8 Numer zamknię to 28 X 1979 i

z kraju % i ze świata

9 Telewizyjne i radiowe wystawy międzyna-todowe w 1979 r. charakteryzowało wprowa-dzenie cyfrowej techniki do zapisu magnetycz-nego oraz bezpośredniego odbioru satelitarne-go programów telewizyjnych w instalacjach domowych.

Na wystawie-sympozjum w Montreux trzy naj-większe firmy (Ainpex, Bosch i Sony) demons-trowały eksperymentalne modele magnetowi-dów cyfrowych (PCM), zaś na Międzynarodo-wej Wystawie w Berlinie (Funkaustellung sier-pień-wrzesień) firma japońska AKAI demons-trowała handlowy model procesora typ PCM-X2, który w połączeniu z domowym magneto-widem umożliwia zapis i odtwarzanie stereofo-nicznych programów o nieosiągalnych w innej technologii parametrach. Dla przykładu: pas-mo odtwarzane - 10...20000 Hz±0,3 dB; dyna-mika - 90 dB; zniekształcenia (całkowite) uwzględniające zniekształcenia wnoszone przez taśmę - 0,03%; nierównomierność biegu - nie/mierzalna; pasmo cyfrowego zapisu - 2,f> MHz.

Na tej samej wystawie firma Sony m in. demon-strowała zestaw anteny i konwertera dla domo-wego odbioru programów z satelity - fot. niżej.

Zestaw składa się z anteny parabolicznej o średnicy 90 cm, konwertera zmontowanego przy antenie i przetwarzającego sygnał z ante-ny, emitowany w paśmie 12 GHz na sygnał 250 ..500 MHz, oraz odbiornika instalowane-go w domu, umożliwiającego wybór kanału idemodulacjęsygnału.Z odbiornika otrzymuje się sygnał wizji 1 Vpp (na 75 J2) oraz sygnał dźwięku o poziomie 0 dB (na 600 52). Konwerter ma mikrofalowy układ scalony zawierający dwustopniowy wzmacniacz w.cz.z tranzysto-rem FET (GaAs), mieszacz diodowy, oscylator FET stabilizowany dielektrycznym rezonato-rem i wzmacniacz pośredniej częstotliwości.

• Organizowane przez pocztę RFN wizjotele-konferencje stają się coraz bardziej popularne. Obecnie ma miejsce przeciętnie około 200 kon-ferencji miesięcznie o czasie trwania 30 minut dla 5-6 uczestników rozmieszczonych w całym kraju.

• Wprowadzony na orbitę geosynchronirzną w grudniu 1978 r. satelita radziecki HOR1ZONT ma służyć m.in. do transmisji programów telewizyjnych z XXII Igrzysk Olimpijskich w 1980 r. Oprócz tego, w eksploatacji znajduje} się jeszcze satelity MOLN1A, RA DUG A i EKRAN rozsyłające programy telewizyjne i inne infor-macje do stacji naziemnych systemu ORBITA oraz do mniejszych stacji naziemnych przezna-czonych do odbioru kolektywnego w różnych rejonach Związku Radzieckiego. Obecnie w sieci ORBITA eksploatowane są 84 stacje na-ziemne. Jednocześnie dla celów nawigacyjnych statków handlowych i floty rybackiej wprowa-dzono stację satelitarną COSMOS-IOOO.

H Agencja Kosmiczna NASA projektuje w 1983 r wprowadzenie na orbitę okołoziemską satelity zawierającego teleskop o masie 10 t, długości 14,3 m i średnicy 4,7 m. Głównezwier-ciadło teleskopu będzie miało średnicę 2,4 m. Za pomocą tego teleskopu, bez przeszkód ze strony atmosfery ziemskiej, astronomowie będą mogli badać galaktyki i gwiazdy, przy czym rozdzielczość i siła tego teleskopu umożliwi obserwac ję obiektów o natężeniu światła 50 razy słabszych od najsłabiej świecących gwiazd obserwowanych przez najlepsze tele-skopy na Ziemi.

Do sterowania położeniem teleskopu i przeka-zywania danych obserwacji na Ziemię potrze-bny będzie generator słoneczny o mocy 4 kW. Taki unikalny generator zawierać będzie po-nad 50 000 ogniw słonecznych o łącznej powie-rzchni 5B mJ. Generator opracowano w labora-toriach firmy AEG-Telefunken. Szacuje się czas pracy tego teleskopu na około 15 lat,,po tym okresie będzie on sprowadzony na Ziemię.

• Już ponad rok prowadzone są doświadcze-nia eksploatacyjne z eksperymentalną linią światłowodową, zainstalowaną w Berlinie mię-dzy dwiema centralami odległymi o 4,3 km. Doświadczenia te mają sprawdzać jakość syste-mu i jego niezawodność. Kabel o średnicy 16 mm zawiera 8 światłowodów (system gradien-towy na bazie Si02) otoczonych warstwą poli-amidową. Całość znajduje się w rurcez polipro-pylenu wzmocnionego linką. W zewnętrznej powłoce kabla znajdują się jeszcze żyły mie-dziane do zdalnego zasilania repetytorów i do celów pomiarowych. Płaszcz kabla jest tak wy-konany, że umożliwia również kontrolę ciśnie-niową. Doświadczenia wykazały, że kabel światłowodowy daje lepsze wyniki niż oczeki-wano. Przy 480 kanałach telefonicznych (po jemność 34 Mbit/s) błąd nie przekracza 10 w stosunku do założonej wartości 10~9; znaczy to, że na 1 bilion impulsów najwyżej jeden może być przekłamany. Jednocześnie ostre wa-runki klimatyczne ubiegłej zimy i temperatura -20"C nie milkły żadnego wpływu na jakość transmisji. Urządzenia transmisyjne zostały wykonane? przez firmę AEG-Telefunken, pr/.y czym w części nadawczej zastosowano diodę laserową, zaś w odbiorczej fotodtodę lawinową.

12

• Odbiorcza technika telewizyjna na tegoro-cznej wystawie „Funkaustellung" (Berlin) była pod znakiem odbiorników projekcyjnych z du-żym ekranem. Niemal każda licząca się na zachodzie firma demonstrowała takie telewizo-ry, a więc Sony (fot. niżej) Grundig, Philips i inne. Projektory te są przystosowane do odbio-ru wszystkich systemów (PAL, SECAM, NTSC)

Wymiary przekątnej ekranu 127 lub 183cm, zaś odległość obserwacji od 3,6 do 25 m. W projek-torze zastosowano trzy kineskopy (kolor zielo-ny, niebieski i czerwony) o wymiarach 20 cm i dużej sile światła. Dzięki dodatkowym so-czewkom obraz jest bardzo jasny i nie wymaga zaciemnienia pomieszczenia. Masa odbiornika około 110 kg. Największy odbiornik z ekranem o wymiarach 180 x 240 cm demonstrowała amerykańska firma Advent.

• W ekspedycji himalajskiej na szczyt Czogo-ri w masywie Karakorum (8611 m) kierowanej przez alpinistę Rheinholda Messnera, która wejdzie na szczyt bez masek tlenowych, użyty będzie do łączności z najbliższym posterun-kiem policji (100 km) nadajnik zasilany z ogniw słonecznych. Moc ogniw 25 W, wymiar płasz-czyzn zawierających ogniwa około 60X60 cm; produkcja firmy AEG-Telefunken.

• Interesującą transmisję radiową przeprowa-dzono podczas ostatniej wyprawy francusko-niemieckiej na Mount Everest. Członkowie wy-prawy nadawali w czasie wspinaczki reportaż za pomocą przenośnego radiotelefonu do stacji odbiorczej w Katmandu. Tu, na dachu amba-sady francuskiej zainstalowano przenośną sate-litarną stację naziemną (produkcja fmy Bell T.M. Belgia), która poprzez satelitę SYMPHO-NIE, znajdującą się nad Oceanem Indyjskim, przekazywała program do stacji naziemnej Plemmeur-Bodou (Francja), a stąd do sieci sta-cji francuskich i niemieckich.

• Firma Sony wypuściła na rynek zespół głoś-nikowy Hi-Fi zawierający wzmacniacz odzna-czający sit} interesującymi rozwiązaniami kon-strukcyjnymi. Widok ogólny zespołu serii Fal-con o wymiarach 195 x 260 x 215 mm przedsta-wiono poniżej.

Zespół zawiera wzmacniacz m.cz. o mocy 55 W. Głośnik nisko-średniotonowy ma membranę o strukturze gąbczastej (strona przednia mem-brany jest płaska) i średnicy zaledwie 16 cm. Do odprowadzenia ciepła z cewki drgającej zasto-sowano specjalne urządzenia dobrze widoczne na fot niżej. Głównym elementem jest przewód

cieplny (ang Imat-pipe) przenoszący ciepło od cewki do radiatora umieszczonego w otworze obudowy. Przewód ten składa się z rurki zawie-rającej system otworów kapilarnych wypełnio-nych specjalną cieczą. Przewodzi on ciepło zna-cznie lepiej niż miedź. Ruchy powietrza w otworze obudowy sprzyjają ochładzaniu ra-diatora. Specjalny głośnik wysokotonowy ma wymiary 26 x 50 mm. Częstotliwość podziału filtru wy-nosi 3500 Hz

Na tylnej ściance obudowy znajduje sit; radia-tor odprowadzający ciepło od tranzystorów mo-cy wzmacniacza. Dzięki umieszczeniu wzmacniaczy mocy w obudowach zespołów głośnikowych zmniej-szono znacznie miejsce zajmowane przez cały zespól Hi-Fi w pomieszczeniu, co nie jest bez znaczenia dla wielu użytkowników

• Na rynkach zachodnich, nawet w popular-nych domach towarowych pojawiły się masowo w handlu kieszonkowe komputery-tłumacze (MBO-Pocket Computer). Taki tłumacz-kom-puter (fot. niżej) o wymiarach 17 x 9 x 4 cm zawiera mikroprocesor umożliwiający tłuma-

czenie około 1500 słów na jeden z trzech języ-ków, przy czym pamięć dla jednego języka zawarta jest w układzie scalonym, którego ze-wnętrzne wymiary wynoszą 20 x 9 x 35 mm (fot. poniżej). Na razie układy te zawierają pamięć dla języka angielskiego, francuskiego, niemieckiego, japońskiego, włoskiego i hisz-pańskiego. Obsługa komputera jest prosta. Przez naciskanie odpowiednich przycisków w kolejności liter ukazuje się na wyświetlaczu słowo oraz w ciągu sekundy jego tłumaczenie

w danym języku. Na fot. widoczny jest przy-kład: AIRPORT = FLUGHAFEN (lotnisko). Wy-świetlać z 16-miejscowy zawiera digitrony (światło zielone). Oprócz tłumaczenia kompu-ter może być również wykorzystany jako kalku-lator czterodziałaniowy oraz do przeliczenia systemu miar anglosaskich na metryczny. Prze-widuje się rozbudowę systemu dla wprowadze-nia do pamięci różnych informacji, jak np. spisu adresów, rozkładu jazdy i lotów, tabeli opłat itp. Zasilanie komputera - cztery baterie 1,5 V, masa 300 g, cena około 270 dolarów.

• Firma Redifon opracowała dla BBC koncep-cję i model średniofalowego nadajnika o mocy 3 x 330/400 W o bardzo dużej niezawodności, tak że wyłączenie jednego zestawu z pracy

będzie praktycznie nieodczuwalne. Każdy z na-dajników 330 W jest wyposażony w 4 stopnie wzmacniaczy w.cz. połątfzóne równolegle i ste-rowane przez 2 równoległe modulatory. Ponie-waż modulatory pracują w klasie D, sprawność nadajników jest b. wysoka i wynosiponad 90%. Prototyp nadajnika BT1000 pracuje już 2 lata i BBC zamawia około 30 takich kompletów dla rozbudowy sieci lokalnych średniofalowych nadajników.

• Francuska firma Ve!ec Sefat produkuje już seryjnie odbiorniki do bezpośredniego odbioru programu telewizyjnego z satelitów w paśmie 12 GHz. System odbiorczy składa się z anteny parabolicznej o średnicy 1,5 m (wzmocnienie 43,5 (IB), konwertera umieszczonego przy an-tenie, zawierającego wzmacniacz z tranzysto-rem polowym GAs o wmocnieniu 40 dB, oraz demodulatora czterokanałowego połączonego kablem z konwerterem. Odbiornik dostarcza więc cztery programy, przy czym stosunek sy-gnału do szumów wynosi 54 dB. Dźwięk towa-rzyszący jest przesyłany za pośrednictwem im-pulsów synchronizacyjnych.

• W znanej firmie Schneider (RFN) produku-jącej oluektywy do kamer fotograficznych i te-lewizyjnych, opracowano dla przenośnych ka-mer kolorowych i lamp analizujących 2/3" obiektyw ze zmienną ogniskową 10...100 mm przy F = 1,8 o masie 1 kg. Do obiektywu tego opracowano dodatkowe nasadki zwiększające zakres ogniskowej do 200 mm oraz specjalną nasadkę szerokokątną dla ogniskowej 6, 4 mm (69°). Nasadki te nie powodują dodatkowych zniekształceń ani straty światła.

• W Szwecji (Góteborg) zainstalowano w cen-trum handlowym system kierowania dla niewi-domych klientów. Urządzenia systemu składa-

dają się z przenośnego odbiornika oraz kabla podziemnego ułożonego wzdłuż centrum han-dlowego, zasilanego ze specjalnego nadajnika. Jeżeli niewidomy zejdzie z trasy kabla, odbior-nik wysyła sygnał ostrzegawczy. Przewiduje się zmodyfikowanie systemu tak, aby niewido-my orientował się w jakim oddziale centrum handlowego znajduje się. System jest wzoro-wany na technologii nawigacji przewodowej (opracowanej przez firmę Nivakontroll) służą-cej do nawigacji statków wewnątrz portu oraz przy wyjściu z portu niezależnie od warunków widoczności. Firma ta opracowuje również spe-cjalne laski dla niewidomych, wyposażone w urządzenie laserowe (promieniowanie nie-widzialne), które informuje niewidomego o zbliżaniu się do przeszkody w odległości 2 metrów.

ELEKTRONICZNA PERKUSJA Część II

mgr inż. BOGDAN WITKOWSKI

Napięta skóra bębna po uderzeniu pałką wychyla się gwałtownie i następnie drga zgodnie z częstotliwością własnych drgań swobodnych (gasnących), przy czym: - częstotliwość drgań (wysokość dźwię-ku) zależy od wielkości powierzchni drgającej skóry i od stopnia jej naciągu, - czas trwania dźwięku jest tym dłuższy, im większe jest napięcie skóry i większa jest długość korpusu bębna, - dźwięk wydawany przez bęben jest krótszy i ostrzejszy, gdy końcówka pałki ma mniejszą powierzchnię i większą twardość. Uzyskanie podobnych rezultatów na dro-dze elektrycznej sprowadza się do prze-puszczenia impulsu prostokątnego przez filtr LC, którego schemat jest przedsta-wiony na rys. 12.

Ryt. 12. Schenat ttltru oraz przykłady przebiegów wejściowego I wyjściowego

- czas trwania dźwięku jest zależny od wartości strat w obwodzie filtru (im mniejsze straty, tym dłuższe wybrzmie-wanie), - dźwięk jest tym krótszy i ostrzejszy, im szybciej ładuje się kondensator Cl , nato-miast wydłużony czas rozładowywania się umożliwia otrzymanie dźwięku dłu-żej trwającego o bardziej miękkim brzmieniu. Głębsza analiza wykazała, i e istnieją określone różnice między brzmieniem perkusji naturalnej i perkusji elektroni-cznej. Znaczny wpływ na te różnice wy-wierają parametry i sprawność zespołu głośnikowego.

ną elementy zastępuje się odpowiednio: dla układu filtru „konga" - zamiast R2 -dioda BAP794 dla układu filtru „kocioł" - zamiast R4 -kondensator 100 pF dla układu filtru „kołatki" - zamiast C8 -rezystor 2,2 kO Druga grupa, to instrumenty perkusyjne o widmie szumowym, jak np. marakasy, werbel itp. Otrzymywanie na drodze elektrycznej dźwięku o podobnej barwie sprowadza się do wytwarzania szumu białego o cza-sie trwania równym szerokości impulsu sterującego. Schemat ideowy takiego fil-tru przedstawiono na rys. 14.

— 5 1 1 1 I

fi ł ! t KO

CIOł

2 18 21 25 28 31 5 > J IS 22 26 29 32 27 O

8AP791

eJj W i SB C3 T i SP'

R1

Uwaga: w układ/te filtrów,: i„tongołita'

R? RS i hj-r h

j-M-l f % C6

i CS R7

-CZD-ih o a

C7 11 i

Tcs

-o+

Bys. 13. Sriwwil filtrów kształtujących przebiegi odpowiadające iaatruaealon o brzmieniu bębnowy*

Cechy dźwięku bębna elektronicznego zależą od następujących czynników: - częstotliwość drgań zależy od wartości indukcyjności cewki i pojemności kon-densatora,

Schemat ideowy pierwszej grupy filtrów przedstawiono na rys. 13, natomiast ze-stawienie wartości elementów dla po-szczególnych filtrów zawarto w tablicy 1. Oznaczone na schemacie linią przerywa-

Jako źródło szumu wykorzystuje się złą-cze baza-emiter tranzystora T2. Układ działa następująco. Tranzystor T l jest za-blokowany do momentu, dopóki na wej-ściu (6) lub (7) nie pojawi się impuls

Wartości elementów filtrów do ichenatu przedstawionego na ryt. 13 T a b l i c a 1

Instrumenty R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 Cl C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 LI

BĘBEN 68 2,2 1.5 4,7 47 47 5,6 10 10 33 33 33 33 150 33 100 15 BASOWY kn kn Mn Mn kn kn kn nP nF nF nF nF nF nF nF nF H

TAM-TAM 68 2,2 1,5 •• 47 47 5,6 to 10 33 33 33 33 220 33 100 6,75 kQ kn Mn kn kn kn nF nF nF nF nF nF nF nF nF H

BONGOSY 220 1 1.5 •• 33 33 8,2 10 10 15 22 15 22 100 15 100 6,75 kn kn Mn kn kn ~ kn nP nF nF nF nF nF nF nF nF H

BONGOLITA 220 470 1,5 •• 10 10 _ 1 1 10 22 10 22 33 4,7 1 6,75 kn n Mn kn kn nF nF nF nF nF nF nF nF nP H

KOŁATKI 100 Dioda 2,2 •• 47 47 470 2.2 2,2 4,7 2,2 4,7 2,2 2,2 R 100 5,25 kQ BAP794 Mn kn kn kn nF nF nF nF nF nF nF 2,2 k PP H

KONGA 100 Dioda 2,2 100 100 _ 1 l 1 2,2 1 2,2 2,7 1 _ 1 kn BAP794 Mn kn kn nF nF nF nF nF nF nF nF H

KOCIOŁ i 820 1,5 c 100 100 220 _ 100 10 10 10 10 33 4,7 4,7 15 Mn n Mn 100 pF kn kn kn pF nF nF nF nF nF nF nF H

Rys. 14. Scfeamat lUtrów Aktywnych wytwaru|qcych przebiegi odpowiadają lustrum colon o widnie

50 151 * 73 &

AA P161 7 i o

74 O-A I-4.7kS

-o-I U

BSYP04

I AAP161 K 3 T Q 4 Ż

mr -o*

Rys. 11 Sdwaat ełefclronkuwgo włącznika „stait-stop"

o dodatniej polaryzacji. Wówczas tran-zystor zaczyna przewodzić i przez diodę D3 zostaje naładowany kondensator Cl2. Kondensator ten rozładowuje się przez potencjometr PI i diodę D4, co powoduje wytwarzanie szumu w generatorze złożo-nym z tranzystorów T2 i T3. Zanik impulsu na wejściu układu powo-duje „zatkanie"tranzystora Tl. Czas trwania szumu może być regulowa-ny za pomocą potencjometru PI. Elemen-ty C14, C15 i L2 przedłużają czas trwania szumu, dając efekt stopniowego jego za-nikania. Tranzystor T2 powinien odzna-czać się dużym współczynnikiem szu-mów własnych. Zestawienie wartości elementów filtru LC (Cl6 i L2) do poszczególnych filtrów, wykonanych wg schematu na rys. 14, przedstawiono w tablicy 2. Układ filtru „czynele" nie ma kondensatora C16, a układ filtru „werbel" nie ma cewki 12, w odróżnieniu od pozostałych dwóch fil-trów (marakasy i talerze) wyposażonych w układ kompletnego obwodu LC. Wyjścia wszystkich filtrów „bębnowych" (4) są połączone równolegle, podobnie jak wyjścia filtrów szumowych (8). Wido-czna słaba separacja poszczególnych wyjść praktycznie nie ma wpływu na działanie układu perkusji. Wyjścia obu grup filtrów są przyłączone odpowiednio do dwustopniowego przed-

wzmacniacza, którego schemat przedsta-wiono na rys. 15. Pierwsze stopnie (tranzystory Tl i T2) umożliwiają niezależne regulowanie po-ziomu sygnałów pochodzących z obu grup filtrów kształtujących (potencjome-

T a b l i r a 2

Wartości elementów filtrów do schematu przedstawionego M rys. 14

Instrumenty C16 L2

CZYNELE BRAK 550 mH

MARAKASY 1,5 nF 550 mH

TALERZE 1 |iF 550 mH

WERBEL 2,2 nF BRAK

Start Automat wpedotowy

Rys. 17. Schenal połączeń włącznika „stait-ttop"

tjy P3 i P4). Natomiast potencjometr P2 służy do regulacji balansu sygnałów na wejściach przed wzmacniacza. W nastę-pnym stopniu z tranzystorem T3 zachodzi proces blokowania przedwzmacniacza w okresach, gdy brak jest sygnału na jego wejściu. Gdy na wejściu (9) pojawia się napięcie dodatnie (plus) z układu włącznika „START-STOP" - tranzystor T3 zostaje „zatkany", natomiast w przypadku poja-wienia się napięcia ujemnego (minus) tranzystor T3 przewodzi przepuszczając sygnał. Regulacja głośności odtwarza-nych sygnałów odbywa się za pomocą

-ot-)

77 O

ę p [jitjg ** Ryn. 18. Schemat przerzutnika typu „lUp-flop"

BSXP33

6V/30mA Rys. 20. Schemat mtstrunomu

m~

8C313

R R S S T T

! II

ftrajp.- tranzystor BC313 ma na tomy radiator

Rys. 21. Schemat usUtad ••labtlizowanego

potencjometru PI, który jest umieszczony na płycie czołowej instrumentu. Napięcie sygnału wyjściowego wynosi około 0,5 V. Uruchomienie instrumentu (START) i wyłączenie (STOP) następują za pomocą zespołu wyłącznika elektronicznego, którego schemat przedstawiono na rys. 16 oraz zestawu wyłączników (rys. 17), które umożliwiają wybór sposobu włączania: - za pomocą dodatkowego włącznika pedałowego, - za pomocą układu automatycznego. Włącznik pedałowy umożliwia natych-miastowe wyłączenie brzmienia perkusji w dowolnym momencie przez zabloko-wanie przed wzmacniacza napięciem do-datnim (złącze 9) pochodzącym z układu elektronicznego włącznika (rys. 16) z jed-noczesną blokadą przerzutnika typuflip--tlop (rys. 19).

Automatyczne włączanie i wyłączanie jest realizowane za pomocą dodatkowego zespołu przerzutnika monostabilnego współpracującego z przerzutnikiem flip--flop. Proces włączenia perkusji zaczyna się w momencie pojawienia się na wej-ściu 61 przerzutnika monostabilnego ja-kiegokolwiek impulsu, którego amplitu-da wynosi około 1 V. Szereg takich impul-sów można otrzymać z wyjścia szyny zbiorczej dowolnego muzycznego instru-mentu elektronicznego. Schemat przerzutnika monostabilnego przedstawiono na rys. 18. Przebiegi elektryczne pochodzące, np. z szyny zbiorczej manuału basowego organów elektronicznych, powodują ustawienie przerzutnika monostabilnego w pozycji pracy, a więc w pozycji odblo-kowującej przerzutnik flip-flop, elektro-niczny włącznik, zespół generatora i przedwzmacniacz. Stan taki trwa przez cały czas grania na organach. W momen-cie przerwania gry, po upływie określo-nego czasu (nie przekraczającego czasu trwania jednego taktu zaprogramowane-go rytmu) zmienia się stan przerzutnika z powodu braku impulsów na wejściu 61 i perkusja „gra" jeszcze, aż do zakończe-nia pełnego taktu, a następnie wyłącza się.

Ponowne włączenie perkusji może nastą-pić w momencie wznowienia gry na orga-nach, czyli w momencie pojawienia się impulsów na wejściu 61 przerzutnika. Poziom impulsów na wejściu przerzutni-ka monostabilnego może być regulowany potencjometrem montażowym PI. Zestaw włączników, którego schemat okablowania przedstawiono na rys. 17, należy wykonać wykorzystując segmen-towe przełączniki typu Isostat. Klawisze przełączników znajdują się na płycie czo-łowej urządzenia wraz z odpowiednimi opisami. Wejście 61 w postaci gniazda diodowego powinno być umieszczone na zewnątrz obudowy w przypadku skon-

struowania perkusji jako samodzielnego zestawu. Schemat ideowy współpracującego z per-kusją metronomu przedstawiono na ry-sunku 20. Układ elektroniczny jest odblokowywa-ny tylko w odniesieniu do pierwszego impulsu każdego taktu rytmu taneczne-go. Sygnalizowane jest to zaświeceniem się żarówki włączonej w obwód metrono-mu, umieszczonej na płycie czołowej urządzenia. Ostatnim elementem jest zasilacz stabili-zowany dający na wyjściu napięcie 15 V. Napięcie uzwojenia wtórnego transfor-matora sieciowego wynosi 11 V. Prąd pobierany przez perkusję nie przekracza wartości 300 mA i w związku z tym tran-zystor BC313 nie musi być wyposażony w radiator.

Schemat ideowy zasilacza przedstawiono na rysunku 21. Na zakończenie należy wspomnieć, że kilka firm zachodnich produkuje specjal-ne układy scalone wielkiej skali integra-cji, za pomocą których (tylko 2-3 układy) są realizowane wszystkie funkcje perku-sji elektronicznej, przy niewielkiej licz-bie dodatkowych elementów dyskret-nych. L I T E R A T U R A t. Y A M A H A Instrukcje serwisowe organów elektronicznych typu H-20CR, B5-DR 2. HAMMOND. Instrukcje serwisowe organów elektronicznych typu Grandee i Dolphin. 3. VISCOUNT. Instrukcja serwisowa organów elektronicznych typu M30. 4. KAWAI. Instnikcja serwisowa organów ele-ktronicznych typu E500A, E300A. 5. H. Ttinker: Musikelektronik. Franzis-Ver-łag, Miinchen, 1974.

SYSTEM MIKROKOMPUTEROWY nuir K R Y S T Y N A l i i ! ( i A . I S K A

JAKO NARZĘDZIE PROJEKTANTA SOFTWARE U Systemem mikrokomputerowym nd/yw<iiiiy mikrokomputer wraz z oprogramowaniem. Jednostką centralną mikrokomputera jest mikro-procosor z niezbędnymi układami pomocniczymi. Ponadto do mikro-komputera wchudzą pamięć programu i clonych oraz uiządzenia we/wy (rys 1)

OCiOl.NE ZASADY PROJEKTOWANIA PROGRAMÓW

Narzędziem projektanta software u umożliwiającym mu pisanie i uru-chamianie programów użytkowych są systemy mikrokomputerowe wspomagające projektanta lub komputery wyposażone w programy symulacyjne. Rozwiązanie konkietneyo problemu przy wykorzystaniu systemu mi-krokomputerowego rozpocząć musi dokładna analiza problemu, ktor<i umożliwi zbudowanie ogólnego schematu logicznego składającego się 7 niewielkie j liczby zadań. Następnie każde zadanie należy zastąpić schematem logicznym zawierającym bardziej szczegółowe zadania. W ten sposób dochodzi my do schematu blokowego złożonego z pios-tych struktur programowych (patrz podstawowe struktury programu), gdzie pojedyncze instrukcje zastąpiono są zadaniami, które można wykonać bądź w sposóbsoJtware'owy (programowo), bądź hardware o-wy (przez budowę określonego uklddu elektronicznego) Decyzji;, które z zadań ma być rozwiązane softwareowo, a które hanlwareOwo musi poprzedzić szczegółowa analiza strat i zysków według następują-cych kryteriów:

rozwiązania programowe są tańsze niż rozwiązania hardware owe (wliczając nawet koszt bardziej rozbudowanych układów pamięci);

wykonanie funkcji (zadania) hardwareowo jest szybsze niż rozwią-zanie softwareowo (trwa kreicej);

UHM hamianie programu trwa kim e j niż. uruchomienie funkcjonalnie równoważnego rozwiązania układoweyo (luirdware'owego) ;

softwdre jest bardziej elastyczny (umożliwia więce j zmian) niż haid-ware Najważniejszym kryterium wyboru jest zwykle czas wykonania po-szczególnych zadań. .Jeżeli c/.as ten nie jest krytyczny dla danego zadania, należy maksymalnie stosować rozwiązania programowe. Istnieje duża elastyczność przy wyborze drogi rozwiązywania zadan między rozwiązaniem hardware'owym, a rozwiązaniem softwaieo-wyni dzięki istnieniu specjalizowanych programowalnych ukła-dów elektronicznych, takich jak układy do transmisji szeregowej, układy do transmisji równoległej , programowane liczniki, kontrolery przeiwań, układy sterujące klawiaturą i inne. Po określeniu sposobów realizacji poszczególnych zadań podstawo-wych pozostaje napisanie programów, a następnie uruchomienie ich za pomocą posiadanego systemu mikrokomputerowego (wspomagające-go projektanta)

OPROGRAMOWANIE S Y S T E M U MIKROKOMPUTEROWEGO

Oprogi a mowami* systemu mikrokomputerowego można podzielić n<i dwie zasadnic ze części: oprogramowanie systemowe oraz oproyramo-wanie użytkowe. Do oprogiamowania systemowego wchodzą progM-

my współpracy z pamii;cią oraz z urządzeniami we wy, progidiny redakcyjne (editujące), ładujące oraz tłumaczące Programy użytkowe służą do rozwiązywania konkrc«tnycli szczegółowych problemem zależ-nych od miejsca i sposobu zastosowania systemu. Oprogramowanie systemowi' dla dane j konfigurac ji układowej można podzielić również na dwie grupy: oprogramowanie ściśle przyporząd-kowane danemu systemowi, czyli jego system operacyjny, oraz opro-gramowanie dodatkowe, do którego wchodzą translatory, editory oraz programy symulacyjne

System operacyjny tworzą progiamy współpracy z pamięcią (wewnę-trzną i zewnętrzną), z układami we/wy, oraz program nadzorujący wykonywanie programów użytkowych. Translatory oraz editor korzys-tają z systemu operacyjnego, przy czym pracować mogą na danym systemie mikrokomputerowym (programy typu „resident") lub na ze-wnętrznym komputerze (programy typu „cross"). Translatory (czyli programy tłumaczące) można podzielić na kompilatory oraz assemblei Kompilatory tłumaczą programy napisane w językach wyższego rzędu: PL/M, Fortran M iłp. na kod maszynowy (mający postać ciągu zer i jedynek), natomiast assembler jest to program tłumaczący z języka symbolicznego zwanego również assernblerem na kod maszynowy Assembler, czyli język symboliczny, jest dość uproszczonym językiem programowania, w którym instrukcje wyrażające proste operacj i ' logi-czne i arytmetyczne opisane są za pomocą kodów mnemonicznych, udlomiast dane mogej być wprowadzane! w sposób symboliczny, a adre-sy zastępowane są etykietami. Assembler jest śc iśle- związany z typem mikroprocesora.

Języki wyższego rzędu dla systemów mikrokomputerowych powstały w oparciu o istniejące języki komputerowe typu Fortran, PL'ł itp Podstawowe składniki tego typu języków to/ łożone wyrażenia arytme-tyczne oraz instrukcje umożliwiające wykonanie dużej liczby skompli-kowanych opeiac j i . Zaprogidmowaiiic średnio skomplikowanej opera-cji obliczeniowej, która w języku wyższego rzędu zajmie jedną instruk c j ę podstawienia, w której argumentem będzie bezpośrednio dane wyrażenie arytmetyczne, w assemblerze zająć może nawet do kilkuset instrukcji

Widać stąd, że przy translacji programow napisanych w języku wyższe-go rzędu na kod maszynowy, jedne j instrukc ji programu odpowiada od kilku do kilkuset instrukcji kodu maszynowego Tłumaczenie* zassem-blera, jako języka najbardziej zbliżonego do kodu maszynowego, odbywa się w sposób bezpośredni, tzn jedne j instrukcji asscmblcra odpowiada jedna instrukc ja kodu maszynowego

Program w kodzie maszynowym, nazywany często programem wyniko-wym, jest c iągiem słów binarnych, a interpretacja danego słowa jako kodu instrukcji dane j czy adresu następuje w momencie wykonywania programu. Natomiast program napisany w assemblerze lub języku wyższego rzędu ze słownymi komentarzami, nazywamy programem źródłowym

Przy projektowaniu danego programu użytkowego, w zależności od dostępnego oprogramowania systemowego, stopnia komplikacji pro-gramu, oraz ograniczeń dotydzących czasu wykonywania programu bądź obszaru dostępnej pamięci, programista musi zdecydować się w jakim języku program ma być napisany. I tak, posidddjąc prymitywny system mikrokomputerowy w zasadzie nie oprogramowany, musimy zdecydować sic; na pisanie programow bezpośrednio w kodzie maszy-nowym lub tłumaczenie na ten kod programów pisanych w języku symbolicznym. Oczywiście pisanie programów bezpośrednio w języku maszynowym jest żmudne i mało efektywne. Jeżel i posiadamy translator assemblera na kod maszynowy, to możemy pisać programy w języku symbolicznym. Przy niezbyt złożonych pro-gramach oraz pewnym doświadczeniu programisty, programy assem-blerowe są znacznie krótsze, przez co zajmują mniej miejsca w pamięci niż programy napisane w języku wyższego rzędu, a następnie przetłu-maczone na kod maszynowy za pomocą kompilatora. Program tłumaczący assembler - zbudowany jest w ten sposób, że wymaga co na jmnie j dwóch przebiegów przez prugiam źiodłowy.

W pierwszym przebiegu przyporządkowuje adres każdej instrukcji oraz buduje tabl icę przyporządkowującą każdej e tykiecie j e j adres lub wartość W drugim przebiegu tłumaczy kod mnemnnie/ny każdej instrukcji na j e j kod maszynowy, zastępując każdy symbol występujący w programie źródłowym jego wartością, sygnalizuje błędy syntaktycz-ne (składni) oraz wyprowadza program.w kodzie wynikowym. W trze-cim przebiegu, jeśli laki jest, assembler pozwala wyprowadzić wydruk programu źródłowego i wynikowego.

Błędy wykrywane przez assembler to błędy formalne: błędy w kodzie instrukcji, nie zdefiniowane w programie etykiety lub etykiety zdefi-niowane* nie jednoznacznie. Rłędy logiczne programu mogą byc wykryte dopiero w momencie wykonania programu, bądź to na zewnętrznym komputer/e pod nadzo-rem symulatora, bądź bezpośrednio w systemie mikrokomputerowym pod nadzorem programu zarządzającego (monitora). W tym drugim przypadku możliwe jest wykorzystanie programu typu „debugger" , któiy minimalnie pozwala wykonać program w sposób krokowy (tzn., że po wykonaniu każdej ko le jne j instrukcji sygnalizowany jest stan rejestrów wewnętrznych procesora) lub zatrzymać pracę procesora w określonych miejscach programu. Użycie języków wyższego rzędu uzasadnione jest w przypadku rozwią-zywania skomplikowanych zadań obliczeniowych lub obróbki dużej liczby danych, a także wówczas, gdy ważniejszą funkcję spełnia oszczędność czasu potrzebnego na przygotowanie programu niż c/as wykonywania programu oraz wielkość pamięci . Translatory (zarówno assembler jak i kompilatory) mogą pracować zarówno w wersji programów rezydencyjnych, czyli pracujących bez-pośrednio w danym systemie mikrokomputerowym jak i w weisji skrośnej , czyli na innym komputerze. Podobnie pracować może editoi Rdiloi jest lo program nadzorujący redagowanie danego programu w wersji źródłowej oraz poprawiający błędy programu w tej postaci Wpisywanie danego programu w postaci wynikowej (w kodzie maszy-nowym) do pamięci systemu odbywa się pod nadzorem programu ładującego, który zwykle jest częścią systemu operacyjnego Przygoto-wanie programu od postaci źródłowej do wynikowej przedstawiano (w pewnym uproszczeniu) na rys. 2. Assemblery są dostępne dla każdego wytwarzanego obecnie typu mikroprocesora, .lę/yki wyższego rzędu takie, jak Fortran, M, P L M , BASIC są dostępne dla większości mikroprocesorów wytwarzanych pizez firmy Intel, National Semicondnctor, Motorola, S ignet ica . Zilog

Osobną grupę programów typu cross stanowią symulatory. Programy lo symulują działanie mikrokomputera i umożliwiają uruchamianie pro-gramów dla symulowanego komputera na innych mikrokomputerach

PROJEKTOWANIE OPROGRAMOWANIA UŻYTKOWEGO 1.A POMOC Ą SYSTEMÓW MIKROKOMPUTEROWYC H

Pewne ogólne reguły dotyczące programowania niezależnie są od rodzaju mikroprocesora, dla którego to oprogramowanie powstaje leżeli chodzi o poziom języka, to najbardzie j reprezentatywne jest oczywiście programowanie w assemblerze i co na jważnie jsze - właści-wie zawsze jest ono możliwe bez względu na posiadane oprogramowa-nie systemowe.

Ogólne zasady dotyczące rozwiązań funkcjonalnych, list rozkazów, metod organizacji przerwań, metod adresowania itp. są dla poszczegól-nych mikroprocesów podobne, co umożliwia całościowe potraktowanie zagadnienia bez konieczności ograniczania się do wybranych typów Poza tym zrozumienie ogólnych prawideł programowania mikrokom-puterów umożliwi zrozumienie tych zagadnień dla wybranego typu mikroprocesora.

Organizacja jednostki centralne) procesora

Podstawowe części składowe mikroprocesora real izujące obróbkę da-nych to: rejestr akumulatora (niekiedy więce j niż jeden), rejestry pomocnicze, rejestr bitów waiunkowych oraz jednostka arytinolyev.no-logiczna. Akumulator pośredniczy w przekazywaniu danych z do uk-ładów we wy oraz otrzymuje dane powstałe w wyuiku operacji arytrne-tyczno-logicznych. Rejestry pomocnicze służą do przechowywania j)o-średnich wyników, stałych, a także mogą łiyć wykorzystywane do przechowywania adresów pomocniczych. Rejestr bitów warunkowych zawiera bieżącą informację o stanie systemu oraz wyniku przeprowa-dzonej operacji . Jednostka arytmelyczno-logiczna umożliwia przepro-wadzenie operac ji arytmetycznych i logicznych na danych znajdują-cych sic; w akumulatorze, rejestrach pomocniczych oraz w pamięci .

Części procesora związane ze sterowaniem wewnętrznym to: licznik rozkazów zawiera jący adres lokacji pamięci , pod którym znajduje' się następna instrukc ja programu; rejestr instrukcji zawierający kod aktu-alnie wykonywanej instrukcji; wskaźnik stosu adresujący aktualnie dostępną lokac ję stosu; jednostka dekodując a i sterująca; bufory adre-

Siyna danych

Rys. .1. O r g a n i z a c j a jednostki centra lne) mikrokomputera

sów i danych. Przejdyw informacji między poszczególnymi blokami jednostki centralne j pmce««ra przedstawiono na

Klasy instrukcji mikroprocesorowych

Podstawowe instrukcje mikroprocesorowe można podzielić na c ztery grupy: 1 Instrukc j e przesyłania danyc h powodują transmisję danych między układami we wy a regestrem akumulatora, między rejestrami wewnę-trznymi, między rejestrami a pamięcią. 1 Instrukcje arytmetyczno-logic/.ue modyfikują dane według podsta-wowych |»raw arytmetycznych i logicznych: dodawania, odejmowania.

opornej i AND, OR, obrotu, przesunięc ia , u z u p e ł n i e n i a itp. A r g u m e n t y tych o p e r a c j i mogą z n a j d o w a ć si i j w a k u m u l a t o r z e , re jes t rach pomocni -czych, ti dla n iektórych mikroprocesorów także w pamięc i . 3. Ins t rukc je t r a n s f e r u j ą c e s t e r o w a n i e p r o g r a m e m p o w o d u j ą przenie -s i e n i e w y k o n y w a n i a programu w o k r e ś l o n e m i e j s c e p a m i ę c i w wynikl i : skoku ( w a r u n k o w e g o lub b e z w a r u n k o w e g o ) , w y w o ł a n i a podprogra-mu, w y k o n a n i a testu, lub przerwania .

4 Ins t rukc je s t e r u j ą c e u m o ż l i w i a j ą u s t a l e n i e bi tów w a r u n k o w y c h .

P o d s t a w o w e s t ruktury p r o g r a m u

W każdym p r o g r a m i e można wydzie l i ć k i lka z a s a d n i c z y c h struktur: s e k w e n c j e proste, skoki w a r u n k o w e , podprogramy oraz pę t le . S e k w e n c j e proste to c i ą g prostych ins lrukc j i n a s t ę p u j ą c y c h j e d n a za drugą (rys. 4) Skoki w a r u n k o w e w p r o w a d z a j ą p e w n e „ z a k ł ó c e n i a " w n o r m a l n y m toku programu, p o n i e w a ż w za leżnośc i od wyniku p e w n e g o testu stanu d a n e j z n a j d u j ą c e j s ię w akumula torze , n a s t ę p n a ins trukc ja programu może z n a j d o w a ć s i ę w różnych śc i ś l e o k r e ś l o n y c h m i e j s c a c h programu (rys. 5). W m i k r o k o m p u t e r a c h t e s t o w a n i e s tanu d a n e j ogran icza s i ę do spraw-dzenia wartości okreś lonych b i tów w a r u n k o w y c h n a d a n e j i ni w wyniku przeprowadzone) uprzednio o p e r a c j i

Rys. 7. Podstawowe struktury programu (podprogram)

Rys. 4. Podstawowe struktury programu (sekwencja prosta)

Rys. 5. Podstawowe struktury programu (skoki warunkowe)

W przypadku, gdy p e w i e n c iąg instrukc j i musi b y ć powtórzony, b ą d ź to pewną o k r e ś l o n ą l i c z b ę razy, b ą d ź to a ż do s p e ł n i e n i a p e w n e g o warunku, korzystamy w p r o g r a m i e z pętl i . P ę t l ę * m o ż n a r o z w i ą z a ć w sposób u w i d o c z n i o n y na rys. (>.

W przypadku, gdy pewien c i ą g o b l i c z e ń powtarza s ię k i lka razy w różnych m i e j s c a c h programu, wygodnie; jes t z a p i s a ć g o w postac i podprogramu raz ty lko w pam ięc i , a w m i a r ę potrzeby w y w o ł y w a ć g o w różnych m i e j s c a c h za p o m o c ą p o j e d y n c z e j instrukcj i C A L L S U R (rys. 7). W m o m e n c i e w y w o ł y w a n i a podprogramu, aktua lna wartość l i cznika rozkazów (adres n a s t ę p n e j instrukc j i ) jest chroniona w stosie , a l i cznik rozkazu zawiera a d r e s p i e r w s z e j instrukc j i podprogramu. O s t a t n i a instrukc ja pndpiocpamu (RF-T) p o w o d u j e n a d a n i e l i cznikowi wartośei

ze stosu i s t e rowanie przechodzi do n a s t ę p n e j instrukc j i programu g ł ó w n e g o . S t o s o w a n i e p o d p r o g r a m ó w w y m a g a c o prawda n i e c o w i ę c e j czasu p o t r z e b n e g o na w y k o n a n i e programu (organizac ja podprogramu w y m a g a współpracy z e s tosem), a le ma również n i e w ą t p l i w e zalety . O s z c z ę d z a m i e j s c e w p a m i ę c i ze w z g l ę d u na to, że treść podprogramu zapisana jest tylko raz w p a m i ę c i , upraszcza o r g a n i z a c j ę programu, r e d u k u j e możl iwość powstan ia b łędu, upraszcza u r u c h o m i e n i e pro-gramu.

O r g a n i z a c j a s tosu

S t o s e m n a z y w a m y p e w n ą c z ę ś ć pamięc i p r z e z n a c z o n ą dla ochrony zawartośc i re jes trów mikroprocesora i p r z e c h o w y w a n i a adresów w cza-s ie w y k o n a n i a podprogramów lub podczas obs ługi przerwań. Stos dz ia ła w len sposób, że s łowo, które j a k o os ta tn ie zostało wprowa-dzone do stosu, z n a j d u j e s i ę na j e g o wierzchołku i p o b r a n e b ę d z i e j a k o p ierwsze . Przy k o m u n i k a c j i ze stosem korzysta s ię z re jes tru w s k a ź n i k a stosu, który zawiera b ą d ź a d r e s os ta tn ie j z a p i s a n e j lokac j i , b ą d ź pierw-s z e j w o l n e j .

Korzystanie ze stosu jest w y g o d n e z t e g o powodu, że programista n ie musi ś ledzić , które l o k a c j e stosu są a k t u a l n i e d o s t ę p n e b i b gdzie z n a j d u j e s ię o b e c n i e przes łana do stosu d a n a , tym bardz ie j , że n ie z a w s z e j es t to możl iwe, p o n i e w a ż n iektóre ins t rukc je (np. C A L L i RET) k o r z y s t a j ą ze stosu w s p o s ó b automatyczny. J e d y n e , o czym trzeba p a m i ę t a ć , to że wys łane do stosu d a n e muszą b y ć p o b r a n e z powrotem w o d w r o t n e j k o l e j n o ś c i .

Przerwania

W y k o n y w a n y program może z o s t a ć zatrzymany przez urządzenie w e ' w y j e d y n i e w p e w i e n s z c z e g ó l n y sposób zwany przerwaniem. W m o m e n c i e przy jęc ia s y g n a ł u ż ą d a n i a przerwania przez procesor, b i e ż ą c a ins t rukc ja z o s t a j e w y k o n a n a , a n a s t ę p n i e a k t n a l n a wartość l i cznika rozkazu przes łana z o s t a j e do stosu i procesor po s twierdzeniu j a k i e g o rodza ju jest to p r z e r w a n i e , przechodzi do w y k o n y w a n i a pro-g r a m u j e g o obsługi . Po w y k o n a n i u programu obs ługi przerwania l icznik rozkazów o t r z y m u j e s w ą uprzednią wartość ze stosu i procesor p o w r a c a do w y k o n a n i a p r z e r w a n e g o programu.

Wybór o d p o w i e d n i e g o pod pr og r amu obs ługi d a n e g o przerwania oraz u s t a l e n i e ko le jnośc i obs ługi k i lku przerwań równoczesnych , może s i ę o d b y w a ć m e t o d ą przepatrywania lub m e t o d ą w e k t or ow ą . Pierwsza metoda p o l e g a na tym, że w m o m e n c i e przy jęc ia s y g n a ł u żądania p r z e r w a n i a procesor rozpoczyna p r z e p a t r y w a n l e wszystkich urządzeń, które mogłyby len s y g n a ł wysłać -, w ko le jnośc i od tych o na jwyższym pr iorytec ie p o c z y n a j ą c . Procesor kontro lu je wyróżniony re jes tr s tanów d a n e g o urządzenia i program nadzoru jący proces przepatrywania W przypadku wykrycia w ł a ś c i w e g o urządzenia z g ł a s z a j ą c e g o przerwa-nie , przechodzi do j e g o obs ług i M e t o d a w e k t o r o w a polega na tym, że u r z ą d z e n i e z g ł a s z a j ą c e p r z e r w a n i e wysyła do procesora wektor adresu (lub c z ę ś ć adresu) podprogramu j e g o ohłsugi . b loku jąc z a z w y c z a j wszystkie przerwania o pr iorytec ie niższym niż własny, lest to metoda h a r d w a r e owa w odróżnieniu od poprzednie j , n a d z o r o w a n e j progra-m e m i j a k o taka jest szybsza .

Melody organizacji we/wy

Komunikacja miedzy procesorem a zewnętrznymi urządzeniami we/wy może być c ałkowicie sterowana programowo, odbywać się na zasadzie przerwań lub wykorzystywać metodę bezpośredniego dostępu do pa-mięci (DMA). W przypadku pierwszej metody łatwo jest napisać taki program sterujący i nie wymaga ona dodatkowego wypoważenia hard-ware" owego. Jedyną wadą tej metody jest je j powolność oraz całkowite absorbowanie czasu procesora, który np. przesyła daną z pamięci do urządzenia wyjściowego i zużywa na to mniej niż 1% czasu oczekiwa-nia na przyjęcie danej przez urządzenie (urządzenia we/wy są z reguły bardzo wolne) i zgłoszenie gotowości na przyjęcie następnej. Sterowa-nie urządzeniami we/wy za pomocą przerwań pozwala uniknąć tej straty czasu procesora, lecz wymaga dodatkowego oprogramowania (programy obsługi przerwań) oraz dodatkowego hardware'u. Najszybszą (dziesięciokrotnie przewyższającą metodę programową) obsługę urządzeń we/wy zapewnia metoda bezpośredniego dostępu do pamięci. Jest lo metoda czysto harcłwareowa, która umożliwia przesy-łanie danych między pamięcią i urządzeniami we 'wy z maksymalną prędkością dostępu do pamięci, pod kontrolą procesora, lecz bez jego pośrednictwa. Metoda ta wymaga dodatkowego hardwareu.

Melody adresowania

Dla mikrokomputerów dostępne są różne metody adresowania słów pamięci, co pozwala na elastyczne projektowanie programu. Spośród wymienionych niżej metod adresowania każdy mikroprocesor w swojej liście instrukcji wykorzystuje co najmniej kilka metod i w opisach mogą być co najwyżej różnice w nazwach. • Adresowanie implikowane (impłied) odnosi się do instrukcji jedno-hajtowych, w których sam kod instrukcji zawiera informację, skąd należy daną pobrać lub dokąd wysłać. I tak, w kodzie Intela BOBO słowo o wartości heksadecymalnej 84 jest interpretowane jako instrukcja ADD11 (,.dodaj dozawartości akumulatora zawartość rejestru H i wynik umieść w akumulatorze"). • Adresowanie natychmiastowe (iinmediate) odnosi się do instrukcji dwu- lub trzybajtowych, w których pierwszy baji zawiera kod instruk-cji, a następne zawierają operand (argument). Przykładem może być kod 3F 80, interpretowany jako instrukcja MVI A,80 („załaduj do akumulatora wartość drugiego bajtu instrukcji, czyli 80)".

• Adresowanie bezpośrednie (direct) dotyczy tych instrukcji trzybajto-wych, w któryrh dwa ostatnie bajty zawierają adres pamięci, skąd należy pobrać daną lub dokąd ją posłać. I lak kod 3200 FF można odczytać jako „prześlij zawartość akumulatora do pamięci, pod adres FF 00". Niektóre procesory dopuszczają skróconą wersję tej metody, w której adres składa się tylko z wartości jednobajtowej i odnosi się do zerowej strony pamięci, czyli do obszaru pamięci zawartego między adresami OOOO-OOFF.

• Adresowanie pośrednie (indirect) polega na tym, że instrukcja zawiera adres, pod którym znajduje się dopiero adres operandu. Ta metoda adresowania może być stosowana w przypadku, gdy program nie ma na stałe przyporządkowanego obszaru pamięci, w którym działa. Wówczas przy każdorazowym wprowadzeniu programu w inne miejsce, adresy stałych operandów można umieścić w roboczej pamięci RAM i odwoływać się do nich za pomocą adresu pośredniego.

• Adresowanie indeksowane (indexed) stosuje się dla tych mikropro-cesorów, które zawierają wyróżnione rejestry indeksowe i może być wykorzystane w przypadku, np. uzyskania dostępu cło bloku danych umieszczonych w pamięci między ADDR1 i ADDR2. Wówczas instruk-cja musi zawierać ADDR1, natomiast rejestr indeksowy wartość ADDR2 - ADDR1 + 1. Każdorazowe wykonanie tej instrukcji powoduje pobra-nie operandu ze słowa pamięci o adresie będącym sumą wartości ADDR1 oraz wartości znajdującej się w rejestrze indeksowym. Łatwo jest wieje umieścić w pętli, że zmniejszającą się wartością rejestru indeksowego i warunkiem na wyzerowanie wartości tego rejestru oraz instrukcję pobierania danej z pamięci i w ten sposób wielokrotne wykonanie tej pętli pozwoli uzyskać dostęp do wszystkich danych z określonego na początku bloku.

• Adresowanie relatywne (relałive) jest używane w przypadku instru-kcji skoku, gdzie w drugim kolejnym bajcie instrukcji podana jest wartość, którą należy dodać (lub odjąć) do aktualnej wartości adresu, aby uzyskać adres kolejnej instrukcji programu.

• Adresowanie rejestrowe pośrednie (register indirecl) polega na tym, że adres operandu danej instrukcji znajduje się w rejestrze (rejestrach) wskazanych bezpośrednio w kodzie instrukcji. I tak, np. kod instrukcji 77 (dla mikroprocesora Intel 8080) będzie odczytany jako instrukcja MOV A,M - „prześlij do akumulatora daną, której adres znajduje się w rejestrach H i L". Oprócz wymienionych wyżej rodzajów adresowań są możliwe również kombinacje złożone z tych rodzajów, jak np.: - adresowanie pośrednie indeksowane (indexed indirect) - adresowanie indeksowane pośrednio (indirect indexed)

implikowane bezpośrednie (implied immediale).

L I T E R A T U R A

1. R. W. Ulricson - Software is a vital partof any computer... Electronic Design, nr 1/1977. 2. C. D. Weiss - MOS/LSI microcomputer cocling. Electronic Design, nr 8/1974. 3. Software Developmenl Tools and Technicjues for Microcompulers. Course Notes, Integrated Computer Syslems, Inc., 1976. 4. 8080 Assembly Languacje Programming Manuał - Intel Corporation, 1975

OSCYLOSKOP W PRAKTYCE RADIOAMATORA Część II

W poprzedn im ar tykule (nr 10/79) omó -

w i o n o t y p o w e zas tosowania oscy loskopu,

g ł ó w n i e pomiar wartości , kszta ł tów na-

p i ęć i p r ą d ó w oraz pomiary częs to t l iwośc i

s y gna ł ów n a p i ę c i o w y c h i p r ą d o w y c h .

Is tnie je r ówn i e ż w i e l e n i e s tandardowych

zastosowań oscy loskopu, a j e d n y m z po-

pularn ie jszych jest zas tosowan i e g o j ako

charakterogra fu do badania charaktery-

styk e l e m e n t ó w p ó ł p r z e w o d n i k o w y c h ,

z a r ó w n o d i od jak i t ranzystorów, a spro-

wadza się d o od tworzen ia charakterystyk

tych e l e m e n t ó w , przy c zym dla d iod doty -

czy lo na ogó ł charakterystyki ws t ec zne j .

M o ż l i w e jest r ó w n i e ż dob i e r an i e par diocł

i par t ranzystorów.

Badania charakterystyk e l e m e n t ó w pół-

p r z e w o d n i k o w y c h metodą oscy loskopo-

w y m a j ą tą za le tę , że u j a w n i a j ą w s z e l k i e

n i e j ednorodnośc i stniktury z łącz tranzy-

stora lub d i o d y o raz u w i d a c z n i a j ą czaso-

wą i t e rmiczną niestabi lność tych e l e -

men tów .

N i e j e d n o r o d n o ś ć struktury e l e m e n t ó w

p ó ł p r z e w o d n i k o w y c h u jawn ia s ię „us-

k o k a m i " charakterystyk, ich „ r o zmy -

c i e m " bądź p r z e b i e g i e m n i e z g o d n y m

z danymi statystycznymi.

mg r inż. J A N U S Z Ł Ą C Z Y Ń S K 1

Przed pomia r em na l e ży d o k o n a ć kal ibra-

c j i w z m a c n i a c z y X i Y tak, aby pe łny

obraz mieśc i ł się na ek ran i e l a m p y oscy-

l o s k o p o w e j (np. przy pomia r z e rodz iny

charakterystyk tranzystora w z m a c n i a c z

Y ka l i b ru j e s ię na 10 m A dla p e ł n e g o

odchy l en i a , tj. b iorąc pod u w a g ę spadek

nap ięc ia na rezystorze kont ro lnym Rk od

p r z e p ł y w u prądu o na t ę żen iu 10 m A oraz

w z m a c n i a c z X na 10 d o 20 V dla p e ł n e g o

odchy l en ia ) .

N a t e j pods taw i e okreś la s ię wartości czu-

łości w niA/cm dla wzmacn i a c za Y i V/cm

dla wzmacn i a c za X .

POMIAR CHARAKTERYSTYKI WSTECZNEJ

Pomiar wykonuje sit} w układzie, jak na rys. 1, po uprzednim wykalibrowaniu wzmacniaczy X i Y tak, aby były znane czułości w V/cm dla osi X i w |tA/cm dla osi Y przez odpowiedni dobór rezystora Ru (kilka do kilkunastu kiloomów, aby uzyskać np, 100 V na pełny obraz i 5 pA na pełny obraz).

PORÓWNYWANIE CHARAKTERYSTYK DIOD PÓŁPRZEWODNIKOWYCH DLA WYBORU PAR DIOD W określonych przypadkach, np. w de-tektorze stosunkowym odbiornika radio-fonicznego, jest konieczne zastosowanie rłwóch diod o niemal identycznych cha-rakterystykach w kierunku przewodze-nia. Najprostszym, a jednocześnie dają-cym najwięcej informacji, jest oscylogra-

przeznaczone na dołączenie diod bada-nych i potencjometrem 3 kO dobrać tak warunki pracy tranzystorów, aby na ekra-nie oscyloskopu uzyskać jedną charakte-rystykę I(j = F(Uce)- Wówczas do wartości napięć Uf diod badanych będą się doda-wały identyczne wartości napięć Uce tranzystorów kluczujących i nie będzie to miało wpływu na jakość porównania cha-rakterystyk diod.

H0Q

Ryn. I. Układ pomiarowy do zde|mowania charakte-rystyk diod

Układ pomiarowy należy zasilać przez autotransformator i transformator separu-jący. Zmienne.napięcie zasilające po do-łączeniu badanej diody podwyższa się autotransformatorem do uzyskania wy-raźnego zagięcia charakterystyki, któn określa napięcie maksymalne diody, jak to przedstawiono na rys. 2.

11 fkQ , 1

1 1

Ryn. 3. Schemat układu do porównywania charakterystyk dtod półprzewodnikowych Pr BY40t- UH) lub RY40I -1000 zależnie od l Ir badanych diod R|)dohirr<i sn," jak w przypadku układu podanego na rys 2 U w a (| a: inwertery I ICY7404 należy zasilać z oddzielnej baterii 5 V ±0,25 V wleczonej między koncowki 7 (minus) i 14 (plus)

u*M

r

Ryn. 2. Charakterystyka ostateczna «iloU>

Należy pamiętać, że w układzie aplika-cyjnym diody powinny pracować przy na-pięciach niższych niż napięcie maksy-malne o około 50"/!. (uwzględniając współczynnik zapasu oraz wymagania niezawodnościowe). W analogicznym układzie, stosując odpo-wiednio niższe napięcia pomiarowe moż-na badać także diody Zenera. Oś X skalu-je się wówczas na wartość np. 20 V/cm, a oś Y na 10 mA/cm zależnie od tego, czy jest to dioda Zenera małej czy dużej mocy (rezystor Ru dobiera się wówczas ekspe-rymentalnie o wartości kilkunastu do kil-kudziesięciu omów). Wartość Rt> można określić z wzoru:

CV Lv K„ . —

w którym: Cy - czułość wejścia Y (V/cm), Ly - długość podziałki Y lub 70% średnicy

ekranu lampy oscyloskopowej (cm), lt> natężenie prądu wstecznego diody

ficzny sposób doboru pai diod. Układ do realizacji tego sposobu przedstawiono na rys. 3. Jest on zbliżony do układu z rys. 1, z tym że pulsującym napięciem pomiaro-wym zasila się jednocześnie dwie diody. Multiwibrator zbudowany z wykorzysta-niem układu scalonego IJCY7404N steru-je kluczami tranzystorowymi, włączają-cymi z częstotliwością około 1 kHz prze-miennie obie diody do układu pomiaro-wego. W każdej chwili jest więc na ekra-nie oscyloskopu rysowany mały odcinek charakterystyki jednej z diod. Wobec wy-starczająco dużej częstotliwości przełą-czeń diod badanych w układzie pomiaro-wym, na ekranie można obserwować nie-zależne charakterystyki obu diod.

Osie X i Y oscyloskopu kalibruje się tak, aby czułości wynosiły np. 2 V na pełny obraz dla osi X i 10 m A na pełny obraz dla osi Y (diody małej mocy). Charakterysty-ki obu diod obserwowane na ekranie oscyloskopu różnią się nieco od charakte-rystyk rzeczywistych. Wynika to z doda-wania się napięć Uce kluczy tranzystoro-wych, w momencie włączenia diody ba-danej do układu, do napięcia diody w kie-runku przewodzenia Uj. Aby porównanie charakterystyk diod było miarodajne, trzeba zapewnić równowartość napięć U(_e tranzystorów pracujących w obu klu-czach. W tym celu należy zewrzeć zaciski

POMIAR CHARAKTERYSTYKI PRZEBICIA TRANZYSTORA

Napięcie przebicia U(bR)ceo napię-ciem, przekroczenie którego powoduje zniszczenie tranzystora. Napięcie pracy tranzystora zwykle nie przekracza war-tości 50% do 70% wartości napięcia prze-bicia. Pomiaru dokonuje się przy rozwartym ob-wodzie bazy, tj. w punkcie a na rys. 4.

charakterystyk tranzystorów Rk rezystor wzorcowy (Rk = Cy ly<'Ię\ przyczyn: Cy - czułość wejścia Y (Wcm). ly - długość- podziałki Y lub 70% średnicy ekranu lampy oscyloskopowej (cm), l ( j -maksymalna wartość prądu kolektora I(JE0 lub ICmax

W katalogach spotyka się także oznacze-nia, np. UcERi tzn. że przy przerwaniu obwodu w punkcie a włącza się między bazę i emiter rezystor o określonej rezys-tancji, natomiast oznaczenie U<jes ozna-cza, że po przerwaniu obwodu w punkcie a zwiera się bazę z emiterem. Najbardzie j krytyczne warunki pracy otrzymuje tran-

zystor podczas pracy z dużą rezystancją w obwodzie bazy i stąd wartość napięcia przebicia Ujbrjceo jest najbardziej miaro-dajna do oceny tranzystora. Układ pomiarowy zasila się napięciem zmiennym 50 Hz z sieci przez transforma-tor separujący i autotransformator, po-dobnie jak przy badaniu diod. Wartość rezystora Rk należy dobrać eksperymen-talnie (kilka kiloomów), biorąc pod uwa-gę dużą wartość rezystancji wyjściowej zatkanego tranzystora (płynie tylko prąd zerowy Iceo)- Autotransformatorem pod-wyższa się napięcie od G w momencie dołączenia tranzystora do wartości, przy której obserwuje się zagięcie charakte-rystyki Iceo = f (Uce) ku górze, Napięcie to przedstawione przykładowo na rys. 5 (krzywa A) wyznacza napięcie przebicia tranzystora U (br)CEO-

k M ls >par[uA]

i — A

<JciM U/9S)CCQ

Rys. 5. Rodzina charakterystyk wyjściowych tranzystora z charakterystyką przebicia (A)

POMIAR RODZINY CHARAKTERYSTYK TRANZYSTORA Pomiar wykonuje się w układzie, jak na rys. 4, po uprzednim wykalibrowaniu wzmacniaczy X i Y. Ponieważ na ekranie lampy oscyloskopowej uzyskuje się tylko jedną charakterystykę, f?.atem dla otrzy-mania rodziny charakterystyk należy na ekran zamocować (np. naklejając w kilku punktach) kalkę techniczną. Potencjometrem Rk ustawia się odpo-wiedni prąd bazy Ib, odczytywany z mi-kroamperomierza i otrzymuje się odpo-wiednią dla niegó charakterystykę wyj-ściową, którą przerysowuje się na kalkę. Pomiaru dokonuje się dla kilku wartości prądu bazy i na kalce otrzymuje się prze-rysowane z ekranu oscyloskopu całe rodziny charakterystyk tranzystorów. Zmienne napięcie zasilające obwód ko-lektora powinno być każdorazowo regu-lowane od zera do wartości, przy której dana charakterystyka zaczyna zakrzy-wiać się ku górze. Jeżeli między bazę a emiter tranzystora zostanie dołączony woltomierz o dużej rezystancji wejścio-wej, wówczas można zmierzyć wartości napięcia baza-emiter UBE-odpowiadają-ce wartościom Ib i wykreślić charakterys-tykę wejściową tranzystora. Posługując się charakterystykami wejściową i wyj-ściową można znaleźć charakterystykę przejściową tranzystora, tj. zależność Ib = f Cc) oraz interesujące parametry macierzy ,,h" lub ,,y".

Wyznaczenie parametrów macierzy ,,H" lub ,,y" jest o tyle celowe, że przeważają-ca liczba zależności analitycznych, wy-prowadzona dla projektowania określo-nych układów aplikacyjnych, bazuje na parametrach czwórnikowych tranzystora. Z dokładnością wystarczającą w prakty-ce, parametry macierzy ,,h" i ,,y" można wyznaczyć sposobem podanym na rys. 6. Dla określonych warunków zasilania (na-pięcie baterii zasilającej, rezystancja ob-ciążenia), ustala się punkt pracy tranzys-tora, np. D, w polu charakterystyk wyj-ściowych i odpowiadający mu punkt C na charakterystyce wejściowej. Wykorzys-tując te punkty buduje się trójkąty prosto-kątne ABC i DEF o możliwie małych bokach. Obecnie określa się (mając na uwadze, że rodzinę charakterystyk okre-ślono dla układu OE):

h, , . „

h,, AU,,,.; U„K Umk

Al,, " i ; ; - 1 a 1

Ur,. ; const

AU,,,, u l „ L L C . a u ™ Uf:,,--UJJK '

l,< const

U w a g a : punkt UBCE można określić metodą kolejnych przybliżeń korzystając z charakterystyk wyjściowych i charakte-rystyki wejściowej dla danego UCE. l e c z praktycznie łatwiej go sprawdzić podczas pomiaru.

Al , C

Alu i F l S ' U(.,.; const

U w a g a: do określenia I,',' i I(,| wykorzys-tuje się sporządzoną charakterystykę k: = f (Ib) tranzystora.

lc [mA]

tg -25'C lc

[mA]

hr const I

JB2

\ E

F

-Vi A" \

ii i, P

L rhs

i! 1

-IM] i i 0 -UciM

1 1

i • / i / i

c % M % M

Rys. 6. Sposób wyznaczania parametrów ,,h" z. charak-terystyk tranzystora

A l r

AU t : i i

I - i " tjK r il» '

In -- const

Parametry macierzy ,,y" określa się prze-nosząc odcinek AB z charakterystyki wej-ściowej w pole charakterystyk wyjścio-wych (odcinek DL), odmierzając jedno-cześnie odcinek GM na charakterystyce przejściowej Ię; = f(Ib)• Otrzymuje się:

Al,, I AU„„ h„0

U r K const

Alu AU r K

U i.k

H A •u 'u

Uck u f \ ; ' ' const

U w a g a : określenie UBce podobnie jak poprzednio.

Ał<

a u , ; k

Urn

A Ur n

U,,,:

... ...

U»R U^K ' const

I 0 - ! 1 ' ,.K ; i " -UCK uCli

const

Warto również przypomnieć zależności między parametrami macierzy ,,h" i ,,y":

Yno -I

h,,r Jh,, Ihir

yji. h i ( , _

h,2«> • h io ll.ir

oraz

h,„- h,a, y.st

yiM-

haio y>ir yue

yup

PORÓWNANIE CHARAKTERYSTYK TRANZYSTORÓW DLA WYBORU PAR TRANZYSTORÓW

W określonych zastosowaniach, np. w stopniu mocy wzmacniaczy akustycz-nych, wymagane jest stosowanie tranzys-torów o niemal identycznych współczyn-nikach wzmocnienia. Wymagane jest przy tym, aby przebiegi charakterystyk wzmocnienia w funkcji zmian natężenia prądu kolektora były bardzo zbliżone. Sprowadza się to do badania przebiegu charakterystyk przejściowych Ie = f(Ie) dwóch tranzystorów, aby do jednego z nich dobrać tranzystor drugi o niemal identycznym przebiegu charakterystyki przejściowej. Cd. na str. 269

% przegląd schematów

GRAMOFON ZE WZMACNIACZEM WG-902F r r ARTUR" WOJCIECH CZERWIŃSKI

Gramofon ze wzmacniaczem WG-902 f jest urządzeniem po- Konstrukcja urządzenia jest oparta na mechanizmie grarnoto-wszechnego użytku o bardzo dobrych parametrach elektrycz- nów rodziny WC.-900 produkowanych w ŁZR FONICA. nych i elektroakustycznych, przeznaczonym (io odtwarzania W gramofonie zastosowano urządzenie do „miękkiego" opu-stereofonicznych płyt gramofonowych. szczania ramienia, które praktycznie eliminuje możliwość

Rit3 cmwojur

T2 BC158B ui m

Xtt4MMrxs

Is l l IOW

tfmmif Bcim\

X J7kQ

Rurka ramienia

I I m s m r o, "1 RM i n S i

C?iR??0Qp', ctomtpr UL 1481 BCf4BB\ BC158B cmmpr

|C203 tOOjjf I RP0StkQ

CH6?MijF

Wt Sieć 33 45 s/ort

I I Napięcia stale

Napięcia zmienne

Schemat gramofonu ze wzmacniaczem WG-902f ARTUR 11 w a g a 1 Pomiar napięć stałych wykonano uniwersalnym miernikiem 20 kli/y pr/.y prucy wzmacniacza Imz wysterowania 2 Pomiar napięć zmiennych wykonano miliwollomierzem lampowym. Wzmacniacz wysieiowano KM KI Hz do mocy znamionowe) X Klawisz ,,sieć" i „45" wciśnięte.

to—tJ

b—d

rsm

uszkodzenia płyty. System napędu talerzy polega na przenie-sieniu napędu z osi silnika prądu stałego, stabilizowanego elektronicznie, "na talerz za pomocą przekładni paskowej. Jest to nowość w tej klasie gramofonów. Stereofoniczny wzmacniacz zawierający układy scalone za-pewnia dobrą jakość odtwarzania dźwięku oraz dużą nieza-wodność. Do regulacji wzmacniacza służą potencjometry su-wakowe. Dzięki zastosowaniu dodatkowego znormalizowanego gniaz-da pięciostykowego istnieje możliwość przegrywania płyt gramofonowych na magnetofon. Schemat ideowy układu elektrycznego gramofonu i wzmac-niaczy przedstawiono na str. 268.

DANE TECHNICZNO GRAMOFONU Obroty talerza: iii/-; Kołysanie dźwięku: Zakłócenia od wibracji: Nacisk igły na płytę:

33 /3, 45 obr/min ±2,5% < +0,3% < - 5 5 dB

<50 +10 inN

DANE TECHNICZNE WZMACNIACZY Moc wyjściowa: 2 x 3 W Współczynnik zawartości harmonicznych: < 3% Znamionowe napięcie wejściowe: < 1000 mV Stosunek sygnał/zakłócenia: < -50 dB Tłumienie przesłuchu (f = 1 kHz): < -30 dB Regulacja barwy dźwięku dla sygnału o częstotliwości 100 Hz: min ±10 dB Regulacja barwy dźwięku dla sygnału o częstotliwości 10 kHz: min i 12 dB Zasilanie: 220 V; 50 Hz Pobór mocy z sieci: 30 VA Zabezpieczenie: - wkładka bezpiecznikowa WTA-T-630 mA/250 V - wkładka bezpiecznikowa WTA-T-1,25 A/250 V

Stabilizator obrotów silnika talerzy pracuje z układem scalo-nym ULI 901M.

OPIS DZIAI ANIA

Potencjometry montażowe PIO i P i l służą do ustawienia właściwych obrotów talerza gramofonu. W pierwszej kolejnoś-ci ustawia się prędkość 331/3 obr/min potencjometrem P i l , następnie potencjometrem P10 prędkość 45 obr/min. Układ powodujący start silnika pracuje na zasadzie przerzutnika bistabilnego (tranzystory T3 i T4). Start silnika następuje przez zwarcie bazy transformatora T4 z „plusem" zasilania, nato-miast wyłączenie silnika spowodowane jest przez wyłącznik prędkościowy (przesłona, żarówka, fotorezystor RPP131). Sta-bilizator napięcia (T5, D3, R314) służy do zasilania całości układu stabilizatora obrotów. Prędkość obrotowa z osi silnika gramofonu jest przenoszona przez przekładnię paskową na talerz gramofonu.

Dwukanałowy wzmacniacz zestawu składa się ze stopnia napięciowego, układu barwy dźwięku oraz stopnia mocy. Wzmacniacz napięciowy zrealizowany z tranzystorami Tl , T2, T3 i T4 zapewnia właściwą impedancję wejściową oraz wzmocnienie sygnału wystarczające do wysterowania pozos-tałych stopni wzmacniacza.

Sprzężonymi potencjometrami PI i P2 reguluje się tony niskie, natomiast sprzężonymi potencjometrami P3 i P4 tony wysokie. Za stopniem barwy dźwięku jest umieszczony zespolony po-tencjometr regulacji wzmocnienia P5 i P6 oraz podwójny potencjometr do równoważenia kanałów P7 i P8. Stopień mocy zawiera układ scalony UL1481T.

Obciążenie stopnia mocy stanowią dwie kolumny głośnikowe o impedancji 4 Q. Całość układu jest zasilana z prostownika dwupołówkowego o układzie mostkowym.

Oscyloskop w praktyce radioamatora - cd. ze str. 267

Układ pomiarowy przedstawiono na rys. 7. Zasila się go podobnie jak układy po-przednie z tym, że uzwojenia wyjściowe transformatora sterującego muszą być na-winięte szczególnie starannie. Muszą ce-chować się pełną symetrią, gdyż w prze-ciwnym przypadku pomiar będzie obar-czony dużym błędem. Oś X kalibruje się, w zależności od bada-nych tranzystorów, na kilka do kilkudzie-sięciu (iA na pełny obraz przez odpowied-ni dobór rezystancji rezystora R1 (wartoś-ci od kilkunastu do kilkudziesięciu, a na-wet kilkuset kiloomów), natomiast oś Y kalibruje się również w zależności od badanych tranzystorów na kilkadziesiąt do kilkuset mA na pełny obraz, dobiera-jąc odpowiednio wartość rezystora R2 (wartości od kilkunastu do kilkudziesię-ciu omów). Na ekranie oscyloskopu otrzy-muje się niemal prostoliniowe charakte-rystyki Ic = f(Ib) obu tranzystorów. Tran-zystory dobierane uznaje się za parę, jeśli charakterystyki obu tranzystorów pokry-wają się, bądź jeśli różnice między nimi są bardzo niewielkie.

j BYP40H00

R1

BYP4(KH00

R?

€1 Rys. 7. Układ do dobierania par Iranzyslorów

O O X Y

Wartości rezystorów można obliczyć z za-leżności:

K,

przy czym: Cx - czułość wejścia X (V/cm), Cy - czułość wejścia Y (V/cm), lx, ly - długości podziałek X i Y (cm), Ib - pomiarowy prąd bazy, np. 10 [iA dla tranzystorów małej mocy lub 10 mA dla tranzystorów dużej mocy. Ic - pomiarowy prąd kolektora, np. 2 mA

dla tranzystorów-małej mocy lub 1 A dla tranzystorów dużej mocy. Przedstawione wyżej układy niestandar-dowego zastosowania oscyloskopu nie wyczerpują wszystkich istniejących moż-liwości. Niemniej podany został komplet najbardziej typowych układów zastoso-wania oscyloskopu jako charakterografu. Układy są przy tym na tyle proste, że mogą być wykonane przez każdego, śred-nio zaawansowanego radioamatora po-siadającego oscyloskop.

CYFROWY TERMOMETR ELEKTRONICZNY mgr inż. PAWEŁ KOSIERADZKI

Wykonany przeze mnie cyfrowy termo-metr elektroniczny jest wzorowany na konstrukcji opisanej w miesięczniku „Funkschau" nr 16/76.

Termometr umożliwia pomiar temperatu-ry w dwóch różnych miejscach w zakresie od -15 do +40°C co 0,5 stopnia. Elemen-tami czujnikowymi są spolaryzowane w kierunku przewodzenia diody półprze-wodnikowe. Napięcie na nich maleje wraz ze wzrostem temperatury (około

2 mV/°C dla jednej diody). Cyfrową reje-strację zmian tego napięcia umożliwia przetwornik analogowo-cyfrowy.

Schemat termometru elektronicznego przedstawiono na rys. 1.

Zespoły diod D5...D10 i D11...D16 są wy-korzystywane jako dwa elementy czujni-kowe umożliwiające pomiar temperatury w dwóch różnych miejscach. Są one zasi-lane napięciem wzorcowym z układu sca-lonego US10 (SFC2723). Zmiana napięcia

na każdym zespole wynosi około 12 mV/°C.

Napięcie zasilające diody jest włączane przez przerzutnik 1/2 US6 oraz tranzysto-ry T2 i T3 na przemian (dla każdego pomiaru jest włączony inny element czuj-nikowy).

Zmieniające się wraz z temperaturą na-pięcie na diodach (czujnikach) jest do-prowadzane przez rezystory R13, R12, P3 do układu scalonego uniwibratora US2

mv

' Mementy dobierane

T3

Rys. 1. Schemat termometru elektronicznego

(UCY74121N) zmieniając czas trwania impulsu na jego wyjściach. Uniwibrator ten jest sterowany z generatora wolno-zmiennych przebiegów, zbudowanego z elementów US7b T l , Rl, R2. R3, R14, oraz C1.

Generator pobudza również (synchroni-cznie z pierwszym - US2) drugi układ scalony uniwibratora USt, który generuje na każde pobudzenie impuls o stałym czasie trwania.

Porównanie ze sobą czasów trwania im-pulsów obu uniwibratorów jest realizo-wane za pomocą układu scalonego US8c,d, który steruje generatorem prze-biegów szybkozmiennych, zbudowanym z elementów US7a, C5, R5, Rf>, PI. Gene-rator ten pracuje jedynie przez laki odci-nek czasu, o jaki różnią się między sobą czasy trwania impulsów generowanych przez uniwibratory IJS1 i US2. Impulsy z wyjścia generatora przebiegów szybko-zmiennych są doprowadzane do wejścia układów scalonych liczników US3, US4.

Zawartość liczników poprzez translatory i układy wzmacniające steruje wskaźni-kami pola odczytowego. Liczniki są zero-wane przed każdym nowym pomiarem, uformowanym narastającym zboczem z generatora wolnozmiennego, ustalają-cego okres pomiarów (US7b, Tl.. .).

Sygnalizacja włączenia jednego (i dru-giego) elementu czujnikowego została zrealizowana za pomocą segmentu h wskaźnika W3. Na wskaźniku W3 są wyświetlane tylko cyfry 0 i 5, dlatego część segmentów tego wskaźnika jest po-

łączona z masą przez rezystory ogranicza-jące prąd.

Pierwszą czynnością przy uruchomieniu termometru jest ustawienie (rezystorem R19) napięcia zasilającego 5 V. Nastę-pnie rezystory R12 i R13 należy zastąpić potencjometrem o wartości około 20 kQ.

Obie sondy pomiarowe szczelnie izolo-wane (np. zamknięte w małych pudeł-kach z tworzywa sztucznego) zanurzamy w wodzie z lodem. Potencjometrem, za-stępującym rezystory R12 i R13, ustawia-my wstępnie wskazanie 0°C. Po zastąpie-niu potencjometru rezystorem o tej samej wartości doregulowujemy wskazania ter-mometru na 0°C potencjometrem P3. Po-tencjometrem P2 wyrównujemy wskaza-nia dla obu sond. Następnie sondy umie-szczamy w wodzie o temperaturze ok. 20aC i nastawiamy odczyt potencjome-trem PI (kierujemy się przy tym wskaza-niami termometru wzorcowego). Na tym skalowanie jest zakończone. Jednak ze względu na proces „starzenia się" ele-mentów, należy je po kilku dniach pracy termometru powtórzyć.

Konstrukcja opisanego układu przewidu-je jego montaż na dwóch płytkach druko-wanych. Połączenia oraz rozmieszczenie elementów na płytkach przedstawiono na rys. 2, 3, 4, 5. Ze względu na to, że płytki drukowane zostały wykonane z łatwiej-szego do zdobycia laminatu jednostron-nie pokrytego miedzią, zaistniała konie-czność wykonania niektórych połączeń przewodami. W związku z tym należy połączyć ze sobą punkty na płytce druko-wanej oznaczone strzałkami o odpowia-dających sobie numerach (np. 1-1, 2-2).

Połączenie sond pomiarowych z układem termometru można wykonać przez gniaz-do i wtyk diodowy (GM3-WM3) używając przewodu ekranowanego, wykorzystując na ich obudowy pudełka z tworzywa sztu-cznego (np. po wiertłach). Po umieszcze-niu w nich diod czujnikowych i wypro-wadzeniu przewodów należy je szczelnie zakloić i pomalować, czarnym lakierem. Jest to konieczne ze względu na wpływ wilgotności oraz światła na wyniki po-miarów.

Zastosowany transformator sieciowy ma następujące dane: rdzeń o przekroju S = 4 cm2; n j - 220 V - 2500 zw. o0,16 mm; n-2 - 9 V - 140 zw. 0 0,6 mm.

Prostownik w układzie Graetza został umieszczony bezpośrednio na transfor-matorze sieciowym.

Termometr mieści się w obudowie o wy-miarach 145 x 85 x 55 wykonanej z bla-chy aluminiowej. Służy ona jednocześnie jako radiator dla tranzystora T4 stabiliza-tora . Pobór prądu przez termometr wynosi około 0,6 A.

W układzie zastosowano rezystory MŁT 0,25 W, 5%, potencjometry typu Pkd-400. Obwody zasilania układów scalonych zo-stały odblokowane kondensatorami elek-trolitycznymi, natomiast w generatorach i uniwibratorach zastosowano kondensa-tory styrofleksowe.

O d R e d a k c j i . Rezystory R12 i R13 można zastąpić jednym rezystorem o war-tości równej sumie ich wartości (20 kQ).

FILTRY DRABINKOWE

Jednym z podstawowych elementów współczesnego komuni-kacyjnego odbiornika radiowego jest filtr pośr. cz. o określo-nym paśmie przepuszczania i dużej stromości zbocza. Filtry lakie produkuje wiele firm, lecz ich ceny są wysokie; np. popularny filtr XF9B kosztuje 135 DM. Z tych powodów radioamatorzy coraz częściej wykorzystują łatwo dostępne zestawy rezonatorów kwarcowych o jednej częstotliwości, wykonując filtry drabinkowe. Filtry takie były już opisywane w radzieckim ,,Radio" nr 6/75 przez IJW3DP, w Biuletynach ZG PZK (7-8/76, 1/77, 3/77 i 5/77), a także w literaturze francuskiej i angielskiej. Filtry drabinkowe próbowało wykonać już wielu radioamato-rów w Polsce, lecz nie zawsze z pozytywnymi wynikami.

mgr inż. ZDZISŁAW BIEŃKOWSKl-SPfiLR

Bardzo dobre wyniki uzyskał m.in. SP9FG. Niepowodzenie prób podejmowanych przez innych kolegów należy przypisać przede wszystkim fragmentaryczności opisów, brakiem teore-tycznej podbudowy, błędami w technice wykonania i dopaso-wania filtrów.

Mając na uwadze przygotowanie teoretyczne czytelników naszego miesięcznika poniżej podajemy nieco teorii oraz wskazówki wykonania filtrów drabinkowych.

Filtry możemy ogólnie podzielić na filtry z obwodami synchro-nicznymi i mniej znane filtry z obwodami rozstawionymi (1). Filtry synchroniczne mają poszczególne obwody nastrojone1 na tę samą częstotliwość. Obwody te są ze sobą sprzężone, np.

w sposób, jak na rys. 1, Ij. przez pojemność'- C m . Współczynnik sprzężenia x (kappa) zależy od pojemności:

C

C C,

C

C,„ ( I )

Cm 0

Rys. 1. Filtr dwuobwodowy LC sprzężony pojemnością C',n

Podstawowej cechę filtru - szerokość pasma B - określa sit ja-ko różnico; częstotliwości skrajnych f(J - f j , dla których tłumie-nie wynosi dB (rys. 2). Szerokość pasma filtru B zależy od stopnia sprzężenia i dobroci obwodów Q. Przy sprzężeniu słabym Q x < 1 występuje znaczno osłabienie przenoszonego

Odstrojenie

Rys. 2. C h a r a k t e r y s t y k a filtru o sprzężeniu nadkrytyr/nym. Występuje In p o j a w i e n i e sit; dwóch wierzc hołków ( , , i f t / Szerokość pasma Ił mierzona jest między«vt;st«tf liw<>s< tć«Tiu f y i f(j, odpowiada jącymi os łabieniu t d!t

sygnału (rys. 3). Przy sprzężeniu krytycznym Q x = 1 sygnał jest największy, a charakterystyka jednowierzchołkowa. Po-większenie sprzężenia powodujepo jawianies iędwóch wiorz cłiołków i poszerzenia pasma, jak to uwidoczniono na rys. 2.

Drugą cechą filtru jest t/w. współczynnik kształtu określany stosunkiem szerokości pasma w pobliżu podstawy charakte-rystyki (np. - 3 0 dB) do szerokości przy -fi dB. Filtr dwuobwo-dowy (rys. 3) sprzężony krytycznie ma współczynnik kształtu W30/6 = 4,44. W celu poprawienia charakterystyki stosuje się układy „skupionej selektywności" w postaci kilku obwodem synchronicznych. Zwiększenie liczby obwodów lylko niezna-cznie zawęża pasmo, natomiast poprawia współczynnik kształtu. Idealnym byłby filtr „prostokątny", dlii którego W -= 1,0. W filtrach 3- i 4-obwodowych uzyskuje się przy sprzężeniu nadkrytycznym (Q x = 2) W 1 ; = 2,35 (lys. 4). Dla porównania

-10 -

Rys. 4 ( 'haraklerystyki l i l lmw synchronicznych I- 1 4 -obwodowych sprzężonych krytycznie |Qx = ' ) Unia ci<}(jla ' nadkrylyczme (Qx = l inia przerywana

popularny filtr XFf)B ma W o/ti = 1 .B.« nawet Wn<),t; = 2,2. Filtry synchroniczne wykonane z elementów LC nie są w stanie zapewnić tak dużych stromości zbocza. Zastąpienie elenion-tów LC rezonatorami kwarcowymi także nie daje właściwego efektu, gdyż ich bardzo duża dobroć (Q = 2500. . 100 000) powoduje uzyskanie zbyt wąskiego pasma rzędu kilku her-

-Ct -Cl

Ił-rHŁ-o \Ct

C2 P72 Cs -ciI H:/ cs C?\ C2

L \C1

_ J

A/ X2

<HH0H0HH>

-10 -8 -6 -4 -2 0 *2 +4 +6 +8 +101

Rys. 3. Wpływ sprzężenia Cłx na charakterys tykę l i l lm w zależności <»l ndstrojenla

4 - 2 0 f I r Rys ,r» T t a n s f o i n i a c j a lillru I.C1 s iodkowoprzepustoweyo w lilii kwarcowy (oinowie-

o ie patrz tekst)

ców. Jeś l i jednak w filtrze zastosuje się kilka rezonatorów o lej samej częstotliwości rezonansowej w połączeniu z dodatko-wymi pojemnościami, to częstotliwości kanałowe nieco się przesuną; uzyska się filtr o stosunkowo znacznej szerokości pasma. Tak otrzymuje się filtr z rozstawionymi obwodami [ 11. Na rysunku 5 przedstawiono kole jne etapy przekształcania filtru środkowo-przopustowego w ,,teoretycznej postać" filtru z dwoma rezonatorami w układzie drabinkowym.

dacii, np. wtórnik emiterowy, R1 + R2 111094 tworzyć elementy układu tranzystora. To samo dotyczy R3. Pamiętać należy, że rezystory te tworzą dzielniki powodujące występowanie duże-go tłumienia wtrąceniowego filtru.

Teoretycznie, zna jąc parametry impedancyjne rezonatora kwarcowego, można by zaprojektować filtr dla z góry ustalo-nych warunków pracy w układzie |2j.

Filtr środkowo-przepustowy (rys. 5a) drogą inwersji prze-kształca się jak na rys. 5b; obwód równoległy L.|,Ci, został przekształcony w obwód szeregowy - C l i C1 z rezonansem szeregowym. Występująca tu ujemna pojemność w dalszej części przekształceń zostanie wchłonięta przez rzeczywistą dodatnią pojemność kondensatora. Dodając na wejściu parę C2 i - C 2 uzyskuje się układ, jak na rys. Sc. Części objęto linią przerywaną odpowiadają rezonatorowi kwarcowemu; ostate-cznie otrzymuje się układ jak na rys. 5d. Dobiera jąc odpowied-nio wartości C l , C2 i C s otrzymuje się filtr drabinkowy o rozsla-

Radioamator dysponując rezonatorami kwarcowymi nie zna icłi parametrów impedancyjnych i dobroci, ani też nie może ich pomierzyć - dlatego stosuje się półeksperymentalną drogę projektowania. Będzie ona opisana na przykładzie filtru Cze-byszewa.

1 Przyjmujemy dopuszczalne zafalowanie a (dB) (zazwyczaj a - 0 ,5 -1 dB). 2. Zakładamy liczbę rezonatorów n, np. 1 3. Obliczamy wartość pomocniczą s:

A

OdB

10

-?0

-JO

-40

-50n

/ / / \\ a V

v \ \ X=8,454MHz

"84438450 8451 845? 8453 8454 845584568457 8458tf[Wt]

nno r? Cs! % x x * Csf = H H H O H D H D H D H

C = U \C! \C2 \Ct

Ri R2 R3 Cl C2 Csł Wersja a 625Q <000Q 16259. WpF 27pF 27pF Wersja b 526 180Q 706Q tfipF 22pF 22pF

Rys li Filii drabinkowy w w<>r.sji tiiillrworllni (<i) i ( zi-łiys/cwit (l>| /lir/nny •/ 4 jciindkowyc h rc/onnlurów o fr - 8,454 MU/

winnych obwodach. W zależności od wartości tych pojemności otrzymuje się filtr z maksymalnie płaską charakterystyką w części przewodzącej (filtr Buttorwortha) albo z równomier-ną, niewielką falistością (filtr Czebyszewa). Różnice między tymi filtrami w wersji czterokwarcowej (n = 4) przedstawiono na rys. 6. Filtr Butlerwortha (a) ma szerokość pasma B = 2369 Hz, zaś Czebyszewa (b) B = 2762 Hz, lecz współczynnik kształtu u tego ostatniego jest znacznie lepszy. Częstotliwość środkowa f, = 8454 Hz, filtr jest asymetryczny. Prawe zbocze ma stromosć W ł u t) = 1,38, zaś lewe 2,18. Filtr charakteryzuje się pewną impedancją własną Z zależną od częstotliwości i zastosowanych pojemności.

Do prawidłowej pracy filtru, co jest bardzo ważne, musi być on od strony zasilania i odbioru dołączony do rezystancji R = Z. Ponieważ zazwyczaj elementom sterującym jest tranzystor o dużej rezystancji wewnętrznej , filtr na wejściu obciąża się rezystorami R1 + R2 = Z. Na wyjściu elementem obciążającym jest zazwyczaj tranzystor z j ego małą rezystancją wejściową. W celu uzyskania dopasowania w szereg włączony jest rezys-tor R3 = R1 f R2 = Z. Oczywiście przy odpowiednich ukła-

s o 2,718 K-08" 1,122 (2)

4. Obliczamy parametr pomocniczy I funkcji hiperbol icznej:

I I l arc tg li

n s arc tg li 0,476

3 1,122 (3)

5. Obliczamy współczynnik imperialu ji 7:

sinh t sinh 0,476

90 90 0,988 141

6. Obliczamy współczynnik pojemności sprzęgających:

Ci V 180

cos co: n

cosh 2t cos

360-b

n

3 6 Ó " h

n

dla b 1,2 (n I) (5)

W opisywanym przypadku C l = 0 ,7092, C2 = 0 ,7092 (w Faradach). Otrzymuje się układ jak na rys. 7a.

7. Sprowadza się układ do wartości znormalizowanej 1 U dro-gą podzielenia impedancji przez 0 ,988 i pomnożenia pojem-ności przez 0,988. Otrzymuje się parametry jak na rys. 7b.

Csf x x x Csf H O M O M D H i ,

0,7092 | s J? J ? ^ n

\Q,709?\r>7nQP U 07092

C$f X X X Cs2 H O H D H O H

ci 0701

C2

01701

Iłys 7 Współczynniki pr/clltycniowc lilim ('zel>ys/i-w<t :i irzuintlomwtHjo <i wylir/unc z w/iirów (•)) i |.r>). I) /.ni>rinow<uu>

W celu uniknięcia skomplikowanych obliczeń podano na rys. 8 na podstawie [3j wyliczone współczynniki pojemności k. Ko-r z y s t a j ą c / tych współczynników obliczamy poszczególne po-jemności ze wzoru:

k • 10" C (pF, (6)

2 ri r z

w którym l - częstotliwość rezonansowa rezonatorów kwarcowych (wszystkie jednakowe) - MHz, Z - impedancja obwodu - £2.

Dlii C - 33 ]>F rezystancje! obciążenia wyniesie:

l< Z -k l(),; 0,613 10"

2 n tC 2118,454 • 33 349,7 i i

a

Cst x

HH0-1827

R*t

X X X f\<

O t O T C ^ U

"0.712

cj

0,827

Cl n* •1

o

Cst X X X Cs3 Cs3 X X Cst

MH0M0H0HłHH0HQHb> 0.854

R-t Cl

hm

<o u

w<

1o C2

0,854 g

~07!6 n-6

CsI L X X Csj x Cs4 Cs4 X CsJ X * * Cst lirl Ifli • • • I l • I I aa II II I I 11 ll i r i l ini I I —o

jej je j --Ą3 Lc3 JĘ Jg 0,857

I Q888 \0jj8g Q7!6 " 8

CshC2 Cs3> I

i i ći ' C3

'1*1-1 I Cl C2 C3 C4

Rys. 8. F i l t ry Czebyszewa 4-, 6- I R-rezonatorowe. Przy pojemnościach podano wartości wspó łczynn ików prze l iczen iowych k (omówien ie poszczególnych uk ła -dów w tekście)

Przed pomiarem chaiakterystyki filtr obciążamy obustronnie rezystancje} R wyliczone} z [7) dla poszczególnych wartości pojemności C, a wyniki nanosimy na wykres (rys. 10). Dla wybranej szerokości pasma B, np. B = 2400 Hz, odczytujemy R = 700 Q.

Teraz ustalamy liczbę rezonatorów n. Zwiększanie liczby rezonatorów powoduje zmniejszenie współczynnika kształtu W, nie wpływa zaś praktycznie na szerokość pasma B. Po ustaleniu liczby rezonatorów n odczytujemy wartości współ-czynników k z rys. 8a,b lub c (w zależności od n) i podstawia-my jo do wzoru (6) wyliczając dla danego Z = R = 700 Ł2 poszczególne pojemnośc i.

C[pf]

Impedancja obwodu Z wpływa na wartość wszystkich pojem-ności i na szerokość pasma B. Przyjmuje sięjcj w granicach,300 do 1000 Q. Ponieważ nie znamy parametrów impedancyjnych rezonatorów, przeprowadzamy eksperyment przy użyciu rezo-natorów, które występie} następnie w filtrze. Montujemy prosty układ jak na rys. 9a i zdejmujemy jego charakterystykę częs-

330Q Zasilanie

c 0,613

^ 0bciq2eme

A m

0

2

4

6

8

Ryn. 9. F l l l r doświadczalny ii uk ład. l i charaklorys lykt i

tolliwościowt} (rys. 9b). W układzie tym przyjmujemy kilka dowolnych wartości pojemności C; np. C = 33, 27, IB i 15 pF i dla nich obliczamy odpowiadające im impedancje obwodu i rezystancje obciążenia.

P r z y k ł a d : Filtr Czebyszewa z sześcioma rezonatorami o f, = 8,454 Ml Iz. Założone pasmo B = 2400 11/.. Wykres z rys. 10 wykonano w wyniku badania tych rezonatorów (typ 11C 18). Z wykresu odczytujemy R = 700 Q i wyliczamy pojemności slosujćjc współczynniki z rys. 8b (;i = (i):

C, k, • 10" 2n f z

0,716 - 10" 19,1 p 1

2n-8,484 700

podobnie C2 - 22,7 pF, C3 - 23,2 pF, Cs:j = 106,7 pF.

<5r«rMHfltrnJ R3 esi A x Cs3 Cs3 X

m.0 | '55SQ | pip! 1U

t f b mpi

W0p!

??pt

11 tOOpf

:?pr

Cs! Ms • o -

?2pf tttp!

t) AfdB]

WO 8431 8452 8453 8454 8455 8456 8457 8458 ifll' •

Rys. I I . Przyk ład zapro jek towanego i l i t ru Czebysz.ewa 6-rezonatorowego. Lini<j p rzerywany zaznaczono dla po równan ia charakterystykę d la n = 4 z. rys. 6 przy zastosowaniu łych samych rezonatorów l r = 8,454 Ml łz . ii ukliiil, li poinicrzottii charakterystyka

800

700 -40

600 -30

500 - 20

400 -10

W°1500 1700 1900 2100 2300 2500 2700 8 [Hz]

Rys. 10. Zależność szerokości pasma B od przy ję tych wartości R I ( ' w i i l t rze z rys. ił

8454 8455 8456 8457 f

Przyjmujemy najbl iższe /normowane pojemności i tworzymy filtr jdk na rys. 1 la. Pomiary tego filtru dały: B;uib = 2510 Hz, B50 = 5300 Hz, oraz Wso/b = 2,1. Odchylenie od założonej szerokości pasma powstało w wyniku przyjęcia nieco innych pojemności oraz różnic w parametrach poszczególnych rezo-natorów. Dla porównania korzyści zastosowania filtru 6-rezo-natorowego na rys. 11 b dorysowano charakterystykę filtru 4-rezonatorowego podaną na rys. 6 (wersja a)

Filtr Butterwortha. W przypadku, gdyby wymagane było uzy-skanie najbardziej płaskiej charakterystyki kosztem współ-czynnika kształtu, pojemności i impedancję wyl iczamy nie ze wzorów (4) i (5), lecz z niżej podanych, stosowanych przez Butterwortha:

I Ł («)

90 s in

n

i może być bliską pojemności montażowych 1 rozproszenia, zaś R' jest ponad dwukrotnie większe od R, co nie zawsze będzie wygodne ze względu na dopasowanie (rys. 12).

R' •Co

-HOh c

1 Co z

1 i

1—J ' C

n J 4 6 8

Co 047 0491 0,494 0,494

r

7 3,035 2.462 2,371 ?,362

Rys. 12. Filtry z rys. Bz wejściem równoległym, ("o 'zastępuje C s j . Zmianie ulega tmpedanrja filtru z K na R'

COS

C , / 180

n

360-cos

n

Dalsze postępowanie jest podobno jak przy filtrze Czebysze-wa. Wzory te dają większe wartości R i C niż w filtrze Czebyszewa.

Fłltr z wejściem równoległym. W niektórych przypadkach wygodnie j jest zastąpić pierwszą i ostatnią szeregową pojem-ność odpowiednią pojemnością równoległą.. Transformacja C s j w C 0 w iąże się z jednoczesną transformacją R w R' wej poniższych zależności:

(10) R R ( l J , | ( l i i 1 1 c.: c :

Zwróć ić należy uwagę na to, że (*u jest niemal dwukrotnie mniejsze niż Cs| stanowiąc najmniejszą pojemność w filtrze

Na zakończenie należy dodać, że wprowadzając dodatkowy obwód równoległy Xtj, jak to zaznaczono liniami przerywany-mi na rys. 6 (wersja b), możemy poprawić kształt zbocza od strony mniejszych częstotliwości.

W przypadku wykonania filtrów wg powyższych wskazówek, autor prosi o przesyłanie informacji o uzyskanych wynikach.

L I T l : R A I" U R A

1 P o r a d n i k i n ż y n i e r a r a d i o e l e k l r y k a . W N T 1969, roztl/.. 111.3

2 M i e s i ę c z n i k l a d z R A D U ) , f i/1975, mz . M o r o z o w , l l z k o p c i l o s n y j e

k w a r c e w y j e f i l l i y w s p o r t i w n o j d p p d r d t u r e

3 Rcidio Co inn iun i< d t i o n - R S ( !B- 2/1979 „ L a d d c i <*iystcil f i l t e i d e s i g n

I A . H d r d c a s t l e , G3. I IR

D o d a t k o w o : S. S e e l y U k ł a d y e l e k t r o n i c z n e , l o d ź . 7.7, W N T 1975.

NOWY RODZAJ MODULACJI AM N a n o w R<mil V o i c e M o d u l a l i o n ( N B V M ) pud tą n a z w ą w n u m e r / e

I I l r )7H 1 m i e s i ę c z n i k a Q S T o p u b l i k o w a n o w y c z e r p u j ą c ą i n f o r m a c j ę

II n o w y m s p o s o b i e t ransmis j i s y y n a ł ó w f o n i c z n y c h , k l o i y o z n a c z a

pos t ęp w l e j d z i a d z i n i e w ski i l i m o ż l i w e j d o p o i ó w n o n i a j e d y n i e

/ w p i o w a d / e n i e m p r z e d k i l kunas tu laty e m i s j i SSH

W p a ś m i e o k o ł o k i l / , n i e z b ę d n y m d o t y c h c z a s d o p r z e s ł a n i a j e d n e g o

kana l i i SSR , z m i e ś c i ć możnn o b e c n i e d w a k a n a ł y N B V M . W p r o w a d z e -

n i e l e g o s y s t e m u p o o b u s t ronach łącza r a d i o w e g o m o ż e p r z y n i e ś ć

p o p r a w ę s t osunku s y g n a ł u d o s z u m u a ż o o k o ł o 15 d B N i e s t e t y , sys-

tem N B V M n ie jest k o m p a t y b i l n y ' / ż a d n y m z. d o t y c h c z a s s t o s o w a -

n y c h r o d z a j ó w m o d u l a c j i .

A oto s z c z e g ó ł y

Z a n a l i z y l o z k ł a d u w i d m o w e g o s y g n a ł ó w m o w y w y n i k a , ż e w i d m o to

ma d w a m a k s i m a Z a s a d n i c z a c z ę ś ć e n e i g i i m o w y z a w a r t a jest w |>as-

une 350. . .600 Hz . P a s m o 600 1600 H z , o b e j m u j ą c e d r u g i ) d o c z w a r t e j

h a r m o n i c z n e p a s m a p o d s t a w o w e g o , p o d w z g l ę d e m e n e r g e t y c z n y m n i e

ma w i ę k s z e g o z n a c z e n i a . W p a ś m i e 1600. . .2250 H z z a w a r t e są s y g n a ł y

d e c y d u j ą c e o z r o z u m i a ł o ś c i t r a n s m i t o w a n e j m o w y , a t a k ż e u m o ż l i w i a -

j ą c e i d e n t y f i k a c j ę k o r e s p o n d e n t a w e d ł u g j e g o b a r w y g ł o s u M a k s i -

m u m e n e r g i i z n a j d u j e s i ę tu w g r a n i c a c h 1600 . .2000 H z .

W „ k l a s y c z n y m " SSH p a s m o c z ę s t o t l i w o ś c i m o d u l u j ą c y c h o g r a n i c z a s i ę

( np stosują i l i l t i k w a r c o w y ) d o o k o ł o 2400 H z . Przy m o d u l a c j i N B V M

p a s m o 350 '2400 I Iz d z i e l i s i ę p r z y u ż y c i u f i l t r ó w na d w i e c z ę ś c i : p a s m o

•| Siii< j . i | i i , k i i j i ) ( <1 syMemein N B V M nu* może n<iwi<|z.ii( ląc/ności ze slii( )<)

pi.i(iij.|i niirnuilini modulm j<t SSH. A M lul> FM Ipizyp rtnlakcji).

d o l n e { d o o k o ł o 700 H z ) jest l i a n s i i u l u w a n e b e z ż a d n y c h z m i a n ,

na tomias t g o n i e |od 700 d o 2400 l i z ) m i e s z a się- z s y g n a ł e m p o m o c n i

c z y m .1100 H z w y t w a r z a n y m w l o k a l n y m g e n e r a t o r z e . Z uzyskanyc h

w m i e s z a c z u d w ó c h w s t ę g b o c z n y c h jesl w y k o r z y s t y w a n a do lna

(2400 700 I I z ) ; g ó r n ą t łumi sic; o d p o w i e d n i m f i l t r em

lak w i d a ć , u z y s k a n a d o l n a w s t ę g a jesl m w e i s j ą w p r o w a d z o n e g o d o

j i o m o c n i c z e g o m i e s z a c z a p a s m a „ g ó r n e g o (700 2400 l i z ) , j e d n a k

p o z i o m s y g n a ł ó w w j e j w y c i n k u , o b e j m u j ą c y m c zęs t o t l iwość i

1500 2400 11/., a b ę d ą c y m o d p o w i e d n i k i e m s y y n a ł ó w o c z ę s t o t l i w o s -

c iac li o d 700 d o 1600 I Iz na w e j ś c i u mieszać za, jes l z n i k o m y . W y n i k a to

z o m a w i a n e g o w y ż e j r o z k ł a d u w i d ń f i o w e g o s y g n a ł u m o w y

P o z s u m o w a n i u s y g n a ł ó w z juisina „ d o l n e g o " o i a z o d w r ó c o n e g o 1 z w ę -

ż o n e g o „ g ó r n e g o " d o j j r o w a d z a sic; j e d o w e j ś c i a m . c z n a d a j n i k a S S B

S y g n a ł m o d u l u j ą c y o b e j m u j e tu j u z p a s m o t y l k o od 350 d o 1500 H z

A b y o d e b r a ć t<ik u f o r m o w a n y s y g n a ł n a l e ż y w y p o s a ż y ć o d b i o r n i k

w k o n w e r t e r z g e n e r a t o r e m 3100 H z i z e s p o ł e m f i l t r ó w .

O p i s a n y s y s t em jako c a ł o ś ć j es l o j i a t e n l o w a n y , a l e f i rma H E N R Y

R A D I O z K a l i f o r n i i s p r z e d a j e o d p o w i e d n i e u r z ą d z e n i a za 350 d o l a r ó w

T a sama f i r m a o f e r u j e r ówn i e ż , k o m p l e t p o d z e s p o ł ó w d o s a m o d z i e l n e g o

m o n t a ż u w c e n i e 275 d o l a r ó w . Z d a l s z y c h in formac ji w y n i k a , ż e

H E N R Y R A D I O z a m i e r z a s t o s o w a ć sys t em N B V M w n o w e j g e n e r a c j i

s w o i c h t r a n s c e i v e i o w , a j e d n o c z e ś n i e p r o w a d z i r o z m o w y na temat

s p r z e d a ż y p a l e n i u l i n n o m j a j i o ń s k i m 1 a m e r y k a ń s k i m .

smirp

(OfirtiCDWdiu) 1 id poclstdww nutw. Amatorsko Rddiu nr 6/1979)

KRÓTKOFALOWIEC ORGAN ZARZĄDU GŁÓWNEGO PZK

NR 11 (234) LISTOPAD 1979 ROK

POLSKI ZWIĄZEK KRÓTKOFALOWCÓW CZŁONEK MIĘDZYNARODOWEJ UNII RADIOAMATORSKIEJ (IARU) Skrytka pocztowa 320, 00-950 Warszawa Tel. 26-73-73

VIII MISTRZOSTWA POLSKI W AMATORSKIEJ RADIOLOKACJI SPORTOWEJ W dniach 5-9 września br. odbyły się w Międzychodzie (woj. gorzow-skie) VIII Mistrzostwa Polski w amatorskiej radiolokacji sportowej. Organizatorem i gospodarzem Mistrzostw była Chorągiew Gorzowska Związku Harcerstwa Polskiego, zaś nad przygotowaniami i przebie-giem imprezy czuwał harmictrz Ryszard Łuczak SP3JYIJ inspektor łączności Chorągwi Gorzowskiej. Stronę techniczna i sportowa Mistrzostw przygotował jak zwykle Polski Kłuł) Amatorskiej Radiolo-kacji. 6 września przybyli do pięknie położonego nad jeziorem Międzychodu zawodnicy reprezentujący poszczególne okręgi wywoławcze SP (z wyjątkiem SP7). Najładniej prezentował się zespół SP2 z Bydgoszczy, ubrany w jednolite stroje sportowe z naszytymi okolicznościowymi plakietkami. Miejscem zakwaterowania był gościnny ośrodek wypo-czynkowy w Dormowie, należący do Przedsiębiorstwa Produkcji Sprzę-tu Budowlanego PROKOM, w którym uczestnicy Mistrzostw znaleźli znakomite warunki i smaczne posiłki. W dniach 7 i 8 września odbyły się konkurencje terenowe w pasmach 3,5 i 144 MHz Trasa dla zawodników startujących w konkurencji 3.-5 MI Iz była dość łatwa, natomiast zawodnikom startującym w konkuren-cji 144 MHz większe odległości i dobre maskowanie nadajników sprawiły nieco kłopotów. Mimo to lirzba zawodników, którzy nie odnaleźli wszystkich nadajników, bądź przekroczyli limit czasu, była znikoma. W każdym paśmie pracowało 5 nadajników, z których ostatni był umieszczony na początku korytarza dobiegowego na mecie. Senio-rzy odszukiwali pięć nadajników, natomiast juniorzy i panie - cztery. Głównym sędzią Mistrzostw był prezes Polskiego Klubu ARL - mgr Zbigniew Kłossowski SP4BQW. Społeczne funkcje sędziów i organiza-torów pełnili: Zygmunt J. Bauke SP9ALM, Wiktor Chojnacki SP5QU, Mieczysław Czarnecki SP:iCMX, Ludwik Dzida SP3CAR, Wiktor Gał-czyński SP3HHO, Andrzej Jurgowiak SP3BZU, Jerzy Klabon SP3FFN, Włodzimierz Krzyżaniak SP3IOE, Czesław Ługowski SP8JM/5. Zbi-gniew Ługowski. Tadeusz Milert SP-0069-GO. Marek Perlak SP3IOP, Tadeusz Polański SP31AE, Henryk Pyszko SPBZJ, Jan Wanecki, Wło-dzimierz Zieliński SP3BBA. Mistrzostwa obserwował przewodniczący Grupy Roboczej ARL I Regio-nu IARU, mgr inż. Krzysztof Słomczyński SP5HS. Poza czołówką krajową w zawodach wzięła udział trójka sympatycz-nych zawodników z NRD, reprezentujących Schwedt nad Odrtj, pod kierunkiem trenera Hans-Juergena Hahna W niedzielę, 9 września, w sali Młodzieżowego Domu Kultury w Mię-dzychodzie odbyło się uroczyste zakończenie Mistrzostw z udziałem przedstawicieli wojewódzkich i miejsko-gminnych władz partyjnych i administracyjnych oraz kierownictwa Gorzowskiej Chorągwi ZHP. Po podsumowaniu przebiegu Mistrzostw przez prezesa Polskiego Klubu ARL odbyła się dekoracja zwycięzców. Mistrzowie Polski otrzymali puchary, dyplomy i upominki (aparaty fotograficznej ufundowane przez Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu, a wicemistrzowie -puchary, dyplomy i upominki (busole turystyczne) ufundowane rów-nież przez GKKFiS. Podwójna Mistrzyni Polski Jolanta Cejko otrzymała ponadto słuchawki stereofoniczne (nagroda dyrektora ZWG TONSIL we Wrześni) i kompas sportowy. Upominki otrzymali również najlepszy zawodnik gospodarzy, najmłodszy uczestnik Mistrzostw - 12-letni Piotr Żok oraz najlepsza zawodniczka gości z NRD.

Dekoracji mistrzów dokonali: wicewojewoda gorzowski, sekretarz ko-mitetu miejsko-gminnego PZPR w Międzychodzie, naczelnik miasta i gminy Międzychód, komendant Chorągwi Gorzowskiej ZHP, kurator oświaty i wychowania oraz przewodniczący Grupy Roboczej ARL I REGIONU IARU.

Mistrzowie Polski na rok 1979 złożyli wiązankę kwiatów pod pomni-kiem ofiar faszyzmu w Międzychodzie.

Po uroczystości zamknięcia Mistrzostw odbyło się spotkanie aktywu i zespołu sędziowskiego Mistrzostw z kierownictwem partyjnym i ad-ministracyjnym regionu, na którym omówiono perspektywy rozwoju amatorskiej radiolokacji sportowej w województwie gorzowskim Wła-dze regionu wykazały żywe zainteresowanie ta dyscypliną sportu i zadeklarowały pomoc, zmierzającą zarówno do umasowienia radiolo-kacji wśród młodzieży, jak i do przygotowania silnej reprezentacji wojewódzkiej na przyszłoroczne Mistrzostwa Polski. Podkreślono dają-cą dobre wyniki współpracę między PZK i ZHP. Oceniono pożytywnie przygotowania i przebieg VIII Mistrzostw Polski w amatorskie) radiolo-kacji sportowej, podkreślając sprawną i ofiarną pracę służb technicz-nych i sportowych.

Również pozytywnie oceniono wysoki i wyrównany poziom sportowy imprezy, o czym świadczyły sekundowe nieraz różnice czasów biegu. Organizatorzy Mistrzostw przekazali podziękowania miejscowym in-stytucjom, przedsiębiorstwom i jednostkom Wojska Polskiego, które udzieliły wydatnej pomocy technicznej w zakwaterowaniu, transporcie i źródłach zasilania. VIII Mistrzostwa Polski zakończył wspólny obiad.

A oto oficjalne wyniki Mistrzostw

Seniorzy - pasmo 3,5 Mliz

1 Tadeusz Rostkowski SP3GVP okręg SP6 31:05 2. Józef Wenda SP2 32:25 3. Sławomir Wolski SP8JQY „ SP8 33:34 4. Leszek Dunowski SP5EFO SP5 35:45 5. Jacek Jagodziński ,, SP5 35:50 (i. Andrzej Nowaliński SP1EYA SP1 36:45 7. Krzysztof Kozłowski SP4 37.38 8 Janusz Grzegorek SP3LC „ SP3 41:03 - Dietmar Oelschlaegel DM4SIF. NRD 45:19 9 Mirosław Jeżów okręg SP1 47:30

10 Zdzisław Kaszta SP6HIJK okręg

SPB 48:22 11. Adam Dyrka SP2EDA SP2 50:25 12. Dariusz Matysiak Gorzów 82:36 (3 nadajniki)

Seniorzy - pasmo 144 MHz 1 Krzysztof Kozłowski okręg SP4 41:32 2. Sławomir Wolski SP8JQY SPB 46:32 3. Mirosław Jeżów SP1 56:24 4 Leszek Dunowski SP5EFO „ SP5 56:28 5. Tadeusz Rostkowski SP3GVP SPf> 56:32 - Dietmar Oelschlaegel DM4SIE NRD 57:00 6 Janusz Nakonieczny okręg SPB 62:00 7. Józef Wenda „ SP2 R6:46 8. Janusz Grzegorek SP3LC SP3 71:16 9. Zdzisław Kaszta SP6HUK SP6 71:24

10. Adam Dyrka SP2EDA SP2 76:22 11. Andrzej Nowaliński SP1EYA SP1 81:17 12. Jacek Jagodziński ,, SP5 82:00 13. Krystian Hanisz SP9 102:46 14 Dariusz Matysiak Gorzów 77:37 (4 nadajniki) 15. Zygmunt Włóczek okręg STO 115:46 (4 nadainikit

Juniorzy - pasmo 3,5 M H z

1 Andrze j Kajurek 2. Jerzy Woś SP2BLIJ 3. Adam Wo jno 4 Sławomir Nowick i 5. Krzysztof Zięba 6. Dariusz S iwek 7. Piotr Pacholak SP-OOOH-GO 8 Wojc iech Piątkowski 9. Sławomir Fąfara

10 Andrze j Mojski U . J a c e k Wo lny SP3DBF 12. Karol Żalik SP -4U0-LE

Juniorzy - pasmo 144 M H z

1. Adam Wo jno 2. Sławomir Nowick i 3. Andrze j Kajurek 4. Jacek Wo lny SP3DBF 5. Wojc iech Piątkowski 6. Andrze j Mojski 7. Sławomir Fąfara 8 Jerzy Woś SP2BLW 9. Mac i e j Mos i ę żny

10. Krzysztof Zięba 1 1.Józef Rangos/ 12. Paweł Kiełhasiński 13. Dariusz S iwek

Panie - pasmo 3,5 M H z

. Jolanta C e j k o

okręg SP4 SP2 SP4 SPl

okręg SP l SP5

Gorzów okręg SP2

SPB SP8 SP3

18:10

20:21 29:16 31:05 32:46 33:11 33:23 37:58 52:47 66:30 69:46

SP3 68:20 (2 nadajniki )

okręg SP4 SPl SP4 SP3 SP2 SP8 SPB SP2 SP3 SPl SP9 SP5 SP5

okręg SP2

32:45 42:00 48:50 49:55 56:32 63:50 64:30 65:55 6 6 1 5 66:27 76:14 86:13 91:20

29:22 - Barbara Dittmar DM-8973/E N R D 32:50 2 Olga Prokowska okręg SPl 33:26 - Birgit Schulz N R D 36:47 3. Krystyna Wolska SP-0132-LU okręg SPB 40:07 4. Anna Phan Viet-Ba SP5 52:50 5. Bożena Wyszyńska SP4 53:15 6. Owa Mizga lska SP3 44:50 (3 nadajniki ) 7 Halina Płosząj SPl 82:37 (3 nadajniki )

Panie - pasmo 144 MHz.

1 Jolanta Ce j ko okręg SP2 56:40

2. Bożena Wyszyńska SP4 57:40

3. Małgorzata Wilczyńska SP2 64:41

- Birgit Schulz N R D 66:54

4. Olga Prokowska okręg SP l 71:44

5. Halina Płoszaj SP l 77:37

6. Ewa Mizga lska SP3 80:45 7. Krystyna Wolska SP-0132-LU SPB 82:40

8. Anna Phan Viet-Ba SP5 106:25 9. Małgorzata Wieczorek SP9 111:20

10 Bożena Koryciorz SP9 101:18 (3 nadajniki )

Klasyfikacja zespołowa

1 Okręg SP4 241:00 6 zawodników 26 nadajn ików 2 Okręg SP2 262:06 6 ,, 26 ,, 3. Okręg SPl 271:24 6 26 ,, 4 Okręg SP8 319:40 6 26 "i Okręg SP5 370:52 6 ,, 26 i, 6. Okręg SP3 357 35 6 25 „

- NRD 202:03 4 ,, 18 7 Okręg SP9 290:20 3 13 8 Gorzów 193:36 .1 ,, 11 ,, <ł Okręg SP6 87:37 2 ,, 10 ,,

SPSHS

PRZED PIĘĆDZIESIĘCIU LATY Krótkofalowiec Polski nr U z roku 1929 donosi: • W Rumunii ukazał się pierwszy numer miesięcznika p.t. , ,CV-Bulle

tin Roumania" , organ nadawców rumuńskich, pod redakcją p. Cezara

Bratescu. Numer l istopadowy, poza sprawami lokalnymi, zawiera sze-

reg c iekawych wiadomości mogących zainteresować wszystkich ama-

torów - krótkofa lowców Prenumerata za cztery miesiące wynosi 150

lei, t.j. około 7 złotyc h.

• Stacja SP3AR - Jan Ziembicki powstała w z imie roku 1924/25,

przyr/.em używano zrazu znaku LW3, następnie z a śTPAF , a pod koniec

roku 1925 T P A R (który to znak z dniem 1 stycznia 1929, wskutek

postanowień konferencj i Waszyngtońskie j , przeszedł na SP3AR)

Pierwsze nadawania ( foniczne i graf iczne) odbywały się na falach

średnich, następnie zaś obok nadawoń hroadc astinyu i retransmisji

wprowadzono fa le coraz krótsze, pasa 200, 100, 80, a w końcu i 40'-to

metrowego.

• Rocznik ,,Krótkofalowca Po l sk i ego " za rok 1929 dający całokształt

po lsk iego ruchu krótkofa lowego, będący jedyną w swoim rodzaju

encyklopedią krótkofalową, wysyła na zamówien ie z chwi lą ukazania

się numeru dwunastego Administracja. Cena n ieoprawionego rocznika

zł. 6.50, oprawionego 9 zł. plus porto.

• Amperomierz powietrzny składa się z f laszki o szerokie j szyjce

szczelnie korkiem gumowym zamknięte j . Wewnątrz flaszki znajduje

się drut oporowy nik ie l inowy lub konstantanowy od 2 -5ohm, zwinięty

spiralnie, który przylutowany jest do dwóch drutów przechodzących

przez korek gumowy. Następnie przeprowadzamy przez środek tego

korka c ienką zgiętą rurkę szklaną. Do rurki należy wpuścić kroplę

zabarwione j wody lub kwasu s iarkowego. Przyrząd ten działa w ten

sposób, że drut oporowy rozgrzewa się proporcjonalnie do kwadratu

prądu i ogrzewa powietrze w e f laszce zawarte, które rozszerzając się

wypycha kroplę na odpowiednią wysokość.

• W związku z mającą się odbyć w najbl iższym czasie Ogólnopolską

Wystawą Krótkolalową, prosimy wszystkich o zgłaszanie już teraz

eksponatów z podaniem rozmiarów, ce lem zarezerwowania miejsca.

Ape lu j emy również do wszystkich chętnych ham's, którzyby chcieli

dopomóc Komitetowi Wystawy przez robienie tablic, szkiców i napi-

sów, by zgłaszal i swą współpracę. (Wybrał SP5HS)

WIADOMOŚCI POLSKIEGO KLUBU DX

• Krótkofalowcy ZSRR otrzymali ostatnio w paśmie 160 nt odcinek

1850...1950 kHz na zasadzie drugorzędności w stosunku do innych

służb. Nadawcy I kategori i ( l icencje 200 W) mogą w tym paśmie praco-

wać mocą 10 W input, zaś nadawcy U i 111 oraz św ieżo utworzonej IV ka-

tegorii - mocą 5 W input. Kategoria IV zezwo leń jest wydawana już od

14 lat i uprawnia do pracy tylko w paśmie 160 m jak następuje: emi-

sją A l w zakresie 1850... 1950 kHz, emisją SSB w zakresie 1875... 1950

kHz i emisją A3 w zakresie 1900...1950 kHz. Nadawcy IV kategorii

otrzymują znaki wywo ławcze z prefiksem OZ. Wiadomości powyższą

otrzymaliśmy od naszego w i l eńsk iego korespondenta - IJP2AV.

6 UA9LBL sporządził statystykę urządzeń i anten używanych przez

100 najaktywnie jszych nadawców radzieckich, pracujących telegraf ią

w paśmie 14 MHz . 36 nadawców pracuje na nadajnikach własnej

konstrukcji i odbiornikach fabrycznych (R-250, Krot, Wołna-K, R-311),

zaś B na transeeiverach własnej konstrukcji. 36% nadawców stosuje

anteny ground-plane, 16% long-wire, 12% cubical-quad, 12% dipole,

10% delta-loop, 7% inverted-V, 4% yagi i 3% W8JK łub ZL-beam.

C i ekawe , jak taka statystyka wyg lądałaby w Polsce?

• Międzynarodowa Unia Te lekomunikacy jna przyznała Republice

Panamskiej nową serię znaków wywo ławczych H8A - H9Z.

• Jak poda je biuletyn D X - N e w s Sheet, z dniem 12 lipca br. z listy

D X C C zostały skreślone trzy kraje: Wyspy Brytyjskie Plioenix VR1P,

Wyspy Gilberta VR1 i Wyspy Line VR3 W ich miejsce umieszczono

nowo utworzone n iepod leg łe państwo - Kiribati.

• N i e ustają starania i próby ze strony nadawców europejskich oży-

wienia jednego/, najbardz ie j poszukiwanych pref iksów - ZA . Ostatnio

podania o wydanie l icencj i czasowych złożyl i u w ładz albańskich

S M 3 V E i S M 4 C N N . Życzymy im powodzenia ! Jednocześnie - jak

donosi DL7AH, po długim oczekiwaniu na l i cenc ję uruchomił się

z Tirany Dimitri ZA1 A A . Jest słyszany w soboty na 14 250 kHz SSB.

• F 0 C G P otrzymał pozwo len ie na pracę z F I I 0 i FR0. Czyni starania

o uzyskanie transportu na wyspy Głorioso i Juan de Nova, zamierza też

odwiedz i ć D6, 3B7, 3B8 i 3B9. Wyrusza w grudniu br. Po drodze jest

przewidz iana praca z J28. Karty QSL należy przesyłać pod adresem. D

Schoen N2KK/5, 5615 Belmont, Dallas, Texas 75206, USA

• Wzrosła aktywność poszukiwanej stac ji ZS2MI z wyspy Marion Ma

ona nowych operatorów i jest najczęście j słyszana około godz. 17.30

G M T na częstotliwości 14 240 kHz. Zapisy na listę prowadzi 18YRK,

<i QSL-managerem jest WA21ZN

• Również na Ziemi Franciszka Józefa pojawi ły się nowe stacje. Poza

stale słyszanym we wczesnych godzinach rannych na 14 030 kHz

UK1PAA , pojawi ły się U K 1 P G O i UK1PAL. Z N o w e j Z iemi natomiast

prac uje UK1PAB. Karty QSL należy kierować do U A I O S M SPSHS

NA PASMACH

0 Zwolenników amatorskiej radiokomunikacj i satelitarnej możoza in-

teresować wiadomość, że za nawiązanie już tylko j edne j łączności

przez amatorskie satelity można otrzymać dyplom Wydawany jest

bezpłatnie przez re jonowego koordynatora A M S A T .

• Z radością odnotowujemy dalszy sukces Tadka SP7HT Z Kielc. Oto

po niedawnych łączności ach z 4U11JN oraz 1S1DX j e g o dorobek

zamyka su; prawdz iw ie imponującymi l iczbami: 130 krajów w y listy

DXCC, z którymi nawiązał obustronne łączności przy 320 krajach

potwierdzonych kartami QSL. Jest to jeden z najlepszych wyników

w Europie. Gratulujemy!

• Ostatni weekend kwietnia br obf i tował w szereg zawodów między-narodowych, m in. szwajcarskie ,,Hełvetia 26" oraz holenderskie PACC. Udział stacji polskich nie byl tym razem zbyt liczny. Wie lu krótkofalowców ma wątpliwości, r/y można jednocześnie pracować w kilku zawodach międzynarodowych o zb iega jących się terminach. Brak jest w tym wzg l ędz i e jak ichkolwiek przeciwskazan, zarówno natury formalnej, jak i merytorycznej. Pamiętać jednak należy o obo-wiązku sporządzenia oddzielnych logów za każde zawody (np. za zawody P A C C w logu umieszczamy tylko stacje PA), natomiast w na-szym dzienniku stacyjnym zapisujemy wszystkie nawiązane łączności obowiązkowo w kolejności czasowej.

• Prefiks U A 0 Q (k lubowe stacje U K 0 Q ) potrafi niekiedy być bardzo

atrakcyjnym DX-em. Używa ją go stacje amatorskie nadające z Jakucji,

najbardziej na północ wysunięte j radzieckie j republiki autonomicznej,

która obszarem za jmuje jedną siódmą terytorium ZSRR. Na pasmach

amatorskich słychać coraz w ięce j stacji z tego regionu, co idzie w parze

ze wzrostem zaludnienia. Jakuck, który w początku b ieżącego stulecia

był za ledwie 7-tysięcznym miastem, liczy obecnie 100 tysięcy miesz-

kańców Powstały nowe miasta, jak Leńsk, Nierungri i M i m y (nie myl ić

z bazą , ,Mirnyj " na Antarktydzie). Budowa Bajkalsko-Arnurskiej Mag i -

strali K o l e j o w e j (z terenów je j budowy nadaje stacja amatorska 4J0-

BAM), a szczegó ln ie je j północnego odgałęzienia - Ma ł e go BAM,

stwarza możl iwości wzrostu aktywności krótkofalarskiej v. tych

terenów.

• Grupa krótkofalowców, która w czasie ostatniej jesieni zorganizo-

wała wyprawę DX-ową na wyspę Chatham (ZL/C) i w czasie międzyna-

rodowych zawodów ,,World Wide C Q DX Contest pracowała pod

znakiem ZL3HI/C, składała się z ZL1ABS/WA6QYW, ZI.1AJ1., ZL1A-

MO, ZL2AH, ZL1BKL, ZL4NF oraz Z L 2 A D F W 8 E M N . QSL via N2CW.

• Archipelag Tuvalu (dawnie j wyspy Ellice), który ostatnio uzyskał

niepodległość i w związku z tym zmienił dotychczasowy znak narodo-

wościowy z VR8 na T2, ma za l edw ie paru krótkola lowców. Ostatnio

uruchomiona tam stacja nadaje pod znakiem T2T używając nadajnika

o niezbyt duże j mocy i anteny GP Z tych wzg l ędów w Europie słyszana

jest na ogół dość słabo.

• Nasz SP DX klub liczy już 222 cz łonków rzeczywistych Ostatnio w poczet członków rzeczywistych przy jęto SP9VU, SP2FWC, SP5ES (ex SP5GOR) i SP4ETO. Gratulujemy!

• Okol icznościowa stacja 4L0KR nadająca z Krasnojarska była obsłu-giwana przez k lubowy team I J K 0 A A C . QSL via D K 0 A A C .

• Pisaliśmy już o naszym rodaku Edwardz ie FK8CR, który w od l eg ł e j

Nowe j Kaledonii na Pacyfiku trawiony nostalgią ze szczególną atencją

nasłuchuje stacje polskie na pasmach amatorskich Edward dysponuje

dwoma transceiverami TS820 Kenwood oraz Atlas 210, które w przy-

padku gorszych warunków propagacyjnych sterują wzmacniacz linio-

wy o mocy 1 kW. Wie l oe l ementowe anteny kierunkowe (np. w paśmie

14 M H z Yag i p ięc ioe lementowa) umieszczone są na maszcie o regulo-

wanej wysokości aż do 27 ni, co da je optymalną możl iwość regulacj i

kąta promieniowania anteny w zależności od warunków propagacyj-

nych. A oto adres FK8CR; Edward Szymański, PO. Box 544 Noumea,

New Caledonia, South Pacific. FK8CR posiada QSLmanagera w osobie

W7flK

• Zwolenników łączności satelitarnych zainteresować może wiado-

mość, że już w najbl iższych miesiącach umieszczony będz ie na orbicie

nowy amatorski satelita Oscar Faza III. W przygotowaniu jest też nowy

amatorski satelita radziecki RS-3. Satelity radzieckie RS-1 i RS-2 krążą

nadal po swoich orbitach, ale przy próbach łączności nie należy

nadawać mocami większymi niż 10 W ERP (większa moc blokuje urzą-

dzenia). Oscar 7 przestał już funkcjonować, natomiast Oscar 8 pracuje

nadal nienagannie, g ł ówn ie przez przemiennik , ,A", czynny w ponie-

działki, wtorki, czwartki i piątki.

• Wiosna br. przyniosła szereg dalszych osiągnięć polskiego krótkofa-

larstwa. Po raz pierwszy w j ego historii zostały nawiązane obustronne

łączności w paśmie 10 G H z (3-centymetrowym), zarówno krajowe, jak

i z zagranicą. W marcu br. SP5JC z Warszawy nawiązał w paśmie 10

G H z pierwsze Q S O ze stacją SP9AFI z Bielska Białej. W parę tygodni

późnie j SP3BLR zdołał nawiązać łączność z DM2CPL/P, a w i ę t pierw-

szą z zagranicą na 10 GHz . W po łowie czerwca br. SP9AFI powiększył

l iczbę osiągniętych na 3-centymetrowym paśmie krajów, przeprowa-

dza jąc łączności ze stacjami czechosłowackimi OK2BBA i OK2BFH.

W ten sposób przetarte zostały szlaki na tym nie używanym u nas

paśmie i jakkolwiek praca na nim znacznie różni się od tradycyjnych

form, otwiera jednak przed naszymi krótkofalowcami ^a właściwie

rnikrofalowcami) nowe perspektywy. Na uznanie też zasługuje pionier-

ska praca zespołu w składzie: SP9ADI, SP9CQD, SP9WY i SP9LDW

z Bielska Białej.

• Przy M iędzynarodowe j Unii Te lekomunikacy jne j ( ITU) w nazewnic-

twie francuskim UIT, powołany został dożyc ia komitet doradczy, który

jest sukcesywnie informowany przez placówki naukowe i radioamato-

rów o problemach związanych z sygnałami' 'Tadiowymi od pozaziem-

skich cywi l izac j i . W szczególności prowadzone są badania mające na

celu określenie zakresów częstotliwości, które mogłyby być wykorzys-

tane przez pozaziemskie istoty w celu przekazania sygnałów radiowych

na nasz g lob. O istnieniu takich cywi l izac j i są przekonani liczni uczeni

i badacze tych zagadnień, a nawet widzq możl iwości otrzymania od

nich informacji na drodze radiowej . W ZSRR i USA istnieją określone

programy badań w tym zakresie. Szkopuł jednak w tym, że sygnały

radiowe wysyłane przez pozaziemskie cywi l i zac je mogą dotrzeć do nas

dopiero po upływie setek lat od chwil i ich wysłania. Może więc

dow iemy się kiedyś, że wynalazek radia znany był na innych planetach

znacznie wcześniej .

• Dyplomy W P X i W A Z , wydawane przez redakcję miesięcznika ,,CQ

Magaz ine " , podrożały i koszty manipulacyjne wynoszą obecnie po 25

IRC od każdego z nich.

• Krótkofalowcy belg i jscy używają okol icznośc iowego znaku narodo-

wośc iowego OS. Za przeprowadzenie 10 łączności potwierdzonych

kartami QSL ze stacjami OS w okresie do 15 lutego 1980 r. otrzymać

można piękny dyplom. Koszt j ego wynosi 3 IRC.

• Wydanych już zostało na świec ie 26 tys. dyp lomów DXCC, z czego

18 tys. na te legraf ię i fonię oraz 8 tys. wyłącznie za fonię. Warunkiem

otrzymania dyplomu D X C C jest. jak wiadomo, nawiązanie łączności

z co najmnie j 100 krajami świata według listy DXCC, potwierdzonych

następnie kartami QSL. W okresie dobrych warunków propagacyjnych,

przy dużych mocach nadajników i odpowiednich antenach, wymóg ten

może być spełniony w ciągu kilku miesięcy, a dyplom DXC.C 100

przestał być wyczynem. Prawdz iwe trudności po jawia ją się dopiero

przy przekraczaniu granicy 200 krajów w g D X C C , a bariera 300 krajów

stanowi już nielada wyczyn, którym mogą poszczycić się nieliczni

nadawcy na świecie. Wynik uzyskany przez Tadeusza SP7HT, a miano-

wic ie 319 krajów, będący zresztą jednym z naj lepszych w Europie,

wymaga ł 20 lal pracy na pasmach amatorskich. Warto dodać, że kol

Tadeusza dopędza Bronek SP9AI, który aktualnie ma już potwierdzo-

nych 317 krajów wg listy D X C C . Gratulujemy!

• W dniu 21 maja br. SP5AD nawiązał rekordowe Q S O w paśmie 144

M H z tropo ze stacją E A 3 W H z Barcelony. Ze stacją EA3LL przeprowa-

dził łączność SP7IUO jeszcze w 1976 r. Na liście rekordów stacji

polskich w paśmie 144 M H z tropo znajdują się tak od leg łe kraje

europejskie, jak: G, GW, GD, F, LX 1, SV1, YU3, LZ itd. Praktycznie już

w i ęc cała Europa jest w zasięgu pasma 144 M H z tropo, co ogromnie

przyczynia się do j ego popularyzacj i . A jeszcze nie tak od leg łe są lata,

kiedy uważano, że zasięg na 144 M H z jest tylko w polu widzialności.

P ierwsze łączności z zagranicą na tym paśmie krótkofalowcy polsc^j

przeprowadzi l i już w 1954 r., k iedy to latem, prawie jednocześnie

SP3PD nawiązał łączność z DL7FS, zaś SP3UAB z OK1KCB.

• Ma ł żonkowie Papazov, znana para bułgarskich żeg larzy i krótkofa-

lowców, znów wyruszyli w rejs dookoła świata. T y m razem już na

jachcie polskie j produkcji „Conrad" , na pokładzie którego jest zainsta-

lowana amatorska stacja pracująca w paśmie 14 M H z pod znakiem

LZ0P/mm. Pracują na SSB, a wysyłką kart QSL za jmuje się LZ1AB

SP8HR

• W marcu br. Edward FKHCR przebywał na wyspach Willis i Futuna, skąd nadawał pod znakiem FWBAD. Był on jedynym aktualnie krótko-falowcem nadającym z tych wysp, ydyż poprzedni nadawca FW8AC, aktywny w miesiącach zimowych, opuścił już wyspę i powrócił do Francji FW8AD dysponował jedynie antenami lypu CP i dlateyo w Europie był słyszany dość słabo. Wyjątkowo zła propagacja w kierun-ku SP spowodowała, że pierszą łączność z Polską uzyskał dopiero po Irzęch dniach pobytu. Łącznie FWBAD zdołał przeprowadzić łąc zności z t5 stacjami polskimi.

• Występujący u nas QRM na pasmach amatorskich jest minimalny w porównaniu z QRM w największej miejskiej aglomeracji świata, jaką stanowi Tokio. Wokół lego miasta wyrasta coraz więcej miasl satelitar-nych, w których znajdują się różne ośrodki przemysłowe. Aglomeracja la liczy już dziś 27 min mieszkańców Blisko 100 tys. wydanych tu licencji (już są trzyliterowe znaki z prefiksami JA1, JE1, JF1, JIM, .111, JJ1, JK1, JL1 ijd.) stwarza dla ich posiadaczy QRM lak niesamowity, że praca na wielu pasmach amatorskich jest przez znaczną część doby wręcz niemożliwa.

SP8HR

• Również w Turcji aktywnych jest zaledwie kilka stacji. Są to TAI ET, TAI HY, TA1KD, TA I MB, TA IZB, TA2DX i TA2H1A. Ogólna liczba ważnych licencji tureckich wynosi 22 w części europejskiej i 13 w części azjatyckiej kraju.

• Dla upamiętnienia rozpoczęcia produkcji ropy naftowej przez naj-większą na świecie platformę pływającą - Ninian Central Field, poło-żona 150 mil na wschód od Wysp Szetlandzkich, uruchomiona została z tego oryginalnego QTH stacja okolicznościowa GB2NCP

• Kolega Andrzej SP7ASZ, który prowadzi obecnie sekcję dyplomową SPHC, kompletuje od podstaw dokumentację sekcji i prosi wszystkich zainteresowanych współzawodnictwem dyplomowym o przesyłanie nowych zgłoszeń pod adresom: Andrzej Kojer SP7ASZ, skrytka poczto-wa 17, 25-955 Kielce. Obowiązuje regulamin SPHC opublikowany w nr/e 10/1974 „Radioamatora i Krótkofalowca". Kol. SP7ASZ propo-nuje; zastąpienie dyplomu 6S6 dyplomem ADXA.

• Kolega Tadeusz SP7HT, o którego wybitnych osiągnięciach sporto-wych pisaliśmy w poprzednim numerze, na wniosek Zarządu SPDXC otrzymał od Zarządu Głównego PZK pamiątkowy zegarek. Ponownie gratulujemy!

• We współzawodnictwie dx-owym prowadzonym przez kol. Alfreda SWCTW, na czoło wysunęli się: w grupie MIXED - SP7HT ze stanem 321/333, w grupie CW-SP6RT ze stanem 307/307 i w grupie FONE-SP5BSV ze stanem 300/300 (wg stanu na dzień 30 czerwca br) • Ziemia Franciszka Józefa - jeden z bardziej poszukiwanych krajów dx-owych - ożywiła się ostatnio na pasmach amatorskich. Na pasmach 7 i 14 MHz pojawiła się stacja UK1PAA obsługiwana stamtąd przez doskonałego operatora. • Jedyna stacja amatorska na Wyspie Wielkanocnej - CE0AE powin-na być obecnie znacznie lepiej słyszana. Jej operator otrzymał bowiem w podarunku od Northern California DX Fundation nowy wzmacniacz liniowy. • Pracująca w ubiegłorocznych zawodach WW-DX stacja TG9AA okazała się być piratem. Również słyszany w ciągu roku na telegrafii TG9AC jest unlisem. Pradziwy TGAC nie pracuje nigdy emisją CW i od dłuższego czasu przebywa za granica. • Słyszany w ciągu bieżącego roku znak CZfi należy do stacji kanadyj-skich z Edmonton, stolicy prowincji Alberta i jest używany z okazji 75-lecia tego miasta. • Jak podaje Nigeryjski Związek Krótkofalowców (NARS) jedynymi licencjonowanymi stacjami w Nigerii są: 5N0AA.1, 5N1AAE, 5N2AAV, 5N9AAK, 5N0AAM i 5N0NAS. Inne słyszane stacje są unłisaml, zaś znaki podawanych przez nie QSL-managerów powinny hyć przekaza-ne właściwym stowarzyszeniom amatorskim. • Nowym managerem wydawanego przez miesięcznik ,,CQ Macjazi-ne" dyplomu CQ-DX został Bill Williams N41JF (911 Rio St. Johns Drive, Jackson vii le, Fla 32211, USA). Jednocześnie opłata z a ten dyplom wzrosła do 5 doi. USA. Informujemy, że używany częęto do opłacania dyplomów kupon międzynarodowy (IRC) wart jest obecnie w USA 20 centów. • Popularny i powszechnie używany za międzynarodowy miernik osiągnięć dx-owych dyplom DXCC jest obecnie wydawany w 6 wersjach A więc rnainy DXCC-Mixed za łączności mieszane, DXCC-Phone, DXCO-CW, DXCC-RTTY za łączności dalekopisowe, DXCC-160 Meter i DXCC-Satellite. Do trzech pierwszych odmian wydawane są nalepki za uzupełnienia nowymi krajami, trzy dalsze odmiany są wydawane jednorazowo, bez możliwości dalszych uzupełnień. Aktual-na lista krajów DXCC (nadesłana przez ARRL w lipcu br.) obejmuje319 krajów akturalnych oraz 46 krajów wycofanych. 320 krajem, nie ujętym jeszcze na powyższej liście, jest Desecheo. SP5H6

z praktyki radioamatorskiej

nujr inż. M I R O S Ł A W T A R N O W S K I

WYŚWIETLANIE DODATKOWYCH SEGMENTÓW DLA CYFR 6 i 9 W KALKULATORACH „BRDA 10...12"

Real izując układ przedstawiony na ry-

sunku 1, składający się z trzech diod

D l . .D.ł, tranzystora T l i rezystora R, uzy-

skano wyśw ie t l an i e dodatkowych seg-

mentów w cyfrach 6 (segment , ,a" ) i 9

(segment ,,d"). Wyśw ie t l an i e 1ych seg-

mentów uczyni ło te cyfry bardz i e j czyte l -

nymi.

Tranzystor T l został włączony w o b w ó d

sterowania segmentem ,,d" pola wskaź-

n ikowego . Jest on włączony prądem pły-

nącym przez rezystor R ( zaświeca jąc seg-

ment , ,d" wskaźn ika ) wtedy, gdy na kato-

dach obydwóch diod D2 i D3 jest stan

wysoki Ma to mie jsce w chwi l i jedno-

czesnego wyświet lania segmentów ,,g"

i „ a " .

Dioda Dl umoż l iw ia zaśw iecen i e seg-

mentu ,,a" wtedy, gdy wyświe t lany (za-

św iecony ) jest segment ,,e".

O d r e d a k c j i

Przedstawiony układ ma tę cechę, że przy

sygna l i zowan iu nisk iego napięcia baterii

(litera L z łożona z segmentów „ d " i , ,e" )

doda tkowo zaświecony zosta je segment

Prtwl modernwejo układu

LI J fo modernizacji

30 LAT DZIAŁALNOŚCI 1949 EDYTORSKIEJ WYDAWNICTW KOMUNIKACJI I ŁĄCZNOŚCI W bieżącym roku przypada jubileusz trzydziestolecia działał ności edytorskiej W Y D A W N I C T W K O M U N I K A C J I I Ł Ą C Z N O Ś -CI, jednej z najstarszych oficyn wydawniczych Polski Ludowej. Jubi leusz ten jest szczególnie miłą okazją dla przybliżenia Czytelnikom obrazu Wydawnictw.

Wydawnictwa Komunikacj i i Łączności są wyspecjal izowaną oficyną, uprawiającą wszystkie formy wydawnicze: książki, wydawnictwa seryjne i czasopisma. Wszechstronność form wydawniczych umożliwia prowadzenie całościowej polityki wydawniczej wobec obsługiwanego środowiska. Tematykę działalności W K Ł stanowią: motoryzacja, transport samochodowy, kolejnictwo, lotnictwo i astronautyka, żegluga śródlądowa, drogownictwo i mostownictwo. inżynieria ruchu i transport miejski, elektronika, telekomunikacja, modelar-stwo, ekonomika i organizacja transportu i łączności, meteoro-logia i gospodarka wodna.

Generalne założenia programowe ustalane są w ścisłej współ-pracy z resortami, wyższymi uczelniami, instytutami naukowy mi i różnymi organizacjami społecznymi i zawodowymi, zain-teresowanymi problematyką transportu i łączności, np. z Pol skim Związkiem Motorowym, Ligą Obrony Kraju, Aeroklubem PRL, Polskim Towarzystwem Ekonomicznym. Szczegółowe programowanie wydawnicze W K L odbywa się przy współ-udziale 150 czołowych przedstawicieli nauki i praktyki, którzy działają w radzie programowej WKŁ, w wyspecjal izowanych zespołach programowych i komitetach redakcyjnych. Publikacje W K L są prezentacją dorobku polskiej nauki i praktyki w zakresie transportu i łączności

Integralną częścią polityki programowej W K Ł jest przybliżanie czytelnikowi polskiemu osiągnięć światowej nauki i techniki W dorobku W K L można odnotować wiele cennych pozycji przekładowych ze wszystkich najważniejszych obszarów języ kowych Krąg czytelników książek, wydawnictw seryjnych i czasopism W K L stanowią przede wszystkim inżynierowie, technicy, mi-strzowie, robotnicy wykwalif ikowani, personel latający i na-ziemny lotnictwa studenci, uczniowie szkół policealnych,

uczniowie techników i szkół zawodowych uraz osoby o pozaza-wodowych i pozaszkolnych zainteresowaniach radioamator-stwem, motoryzacją i modelarstwem. Od dawna W K Ł utrzymują ożywione kontakty z zagranicznymi wydawnictwami naukowo-technicznymi, szczególnie z bratni-mi wydawnictwami krajów socjalistycznych. Wydawnictwa Komunikacj i i Łączności mają poważne osią gnięcia w upowszechnianiu własnych publikacji na rynkach państw socjal istycznych i kapitalistycznych. I tak, np. na przeło-mie lat 1979/1980 ukaże się 5 tytułów w Z S R R , 3 w C S R S , 3 na Węgrzech, 1 w Bułgarii, 4 w krajach Zachodniej Europy. W K Ł wielokrotnie spotykały się z różnymi formami uznania za utrwalanie i upowszechnianie osiągnięć polskiej myśli nauko-wo-technicznej i rozwijanie polskiej sztuki edytorskiej. W bieżą-cym roku po raz drugi na przestrzeni ostatnich czterech lat WKŁ uzyskały najbardziej zaszczytną nagrodę w konkursie Polskie-go Towarzystwa W y d a w c ó w Książek - za najwyższy poziom produkcji wydawniczej za rok 1978. W okresie 30 lat Wydawnictwa wydały 8000 tytułów książek w łącznym nakładzie 100 min egzemplarzy oraz 400 min egzemplarzy czasopism. Jest to bardzo poważny dorobek edytorski.

Publikacje W K Ł weszły na trwałe do dorobku kultury polskiej, wnosząc istotny wkład w nowoczesność myśl i i praktyki pol-skiego transportu i łączności. 1

W gestii wydawniczej W K Ł , poczynając od roku 1952 pozostaje m in. czasopismami związanymi tematycznie z dziedziną ko-munikacji i łączności również i nasz miesiecznik R A D I O E L E K -T R O N I K (d. „Radioamator i Krótkofalowiec"). Fakt ten zobo-wiązuje naszą redakcję do włączenia się w nurt napływających życzeń pod adresem zasłużonego dla ruchu wydawniczego Jubi lata Życzymy więc naszemu W y d a w c y - w imieniu wielotysięcznej rzeszy czytelników literatury technicznej i całego środowiska radioamatorskiego - pełnej realizacji zamierzeń edytorskich oraz wielu sukcesów w dążeniu do osiągnięcia jak najlepszych wyników pracy

KOMITET REDAKCYJNY

CZY NADCHODZI SCHYŁEK „WIEŻ" HI-FI? W k i l k u numerach naszego mies ięcznika pisal iśmy o rozpowszechnianiu się zesta-wów H i - F i sk ładających się z k i l k u od-dz ie lnych urządzeń zmontowanych w stojaku lub odpowiedniej szafce, jedno nad drugim w ten sposób, że tworzą „wie-żę" stojącą na podłodze. Naszych Czyte l -ników zainteresuje z pewnością dalszy rozwój tego k ierunku formowania zesta-wów H i - F i .

Oto k i l k a informacji. Postęp w mikroelektronice umożl iwia zmniejszanie również i urządzeń H i - F i . Wykorzystała te możl iwości firma Kor-ting, konstruując zestaw, w którym każde z urządzeń składowych - poza gramofo-nem - ma wysokość za ledwie 107 mm, szerokość 260 mm i głębokość 220 mm N a j w i ę k s z ą powierzchnię za jmuje znaj-dujący się u góry , .wieży" gramofon C a ł y

zestaw składający się z tunera A M ' F M , wzmacniacza o mocy 2 x 50 W z przed-wzmacniaczem, magnetofonu kasetowe-go i gramofonu ma wysokość za ledwie około 0,5 m W celu ustawienia na podło-dze stosowana jest szafka-podstawka o podobnej wysokości, co podnosi gramo-fon prawie metr nad podłogą. F i rmowa nazwa zestawu: , ,Super-C'ompact-Com-ponents ( S C C ) System

Cd l\'str nki.idki

Poszczególne urządzenia mogą być rów-nież ustawiane obok siebie, a firmowe kable połączeniowe mają długość 1 m, co umożliwia ustawienie urządzeń np. w re-gale, w dość znacznej odległości jedno od drugiego. Zasilanie z sieci może być do-prowadzone oddzielnie do każdego urzą-dzenia lub może być stosowany dodatko-wy człon sieciowy umożliwiający jedno-czesne włączenie zasilania wszystkich zespołów.

Konstruktorzy japońskiej firmy Mitsubi-shi Electric opracowali urządzenia Hi-Fi 0 jeszcze nieco mniejszych wymiarach, a mianowicie: 270x70x247 mm, a w przypadku wzmacniacza mocy 2x70 W 1 magnetofonu kasetowego - wysokoś-ci zwiększonej do 140 mm. Dostarczane na rynek urządzenia - tuner, przed-

wzmacniacz, magnetofon kasetowy i wzmacniacz mocy - po ustawieniu ich jedno na drugim mają łączną wysokość mniejszą od 50 cm. Zestaw taki zmieści się więc łatwo w zwyczajnym regale, me-blościance lub nawet na półkach biblio-teczki. Parametry elektryczne są bardzo dobre, spełniając z nadwyżką wymaga-nia norm na urządzenia Hi-Fi.

W latach 50-tych- jeszcze przed wprowa-dzeniem stereofonii - w niektórych za-możnych krajach zaczęły się rozpowsze-chniać „szafy muzyczne" (niem. Musik-schrank), będące w zasadzie luksusowym odbiornikiem radiofonicznym, wyposa-żonym w kilka głośników i dodatkowo w gramofon elektryczny (rzadziej rów-nież w magnetofon). Nie dotarły one do naszego kraju jako rozpowszechniony

typ sprzętu, a obumarły, gdy konieczne się stało zastosowanie dwóch rozsunię-tych zespołów głośnikowych do odtwa-rzania stereofonicznego. Czy podobny los nie będzie udziałem zestawów „wież" Hi-Fi? Czy mają one rację rozwoju w na-szym kraju? Warto nad tym zastanowić się w świetle przedstawionych wyżej in-formacji o mini-urządzeniach Hi-Fi. Nie ma natomiast wątpliwości co do tego, że do naszych warunków mieszkanio-wych i finansowych szczególnie cenne są dobre, zintegrowane zestawy Hi-Fi za-wierające odbiornik AM/FM z przed-wzmacniaczem, wzmacniacz mocy 2 x x 15 W do 2 x 40 W, gramofon elektrycz-ny i magnetofon kasetowy. Na skonstruo-wanie dobrych zestawów tego rodzaju i ich masową produkcję powinien być skierowany maksymalny wysiłek. R-T.

wammmmmmmmmmammmmmmmmmmmmam • • • • s n

UWAGA CZYTELNICY KSIĄŻEK WYDAWNICTW KOMUNIKACJI I ŁĄCZNOŚCI W związku z licznymi zapytaniami, gdzie można nabyć książki Wydawnictw Komunikacji i Łączności, podajemy adresy wszystkich wojewódzkich księgarń technicznych oraz księgarń z rozszerzonym działem technicznym posiadających pełny wybór publikacji WKŁ. Niżej podane księgarnie prowadzą również sprzedaż wysyłkową za zaliczeniem pocztowym.

BIAŁYSTOK Księgarnia nr 27, ul. Lipowa 43

B Y D G O S Z C Z Wojewódzka Księgarnia Techniczna, Stary Rynek 15 Księgarnia Techniczno-Rolnicza, Toruń, ul. Szeroka 17

GDAŃSK Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Rajska 6

KATOWICE Śląska Księgarnia Techniczna, ul. Żwirki i Wigury 33 Księgarnia Techniczna, Chorzów, ul. Wolności 22 Księgarnia Techniczno-Naukowa, Sosnowiec, Zwycięstwa 7 Księgarnia Akademicka, Gliwice, ul. Strzody 14b Księgarnia Techniczno-Naukowa, Zabrze, ul. Wolności 288 Księgarnia Techniczno-Naukowa, Bytom, PI. Kościuszki 10 B I E L S K O - B I A Ł A Księgarnia nr 4, PI. Smolki 4

C Z Ę S T O C H O W A

Księgarnia Techniczno Naukowa, Aleja NMP 27

KIELCE

Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Sienkiewicza 37

K O S Z A L I N

Księgarnia nr 2, PI. Bojowników PPR 2

KRAKÓW

Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Podwale 4

L U B L I N

Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Krak. Przedmieście 39

ŁÓDŹ

Łódzka Księgarnia Techniczna, PI. Komuny Paryskiej 5

O L S Z T Y N Księgarnia nr 2, PI. Wolności 2/3

OPOLE Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Ozimska 8 P O Z N A Ń Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Paderewskiego 6 RZESZÓW Księgarnia nr 2, ul. 3 Maja 2 S Z C Z E C I N Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Królowej Jadwigi 13 W O J E W Ó D Z T W O W A R S Z A W S K I E Płock, ul. Narutowicza 1 Pruszków, ul. Kościuszki 42 Ursus, ul. Jedności Robotniczej 1 W A R S Z A W A m.st. Oświata, ul. Kredytowa 9 Główna Księgarnia Techniczna, ul. Świętokrzyska 14 ul. Żurawia 1 ul. Piękna 31/37 ul. Krakowskie Przedmieście 11 ul. Grójecka 36 ul. Grójecka 109 ul. Bracka 20 PI. Leńskiego 4 ul. Grochowska 248 ul. Świerczewskiego 119/123 ul. Mickiewicza 27 Bemowo, WAT, ul. Lazurowa 219a WROCŁAW Wojewódzka Księgarnia Techniczna, ul. Świdnicka 8 Z IELONA GÓRA Wojewódzka Księgarnia Techniczno-Rolnicza, ul. Karola Mar-ksa 4 Księgarnia Naukowa, ul. Marksa 3 Księgarnia Techniczno-Rolnicza, Żary k/Żagania, ul. Chrobre-go 10

Cena zł 8 - Indeks 37 404