Pisarz pisarzy, artysta artystów. Bruno Schulz w Niderlandach

Kris Van HeuckelomK.U.Leuven, Belgia

kris@vanheuckelom.be

Niderlandy u Schulza

„Z wielkim nakładem trudu i pieniędzy sprowadzał ojciec z Hamburga, z Holandii, z

afrykańskich stacji zoologicznych zapłodnione jaja ptasie, które dawał do

wylęgania ogromnym kurom belgijskim.”(Ptaki)

Recepcja Schulza w Niderlandach

• Lata siedemdziesiąte:Nieudana introdukcja

• Lata osiemdziesiąte:Druga próba

• Lata dziewięćdziesiąte:Powolna konsolidacja

Gerard Rasch (1946-2004)

Amsterdam – Antwerpia 1972

DE KANEELWINKELS

Vertaling uit het Pools door Gerard Rasch Moussault – Standaard Uitgeverij 

Recepcja w krytyce literackiej

• Nieliczne recenzje• Świadomość wielkości Schulza• Autokomentarze Schulza• Cień Gombrowicza• Powinowactwa z Kafką• Nieudolny przekład• Bankructwo wydawnictwa

Schulz dla bibliofilów

Wyd. Arethusa Pers Herbert Blokland – BaarnBibliofilskie wydania w nakładach 50-100 egz.

1977NIMROD

1981DE VOGELS

1982DE STRAAT VAN DE KROKODILLEN

Amsterdam 1980

SANATORIUM CLEPSYDRA

Vertaling uit het Pools door Gerard Rasch Meulenhoff 

Recepcja w krytyce literackiej

• Większy odzew w prasie• Potrzeba kontekstualizacji• Schulz jako grafik• Złagodzona krytyka przekładu• Niezrozumiałość tytułu

Amsterdam 1981

DE KANEELWINKELS(wznowienie)

Vertaling uit het Pools door Gerard Rasch Meulenhoff 

Utrecht 1989

Bruno Schulz Instituut

Ofensywa wydawnicza

Amsterdam 1992

„Antologizacja” Schulza

1992WINTERSE VERHALEN

1994HOOG ZOMERBOEK

1996ZONEN. VERHALEN OVER HUN VADERS

Dzieła zebrane Schulza (1995, 1996)

• Bardzo szeroki odzew w krytyce literackiej

• Najważniejsza nagroda translatorska przyznana Raschowi

(za „retranslację” Schulza)

Martinus Nijhoff-prijs 1996

„Gerard Rasch opublikował w 1972 i w 1980 r. przekłady prozy Brunona Schulza. Dzieła zebrane Schulza wydane w r. 1995 składają się w dużym stopniu z tych wcześniej już przetłumaczonych zbiorów, jednak niniejsze wydanie (również w tłumaczeniu Gerarda Rascha) w takim stopniu odbiega od poprzednich wydań, że zasługuje ono na określenie „nowe tłumaczenie”.”

„Retranslacja”

• Zmiany w tytułach opowiadań• Ulepszenie składni• Dobór słów

„nad-kolorem” – „nad aromatem”

Prestiżowe wydania Schulza

HET SANATORIUM (Roeselare 2001)Radio 1 - Knack Wereldbibliotheek

Rozgłos medialny

Prestiżowe wydania Schulza

VERZAMELD WERK (Amsterdam 2006)Nagroda w konkursie „Najładniej wydane

książki 2006”

Schulz w literaturze niderlandzkiej

J. Hontscharenko DE HANDKUS (Pocałunek w rękę)

(Amsterdam 1992)

Odniesienia do Xięgi Bałwochwalczej

„Na łóżku tak wysokim, że zdaje się ono mieć nogi żyrafowate, leży kobieta. Na podłodze leży mężczyzna z głową zgiętą w karku, całując – wypełniony bałwochwalczym pragnieniem – dolną część jej stopki.”

Odniesienia do Xięgi Bałwochwalczej

„Inna kobieta wciska nogę w twarz zachłyśniętego mężczyzny. Przy końcu łóżka siedzi potwór o skrzydłach anielskich. Obserwuje kobietę z ponurym podziwem.”

Odniesienia do Xięgi Bałwochwalczej

„Schulzowska prostytutka Undula trzyma swoją rękę na szyi; robiąc ten cnotliwy gest pozwala całować swoją prawą stopę i wciska lewą stopkę w kark mężczyzny. Czy ona go dręczy czy upokarza?”

Odniesienia do Xięgi Bałwochwalczej

„Undulę odwiedza grupa sześciu artystów. Rękopisy leżą na podłodze jak ofiary, rzeźbiarz nosi rzeźbę, którą chce podarować bogini.”

Odniesienia do Xięgi Bałwochwalczej

„Kiedy w nocy Undula idzie na spacer, pełzną za nią – jak lunatyczne psy – karłowaci męźczyźni o grubych głowach, którzy chcą pocałować ją w stopę.”

Schulz w literaturze niderlandzkiej

E. MortierMARCEL

(Amsterdam 1999)

Elementy schulzowskie

• Wątki i motywy schulzowskie- pracownia krawiecka- „ptasie” metafory- stopa kobieca jako fetysz- arabeski

• Styl schulzowski„Siła Mortiera to sugestywność i gwał-

towna, schulzowska eskpresywność.”

Cytat z Marcel, rozdz. II

“Nikt nie miał słuchać jej tajemniczych formuł, zaklęć i nucenia, tak jakby chciała tchnąć życie w ubranie. Pokój krawiecki stał się magicznym laboratorium, a ona

stała się pół alchemistką. Najpierw tłustą kredą rysowała na jedwabnym, lekkim jak motylek papierze linie wzdłuż miarki. Na

stole goniła furiacki pysk nożyczek dookoła wzoru spódnicy lub liliowego

obwodu ciała panny młodej.”

O Schulzu w eseistyce

T. OosterhoffOOK DE SCHAPEN DACHTEN NA

(Owce także myślały) Amsterdam 2002

O Schulzu w eseistyce

„Bruno Schulz” „Księga istnieje, ale nie daje się opisać”

• „Najdoskonalszy dorobek, jaki znam”

• Krytyka literatury schulzowskiej

(Ozick, Ricarelli, Roth)• „Lektura Schulza to radość przeży-

wania nowych doznań, zdobywa-nia wiedzy, poznawania.”

O Schulzu w eseistyce

A. SchröderNIEUWE TIJDEN

(Nowe czasy) Amsterdam 2006

O Schulzu w eseistyce

K. VanholeDE SPOORZOEKER

(Poszukiwacz śladów) Amsterdam 2007

O Schulzu w eseistyce

„Drohobycz Brunona Schulza”

• opis podróży do Drohobycza, w poszukiwaniu śladów Brunona

Schulza

• „udoskonalić stworzenie słowami”

Spektakle schulzowskie

• regularne przedstawienia teatralne, m.in. w Rotterdamie i w Utrechcie

(Le Bonheur, Branouil)

Carol Linssen

Spektakle schulzowskie

Po 2000 r.

• J. Nađ, Les Philosophes (Brugia

2002)

Spektakle schulzowskie

Po 2000 r.

• Comp. MariusLa République des Rêves (2005)Republiek der Dromen (2006)

Republiek der Dromen

• Gombrowicz jako katalizator

Slub (2001)

Republiek der Dromen

• adaptacja teatralna 7 opowiadań

Republiek der Dromen

• dramat tragikomiczny o wyobraźni• Jakub = szalony profesor/artysta

(Kometa, Traktat o manekinach)

Republiek der Dromen

• Józef = obrońca wyobraźni (Wiosna)

Republiek der Dromen

• synkretyzacja / kondensacja • motywy wzięte z innych

opowiadań (burza, ul. Krokodyli, klepsydra)• Rudolf ~ Szloma ~ kuzyn Emil

• Oryginał = markownik Rudolfa• inscenizacja zainspirowana przez twórczość plastyczną Schulza

np. motyw kobiety na sofieAdela trzymająca kij

„Seans wieczorny”

Republiek der Dromen

• multimedializacja• muzyka z Der Erlkönig

• fragmenty z filmów Sissi

Republiek der Dromen

• belgo-izacja• język flamandzki• podkreślenia realiów belgijskich

np. belgijskie korzenie małżonki Maksymiliana

księżniczka Charlotte

Republiek der Dromen

• w przestrzeni pozateatralnej opuszczony hangar portowy

(Le Havre, Antwerpia)

Republiek der Dromen

• interakcja z publicznościąnp. eksperyment Jakuba

Grafika schulzowska

• ilustracje do utworów Schulza• Nimrod (1977)Ludmila Jirincová

Grafika schulzowska

• De vogels (1981) Jan Mensinga

Grafika schulzowska

• De straat van de Krokodillen (1982) Henryk Fajlhauer

Grafika schulzowska

• Wystawy dorobku plastycznego Schulza

np. Bruksela 2001

Grafika schulzowska

Sabine Vess (Bruno Schulz Instituut)

Sabine Vess

• portrety Schulza

Sabine Vess

• ilustracje do opowiadań

Sabine Vess

• ilustracje do opowiadań

Sabine Vess

• ilustracje do opowiadań

Schulzologia w Niderlandach

Schulz w Niderlandach

• “pisarz pisarzy” (a writer’s writer)

• “artysta artystów” (an artist’s artist)

KONIEC (i bomba)!