Piotr Rudzki "Opowieści o teatrze polskim w listach. Korespondencja ...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

fot.

Xxx

214

] Piotr Rudzki

Opowieści o teatrze polskim w listach. Korespondencja do Zdzisława Grywałda 1945–1975

Zdzi

sław

Gry

wałd

,Ar

chiw

um G

rywa

łda

]

215

Czytelnik, który zatrzyma się tylko na tytule tego wprowadzenia, z pewnością dojdzie do wniosku, że popełniono w nim dwa rażące błędy ortograficzne. Może jeszcze w myślach skomentuje małą czujność redaktorów i powierzchowność korekty. Skoro przecież wziął do ręki tom przygotowany z okazji sześćdziesiątego piątego jubileuszu Teatru Polskiego we Wrocławiu, mógł się spodziewać, że wspomniana korespondencja do Grywałda do tej sceny właśnie będzie się odnosiła. Otóż w tytule są dwie niespodzianki: listy nie dotyczą tylko wrocławskiego teatru, a Grywałd to przyjęty przez jego dyrektora naczelnego, który pełnił swą funkcję w latach 1954––1962, pseudonim artystyczny – jego etymologia odsyła raczej do innej jego roli życiowej niż kierowanie instytucją kultury, choć i tam grywa-nie1 pomaga. Co więcej, dwa przynajmniej listy nie były adresowane do Grywałda i – poza jednym przypadkiem – nie dysponowano odpowie-dziami adresata.

Stąd też opowieści, czyli fragmenty, z których można skonstruować jakieś historie powojen-nych dziejów przede wszystkim Teatru Polskiego we Wrocławiu, ale również Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach/Stalinogrodzie i Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach. Ale chyba jeszcze ważniejsze są zapisane w tej korespondencji strzępy czy – by przywołać tytuł tomu Mirona Białoszewskiego – „szumy, zlepy, ciągi”, dopełniające poznane już w jakiejś części, często też opisane, historie nadawców tych listów. Wymieńmy od razu wszystkich w kolejności, w jakiej się pojawiają poniżej: Juliusz Osterwa, Irena Solska, Julian Tuwim, Jerzy Zawieyski, Wilam Horzyca, Bohdan Korzeniewski, Monika Żeromska, Janusz Minkiewicz, Kazimiera Iłłakowiczów-na, Tadeusz Kantor, Jakub Rotbaum, Gustaw Holoubek, Jan Parandowski, Kazimierz Lagosz, Adam Grzymała-Siedlecki, Stanisław Kolbuszewski, Edward Ochab, Jakub Berman, Aleksander Zawadzki, Józef Cyrankiewicz, Ludwik Hieronim Morstin, Roman Brandstaetter, Jerzy Krasowski, Jerzy Rakowiecki, Jerzy Zegalski, Jerzy Merunowicz, Jan Kulczyński, Lidia Zamkow-Słomczyńska,

1 Nazwisko Grywałd, być może, zostało utworzone z połączenia czasownika „grywać” z brzmiącą litewsko końcówką „-łd” albo zapożyczono je od nazwy miejscowości Grywałd położonej na stokach Lubania w Gorcach, gmina Krościenko nad Dunajcem (po raz pierwszy w dokumentach jako Grüne-wald, czyli „Zielony Las”).

]

histoRiE216

Stanisław Dygat, Juliusz Żuławski, Józef Gruda, Jan Kott, Leon Kruczkowski, Kazimierz Dejmek, Józef Szajna i Kazimierz Rudzki2.

Zbiór osób, jak widać, różnorodny i zróżnicowany: twórcy oraz urzędnicy kościelni i partyj-no-państwowi. Można było, oczywiście, uporządkować ich w takie właśnie podgrupy, jednak wtedy umknęłaby wielość równoczesnych kontekstów: artystycznych, urzędowych, administra-cyjnych, politycznych etc., w jakich funkcjonował poeta, aktor, sekretarz literacki oraz przede wszystkim później – szef teatru, oraz problemów, które starał się rozwiązywać. Przyjęto więc porządek krzyżujący linię chronologii zewnętrznej, wyznaczanej przez datę napisania pierw-szego listu przez poszczególnego nadawcę, z chronologią wewnętrzną – następujące po sobie kolejne listy od niego.

***

Publikowana korespondencja znajduje się w Archiwum Zdzisława Grywałda, które jego syn – Krzysztof Mroziewicz – przekazał Instytutowi Filologii Polskiej podczas uroczystego posiedze-nia Senatu Uniwersytetu Wrocławskiego w Oratorium Marianum 1 lutego 2006 roku, czyniąc niżej podpisanego jego kustoszem. Warto w tym miejscu wyjaśnić3, jak to się stało, iż Grywałd zgromadził ten zbiór epistolograficzny oraz ponad czterdzieści teczek innych dokumentów dzieła i pracy4 oraz funkcjonowania teatrów jako instytucji kultury. Odpowiedź przynosi jego biografia.

Zdzisław Grywałd, a w zasadzie Zdzisław Józef Mroziewicz, urodził się 3 listopada 1918 roku w Tyszowcach, niedaleko Tomaszowa Lubelskiego. Świadectwo dojrzałości otrzymał 22 maja 1939 roku w I Państwowym Liceum i Gimnazjum im. hetmana Jana Zamoyskiego w Zamościu. W roku 1944 został słuchaczem zwyczajnym Wydziału Nauk Humanistycznych Katolickiego Uni-wersytetu Lubelskiego. W czasie wojny albo jeszcze przed jej wybuchem zbliżył się do grupy młodych poetów lubelskich. Jako poeta też debiutował zaraz po wojnie, ogłaszając wiersze pod-pisane prawdziwym nazwiskiem na łamach: „Wici”, „Życia Literackiego” i „Tygodnika Powszech-nego”. Do Osterwy – pierwszego nadawcy listu do Mroziewicza jeszcze, a nie do Grywałda – pojechał więc dwudziestojednoletni poeta z teatralną misją. W książce Józefa Szczublewskiego Żywot Osterwy znajdujemy fragment odnoszący się do tej podróży:

2Zachowano oryginalną pisownię, starano się utrzymać oryginalny układ listów, miejsca nieczytelne zaznaczono nawiasem kwadratowym, podobnie wszystkie dopiski i brakujące części. Uwspółcześniono ortografię i interpunkcję, niemniej rozmyślnie pozostawiono nietypowe, archaiczne formy.3Po raz pierwszy pisałem o tym w artykule: List Juliusza Osterwy w Archiwum Zdzisława Grywałda, „Notatnik Teatralny” 2006 nr 41. Poniższy fragment jest przeredagowaną i uzupełnioną wersją części artykułu dotyczącego biografii Grywałda, którą warto przypomnieć w tym rocznicowym tomie.4Por. Z. Raszewski, Dokumentacja przedstawienia teatralnego [w:] Dokumentacja w badaniach literackich i teatralnych. Wybrane problemy, red. J. Czachowska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 287–303; przedruk: Wprowadzenie do nauki o teatrze, t. III, Odbiorcy dzieła teatralnego. Widz – krytyk – badacz, wybór i oprac. J. Degler, Wrocław 1978, s. 527–543; oraz S. Skwarczyńska, Sprawa dokumentacji widowiska teatralnego, „Dialog” 1973 nr 7, s. 129–133; przedruk: Wprowadzenie do nauki o teatrze, t. III, Odbiorcy dzieła teatralnego. Widz – krytyk – badacz, op.cit., s. 545–552.

217

„Z redakcji «Wici», Organu Związku Młodzieży Wiejskiej, a w imieniu powstającej Sekcji Teatralnej, otrzymuje [Osterwa] list: «Wybór nasz padł na osobę Pana Dyrektora. Jak wiemy, w Waszej (piszemy po wiciowemu) koncepcji leży marzenie urealnienia wielkiej sztuki narodo-wej polskiej i zadziwienia nią swoich i obcych. Chcemy Wam w tym pomóc z serca, a gorące nasze marzenia uczestniczenia w tym poprzemy naszym zapałem, naszym umiłowaniem wszystkiego, co szlachetne, co piękne, co dobre. Kolega Zdzisław Mroziewicz, bliski nasz współpracownik, jedzie do Was, Dyrektorze, aby Wam przedstawić nasze plany». Chodzi m.in. o «utworzenie zespołu, który by grał wzorowo jakąś sztukę klasyczną, będącą blisko żywotnych zagadnień nurtujących dzisiejszą wieś polską i pokazanie tej sztuki szerokim masom wiejskim» (l. z ok. 1 VIII)”5.

Ze wspólnych planów z Osterwą nic nie wynikło, może tylko zarażenie sceną, gdyż pod koniec roku 1945 przyjechał Mroziewicz do Wrocławia i związał się z Teatrem Miejskim, najpierw jako aktor, już jako Grywałd6 (6 XII 1945–31 VIII 1946), a później jako sekretarz literacki (1 IX 1946– –31 VIII 1949). Na scenie zadebiutował w pierwszym powojennym sezonie niewielką rolą Jana Swenkinfelda w dramacie Mariana Żurawka Biskup Nankier wyreżyserowanym przez pierwsze-go szefa wrocławskiej sceny Teofila Trzcińskiego7. Dopiero jednak druga rola – Dyrektora „Teatru Snów” – w sztuce Jerzego Szaniawskiego Dwa teatry, wystawionej przez Marię Leonię Jabłonków-nę8, została dostrzeżona przez krytyków. Recenzent „Słowa Polskiego” Tadeusz Banaś potraktował ją jako teatralny debiut Grywałda, który zyskał życzliwość nie tylko jego, ale i publiczności:

„Dyrektorem «Teatru Snów» był p. Grywałd. Widzimy go we Wrocławiu po raz pierwszy, ale znajomość tę zaliczyć musimy do znajomości bardzo miłych. Rolę miał trudną. Bo jeśli w realność Dyrektora «Małego Zwierciadła» wierzymy wszyscy od pierwszego aktu, to w Dyrektorze «Teatru Snów» domyślaliśmy się, że dyrekcja jego jest nie z tego świata. A zagrać takiego zaziemskiego Serafina – to sprawa dość ciężka i niewdzięczna. Sama rola zresztą napisana jest w ten sposób, że nie można się w niej rozegrać, a jeśli ktoś naiwnie tego próbuje – łatwo wpaść może w prze-sadę i przez to zwichnąć sens i prawdę postaci.

Z trudności tych p. Grywałd wyszedł z «aplauzem powszechnym i chwałą».Nie wyposażył tej postaci w cechy demoniczne – rozsądnie skąpy w geście, bez zarzutu

w dykcji, sugestywny w głosie, dał kreację przemyślaną – na długo zapadającą w pamięć”9.

5J. Szczublewski, Żywot Osterwy, Warszawa 1971, s. 141.6Jednak dopiero w roku 1953 Mroziewicz na drodze sądowej dodał do nazwiska człon Grywałd, ale posługiwał się tylko tym „dodatkiem”.7M. Żurawek [A. Jochelson], Biskup Nankier, reż. T. Trzciński, kompozycja tła scenicznego J. Kassarab, ilustracja muz. J. Nowicki, Teatr Miejski we Wrocławiu, Teatr Wielki, prapremiera polska 10 VI 1946 r.8J. Szaniawski, Dwa teatry, insc. i reż. M. L. Jabłonkówna, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, J. Przeradzka, oprac. muz. W. Lange, Teatr Miejski we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 17 III 1947 r.9T. Banaś, „Dwa teatry” komedia w 3-ech aktach Jerzego Szaniawskiego, „Słowo Polskie” 1947 nr 78.Wojciech Dzieduszycki pisał: „Dyrektor «Teatru Snów», skąpy wprawdzie w geście i raczej statycznie potraktowany, nie był inscenizowany na wytwór sennej wyobraźni Dyrektora «Małego Zwierciadła» i zgodnie z założeniem realizatorki był postacią «samoistną»” (W. Dzieduszycki, Wrocławska inscenizacja „Dwóch teatrów”, „Odra” 1947 nr 18), a recenzent „Naprzodu Dolnośląskiego”: „W roli Dyrektora «Teatru Snów» Z. Grywałd z dobrym umiarem odtworzył tę trudną postać” (B. Winnicki,

histoRiE218

W następnych sezonach zagrał jeszcze trzy małe role: Brigode’a w inscenizacji sztuki Victoriena Sardou Madame Sans-Gêne – Księżna Gdańska wyreżyserowanej przez Mariana Godlewskiego10, Gońca II w spektaklu Spartakus, który według sztuki Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego przy-gotował Jerzy Walden11, oraz Księdza w Mazepie Juliusza Słowackiego w reżyserii Jabłonkówny12.

Jako sekretarz literacki oprócz zwyczajowej pracy publikował w prasie dolnośląskiej zapowie-dzi przedstawień i polemiki z krytykami13. Gdy odchodził po trzech latach do Warszawy, Broni-sław Winnicki poświęcił mu następujący akapit w artykule opublikowanym w „Słowie Polskim”: „Przy tej sposobności wypada pożegnać w osobie ustępującego sekretarza teatru wrocławskiego Zdzisława Grywałda jednego z najlepiej zapowiadających się młodych teatrologów polskich. Mimo że strata, jaką ponosi Wrocław teatralny z tego powodu, jest duża, możemy cieszyć się, iż miasto nasze było jednym ze szczebli kariery teatralnej tego wybitnie uzdolnionego młode-go człowieka, który dostąpił w młodym wieku tak wielkiego awansu, jak stanowisko sekretarza Teatru Narodowego w Warszawie”14.

„Dwa teatry” Jerzego Szaniawskiego, „Naprzód Dolnośląski” 1947 nr 65). Tylko recenzentowi „Trybuny Dolnośląskiej” postać interpretowana przez Grywałda wyraźnie się nie spodobała: „Poważna rola Dyrektora «Teatru Snów» w interpretacji niewymienionego na afiszu aktora, choć niepozbawiona szlachetnego patosu, wypadła bezbarwnie i nieprzekonywająco” (Mgr M. Kofta, „Dwa teatry” Jerzego Szaniawskiego, „Trybuna Dolnośląska” 1947 nr 69).10V. Sardou, Madame Sans-Gêne – Księżna Gdańska, przeł. K. Ehrenberg, reż. M. Godlewski, scen. J. Przeradzka, A. Jędrzejewski, W. Lange, Państwowy Teatr Dolnośląski we Wrocławiu, Teatr Popularny, premiera 4 XI 1947 r.I do Grywałda chyba odnosiła się ogólnikowa ocena Banasia: „Reszta wykonawców na poziomie” (T. Banaś, Wiktor Sardou „Madame Sans Gêne” komedia w 3 aktach, 5 odsłonach, „Słowo Polskie” 1947 nr 311).11S. R. Dobrowolski, Spartakus, insc. i reż. J. Walden, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, ilustracja muz. O. Lapka, choreog. Z. Patkowski, Państwowy Teatr Dolnośląski we Wrocławiu, Teatr Wielki, prapremiera polska 2 XII 1947 r.Być może Grywałd też mieścił się pośród wymienionych przez Banasia na koniec omówienia aktorów: „Reszta wykonawców grała poprawnie” (T. Banaś, „Spartakus” dramat w 3 aktach – St. R. Dobrowolskiego, „Słowo Polskie” 1947 nr 336).12J. Słowacki, Mazepa, reż. M. L. Jabłonkówna, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 13 IV 1949 r.13O jednej trzeba wspomnieć, gdyż mogłaby świadczyć o rodzaju dyspozycyjności Grywał-da, w tym przypadku wobec kolejnego dyrektora Waldena. Na łamach „Dziś i Jutro” ogłosił ostrą odpowiedź na artykuł Paukszty podsumowujący pół roku pracy wrocławskiej sceny oraz żegnający z żalem Trzcińskiego i witający z niechęcią Waldena (E. Paukszta, Teatr trudny i odpowiedzialny. (Bilans półrocznej działalności teatru wrocławskiego), „Dziś i Jutro” 1946 nr 42). Grywałd nie zgadzał się z pozytywną oceną dyrekcji Trzcińskiego i krytycznym stosunkiem do Waldena, uważał zakoń-czony sezon za stracony, a wysiłki ustępującego dyrektora, „których znaczenie podkreślał szereg razy obecny dyrektor Teatrów Dolnośląskich Jerzy Walden, nie sięgnęły zamierzonego celu” (Z. Grywałd, Uprzejmie proszę o umieszczenie tych kilku wyjaśniających uwag..., „Dziś i Jutro” 1946 nr 46).14B. Winnicki, Czekamy na nowy teatr, „Słowo Polskie” 1949 nr 215.

219

Mazepa,1946Zdzisław Grywałd w środku,

Archiwum Grywałda

]

histoRiE220

Grywałd wbrew temu, co zapowiadał Winnicki, nie został sekretarzem, ale kierownikiem dzia-łu pracy artystycznej (1 IX 1949–24 IV 1951) w Państwowym Teatrze Narodowym im. Wojska Pol-skiego w Warszawie, kierowanym przez Mariana Mellera (dyrektor) i Władysława Daszewskiego oraz Władysława Krasnowieckiego (kierownictwo artystyczne). Po niepełnych dwóch sezonach – 25 kwietnia 1951 roku – przeniósł się do Katowic i to od razu na fotel dyrektora Teatru Śląskie-go. Kontynuował tam festiwalowe inicjatywy poprzednika, to znaczy Festiwal Szekspirowski, Festiwal Sztuk Radzieckich i Klasyki Rosyjskiej oraz zainaugurowany dwa miesiące przed jego mianowaniem – 26 lutego 1951 roku – pierwszy w kraju Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych. Z Teatru Śląskiego na własną prośbę odszedł 31 października 1954 roku, by następnego dnia roz-począć pracę jako dyrektor Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu. Został ósmym szefem w powojennej historii tej sceny.

Przypuszczalnie doświadczenia katowickie miały wpływ na powołanie przez Grywałda w roku 1960 I Festiwalu Teatrów Śląska i Opolszczyzny, jeżeli założymy, iż był to jego pomysł15 (przed drugą edycją zmieniono nazwę na Wrocławski Festiwal Teatralny). Rok później kierowany przez niego teatr gościł zjazd Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatralnych i Filmowych. Banaś tak ocenił działalność Grywałda jako dyrektora wrocławskiej sceny: „W czasie dyrekcji Grywałda zaczęła się wolna, ale widoczna poprawa. Teatr wypracował własny styl pracy, odzyskiwał zapo-mniane ambicje. Dużo było w tym osobistej zasługi dyrektora Grywałda. Zasługi tym godniejszej podniesienia, że stale zatajał ją sam zasłużony. Zdzisław Grywałd unikał rozgłosu, konsekwent-nie – może nawet ze szkodą dla teatru – usuwał się na drugi plan – pozwalając niejednokrotnie na to, by kto inny zbierał pochwały za jego zasługi. [...] W pamięci teatromanów wrocławskich Zdzisław Grywałd pozostanie jako inicjator i twórca dorocznych festiwali teatralnych – wielkiego święta teatralnego naszego miasta”16.

Pełniąc jeszcze obowiązki we Wrocławiu, 16 lipca 1962 roku dostał angaż dyrektorski w Pań-stwowych Teatrach Dolnośląskich w Jeleniej Górze, a od 1 września został również kierowni-kiem artystycznym tej sceny. Tam też zaczął reżyserować, choć egzamin eksternistyczny, dający mu uprawnienia zawodowe, złożył dopiero 5 marca 1973 roku. Z zespołem teatru jeleniogór-skiego przygotował dwie inscenizacje: poezji Gałczyńskiego Szekspir i chryzantemy17 oraz sztuki Fredry Dożywocie18.

15Zdaniem Wołoszyńskiego była to „inicjatywa Teatru” (por. R. Wołoszyński, Teatr Polski we Wrocławiu w perspektywie dwudziestolecia [w:] Teatr Polski – Wrocław 1945–1965, red. A. Młodnicki, H. Partykowa i R. Wołoszyński, [Wrocław 1965], s. 27).16T. Banaś, Pożegnania i prezentacje, Radio Wrocław, Redakcja Literacka 24.07.1962 r., godz. 16:05–16:21, maszynopis, s. 6. Innego zdania byli Wołoszyński: „Spodziewano się, że nowy dyrektor [Zygmunt Hübner] podejmie trudne zadanie budowania we Wrocławiu teatru prawdziwie współczesnego i twórczego” (R. Wołoszyński, op.cit., s. 28) czy Kelera, który rozdział swej książki poświęcony dyrekcji Grywałda i Rotbauma zatytułował Czas hamowany (por. J. Kelera, Wrocław teatralny 1949–1980, Wrocław 1983, s. 96).17K. I. Gałczyński, Szekspir i chryzantemy, układ i reż. Z. Grywałd, tło sceniczne W. Czaplinka, oprac. muz. B. Dominik, Państwowe Teatry Dolnośląskie Jelenia Góra – Wałbrzych, Lubomierz, premiera 20 II 1963 r.18A. Fredro, Dożywocie, reż. Z. Grywałd, scen. W. Czaplinka, Państwowe Teatry Dolnośląskie Jelenia Góra – Wałbrzych, Jelenia Góra, premiera 27 IV 1963 r.

221

Po złożeniu rezygnacji z zajmowanych w Jeleniej Górze stanowisk objął od 1 września 1963 roku funkcje dyrektora i kierownika artystycznego Państwowego Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach, pełnił je trzynaście lat, do 31 stycznia 1976 roku, kiedy przeszedł na emeryturę. Zmarł 27 września 2001 roku. Co ważne, Grywałd, odchodząc z kolejnych stanowisk, zabierał niemal wszystkie zgromadzone przez lata pracy dokumenty. Ten gest wytrawnego i skrupulat-nego kolekcjonera – w teczkach Archiwum Grywałda znajdują się między innymi: egzemplarze reżyserskie, wypowiedzi inscenizatorów i innych artystów niepublikowane w prasie, dokumen-tacje scenografii, w tym kolorowe szkice i czarno-białe fotografie, czarno-białe zdjęcia i kolorowe szkice kostiumów, partytury muzyczne, czarno-białe fotografie wybranych scen, zestawy foto-grafii aktorów, maszynopisy egzemplarzy tekstu dramatycznego, komplety afiszy, programy, ale także recenzje, dokumenty funkcjonowania teatru, poufne notatki i donosy – ocalił, być może, te dokumenty od rozproszenia lub zaginięcia.

***

Zdecydowana większość listów po raz pierwszy ukazuje się w druku19. Opublikowane razem tworzą nie tylko polifoniczne i wieloznaczne opowieści teatralne, ale dają wgląd w kulturę tamtego okresu, w teatralny obyczaj i w to, co zazwyczaj jest niedostępne odbiorcy, to znaczy w codzienne funkcjonowanie teatru: układanie repertuaru, budowanie relacji z urzędnikami, troskę o sprawy bytowe zatrudnianych artystów, negocjacje finansowe, stosunek do krytyków, ocenę prac innych scen etc. Ich dopełnienie stanowią zachowane w Archiwum Grywałda urzędo-we pisma, mniej lub bardziej oficjalne oceny pracy dyrektorów spisywane przez przedstawicieli związków zawodowych i Podstawowej Organizacji Partyjnej czy poufne raporty. Wydane razem, co jest planowane, tę wielogłosowość i współzależność osób odpowiedzialnych za funkcjonowa-nie teatru jeszcze bardziej by uwidoczniły, a dyskurs teatralny na pewno skomplikowały.

Można jeszcze tylko dodać, że Krzysztof Mroziewicz ma inne listy do Grywałda, których nie przekazał, gdyż nie uznał ich nadawców za równie ważnych jak ci, którzy się tutaj znaleźli. Szy-kują się więc kolejne opowieści, kolejne przypisy do historii, kolejne składniki do jej konstrukcji. Bez nadziei na pełnię i ze świadomością jej nigdy niekończącej się fragmentaryczności.

Na koniec chciałbym podziękować Alicji Szumańskiej i Mateuszowi Szczerbie za pomoc w przepisywaniu i wstępnym opracowaniu tej korespondencji oraz Jarosławowi Minałcie za cen-ne uwagi.

19Do tej pory opublikowano następujące listy: P. Rudzki, Grywałd do Kotta, czyli przyczynek do historii Teatru Polskiego we Wrocławiu, „Notatnik Teatralny” 2003–2004 nr 30–31;idem, List Juliu-sza Osterwy w Archiwum Zdzisława Grywałda, op.cit.; idem, Holoubek do Grywałda, „Notatnik Teatral-ny” 2009 nr 52–53; G. Holoubek, „Przejść do Warszawy”. Korespondencja ze Zdzisławem Grywałdem, oprac. P. Rudzki, „Notatnik Teatralny” 2009 nr 52–53.

histoRiE222

] Juliusz Osterwa1

[List pisany odręcznie na papierze formatu A5, trzy karty.]

Kraków, 9 sierp[nia] 1945Kochany Panie Zdzisławie.Dziś już dziewiąty. Co najmniej od tygodnia mogłem już być ze swoją rodzinką u Was,

w Dłutowskiej Hucie2 – lecz oto wkrótce po Pańskim pobycie w Krakowie udałem się z żoną do lekarza, który mnie „rentgenował”. W czasie fotografowania żołądka zemdlałem (pierwszy raz w życiu). Żona odwiozła mnie do mieszkania i musiałem kilka dni przeleżeć – przespać w łóżku. Niepojęte osłabienie. Potem uczyniono mi różne analizy i „sondowanie” żołądka. B.[ardzo] przy-kre. – Wreszcie „consilium” orzekło, że „interwencja chirurgiczna jest zbyteczna”. Odetchnąłem. Zażywam różne ziółka, popijam kwas solny. Jestem na djecie dość ostrej (postowej). Zastrzykują mi w mięśnie „[...]” (jakiś sok wątrobiany), od czasu do czasu karmię się wątrobą półsurową. – To jeden powód milczenia mego. – Henio Modrzewski3 już w Łodzi straszył mnie takimi następ-stwami nieleczonych kwęków łódzkich. –

Drugi powód milczenia to ten, że nieoczekiwanie dla mnie wysunięto w magistracie moją kan-dydaturę na dyrektora teatru krakowskiego. Ponieważ wypowiedzieli się za tym przedstawiciele

1Juliusz Osterwa, wł. Julian Andrzej Maluszek (1885–1947) – aktor, reżyser, dyrektor teatru. Debiutował w roku 1904 w Teatrze Ludowym w Krakowie rolą Jańcia w przedstawieniu Jojne Firułkes, od drugiego sezonu w Teatrze Miejskim w Krakowie prowadzonym przez Ludwika Solskie-go. Popularność w tamtym czasie zdobył jako parodysta, występując w kabarecie „Zielony Balonik”. Jako reżyser debiutował w Poznaniu, wystawiając z powodzeniem Horsztyńskiego Słowackiego. Od lutego 1910 roku w Warszawie, gdzie staje się ulubieńcem publiczności, grając postacie „weso-łych uwodzicieli i lirycznych młokosów”. W czasie I wojny światowej wystawił razem z Władysławem Drabikiem w Teatrze Polskim w Moskwie Wesele i Bolesława Śmiałego Wyspiańskiego. Tam też poznał osobiście Konstantina S. Stanisławskiego i Aleksandra J. Tairowa, zwiedził także siedzibę I Studia MChAT-u, gdzie „dostrzegł urzeczywistnioną część reformatorskich mrzonek, jakie wyniósł jeszcze z kręgu krakowskiej cyganerii”. Po powrocie do kraju zakłada pierwsze w Polsce laboratorium teatralne Reduta prowadzone wspólnie z Mieczysławem Limanowskim (warszawska – 1919–1924, wileńska – 1925–1929, i druga warszawska – 1931–1939). Pracę w Reducie łączył z kierowaniem innymi scenami, m.in. Teatrem Rozmaitości w Warszawie czy Teatrem im. J. Słowackiego w Krako-wie, i graniem oraz reżyserowaniem w innych teatrach. „Był jednym z najświetniejszych i najbardziej wszechstronnych aktorów w dziejach teatru polskiego” (np. Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, red. Z. Raszewski, Z. Wilski, M. Wosiek, K. Zawadzka i H. Garlińska-Zembrzuska, Warsza-wa 1973, s. 516–518). 2 Huta Dłutowska – wieś letniskowa w Łódzkiem.3 Henryk Modrzewski, wł. Henryk Zasacki (1897–1965) – aktor i reżyser, związany m.in. z Redutą Juliusza Osterwy. Według opinii Heleny Małkowskiej był „jednym z ludzi najgłębiej oddanych idei Reduty” (np. Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, op.cit., s. 453).

223

[...] stronnictw politycznych z Drobnerem4, [...] i [...], i Uniwersytet, i Rada Związku Literatów i inni – a do tego koledzy poprzez Filję ZASPu5 i Radę – tedy trudno mi było od razu odmówić.

Atoli – również nieoczekiwane – nastąpiły sprzeciwy z dalszych warstw P.P.R.6 – i prasy, która dotychczas [...] dawną dyrekcję. – Ministerstwo dotąd mnie nie zatwierdziło. Czekam na roz-strzygnięcie, które ma nastąpić w przyszłym tygodniu. – Zwlekałem z listem do Pana, myśląc, że się sprawa wcześniej ułoży i że dam wyjaśnienia pewniejsze. Tymczasem sprawa się wlecze (i jadzi) – i wikła, a to i z tego powodu, że znów nieoczekiwanie otrzymałem z Dyrekcji Teatru Wojska Pol.[skiego] w Łodzi7 zaproszenie do współudziału w wycieczce teatru do Moskwy, Lenin-gradu itp. jako opiekun Fantazego i jako Przełęcki w Przepióreczce. – Z tego by wynikało, Drogi Panie Zdzisławie, że albo Kraków Pijarska, albo Łódź – Moskwa, albo... Dłutowska Huta. –

Z całą szczerością przyznam się Panu, że osobiście wolałbym to ostatnie. – Moja Żona8 rów-nież. – Nie możemy zapominać o dzieciątku, któremu wszystko jedno gdzie – ale papu mieć musi. – Nie ukrywam i tego, że nasze położenie materialne jest obecnie bardziej niż niepokojące. Same zastrzyki wymagają dwutysięcznego wydatku. – Wzmianki o cierpliwości nie na wiele są przydatne – ale nie ma innego wyjścia – tylko trzeba czekać rozstrzygnięcia sprawy krakowskiej.

Ale, Drogi Panie Zdzisławie, czy wyście się nie rozmyślili? Bo ja sobie myślę, że gdybym miał zostać w Krakowie, to i tak od zamiaru „naszego” Wesela nie odejdę. Przeciwnie. Wtedy ja będę na Pana nalegał i prosił o przybycie do mnie z pomocą w urzeczywistnieniu tego zamiaru. –

Gdyby się nam z Weselem powiodło – wtedy rozesłałoby się wici – po całym kraju, wzywając do udziału w Bolesławie Śmiałym – i dalej –9

Niedawno miałem w ręku bardzo miłą przeróbkę sceniczną z powieści Jana Wiktora10: Orka na ugorze. – Jest to właściwie sześć obrazów łagodnie malowanych z życia wiejskiego. Może by to była niezła zaprawa – do dalszych ćwiczeń i pokazów scenicznych. – Co Pan o tym myśli? – A może by i moje opracowanie Antygony znalazło wykonawców wśród naszego zespołu wiej-skiego? – Czy wśród tego zespołu nie znaleźlibyśmy Wdowy, Aliny, Balladyny, Grabca? –

W tej chwili przeczytano mi o wojnie Z.S.R.R. z Japonią11, a od dwóch-trzech dni rozprawia się o „bombie atomowej”12. – Cóż wobec tego moje pyłkowo-atomowe pomysły? – a jednak... to tylko wiadomo, że nic nie wiadomo i że mimo wszystko „trza się do roboty brać”. –

4Bolesław Drobner (1883–1968) – działacz socjalistyczny (Polska Partia Socjalistyczna), publicysta, poseł do Krajowej Rady Narodowej (1944–1947), a następnie do Sejmu (1947–1968), pierwszy powojenny prezydent Wrocławia, od roku 1948 w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.5Związek Artystów Scen Polskich.6Polska Partia Robotnicza.7Dyrektorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi był Władysław Krasnowiecki, kierownikiem literackim – Bohdan Korzeniewski. Od sezonu 1946/1947 Krasnowiecki pełnił funkcję zastępcy dyrektora, a dyrektorem został Leon Schiller.8Matylda Osterwina, zd. Sapieha z Siedlisk (1906–1983) – druga żona Osterwy.9Nie doszło do realizacji tych planów.10Jan Wiktor (1890–1967) – pisarz, publicysta, działacz ludowy, autor m.in. powieści Orka na ugorze (1935).11 Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich wypowiedział wojnę Japonii 8 VIII 1945 r.12Najpierw zrzucono bombę na Hiroszimę – 6 VIII 1945 r., a trzy dni później na Nagasaki.

histoRiE224

Najserdeczniej pozdrawiam Pana, Drogi Panie Zdzisławie. Coś mi mówi, że będziemy skutecznie współpracowali Pozdrowienia załączam dla P.[ani] [...] i dla Henia Modrzewskiego – Czy w Łodzi, czy tutaj – pragnę go mieć obok siebie. Ściskam dłoń,

Juliusz Osterwa

225

] Irena Solska13

[List pisany na maszynie, jedna karta.]

Wrocław, 14 II 1947 r.Lelewela 10 m. 5

Panie Zdzisławie,Bardzo cieszyłabym się, gdyby Pan dziś znalazł dla mnie pół godziny wolne. Sprawa arty-

styczna, pilna. Po powrocie z Warszawy odleguję nadzwyczajności przejazdu. Ulica Lelewela – to jest następny przystanek za Zarządem Miejskim, już z Ogrodowej14. Wszystko mi jest jedno, czy to będzie przed, czy po obiedzie. Pan mi nie odmówi, więc czekam – do widzenia,

[Podpis odręczny]

Irena Solska

13Irena Solska, wł. Karolina Flora Poświk (1877 lub 1878–1958) – aktorka, także reżyserka teatralna i dyrektorka teatru. Gwiazda i symbol Młodej Polski, muza artystów (m.in. Stanisława Ignacego Witkiewicza, sportretowana jako Akne w powieści 622 upadki Bunga). Zachwyciła publiczność między innymi rolami: w sztukach Słowackiego – Salomea we Śnie srebrnym Salomei i Idalia w Fantazym – Wyspiańskiego – Joas w Sędziach i Rachel w Weselu czy Przybyszewskiego – Ewa w Śniegu i Żuławskiego – Psyche w Erosie i Psyche. Nazywano ją „egerią polskiego modernizmu”. W latach 1946–1947 była delegatem ministra kultury i sztuki do spraw teatru na Dolnym Śląsku, z Państwowymi Teatrami Dolnośląskimi związana do 1950 r. (np. m.in. Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, op.cit., s. 667–668).14Dzisiejsza ulica marszałka Józefa Piłsudskiego.

histoRiE226

] Julian Tuwim15

1.[List pisany na maszynie na papierze formatu A6, jedna karta.]

Warszawa, 5 lutego 1947

Drogi Panie!Bardzo Panu dziękuję za miły list i za wiadomość o powodzeniu madagarskiego sołdata16.

W najbliższych dniach bujda ta zacznie „świecić tryumfy” na warszawskiej scenie17. Co do prze-jęcia protektoratu nad Teatrem Małych Form18, nie mogę przyjąć tej zaszczytnej propozycji, bo, z powodu braku czasu, nie mogę nic do programu napisać, a same zaszczyty, bez pracy, to lipa.

Będę Panu wdzięczny za krótki raport o Rewizorze19 oraz za przesłanie mi recenzji.Ściskam dłoń i pozostaję serdecznie oddany,

[Podpis odręczny]

Julian Tuwim

2.[List pisany odręcznie na papierze formatu A5, jedna karta.]

Warszawa, 9 VI [19]47Drogi Panie!Jestem Panu niezmiernie wdzięczny za przysłane książki. Za tą o „uczonych szarlatanach”

gotów byłbym na czworakach przypełznąć do Wrocławia – a ona, dzięki Panu, sama się u mnie w Warszawie zjawiła! Tym wyborem trafił Pan w samo sedno moich bibliofilskich zamiłowań. Jeszcze raz serdecznie dziękuję!

Ściskam dłoń,Julian Tuwim

15Julian Tuwim (1894–1953) – poeta, tłumacz, członek grupy poetyckiej Skamander, w latach 1948–1949 był dyrektorem artystycznym, a w roku 1951 kierownikiem literackim Teatru Nowego w Warszawie.16J. Tuwim i T. Sygietyński wg S. Dobrzańskiego, Żołnierz królowej Madagaskaru, reż. J. Walden, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, kost. J. Przeradzka, muz. W. Zdanowicz, Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 14 XI 1946 r.17J. Tuwim i T. Sygietyński wg S. Dobrzańskiego, Żołnierz królowej Madagaskaru, reż. J. Warnecki, scen. J. Warnecki, choreog. M. Winter, muz. T. Sygietyński, Teatr Muzyczny Domu Wojska Polskiego w Warszawie, premiera 17 II 1947 r.18Ostatecznie do powstania planowanego Teatru Małych Form we Wrocławiu nie doszło.19N. Gogol, Rewizor, przeł. J. Tuwim, reż. J. Walden, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, kost. J. Przeradzka, Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 6 II 1947 r.

227


Warszawa, 26 IX [19]47

Drogi Panie!Przepraszam za moją opieszałość korespondencyjną. Huk listów, huk roboty. Zemsta nieto-

perza jest i dla mnie b.[ardzo] ważną pozycją repertuarową, ale losy tej sztuki rozstrzygną się dopiero20. Ministerstwo zatwierdziło mi tymczasem dwie pozycje: Wesele Figara21 i Rewizora22; Nietoperza podałem jako trzecią kolejno sztukę, a oprócz tego jeszcze trzy. Dziś właśnie zwra-cam się do Ministerstwa z prośbą, aby i Nietoperz został już teraz zatwierdzony. Jeżeli dostanę przychylną odpowiedź, natychmiast zabiorę się do poprawiania dawnego egzemplarza i w cią-gu paru tygodni prześlę Panu kopię; jeżeli nie – będę zmuszony zabrać się do opracowywania jakiegoś innego utworu; najprawdopodobniej Serdecznej przyjaciółki Bogusławskiego23. W ten sposób wszystko zależne jest od decyzji władz, którą postaram się przyspieszyć.

Wyciągu fortepianowego nie mam jeszcze. Szukają go dla mnie w Berlinie. (Chodzi nie o stary „Klavier-Auszug” – ten mam – ale o przeróbkę Korngolda24, według której 15 lat temu pisałem teksty).

Rybaków25 dostałem z Moskwy. Owszem, zrobię to kiedyś, ale nie w tym sezonie. Słomkowy kapelusz26 zamierzam wystawić w czerwcu lub lipcu – ale i z tym muszę czekać na odpowiedź Ministerstwa.


20Operetkę Straussa w przekładzie i opracowaniu Tuwima wystawiono po raz pierwszy w Lublinie (J. II Strauss, Zemsta nietoperza, przeł. i adapt. J. Tuwim, reż. K. Dembowski, dekor. T. Gałysz, kost. E. Fabian, choreog. J. Fabian, Teatr Muzyczny w Lublinie, premiera 4 VIII 1951 r.), a we Wrocławiu dopiero w roku 1955 na scenie Operetki Dolnośląskiej (J. II Strauss, Zemsta nietoperza, przeł. J. Tuwim, reż. Sz. Szurmiej, scen. K. Gac, libretto K. Haffner, R. Genee, choreog. Z. Patkowski, Operetka Dolnośląska we Wrocławiu, premiera 21 III 1955 r.).21Nie wiadomo, czy Tuwim miał na myśli przekład czy libretto; tak czy inaczej nie wystawiono Wesela Figara w jego opracowaniu.22Tuwim był autorem przekładu Rewizora Gogola.23Sztuka nie została wystawiona wówczas w Teatrze Nowym w Warszawie.24Erich Wolfgang Korngold (1897–1957) – kompozytor filmowy i teatralny, dyrygent oraz pianista, napisał muzykę m.in. do filmów Anthony Adverse, Książę i żebrak czy W niewoli uczuć. Komponował także balety i opery.25Rybacy (Le pescatrici) Goldoniego nie zostali wystawieni wówczas ani na wrocławskiej scenie, ani w Teatrze Nowym w Warszawie.26W przekładzie Tuwima Słomkowy kapelusz po raz pierwszy wystawiono na scenie Teatru Nowego w Warszawie (E. Labiche, Słomkowy kapelusz, przeł. J. Tuwim, reż. S. Perzanowska, dekor. i kost. T. Gronowski, muz. J. Offenbach, Teatr Nowy w Warszawie, premiera 21 II 1948 r.), a w Teatrach Dolnośląskich we Wrocławiu w roku 1949 (E. Labiche, Słomkowy kapelusz, przeł. J. Tuwim, reż. K. Borowski, scen. W. Lange, Państwowe Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 1 II 1949 r.).

histoRiE228

4.[List pisany na maszynie na papierze formatu A5, jedna karta .]

Warszawa, 14 X 1947Drogi Panie!Dobrze rozumiem Pańską niecierpliwość w wyczekiwaniu na Zemstę nietoperza27, bo sam

przeżywam to samo. Ministerstwo zatwierdziło już wprawdzie tę sztukę, ale egzemplarza jesz-cze mi nie zwróciło. Dostanę go lada dzień. Mógłbym wtedy dać sztukę do przepisania i posłać Panu kopię, ale rzecz w tym, że z tej kopii miałby Pan małą pociechę, bo teksty wszystkich pio-senek oraz przekład scen umuzycznionych robiłem według przeróbki Korngolda28, sporządzo-nej dla Reinhardta29. A egzemplarza nut dotychczas nie mam, szukają go dla mnie w Berlinie i Wiedniu. Cóż więc z tego, że dostałby Pan mój przekład, jeżeli słowa nie podkładałyby się pod dawny Straussowski oryginał? Musi więc Pan uzbroić się w cierpliwość i czekać. Proszę pamiętać, że nawet jeżeli berlińskie musicalia uda się odszukać, to przecież trzeba będzie je tutaj najpierw przepisać (a to także potrwa) i wtedy dopiero można je będzie Panu posłać. Służę natomiast egzemplarzem RYBAKÓW Goldoniego30, który jednocześnie z tym listem wysyłam. Niech Pan to pięknie przetłumaczy, aby i Teatr Nowy31 mógł kiedyś z Pańskiej pracy skorzystać.

Ściskam dłoń i załączam pozdrowienia,[Podpis odręczny]

Julian Tuwim


12 XI [19]47Drogi Panie!Kolejność premier w naszym teatrze uległa pewnej zmianie: po Rewizorze32 pójdzie Słomkowy

kapelusz33, nie Zemsta nietoperza34. Strauss wymaga tak wielkich wkładów pieniężnych i nastrę-cza tyle trudności, że musiałem go odłożyć. Kapelusz już w robocie. Mam wrażenie, że to będzie obłędnie śmieszne. Melodie przeważnie z Offenbacha35. Sądzę, że w połowie grudnia będę miał

27Por. przyp. 20.28Por. przyp. 24.29 Max Reinhardt (1873–1943) – aktor, reżyser teatralny (m.in. Jederman, Mirakel) i filmowy (m.in. Sen nocy letniej), długoletni dyrektor Deutsches Theater w Berlinie.30Por. przyp. 25. Carlo Goldoni (1707–1793) – komediopisarz włoski, reformator commedii dell’arte, autor m.in. Sługi dwóch panów.31 Teatr Nowy w Warszawie, por. przypis 15.32N. Gogol, Rewizor, przeł. J. Tuwim, reż. S. Perzanowska, scen. S. Cegielski, Teatr Nowy w Warszawie, premiera 20 XII 1947 r.33Por. przyp. 26.34J. II Strauss, Zemsta nietoperza, przeł. J. Tuwim, reż. S. Perzanowska, scen. J. M. Szancer, choreog. L. Wójcikowski, Teatr Nowy w Warszawie, premiera 19 III 1949 r., por. przyp. 20.35Jacques Offenbach (1819–1880) – francuski kompozytor, tworzył operetki, m.in. Piękna Helena czy Życie paryskie, oraz operę Opowieści Hoffmanna.

229

gotowy egzemplarz, a w drugiej połowie stycznie premierę. – Zgodnie z daną obietnicą zawia-damiam Pana o tym i zapytuję, czy zechce Pan tę sztukę wystawić?36 Jeżeli tak – będę bardzo wdzięczny za jakąś w miarę pokaźną i szybką zaliczkę, bo przeszastałem ostatnio dużo forsy i muszę się gwałtownie podratować.

Jeszcze jedna prośba – w imieniu Teatru Nowego, nie moim prywatnym − czy moglibyśmy skorzystać z waszych kostiumów do Rewizora37? Proszę o podanie warunków. Gdy będzie trzeba, przyjedzie krawiec.

Teatr idzie coraz lepiej – w każdym razie najlepiej w Warszawie, a tym samym i w całej Polsce. Okazało się, że Wesele Figara jest sztuką ludową. Takie bywają niespodzianki.

Serdecznie Pana pozdrawiam,Julian Tuwim


Warszawa 17 XI [19]47Szanowny Panie!Jestem Panu niezmiernie wdzięczny za wyszukanie i przesłanie Korngolda38. Zjawił się

on dokładnie w przepisanym przez złośliwość losu terminie, tj. właśnie wtedy, gdy chwilowo przestał mi być potrzebny. Od pół roku uganiałem się za tym egzemplarzem – szukano go dla mnie w Berlinie, szukano w Wiedniu – i bez skutku. Aż wreszcie, gdy okazało się, że Zemsty nie-toperza nie będę mógł teraz wystawić, wymarzony Korngold zjawia się! Takie jest życie.

Z Nietoperza nie rezygnuję bynajmniej. Wystawię go, gdy tylko zmobilizuję odpowiednie siły, tj. najlepszych wykonawców i największe pieniądze, bo rzecz wymaga tzw. przepychu39. Moż-liwe, że nastąpi to wiosną. Byłoby dobrze, abym mógł dać te nuty do przepisania, ale w ciągu 10 dni nikt tego nie zdąży zrobić. Może by teatr w Morawskiej Ostrawie40 sprzedał nam egzem-plarz – albo ponownie wypożyczył na 2–3 miesiące? Bardzo proszę o szybką odpowiedź. Tak czy inaczej, odeślę go Panu najdalej za tydzień.

Prosi Pan o fotografię – spełniam prośbę, dołączając balast Wyboru poezji41, który jednocze-śnie wysyłam.

Pana i dyr. Waldena42 serdecznie pozdrawiam,Julian Tuwim

36Por. przyp. 26.37Por. przyp. 19.38Chodzi o opracowanie muzyczne operetki Zemsta nietoperza, por. list 4. Tuwima.39Por. przyp. 20.40Mowa najprawdopodobniej o Teatrze im. A. Dwořaka.41J. Tuwim, Wybór poezji. 1914–1939, Warszawa 1947 (w tym samym roku ukazał się jeszcze tom: J. Tuwim, Zosia-Samosia i inne wierszyki, Warszawa 1947).42Jerzy Walden, wł. Jerzy Landau (1903–1984) – reżyser teatralny, aktor teatralny i telewizyjny, wykładowca. W okresie 1946/1947–15 II 1949 r. dyrektor Teatrów Dolnośląskich, później (17 V 1947 r.) przemianowanych na Państwowy Teatr Dolnośląski we Wrocławiu, a w lipcu 1948 r. na Państwowe Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu.

histoRiE230


Warszawa, 25 II [19]48

Drogi Panie!Nie mogę się do dziś zdobyć na napisanie listu do Waldena, piszę więc wreszcie do Pana. Jeżeli

Pan uzna za stosowne przekazanie mu moich błahych, głupich słów (jakie „ważne” i „mądre” sło-wa byłyby stosowne w obliczu nieszczęścia, jakie go spotkało?) – proszę to uczynić. Chcę tylko, aby ten zrozpaczony, załamany człowiek wiedział, że od pierwszej chwili, gdym się o tym strasz-nym wypadku dowiedział, byłem i jestem myślami i wzburzonymi uczuciami przy nim i jego żonie. Niech mi Pan wybaczy, że obarczam Pana tą misją, ale nie śmiem ranić oczu Ojca, który stracił dziecko, słowami „współczucie”, „smutek” itp.


231

] Jerzy Zawieyski43

[List pisany odręcznie na papierze formatu A6, jedna karta.]

13 IX 1948

Szanowny Panie!Nie zastałem nikogo, więc zajrzę około 7-ej wiecz.[orem] lub w czasie spektaklu44, Serdecznie pozdrawiam,

Jerzy Zawieyski

43Jerzy Zawieyski, wł. Henryk Nowicki (1902–1969) – dramatopisarz, prozaik, eseista, redaktor „Tygodnika Powszechnego” i „Znaku”, katolicki działacz polityczny, autor m.in. powieści Konrad nie chce zejść ze sceny (1966 r.). W roku 1968 stanął w obronie studentów, za co wyrzucono go z Rady Państwa.44Mowa albo o inscenizacji sztuki Zawieyskiego Ocalenie Jakuba (J. Zawieyski, Ocalenie Jakuba, reż. M. L. Jabłonkówna, dekor. A. Jędrzejewski, W. Lange, Państwowy Teatr Dolnośląski we Wrocławiu, Teatr Wielki, premiera 15 II 1948 r.) albo o odbywającej się tego dnia premierze (A. Świrszczyńska, Strzały na ulicy Długiej, reż. M. L. Jabłonkówna, dekor. W. Lange, Państwowe Teatry Dolnośląskie we Wrocławiu, Teatr Popularny, premiera 13 IX 1948 r.).

histoRiE232

] Wilam Horzyca45

1.[List pisany odręcznie na papierze formatu A5, dwie karty.]

[Brak daty.][Stempel pocztowy nadawczy 8 VI 1951.]

[Stempel pocztowy odbiorczy 11 VI 1951.] Drogi Panie Dyrektorze!Serdecznie dziękuję za pamięć i wycinek, który stanowi rzeczywiście pewnego rodzaju mini-

mum. Trochę mi nawet niezrozumiała tego rodzaju polityka, która raz wywyższa nad miarę, by po tym poniżyć, może także nad miarę.

O moich katowickich „poczynaniach” myślę bardzo serio. Przejrzałem sobie na nowo Otella i zaciekawił mnie. Teraz przeczytam jeszcze Ryszarda III i zobaczę, co będzie bardziej fascynujące. Myślę jednak, że raczej Otello46. Ale zobaczymy. Może jeszcze coś całkiem innego.

Co się tyczy terminu, to w tej chwili nic jeszcze pewnego powiedzieć nie mogę. Pan wie, jak trudno jest tu powziąć jakąkolwiek decyzję, i pod tym względem nic się na razie nie zmieniło. Celuję jednak tak, bym mógł z początkiem roku przyszłego robić w Katowicach albo Otella, albo co innego.

Pozwolę sobie zwrócić uwagę na zupełnie dobrą sztukę p.[ani] Auderskiej47 Z igły widły, która będzie szła w Teatrze Narodowym już zapewne w grudniu48. Jedna z najlepszych współczesnych sztuk polskich. Postaram się od p.[ani] Auderskiej dostać egzemplarz i prześlę go Panu do prze-czytania. Mówiłem o niej zresztą p.[anu] Romanowi49, dopiero jednak teraz mógłbym ją wydo-stać dla Katowic. Bardzo radzę wziąć.

45Wilam Horzyca, wł. Wilhelm Henryk Hořitza (1889–1959) – reżyser, kierownik literacki, dyrektor teatrów. W roku 1921 kierował wraz z Jarosławem Iwaszkiewiczem i Emilem Breiterem teatrem eksperymentalnym Elsynor, gdzie m.in. odbyła się prapremiera Pragmatystów Witkiewicza, w okresie grudzień 1931–czerwiec 1937 był dyrektorem Teatrów Miejskich we Lwowie, po wojnie przez sezon 1952/1953 – dyrektorem Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, a od października 1957 do końca życia – dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Współtwórca doktryny teatru monumentalnego i obok Leona Schillera najlepszy jej realizator. Do najwybitniejszych jego inscenizacji należą przedstawienia Szekspirowskie: Sen nocy letniej (przygotowany w Toruniu, Poznaniu i we Wrocławiu), Romeo i Julia oraz Hamlet, jak również Książę Homburgu Kleista i Życie snem Calderona czy Profesja pani Warren Shawa (np. Słownik biograficzny teatru polskiego 1765– –1965, op.cit., 235–236).46Horzyca nie wystawił ani Otella, ani Ryszarda III.47Halina Auderska (1904–2000) – powieściopisarka, autorka dramatów i scenariuszy filmowych, autorka m.in. powieści Ptasi gościniec (1973).48Sztuka nie została wystawiona.49Roman Zawistowski (1902–1987) – aktor, reżyser, pedagog, wtedy – 1 V 1951–30 IX 1954 r. – kierownik artystyczny Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach, gdzie Grywałd pełnił funkcję dyrektora naczelnego.

233

Czy Shawa50 braliby Panowie pod uwagę? P.[an] Roman mówił, że tak. Czy Candida. A może „bajka” Androkles i lew (niewystawiana jeszcze w Polsce)?51 Co powie KW52?

Z Csatem53 mówiłem o przeniesieniu p.[ani] Wańkowskiej54 i zawiadomiłem go o przychylnym Pańskim stanowisku w tej sprawie. Będąc w Krakowie, wpadnę do Katowic i pomówimy jeszcze o różnych możliwościach. Do p.[ana] Romana napiszę niebawem.

Raz jeszcze dziękuję za pamięć i przesyłam serdeczne pozdrowienia i ukłony dla Pana i p.[ana] Romana.

W. Horzyca


Warszawa, 26 VII 1951 Drogi Panie Dyrektorze!I ja również spóźniam się nieco w odpowiedzi na list Pański, ale przyczyna leży w tym, że choć

do tej chwili nie mam w Teatrze Narodowym krzesła własnego, gdzie bym mógł usiąść – o biurku już nie mówiąc – miałem dość zajęcia. Na dobitek zdarzył mi się casus fatalis. Poprzedniej soboty wyjechałem do Krakowa, aby wpaść także do Katowic i zobaczyć się z Panem. Tymczasem w cza-sie podróży dostałem jakiegoś ataku wątrobianego czy żołądkowego, tak że po prostu jęczałem z bólu i musiałem przerwać podróż w Krakowie. Dowiedziałem się jednak, że Drogi Pan był tej samej niedzieli w Warszawie, tak więc czy tak, rozminęlibyśmy się.

Serdecznie dziękuję Panu za wiadomości i b.[ardzo] cieszę się, że p.[ani] Wańkowska jest już na liście Pańskiego teatru, o ile jednak wiem, ona jeszcze z Dyrekcji Gener.[alnej] przydziału nie dostała, choć dyr.[ektor] Pański55 go podpisał. Pana [...], który b.[ardzo] chce pracować z Panem i p.[anem] Romanem, bardzo polecam, gdyż jest to ze wszech miar pożądany element, a jako asystent b.[ardzo] się p.[anu] Romanowi przyda.

Jeśli chodzi o moje „występki” w Katowicach, coraz bardziej przychylam się ku Otellu, także i z tego względu, że nie jest obsadny. O tym pomówimy jeszcze. Musimy również pomówić o tym, jak to zrobić, bym mógł przyjechać do Katowic i nie dopłacić do tego interesu. Obecne przepisy

50George Bernard Shaw (1856–1950) – irlandzki dramaturg i prozaik, autor m.in. Profesji pani Warren, Kandydy, Majora Barbary i Pigmaliona.51Grywałd nie zdecydował się na wystawienie tej sztuki. Polska prapremiera utworu Shawa odbyła się w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (G. B. Shaw, Androkles i lew, przeł. F. Sobieniowski, reż. Z. Sawan, scen. A. Cybulski, Teatr Zagłębia w Sosnowcu, prapremiera polska 25 XII 1956 r.).52Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.53Edward Csató (1920–1968) – eseista, krytyk i historyk teatru, tłumacz. Był jednym z twórców pisma „Teatr” (1946 r.) i jego redaktorem naczelnym w latach 1952–1968, współtworzył też „Almanach Sceny Polskiej” i był jego redaktorem naczelnym (1959/1960–1966/1967).54Maria Wańkowska – aktorka związana z teatrami w Toruniu, Poznaniu, Olsztynie i Gnieźnie, nie weszła do zespołu Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach.55Jerzy Pański – w latach 1951–1953 pełnił funkcję dyrektora Centralnego Zarządu Teatrów, Oper i Filharmonii w Ministerstwie Kultury i Sztuki.

histoRiE234

są w tym względzie dość dziwaczne. Dobrze by było, by zechciał Pan w tej sprawie poinformować się u źródła. Mam jeszcze inne plany, ale o tym już ustnie.

Proszę przyjąć serdeczne pozdrowienia i uściski dłoni,W. Horzyca


Warszawa, 12 II 1952 Szanowny Panie Dyrektorze!Dziękuję Panu serdecznie za list, który potwierdził to, co swego czasu mówiłem Panu Dyrek-

torowi, a mianowicie, że Tof56 będzie miał zastrzeżenia, co do wynagrodzenia mnie za pracę. Ale być może, że uda się Panu przezwyciężyć trudności i że będę mógł przyjechać do Katowic, by zrobić Szekspira. Nb. mówił mi p.[an] Roman, że podobno Madaliński mógłby w Opowieści grać Leontesa. Czy w takim wypadku nie byłoby lepiej, by zagrał Otella? Mnie się zdaje, że raczej tak57.

Niezależnie od tego gotów jestem przystąpić do opracowywania tekstu Opowieści zimowej. Jako honorarium można by wyznaczyć 3% od wpływów kasowych (jeżeli można, to i więcej!), z tym jednak, że o ile teatr katowicki nie wprowadziłby na scenę Opowieści do trzech miesięcy po wręczeniu przeróbki, otrzymuję pewną kwotę jako tymczasowe honorarium, które w razie zrealizowania Opowieści stanowić będzie część sumy wypadającej z przyznanego procentu. Np. przy 3% i 3000 zł przeciętnego kompletu, komplet dawałby 90 zł od przedstawienia, co przy 30 przedstawieniach (czy 26) miesięcznie dałoby 2500 zł. Taką sumę przewidywałbym jako tym-czasowe honorarium, które oczywiście płatne byłoby tylko w tym wypadku, gdyby nastąpiło opóźnienie lub zaniechanie wystawiania Opowieści. Jeżeli zaś chodzi o moją „zaliczkę” na opra-cowanie, to po podpisaniu umowy wziąłbym ją sobie w Zaiksie58, o ile zaszłaby tego potrzeba.

Nadmienić muszę, że wszystko to, co tu formułuję, uważam tylko za wstępną propozycję, któ-rą uznałbym za aktualną dopiero po szczegółowym jej omówieniu z Panem Dyrektorem. Cho-dzi jednak o to, by do pracy przystąpić jak najprędzej, gdyż najdalej w połowie marca trzeba by zabrać się do roboty59.

Proszę przyjąć wyrazy prawdziwego poważania,W. Horzyca

56Właściwie – Centralny Zarząd Teatrów, Oper i Filharmonii.57Lech Ludwik Madaliński (1900–1973) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny. Aktor Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach w latach 1950–1952. Madaliński nie zagrał planowanych przez Horzycę ról.58ZAiKS – Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych.59Współpraca nad Opowieścią zimową nie doszła do skutku.

235

4.[List pisany na maszynie na papierze firmowym Dyrektora Państwowego Teatru Dolnośląskiego, formatu A4, jedna karta.][W lewym górnym rogu na pierwszej stronie nadruk lub pieczątka]

DYREKTOR PAŃSTWOWEGO TEATRU DOLNOŚLĄSKIEGO

Wrocław, dnia 4 XI 1952 r.

Szanowny Panie Dyrektorze,Serdecznie dziękuję za łaskawe wypożyczenie mi egzemplarza Panny mężatki60, który pozwa-

lam sobie równocześnie zwrócić.Proszę przyjąć wyrazy prawdziwego poważania,

[Podpis odręczny]

W. Horzyca


Kraków, 18 XI 1955Teatr im. Słowackiego

Szanowny Panie Dyrektorze!Nie zdołałem dotychczas widzieć się z p.[anem] dyr.[ektorem] Kramarskim61, który leży chory,

ale powiedział mi p.[an] Michejda62, pełniący obecnie w tut.[ejszym] Młodym Widzu obowiązki dyrektora administracyjnego, że dyrektor Dobrowolski63 oświadczył mu, iż CZTof64 nie zwraca za transporty PKS-em. P.[an] Michejda jest w podobnej sytuacji jak ja, ma się bowiem przenieść tu z Olsztyna, i taką właśnie decyzję usłyszał od dyr.[ektora] Dobrowolskiego. Wobec tego nie-wiele mam nadziei, abym mógł rzeczy moje przewieść PKS-em, będę musiał zapewne koleją, a wtenczas będę potrzebował zezwolenia na wywiezienie rzeczy. Prosiłbym więc Pana Dyrek-tora, by zechciał poczynić przyrzeczone mi kroki, celem uzyskania takiego pozwolenia. Sprawa to dość pilna, gdyż być może za parę dni będę mógł wprowadzić się do mieszkania, jeżeli oczy-wiście w ostatniej chwili ktoś mi prawem bezczelniejszego nie zajmie go, bo i to jest możliwe. Ostatni zajazd na Litwie nie był ostatnim zajazdem w Polsce.

60Horzyca opracowywał tekst Korzeniowskiego dla wrocławskiego teatru (J. Korzeniowski, Panna mężatka, reż. A. Młodnicki, scen. A. Jędrzejewski, dramaturg I. Bołtuć-Staszewska, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 13 XII 1952 r.). Grywałd był wtedy dyrektorem Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach.61Marian Kramarski (1907–1986) – prawnik, pełnił funkcję zastępcy dyrektora w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie w okresie 1949–1972.62Andrzej Michejda – dyrektor administracyjny Teatru Młodego Widza w Krakowie, później przemianowanego na Teatr Rozmaitości i wreszcie Teatr Bagatela; wcześniej był dyrektorem Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie (1953–1955).63Władysław Dobrowolski – naczelnik Wojewódzkiego Wydziału Kultury w Krakowie.64Por. przypis 56.

histoRiE236

Bardzo byłbym też wdzięczny Panu Dyrektorowi za paki i kosze na książki (przede wszystkim) i na drobne rzeczy, jak porcelana itp. Być może, i nawet prawdopodobne, że byłyby one potrzeb-ne już w następnym tygodniu.

Ja dzielę tu czas między robieniem Igraszek trafu65 w Młodym Widzu a kłopotami mieszka-niowo-przydziałowo-bytowymi. Jednym z tych kłopotów – zresztą z Pańską uprzejmą wolą – obarczam właśnie Pana.



Kraków, dn. 14 III 1956 Szanowny Panie Dyrektorze,Serdecznie dziękuję Szanownemu Panu za pamięć i troskę okazaną mej siostrze Marii66, któ-

rą wizyta p.[ani] Kulikówny67 w Pańskim imieniu bardzo ucieszyła. Niestety, stan zdrowia mej siostry jest taki, że wyklucza wszelkie polepszenie. Nawiedził ją najzłośliwszy rodzaj raka i nie ma, zdaje się, żadnej nadziei na wyzdrowienie. Będąc onegdaj we Wrocławiu, chciałem Panu Dyrektorowi osobiście podziękować, ale nie udało mi się skomunikować się z Panem ani osobi-ście, ani telefonicznie. Musiałem wyjechać do Krakowa, gdzie miałem skończyć pewne prace68 i dopiero tą drogą mogę złożyć Panu me podziękowania.

Ale równocześnie mam jeszcze prośbę. Muszę tu zostać dzień, dwa, a być może w międzycza-sie nastąpi katastrofa. Byłbym więc Panu Dyrektorowi bardzo wdzięczny, gdyby w tym wypadku zechciał Pan okazać pomoc przy załatwianiu spraw związanych z tymi smutnymi terminami69. Może ktoś z administracji wyręczyłby moją siostrę (starszą)70 i żonę71, które w tym wypadku poczułyby się dość bezradnie. Oczywiście, gdy przyjadę, sam już przejmę to na siebie.


65P. de Marivaux, Igraszki trafu i miłości, przeł. T. Boy-Żeleński, reż. W. Horzyca, scen. J. Marczyńska, Teatr Młodego Widza w Krakowie, premiera 16 II 1956 r.66Maria Horzycówna (1896–1956) – siostra Horzycy, w okresie 1947–1956 pracowała jako bibliotekarka w Teatrze Śląskim im. S. Wyspiańskiego w Katowicach, zmarła we Wrocławiu 13 marca.67Alina Kulikówna – aktorka teatralna, pracowała w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu w okresie 1 XII 1953–30 IX 1956 r., a następnie przeszła do Państwowych Teatrów Dramatycznych w Szczecinie. 68Por. przyp. 65.69Por. przyp. 66.70Stefania Misińska, zd. Horzyca – starsza siostra Horzycy, mieszkała we Wrocławiu.71Stanisława Horzycowa, zd. Gozdecka (1892–1978) – żona Horzycy, córka lekarza ze Stryja.

237

w Warszawie robię teraz Heddę Gabler79 z Eichlerówną80, to znów Legendę Wyspiańskiego81 (na Dni Krakowa), a poza tym nagrywam Igraszki Marivaux82. Trochę też piszę. A przede wszyst-kim – czyham na mieszkanie jak pająk w kącie izby. Może mi się tym razem coś uda. Kto wie? Tutejsze władze zaklinają się, że tak. Ale ja jestem jak ta dziewczyna z ballady, co już nie wierzy przysięgom. Zresztą, jakby coś takiego wypadło, Pan będzie pierwszy o tym wiedział, bo się nie-wątpliwie zaraz u Pana zjawię, znów z prośbą o pomoc, tym razem w przeprowadzce. Być może, że gdy tylko trochę uporam się z tem radiem, wpadnę do Wrocławia i nie omieszkam odwiedzić Szanownego Pana. Myślę jednak, że nie nastąpi to przed 1-ym czerwca.



Kraków, 27 VIII 1956 W. Szanowny Panie Dyrektorze,Ledwie zdołałem zajechać do Krakowa, a już lekarz wpakował mnie do łóżka z uwagi

na me serce, tak że wyładowywanie rzeczy odbywało się w interwale, kiedy musiałem zostać, i to jest przyczyną, że list niniejszy piszę z pewnym opóźnieniem.

Pragnąłbym bowiem jak najspieszniej podziękować Panu Dyrektorowi za jego tak wydatną i uprzejmą pomoc, wyświadczoną mi w czasie tak trudnego terminu, jakim zawsze była prze-prowadzka, a cóż dopiero dziś! Serdecznie dziękuję Panu, w szczególności za jego inicjatywę w CZTof, która właściwie powinna by być udziałem tutejszego teatru83, a nie wrocławskiego. Za te wszystkie dowody Pańskiej wielkiej przychylności raz więc jeszcze składam Panu Dyrekto-rowi serdeczną podziękę.

Od czasu mojego przyjazdu z Wrocławia miałem zaledwie pół próby84, gdyż tak mi serce głupio jakoś nawala, że mnie na blisko tydzień wpakowano do łóżka. Ale zaczynam się już czuć lepiej i w środę zaczynam pracę w teatrze. Rzeczy doszły znakomicie, ale dopiero od 10-tej wieczór

79H. Ibsen, Hedda Gabler, przeł. J. Giebułtowicz, oprac. radiowe i reż. W. Horzyca (Warszawa, program I, emisja 28 I 1957 r.).80Irena Eichlerówna (1908–1990) – aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna. Zagrała m.in. w Fedrze wystawionej przez Horzycę w Teatrze Narodowym. Eichlerówna we wspomnianej realizacji nie wystąpiła, zagrała tylko w jednej pracy radiowej Horzycy, to jest w Profesji pani Warren (Warszawa, program II, emisja 12 VII 1954 r.).81Legenda, słuchowisko poetyckie wg dramatu S. Wyspiańskiego, reż. W. Horzyca (Kraków, program II, emisja 22 VII 1956 r.).82P. de Marivaux, Igraszki trafu i miłości, przeł. T. Boy-Żeleński, oprac. radiowe i reż. W. Horzyca (Kraków, program I, emisja 3 I 1957 r.).83Teatr im J. Słowackiego w Krakowie, gdzie od kwietnia 1955 r. Horzyca był na etacie reżysera.84Mowa o przedstawieniu: G. B. Shaw, Pierwsza sztuka Fanny, przeł. F. Sobieniowski, reż. W. Horzyca, scen. B. Kamykowski, Teatr. im. J. Słowackiego w Krakowie, premiera 30 XI 1956 r.

histoRiE238

mogli je nasi maszyniści rozpakować i w 2 godziny zrobili to.Co się dzieje na świecie, tj. w teatrze, nie wiem, bo głównie leżę. Kazano mi się nie przejmo-

wać niczem, a tu patrzę, a paszport, przepraszam, dowód osobisty, który ostatnio odebrałem we Wrocławiu, wystawili mi w taki sposób, że jest wprost nie do użytku. I jak tu żyć spokojnie!

Raz jeszcze dziękuję za wszystko, pozwalam sobie przekazać wyrazy głębokiego poważania,W. Horzyca

9.[List pisany na maszynie na papierze formatu A6, jedna karta]

Szanowny Panie Dyrektorze!Byłbym Panu bardzo zobowiązany, gdyby polecił Pan wystawić dla mnie pismo, potwierdzają-

ce czas trwania mej pracy we Wrocławiu, jej charakter oraz wysokość gaży.Korzystam z tej sposobności, by przesłać Panu Dyrektorowi Serdeczne życzenia Wesołych

Świąt oraz Szczęśliwego Nowego Roku. Z prawdziwym poważaniem,

[Podpis odręczny]

W. HorzycaKraków, 21 XII 1956

10.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Państwowych Teatrów Narodowego i Współczesnego w Warszawie, for-

matu A4, jedna karta.][W lewym górnym rogu na pierwszej stronie nadruk]

PAŃSTWOWE TEATRYNARODOWY i WSPÓŁCZESNYW WARSZAWIE

Warszawa, dn. 7 IX 1957 r. Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!od dwu tygodni wybieram się, by napisać do Pana, ale konieczność wczasów w Rybnej85 prze-

szkadzały mi w tym, i dopiero teraz, gdy już zjechałem do Warszawy, czuję się na siłach zabrać się do listu. Chciałbym Panu Dyrektorowi serdecznie podziękować za przychylność okazaną mej siostrze86 oraz siostrzenicy87 przy uregulowaniu sprawy mieszkania, za co czuję się bardzo zobowiązany. Jeśli o mnie chodzi, jestem w Warszawie (już) i zabieram się do wielkiego zada-nia, jakim jest uruchomienie Teatru Narodowego88, który zresztą miał ostatnio zupełnie dobry

85Wieś położona w województwie małopolskim.86Por. przyp. 70.87 Mowa o Mai Misińskiej – siostrzenicy Horzycy (miał jeszcze jedną siostrzenicę, Ewę Misińską).88Od sezonu 1957/1958 Horzyca był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie.

239

spektakl, tj. Muchy Sartre’a89 (autor ma w październiku przyjechać do Warszawy90). Ale już mam się zabrać do tzw. wielkiego repertuaru, zamierzam więc zacząć Wyzwoleniem, tylko nie wiem na kiedy to – przy tempie pracowni i niepracowni naszego teatru – wypadnie91. W każdym razie wiem, że będę miał tu sporo orki i to nie zawsze przyjemnej.

Korzystam ze sposobności, by usprawiedliwić się w pewnej niezbyt ważnej, ale „zawsze” – sprawie. Otrzymałem mianowicie pismo w sprawie wyrównania kabalistycznej cyfry 444 zł za meble, o czym, przyznam się, zupełnie zapomniałem. Przesyłam więc na razie 200 zł a conto, a po 1-szym prześlę resztę. Myślę, że Pan Dyrektor nie będzie miał nic przeciwko temu.


11.[List pisany na maszynie na papierze firmowym Państwowych Teatrów Narodowego i Współczesnego w Warszawie,

formatu A4, jedna karta.]

[W lewym górnym rogu na pierwszej stronie nadruk]


Warszawa, dn. 12 XI 1957 r. Szanowny Panie Dyrektorze,Swego czasu opracowywałem dla Teatru Wrocławskiego sztukę Korzeniowskiego Pan-

na mężatka92. Byłbym niezmiernie Panu zobowiązany, gdyby zechciał Pan wypożyczyć mi na kilka dni egzemplarz z moimi określeniami. Z góry serdecznie dziękuję,

Łączę serdeczne pozdrowienia,[Podpis odręczny]

W. Horzyca

89J.-P. Sartre, Muchy, przeł. J. Lisowski, reż. E. Axer, scen. J. Kosiński, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 24 VII 1957 r.90Jean-Paul Sartre (1905–1980) – francuski filozof, przedstawiciel egzystencjalizmu, powieściopisarz, eseista i dramaturg, autor m.in. sztuk Muchy, Ladacznica z zasadami czy Przy drzwiach zamkniętych, jak również powieści, m.in. Mdłości.91S. Wyspiański, Wyzwolenie, reż. W. Horzyca, scen. W. Daszewski, muz. S. Turski, choreog. B. Fijewska, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 23 II 1958 r.92Por. przyp. 60.

histoRiE240

12.[List pisany na maszynie na papierze firmowym Państwowych Teatrów Narodowego i Współczesnego w Warszawie (dru-

ga nazwa teatru zakreślona), formatu A4, jedna karta]

[W lewym górnym rogu na pierwszej stronie nadruk]


Warszawa, dnia 14 listopada 1958 r.

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze,Pragnę złożyć Panu Dyrektorowi oraz Kierownictwu Artystycznemu Teatrów Wrocławskich

jak najserdeczniejsze podziękowania za łaskawą zgodę na współpracę pana Polkowskiego93 w Księciu Homburgu94. Zdaje mi się, że teatry nasze obustronnie odniosły w tem korzyść, myśmy bowiem otrzymali wreszcie kogoś, kto zdecydował się zagrać Homburga, a aktor Pańskie-go zespołu miał możność wypróbowania swych sił na innej scenie i przed inną publicznością, co także ma swoją wartość.

Z listem tym opóźniam się, gdyż natychmiast po premierze95 wzięto mnie do szpitala, gdzie leżę już trzy tygodnie. Mam jednak nadzieję, że wypuszczą mnie wnet na świat.

Raz jeszcze dziękuję za okazaną nam pomoc i pozostaję z prawdziwym poważaniem,[Podpis odręczny]

W. Horzyca

93Andrzej Polkowski (1922–1979) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, związany z Teatrem Polskim we Wrocławiu w latach 1949–1969.94H. von Kleist, Książę Homburgu, przeł. J. Sztaudynger, reż. W. Horzyca, dekor. J. Kosiński, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 25 X 1958 r.95Por. przyp. wyżej.

241

] Bohdan Korzeniewski96


Krynica, 10 X 1951 Szanowny Panie Dyrektorze,Zarówno o przeniesieniu inscenizacji warszawskiej Grzechu97 do innych teatrów, jak o zabez-

pieczeniu w związku z tym praw inscenizatora winna decydować Generalna Dyrekcja TOF, sprawa bowiem, jak Pan Dyrektor wie, nie dotyczy tylko tego, istotnie bardzo jaskrawego, wypadku. Ma ona charakter znacznie ogólniejszy. Pozbawienie inscenizatorów praw autorskich – w tych wypadkach, kiedy te prawa wynikają bezsprzecznie z dzieła utrwalonego w przedstawieniu i w egzemplarzu scenicznym – mogłoby teatrowi wyrządzić dotkliwe straty. Ponieważ jednak istnieją tendencje do takiego pominięcia inscenizatorów w projekcie nowego prawa autorskiego, więc należy wyzyskać sprawę Grzechu jako argument w obronie słusznej sprawy. Jedynie dlate-go prosiłem Pana Erwana98 o przerwanie prób do czasu, póki sprawa nie będzie wyjaśniona przez nasze władze zwierzchnie, tj. Ministerstwo K.[ultury] i S.[sztuki] oraz Generalna Dyrekcja TOF. Uprzejmie proszę Pana Dyrektora o łaskawe zwrócenie się do Dyrekcji Generalnej TOF o decyzję, której ja – oczywiście – najchętniej się podporządkuję. Przed dziesięciu dniami pisałem do Pana Dyrektora Pańskiego, prosząc go o zajęcie stanowiska w tej sprawie. Rzeczą teatru, przez Pana kierowanego, jest teraz uzyskać takie rozstrzygnięcie, które by pozwoliło na przyszłość teatrom korzystać w sposób prosty i jawny, bez obchodzenia czy „komentowania” zarządzeń z ogólnego dorobku teatralnego.

Przy sposobności pragnę wyjaśnić, że wszystkie dochody za inscenizację Grzechu przekazałem

96Bohdan Korzeniewski (1905–1992) – reżyser teatralny, krytyk i historyk teatru, był jednym z twórców teatrologii w Polsce. Od roku 1934 współpracował z kierowanym przez Aleksandra Zelwerowicza Państwowym Instytutem Sztuki Teatralnej w Warszawie, po przekształceniu PIST-u w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w roku 1946 od początku współtworzył jej program, pełniąc w niej funkcje: zastępcy rektora, dziekana Wydziału Dramaturgicznego i dziekana Wydziału Reżyserii. Ze szkołą był związany do roku 1975. W latach 1952–1954 pracował jako „główny reżyser” Teatru Narodowego w Warszawie, gdzie powstają jego istotne inscenizacje: Mąż i żona Fredry, Grzech Żeromskiego i Zemsta Fredry (wersja filmowa w roku 1957 we współpracy z Antonim Bohdziewiczem). Inscenizował także dramaty romantyczne: Nie-Boską komedię Krasińskiego (jako pierwszy po wojnie Dziady Mickiewicza), Szekspirowską Sławną historię o Troilusie i Kressydzie, ale także teksty rosyjskie: Sprawę Suchowo-Kobylina, Łaźnię Majakowskiego czy Zmierzch Babla.97S. Żeromski, Grzech, reż. B. Korzeniewski, scen. Z. Strzelecki, Teatr Polski w Warszawie, premiera 13 V 1951 r.98Ireneusz Erwan, wł. Erwan-Walczyk (1900–1982) – reżyser, aktor teatralny, kierownik artystyczny teatru. Premiera katowickiego Grzechu odbyła się w roku 1952 (S. Żeromski, Grzech, oprac. L. Kruczkowski, wg insc. B. Korzeniewskiego, reż. I. Erwan, dekor. Z. Strzelecki, kost. M. Żeromska, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego w Katowicach, premiera 26 I 1952 r.).

histoRiE242

na premię dla słuchaczów Wydziału Reżyserskiego99. Chciałem, aby słuszna sprawa zabezpiecze-nia praw autorskich inscenizatorów mogła być dyskutowana tylko jako kwestia zasad.

W Krynicy będę do 22 bm. Gdyby więc Pan Dyrektor otrzymał do tego terminu odpowiedź z Dyrekcji Generalnej, proszę o łaskawe przekazanie mi jej tutaj. Później – w Warszawie.

Łączę wyrazy poważania,Bohdan Korzeniewski


Warszawa, dnia 5 I 1954 r. Szanowny Panie Dyrektorze,Pod moją opieką, jako wykładowcy na Wydziale Reżyserskim, pozostaje w tym roku kończący

już studia ob.[ywatel] Jerzy Krasowski100. Ma on obowiązek wykonania reżyserskiej pracy dyplo-mowej. Ponieważ zależy mi na tym, aby dla pracy tej znalazł możliwie dobre warunki, pozwalam sobie zwrócić się do Pana z zapytaniem, czy w teatrze kierowanym przez Pana nie mógłby w naj-bliższych miesiącach wyreżyserować jednej sztuki. Dotychczas ob.[ywatel] Krasowski reżysero-wał samodzielnie, wypełniając program studiów: Szczygli zaułek B. Shawa101 oraz Grzech Żerom-skiego102 według mojej inscenizacji. Z obu prac wywiązał się dobrze, wykazując dużą inicjatywę własną, umiejętność pracy z aktorem i umiejętność organizowania prób. W Teatrze Narodowym przygotował kilka zastępstw, również z dobrym wynikiem. Może więc, moim zdaniem, pod-jąć nawet trudniejsze zadanie z pełną odpowiedzialnością. Praca dyplomowa według naszego rozumienia powinna nastręczać zadania właśnie już trudniejsze na terenie sztuki o większym ciężarze gatunkowym.

Byłbym Panu wdzięczny za parę słów odpowiedzi, gdyż sprawa ta leży mi na sercu103. Proszę przyjąć wyrazy prawdziwego poważania,

[Podpis odręczny]

Bohdan Korzeniewski

99Korzeniewski był dziekanem Wydziału Reżyserii w latach 1950–1952 i 1956–1975.100Por. przyp. 427.101G. B. Shaw, Szczygli zaułek, przeł. F. Sobieniowski, reż. J. Krasowski, scen. J. Zboromirski, Teatr im. S. Jaracza Olsztyn-Elbląg, premiera 21 VI 1953 r.102S. Żeromski, Grzech, opr. dramaturgiczne tekstu L. Kruczkowski, insc. B. Korzeniewski, reż. J. Krasowski, scen. J. Zboromirski, Teatr im. S. Jaracza Olsztyn-Elbląg, premiera 10 XII 1953 r.103 Krasowski nie wyreżyserował pracy dyplomowej we Wrocławiu.

243


Warszawa, 27 XII 1956 Szanowny Panie!Dzwonił do mnie przed paroma dniami Pan Dobrowolski104, prosząc o egzemplarz Amfitrio-

na 38 i o zgodzę na użyczenie mojej dawnej inscenizacji105. Mówił w Pańskim i swoim imieniu. Egzemplarz wysyłam i zgodę wyrażam. Sądzę, że byłoby z korzyścią dla przedstawienia, gdyby Pan zwrócił się również do p.[ana] Andrzeja Pronaszki106 o szkice dekoracji i kostiumów. Miesz-ka teraz w Warszawie: Marszałkowska 136, klatka 8, m. 147 (wejście od Szkolnej). Inscenizacja stanowiła pewną całość artystyczną i bez udziału Pronaszki nie można by osiągnąć tego samego rezultatu. Sądzę, że zawierzy Waszym pracowniom i udzieli szkiców bez wyjazdu do Wrocławia, co byłoby trudne ze względu na stan jego zdrowia. Ja od 27 bm. do 6–7 stycznia będę w Klinice Min.[isterstwa] Zdrowia przy Emilii Plater 18. Gdyby zaszło coś pilnego, proszę tam mnie szukać. Potem będę mógł przyjechać na parę dni, aby omówić zasady inscenizacji i jeśli to Panowie uzna-cie za stosowne, być na 1–2 próbach. Po Trzech Królach będę w domu. Najłatwiej można zastać mnie w domu do 10-ej rano albo po 10-ej wieczorem.

Łączę wyrazy szacunku,Bohdan Korzeniewski

PS Egzemplarz chciałbym poprawić po przepisaniu na miejscu albo w Warszawie.

4.

[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, dwie karty.]

Warszawa, 2 IX 1958 Drogi Panie Zdzisławie,Chciałbym raz jeszcze najserdeczniej podziękować Panu za opiekę nad moimi potrzeba-

mi czy pretensjami estetycznymi w dziedzinie umeblowania. Wczoraj wróciłem do Warszawy

104Andrzej Dobrowolski (1924–1986) – reżyser teatralny. Współpracował z teatrami w Łodzi, Warszawie, Wrocławiu i Kielcach. Premiera Amfitriona 38 we Wrocławiu odbyła się w roku 1957 (J. Giraudoux, Amfitrion 38, przeł. B. Korzeniewski, wg insc. B. Korzeniewskiego, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, muz. W. Lutosławski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 23 III 1957 r.).105Korzeniewski przełożył komedię Giraudoux oraz dwukrotnie sam ją wystawił (J. Giraudoux, Amfitrion 38, przeł. i reż. B. Korzeniewski, scen. A. Pronaszko, muz. Z. Jeżewski, Teatry Dramatyczne w Krakowie, premiera 26 XI 1948 r.; J. Giraudoux, Amfitrion 38, przeł. i reż. B. Korzeniewski, scen. A. Pronaszko, muz. W. Lutosławski, Teatr Rozmaitości w Warszawie, premiera 16 IX 1949 r.).106Andrzej Pronaszko (1888–1961) – malarz (członek ugrupowań Formiści i Praesens), scenograf i kostiumolog teatralny oraz wykładowca.

histoRiE244

z Wybrzeża i zastałem śliczny komplet biedermayerowski107 w swoim pokoju, dotychczas zupeł-nie pustym. Meble doszły w stanie znakomitym, bez jednego zadrapania. Jeśli to Pan Felczer108 zajmował się do końca transportem, proszę mu ode mnie bardzo gorąco podziękować. Pro-szę także napisać, jakie w związku z tym mam długi wobec Teatru. Już tym razem prócz dłu-gów wdzięczności także długi w znaczeniu nie przenośnym. Meble przyszły w opakowaniu, co na pewno pociągnęło spore wydatki. Nie chciałbym z ich zwrotem zalegać. Przepraszam, że zwracam się z tym do Pana. Przykro mi, że obarczam Pana jeszcze i tymi kłopotami, ale po prostu nie umiem sobie poradzić inaczej. Proszę nie brać tego, co powiem, za niedelikatność. Niezmiernie ujął mnie Pański, naprawdę wyjątkowy, takt w tej sprawie. Zrobił mi Pan ogromną przyjemność zapewne kosztem własnej – i to sporej – przykrości. Wiem, jak Pan lubi ładne rze-czy wokół siebie. Tych pozbył się Pan bez mrugnięcia okiem, stwarzając pozory, że całkiem Panu na nich nie zależy. Pragnę Panu powiedzieć szczerze, że to dostrzegłem i tym cała rzecz była dla mnie milsza.

Bardzo chciałbym pomóc Panu w Pańskiej pracy. Postaram się w tym sezonie tak ułożyć swoje sprawy, aby zrobić coś u Was, co by Panu nie przyniosło wstydu. Dalsza przyszłość jest jeszcze ciemna. Przypominam tylko, że kiedyś snuliśmy wspólnie pewne plany. Wrócę do nich, kiedy się staną bardziej realne109.

Mocno ściskam Panu rękę,Bohdan Korzeniewski


[Brak daty.]

Szanowny Panie Dyrektorze,Bardzo Panu dziękuję za list z miłą wiadomością o powiększeniu się – dla mnie niespodziewa-

nym – mego umeblowania. Należność za przesłanie gabinetu przesyłam razem z listem. Dosta-łem rachunek dopiero wczoraj po powrocie z Gdańska. Dlatego może przekroczy wyznaczony mi termin 27 bm. Proszę mnie przed administracją teatru wytłumaczyć.

Nie chciałbym Pana znowu obarczać kłopotami z wysyłką kanapy. Jestem jednak na tę odle-głość całkowicie bezradny. Przy tym rzadko bywam w domu. Do 1 X siedzę w samochodzie mię-dzy Warszawą, gdzie prowadzę egzaminy wstępne na wydział reżyserski110 i próby zastępstw

107Biedermeier – styl w sztuce, w tym użytkowej, rozwinięty w Niemczech i Austrii między 1815 a 1848 r.108Jerzy Felczer – zatrudniony w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu w okresie 1954–1963 jako kierownik administracyjno-gospodarczy.109Do współpracy za dyrekcji Grywałda nie doszło, Korzeniewski dopiero za dyrekcji Krystyny Skuszanki i Jerzego Krasowskiego wyreżyserował sztukę w tym teatrze (Molière, Podstępy Skapena, przeł., intermedia, insc. i reż. B. Korzeniewski, scen. J. Konarzewska, muz. A. Walaciński, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 2 X 1968 r.).110Wydział Reżyserii PWST w Warszawie.

245

w Wariatce111, a Gdańskiem, gdzie 1-ego mam premierę Nie będzie wojny trojańskiej112. 4 X zno-wu wyjeżdżam na parę tygodni do Francji, w związku z posiedzeniem Komitetu Wykonawczego I. T. I.113, może to usprawiedliwi mnie przed Panem, że nie mogę przyjechać do Wrocławia i zająć się tą sprawą osobiście. Znowu więc proszę Pana o pomoc. Proszę łaskawie wydać komu trzeba polecenie wysłania kanapy w taki sposób, jaki dla Was będzie najdogodniejszy. Wszelkie wydatki ponoszę chętnie, zachowując szczerą wdzięczność dla Pana i tych kolegów, którzy zechcą się tym troskliwie zająć.

Ośmielam się zwrócić do Pana jeszcze z jedną prośbą. W Desie wrocławskiej obiecano mi wystaranie się o łóżko biedermayerowskie (mahoń z intarsją). Podobno nie jest to trudne. Chciałbym z niego sporządzić sobie tapczan w kolorze i formie gabinetu. Otóż, byłbym naprawdę b.[ardzo] wdzięczny, gdyby Pan zechciał przy okazji zapytać o nie i obejrzeć. Tylko na Pana mogę zdać się w tej sprawie. Nie chciałbym jednak Pana trudzić. Proszę zrobić to po drodze, mimocho-dem, albo machnąć ręką, gdyby to Panu miało zabierać czas.

Proszę przyjąć serdeczne pozdrowienia i wyrazy wdzięczności,Bohdan Korzeniewski

6.


Warszawa, 23 XI [19]58 Szanowny Panie Dyrektorze,B.[ardzo] Pana przepraszam, że trudzę swoimi drobnymi sprawami. Skoro jednak wyświad-

czyło się komuś grzeczność, trzeba długo ponosić skutki tej słabości. Myślę o Panu i o Pańskiej miłej uczynności. Był Pan łaskaw przed paru miesiącami przysłać mi rozkoszną wiadomość, że do kompletu zakupionych mebli jest jeszcze kanapa. Nie mam żadnych innych znajomych we Wrocławiu i dlatego zwracam się z tym do Pana. Czy nie zechciałby Pan – naprawdę już po raz ostatni – poprosić kogoś z pańskiej administracji, aby mi ją łaskawie zechciał polecić opakować i przesłać koleją. Oczywiście, wszystkie wydatki zwrócę natychmiast. Gdyby było trzeba, prześlę należność z góry, bylem tylko wiedział, ile wynosi.

Należność za wysyłkę poprzednią przesłałem natychmiast po otrzymaniu rachunku. Mam nadzieję, że doszła szczęśliwie, bo nikt od Pana nie reklamował.

Naprawdę, serdecznie pana przepraszam za te kłopoty, wykraczające poza Pańskie zaintere-sowania i zajęcia, ale jest Pan jedynym człowiekiem we Wrocławiu, do którego mogę się z tym zwrócić.

Proszę przyjąć serdeczne pozdrowienia i wyrazy szacunku,Bohdan Korzeniewski

111J. Giraudoux, Wariatka z Chaillot, przeł. T. Żeromski, reż. i oprac. tekstu B. Korzeniewski, scen. A. Pronaszko, muz. W. Lutosławski, Teatr Polski w Warszawie, premiera 6 IX 1958 r.112J. Giraudoux, Nie będzie wojny trojańskiej, przeł., reż. i insc. B. Korzeniewski, scen. J. A. Krassowski, muz. H. Jabłoński, Teatr Wybrzeże w Gdańsku, premiera 1 X 1958 r.113Korzeniewski od maja 1955 roku był przewodniczącym Polskiego Ośrodka ITI (Międzynarodowego Instytutu Teatralnego).

histoRiE246


Warszawa, 28 XI [19]58 Szanowny Panie Dyrektorze,Jeszcze raz przepraszam za kłopoty i jeszcze raz dziękuję za pomoc. Przesłanie mebla

do instytucji państwowej będzie istotnie prostsze. Proszę więc o łaskawe skierowanie tej kanapki na adres: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, Warszawa, Miodowa 24. Dodatkowo odbiorcą może być albo administracja PWST, albo nawet ja, jako dziekan Wydziału Reżyserskiego. Koszty przewozu może pokryć szkoła, jeśli trzeba płacić przy odbiorze, albo też ja zwrócę je zaraz Teatro-wi przez Pana kierowanemu. O inne rzeczy proszę się nie troszczyć. I tak muszę z nimi trochę zaczekać. Doprawdy jest mi przykro, że zaprzątałem Panu czas tymi błahymi sprawami.

Przesyłam Panu wyrazy poważania i uściski dłoni,Bohdan Korzeniewski


Warszawa, 6 I 1959 Szanowny Panie Dyrektorze,B.[ardzo] serdecznie dziękuję Panu za łaskawą pamięć. Kanapka przyszła wczoraj. Doskonałe

zabezpieczenie ochroniło ją od wszelkich uszkodzeń i nawet zadrapań. Świetnie uzupełnia kom-plet mebli, które mi teatr tak uprzejmie odstąpił. Z nią nareszcie skończą się Pańskie kłopoty, które ściągnął na Pana mój przyjazd wówczas do Wrocławia. Prócz drobnej sprawy, naprawdę ostatniej. Bardzo proszę o przypomnienie temu koledze, który się zajmował transportem, aby był łaskaw podać mi wysokość kosztów, jakie to za sobą pociągnęło. Dług prześlę zaraz pod wskazany adres.

Jeszcze raz przepraszam Pana za zajmowanie Mu czasu drobnymi, prywatnymi sprawami i proszę o przyjęcie najlepszych życzeń noworocznych.

Bohdan Korzeniewski


Warszawa, 5 I 1964 Szanowny Panie Dyrektorze,Wdzięczny jestem Panu, że zechciał Pan zaopiekować się dla wykonania warsztatu reżyser-

skiego jednym z naszych najbardziej dojrzałych i samodzielnych słuchaczów. Radziłem p.[anu] Zdzisławowi Dąbrowskiemu114, aby porozumiał się właśnie z Panem, i cieszę się, że dochodzi do realizacji pracy. Jestem pewien, że znajdzie w Panu życzliwego opiekuna i kolegę. Hamlet

114Zdzisław Dąbrowski – reżyser teatralny i radiowy.

247

jest propozycją b.[ardzo] śmiałą w każdym teatrze115. Nigdy jednak nie powstrzymuję moich studentów od zamiarów najzuchwalszych, jeśli wyrastają z dążeń uczciwych i przemyślanych. Pan Dąbrowski w dotychczasowych pracach szkolnych wykazał tyle poczucia odpowiedzialności i taktu artystycznego, że propozycja nawet tak wielka nie budzi we mnie obaw. Jestem przeko-nany, że będzie umiał zadanie wykonać w sposób samodzielny. Wypada mi więc tylko i teatrowi, który tej pozycji się nie lęka, i jemu samemu, który ją podejmuje, życzyć powodzenia.

Postaram się, jeśli o mnie chodzi, dopomóc p.[anu] Dąbrowskiemu w tym zakresie, jaki on uzna za potrzebny. W takich wypadkach wydział reżyserski nie uchyli się również od odpo-wiedzialności.

Proszę przyjąć wyrazy prawdziwego poważania,Bohdan Korzeniewski


Warszawa, 10 IV 1972 Szanowny Panie Dyrektorze,Doszły mnie słuchy – nie wiem, czy prawdziwe – że rozstał się Pan z kierownikiem literackim

i poszukuje nowego. Otóż, jeśli tak jest naprawdę, ośmielam się polecić Panu panią Annę Kra-jewską-Wieczorek116. Jest to doktorantka z seminarium pani Stefanii Skwarczyńskiej117 z przygo-towaniem klasycznym, ale jednocześnie żywo interesująca się teatrem współczesnym i dobrze z nim obznajmiona. Odznacza się gruntowną kulturą umysłową i nie mniejszą towarzyską, co nie jest bez znaczenia w dzisiejszych czasach. Myślę, że zadanie potraktowałaby z całym przejęciem, nie wzorując się na tych doradcach literackich, którym się daje pensję za ich rzekomą pozycję i znajomości.

Przepraszam, że występuję z tą propozycją, ale robię to, pamiętając o dawnej i dobrej znajo-mości.

Łączę pozdrowienia,Bohdan Korzeniewski

115W. Shakespeare, Hamlet, przeł. J. Paszkowski, reż. Z. Dąbrowski, opieka reż. B. Korzeniewski, scen. Z. Pietrusińska, oprac. muz. T. Sikorski, Teatr im. S. Żeromskiego, Kielce-Radom, premiera 3 V 1964 r.116Anna Krajewska-Wieczorek – krytyczka, historyczka teatru, tłumaczka, pedagożka związana z Uniwersytetem Jagiellońskim i PWST w Warszawie. Od roku 1988 w USA, najpierw na University of California Los Angeles (Theatre Department), później – od roku 2007 – na Loyola Marymount University.117Stefania Skwarczyńska (1902–1988) – krytyczka i historyczka literatury, teatrolożka, pedagożka, profesorka zwyczajna. Konsekwentnie opowiadała się za teatralną teorią dramatu. Autorka m.in. prac Wokół teatru i literatury czy W orbicie literatury – teatru – kultury naukowej.

histoRiE248

] Monika Żeromska118


9 XI [19]51 Szanowny Panie Dyrektorze,Otrzymałam przesłane mi przez Pana do podpisania dwa egzemplarze umowy119, ale, nie-

stety, nie mogę ich podpisać, ponieważ zawierają pomyłkę, powstałą, jak przypuszczam, z winy maszynistki, tym niemniej dość zasadniczą. W punkcie trzecim umowy powiedziane jest: „Wynagrodzenie za wykonanie zlecenia objętego niniejszą umową wynosi 150 zł (słownie: sto pięćdziesiąt złotych)”.

Czy TOF zatwierdził umowę w tym brzmieniu?Poza tym druga sprawa: z umową tą byłam w Sekcji Architektury Wnętrza i Dekoracji przy

Zw.[iązku] Art.[ystycznym] Plastyków, którego jestem członkiem. Tam powiedziano mi, że zgod-nie z konwencją, w moim wypadku, tj. z momentem oddania całej zleconej pracy, nie mogę podpisywać umowy na zaliczkę 25% i resztę należności po premierze, a powinnam otrzymać całość sumy z chwilą podpisania umowy.

Trzecia sprawa: w umowie nie ma słowa o moim udziale w nadzorze artystycznym nad reali-zacją kostiumów, tym samym nie mogę starać się ani otrzymać diet na wyjazdy i pobyt w Kato-wicach.

Licząc na rychłą odpowiedź w tej sprawie pozostaję z szacunkiem,Monika Żeromska


17 XI [19]75 Szanowni Państwo!Nie mogę przyjechać do Kielc na premierę Przepióreczki120 w dniu 20-go listopada, przesyłam

dla całego zespołu Teatru im. Stefana Żeromskiego bardzo uprzejme ukłony i pozdrowienia,Monika Żeromska

118Monika Żeromska (1916–2001) – malarka, pisarka, scenografka i kostiumolożka, córka Stefana Żeromskiego.119Por. przyp. 98.120S. Żeromski, Uciekła mi przepióreczka, reż. A. Dobrowolski, scen. J. Golka, Teatr im. S. Żeromskiego Kielce-Radom, premiera 20 XI 1975 r. (wznowienie inscenizacji: S. Żeromski, Uciekła mi przepióreczka, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Garlicki, Teatr im. S. Żeromskiego Kielce- -Radom, premiera 10 XI 1973 r.).

249

] Janusz Minkiewicz121

[List pisany na maszynie na papierze formatu A4, jedna karta.][U góry w lewym rogu pieczątka]

Janusz MinkiewiczWarszawaAl. Niepodległości 84 m. 6

Warszawa, 29 maja 1951 r.

Ob.[ywatel] Zdzisław Grywałd Dyrektor Naczelny Państw.[owego] Teatru Śląskiego KatowiceSzanowny Panie Dyrektorze!W odpowiedzi na list Panów122 l. dz. 1641/51 z dn. 15 maja, uprzejmie komunikuję, iż obaj

z kol.[egą] Prutkowskim123 chętnie zgadzamy się na to, aby prapremiera sztuki Tokajewa Konku-renci w naszym przekładzie odbyła się w Katowicach, z tym jednak, aby nie stało się to później niż w połowie września r.b., a to dlatego, iż Państwowy Teatr Nowy, z którym podpisaliśmy umo-wę na wystawienie tej sztuki w Warszawie, zapowiada premierę na koniec września124.

Równocześnie prosimy, aby był Pan łaskaw, za pośrednictwem przedstawiciela Zaiksu125 w Katowicach, spisać umowę na wystawienie tej sztuki w Państ[wowym] Teatrze Śląskim. W tym wypadku zależy nam na pośpiechu, gdyż chcielibyśmy otrzymać z Zaiksu, jak to jest w zwyczaju, odpowiednią zaliczkę.

Warunki nasze są takie same, jakie zostały ustalone z warszawskim Teatrem Nowym: siedem % dla nas za tłumaczenie i piosenki, reszta dla kompozytora. Czyli 3,5% dla Prutkowskiego i 3,5% dla mnie.

Oczekuję możliwie szybkiej odpowiedzi, pozostaję z wyrazami szacunku,[Podpis odręczny]

Janusz Minkiewicz

121Janusz Minkiewicz (1914–1981) – pisarz, satyryk, autor szopek politycznych i tekstów piosenek, twórca librett oraz tłumacz.122To znaczy Grywałda i Zawistowskiego.123Józef Prutkowski, wł. Józef Nacht (1915–1981) – poeta, satyryk, aktor filmowy, tłumacz, kierownik artystyczny teatru. W wojsku polskim, w którym był od 1944 roku, kierował zespołami artystycznymi organizowanymi przy armii.124Prapremiera Konkurentów odbyła się w Teatrach Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy (A. Tokajew, Konkurenci, przeł. J. Minkiewicz, J. Prutkowski, reż. J. Walden, scen. A. Muszyński, muz. G. Kardaś, teksty piosenek A. Kowalkowski, Teatr Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy, prapremiera 22 XII 1951 r.). Premiera Konkurentów w Teatrze Nowym – w roku następnym (A. Tokajew, Konkurenci, przeł. J. Minkiewicz, J. Prutkowski, reż. i oprac. dram. tekstu J. Warnecki, scen. J. Hawryłkiewicz, kost. O. Imbierowicz, muz. S. Dzięgielewski, teksty piosenek. M. Madziński, Teatr Nowy w Warszawie, premiera 20 VII 1952 r.). W Katowicach przedstawienie nie zostało wystawione.125Por. przyp. 58.

histoRiE250Archiw

um Grywałda

]

251

] Kazimiera Iłłakowiczówna126


7 X 52PoznańGajowa, 4. m. 8t.[elefon] 506.17

Drogi Panie Wilu127,Pani Stasia128 zabrała – z polecenia Pana – maszynopis Egmonta J. W. Goethego129 dla Teatru

Polskiego i niegranego tam, bo zaszła zmiana Dyrektora130, czy też bo z góry grać nie pozwolono. Teatr Polski zapłacił odszkodowanie (b.[ardzo] małe) i z nim sprawa skończona. W „Ossolineum” we Wrocławiu jest u p. Pelca131 maszynopis jeszcze bardziej poprawiony, ale właściwie taki sam. Oczywiście zabranie Egmonta przez p. Stasię nie stanowi jeszcze o żadnych między nami per-traktacjach i będę oczekiwała jakichś kroków od Pana132. Nie jestem członkiem ZAIKS’u i sprawy swoje załatwiam sama.

Przy tej okazji przesyłam też mojego Don Karlosa133. Może w okresie przyjaźni naszej z N.D.134

126Kazimiera Iłłakowiczówna (1892–1983) – poetka, prozaiczka, dramatopisarka i tłumaczka, osobista sekretarka Józefa Piłsudskiego. W okresie wczesnej młodości zainteresowana ruchem feministycznym, później zaś związana ze Skamandrem, wobec którego zachowywała jednak dystans. Na swoje utrzymanie w Poznaniu zarabiała, udzielając lekcji języka angielskiego oraz przekładając teksty prozatorskie i dramatyczne (przede wszystkim tłumaczenia utworów Goethego i Tołstoja). Autorka m.in. tomiku Odejście w tło (1976). Po jej śmierci ustanowiona została nagroda jej imienia, która – wręczana w jej poznańskim mieszkaniu przy ulicy Gajowej 4/8 – przypada co roku najlepszym debiutującym poetom.127Wilam Horzyca, por. przyp. 45.128Mowa o żonie Horzycy – Stanisławie, por. przyp. 71.129Tłumaczenie ukazało się w roku 1956: J. W. Goethe, Egmont, przeł. K. Iłłakowiczówna, oprac. Z. Ciechanowska, Wrocław 1956.130Dyrektorem Teatru Polskiego w Warszawie został w roku 1950 Bronisław Dąbrowski, który zastąpił odwołanego po sezonie kierownika artystycznego Leona Schillera.131Julian Pelc – kierownik Działu Wydawniczego w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu (1948–1953), później dyrektor Wydawnictwa ds. techniczno-wydawniczych, do roku 1972.132Sztuki Goethego Horzyca nigdy nie wystawił, nigdy również nie znalazła się w repertuarze wrocławskiej sceny.133Wydanie książkowe: F. Schiller, Don Karlos. Infant Hiszpański, przeł. K. Iłłakowiczówna, Warszawa 1933. Sztukę w tłumaczeniu Iłłakowiczówny wystawiono w roku 1965 (F. Schiller, Don Karlos, przeł. K. Iłłakowiczówna, reż. O. Koszutska, scen. L. Jankowska, oprac. muz. J. Koziorowski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 1 IV 1965 r.).134NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna.

histoRiE252

i ta rzecz się przyda? W Narodowym w 1932 grali135 skrót wg egzemplarza z „Burgtheater” w Wiedniu136 (75 razy) z Solskim137 jako Filipem, Malicką138 jako królową.

Łączę bardzo serdeczne słowa pozdrowienia i przyjaźni.Iłłakowiczówna


2 grudnia 1952 r.PoznańGajowa, 4 m. 8tel. 506.17

Uprzejmie dziękując za pismo z dnia 13 listopada, które oczywiście do niczego Teatru Polskie-go [dopisek odręczny, nad linijką] we Wrocławiu nie zobowiązuje, mogą bowiem zawsze zajść jakieś nieprzewidziane okoliczności i różne stąd przeszkody, nadmieniam, że z chwilą, kiedy u Was sprawa stanie się już naprawdę aktualna, należy wystąpić do mnie z odpowiednią ofertą. Nie jestem członkiem ZAIKS’u i załatwiam swoje sprawy wyłącznie sama. Dziękuję za zwrot Don Karlosa.

/-/ Kazimiera Iłłakowiczówna

[Podpis odręczny]

Kazimiera Iłłakowiczówna

Do Państwowych Teatrów Dramatycznychwe Wrocławiu

135F. Schiller, Don Carlos, przeł. K. Iłłakowiczówna, reż. E. Chaberski, scen. K. Frycz, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 20 II 1932 r.136Burgtheater – Teatr Dworski w Wiedniu, otwarty 14 marca 1741 r. Budynek odbudowano po zniszczeniach w czasie bombardowań w roku 1945 (nietknięte pozostały skrzydła boczne, w których znajdowały się freski Gustava Klimta i Franza Matscha). Prace renowacyjne ukończono w roku 1955.137Ludwik Solski (1855–1954) – aktor, reżyser, dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie (1905––1913).138Maria Malicka (1904–1992) – aktorka teatralna i filmowa. Występowała w teatrach w Krakowie, Warszawie, Bielsku, Szczecinie i Łodzi. W okresie 1957–1971 grała w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie.

253


PoznańGajowa, 4 m. 8

3 listopada 1958 r.

Obywatel DyrektorGRYWAŁD

Teatr PolskiWrocław

Wielce Łaskawy Panie Dyrektorze,W dniu 26 października r.b. odwiedził mnie p. Jakub Rotbaum139 z Waszego Teatru i zawiado-

mił mnie, że teatr ma zamiar grać inscenizację Anny Karenin140 Tołstoja opartą na moim tekście, tj. na moim przekładzie tej powieści. Był tak uprzejmy, że przeczytał mi całość, przy czym skon-statowałam z wielką przyjemnością, że znakomity Wasz reżyser nic do mego tekstu nie dodał, pozostał on całkowicie tołstojowski tak, jak go spolszczyłam. Powinnam właściwie mieć do Pana urazę, że nie zwrócił się Pan do mnie o autoryzację przed wzięciem Anny Karenin na warsztat, co należało uczynić stosownie do zwyczaju oraz przepisów prawa autorskiego, cieszę się jednak bardzo, że zlecił Pan ustawienie tołstojowskich rozmów tak znanemu i wybitnemu człowieko-wi teatru, jakim jest p.[an] Rotbaum. Ponieważ upłynęło od mojej z nim rozmowy dni akurat 10, a ja dotychczas nie otrzymałam od Pana listu umownego do podpisu, pozwalam sobie przy-pomnieć, że taka „formalność” jest niezbędna na to, by teatr mógł inscenizację ową wystawić, nie naruszając moich praw. Kopię listu, jak go sobie wyobrażam i jaki podpisywałam z innymi teatrami, wręczyłam p. Rotbaumowi, mogła się jednak gdzieś zawieruszyć u człowieka tak zaję-tego, wobec czego przesyłam ją obecnie wprost Panu. Rubrykę procentu pozostawiam niewy-pełnioną, sądząc, że i Pan, i p.[an] Rotbaum najlepiej się orientujecie, ile mi się należy.

Będę uradowana, jeśli rzecz ta będzie miała wielkie powodzenie i przyniesie pracy w nią wło-żonej przez wszystkich partnerów, mnie nie wyłączając, zaszczyt.

[Podpis odręczny]

Kazimiera Iłłakowiczówna[Adnotacja odręczna]

2 załączniki

139Por. przyp. 151.140L. Tołstoj, Anna Karenina, przeł. K. Iłłakowiczówna, adapt. scen. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 29 XI 1958 r.

histoRiE254


Państwowy Teatr... dn... roku... w... ul... telefon...L. dz.

ObywatelkaKazimiera Iłłakowiczówna

Poznań, Gajowa, 4 m. 8

Państwowy Teatr .............. przewiduje wystawienie inscenizacji Anny Karenin według Pani przekładu, składamy więc niniejszym ofertę Sz.[anownej] Pani jako tłumaczce, proponując .... od dochodu brutto, płatnej miesięcznie od chwili rozpoczęcia przedstawień – na podstawie roz-liczeń naszej rachuby. Ponieważ nie posiada Pani konta czekowego, wypłaty będziemy przesyłali pocztą. Prosimy o wyrażenie zgody przez podpisanie kopii niniejszego listu umownego.

Główny Księgowy

DYREKTORDo wiadomości Centralny Urząd Teatrów

Autor:Zgadzam się.


PoznańGajowa 4 m. 8

4 XI 58

Dyrekcja Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu

Otrzymując pismo W.[ielmożnych] Panów z dnia 28 X b.r. – dziś rano konstatuję, że skrzy-żowało się ono z moim z dnia 3 b.m. Sformułowanie W.[ielmożnych] Panów nie odpowiada mi i nadmieniam, że pragnę podpisać list umowy wg sformułowania, jakie Panom przesłałam.

[Podpis odręczny]

Kazimiera Iłłakowiczowna

255

6.[List pisany na maszynie na papierze formatu A4, dwie karty.]

16 list.[opada] 1958 r.PoznańGajowa, 4 m. 8

Obywatel DyrektorZdzisław Grywałd

WROCŁAW

Wielce Łaskawy Panie Dyrektorze,Proszę wybaczyć zwłokę w odpowiedzi, pochodzącą z brania udziału w jury, mającym orzec,

który debiut poetycki książkowy w roku „szkolnym” 1957–1958 jest najlepszy141. Musiałam w związku z tym wyjechać do Warszawy, a po powrocie dopiero teraz otworzyłam pocztę, która narosła. Załączam podpisane trzy egzemplarze listu umownego – wszak tak? – a zachowuję czwarty u siebie. A może dla uprawomocnienia trzeba i na tym jeszcze przyłożyć u Was jakąś pieczęć? W takim razie proszę mi o tym donieść, a odeślę i czwarty egzemplarz.

Musiał się Pan zdziwić, że zgodziłam się na tak niski procent, a nie przynajmniej pół na pół. Przyznaję, że tylko w tym wypadku, tj. dla p.[ana] Rotbauma i dla teatru wrocławskiego poszłam na takie ustępstwo. Gdyby tę samą inscenizację miał np. grać inny teatr, to już bym żądała wyż-szego, to znaczy normalnego, procentu. Boć ostatecznie ustawienie tekstu złożonego wyłącznie z „moich” słów jest z pozoru zupełnie normalną robotą „dramaturgiczną”, którą wykonuje się przy każdej prawie sztuce. Więc choćby Don Karlos, który ma 5000 wierszy. I z niego też wypada wybrać te kawałki, które się zamierza grać, a przecie nikt z tego powodu nie obniża procentu tłumaczowi.

Takie są pozory, prawda jest jednak inna. Gdyby teatr był się zwrócił do mnie (jak zresztą należało) o adaptację Anny dla niego, to ja z pewnością byłabym odmówiła, już choćby dlatego, że potwornie nudziłam się nad tym przekładem przez dwa lata i że osoba bohaterki jest mi antypatyczna. Jestem całkowicie po stronie męża, nie cierpię Wrońskiego. Owszem, adapto-wałam tekst ale pod tytułem Karenin i z niego rada byłabym zrobić bohatera... Poza tym sądzę, że pomysł sam jest coś wart, bo to z pewnością pomysł p.[ana] Rotbauma, a jeszcze dalej sądzę, że instytucjom kulturalnym na Śląsku należy wszystko ułatwiać, a także iść na rękę ludziom, którzy tam chcą pracować.

Radabym, aby Pan w wolniejszej jakiejś chwili zainteresował się również sztuką mego pió-

141Mowa o Ogólnopolskim Festiwalu Młodej Poezji Polskiej, organizowanym w tamtym czasie pod przewodnictwem grupy poetyckiej „Wierzbak”. Laureatem II edycji festiwalu – o której najprawdopodobniej pisze Iłłakowiczówna (edycja z roku 1957 obejmowała bowiem debiuty z okresu 1956–1957) – został wybrany pośmiertnie Andrzej Bursa (za wydany nakładem Wydawnictwa Literackiego tomik Wiersze).

histoRiE256

ra, którą dałam do przejrzenia p.[anu] Rotbaumowi. Jest to sztuka śląska142, polityczna, osnuta na tle historycznym, bardzo starannie przestudiowanym przeze mnie parę lat temu. Rozgrywują się w niej dwa wątki 1) zatargu polsko-niemieckiego na Śląsku, 2) świętości Nankiera143. Jak Panu zapewne wiadomo istnieje w tutejszej archidiecezji tendencja do przeprowadzenia beaty-fikacji Nankiera. Taka beatyfikacja nie byłaby pozbawiona cennych punktów politycznych w wal-ce o polskość Śląska i sądzę, że wzniecenie tej kwestii przez ordyn.[ariusza] Lagosza144 kto wie, czy nie stąd poszło właśnie.

Rozumiem, że treści religijne są dla obecnego reżymu raczej irytujące, sztuka jednak bynaj-mniej nie gloryfikuje kleru (rzecz dzieje się w epoce głębokiego rozkładu tej warstwy), trafiają się w niej – biskup Paweł rozpustnik i morderca, kanonik wrocławski – zdrajca i pijanica oraz nuncjusz – łajdak.

Nie będę się dalej rozprzestrzeniała na temat, który mnie bardzo obchodzi, zwłaszcza od cza-su, gdy jeden z aktów sztuki widziałam odegrany przez kleryków wrocławskiego seminarium.

Życzę raz jeszcze wielkiego sukcesu Dyrekcji i wybitnemu jej reżyserowi

[Podpis odręczny]



PoznańGajowa, 4

9 stycznia 1959 r.

Do DyrekcjiTeatrów

Wrocławskich

Łaskawy Panie Dyrektorze, zgodnie z naszym porozumieniem powinnam już była otrzymać od Was rozliczenie i tantjema

od Anny Karenin, która u Was idzie od 29 listopada ub.r. Pozwalam sobie o tym przypomnieć, przesyłając życzenia noworoczne i uprzejme ukłony.


142Mowa o dramacie Ziemia rozdarta, którego bohaterem jest biskup Nankier (Iłłakowiczówna poświęciła mu również cykl wierszy Nancheriana).143Biskup Nanker, właśc. Jan Kołda herbu Oksza (ok. 1270–1341) – w latach 1320–1326 biskup krakowski, następnie biskup wrocławski(1326–1341), dokąd został przeniesiony przez Władysława I Łokietka na skutek zatargu o zwrot należącego do biskupstwa krakowskiego Biecza. Sprzyjał polskości Śląska. Pochowany w kościele św. Krzyża we Wrocławiu.144Por. przyp. 393.

257


Wielce Łaskawy Panie Dyrektorze,jest Pan chlubnym wyjątkiem, bo przysyła Pan tantiema (czy też jej część) przed samymi

rachunkami, gdy zwykle rachunki wpływają regularnie co miesiąc, forsa natomiast kuleje gdzieś z tyłu. Pieniądze otrzymałam z wielkim aplauzem, ale wcale nie rezygnuję z otrzymania zesta-wień za ubiegłe miesiące i proszę o nie.

Czy Pan jest zadowolony z frekwencji? Nic absolutnie nie słyszałam, jak się sztuka podoba i czy „idzie”.

Łączę uprzejme ukłony.

Iłłakowiczówna

21 I 59PoznańGajowa, 4. m. 3tel. 506.17


[...] I 59PoznańGajowa4. m. 8tel. 506.17

Najłaskawszy Panie Dyrektorze,dzięki za zestawienie. Już teraz tylko mi brak wykazu, ile strącono na podatek (?) z należności

6.338.90 żeby zostało 5806,10, bo na odcinku, gdzie się to zwykle zaznacza, brak wyliczenia... I przepraszam, że tak nudzę!

Ciągle kombinuję, żeby się „urwać” do Wrocławia. Dziś skończyłam i wysłałam do P.I.W.u moją nową książkę145, ale już jest korekta tomu wierszy, który wychodzi w „Czytelniku”146 i parę innych tego rodzaju rzeczy, które mnie przytrzymują w domu. Ale Annę muszę zobaczyć i nie tylko Annę, ale widzów – jak reagują, czy nie zanadto na opak. Czy bywa też przedstawienie popołudniowe, to ważne dla mnie?

Łączę serdeczne pozdrowienia dla Pana i p.[ana] Rotbauma.Iłłakowiczówna

145 K. Iłłakowiczówna, Wiersze 1912–1959, wybrał P. Hertz, Warszawa 1964.146K. Iłłakowiczówna, Lekkomyślne serce, Warszawa 1959.

histoRiE258


18 III 59PoznańGajowa, 4. m. 8

Łaskawy Panie Dyrektorze,dziękuję za list Pana z datą 12 b.m. otrzymany wczoraj. Ubolewam prawdziwie, że nie udało

mi się zobaczyć Anny. Myślałam, że będzie jeszcze dawana na przemian z innymi sztukami przez czas dłuższy. 70 razy z rzędu to olbrzymia cyfra147! Serdecznie winszuję. Przeszkodą dla mnie do wybrania się była ciągła niepewność w sprawie noclegu u kuzynów moich, bowiem od Świąt były ciągle choroby w domu i dopiero teraz ustaliło się zdrowie. A zawsze do nich zajeżdżam.

Łączę uprzejme ukłony

Iłłakowiczówna

147Przedstawienie obejrzało 54 238 widzów.

259

] Tadeusz Kantor148


Kraków 9 X [19]53

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Przepraszam za bardzo spóźnioną odpowiedź. List Pański przyszedł w czasie mojej nieobecno-

ści w Krakowie i został mi doręczony dopiero po przyjeździe.Czuję się zaszczycony Pańską propozycją, a perspektywa współpracy z Waszym Teatrem przed-

stawia się dla mnie kusząco.Niemniej nie mogę dziś dać zdecydowanej odpowiedzi. Na razie jestem związany z tutejszym

teatrem faktem premiery Domku z kart149 24 bm., do którego dałem oprawę scenograficzną. Poza tym wiąże mnie umowa z Operą Warszawską (umowa o dzieło), dla której mam opracować do końca grudnia Damę Pikową150.

Chciałbym jeszcze dodać, że w najbliższym tygodniu ustali się mój stosunek do dalszej współ-pracy z obecną dyrekcją Państw.[owych] Teatrów Dram.[atycznych] w Krakowie. I w tym termi-nie mógłbym dać konkretną odpowiedź.

Proszę przyjąć wyrazy poważania,

Tadeusz Kantor

148Tadeusz Kantor (1915–1990) – malarz, grafik, scenograf, reżyser, twórca happeningów, w czasie II wojny światowej prowadził w Krakowie Podziemny Teatr Eksperymentalny, wystawiając m.in. Balladynę Słowackiego i Powrót Odysa Wyspiańskiego. W roku 1955 założył także w Krakowie Teatr Cricot 2, z którym przygotował m.in przedstawienia Witkiewiczowskie: Mątwa, Kurka Wodna, Nadobnisie i koczkodany, oraz Umarłą klasę, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści. Zmarł w czasie pracy nad przedstawieniem Dziś są moje urodziny.149M. Koszyc, E. Zegadłowicz, Domek z kart, reż. J. Kaliszewski, scen. T. Kantor, Teatry Dramatyczne w Krakowie, premiera 31 X 1953 r.150Inscenizację Damy Pikowej Czajkowskiego miał reżyserować Aleksander Bardini, Kantor przygotował projekty scenografii i kostiumów, ale do premiery nie doszło.

histoRiE260Archiw

um Grywałda

]

261

] Jakub Rotbaum151


[Brak daty.]

Czwartek,godz. 21.

Drogi Panie Dyrektorze!Otrzymałem dziś po południu telegram z Warszawy z prośbą, abym uczestniczył w uroczy-

stości poświęconej pięcioleciu istnienia Państw.[owego] Teatru Żydowskiego w Polsce152. Sądzę, że Pan nie będzie miał nic przeciwko temu. Przy okazji pójdę do jednego wybitnego specja-listy dla zbadania mojego stanu zdrowia. Próbę sobotnią poprowadzi zaś Wójcik153. Materiały do próby zostawiam w moim pokoju na biurku. Wrócę w poniedziałek rano na próbę na godz. 10. Gdyby zaszło coś nagłego, proszę telefonować do Pani Idy Kamińskiej154, tel. nr 889 48, albo telegrafować na Jej adres: Marszałkowska 55–73 M.D.M Blok I–13 m. 6I.

Pozdrawiam Pana serdecznie,

J. Rotbaum

PS Wyjeżdżam dziś o g. 024. Będę w domu ok. g. 2330.

151Jakub Rotbaum (1901–1994) – reżyser teatralny, malarz. Odbył studia teatralne w Moskwie u Konstantina S. Stanisławskiego, Wsiewołoda Meyerholda i Salomona Michoelsa. Do Wrocławia przyjechał w 1949 roku na prośbę reżyserki i aktorki Idy Kamińskiej. Był kierownikiem artystycznym Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego w latach 1949−1952 i Państwowych Teatrów Dramatycznych od 1952 do 1962, na etacie reżyserskim pozostał do roku 1968, kiedy to w związku z represjami po wydarzeniach Marca 1968 został zmuszony zrezygnować z pracy we wrocławskim teatrze. Reżyserował m.in. w USA, Argentynie i Rumunii.1521 stycznia 1950 roku na podstawie uchwały rządowej Dolnośląski Teatr Żydowski oraz Teatr Żydowski w Łodzi zostały połączone w jedną instytucję Państwowy Teatr Żydowski im. E. R. Kamińskiej. Utrzymano do roku 1955 dwa zespoły aktorskie, które ze sobą współpracowały.153Zbigniew Wójcik (1932–1963) – aktor teatralny i telewizyjny, związany z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu w latach 1955–1958. Chodzi o próbę przedstawienia Tragedia amerykańska, przy tej pracy Wójcik była asystentem Rotbauma (N. Bazylewski, Tragedia amerykańska, przeł. i reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera polska 27 marca 1955 r.).154Ida Kamińska (1899–1980) – reżyserka i aktorka, zadebiutowała w roku 1904. W latach 1949–1955 kierowniczka artystyczna Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i Łódzkiego Teatru Żydowskiego, pełniła też funkcję dyrektorki tej drugiej sceny w roku 1948. Od roku 1955 główna siedziba Teatru Żydowskiego mieściła się w Warszawie.

histoRiE262


Odessa,16. 08. [19]55

Drogi Panie Dyrektorze!Jestem już od 6 bm. w ZSRR155. Zastałem swoich rodziców w niezłym zdrowiu. Natomiast

moja młodsza siostra156 – reżyserka Moskiewskiego Teatru Operetkowego − jest w b.[ardzo] złej kondycji. Uważałem za wskazane wyjechać z nią do Odessy, gdzie umieszczono ją w sanato-rium. Jestem z nią razem w tym sanatorium, gdzie dzięki interwencji WOKS-u zajęto się również i moim zdrowiem (nerki, krzyż itp.). Oczekiwałem w Warszawie Pańskiego telefonu (do miesz-kania Pani Kamińskiej157). Niestety, nie doczekałem się. Wyobrażałem sobie, jakie Pan przeżył ciężkie chwile w związku ze śmiercią Pańskiego Ojca.

Nie wiem, jak się zakończył sezon w naszym teatrze158. Jestem niespokojny. Czy miał Pan jakieś trudności albo przykrości? Nie wiem nawet, czy ten list Pana zastanie we Wrocławiu. Czy Pan zamierza gdzieś odpocząć? Gdzie jest kolega Gruda159?

Jakie wiadomości z frontu teatralnego? Bardzo proszę napisać do mnie kilka słów i nawiązać ze mną stały kontakt listowny albo telefoniczny. Od 23 sierpnia będę w Moskwie razem z Rodzi-cami. Mój adres:

Moskwa Mocква (K-9)ul. Stankiewicza 12/1 yл. CTAНKЕВИЧAJ. Rotbaum Я. D. POTБAYMtel. B (jak Barbara) 995-98 i poprosić Rotbauma do telefonu (aparat jest w korytarzu). Najserdeczniej Pana pozdrawiam,

J. Rotbaum

PS Zgodnie z naszym porozumieniem zamierzam wrócić do Wrocławia po 15 września (17–18), o ile nie zajdzie konieczność powrotu w terminie wcześniejszym. Proszę mi o tym też wyraźnie napisać. Sądzę, że nie będę mógł przystąpić do Wrogów160 przed 25 września. A chciał-bym popracować w Moskwie w Muzeum im. M. Gorkiego161 nad jego twórczością i zwłaszcza nad Wrogami. Przy okazji chciałbym już zobaczyć w Moskwie kilka ciekawych przedstawień. Sezon otwiera się dopiero 5, 7 września.

J. R.

155Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.156Lia Rotbaum (1907–1994) – tancerka, choreografka i reżyserka teatrów operowych, pedagożka. Siostra Rotbauma, od roku 1956 mieszkała we Wrocławiu.157Por. przyp. 154.158Ostatnie przedstawienie w sezonie 1954/1955 to: G. Zapolska, Panna Maliczewska, reż. J. Gruda, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 19 VII 1955 r.159Por. przyp. 473.160M. Gorki, Wrogowie, przeł. A. Stawar, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 20 XII 1955 r.161Maksim Gorki (1868–1936) – rosyjski prozaik, dramaturg (m.in. Na dnie), publicysta.

263

3.[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, trzy karty.]

Moskwa,9 IX [19]55

Drogi Dyrektorze!Dziękuję bardzo za telegram. Cieszę się ogromnie, że pozostanę w Moskwie do końca września.

Sezon teatralny rozpoczął się w tym tygodniu i będę miał możność zobaczenia kilku ciekawych przedstawień. Pracuję codziennie w Muzeum im. Gorkiego, w gabinecie Gorkiego przy B T O (coś w rodzaju naszego SPATiF-u162) i poznaję niezwykle ciekawe materiały dotyczące Wrogów. Poza tym Min.[isterstwo] Kultury ZSRR zaplanowało dla mnie cały szereg konferencji ze znakomitymi ludźmi teatru, specjalistami w sprawie dramaturgii Gorkiego. Już miałem takie 2 konsultacje ze znakomitym aktorem i reżyserem MChAT-u163, Kiedrowem164, współreżyserem Niemirowicza--Danczenki165 sztuki Wrogowie w MChATcie, oraz P. A. Markowym166 – reżyserem i teoretykiem Teatru Małego167. Poza tym miałem spotkanie z krytykiem Juzowskim168 – autorem wielu prac o Gorkim. Otrzymałem b.[ardzo] bogaty materiał fotograficzny i krytyczny z Archiwum Instytutu im. Gorkiego – który pomoże aktorom i scenografowi, kol.[edze] Jędrzejewskiemu169, w pracy nad sztuką.

Stosunek Min.[isterstwa] Kultury i odpowiednich kół teatralnych do mojej osoby jest wprost wzruszający. Pokazuję wszystkim autorytetom zdjęcia z przedstawień naszego teatru (Człowiek z karabinem170, Koń się potknie171, Fragala172, Tragedia amerykańska173) i z wielką satysfakcją

162Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu.163MChAT – Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny.164Michaił Kiedrow (1893–1972) – rosyjski aktor i reżyser.165Władimir Niemirowicz-Danczenko (1858–1943) – rosyjski reżyser, pisarz, krytyk teatralny, pedagog. Razem z Konstantinem S. Stanisławskim założył w roku 1898 Moskiewski Teatr Artystyczny, był kierownikiem literackim MChAT-u.166Pawieł A. Markow (1897–1980) – historyk teatru, kierownik literacki, krytyk, pedagog i reżyser rosyjski związany z Teatrem Małym w Moskwie.167Teatr Mały w Moskwie (Gosudarstwiennyj Akadiemiczeskij Małyj Tieatr) – najstarsza moskiewska scena dramatyczna, powstała w roku 1756. Budynek przy pl. Teatralnym postawiono w roku 1824.168Józef Juzowski (1902–1964) – krytyk literacki i teatralny, tłumacz sztuk teatralnych. W roku 1978 nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego ukazała się jego książka Notatki z Polski.169 Aleksander Jędrzejewski (1903–1974) – scenograf (m.in. stworzył scenografię do Wrogów), malarz, pedagog.170N. Pogodin, Człowiek z karabinem, przeł. W. Komarnicka, oprac. dramaturgiczne, insc. i reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, W. Lange, współpraca dramaturgiczna I. Bołtuć-Staszewska, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera polska 1 V 1952 r.171A. Ostrowski, I koń się potknie..., przeł. J. Jędrzejewicz, reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 7 XI 1954 r.172J. Stryjkowski, Bieg do Fragala, adapt. scen. J. Rotbaum, S. Swen, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, dramaturg I. Bołtuć-Staszewska, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera polska 1 V 1953 r.173Por. przyp. 153.

histoRiE264

stwierdzam, że nasza praca wywołuje wielki zachwyt. Szczególnie się podobają Koń i Tragedia. Wszystkie instytucje proszą o zdjęcia do swoich archiwów, na wystawy, do prasy itd.

Byłem na przedstawieniu Tragedii amerykańskiej w Teatrze Armii Radzieckiej174. Proszę mi wierzyć, że nasz spektakl byłby wielką sensacją w Moskwie. Byłem u autora Bazylewskiego175. Pokazałem mu zdjęcia i prasę. Bardzo zadowolony!

Moskwa jest teraz piękniejsza niż zwykle. Wielka Wystawa Rolnicza (Cельскохозяйственная выставка) jest cudem! Tyle piękna! Tyle smaku!

Moja Rodzina jest szczęśliwa! Jesteśmy w komplecie po 28 latach! Przeżywam to b.[ardzo] sil-nie. Moi kochani Staruszkowie mimo podeszłego wieku (77 i 75 lat)176 czują się b.[ardzo] dobrze. Siostry również177. Ja, po wypoczynku w Odessie, mam świeży zapas energii do pracy.

Jestem jednak niespokojny – dotychczas nie otrzymałem odpowiedzi od Pana. Nie wiem, jak wygląda sytuacja w teatrze. Jaki jest faktyczny skład zespołu? Kto pozostał, kto odszedł osta-tecznie? Jak idą próby?178 Czy dotrzymane będą terminy premier? Jaki jest nastrój w teatrze? Jak wygląda sprawa mieszkań?

Co słychać u Pana?Jak Pan się czuje? Jak zdrowie i humor?Jak się czuje kolega Gruda179?Czy Maliczewska180 ma powodzenie? Co idzie w Kameralnym Teatrze181 jednocześnie z Mali-

czewską182?Przewiduję pewne zmiany w dekoracji Wrogów183 i dlatego prosiłbym nie oddawać jeszcze

projektów na pracownię.

174Dziś Centralny Akademicki Teatr Armii Rosyjskiej w Moskwie – jego siedzibę zbudowano na planie pięcioramiennej gwiazdy, założony w roku 1929.175Natan G. Bazylewski, wł. Blumkin (1897–1965) – rosyjski pisarz, autor m.in. sztuk Prawo Likurga (1934), która jest adaptacją powieści Theodore’a Dreisera Tragedia amerykańska, a także Mobilizacja uczuć i Torba pokus (wg Marka Twaina).176Ojciec – Dawid Szyja Rotbaum – wykształcenie rabinackie, prokurent, matka – Fajgełe – bez zawodu, rok nauki w chederze w Żelichowie.177Lia Rotbaum – por. przyp. 156 – i Sara Rotbaum (1899–1970) – aktorka, po nauce w Berlinie u Maksa Reinhardta wyjechała do Moskwy, gdzie dołączyła do Radzieckiego Państwowego Teatru Żydowskiego, od roku 1956 mieszkała we Wrocławiu.178W tym czasie próbowano: Molière, Grzegorz Dyndała, przeł. T. Boy-Żeleński, reż. i scen. J. Ukleja, muz. R. Schreiter, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 29 IX 1955 r.; A. Maliszewski, Ballady i romanse, reż. A. Dobrowolski, scen. J. Przeradzka, muz. R. Bukowski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski 23 X 1955 r.179Por. przyp. 473.180G. Zapolska, Panna Maliczewska, reż. J. Gruda, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 19 VII 1955 r. Od premiery odbyło się 68 przedstawień, które obejrzało 28 278 widzów.181To znaczy sala Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego (przy ul. Świdnickiej 21).182W tym czasie nie było nowej premiery na tej scenie, dogrywano przedstawienia obecne w repertuarze.183Por. przyp. 160.

265

Jakub Rotbaum,Archiwum Grywałda

]

histoRiE266

Jak się czują kk. Dobrowolski184 i Ukleja185? Jak Im idzie praca?Proszę napisać szczegółowo o wszystkim.Pozdrawiam Pana najserdeczniej, kolegę Grudę i cały zespół aktorów oraz personel techniczny.

J. Rotbaum


1 XII [19]55godz. 18

Drogi Dyrektorze!Jestem ogromnie zmartwiony przebiegiem dzisiejszego zebrania Rady Artystycznej. Zabiera-

łem głos powodowany troską o wartość naszej poważnej, wspólnej pracy twórczej! Chyba Pan nie przypuszcza, że kierowały mną jakieś małostkowe ambicje osobiste.

Opuścił Pan zebranie tak nagle, że odnieśliśmy wrażenie (w każdym razie ja osobiście), że Pan wyszedł obrażony i dotknięty moją wypowiedzią.

Gdyby tak naprawdę było, bardzo bym cierpiał z tego powodu!Nie muszę Pana zapewniać, jak bardzo Pana szanuję, jak bardzo lubię i jak bardzo mi zależy

na naszej szczerej przyjaźni i niczym nie zmąconej dalszej współpracy.Jeśli jednak Pana czymkolwiek dotknąłem i obraziłem najserdeczniej Pana przepraszam!!!

Serdecznie ściskam dłoń w nadziei, że Pan odpowiednio przyjmie niniejsze oświadczenie.Jakub Rotbaum

5.[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, cztery karty.]

Bukareszt,9 VIII [19]56

Drogi Panie Zdzisławie!Przyjechaliśmy dzisiaj do Bukaresztu po osiemnastodniowym pobycie w Izraelu. Spotkanie

mojej żony186 z siostrą po dwudziestoletniej przerwie było b.[ardzo] wzruszające. Cały czas nasze-go pobytu był jednym nieprzerwanym bankietem rodzinnym i wielkim świętem dla nas. Zostało nam b.[ardzo] mało czasu dla bliższego poznania tamtejszego życia teatralnego i artystycznego. Udało nam się (mimo „ogórkowego” sezonu) zobaczyć oryginalny balet jemenicki Inbal187, któ-

184Andrzej Dobrowolski (1924–1986) – reżyser teatralny.185Jerzy Ukleja – reżyser i scenograf teatralny, pierwszy kierownik Studia Dramatycznego przy Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu.186Sylwia Swen (1909–1967) – tancerka i choreografka, żona Rotbauma.187Teatr Tańca Inbal – założona w roku 1950 przez Sarę Levi-Tanai w Tel Awiwie grupa zainteresowana tradycją żydowską, ale także folklorem innych grup etnicznych mieszkających w Izraelu, jak jemeński (nie „jemenicki”), marokański, perski czy arabski.

267

ry wywarł na nas ogromne wrażenie oraz kilka przedstawień teatralnych – mniej ciekawych. Zwiedziliśmy Tel-Awiw, Hajfę, Jerozolimę i jesteśmy pełni podziwu dla rzeczywiście potężnego dzieła odbudowy tego małego, ale b.[ardzo] pięknego kraju. Życie w Tel-Awiwie przypomina ruch, rytm i tempo wielomilionowego miasta nowoczesnego. Architektura całego, młodego (48 lat!) miasta – ultranowoczesna. Piękne hotele, kawiarnie, dancingi, wspaniałe sklepy, domy towarowe itp., na ulicach zatory najpiękniejszych ostatnich modeli samochodowego przemy-słu, limuzyn i motocykli. A życie nocne – niczym Paryż lub New York. I to wszystko razem żyje w ciągłym napięciu nerwowym, pod groźbą wojny ze światem arabskim, z codziennymi krwa-wymi konfliktami pogranicznymi...

Ja osobiście spotkałem tam b.[ardzo] wielu swoich kolegów, przyjaciół, byłych uczniów i zna-jomych prawie z całego świata! Opowiem Panu po powrocie bardziej szczegółowo.

Dzisiaj na dworcu w Bukareszcie oczekiwała nas delegacja ze świata literacko-artystycznego Bukaresztu wraz z przedstawicielem rumuńskiego Ministerstwa Kultury. Okazuje się, że mam zaszczyt być pierwszym reżyserem z zagranicy, który został oficjalnie zaproszony do Rumunii dla wyreżyserowania sztuki w tutejszym teatrze.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Jak Panu przeszły wakacje? Jak się Pan czuje? Jaki nastrój w zespole? Będę Panu b.[ardzo] wdzięczny za szczegółowy list o sprawach dotyczących pracy nad nowymi sztukami. Jaka jest frekwencja, na kiedy są przewidziane premiery itd.

Przed wyjazdem z Polski byłem w CZT188 w dziale repertuarowym i zapewniono mnie, że może-my nadal próbować Drogi tytoniowej189 Caldwella190, bo „sprawa tantiem jest w załatwianiu”.

Czy zwróciła się do nas dyrekcja Teatru Żydowskiego191 w sprawie kol.[egi] Bergera192? On podobno ma jechać do Paryża na miesiąc (albo więcej) grać Meira Ezofowicza193. Gdyby to było nieuniknione, proponowałbym, aby jego rolę w sztuce Caldwella194 grał kol.[ega] Hunko195, a Chochoła w Weselu196 może zrobić kol.[ega] Szulc197 albo może ktoś z nowych aktorów. Co z kol.[egą] Olędzkim198? Czy nie zmienił swojego zdania? Gdyby zechciał zostać, byłbym zadowolony,

188Por przyp. 56.189J. Kirkland, Droga tytoniowa, wg powieści E. Caldwella, przeł. M. Czarnecki, reż. i scen. J. Ukleja, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera polska 27 X 1956 r.190Erskine Caldwell (1903–1987) – amerykański powieściopisarz, autor m.in. Poletka Pana Boga czy Ostatniej nocy lata.191Czyli Ida Kamińska, por. przyp. 154.192Juliusz Berger (1928–1999) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser teatralny, w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu pracował w latach 1952–1957.193E. Orzeszkowa, Meir Ezofowicz, reż. i dramatyzacja I. Kamińska, scen. I. Gall, muz. A. Wolus, Dolnośląski Teatr Żydowski we Wrocławiu, prapremiera 19 IX 1953 r.194Por. przyp. 190.195Henryk Hunko (1924–1985) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1952–1959.196Por. przyp. 74.197Jan Szulc (1923–1987) – aktor teatralny i telewizyjny z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1955–1963. Szulc nie zagrał Chochoła w Weselu, zrobił to Piotr Kurowski, a po nim Juliusz Berger.198Aleksander Olędzki-Bodzanowski (1894–1964) – aktor teatralny, z Państwowymi Teatrami

histoRiE268

bo wątpię, czy tak prędko będzie go można zastąpić odpowiednim aktorem.Jak zapowiada się premiera Huzarów199? Jak zdrowie kol.[egi] Holoubka200? Czy prowadził Pan

z nim jakieś rozmowy w sprawie przeniesienia się do naszego teatru?201 Czy były w tym roku przyznawane w dn. 22 lipca Nagrody Państwowe? Nie czytałem gazet i nie wiem, co się dzieje w naszym świecie teatralnym. Czy była recenzja z Wesela w „Teatrze”202? Jeżeli tak, będę Panu b.[ardzo] wdzięczny za przesłanie mi do Bukaresztu egzemplarza „Teatru” z tą recenzją. Ja rozpo-czynam próby jutro i po upływie tygodnia zorientuję się, jak ta praca pójdzie i w jakim tempie203.

Nie wiem, czy Pan ma cierpliwość do pisania listów, ale b.[ardzo] gorąco Pana proszę napisać mi szczegółowo o wszystkim, co się tyczy życia i pracy w naszym teatrze (a może również i kilka ploteczek i „sensacji”, co?). Czy kol.[ega] Ukleja204 zajmuje się organizacją pracy w „studio”205? Czy lokal jest remontowany?

Proszę przyjąć najserdeczniejsze pozdrowienia od mojej żony i ode mnie.Jakub Rotbaum

PS Jak idą próby kol.[egi] Młodnickiego206 nad Latem w Nohant207? Proszę najserdeczniej pozdrowić wszystkich kolegów, cały zespół artystyczny, techniczny i administracyjny.

JR6.

[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, cztery karty.]

Bukareszt,21.8.[19]56

Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1952–1959.199P.-A. Bréal, Huzarzy, przeł. W. Natanson, reż. A. Dobrowolski, scen. I. Skoczeń, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 18 VIII 1956 r.200Por. przyp. 380.201Por. listy Holoubka do Grywałda niżej.202M. Czanerle, „Chłopy z ostrzem rozmaitem” (O wrocławskim „Weselu”), „Teatr” 1956 nr 13.203Mowa o przedstawieniu Sen o Goldfadenie, por. listy Rotbauma niżej.204Por. przyp. 185.205Pierwsze trzyletnie Studio Dramatyczne przy Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu zostało powołane w sezonie 1956/1957, jego kierownikiem Ministerstwo Kultury i Sztuki mianowało reżysera Jerzego Ukleję, po jego odejściu kierownikiem został Zbigniew Nawara-Nowosad. Pierwsi absolwenci zaprezentowali się w lipcu 1959 roku w pokazach dyplomowych, wśród nich były m.in. Jadwiga Skupnik i Nina Girycz.206Artur Młodnicki (1911–1972) – reżyser i aktor, brał udział w wielu audycjach radiowych i telewizyjnych, w latach 1952–1972 związany z Państwowymi Teatrami Dramatycznym we Wrocławiu.207J. Iwaszkiewicz, Lato w Nohant, reż. A. Młodnicki, scen. J. Przeradzka, muz. F. Chopin, wykonanie muzyki P. Łoboz, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 20 X 1956 r.

269

Drogi Panie Dyrektorze!W tej chwili otrzymałem Pański listy datowany dnia 15.8. Ogromnie się ucieszyłem. Byłem już

bardzo niespokojny. Widocznie jestem do naszego teatru bardzo przywiązany! Cieszy mnie b.[ar-dzo], że wszystko idzie normalnie i że nastrój w zespole jest dobry. Jak wypadła premiera Huza-rów208? Jak aktorzy? Jak prasa przyjęła? Jak reaguje publiczność? Czy bardzo się ludzie śmieją? Na warszawskim przedstawieniu209 ja osobiście pokładałem się ze śmiechu! Pisze pan, że sceno-grafia jest dobra. Cieszy mnie to bardzo! Ile ta dziewczyna210 się u nas nacierpiała! Ciekaw jestem, jak koledzy aktorzy oraz nasi scenografowie oceniają jej pracę. W sprawie Bergera211 sądzę, że albo Hunko212, albo Polkowski213 nadawaliby się do tej roli. Czy otrzymał [Pan] z CZT zgodę na kontynuowanie prób Drogi tytoniowej214? Czy sprawa tantiem autorskich już została załatwio-na? Przed moim wyjazdem do [Izraela] poruszałem tę sprawę, jak również sprawę Montserrat215 i Przed zachodem słońca216. Bardzo Pana proszę wydostać z CZT zgodę na rozpoczęcie prób z tych sztuk. Zaraz po powrocie pragnąłbym przystąpić do prób, w pierwszym rzędzie do Montserrat, i chciałbym mieć pewność, że nie wyskoczy problem tantiem autorskich.

Kol.[ega] Ukleja217, jeżeli rozpoczął pracę „na dobre” koło 17, 18 sierpnia, to chyba nie wypuści premiery Drogi tytoniowej wcześniej jak 7 albo 10 października218. Kol.[ega] Młodnicki219 chyba nie da premiery Lata w Nohant220.

Sprawa studia221 jest sprawą poważną. [...] przypuszcza (sądzę z Pańskiego listu), że Ukleja222 ostatecznie się tym interesuje, może warto by było pracę zreferować w CZT. Może oni by coś [...] na kol.[egę] Młodnickiego, jako na współkierownika [...] pod jakąś inną „firmą” – wszyst-ko mi jedno. Chodzi o to, aby „Studio” istniało i funkcjonowało jak najsprawniej. Na pewno Pan w międzyczasie rozmawiał z kol.[egą] Ukleją – [...] jestem jego zdania.

208Por. przyp. 199.209P.-A. Bréal, Huzarzy, przeł. W. Natanson, reż. J. Wyszomirski, dekor. i kost. O. Siemaszkowa, Teatr Współczesny w Warszawie, premiera 25 XII 1955 r.210Scenografię do Huzarów zaprojektowała Irena Skoczeń.211Por. przyp. 192.212Por przyp. 195.213Por. przyp. 93.214Por. przyp. 189.215Rotbaum wystawił Montserrat Emmanuela Roblès’a po raz pierwszy w Dolnośląskim Teatrze Żydowskim we Wrocławiu (E. Roblès, Wielkie zmaganie, reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, prapremiera polska 19 XI 1949 r.). W Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu premiera odbyła się w roku 1960 (E. Roblès, Montserrat, przeł. H. Rostworowski, insc. i reż. J. Rotbaum, kost. J. Przeradzka, dekor. A. Jędrzejewski, Scena Kameralna, premiera 15 X 1960 r.).216Sztuka Gerharta Hauptmanna nie została wystawiona we Wrocławiu.217Por. przyp. 185.218Prapremiera polska Drogi tytoniowej odbyła się 27 X 1956 r. Por przyp. 189.219Por. przyp. 206.220Premiera Lata w Nohant odbyła się 20 X 1956 r. Por. przyp. 207.221Por. przyp. 205.222Por. przyp. 185.

histoRiE270Archiw

um Grywałda

]

271

Jak wygląda sprawa pozostałych wymówień (poza Dzieduszycką223, Kulikówną224 i Olędz-kim225) i jak się przedstawia sprawa nowo zaangażowanych? Czy nie zaszły jakieś zmiany w tej sprawie?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Moja praca w Bukareszcie daje mi bardzo dużo satysfakcji226. Zespół aktorski – doskonały.

Zapał i entuzjazm – niezwykły! Trafiłem im do przekonania swoją metodą pracy i znajomością rzeczy. Stosunek władz rumuńskich do nas – niezwykły! Mieszkamy w luksusowym aparta-mencie w pięknym, nowoczesnym hotelu. Jedzenie wykwintne, obsługa pierwszorzędna. Auto do dyspozycji. Widziałem kilka przedstawień w teatrze: kulturalne. Najlepsze teatry wracają z urlopu w pierwszych dniach września. Miasto samo b.[ardzo] nam się podoba. Piękne skle-py, doskonale zaopatrzone. Okolice Bukaresztu – piękne, coś w rodzaju naszego Zakopanego i Krynicy. W mieście są piękne parki, dużo zieleni, jeziora itd. Pogody są piękne, ale jest cały czas bardzo gorąco – po prostu upały! Nie mniejsze niż w Izraelu, a tam było pod tym względem nie do wytrzymania! Piekło! [...] Moja praca w Bukareszcie przeciągnie się do 22 września. Nieprze-widziane okoliczności i trudności nie pozwolą na zakończenie mojej pracy we wcześniejszym terminie. [...] tutejszego teatru oraz przedstawiciele tutejszego Ministerstwa Kultury proszą mnie usilnie, abym doprowadził rozpoczętą pracę do końca. Mają się zwrócić do Pana oraz CZT (czy Ministerstwa Kultury i Sztuki) z prośbą o wyrażenie zgody na przedłużenie mojego pobytu do 22 września.

Co do Miesiąca Przyjaźni Polsko-Radzieckiej byłoby dobrze wznowić prócz Wrogów227 również I koń się potknie228 (o ile to będzie możliwe). Sztuki radzieckiej nie mamy, zdaje się, w komple-cie (chyba Maszeńkę229). [Co] do Wesela230, nie wiem, czy byłoby [dobrze] czekać aż do moje-go powrotu [z] ponownym wprowadzeniu tej sztuki na afisz. Mnie się wydaje, że kol.[edzy] Przegrodzki231, Igar232 i Młodnicki233 mogą śmiało, wspólnie, podjąć się tej funkcji. [Przecież]

223Halina Dzieduszycka (1919–1997) – aktorka teatralna i filmowa, reżyserka teatralna i telewizyjna. Od roku 1946 związana z Teatrem Dolnośląskim we Wrocławiu, później z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi do 1956.224Por. przyp. 67.225Por. przyp. 198.226Rotbaum z okazji osiemdziesiątej rocznicy powstania Teatru Żydowskiego w Bukareszcie zrealizował Sen o Goldfadenie, por. następny list.227Por. przyp. 160.228Por. przyp. 171.229A. Afinogenow, Maszeńka, przeł. K. Lewicka, reż. Sz. Szurmiej, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 22 XII 1954 r.230Por. przyp. 196.231Igor Przegrodzki (1926–2009) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu, późniejszym Teatrem Polskim, związany w latach 1949– –2008. W latach 1981–1985 pełnił w nim funkcje dyrektora i kierownika artystycznego.232Stanisław Igar, wł. Czesław Kubiak (1918–1987) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser teatralny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1952–1967.233Por. przyp. 206.

histoRiE272

stosunek wszystkich kolegów do tego przedstawienia był jak najlepszy, prawda? Sądzę więc, że to by się dało zrobić. Zresztą, zostawiam decyzję Panu. Polegam w zupełności.

Recenzję Czanerle234 o Weselu czytałem. Ambasada Polska przesłała mi ten numer „Teatru”. Nic z tej recenzji nie zrozumiałem.

Jestem zmęczony. Pracujemy z żoną bardzo intensywnie, 6 godzin dziennie próbujemy, [...] też nas wyczerpał fizycznie – [zresztą] taka masa przeżyć. Tyle wrażeń. [...] tych wycieczek.

Wiedeń! Jakie piękne miasto! Co za kultura! Ile smaku!Jesteśmy w podróży wszystkiego od 17 lipca, ale wydaje się nam, że to trwa więcej – rok –

tyle wrażeń, tyle emocji!Rozpocząłem próby Goldfadena235 11 sierpnia i zamierzam dać premierę 22 września. Sądzę,

że to „rekordowo” szybko. Z Teatrem Żydowskim we Wrocławiu pracowałem nad tą komedią muzyczną „ze śpiewami i tańcami” przeszło 3 miesiące236. Ale takie tempo jest bardzo męczące i dla mnie, i dla aktorów. Ale trudno! Pragnę jak najprędzej wrócić do naszego teatru i włączyć się do pracy. Jestem Panu ogromnie wdzięczny za umożliwienie mi zrealizowania tego spekta-klu w Bukareszcie z okazji 80-lecia istnienia Teatru Żydowskiego. [Święto] to będzie obchodzone w skali światowej. Na premierę Goldfadena zaproszą działaczy teatralnych z całego świata.

Serdecznie Pana pozdrawiam w imieniu własnym [...].

7.[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, dwie karty, brak całości.]

[W lewym górnym rogu dopisek do góry nogami:]PS Protokołu z Pragi nie otrzymałem.

Kudowa Zdrój,25 VIII 1957

Drogi Dyrektorze!Dziękuję Panu za miły liścik z dnia 17.8.[195]7. Szkoda tylko, że taki „lakoniczny”. Chciałbym

dowiedzieć się czegoś więcej o różnych sprawach dotyczących Pana osobiście oraz o sprawach teatralnych obchodzących nas wszystkich. Ale mam nadzieję, że wkrótce pokryjemy sobie ten „deficyt”. Jak już Panu wiadomo z mojego listu, zgodnie z Pańską propozycją, wysyłałem do kol.[egi] Młodnickiego237 list z prośbą o objęcie roli Gołutwina238. Proszę sobie wyobrazić moje zdu-mienie po przeczytaniu listu kol.[egi] Artura (załączam ten list). À propos – jest to jedyny list kol.[egi] Młodnickiego, innego nie otrzymałem. Nie pamiętam, żebyśmy kiedykolwiek rozmawiali ze sobą albo w obecności kol.[egi] Młodnickiego o ewentualnym zagraniu tej roli przez kol.[egę]

234 Por. przyp. 202.235Mowa o przedstawieniu Sen o Goldfadenie.236Sen o Goldfadenie wg tekstów I. Mangera, G. Ajbindera, B. Fenctera, A. Goldfadena i J. Rotbauma, reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, Dolnośląski Teatr Żydowski we Wrocławiu, prapremiera 25 II 1950 r.237Por. przyp. 206.238W I koń się potknie..., por. przyp. 171.

273

Holoubka239? Skąd kol.[ega] Młodnicki to wziął? Nie wyobrażam sobie, żeby kol.[ega] H.[olo-ubek] był gotów rozpocząć swoją „karierę” artystyczną we Wrocławiu od takiego, bądź-co-bądź, epizodu. A jeżeli tak, to czym on się kieruje? Czyżby „pragnieniem” wyjazdu do Czechosłowacji?... Mnie się wydaje, że aktor tej miary co kol.[ega] Holoubek może pojechać do Pragi czy do Pary-ża bez specjalnych trudności ze strony Min.[isterstwa] Kultury. Naturalnie, byłbym szczęśliwy, gdyby kol.[ega] H.[oloubek] wyłącznie z pobudek artystycznych i z powodu zainteresowania się Gołutwinem zechciał zagrać tę rolę. Ale sądzę, że nie w charakterze „gościnnego występu”, ale jako najmilej widziany przez nas wszystkich stały członek naszego zespołu artystycznego. Oczekuję z niecierpliwością Pańskiej opinii w tej sprawie oraz w sprawie postępowania kol.[egi] Młodnickiego...

Wspomniałem Panu również, że dn. 2.8.57 wysłałem listem poleconym materiał opra-cowany przez Red.[aktora] Winnickiego240 do Pani Brumlikowej na adres, który mi podała w swoim biurze w Pradze. Prosiłem Ją o natychmiastowe potwierdzenie odbioru. Do dnia 17 bm. nie otrzymałem odpowiedzi i wobec tego wysłałem do niej drugi list z prośba o natych-miastową odpowiedź. Do dnia dzisiejszego, tj. 29.8.[19]57, nie mam wiadomości. Jestem b[ar-dzo] niespokojny, czy czasem cały ten materiał nie zaginął... Prosiłem Red.[aktora] Winnickiego, żeby na wszelki wypadek zachował kopie tych streszczeń. Pani Brumlikowa od 28.8. powinna być z powrotem przy [...].


Warszawa,9 II 1959

Drogi Panie Dyrektorze,Wyjeżdżam za 2 godziny do Berlina i stamtąd jutro do USA. Mimo ogromnego zmęczenia

i zrozumiałego podniecenia jestem myślami przy naszym teatrze i przy Panu – Drogi Wspólniku (wersja kol.[egi] Młodnickiego241...). Rozmawiałem w sobotę z Dyr.[ektorem] Nowickim. Decyzja w sprawie studia zapadła w tym duchu:

skończyć żywot tego studia w roku bieżącym,w lutym, marcu przeprowadzić egzamin eliminacyjny,zmienić całkowicie obecny skład pedagogów (zajęć praktycznych) i zastąpić go nowymi ludź-

mi (wiadomo – kim...)242,

239Por. przyp. 380.240Bronisław Winnicki – dziennikarz, recenzent m.in. „Słowa Polskiego”, jeden z pierwszych dziennikarzy przybyłych na Dolny Śląsk, aby uruchomić jego rynek prasowy, m.in. pomysłodawca pierwszego dolnośląskiego pisma („Dziennik Legnicki”,1945), a później jednej z pierwszych gazet wrocławskich („Naprzód Dolnośląski”).241Por. przyp. 206.242Przedmiotów praktycznych uczyły w Studiu następujące osoby: Władysław Dewoyno, Jadwiga Gibczyńska, Stanisław Igar, Walentyna Majerowicz, Artur Młodnicki, Zbigniew Nawara-Nowosad,

histoRiE274

chcieli na nas, dyrekcję teatru, zrzucić odpowiedzialność za usunięcie Pana I243. Nalegałem, żeby przyszła od Ministerstwa wyraźna dyrektywa w tej sprawie. Inne rozwiązanie może wywo-łać sprzeciw jego wielbicieli wśród studentów. Dyr.[ektor] Nowicki obiecał mi, że uwzględni moją prośbę.

Rozmawiałem z Panią Wiercińską244. Niestety – nie może w chwili obecnej przyjechać do nas. Jest wzruszona naszą pamięcią o Niej.

Jestem ogromnie ciekaw, jak Pan załatwi tę sprawę. Będę Panu bardzo wdzięczny za napisanie do mnie na adres:

Jakub Rotbaumc/o Nathan Rotbaum2731 BARKER AVEBRONX 67. N. Y.U. S. A.Cieszyłbym się b[ardzo], gdybym zaraz po przyjeździe do N.[ew] Y[orku]. otrzymał list

ze szczegółami o sytuacji w teatrze.Recenzję w „Teatrze” p. Keller245 czytałem. Nieprzyjemna... Trudno...Zdrowie Ojca mojego246 jest w dalszym ciągu bez znacznych zmian. Byłem z nim u D[akto]

ra. Prof.[esora] Jochwedsa247. Stwierdził chroniczny bronchit i rozedmę płuc. Śródborów248 jak najbardziej wskazany na dłuższy czas.

Pozdrawiam Pana jeszcze raz jak najserdeczniej i życzę Panu jak najmniej „boleści” przy roz-wiązywaniu naszych trudnych „problemów”.

Oddany,J. Rotbaum

[Dopisek wzdłuż lewego marginesu]

PS Najserdeczniejsze pozdrowienia dla wszystkich kolegów.

9.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Klingenstein Pavilion, The Mount Sinai Hospital, formatu A5, sześć kart.]

27 II [19]59New York,

Klinika

Janusz Nowak, Jan Orzech, Andrzej Polkowski, Igor Przegrodzki, Jakub Rotbaum, Sylwia Swen, Henryk Tomaszewski, Jerzy Ukleja, Marian Wiśniowski i Mieczysław Wojczyński.243Mowa o Stanisławie Igarze, por. przyp. 232.244Maria Wiercińska (1902–1976) – aktorka teatralna, reżyserka teatralna i telewizyjna, w latach 1949–1952 związana z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu.245 I. Keller, Tołstoja przy tym nie było, „Teatr” 1959 nr 2.246Por. przyp. 176.247Profesor Beniamin Jochweds (1898–1978) – dyrektor Oddziału Wewnętrznego Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie.248Śródborów – dzielnica Otwocka, dziś znajduje się tam Mazowieckie Centrum Leczenia Chorób Płuc i Grużlicy.

275

[Dopisek w lewym rogu]

Przepraszam za nieczytelność. Piszę leżąc w łóżku.[U góry pośrodku nadruk]

KLINGENSTEIN PAVILIONTHE MOUNT SINAI HOSPITALFIFTH AVENUE & ONE HUNDRETH STREETNEW YORK 29, N. Y.

Drogi Panie Dyrektorze,Jestem już po operacji ucha. Operował mnie osobiście Prof.[esor] D[okto]r Rosen249, świa-

towej sławy chirurg-specjalista. Udało mi się dostać do niego wkrótce po moim przyjeździe do Nowego Jorku. On sam wrócił 19 II z Indii, gdzie demonstrował swój nowy sposób opero-wania pt. „Mobilizacja Strzemiączka” – operacji dla usunięcia skutków przewlekłej choroby pt. otosclerosis250. Operacja trwała 35 minut i została dokonana pod miejscowym znieczuleniem. Była bezbolesna. Miałem tylko przykre uczucie, jak gdyby ciężki tank przez 35 minut miażdżył moją głowę i wszystkie kości czaszki po lewej stronie. Niebezpieczeństwo polegało na tym, że w razie katastrofy podczas operacji czasem zostaje strzemiączko złamanie pod naporem dłu-ta i wtedy jest nie-do-brze. Ale jak ten chirurg twierdzi, operacja mu się udała. Ja mogę liczyć na bardzo znaczną poprawę słuchu. Oczywiście to nastąpi dopiero po 6, 8 tygodniach, tj. po tym, jak rana się całkowicie zagoi, opatrunki [zostaną] usunięte i jeśli nie przeziębię się przez ten czas, nie złapię grypy. Trzeba się bardzo pilnować. Leżę w jednym z największych szpitali Nowego Jorku, w pięknym pokoju jednoosobowym, z cudownym widokiem na słynny Central Park – i mam przed sobą cudowny widok setki olbrzymich drapaczy chmur 30–40-piętrowych, które w nocy, kiedy palą się światła w oknach i neony na dachach, wyglądają jak wizja nie z tego świata. W ogóle Nowy Jork jest przepięknym miastem. Od czasu mojego ostatniego pobytu (1949 r.)251 przybyło b.[ardzo] dużo przepięknych domów ze szkła i aluminium, wobec których nasza naj-bardziej „nowoczesna” architektura wygląda jak zabytki historyczne (łącznie z Pałacem Kultury i Sztuki...). To po prostu trudno sobie wyobrazić, jakie to jest piękne!!! Poza tym, co się tutaj znajduje na wystawach sklepowych! Oszaleć można... Nie widziałem jeszcze żadnego przedsta-wienia, bo jest rzeczą niemożliwą dostać się gdziekolwiek. Jak wyzdrowieję, zacznę się starać o bilety do teatrów.

Bardzo tęsknię za domem, rodziną, naszym Teatrem. Pokazuję tutejszym specjalistom, pisa-rzom, krytykom zdjęcia z naszych przedstawień i proszę sobie wyobrazić – wszyscy są po prostu oszo-ło-mie-ni rozmachem i oryginalnością naszych przedstawień. Widziałem onegdaj w tele-

249Prof. dr Samuel Rosen (1897–1981) – światowej sławy chirurg otolaryngolog. W roku 1952 opracował nowatorską metodę leczenia otosclerosis. Wydał w roku 1973 autobiografię The Autobiography of Dr. Samuel Rosen.250Otosclerosis – otoskleroza, wytwarzanie się gąbczastej kości wokół strzemiączka i okienka owalnego.251W roku 1940 Rotbaum wyjechał do Nowego Jorku wraz z Julianem Tuwimem, a wrócił do Polski w roku 1949 na zaproszenie Idy Kamińskiej i objął kierownictwo artystyczne Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego.

histoRiE276

wizji Hamleta w wykonaniu słynnego teatru londyńskiego Old Vic252. Proszę mi wierzyć, że serce mnie bolało. Nie można nawet porównać do naszego spektaklu253. Po prostu banalne, tradycyjne przedstawienie, zredukowane do 2,5 godzin[y] (i nikt się nie oburza). Jedynie scena pojedynku końcowego była znacznie lepiej zrobiona (reżysersko) niż u nas. Poza tym nasz spektakl byłby tutaj rewelacyją. To samo mówią ci znawcy, którzy widzieli tutejszą Operę za trzy grosze (idzie już 4 rok!!!). Gdy im pokazałem nasze fotosy, zdębieli po prostu! „Ależ wy macie jakiś niezwykły teatr!” – tak mówią. Naturalnie, jak tylko wyjdę ze szpitala, pójdę na ten spektakl, poczym szcze-gółowo Panu napiszę.

Moja żona254 mi pisała, że Sierioża255 zachorował i grano Annę256 bez sceny z dzieckiem. Bardzo mnie to zmartwiło! Ale chyba nie było wyjścia.

Jestem ogromnie ciekaw, jak wypadły: Fantazy257 i Singapore258. Proszę mi szczegółowo napi-sać i przysłać recenzję. Jak idą próby Człowieka i Cienia259. W ogóle jak wygląda praca w teatrze, frekwencja, zdrowie wszystkich i nastrój? A jak Pan osobiście się czuje? Czy nie ma Pan specjal-nych zmartwień? Myślę dużo i często o naszej współpracy, o naszych osiągnięciach i cenie, jaką mamy za nie zapłacić... Jeszcze Panu napiszę o swoich „myślach”. Jak zdrowie kol.[egi] Młodnic-kiego260? Ostatnio tak narzekał na serce... Oczekuję od Pana szczegółowego i serdecznego listu. Pozdrawiam Pana jak najserdeczniej. Życzę jak najmniej kłopotów. Proszę bardzo serdecznie pozdrowić wszystkich kolegów i współpracowników, życzyć wszystkim dużo zdrowia, sukcesów i zadowolenia w życiu osobistym. Jak sprawa studia wygląda?

Ściskam serdecznie dłoń,Jakub Rotbaum


252Old Vic Theater – teatr w Londynie otwarty w roku 1818 jako Coburg Theatre, od roku 1912 jako Old Vic.253W. Shakespeare, Hamlet, przeł. J. Iwaszkiewicz, insc. i reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, muz. J. Szajna–Lewandowska, choreog. S. Swen, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 15 III 1958 r.254Sylwia Swen, por. przyp. 186.255Nie wiadomo, jak się nazywało dziecko grające Sieriożę.256L. Tołstoj, Anna Karenina, przeł. K. Iłłakiewiczówna, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 29 XI 1958 r.257J. Słowacki, Fantazy, insc. i reż. M. L. Jabłonkówna, scen. A. Jędrzejewski i J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 21 II 1959 r.258K. Gruszczyński, Singapore 67, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, prapremiera polska 22 II 1959 r.259E. Szwarc, Człowiek i cień, przeł. J. Pomianowski, insc. i reż. A. Witkowski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 18 IV 1959 r.260Por. przyp. 206.

277

Miami (Floryda),16 III 1959

Drogi Panie Dyrektorze!Po operacji mojego ucha mój doktor nalegał, abym wyjechał do ciepłych krajów na rehabili-

tację. Pogody w Nowym Jorku są okropne – ciągłe zmiany – deszcze, słońce, śnieżyce i wiatry. Największym niebezpieczeństwem po takiej operacji ucha jest przeziębienie się. Proszę sobie wyobrazić, że znaleźli się przyjaciele, którzy zaprosili mnie na 10 dni do Miami. Poleciałem ogromnym czteromotorowym samolotem (600 km na godzinę), na pokładzie gdzie jest tak cudownie i tak rozkosznie – jak może być tylko w tym raju dla milionerów – w Miami. Mieszkam w prywatnej willi moich przyjaciół otoczony niezwykłą serdecznością i opieką. Leżę na leżaku w ogrodzie otoczony palmami i grzeję swoje ucho w tym podzwrotnikowym słońcu, i martwię się, że nie mam od Pana listu ani w ogóle żadnej wiadomości od kol.[egi] Młodnickiego. Nie wiem, co tam słychać w naszym teatrze, jak idą nowe premiery, jak zdrowie wszystkich kolegów i w ogóle, w ogóle...

Żyję teraz w tak odmiennym świecie. Kontrasty z naszym życiem są tak szalone, że nie jestem w stanie tego opisać nawet częściowo. Oglądam hotele, pałace o takiej architekturze, o której się nie śniło naszym najbardziej nowoczesnym architektom. To w ogóle przekracza zdolność absorp-cji. Człowiek staje jak wryty wobec ogromu piękna, przepychu, mądrości i celowości w łączeniu przeróżnych elementów, materiałów, kolorów!!! Bez przesady, setki tysięcy aut o takim kształcie, wielkości, piękna i kolorów, o których istnieniu my w ogóle nie mamy pojęcia, nawet patrząc na filmy amerykańskie. A kobiety, a stroje, nie, lepiej nie mówmy o tym.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Moi przyjaciele, u których mieszkam, to są ci sami, którzy w 1956 przyjechali specjalnie z War-

szawy do Wrocławia, aby zobaczyć Wesele261 w naszym teatrze. Ja Ich wtedy Panu przedstawia-łem. Nie wiem, czy Pan pamięta. Byli w towarzystwie D[okto]ra Sfarda z Warszawy.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Czuję się nieźle. Ucho nie boli. Będę u swojego doktora 19 III w Nowym Jorku. Tego dnia

ma usunąć opatrunek i zorientować się, jak się rana zagoiła, i w ogóle sprawdzić dotychczasowe wyniki operacji. W tej chwili ja oczywiście nie czuję żadnej poprawy, bo jestem „zatkany” tym opatrunkiem. Zobaczymy.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Drogi Dyrektorze!Mimo moich przeżyć osobistych w związku z b.[ardzo] ciężką operacją, mimo ogromnych wra-

żeń na Florydzie, ja jednak nie przestaję myśleć o naszym teatrze, o naszych wspólnych spra-wach, o trudnościach repertuarowych, realizacyjnych. Z recenzji, które mi moja Żona262 przesła-ła, mogę się zorientować, że Fantazy263 i Singapore264 mogą liczyć na powodzenie. Ale co dalej?

261Por. przyp. 74.262Sylwia Swen, por. przyp. 186.263Por. przyp. 257.264Por. przyp. 258.

histoRiE278

Czy znalazł Pan kogoś dla wyreżyserowania sztuki na dużej scenie czy na innej? Nie pamiętam, czy ja Panu pisałem, że przed wyjazdem rozmawiałem telefonicznie z Panią Wiercińską265. Nie-stety, nie dała mi nadziei na bliską współpracę z nami. A więc kto?

Mój pobyt w Nowym Jorku zależny jest od decyzji mojego doktora. Według jego słów – on musi mieć najmniej 2 miesiące czasu, aby zmienić opatrunki, przeprowadzać za każdym razem nowe badania słuchu i kontrolować, czy następuje poprawa. W wypadku, gdy operowane ucho nie daje oczekiwanego rezultatu, on często operuje drugie ucho... Oby nie doszło do tego, to byłoby dla mnie straszne.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Będę Panu ogromnie wdzięczny za szczegółowy list o Pańskim zdrowiu, zdrowiu zespołu

i o wszystkich sprawach, które mnie tak bardzo interesują i nie dają mi spokoju.- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Jak stosunki z prasą wrocławską? Jaki jest nastrój w zespole? Czy kol.[ega] Szulc266, kol.[eżan-

ka] Gibczyńska267 i inni, którzy zamierzali odejść 1 IV, nie zmienili swoich zamiarów?- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Kiedy premiera Człowieka i Cienia268? Jak sobie kol.[ega] Witkowski269 radzi z zespołem?

Czy można na Niego liczyć?- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Przed moim wyjazdem stąd chcę nawiązać kontakt z tutejszą Polonią w sprawie ewent.

[ualnego] przyjazdu naszego Teatru na występy dla tutejszych Polaków. Jakie sztuki radzi mi Pan zaproponować im? Naturalnie mało obsadowe i polskich autorów, przykładowo (Lato w Nohant270, Mąż i żona271, W sieci272, Ich czworo273. Jakaś współczesnego pisarza? Może Ostry dyżur?274). [Dopisane małymi literami:] Może Zakochanych Goldoniego275.

265Por. przyp. 244.266Por. przyp. 197.267Jadwiga Gibczyńska – aktorka teatralna w latach 1949 i 1953–1958 związana z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu.268Por. przyp. 259.269Andrzej Witkowski (1924–1977) – reżyser teatralny i telewizyjny, aktor teatralny i filmowy, wykładowca, związany z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu w latach 1959–1962.270Por. przyp. 207.271A. Fredro, Mąż i żona, reż. Cz. Staszewski, scen. J. Przeradzka, Państwowe Teatru Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 21 V 1953 r.272J. A. Kisielewski, W sieci, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatru Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 29 III 1958 r.273G. Zapolska, Ich czworo, reż. W. Laskowska, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatru Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 17 XII 1953 r.274Mowa o niewystawionej we Wrocławiu sztuce Jerzego Lutowskiego (prapremiera 1952, druk 1953).275C. Goldoni, Zakochani, przeł. Z. Jachimecka, reż. J. Rotbaum, scen. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, Państwowe Teatru Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 31 XII 1957 r.

279

Oczekuję szczegółowego listu od Pana. Najserdeczniej Pana pozdrawiam oraz wszystkich kole-gów.

Jakub Rotbaum

11.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Klingenstein Pavilion, The Mount Sinai Hospital, formatu

A5, cztery karty.]

[U góry pośrodku nadruk]

KLINGENSTEIN PAVILIONTHE MOUNT SINAI HOSPITALFIFTH AVENUE & ONE HUNDRETH STREETNEW YORK 29, N. Y.

30 III [19]59Drogi Panie Dyrektorze!Pierwsza operacja (lewego ucha) nie dała, niestety, oczekiwanych wyników, aczkolwiek sama

operacja była udana. To się okazało po usunięciu opatrunku dn. 19 III i po dokonaniu odpowied-niej mechanicznej kontroli słuchu (audiogram). Prof.[esor] Rosen, zaniepokojony stanem moje-go prawego ucha, zdecydował się na dokonanie niezbędnej operacji mojego prawego ucha. Oto i piszę ten list z tego samego szpitala, gdzie mnie operowano w lutym br. Jestem już 3 godziny po operacji. Czuję się na tyle dobrze, że mogę (w pozycji półleżącej i cały obandażowany) pisać do Pana ten liścik. Z załączonego zaświadczenia zorientuje się Pan, że ta nieoczekiwana druga operacja może spowodować opóźnienie mojego powrotu do pracy na okres około 6 tygodni276. Napisałem w tej sprawie list do Ministra Galiwskiego i załączyłem zaświadczenie Prof.[esora] Rosena.

Otrzymałem bardzo serdeczny list od Ob.[ywatela]. Ministra Galiwskiego, w którym składa mi swoje b.[ardzo] serdeczne życzenia z powodu przebytej pierwszej operacji i życzy mi: „szyb-kiego powrotu do zdrowia i pracy, którą Pan sam lubi, a my wielce cenimy”.

Teraz czuję się nieźle, aczkolwiek jestem bardzo zdenerwowany. Dziwi mnie ogromnie, że dotychczas nie otrzymałem ani słowa od Pana. Nie otrzymałem również odpowiedzi na mój

276Oto wspomniane zaświadczenie: [List pisany odręcznie na papierze formatu A5, jedna karta.] W dosłownym przekładzie:

19 March 1959Do właściwych władz w sprawie Jakuba Rotbauma.Operowałem Jakuba Rotbauma lewe ucho dn. 27 lutego 1959 z zadowalającym wynikiem.

Jednak uważam za niezbędne dokonać obecnie drugiej operacji, tym razem na prawym uchu.Pan Rotbaum powinien się zgłosić do szpitala Mount Sinai 29 III, gdzie będzie operowany

30 III 1959. Pan Rotbaum musi zapłacić 2000 dolarów za koszt pobytu w szpitalu.

Pan Rotbaum będzie zmuszony pozostać w Nowy Jorku co najmniej 6 tygodni po tej drugiej operacji celem dokonania odpowiedniej kontroli słuchu i zabiegów pooperacyjnych.

Prof. Samuel Rosen

histoRiE280

list do Kol.[egi] Młodnickiego277. Po pierwszej operacji wysłałem również liścik do całego zespo-łu, ale nie wiem, czy ten list dotarł do zespołu, bo dotychczas nikt do mnie słowa nie napisał. To wszystko bardzo mnie smuci i niepokoi...

Odbyły się podczas mojej nieobecności 2 premiery (a może już i trzecia kol.[egi] Witkowskie-go)278 i ja od Pana nie otrzymałem dotychczas opinii o tych pracach. Nie wiem również, co słychać w teatrze, jakie są dalsze plany, nastroje itd. Czyżby Pan pisał, ale list zaginął?

Siostra279 mi wspominała w jednym ze swoich ostatnich listów, że podobno Jabłonkówna280 ma stawiać Wieczór Trzech Króli281. To dobra myśl. Ale czy to realne? A co poza tym w Kameral-nym?

Ja tutaj dotychczas niewiele widziałem w teatrze, bo mając opatrunek w uchu, nic prawie nie słyszę... Poza tym moje operacje kosztują szalone pieniądze i trzeba się o nie wystarać (Minister-stwo Kultury opłaciło tylko podróż) i to jest związane z całym szeregiem „zabiegów” b.[ardzo] uciążliwych...

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Chcę wierzyć, że ta druga operacja poprawi mi słuch na tyle, że będę mógł wkrótce wrócić

do mojej pracy. Prof.[esor] Rosen stwierdził, że przyszedłem do niego „krótko przed godziną 12”... Za kilka miesięcy mogło być za późno i sytuacja byłaby b.[ardzo] groźna... Nie trzeba takich spraw tak zaniedbywać!!!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Pozdrawiam Pana serdecznie i oczekuję jakichś wiadomości i odpowiedzi na moje listy.

Jakub Rotbaum12.

[List pisany odręcznie na papierze formatu A4, cztery karty.]

12.4.1959New York

Drogi Panie Dyrektorze!Dzisiaj otrzymałem Pański list wysłany z Wrocławia dn. 13.3.1959 zwykłą pocztą, nie lotniczą!

Dlaczego? Przeoczenie sekretarza? Szkoda! Ja już byłem bardzo niespokojny i nie wiedziałem, jak sobie wytłumaczyć ten dziwny brak wiadomości od Pana przez cały czas mojej obecności w N.[ew] Y.[orku] A więc z tego pierwszego listu Pańskiego dowiaduję się, że Fantazy i Singa-pore282 mają duże powodzenie. Cieszy mnie to bardzo. Jestem również b.[ardzo] zadowolony,

277Por. przyp. 206.278Mowa o następujących przedstawieniach: Fantazy, Singapore 67, Człowiek i cień, por. przyp. 257, 258, 259.279Por. przyp. 156.280Maria Leonia Jabłonkówna (1905–1987) – reżyserka teatralna, krytyczka teatralna, absolwentka przedwojennego PIST-u.281W. Shakespeare, Wieczór Trzech Króli, czyli wszystko co chcecie, przeł. S. Dygat, insc. i reż. M. L. Jabłonkówna, scen. J. Przeradzka, muz. R. Bukowski, sceny pantomimiczne H. Tomaszewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 20 VI 1959 r.282Por. przyp. 257 i 258.

281

że Jabłonkówna robi Wieczór Trzech Króli283. Na pewno będzie zainteresowanie przedstawie-niem. Dobrze, że kol.[ega] Młodnicki robi Policjantów284. Część prasy będzie zaspokojona, a może i publiczność będzie zadowolona. Obsada jest b.[ardzo] dobra.

Co do rozpoczęcia prób w Kameralnym 1 maja sądzę, że teraz powinna być kolej na kol.[egę] Dobrowolskiego285. Z powodu kol.[eżanki] Szymkiewicz286 ja osobiście bardzo bym się cieszył. Ona jest b.[ardzo] utalentowaną aktorką i pomimo jej różnych „wad” powinna mieć warunki dla swojego dalszego rozwoju. A jeżeli chodzi o „wady”, to my w naszym teatrze mamy „gorsze” i nie mniej „twarde orzechy” do zgryzienia...

Wiadomość o śmierci Dyr.[ektora] Horzycy287 wywarła na mnie b.[ardzo] silne wrażenie! Widziałem go przed wyjazdem w Warszawie. Był w doskonałym humorze. Tak, a jednak dyrekto-rzy powinni na siebie bardziej uważać...

Tutaj, w Ameryce, było ostatnio kilka podobnych wypadków w świecie teatralnym. Prawda, tutaj dyrektorzy są dodatkowo narażani na wielkie „klapy” materialne i całkowitą ruinę majątko-wą... Kto obejmie stanowisko Dyr.[ektora] Horzycy288?

Z moich listów Pan zapewne już wie, że ja byłem zmuszony poddać się drugiej operacji drugie-go ucha. Wczoraj usunięto opatrunek z drugiego ucha i dokonano pomiaru słuchu, tzw. audio-metru. Ta druga operacja dla mnie będzie decydująca i jest duża nadzieja na b.[ardzo] poważną poprawę słuchu. Już teraz słyszę „tykanie” zegara z obydwu stron głowy, czego nie słyszałem w ciągu ostatnich 10 lat. Teraz trzeba mieć „szczęście”, żeby się wszystko wewnątrz prawidłowo zrosło, żeby nie przeziębić ucha, nie zmoczyć pod deszczem czy podczas kąpieli itd. Naturalnie, będę się starał zachować ostrożność i spokój ducha. To ostatnie jest również b.[ardzo] ważne! (ale b.[ardzo] trudne!). W tej chwili sytuacja przedstawia się następująco: trzeba będzie zmie-niać te opatrunki 3, 4 razy z przerwami tygodniowymi. Mam już wyznaczone daty: 15.4., 22.4., 29.4. W najgorszym wypadku trzeba będzie jeszcze jednego zabiegu 6.5. W związku z tym już rozpocząłem starania o miejsce powrotu na okręcie, który odpływa stąd 15 maja. Jest to sprawa bardzo trudna dlatego, że w związku ze wzmożona turystyką w okresie letnim wszystkie miejsca na okręcie są od dawna zarezerwowane. Ja nie mogłem do wczorajszego dnia ustalić na pewno terminu mojego powrotu do kraju i już wczoraj byłem w biurze okrętowym, aby zapewnić sobie miejsce na okręcie. Ja mam bilet opłacony jeszcze w Warszawie, ale data była „otwarta”. Poza tym wszystkie moje wizy wygasają w tym miesiącu. Trzeba się starać o nowe. Mam szczegól-nie trudne warunki Konsulacie Francuskim. W każdym razie mam nadzieję, że będę z powrotem we Wrocławiu w ostatnich dniach maja.

283Por. przyp. 281.284S. Mrożek, Policjanci, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 25 IV 1959 r.285Chodzi o próby nad Buntem na U.S.S. Caine (H. Wouk, Bunt na U.S.S. Caine, przeł. i adapt. T. J. Dehnel, J. Zakrzewski, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 27 VI 1959 r.).286Irena Szymkiewicz – aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, w latach: 1954 i 1956–1983 związana z Teatrem Polskim we Wrocławiu, mowa o roli Violi w Wieczorze Trzech Króli, por. przyp. 281.2872 III 1959 r., por. przyp. 45.288Po śmierci Horzycy dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie został Władysław Daszewski.

histoRiE282

Czy Pan liczy na to, że ja od razu przystąpię do prób? Kiedy mamy wakacje w tym roku? Ja mógłbym przygotować Montserrat289 jako pierwszą premierę po wakacjach. Może to zrobimy na scenie Teatru Polskiego. Mam nowy pomysł inscenizacji tej sztuki w wymiarach monumen-talnego spektaklu, o charakterze symbolicznym. Można przy pomocy syntetycznej, abstrakcyj-nej dekoracji i odpowiedniego oświetlenia nadać tej silnej i emocjonującej sztuce charakteru wielkiego, zasadniczego konfliktu moralnego i społecznego. Ta sztuka ma tutaj b.[ardzo] dobrą opinię.

Z tych sztuk, co tu widziałem dotychczas (a widziałem niewiele), jest kilka, które nadawałyby się dla nas, ale to są spektakle z muzyką, tańcami i należałoby dużo pracować nad przekładem. To może będzie aktualne w przyszłym sezonie teatralnym. Widziałem mocną, ale ponurą, nową sztukę Tennessee Williamsa290 (autora Tramwaju pożądania291) Czarowny ptak młodości (coś w tym rodzaju)292. Aż do wyjazdu to ja jeszcze zobaczę kilka sztuk. Właściwie dopiero teraz coś usłyszę, bo dotychczas byłem „zatkany” opatrunkami i nie słyszałem nawet telefonu...

Jestem ogromnie wyczerpany fizycznie i nerwowo tymi 2 operacjami w tak krótkim odstę-pie czasu, poza tym mam nie najlepsze warunki bytowe i mieszkaniowe. Mieszkam u ubogich krewnych w Bronxie, daleko od centrum N.[ew] Yorku (1,5 godziny jazdy pociągiem-metro w jedną stronę). Bardzo wielu ludzi odnosi się „z rezerwą” do obywatela polskiego... Mamy też i wielu przyjaciół, ale wszystko razem jest tego rodzaju „przyjemnością”, że pragnę ogromnie jak najprędzej być w domu, wśród swoich najbliższych i wśród swoich kolegów i przyjaciół (może nie z „Odry”293...).

Przez cały czas otrzymałem jeden list od kol.kol.[eżanek]: Netto294, Hańskiej295, Przeradzkiej296. Poza tym nikt z zespołu nie odpowiedział na moje 2 listy ze szpitala po 2 operacjach. Nie odpo-wiedział również dotychczas Młodnicki297 oraz kol.[ega] Danielewski298 (napisałem mu o mojej rozmowie z jego bratem – reżyserem i producentem na Broadwayu299). Dlaczego? Dlaczego?

289Por. przyp. 215.290Tennessee Williams (1918–1983) – amerykański dramatopisarz, nowelista i poeta, autor m.in. sztuk Tramwaj zwany pożądaniem, Kotka na gorącym blaszanym dachu i Noc iguany.291Chodzi o dramat Tramwaj zwany pożądaniem napisany w roku 1947.292Chodzi o dramat Słodki ptak młodości napisany w roku 1959.293„Odra” – miesięcznik społeczno-kulturalny, założony w roku 1961, dziś wydawany przez Instytut Książki oraz Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu.294Irena Netto (1899–1992) – aktorka teatralna i filmowa, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związana w okresie 1946–1969.295Jadwiga Hańska – aktorka teatralna i filmowa, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związana w okresie 1947–1968.296Jadwiga Przeradzka-Jędrzejewska (1902–1983) – scenografka teatralna, kostiumolog teatralny i filmowy.297Por. przyp. 206.298Bogusław Danielewski – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany od roku 1952. 299Ted Danielewski, wł. Tadeusz Zbigniew Danielewski (1921–1993) – reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, producent filmowy i telewizyjny, autor scenariuszy, nauczyciel aktorstwa,

283

Ja otrzymuje często listy (lotniczą pocztą) z domu na 5, 6 dzień.Zapewne już odbyła się premiera Człowieka i Cienia300. Jestem b.[ardzo] ciekaw, jak się powio-

dło kol.[edze] Witkowskiemu301 i czy publiczność i prasa przyjęły tę sztukę. Czy widział Pan pracę mojej siostry302, Goplanę303?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Dziękuję Panu bardzo za serdeczne życzenia. Sądzę, że jeszcze otrzymam od Pana listy przed

15 maja. Pozdrawiam Pana najserdeczniej. Proszę przekazać moje serdeczne pozdrowienia dla całego zespołu artystycznego, technicznego i administracyjnego,

Jakub Rotbaum


Warszawa,14 XII 1959

Drogi Panie Dyrektorze!Widziałem wczoraj sztukę Kruczkowskiego u Axera304. Bardzo mi się spodobała. Cieszę się

bardzo, żeśmy się zdecydowali na wystawienie jej w naszym teatrze. Może warto by było, żeby kolega Dobrowolski pojechał do Warszawy zobaczyć ten spektakl we Współczesnym Teatrze305. Pewne trudności nasuwa rola tej małej dziewczynki. Rola niewielka, a kłopotu dużo. Gdyby

brat Bogusława Danielewskiego. Uczestnik ruchu oporu, walczył w powstaniu warszawskim, więzień obozu koncentracyjnego, po oswobodzeniu przez aliantów wyjechał do Wielkiej Brytanii. Studiował w Royal Academy of Dramatic Art w Londynie, równocześnie wyreżyserował kilkanaście przedstawień dla polskich i brytyjskich teatrów wojskowych. Od roku 1948 w Stanach Zjednoczonych, pod koniec lat pięćdziesiątych stworzył Ted Danielewski Professional Actors’ Workshops w Nowym Jorku i dwadzieścia lat później filię w Los Angeles; wśród jego studentów byli m.in. Martin Sheen, James Earl Jones, Sigourney Weaver oraz Mercedes Ruehl. Pracował dla telewizji CBS, dokumentalny serial Omnibus, i ABC, film dokumentalny Africa (laureat Nagrody Emmy). W roku 1957 założył Stratton Productions, która produkowała przedstawienia w Nowym Jorku, Los Angeles i Londynie. Współpracował kilkakrotnie z laureatką literackiej Nagrody Nobla Pearl S. Buck, m.in. nad filmem The Guide o Indiach. Był członkiem wielu prestiżowych organizacji, m.in. Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Jego syn – Mark Z. Danielewski – jest cenionym pisarzem w USA, autorem bestselerowej powieści House of Leaves wydanej w roku 2000 (por. m.in. Ted Danielewski, an Acting Teacher and a Director, 71, „The New York Times”, January 13, 1993).300Por. przyp. 259.301Por. przyp. 269.302Por. przyp. 156.303W. Żeleński, Goplana, reż. i choreog. L. Rotbaum, Opera Wrocławska, premiera 21 III 1959 r.304L. Kruczkowski, Pierwszy dzień wolności, reż. E. Axer, dekor. i kost. W. Krakowski, Teatr Współczesny w Warszawie, prapremiera 17 XII 1959 r.305Premiera dramatu Kruczkowskiego w reżyserii Dobrowolskiego odbyła się w roku 1960 r. (L. Kruczkowski, Pierwszy dzień wolności, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 3 V 1960 r.).

histoRiE284

tak można było tę rolę „wykroić”. Czy trzeba na to zgody Kruczkowskiego306? Mnie się wydaję, że ta rola nie jest konieczna. Widziałem również Proces w Salem307. Dobre i potrzebne przedsta-wienie! Sądzę, że powinniśmy tę sztukę w przyszłym sezonie u nas wystawić. Może ja sam tym się zajmę308.

Widziałem film Rewizor309. Specjalnie dla mnie wyciągnięty z CAF-u (Cent[ralnego] Archiwum Filmowego). Mnie on dał niewiele, bo to również b.[ardzo] tradycyjny sposób widzenia tego materiału. Natomiast wydaje mi się, że dobrze by było, gdyby koleżanka Przeradzka310 obejrzała sobie ten film. Kostiumy są b.[ardzo] dobre i mogą Ją „natchnąć” do ciekawych pomysłów.

Rozmawiałem z Dyr.[ektorem] Jastrzębcem w mojej sprawie. Domaga się listu od Dyrekcji Teatru Polskiego w/s załączonej kartki własnoręcznie przez Niego skreślonej. Mnie się wydaje, że ta treść nie jest najlepszą. A co będzie, jeżeli Zespół do Spraw Teatru nie zechce zmienić swoje-go stanowiska? W każdym razie Dyr.[ektor] Jastrzębiec oświadcza, że racja jest po mojej stronie i że Zespół do Spraw Teatru nie powinien był w ten sposób wobec mnie postąpić. On osobiście poprze tę sprawę jak najbardziej, ale musi mieć w tym celu oświadczenie dyrekcji naszego teatru. Proszę Pana bardzo takie (czy podobne w treści) pismo do Niego wysłać. Jestem ciekaw, co kol.[ega] Dzieszyński311 załatwił dla mnie w Filmie Polskim... i co kol.[ega] Polkowski312 zała-twił dla kol.[egi] Witkowskiego313. O ile Pan otrzyma pozytywną odpowiedź od p.[ana] Kuszew-skiego314 na wniosek, który Pan Mu złożył w mojej sprawie, to proszę uprzejmie o przesłanie mi tych pieniędzy na adres ZAIKSU-HALAMA315 dla mnie. Proszę mi również napisać, jaki prze-bieg miała Rada Artyst.[yczna] w dn. 15 XII.

Najserdeczniej Pana pozdrawiam,Jakub Rotbaum

306Por przyp. 485.307A. Miller, Proces w Salem, przeł. W. Komarnicka, K. Tarnowska, reż. L. René, dekor. J. Kosiński, kost. I. Burke, muz. T. Baird, Teatr Współczesny w Warszawie, prapremiera polska 11 XI 1959 r.308Rotbaum Czarownic w Salem nie wystawił. Zrobił to najpierw we Wrocławiu Igar (A. Miller, Proces w Salem, przeł. W. Komarnicka, K. Tarnowska, insc. i reż. S. Igar, scen. Z. Klimczyk, oprac. muz. W. Rybiewski, Teatr Rozmaitości we Wrocławiu, premiera 28 III 1961 r.), a później Hübner w roku 1973 (A. Miller, Czarownice w Salem, przeł. W. Komarnicka, K. Tarnowska reż. Z. Hübner, scen. M. Wenzel, muz. Z. Piotrowski, Teatr Polski we Wrocławiu, premiera 14 IV 1973 r.).309Mowa albo o filmie The Inspector General w reżyserii Henry’ego Kostera (USA, 1949), albo o Rewizorze w reżyserii Władimira Pietrowa (ZSRR, 1952).310Przeradzka zaprojektowała kostiumy do wrocławskiej inscenizacji Rewizora (N. Gogol, Rewizor, przeł. J. Tuwim, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 26 III 1960 r.).311Adam Dzieszyński – aktor teatralny i filmowy.312Por. przyp. 93.313Por. przyp. 269.314Stanisław Kuszewski – wtedy kierownik Wydziału Kultury Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia.315Halama – Dom Pracy Twórczej ZAIKS-u w Zakopanem.

285


Zakopane,18 XII 59

Drogi Panie Dyrektorze!Jestem pod wrażeniem naszej dzisiejszej rozmowy telefonicznej. „Odwołanie” przez KW reży-

sera etatowego, któremu kierownictwo teatru powierza kolejną pozycję repertuarową, potrzeb-ną z wielu względów naszej instytucji, wydaje mi się posunięciem co najmniej „dziwnym”...316 Tym bardziej że ten reżyser ma wykonać zlecenie KW dopiero w maju 1960! Jeszcze Pan pod-kreślił, Panie Dyrektorze, że ta decyzja KW jest nieodwołalna. Kto w końcu jest naszą władzą nadrzędną? Czy nie Ministerstwo Kultury i Sztuki? Boże, jaki ja chyba jestem naiwny i jak mało ja się w tych zawiłych sprawach orientuję!...

Rzeczywiście, dzieją się w naszych czasach rzeczy, „które się nie śniły filozofom”, zwłaszcza filozofom Żydom, cóż wobec tego ja, należący do tej „filozofującej mniejszości”, będę się wysilać, by zgłębić tajniki tych wszystkich „dziwnych” spraw?

Popieram wobec tego Pańską propozycję, aby Dom kobiet317 został „zbudowany” przez kol.[egę] Młodnickiego318. Na pewno zrobi to lepiej i szybciej od tej całej plejady młodzieży reży-serskiej...

Ciekaw jestem, czy kolega Młodnicki aprobuje w pełni obsadę proponowaną na Radzie Arty-stycznej przez kol.[egę] Witkowskiego319, a jeśli nie, jakie przewiduje zmiany. Proszę mi o tym napisać. Czy objęcie tej reżyserii może przeszkodzić kol.[edze] Młodnickiemu w pracy nad rolą „Osipa”320? Rozmawiałem z Panią Zakrzewską bardzo długo na temat tantiemowania mojego opracowania dramaturgicznego Zbójców321. Cała ta sprawa ma charakter zasadniczy (nie tylko dla mnie i w tym poszczególnym wypadku). Nie mogę się w żaden sposób zgodzić, aby jakiś recenzent (anonimowy czy też nie) miał zadecydować o wartości mojej ciężkiej, wielomiesięcz-nej, poważnej pracy nad opracowaniem tekstu Zbójców i zmontowania z 5-aktowej, ogromnej sztuki, spektaklu 3-aktowego, który musiał się zmieścić w ramach naszego ograniczonego czasu trwania spektaklu. Już nie mówię o zmianach zasadniczych, j[ak] szczególne uwypuklenie sze-regu wątków dramaturgicznych oraz zachowanie się poszczególnych postaci (Amelia, Schufterle, Karol). Może się to, co ja zrobiłem, komuś nie podobać (w sensie artystycznym), ale to nie może

316W sezonie 1959/1960 w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu zatrudnionych było trzech reżyserów: Rotbaum, Dobrowolski i Witkowski. Mowa o Witkowskim.317Z. Nałkowska, Dom kobiet, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 13 II 1960 r.318Por. przyp. 206.319Por. przyp. 269.320Chodzi o postać Osipa granego przez Młodnickiego w Rewizorze, por. przyp. 310.321F. Schiller, Zbójcy, przeł. M. Budzyński, oprac. dramaturgiczne, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 28 XI 1959 r.

histoRiE286

godzić we mnie materialnie i w moje prawa jako faktycznego autora danej poważnej przeróbki dramaturgicznej, czyli adaptacji tekstu. Tego zdania jest również Dyr.[ektor] Jastrzębiec (ZAiKS). Okazuje się ze słów Pani Zakrzewskiej, że cała sprawa jest jeszcze w fazie dyskusji – zarówno ona sama, jak i inni ludzie są przeciw takiej „koncepcji” oceny opracowania dramaturgicznego, według której taka praca nie miałaby być tantiemowania (co jakoby należy do obowiązków reży-sera). Było – okazuje się – wiele nadużyć pod tym względem, że niektórzy reżyserzy, aktorzy robili drobne (często niepotrzebne) zmiany i po tym występowali z wygórowanymi żądaniami tantiemowania ich „pracy dramaturgicznej”. Moja poważna, nieulegająca wątpliwości praca nie może być porównywana do wyżej wymienionych „przeróbek”.

Pani Zakrzewska oświadczyła w końcu, że Dyrekcja naszego teatru ma prawo bronić tej pracy i może zgłosić swój sprzeciw [wobec] decyzji Zespołu do Spraw Teatru. Dyrekcja powinna w tym wypadku przedstawić miarodajną opinię fachowca-literata , który by ocenił pozytywnie wartość mojego opracowania dramat.[urgicznego] Zbójców. Kogo by Pan widział wśród wrocławskich specjalistów, odpowiedniego do takiego „wyrokowania”?

Będę Panu b.[ardzo] wdzięczny za pomoc w tej sprawie. Jest to dla mnie sprawa prestiżowa „pierwszego stopnia”. Jestem tego zdania, że ja, dwukrotny Laureat Nagrody Państwowej322, Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Odrodzonej Polski323, Krzyżem Oficerskim Odrodzonej Pol-ski324, Sztandarem Pracy325, Laureat Nagrody Artystycznej Miasta Wrocławia326 itd., ja też mam prawo ocenić swoją własną pracę – i sądzę, że posiadam ku temu odpowiednie kwalifikacje. Bo jeśli nie, cóż wobec tego oznaczają te wszystkie zasługi i ordery, zaszczyty i te 35 lat pracy teatralnej, zawodowej?

Co Pan osobiście o tym wszystkim sądzi?Przecież ja rzeczywiście włożyłem ogromną pracę w tym wypadku! Zarówno Pan, jako Dyrek-

tor (tak doświadczony) i wszyscy koledzy mogą zaświadczyć, prawda? Sam spektakl Zbójców też jest ładny, nie? Oczekuję Pańskiej odpowiedzi.

Serdecznie Pana pozdrawiam,Jakub Rotbaum


Warszawa, 9 IX [19]60Drogi Panie Dyrektorze!Spotkanie dzisiejsze u Dyr.[ektora] Jasińskiego było bardzo interesujące. Obecni byli:

322W roku 1952 Rotbaum otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia za reżyserię i inscenizację przedstawienia Człowiek z karabinem N. Pogodina, a w roku 1953 – Nagrodę Państwową III stopnia za adaptację i reżyserię przedstawienia Bieg do Fragala wg powieści J. Stryjkowskiego.323Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski przyznany w roku 1954.324Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski przyznany w roku 1956.325Order Sztandaru Pracy II klasy przyznany w roku 1959.326 Nagroda Artystyczna Miasta Wrocławia przyznana w roku 1956.

287

1) Dyr.[ektor] Jasieński327

2) Kier.[owniczka] Zakrzewska3) Sekr.[starz] Ratajski4) Kier.[ownik] Kuszewski328

5) RotbaumPosiedzenie trwało od 11 do 13. Usprawiedliwiłem i uzasadniłem Pańską nieobecność.

Dyr.[ektor] Jasieński w „delikatny” sposób zwrócił uwagę Kuszewskiemu, że należało bezwzględ-nie przesłać zaproszenie Dyrekcji Teatr[ów] Wrocławia na piśmie.

Naświetliłem wszechstronnie sprawę kol.[egi] Pierackiego329 i wynikłą z tego powodu trudną sytuację w teatrze. Dyr.[ektor] Jasieński jest oburzony postępowaniem kol.[egi] Pierackiego i jest bezwzględnie za usunięciem go z teatru z wilczym biletem. Zarówno Dyr.[ektor] Jasieński, jak i Pani Zakrzewska są zdania, że należy w tym sezonie zrezygnować z wystawienia Snu330, tym bardziej że Słowacki był w naszym teatrze w zeszłym roku grany (Fantazy331).

Zaakceptowano ostatecznie następujące pozycje:Montserrat332

Moralność Pani Dulskiej333

Mieszczanin Szlachcicem334

327Jerzy Jasieński – wówczas dyrektor Zespołu do spraw Teatru Ministerstwa Kultury i Sztuki.328Por. przyp. 314.329Józef Pieracki (1909−1988) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1951−1960 i 1964–1966. Mowa o „sprawie Pierackiego”, którego Grywałd zwolnił dyscyplinarnie z pracy – od 9 IX 1960 r. – za niestawienie się po urlopie w roku 1960 na zaplanowane próby przedstawienia Sen srebrny Salomei, do premiery którego nie doszło, ale – jak wynika z tego listu Rotbauma – nie z winy Pierackiego. Aktor wybrał plan filmowy, nie informując o tym dyrektora. Do „sprawy” włączyli się wiceprezes SPATIF-u-ZASP-u Kazimierz Rudzki, Rada Zakładowa Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu i kierownik Wydziału Kultury Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia Kuszewski, a dziennikarz „Słowa Polskiego” Klemens Krzyżagórski poświęcił jej felieton (Wypędzenie Hermodorosa, „Słowo Polskie” 1960 nr 225). W efekcie zwolnienie dyscyplinarne wycofano, anulowano także „za obopólną zgodą” umowę o pracę zawartą na sezon 1960/1961, a aktora zatrudnił dyrektor Teatru Rozmaitości Adolf Chronicki. Do Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu Igar wrócił za dyrekcji Skuszanki i Krasowskiego, później – od 1 IX 1966 r. – odszedł do Teatru Powszechnego w Warszawie.330Mowa o Śnie srebrnym Salomei Juliusza Słowackiego, por. list od Jana Kotta.331Por. przyp. 257.332Por. przyp. 216.333G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 15 X 1960 r.334Molière, Mieszczanin szlachcicem, przeł. T. Boy-Żeleński oraz Mandragora (balet z muzyką K. Szymanowskiego), reż. L. E. Stefański, scen. M. Wenzel, muz. S. Pruszyński, choreog. do Mieszczanina... L. Czarnota, J. Okniński, choreog. do Mandragory H. Tomaszewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 24 I 1964 r. (przedstawienie przygotowane jako praca warsztatowa pod opieką artystyczną profesora Bohdana Korzeniewskiego).

histoRiE288

Otello335

Dobry człowiek z Seczuanu336

Obrona Ksantypy337

Irkucka Historia Arbuzowa338

Klub kawalerów339

Niemcy Kruczkowskiego (wznowić!!!)340

Spektakl dla dzieci (koniecznie!!!)(ewent.[ualnie]) jako imprezę poza planem, na co Kuszewski chętnie się zgodził)341.Odrzucono: Sędzia w potrzasku342

Yerma343

Jezioro Bodeńskie344

Zwolniono nas z obowiązku wystawienia: Sen Srebrny Salomei345.Niemców polecam wznowić na 1 maja.Montserrat polecam dać na akademię listopadową, jako odpowiednio ostrą i mocną pozycję

o wydźwięku aktualnym i politycznym.Z polecenia Dyr.[ektora] Jasieńskiego i Pani Zakrzewskiej mam jutro, w sobotę, otrzymać

egzemplarze:1) Irkuckiej Historii Arbuzowa

335W. Shakespeare, Otello, przeł. K. Berwińska, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, muz. Ryszard Bukowski, choreog. S. Swen, kier. muzyczne J. Koziorowski, układ pojedynków M. Wiśniowski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 17 VI 1961 r.336B. Brecht, Dobry człowiek z Seczuanu, przeł. W. Lewik, insc. i reż. A. Witkowski, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, muz. P. Dessau, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 17 XII 1960 r.337Inscenizacja nie została zrealizowana.338A. Arbuzow, Irkucka historia, przeł. J. Jędrzejewicz, insc. i reż. A. Witkowski, scen. M. Wenzel, choreog. S. Swen, akordeon M. Romański, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera 25 III 1961 r.339Inscenizacja nie została zrealizowana.340L. Kruczkowski, Niemcy, reż. M. Broniewska, scen. M. Wenzel, dramaturg I. Bołtuć-Staszewska, słowo wstępne Cz. Ciapa, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 29 X 1949 r.341 W sezonie 1960/1961 nie pojawiło się w repertuarze przedstawienie dla dzieci.342Sztuka Henry’ego Fieldinga.343Sztuka Federica Garcíi Lorki nigdy nie została wystawiona w tym teatrze.344Powieść Stanisława Dygata, por. listy od Dygata niżej.345Dramat Słowackiego wystawiono w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu w roku 1967 (J. Słowacki, Sen srebrny Salomei, układ tekstu i reż. K. Skuszanka, scen. K. Zachwatowicz, muz. A. Walaciński, pantomima H. Tomaszewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 15 IX 1967 r.).

289

2) Wszystko dla ludu Aloszyna346 i jeszcze jedną podobno bardzo dobrą sztukę austriacką Sim-mla Kolega347.

Wobec tego nie przyjadę jutro i proszę Pana uprzejmie o dopilnowanie, aby próba Montserrat odbyła się pod kierunkiem asystenta reżysera kol.[egi] Odrowąża348 – zgodnie z moim polece-niem, które zostawiłem kol.[edze] Odrowążowi (na wypadek gdybym nie mógł wrócić w sobotę). Próba wtorkowa odbędzie się w moim gabinecie o 10 rano. Od środy próby będą się odbywały normalnie na scenie Teatru Kameralnego w zamarkowanych dekoracjach.

Serdecznie Pana pozdrawiam,J. Rotbaum


18 XI [19]60Łódź

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Próby Opery349 rozpoczęte, ale są trudności z powodu chorób i nieobecności kilku akto-

rów (Film Polski). Mieszkamy w miłym pokoiku przy teatrze, b.[ardzo] ładnie umeblowanym i ze wszystkimi wygodami. Widziałem nowy spektakl Dejmka350 – Juliusza Cezara351. Dużo intere-sujących rzeczy, ale w sumie jest to ciężki spektakl.

Czy pojedziemy do Katowic z Rewizorem352? Jak idą próby Witkowskiego353? Czy kol.[eżanka] Dobrucka354 już wróciła do pracy? Proszę o kilka słów w sprawach teatralnych i o Pańskim zdro-wiu.

Proszę przyjąć najlepsze pozdrowienia od mojej żony i ode mnie.J. Rotbaum

346Samuel J. Aloszyn, wł. Kotlar (1913–2008) – rosyjski dramatopisarz, jego sztukę Wsio ostajotsia liudiam wystawiono w Teatrze Klasycznym w Warszawie pod tytułem Niebieska teczka (reż. E. Chaberski, prapremiera polska 13 VI 1961 r.).347Johannes Mario Simmel (1924–2009) – austriacki powieściopisarz, scenarzysta filmowy, autor jednej sztuki Kolega z roku 1958.348Antoni Odrowąż, wł. Antoni Felczyński (1897−1976) – aktor teatralny i filmowy, w okresie 1946−1947 związany z Teatrem Dolnośląskim, a w okresie 1955−1969 z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu.349B. Brecht i K. Weill, Opera za trzy grosze, przeł. B. Winawer, oprac. dramaturgiczne, insc. i reż. J. Rotbaum, scen. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, Teatr Nowy w Łodzi, premiera 26 I 1961 r. 350Por. przyp. 487.351W. Shakespeare, Juliusz Cezar, przeł. Z. Siwicka, reż. K. Dejmek, scen. I. Zaborowska, H. Poulain, muz. T. Markowski, Teatr Nowy w Łodzi, premiera 12 XI 1960 r.352Por. przyp. 310.353Por. przyp. 269.354Halina Dobrucka-Witkowska – aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, związana z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu w latach 1958–1964, a w latach 1975–1976 z Teatrem Polskim we Wrocławiu.

histoRiE290


Łódź1 XII [19]60

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Niestety nie będę mógł przyjechać do Wrocławia na niedzielę i poniedziałek, jak planowałem

poprzednio. Pragnę wiedzieć, jak Pan załatwił sprawę „zastępstwa” w sztuce Brechta355. Czy gra Martynowska356 zamiast Arnoldowej357 i Kowalczyk358 na miejscu Olszewskiego359. Czy te zmiany spowodowały dalsze przesunięcie terminu premiery i na ile dłużej? Przypuszczam, że Pan chy-ba się zgodził, również w związku z powyższymi trudnościami, na odpowiednie przesunięcie terminu premiery Judyty360. Czy rozmawiał Pan z Dobrowolskim361 o proponowanej przez Niego zmianie w obsadzie niektórych ról w Weselu Figara362?

Proszę Pana uprzejmie o przesłanie mi planu przedstawień na miesiąc grudzień. Jak się przed-stawia frekwencja w naszym teatrze? Jak zdrowie Pani Arnoldowej?

Serdecznie Pana pozdrawiam w imieniu mojej żony i własnym,Jakub Rotbaum


Łódź,30 XII 60

355B. Brecht, Dobry człowiek z Seczuanu, przeł. W. Lewik, muz. P. Dessau, insc. i reż. A. Witkowski, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, kier. muzyczne J. Koziorowski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 17 XII 1960 r.356Janina Martynowska (1904–1973) – aktorka teatralna, zagrała w spektaklu Dobry człowiek z Seczuanu Panią Mi Tsu.357Julia Sokolicz-Arnoldowa (1893–1967) – aktorka teatralna, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związana w latach 1951–1965.358Wiesław Kowalczyk – aktor teatralny i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1958–1962.359Ludomir Olszewski – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, związany w latach 1959–1992 z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi i Teatrem Polskim we Wrocławiu. Ani Kowalczyk, ani Olszewski nie zagrali w spektaklu Dobry człowiek z Seczuanu.360Ch. de Peyret-Chappuis, Judyta i Holofernes, przeł. K. Żuławska, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 18 XII 1960 r.361Por. przyp. 184.362P. de Beaumarchais, Wesele Figara, przeł. T. Boy-Żeleński, reż. A. Dobrowolski, scen. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, muz. R. Bukowski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 11 II 1961 r.

291

Drogi Panie Dyrektorze!Z okazji Nowego Roku składam Panu najlepsze i najszczersze życzenia! Przede wszystkim dużo,

dużo:Zdrowia,Radości,Szczęścia,i powodzenia zarówno w swoim życiu osobistym, jak i w Pańskiej odpowiedzialnej pracy

na odcinku życia kulturalnego i artystycznego we Wrocławiu.Jakub Rotbaum


Warszawa, 16 VII [19]61 Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Załączam nasze propozycje repertuarowe na sezon 1961–62 z odpowiednim krótkim uzasad-

nieniem poszczególnych pozycji.Proszę uprzejmie dołączyć do tego spisu uzasadnienia dla pozycji, które zamierza zrealizować

kol.[ega] A. Dobrowolski363. Na pewno kol.[ega] Dobrowolski te uzasadnienia już złożył na Pana ręce.

Proszę polecić Pani Lusi364 cały materiał przepisać na maszynie i jedną z kopii przekazać Sza-nownemu Kierownikowi Wydziału Kultury P. St. Kuszewskiemu365. Proszę Pana uprzejmie zrefe-rować nasz plan repertuarowy w imieniu Dyrektora i Kierownika Artystycznego naszego Teatru w dn. 19 VII na mającym się odbyć w tym celu zebraniu czy konferencji. [Dopisek na lewym marginesie] Zebranie 18, a nie 19 [poniżej] 18.7, g. 10]

Niestety, próby generalne Snu o Goldfadenie366 nie pozwalają mi przyjechać osobiście na tę konferencję. Proszę mnie usprawiedliwić przed Szanownym Kier.[ownikiem] Kuszewskim.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Byłem w Teatrze Polskim na Weselu367. Przedstawienie jak najbardziej tradycyjne, niczym nie-

różniące się od spektaklów Teatru Dramatycznego368, chyba że w wielu miejscach znacznie gorzej

363 Por. przyp. 184.364Janina Leokadia Szwagrun-Baurycza – w Teatrze Polskim we Wrocławiu pracowała w okresie 1955–1986, pełniąc funkcje: kierowniczki Działu kadr, organizatorki pracy artystycznej i referentki do spraw zaopatrzenia w karty żywnościowe.365Por. przyp. 314.366Wznowienie przedstawienia Sen o Goldfadenie, por. przyp. 236.367S. Wyspiański, Wesele, reż. J. Rakowiecki, scen. K. Horecka, Teatr Polski w Warszawie, premiera 15 VII 1961 r.368Czyli Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu.

histoRiE292

grane... Z naszą realizacją Wesela369 w ogóle nie można tego porównać. Dwa odmienne spojrze-nia (jeśli można nazwać „spojrzeniem” to, co ja widziałem w Teatrze Polskim).

Bardzo bym chciał, żeby nasi koledzy zobaczyli to Wesele. Ja siedziałem przez 3,5 godziny (kończy się o 11) b.[ardzo] smutny i serce mnie bolało, że nie pokazaliśmy naszego pięknego Wesela w Warszawie.

Drogi Dyrektorze! Możemy naprawdę być dumni z naszych aktorów, scenografów i w ogóle z poziomu naszego teatru. Wystarczy porównać nasze Wesele, Operę za 3 grosze370 i Hamleta371 z warszawskimi spektaklami pod tymi samymi tytułami372.

Ale co z tego? Pan Kelera373 nam nie przyzna racji, a Pan Winnicki374 będzie wolał warszawskie „realizacje”, bo mają mniej schodów...

Pozdrawiam Pana serdecznie i proszę o kilka słów,J. Rotbaum


Zakopane,10 IX [19]61

Drogi Panie Dyrektorze!W związku z przesunięciem narady repertuarowej na 16 IX zwracam się do Pana z następują-

ca prośbą. Otrzymałem list od Prezydium Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Łodzi, że postanowiono publicznie uczcić mój podwójny Jubileusz 60-lecia urodzin oraz 35-lecia pracy teatralnej na scenie Państw[owego] Teatru Nowego w Łodzi dn. 16 IX 61, podczas uroczystej

369S. Wyspiański, Wesele, reż. J. Rotbaum, scen. A. Jędrzejewski, J. Przeradzka, muz. R. Bukowski, tańce S. Swen, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, premiera 14 V 1960 r. (wznowienie inscenizacji z roku 1956). Por. przyp. 74.370Por. przyp. 196; B. Brecht i K. Weill, Opera za trzy grosze, przeł. B. Winawer, piosenki przeł. W. Broniewski, oprac. dramaturgiczne, insc, reż. J. Rotbaum, dek. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, choreog. S. Swen, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 4 V 1957 r.371Por. przyp. 253.372S. Wyspiański, Wesele, reż. J. Rakowiecki, por. przyp. 367; W. Shakespeare, Hamlet, przeł. R. Brandstaetter, reż. I. Babel, scen. L. Jankowska, A. Tośta, muz. A. Bloch, Teatr Powszechny w Warszawie, premiera 29 I 1959 r.; B. Brecht i K. Weill, Opera za trzy grosze, przeł. B. Winawer, W. Broniewski, insc. i reż. K. Swinarski, adap. B. Witek, Teatr Współczesny w Warszawie, premiera 23 X 1958 r.373Józef Kelera – krytyk, historyk teatru, pedagog, kierownik literacki teatrów: Dolnośląskiego w Jeleniej Górze (1964–1973), Polskiego we Wrocławiu (1 X 1973–31 X 1977) i Wrocławskiego Teatru Współczesnego im. E. Wiercińskiego (1994–1999). Autor m.in. pracy Wrocław teatralny 1945–1980.374Por. przyp. 240.

293

premiery sztuki Sen o Goldfadenie375, w mojej ostatniej, nowej inscenizacji. Na tę uroczystość zostałem zaproszony wraz z moją Rodziną.

Pragnę jednak brać udział w tej naradzie repertuarowej i dlatego prosiłbym Pana uprzejmie porozumieć się z kierownikiem Wydz.[iału] Kultury Panem Kuszewskim, aby postarano się roz-począć tę naradę nie później jak o 10 rano, żeby wszystkie sprawy związane z naszym Teatrem Dramatycznym były omawiane w pierwszej kolejności, tak abym ja mógł opuścić tę naradę około 12–1230 i zdążyć na pociąg do Łodzi. Jednocześnie wysyłam list do Pana Kuszewskiego o zbliżo-nej treści, w którym proszę go o tę samą grzeczność. Mam nadzieję, że uda się Panu tę sprawę załatwić.

Mój dotychczasowy pobyt w Zakopanem upływa, niestety, pod znakiem deszczu i wiatrów. Jak przeszła prasowa premiera W słońcu376? Czy autor był obecny? Czy się przedstawienie spodo-bało? Oczekuję z niecierpliwością przepisanego egzemplarza Volpone377 oraz obiecanych szkiców od Pani Przeradzkiej378. Na pewno otrzymam od Pana miły liścik, w którym Pan mnie szczegóło-wo o wszystkim poinformuje. Pozdrawiam Pana serdecznie,

Jakub Rotbaum[Dopisek na lewym marginesie]

PS Przyjadę do Wrocławia w piątek 15 IX około 1930 i o ile Panu nietrudno, to proszę uprzejmie do mnie zatelefonować około 20, to może jeszcze się spotkamy na chwilę, żeby uzgodnić naszą „problematykę”, która będzie tematem tej narady repertuarowej.

21.[Kartka pocztowa pisana odręcznie.]

Serdecznie pozdrawiam z Lublany, która do [...] mi przypomina Zakopane [?], przeżywam,

[...] jako przedstawiciel teatrów polskich na uroczystości 200-lecia teatru [...]skiego. Dziś mają tu naprawdę doskonały teatr, z świetnym zespołem, szczególnie męskim, o jakim my marzyć nie możemy. I ludzie też bardzo mili. „U nas inaczej, inaczej, inaczej”, jak pisał B.[ohdan] Zaleski379. Uściski dłoni,

Jakub Rotbaum

375Por. przyp. 366.376L. H. Morstin, W słońcu, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 21 VII 1961 r.377 B. Jonson, Volpone, przeł. R. Centnerszwerowa, insc. i reż. J. Rotbaum, dekor. A. Jędrzejewski, kost. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 14 XII 1961 r.378 Por. przyp. 297.379Józef Bohdan Zaleski (1802–1886) – poeta romantyczny, zaliczany do ukraińskiej szkoły poetów. Cytat z wiersza U nas inaczej (J. B. Zaleski, Wybór poezyj, Wrocław 1985). Dokładnie ten cytat wygląda w oryginale: „U nas inaczej – inaczej − inaczej”.

histoRiE294

] Gustaw Holoubek380


Stalinogród, dnia 12 X 1955 r.

Drogi Zdzisławie,Pozwalam sobie przesłać na Twe ręce jeszcze dwa inne pisma „oficjalne”.Myślę, że dopomożesz nam w wypożyczeniu kostiumów do IGRASZEK381. Byłbym Ci bardzo

wdzięczny. Postanowiłem w końcu tak, jak mi radziłeś, i robię tę sztukę.Równocześnie wysyłam list do Pani Jadwigi382 z prośbą o współpracę – mam nadzieję,

że to nie przeszkodzi jej w normalnych obowiązkach, jakie ma w Twoim Teatrze.Chcę Ci jeszcze donieść, że zespół FANTAZEGO383 bardzo się cieszy na wyjazd do Wrocławia.

Pozdrawiam Cię serdecznie,[Podpis odręczny]

Holoubek

PS Ukłony dla p.[ana] Grudy384.

2.[List pisany odręcznie na obu stronach karty formatu A4.]

27 VI 1956

Drogi Zdzisławie!Jestem Ci głęboko wdzięczny za ostatni Twój list. Świadczy on o głębokiej Twojej trosce

o losy mojej skromnej osoby i o serdecznym stosunku, jaki żywisz do mojej żony385 i do mnie. Nie

380Gustaw Holoubek (1923−2008) – reżyser teatralny i telewizyjny, aktor teatralny, filmowy i telewizyjny (m.in. stworzył wybitną kreację Gustawa-Konrada w pamiętnych Dziadach reżyserii K. Dejmka, por. przyp. 2), dyrektor teatrów, wykładowca. Laureat wielu nagród i odznaczeń. W latach 1970−1981 prezes SPATIF-u-ZASP-u. Udzielał się też politycznie: w latach 1976−1982 był posłem na Sejm (po wprowadzeniu stanu wojennego zrezygnował z mandatu), 1989−1991 senatorem RP, 1992−1993 członkiem Rady do Spraw Kultury przy Prezydencie RP, a w 1994 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.381P. de Marivaux, Igraszki trafu i miłości, przeł. T. Boy-Żeleński, reż. E. Żytecki, scen. J. Przeradzka, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego, Katowice/Stalinogród, premiera 22 XII 1955 r.382Por. przyp. 296.383J. Słowacki Fantazy, reż. G. Holoubek, scen. W. Lange, pieśń w akcie I komp. S. Skrowaczewski, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego, Katowice/Stalinogród, premiera 15 IX 1955 r. 384Por. przyp. 473.385Danuta Kwiatkowska – aktorka, pierwsza żona Gustawa Holoubka, absolwentka krakowskiego Studia Dramatycznego przy Teatrze im. J. Słowackiego.

295

sposób opowiedzieć w liście o wszystkim, co się złożyło na obecną moją sytuację i jakie były metody doprowadzenia do niej386. Rzeczą główną, która jest nieomal wyłączną moja troską, jest stan zdrowia Danusi i mój. Musimy się leczyć387 i to chyba jest najważniejsze. Za gotowość okazania nam pomocy z głębi serca Ci dziękuję. Tak się złożyło, ze jestem już „po słowie” z War-mińskim388. Nie wiem, w jakim stopniu załatwi on sprawę po naszej myśli (mieszkanie itd.), nie wiem także, czy dobrze robimy. W każdym razie trudno by mi było wycofać się w tej chwili z tej akcji i zerwać kontakt z Warmińskim. Wyobrażałem sobie, że powinienem przejść do Warszawy – wiesz o tym od dawna. Wydawało mi się, że teraz jest ku temu najlepsza sposobność. Jak

386„We wtorek 12 czerwca br. w warszawskim dzienniku radiowym o godz. 18.15 podano wiadomość, że kierownik artystyczny Teatru im. Wyspiańskiego w Stalinogrodzie Gustaw Holoubek podał się do dymisji z powodu złego stanu zdrowia. Zaintrygowani tą niespodziewaną dla nas wieścią zwróciliśmy się bezpośrednio do Gustawa Holoubka z prośbą o poinformowanie naszych czytelników, czy wiadomość ta jest zgodna z prawdą. – Tak jest – oświadczył nam znakomity artysta – istotnie poprosiłem o zwolnienie ze stanowiska kierownika artystycznego teatru. Jestem chory, no i różne inne sprawy... – Ale komu i kiedy złożył Pan swoją rezygnację? – W ubiegły poniedziałek zostałem wezwany do dyrektora Centralnego Zarządu Teatrów – [Stanisława Witolda – przyp. red.] Balickiego. Niestety, w poniedziałek nie mogłem wyjechać do Warszawy, tak że nasza rozmowa odbyła się dopiero we wtorek 12 czerwca w godzinach przedwieczornych. Trwała zresztą ta rozmowa dość długo, bo od 15.30 do 17.45 – uśmiecha się Gustaw Holoubek. Jak widać, było o czym mówić. – I właśnie wtedy poprosił Pan o zwolnienie z kierownictwa naszym teatrem? – Zgadza się... Ciekawa sprawa. A więc informacja o dymisji Gustawa Holoubka dostarczona została do radia w Warszawie jeszcze w czasie trwania rozmowy w gabinecie dyrektora Balickiego? To znaczy, że uprzedzono fakty, które miały dopiero zaistnieć!... Jest sprawą zrozumiałą, że dyr. Balicki miał i ma prawo wyrazić swoje niezadowolenie i wskazać braki i błędy w realizowaniu polityki kulturalnej każdemu kierownikowi placówki teatralnej podległej Centralnemu Zarządowi Teatru. Jest sprawą prostą, że kierownik artystyczny teatru może bronić swego punktu widzenia lub też uznać wytoczone argumenty za słuszne. Ma prawo każdy kierownik instytucji zrezygnować ze swego stanowiska służbowego, jeśli dojdzie do wniosku, że z różnych przyczyn nie podoła w pełni swoim obowiązkom! To wszystko sprawy normalne i zrozumiałe. Ale nie do przyjęcia są metody, jakie zastosowano wobec Gustawa Holoubka. Domagamy się wyjaśnienia, jak się to stało, że radio ogłosiło komunikat o jego dymisji w tym samym czasie, gdy toczyły się jeszcze rozmowy w CZT? Domagamy się tego wyjaśnienia w imieniu śląskiego widza teatralnego, który wysoko ceni talent Gustawa Holoubka – czołowego artysty naszego teatru i zdolnego reżysera” (Śladami pewnego komunikatu, „Trybuna Robotnicza”, 18 VI 1956 [cyt. za:] Kronika życia i twórczości Gustawa Holoubka, oprac. J. Minałto, „Notatnik Teatralny” 2009 nr 52–53, s. 238–239).387Na kurację związaną z chorobą płuc wyjechali, jak wynika z dalszej części listu i kolejnej kartki, do Sanatorium Pocztowców w Zakopanem.388Janusz Warmiński (1922–1996) – aktor, reżyser, wieloletni szef Teatru Ateneum w Warszawie (1952–1958 i 1960–1996).

histoRiE296

powiadam, nie wiem, w jakim stopniu słusznie postąpiliśmy i co z tego wyniknie.Drogi Zdzisławie! Cieszyłbym się bardzo, gdybym mógł zobaczyć się z Tobą. Niestety wyjeż-

dżam już w sobotę do Zakopanego i będę tam z Danusią co najmniej trzy miesiące.Żegnam Cię zatem serdecznie i serdecznie Cię pozdrawiam,

Gustaw

3.[Telegram: na awersie bukiet maków, napis: „POCZTA POLSKA TELEGRAF TELEFON” oraz w okienku „TELEGRAM” naklejo-

ne paski z maszynowym pismem: „237 STALINOGRÓD C – 7364 12/11 26/11 1210, LX2=ZDZISŁAW GRYWAŁD TEATR DRA-MATYCZNY WROCŁAW”. Na rewersie paski z pismem maszynowym.]

Najserdeczniejsze życzenia imieninowe przesyłająHoloubkowie.

4.[Pocztówka: „Cały naród buduje swoją Stolicę”, stempel: „Zakopane, 21.12.1956”.]

Drogi Zdzisławie! Z okazji Świąt i Nowego Roku przesyłam najserdeczniejsze życzenia wszelkiej pomyśl-

ności, Gustaw

20 XII 56 Zakop[ane]Sanat[orium] Pocztowców

5.[Telegram, w części adresowej paski z napisem maszynowym: „M 82 X KIELCE81, 159/TQ WARSZAWA TEL 12000332

26/25 26 1547, ZDZISŁAW GRYWAŁD TEATR ŻEROMSKIEGO, SIENKIEWICZA 32 KIELCE”, przyjęto 26.11, godz. 16.45, wiado-mość na paskach z maszynowym pismem.]

Zapomniałem o dwóch przedstawieniach we wtorek w Warszawie389, proszę o telefon dziś wieczorem albo jutro rano,

Gustaw

389Trudno orzec, o jakich przedstawieniach pisze Holoubek, Grywałd był dyrektorem Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach w latach 1963–1976.

297

] Jan Parandowski390


Warszawa, 2 VI [19]55

Szanowny Panie,Andrzej Szczepkowski391 przywiózł mi od Pana prześliczny upominek. Bardzo się nim cieszę,

bo to i Petrarka392, i urywek z jakichś polskich zbiorów, o których nic bliższego nie wiem. Z przy-jemnością będę teraz dowiadywał się o tę panią Konstancję, która w tak uroczy sposób zawitała do mojego domu, nie gardząc jego niskim progiem. A zatem Petrarka jest taki właśnie, o jakim marzyłem – malutki, dający się zmieścić w kieszonce marynarki i będzie mi nieraz towarzyszył. Serdecznie Panu dziękuję,

Jan Parandowski

390Jan Parandowski (1895–1978) – twórca esejów, opowiadań, powieści, szkiców literackich, biografii oraz tłumacz. Ceniony przede wszystkim jako znawca antyku i mitologii greckiej i rzymskiej (Mitologia, 1924).391Andrzej Szczepkowski (1923–1997) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser oraz pedagog. Udzielał się politycznie, m.in. był jednym z inicjatorów bojkotu stanu wojennego w środowisku aktorskim. Ojciec aktorki Joanny Szczepkowskiej.392Francesco Petrarca (1304–1374) – poeta włoski (m.in. Sonety do Laury).

histoRiE298

] Kazimierz Lagosz393

1.[List pisany na maszynie, na papierze firmowym Ordynariusza Wrocławskiego, formatu A4, jedna karta.]

[Na górze nadruk]

ORDYNARIUSZ WROCŁAWSKI

Szanowna Dyrekcja394

Państwowych Teatrów Dramatycznychwe Wrocławiu

Z okazji 10-tej Rocznicy Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu składam w imie-niu własnym i Księży miłośników sztuki serdeczne gratulacje z racji wielu pięknych osiągnięć scenicznych w ciągu minionych lat w Polskim Wrocławiu.

Życzę w dalszej pracy Zespołowi Kierowniczemu, Artystkom, Artystom i Personelowi tech-nicznemu wiele radości i powodzenia we wszystkich pracach dla podniesienia sztuki Narodo-wej i powiązania ze wspaniałą tradycją, teatrów polskich, ku chlubie Polski całej i Śląska przede wszystkim.

Z wyrazami głębokiego szacunku

Ordynariusz Wrocławski[Pieczęć i podpis odręczny]

/Ks. Kazimierz Lagosz/Wikariusz Kapitulny

Wrocław, dnia 2 maja 1956 r.

393Ks. Kazimierz Józef Lagosz, (1888–1961) – duchowny katolicki blisko związany z Wrocławiem, dokąd przybył w maju 1945 roku, aby zaangażować się w działania administracyjne i polonizacyjne. Do jego zadań należały m.in. opieka nad kościołami katolickimi we Wrocławiu oraz organizacja nowego duszpasterstwa. W latach 1949–1950 na podstawie fikcyjnych oskarżeń ówczesnych władz przetrzymywany był w więzieniu. Po usunięciu ze stanowiska ks. dr. Karola Milika obrany został wikariuszem kapitulnym diecezji wrocławskiej. Urząd wikariusza kapitulnego objął z rąk ks. kanonika Franciszka Niedźbały 27 stycznia 1951 roku; decyzja ta została zaakceptowana i sformalizowana 29 maja 1952 przez nowo powstałą kapitułę katedralną, której przewodniczył wówczas prymas Polski Stefan Wyszyński. Był przedstawiciel Kościoła Katolickiego w Radzie Miejskiej, z której został wykluczony po tym, jak sprzeciwił się potępieniu papieża Piusa XII. W roku 1956, po zwolnieniu z funkcji wikariusza kapitulnego, wyjechał do Warszawy.394Czyli Grywałd i Rotbaum.

299

2.[List pisany na maszynie, na papierze firmowym Ordynariusza Wrocławskiego, formatu A4, jedna karta.][Na górze nadruk]


Obywatel ZDZISŁAW GRYWAŁDDyrektor Teatru Śląskiego Dramat395.

we Wrocławiu

Dorobek pracy Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu wykazanej w ciągu 10-lecia jest zasługą wielkiej kultury osobistej Obywatela Dyrektora, którą wniósł w pracę Kie-rowniczą Teatru Śląskiego396.

Dzieląc radość Jego z tych osiągnięć, serdecznie gratuluję i życzę dalszych sukcesów Państwo-wych Teatrów Dramatycznych pod światłym Kierownictwem Obywatela Dyrektora.

Z wyrazami głębokiego uszanowania





[Na górze nadruk]


Obywatel ZDZISŁAW GRYWAŁDDyrektor Państwowych Teatrów Dramatycznych

we Wrocławiu

Bardzo serdecznie dziękuję za miłą i ładnie wydaną książkę X Lat P.T.D. we Wrocławiu397 oraz za życzliwe słowa i troskę o moje zdrowie.

395Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu.396Grywałd pełnił funkcję dyrektora Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego w Katowicach w latach 1951–1954.3971945–1955. Dziesięć lat działalności Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, op.cit.

histoRiE300

Miałem nadzieję, że będę mógł osobiście wziąć udział w przedstawieniu dramatu Wyspiań-skiego398. Niestety popadłem w ciężką chorobę i muszę na dwa miesiące wyjechać na odpoczy-nek.

Przeto w tej formie składam Wielce Szanownemu Dyrektorowi i Zespołowi P.T.D. wyrazy wdzięczności za pamięć i proszę o przyjęcie skromnego daru na cel, jaki Obywatel Dyrektor uzna za najbardziej stosowny.

Łączę wyrazy najgłębszej czci,z jaką pozostaję





[Na górze nadruk]


ObywatelZDZISŁAW GRYWAŁD

Dyrektor Państwowych Teatrów DramatycznychWrocław

Uprzejmie zapraszam na uroczystość Święceń Kapłańskich, których udzieli Jego Ekscelencja Ks. Biskup Dr Piotr Kałwa399 w Katedrze w niedzielę, dnia 27 maja o godz. 7.30.

W drzwiach Katedry o godz. 7.15 oczekiwał będzie Pana Dyrektora Ks. Kanclerz Dr Jarosław Chomicki400.

Łączę wyrazy głębokiej czci,z jaką pozostaję


/Ks. Kazimierz Lagosz/

398Por. przyp. 196.399Ks. Biskup Piotr Kałwa (1893–1974) – studiował prawo i teologię na KUL (obejmował tam również stanowisko profesora od 1935 r.), biskupem mianowany został 30 V 1949 r. Członek Rady Głównej Episkopatu Polski.400Ks. Jarosław Chomicki (1911–1991) – ksiądz archidiecezji wrocławskiej.

301

Wikariusz KapitulnyWrocław, dnia 24 maja 1956 r.


[Na górze nadruk]


ObywatelZDZISŁAW GRYWAŁD

Dyrektor Państwowych Teatrów Dramatycznychwe Wrocławiu

Nawiązując do naszej rozmowy, ongiś przeprowadzonej, zapytuję uprzejmie Obywatela Dyrektora:

Ilu mieszkań potrzebnych byłoby niezbędnie dla personelu Teatru Polskiego?Jakiej wielkości miałyby być te mieszkania, tj. czy rodzinne (o ilu izbach), czy kawalerskie?

Dane te starannie opracowane potrzebne są Nam do zrobienia planu podziału mieszkań.Pragniemy w ten sposób przysłużyć się kulturze polskiej.

Łączę wyrazy głębokiej czci, z jakąpozostaję


/Ks. Kazimierz Lagosz/Wikariusz Kapitualny

Wrocław, dnia 22 sierpnia 1956 r.


[Na górze nadruk]


Kochany Panie Dyrektorze.

Nawiązując do naszej onegdajszej rozmowy, przesyłam II tom Pamiętników Solskiego401. Przy tej sposobności powiadamiam, że już kilkakrotnie pragnąłem złożyć Panu Dyrektorowi wizytę

401L. Solski, Wspomnienia, t. II, Kraków 1956.

histoRiE302

w mieszkaniu, lecz różne były przeszkody. Może w grudniu będę mógł odwiedzić Kochanego Dyrektora i zobaczyć Jego księgozbiór.

Dziękując za względy, które mi Pan Dyrektor na każdym kroku okazuje, łączę wyrazy mej naj-głębszej czci i szacunku,

z jakim pozostaję

Ordynariusz Wrocławski[Podpis odręczny]

/Ks. Kazimierz Lagosz/Wrocław, dnia 26 listopada 1956 r.

7.[Kartka pocztowa, pismo odręczne; data nadania nieczytelna, numer placówki oddawczej: Gdańsk 2.]

Wielmożny PanDyr. Zdzisław Grywałd

WrocławTeatr Polski

ul. Zapolskiej

Dziękując za piękną kartkę i pamięć z Pragi, przesyłam z wiatrem od morza serdeczne pozdro-wienia i wyrazy nieustannej pamięci i oddania.

Ks. Kazimierz Lagosz16/8 57


Najserdeczniejsze życzeniaŚwiąteczne i Noworocznez wyrazami pamięciprzesyła

[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz Lagosz24 XII 57

303

9.[Kartka pocztowa, pismo odręczne; data nadania – Warszawa 26 czerwca 1958, numer placówki oddawczej Warszawa 1.]

Wielmożny PanDyr. Zdzisław Grywałd

WrocławTeatr Polski

Już mieszkanie stałe w Warszawie, ulica Krajowej Rady Narodowej Nr 1. M. 15 i stąd przesyłam Kochanemu Panu Dyrektorowi głębokie ukłony i bardzo serdeczne pozdrowienia dla całego tak mi drogiego Zespołu,

bardzo oddany

Ks. Kazimierz LagoszWa[rszawa] 24/VI 58

10.[List pisany na maszynie, jedna karta.]

Z podziękowaniem za życzenia przesyłam wzajemnie najlepsze życzenia szczęśliwego Nowe-go Roku. Pamięć Kochanego Pana Dyrektora jest dla mnie bardzo cenną i drogą. Serdecznie dzię-kuję!

Łączę wyrazy głębokiej czci, szacunki i przyjaźni,

bardzo oddany[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz LagoszWarszawa 27 grudnia 1958 r.

P.S. Widziałem tutaj w Teatrze Narodowym Andrzeja Polkowskiego402 w roli księcia Hombur-ga403, z której wywiązał się doskonale.

402Por. przyp. 93.403Por. przyp. 94.

histoRiE304


Kochanemu Panu Dyrektorowi

za pamięć, która mnie bardzo wzruszyła, i za życzenia składam wyrazy serdecznego podzię-kowania.

Mam nadzieję, że przy sposobności Swego pobytu w Warszawie zechce mnie Pan Dyrektor odwiedzić w mojej nowej siedzibie. Mieszkam w centrum miasta prawie vis à vis Pałacu Kultury i Nauki, gdzie mam 3 teatry: dramatyczny, klasyczny, sensacji404. Ale chodzę zresztą do wszyst-kich innych na ukazujące się premiery.

Mieszkam w nowym bloku, który ma 2 bramy z numerem 1., co bardzo bałamuci moich zna-jomych. Do mnie prowadzi brama z Nr. 1 znajdująca się bliżej kościoła WW. Świętych405. Telefon mój: 6-78-08. Do 12-tej w południe i od 14-tej do 17-ej. Bardzo by mi było miło, gdyby Pan Dyrektor, jadąc do Warszawy, kartką powiadomił mnie, którego dnia miałbym się spodziewać Pańskiej wizyty.

Z okazji zbliżających się Świąt składam serdeczne życzenia wszelkich pomyślności oraz wyrazy głębokiej czci, prawdziwego szacunku i oddania,

[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz Lagosz

Warszawa 21 marca 1959 r.


Kochanemu a NiezapomnianemuPanu Dyrektorowi

z podziękowaniem za pamięć przesyłam wzajemnie życzenia Noworoczne – wielkich sukce-sów na polu artystycznym w zdrowiu i wszelakiej pomyślności wraz z wyrazami głębokiej czci i szacunku, z jakim pozostaję,

404W Pałacu Kultury i Nauki mieściły się dwa teatry ze stałym zespołem: Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy oraz Teatr Klasyczny (od roku 1971 Teatr Studio) oraz jeden pozbawiony stałego zespołu – Teatr Sensacji (przedstawienia pokazywał w sali koncertowej PKiN).405Przy pl. Grzybowskim 3/5.

305

zawsze bardzo oddany[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz LagoszWarszawa 25 grudnia 1959 r.


Kochany Panie Dyrektorze!

Za pamięć o mnie i za życzenia imieninowe składam wyrazy serdecznego podziękowania.Czasy się bardzo „zmienili”. Była u mnie p. Martynowska406 z pożegnaniem przed wyjazdem

do Ameryki. W słowach pełnych zachwytu mówiła o Panu Dyrektorze. Jaki Pan jest dobry i uczyn-ny, że przyznał jej trzymiesięczną gażę. Cieszyła się też bardzo, że dostała na „Batorym” kajutę „singla”, bo otrzymanie takiej kajuty jest właściwie bardzo trudne.

U mnie wszystko w porządku, gdyby nie dokuczliwa starość. Cieszę się, jeśli mnie ktoś z Wro-cławia odwiedza. Może by Pan Dyrektor przy sposobności pobytu w Warszawie zechciał mnie odwiedzić, przyjmuję zawsze po południu od godz. 15-ej, ale lepiej powiadomić mnie przed tym kartką, kiedy mogę się spodziewać przybycia Kochanego Gościa.

Kończę, przesyłając Panu Dyrektorowi oraz znanemu mi Zespołowi serdeczne pozdrowienia oraz wyrazy należnej czci i szacunku, z jakim pozostaję,

zawsze bardzo oddany[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz LagoszWarszawa 25 marca 1960 r.


Składam serdeczne dzięki za tak mi zawsze miłą pamięć i życzenia imieninowe oraz łączę wyrazy czci i szacunku, z jakim pozostaję,

oddany

[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz LagoszWarszawa

w marcu 1961 r.

406Janina Martynowska, zd. Skrobecka, „Cechnicka” (1904–1973) – aktorka teatralna i radiowa. Związana z Teatrami Dolnośląskimi we Wrocławiu w okresie 1946/1947–1969.

histoRiE306

[Dopisek odręczny]

Przy sposobności pobytu w Warszawie proszę mnie odwiedzić! Serdecznie proszę!


Z wielką radością potwierdzam odbiór programu II Wrocławskiego Festiwalu Teatralnego407. Żal mi tylko, że niestety z powodu odległości z programu tego skorzystać nie mogę.

Składam Komitetowi408 najserdeczniejsze życzenia powodzenia w pracy i pozostaję z wyraza-mi należnej czci i szacunku

[Podpis odręczny]

Ks. Kazimierz Lagosz

Warszawa, dn. 13.V.61 r.

407II Wrocławski Festiwal Teatralny odbył się w okresie 13–23 V 1961 r.408Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Festiwalu był Zdzisław Grywałd, do jury zostali zaproszeni: Edward Csató, Tadeusz Lutogniewski, Tadeusz Banaś, Jan Paweł Gawlik, Jan Pierzchała, Bronisław Soliński, Roman Szydłowski, Roman Wołoszyński i Jerzy Zagórski.

307

] Adam Grzymała-Siedlecki409


Bydgoszcz, Liberta 5/10, tel. 13-11Dn. 30 IV [19]56

Drodzy Koledzy!Z okazji chwalebnie przeprowadzonego Waszego dziesięciolecia ślę Wam gorące życzenia dal-

szych laurów, a zwłaszcza dalszych zasług.Adam Grzymała-Siedlecki

409Adam Grzymała-Siedlecki, wł. Adam Franciszek Józef Siedlecki (1876–1967) – reżyser teatralny, dramatopisarz, krytyk, pisarz i tłumacz, kierownik teatrów, m.in. Teatru Ludowego w Nowej Hucie, którego był również założycielem.

histoRiE308

] Stanisław Kolbuszewski410

[List pisany na maszynie na papierze formatu A4, jedna karta.]

Warszawa, 31 X 1956

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze,

Niedobrze zaczęła się moja współpraca z Wrocławskimi Teatrami. Już niemal w początku podcięła ją moja choroba – wciąż przedłużająca się, a wczoraj ostatecznie uznano za konieczne przeprowadzenie operacji. Jej termin będzie ustalony w przyszłym tygodniu – na razie około dziesięciu dni mam pozostać w łóżku.

Współpracę z teatrem paraliżuje całkowicie nowe zarządzenie władz. W doręczonym mi onegdaj przez Uniwersytet Dzienniku Ustaw z dn. 1 X br. nr 41, rozporządzenie 192, rozdz. VIII, § 19, ustęp 4 – brzmi: „Obciążenie w czasie samodzielnego pracownika nauki, wynikające z zajęć w dodatkowych miejscach pracy, nie może przekraczać jednego etatu”. Ustęp 5 dodaje, że z dniem wejścia ustawy w życie (tj. z dn. 1 X br.) trzeba starać się ponownie o zgodę na zajęcia dodatkowe, a udziela jej minister Szkolnictwa Wyższego.

Otóż od lat kilku jestem związany z Opolem jako profesor tamtejszej uczelni411, jako prezes Opolskiego Towarzystwa Naukowego i naczelny redaktor organu Towarzystwa – Kwartalnika Opolskiego. Przed niedawnym czasem wybrał mnie ponadto Senat tamtejszej uczelni rektorem, co nakłada na mnie nowe zobowiązania wobec Opola.

Ponieważ zaś w świetle nowej ustawy wolno mi uzyskać etat tylko w jednej jeszcze instytu-cji – poza Uniwersytetem Wrocławskim – zmuszony przeto jestem zrezygnować ze stanowiska kierownika literackiego Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu. Czynię to z głębo-ką przykrością, gdyż usilnie pragnąłem oddać część swych sił – których niestety mam teraz już mniej – i pragnąłem swoje doświadczenie oddać tej tak ważnej placówce.

Do czasu objęcia stanowiska przez nowego kierownika literackiego będę się starał w miarę możliwości współpracować z Teatrem, a sposoby tej współpracy omówię z Panem Dyrektorem,

410Stanisław Kolbuszewski (1901–1965) – filolog polski, profesor literaturoznawstwa, związany przed II wojną światową z Uniwersytetem Łotewskim w Rydze, a po wojnie z Uniwersytetem Wrocławskim i Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Opolu, której był rektorem w latach 1956–1959 (od roku 1994 – Uniwersytet Opolski). Autor m.in. prac Romantyzm i modernizm oraz Kolumna duchów nad nami. Ojciec profesora Jacka Kolbuszewskiego.411Wyższą Szkołę Pedagogiczną im. Powstańców Śląskich założono w roku 1950 we Wrocławiu, do Opola została przeniesiona w roku 1954. Profesor Kolbuszewski związany był z uczelnia od jej powstania.

309

gdy pozwoli mi stan zdrowia. Obecnie proszę uprzejmie o egzemplarz Anouilha Zaproszenia do zamku, abym mógł opracować artykuł do programu412.

Proszę przyjąć Panie Dyrektorze, wyrazy mego głębokiego szacunku,

[Podpis odręczny]

St. Kolbuszewski

412J. Anouilh, Zaproszenie do zamku, przeł. M. Serkowska, reż. A. Dobrowolski, scen. A. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 1 XII 1956 r. Profesor Kolbuszewski figuruje jako kierownik literacki Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu w programach następujących przedstawień: J. Kirkland, Droga tytoniowa, por.przyp. 189; J. Iwaszkiewicz, Lato w Nohant, reż. A. Młodnicki, scen. J. Przeradzka, Teatr Kameralny we Wrocławiu, premiera 20 X 1956 r.; I Program (bez tytułu), Studio Pantomimy przy Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu, scen., insc. i reż. H. Tomaszewski, kost. J. Przeradzka, oprawa scen. A. Jędrzejewski, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, prapremiera 4 XI 1956 r.

histoRiE310

] Edward Ochab413

[List pisany na maszynie na papierze firmowym sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, formatu A5, jedna karta.]

[W lewym górnym rogu nadruk]

SEKRETARZKOMITETU CENTRALNEGOPOLSKIEJ ZJEDNOCZONEJPARTII ROBOTNICZEJ

Warszawa, dnia 27 IV 1956 r.

Do Zespołu Państwowych Teatrów Dramatycznych We Wrocławiu

Dziękuję za przesłane zaproszenie na uroczystości związane z dziesięcioleciem Teatrów wro-cławskich414.

Nie mogąc, z powodów pilnych zajęć, przybyć osobiście, przesyłam tą drogą całemu Zespołowi serdeczne pozdrowienia i życzenia owocnej pracy.

[Podpis odręczny]

Ochab

413Edward Ochab (1906–1989) – komunistyczny działacz społeczny i polityczny, od 20 III 1951 do 21 X 1956 r. I sekretarz KC PZPR.4141956 r.

311

] Jakub Berman415

[List pisany na maszynie na papierze firmowym wiceprezesa rady ministrów Jakuba Bermana, formatu A4, jedna karta.]


Wiceprezes Rady Ministrów Jakub Berman

Warszawa, 30.4.1956Kierownictwo i Zespół

Państwowych Teatrów DramatycznychWe Wrocławiu

Korzystając z okazji jubileuszu dziesięciolecia pracy twórczej Teatrów Wrocławskich, przesy-łam Wam wyrazy uznania za szereg poważnych sukcesów artystycznych i życzę nowych osią-gnięć twórczych wzbogacających życie kulturalne ludności dolnośląskiej.

Na Dziesięcioletni dorobek scen Wrocławskich składają się zarówno śmiały i odkrywczy stosu-nek do repertuaru, jak i twórcze poszukiwania nowych rozwiązań inscenizacyjnych i reżyserskich, a także wychowanie pokaźnego zastępu młodych i uzdolnionych pracowników sceny polskiej.

Dalsze wasze twórcze poszukiwania jeszcze mocniej zwiążą Was ze społeczeństwem w kształ-towaniu nowego życia w Ludowej Ojczyźnie.

[Podpis odręczny]

Jakub Berman

415Jakub Berman (1901–1984) – polityk, działacz komunistyczny, od 18 III 1954 do 4 V 1956 r. wicepremier PRL.

histoRiE312

] Aleksander Zawadzki416

[Telegram.]

2 V 1956

SERDECZNIE DZIĘKUJĘ ZA ZAPROSZENIE. PRZESYŁAM NAJLEPSZE ŻYCZENIA. DLA WAS I ZESPO-ŁÓW DALSZYCH ARTYSTYCZNYCH SUKCESÓW W PRACY.

ALEKSANDER ZAWADZKI

416Aleksander Zawadzki, ps. Kazik, Wacek (1899–1964) – polityk, działacz komunistyczny, w latach 1952–1964 Przewodniczący Rady Państwa PRL.

313

] Józef Cyrankiewicz417

[List pisany odręcznie na papierze firmowym Józefa Cyrankiewicza, formatu A5, dwie karty.]


Józef Cyrankiewicz

2 maja 1956 r.

Kierownictwo i Zespół Teatrów Dramatycznych we WrocławiuZ okazji Dziesięciolecia doniosłej dla polskiej kultury i dla społeczności na Dolnym Śląsku pra-

cy artystycznej Teatrów we Wrocławiu przesyłam wszystkim artystom Wrocławia, wszystkim pracownikom artystycznym i technicznym, kierownictwu i organizatorom pracy Teatrów naj-serdeczniejsze życzenia dalszej owocnej, twórczej pracy dla dobra narodu polskiego, dla dobra kultury, dla dobra i rozkwitu kulturalnego Wrocławia i całego Dolnego Śląska.

Jesteśmy w Warszawie tak samo Wam wdzięczni za Wasz trud, za Wasz artystyczny, organi-zacyjny i techniczny wysiłek, jak wdzięczne Wam jest na pewno całe społeczeństwo Dolnego Śląska.

I tak samo życzymy Wam dalszych sukcesów w patriotycznej służbie Sztuce i Narodowi.

J. Cyrankiewicz

417Józef Cyrankiewicz (1911–1989) – działacz socjalistyczny i komunistyczny, prawnik, premier w latach 1947–1952.

histoRiE314

] Ludwik Hieronim Morstin418

1.[Telegram.]

[Zakopane, 4 XII 1957]

NIESTETY MAM DOŚĆ CIĘŻKĄ GRYPĘ. ŻAŁUJĘ BARDZO, ŻE PRZYJECHAĆ NIE MOGĘ. DYREKCJI I ZESPOŁOWI ŻYCZENIA SUKCESU. PROSZĘ UPRZEJMIE STANISŁAWOWI ŻÓŁTOWSKIEMU419, MOJE-MU SZWAGROWI, DAĆ BILETY NA PREMIERĘ420.

LUDWIK HIERONIM MORSTIN


Zakopane, 21 stycznia 1958

Willa „Kozice” tel. 10-54Szanowny Panie Dyrektorze,W odpowiedzi na list Pana donoszę, że przyjadę z żoną421 w sobotę o 14:45 do Wrocławia

i chciałbym wieczorem być na Przygodzie422. Proszę więc uprzejmie o zarezerwowanie mi dwóch miejsc.

Ponieważ człowiekowi prywatnemu nie jest możliwe zamówić pokój w hotelu, zwracam się do Pana z uprzejmą prośbą, by Dyrekcja Teatru zarezerwowała dla mnie pokój na dwie osoby z łazienką w hotelu Monopol. Z wielką jeszcze prośbą, by zaznaczyć, że pokój musi być ciepły (wiem, że mają szereg pokoi z niedziałającymi kaloryferami) i do dyspozycji już o 3-ej, a nie o 6-ej, bo muszę po przyjeździe wypocząć.

Łączę uprzejme wyrazy,z poważaniem,

[Podpis odręczny]

Ludwik Hieronim Morstin

418Hrabia Ludwik Hieronim Morstin (1886–1966) – dramatopisarz, poeta, powieściopisarz, tłumacz, redaktor czasopism, dyplomata, major piechoty Wojska Polskiego. Był kierownikiem literackim teatru w Katowicach i Krakowie.419Stanisław Żółtowski (1892–1996) – brat Janiny Żółtowskiej Morstinowej.420L. H. Morstin, Przygoda florencka, reż. A. Młodnicki, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 7 XII 1957 r.421Janina Żółtowska Morstinowa (1885–1965) – żona Morstina.422To znaczy Przygodzie florenckiej.

315


Wrocław, dn. 19 września 1958 r.

W. P. [odręcznie] Pana DyrektoraZdzisława GrywałdaUprzejmie proszę o łaskawe przybycie w poniedziałek, dnia 22 IX o 9-tej wieczór na skromne

przyjęcie do Hotelu Monopol z okazji sukcesu Przygody florenckiej na Ukrainie423.

[Podpis odręczny]

Ludwik Hieronim Morstin

423Teatr w czasie występów w Kijowie i Charkowie w sierpniu 1958 roku pokazywał trzy przedstawienia w reżyserii Rotbauma: Wesele (por. przyp. 196), Operę za trzy grosze (por przyp. 370) i I koń się potknie... (por. przyp. 171) oraz Przygodę florencką w reżyserii Młodnickiego.

histoRiE316

] Roman Brandstaetter424

[List pisany na maszynie na papierze formatu A4, jedna karta.]

Zakopane, 19 września 1958

Wschodnia 17 Dyrekcja Teatrów Dramatycznych WrocławZe zdumieniem wyczytałem w nr. 16 „Teatru”, że dnia 8 czerwca br. odbyła się premiera mojej

sztuki pt. Dramat księżycowy425 w Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu.Ponieważ nie zostałem o tej premierze poinformowany przez Dyrekcję (ani przez ZAIKS426),

ani też zaproszony przez nią na premierę mojej sztuki (jak to jest w powszechnym zwyczaju), ani też nie otrzymałem z Dyrekcji programu, afisza i recenzji prasowych (jak to jest w powszech-nym zwyczaju) – przypuszczam, że Dyrekcja Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu uważa mnie za pisarza nieżyjącego. Wobec tego autor pozwala sobie donieść, że żyje i mieszka Zakopanem przy ulicy Wschodniej 17. Autor spodziewa się, że Dyrekcja po otrzymaniu niniejszego pisma skomunikuje się z nim listownie, prześle mu program, afisze i recenzje prasowe, a Pan Reżyser zechce uprzejmie choćby w kilku słowach poinformować go o klapie albo powodzeniu sztuki. Mówiąc innymi słowy – autor uprzejmie prosi o łaskawe zaliczenie go w poczet pisarzy żyjących, gdyż pragnie korzystać z tych wszystkich praw, jakie są udziałem autora żyjącego.

[Podpis odręczny]

Roman Brandstaetter

424Roman Brandstaetter (1905−1987) – prozaik, poeta, dramatopisarz, autor szkiców historyczno-literackich, tłumacz.425R. Brandstaetter, Dramat księżycowy, reż. A. Młodnicki, scen. J. Przeradzka, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Scena Kameralna, premiera 14 IX 1958 r.426Por. przyp. 58.

317

] Jerzy Krasowski427

1.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Państwowego Teatru Ludowego w Nowej Hucie formatu A5, jedna karta.]


PAŃSTWOWY TEATR LUDOWYNOWA HUTA

Drogi Panie!Proszę mi wierzyć, że z dużą przykrością muszę zrezygnować z Pana propozycji428. Za późno

zostałem zawiadomiony. Podjąłem się już innej pracy w tym samym terminie429. Szkoda bardzo. Pocieszam się myślą, że nie jest to ostatnia okazja do kontaktów artystycznych między nami430. Dziękuję za pamięć.

Ściskam prawicęJ. Krasowski

Nowa Huta, dn. 31 I 1959


Nowa Huta 16 III 1962Panie Zdzisławie,Przesyłam Panu obiecany egzemplarz Śmietnika431. Niech Pan dokładnie to przestudiuje.

Obsada wygląda groźnie na ilość, ale problem sprowadza się do obsadzenia 8 ról. Reszta jest w każdym zespole do osiągnięcia. A tych 8 ról u Pana można chyba obsadzić.

427Jerzy Krasowski (1925–2008) – reżyser, aktor teatralny i filmowy, wykładowca. Kierownik teatrów: Teatru Ludowego w Nowej Hucie (1955–1963), Teatru Polskiego we Wrocławiu (1965–1972), Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie (1972–1981). Za reżyserię spektaklu Sto rąk, sto sztyletów J. Żurka w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie (1980) otrzymał Nagrodę im. K. Swinarskiego.428Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a w związku z wyjazdem Rotbauma do Stanów Zjednoczonych. Sztukę wyreżyserowała ostatecznie M. L. Jabłonkówna, por przyp. 281.429Prawdopodobnie Krasowski mówi o zaplanowanej premierze Geniuszu sierocego (M. Dąbrowska, Geniusz sierocy, reż. J. Krasowski, Teatr Ludowy w Nowej Hucie, premiera 20 VI 1959 r.).430Krasowski przyjechał do Wrocławia w roku 1962 i zrealizował przedstawienie Myszy i ludzie (J. Steinbeck, Myszy i ludzie, przeł. J. Meysztowicz, adapt. scen. i reż. J. Krasowski, scen. J. Szajna, muz. J. Bresticzker, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 3 II 1962 r.).431Mowa o egzemplarzu Radości z odzyskanego śmietnika, adaptacji scenicznej powieści Juliana Kadena-Bandrowskiego Generał Barcz. Prapremiera Radości... odbyła się w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie w roku 1960, we Wrocławiu Krasowski wystawił ją w roku 1962 (J. Krasowski, Radość z odzyskanego śmietnika, adaptacja sceniczna powieści J. Kadena-Bandrowskiego Generał Barcz, adapt. i reż. J. Krasowski, scen. J. Szajna, muz. J. Kaszycki, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 6 XI 1962 r.).

histoRiE318

Proszę się zastanowić nad tą sprawą. Pan Rotbaum432 proponował mi Śmietnik albo Jacobow-sky’ego i pułkownika433. Nie będę wracał do tej drugiej pozycji. Atakowanie bohaterszczyzny w 1956 i [19]57 roku miało swój sens i było potrzebne wtedy, ale ten sam problem dzisiaj już się mocno zestarzał i nie będzie zadaniem ambitnym wznawianie tego.

Pozostaje Śmietnik. Wyczułem, że ma Pan ostrożny stosunek do tej pozycji. Może dlatego, że pewna grupa publiczna z Krakowa zbojkotowała przedstawienie (o czym Panu mówiłem), może są obawy artystyczne? – nie wiem. Wreszcie, może ja źle przeczytałem Pana postawę? Wszystko to możliwe. Moim zdaniem jest to sprawa ambitna – szukać w najnowszej historii narodu wytłumaczenia zarówno obecnej rzeczywistości politycznej, jak i mentalności dzisiej-szego Polaka. I nie z pozycji propagandysty, lecz najbardziej rzetelnej analizy, prowadzącej do głębszych przemyśleń, które okażą się w końcowym efekcie najlepszą propagandą. O sprawę frekwencji jestem raczej spokojny.

Teraz o samym tekście. Nie wątpię, że jeśli Pan przeczyta, zrobi to Pan dogłębnie, gdyż naj-nowsza historia Polski jest Panu doskonale (bez przesady) znana. Wtedy proszę wrócić do tego listu. Chcę tekst dość dużo przepracować. Nie dlatego, ażebym uważał, że ten jest źle zrobiony (ma on swoje słabości, oczywiście), gdyż zrobiony nie jest źle − ale dlatego, że lepsze jest wrogiem dobrego i można wyciągnąć naukę z naszej realizacji434. Tak więc zamierzam bardzo uskromnić wątek osobisty Barcza (sprawa Matki, Jadzi, Pietrzaka). Prawdopodobnie cały trzeci obraz i część drugiego wypadłby, a w [ich] miejsce trzeba napisać scenę wypełniającą lukę fabu-larną. W ten sposób mam nadzieję wzmocnić konstrukcję dramatyczną tekstu i skrócić przedsta-wienie o 15–20 minut, które u nas trwało około 3 godziny.

Jeśli chodzi o obsadę myślę, że Barcza mógłby i powinien grać Młodnicki435, Dąbrowę − Sme-la436, Pycia – Polkowski437 (a może Przegrodzki?438), z postacią Wildego nie powinno być kłopo-tu. Nie widzę jeszcze Krywulta (może Dewoyno?439). Są to, oczywiście, moje impresje zaledwie.

432Por. przyp. 151.433Krasowski pierwszy i ostatni raz wystawił dramat Franza Werfela w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie w 1957 roku.434J. Krasowski, Radość z odzyskanego śmietnika, adaptacja sceniczna powieści J. Kadena--Bandrowskiego Generał Barcz, adapt. i reż. J. Krasowski, scen. J. Szajna, muz. J. Kaszycki, Teatr Ludowy w Nowej Hucie, prapremiera polska 18 XII 1960 r.435Por. przyp. 206.436Bolesław Smela (1919–1987) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związany w latach 1961−1962.437Por. przyp. 93.438Por. przyp. 231.439Władysław Dewoyno (1915−1991) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, w latach 1949−1963 i 1966−1968 związany z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu, a następnie z Teatrem Polskim w latach 1968−1974.

319

Bardzo ładna rola Drwęskiej (może Remiszewska?440)441.Tak mi to się snuje po głowie – taki dramat posuwisty. Bardzo proszę, ażeby Pan skreślił kilka

słów do mnie na ten temat. Jeśli zainteresuje Pana to, co piszę – ustalimy konieczne sprawy i biorę się powoli do roboty. A chciałbym wiedzieć możliwie wcześnie (oczywiście, nie pali się), żeby poukładać swoje zobowiązania w terminach i porozkładać siły na cały sezon.

Po przeczytaniu niech Pan łaskawie podrzuci tekst temu chłopakowi z uniwersytetu. Byle zwrócił, bo więcej tekstów nie mam.

Serdecznie pozdrawiam, Jerzy Krasowski

440Irena Remiszewska – aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, z Państwowymi Teatrami Dramatycznymi we Wrocławiu związana w latach 1961−1969, a następnie z Teatrem Polskim w latach 1969−1984.441Nie wszystko z początkowych planów obsadowych się zachowało. Młodnicki zagrał Generała Barcza, a Remiszewska Drwęską (na zmianę z Wiesławą Kosmalską), Pycia natomiast ostatecznie zagrał Przegrodzki, a Krywulta Polkowski, zamiast Smeli w roli Generała Dąbrowy wystąpił Władysław Dewoyno, Generała Wildego zagrał Jan Szulc.

histoRiE320

] Jerzy Rakowiecki442

[Telegram, w części adresowej paski z napisem maszynowym: „956 WARSZAWA, TEL 12399 31/1 1255, DYREKTR ZDZI-SŁAW GRYWAŁD TEATR DRAMATYCZNY ZAPOLSKIEJ 3 WROCŁAW”, przyjęto 31/1, godz. 13.12; wiadomość na paskach z maszynowym pismem.]

NIESTETY NIE MAM WOLNYCH TERMINÓW W TYM SEZONIE443 STOP BARDZO ŻAŁUJĘ SERDECZ-NIE POZDRAWIAM

RAKOWIECKI

442Jerzy Rakowiecki (1920−2003) – aktor i reżyser teatralny, reżyser Teatru Telewizji. W latach 1957−1960 był kierownikiem artystycznym Teatru Komedia w Warszawie.443Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a w związku z wyjazdem Rotbauma do Stanów Zjednoczonych, por. przyp. 428. W sezonie 1959/1960 Rakowiecki zrealizował w Warszawie dwa przedstawienia: Królewna Śnieżka. Widowisko muzyczne, scenariusz J. Wittlin, J. Rakowiecki, wg baśni J. i W. Grimmów, teksty piosenek M. Hemar, insc. i reż. J. Rakowiecki, scen. i lalki R. Ukleja, Teatr Komedia w Warszawie, premiera 21 IV 1959 r.; J. Rakowiecki, J. Wittlin, Królowa przedmieścia, wg K. Krumłowskiego, reż. J. Rakowiecki, teksty piosenek Z. Kuniński, A. Szczepkowski, scen. K. Horecka, choreog. M. Kopiński, Teatr Komedia w Warszawie, premiera 22 X 1959 r.

321

] Jerzy Zegalski444

[List pisany odręcznie na papierze firmowym Państwowego Teatru Ziemi Lubuskiej, formatu A4, jedna karta.][Pośrodku u góry nadruk]

PAŃSTWOWY TEATR ZIEMI LUBUSKIEJZielona Góra 5 II 1959 r.

Szanowny Kolego Dyrektorze!Bardzo dziękuję za niezwykle miłą propozycję współpracy445, ale niestety nie mogę z niej sko-

rzystać. Trudne warunki pracy Teatru, którym kieruję446, nie pozwalają mi w bieżącym sezonie na dłuższe wyjazdy.

Z wielką przyjemnością nawiązałbym z Panem współpracę w sezonie następnym, z tym że sztukę i termin jej realizacji musielibyśmy uzgodnić już we wrześniu, przed rozpoczęciem nowego sezonu447. Przypuszczalnie w końcu lutego będę we Wrocławiu i chętnie spotkałbym się z Panem. Jeszcze raz dziękuję

i łączę wyrazy poważaniaJerzy Zegalski

444Jerzy Zegalski (1927−2007) – reżyser teatralny i telewizyjny, pedagog, tłumacz, kierownik i dyrektor teatrów.445Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a 446Czyli Teatru Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, którego Zegalski był dyrektorem naczelnym i artystycznym w latach 1958−1960.447Ostatecznie Zegalski niczego we Wrocławiu nie przygotował.

histoRiE322

] Jerzy Merunowicz448


Kraków, 6 II 1959 r.

Szanowny Panie Dyrektorze!Przede wszystkim pragnę podziękować Panu za zaufanie i zaszczyt z uczynionej mi propozycji

pracy w Waszym Teatrze449. Następnie bardzo gorąco przepraszam za zwłokę w udzieleniu odpo-wiedzi, ale właśnie jestem w trakcie prób generalnych bardzo trudnych450, a ponadto musia-łem się dobrze namyśleć i przemyśleć wszystkie możliwości przed udzieleniem Panu wiążącej odpowiedzi. Dzisiaj właśnie otrzymałem ostatnie dane i śpieszę z odpowiedzią. Niestety, nie jest ona pozytywna. Jak wynika z naszego terminarza nie mogę się podjąć żadnej pracy poza Krako-wem, a nawet w Krakowie muszę się ograniczyć tylko do naszego teatru. Proszę mi wybaczyć, ale to naprawdę niemożliwe.

Jeszcze raz przepraszam za zwłokę i zawód iłączę wyrazy poważania

Jerzy Merunowicz

448Jerzy Merunowicz (1915–2006) – aktor, reżyser, związany w tamtych latach z Teatrem Rozmaitości w Krakowie.449Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a w związku z wyjazdem Rotbauma do Stanów Zjednoczonych, por. przyp. 428.450J. Słowacki, Maria Stuart, reż. J. Merunowicz, scen. J. Jeleński, muz. Z. Jeżewski, Teatr Rozmaitości w Krakowie, premiera 11 II 1959 r.

323

] Jan Kulczyński451


18 II [19]59

Panie Dyrektorze!Przepraszam za opóźnienie w korespondencji, ale nastąpiło ono nie z mojej winy. Pracuję

w bieżącym sezonie w Ateneum452, a list przeleżał się w Teatrze Polskim.Z przykrością muszę donieść, że mam w Warszawie zobowiązania koligujące z Pańską propo-

zycją453. Jestem zmuszony odmówić z tym większą przykrością, że Wieczór Trzech Króli jest sztu-ką, która mnie bardzo interesuje.

Łączę wyrazy szacunku i proszę o pamięć w przyszłości454.

Jan Kulczyński

451Jan Kulczyński – aktor i reżyser teatralny, reżyser licznych przedstawień Teatru Telewizji.452Czyli Teatrze Ateneum im. St. Jaracza w Warszawie.453Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a w związku z wyjazdem Rotbauma do Stanów Zjednoczonych, por. przyp. 428. Kulczyński wspomina o następujących pracach: W. Shakespeare, Sen nocy letniej, przeł. K. I. Gałczyński, reż. A. Bardini, scen. W. Sieciński, muz. T. Baird, Teatr Ateneum im. St. Jaracza w Warszawie, premiera 28 IV 1959 r. (Kulczyński zagrał tam Egeusza i Filostratesa); J. Słowacki, Lilla Weneda, reż. J. Kulczyński, scen. Z. Strzelecki, muz. T. Baird, Teatr Ateneum im. St. Jaracza w Warszawie, premiera 16 VII 1959 r.454Jednak i później Kulczyński nie wystawił niczego na tej scenie.

histoRiE324

] Lidia Zamkow-Słomczyńska455


Kraków, 25 II 1959 r. Szanowny Panie Dyrektorze.W wyniku splotu bardzo zabawnych i niepoważnych okoliczności, których nie sposób tu opisać

– list Pański odnalazł mnie dopiero teraz.Domyślam się, że milczenie moje potraktowaliście jako odmowę. Merytorycznie sprawa się

nie zmienia, pragnę jednak, aby do opinii o mnie jako o człowieku „zajętym” nie dołączył się dodatkowo epitet „i źle wychowany”.

Dlatego piszę i proszę łaskawie ten mój list przekazać kolegom z Rady Art.[ystycznej].Oczywiście przyjechać nie mogę. Jestem tak przeładowana pracą w Krakowie456, że najbliższe

możliwości mojego exportu zarysowują się na wiosnę 1960 r.Poza tym jestem matką 2,5-letniego synka i wyjazd gdzieś dalej od Krakowa oznaczający roz-

łąkę z nim – jest dla mnie niemożliwy.Z tych samych powodów musiałam ostatnio odmówić przyjazdu dyrekcji mojego „macierzy-

stego” Teatru Dramatycznego w Warszawie.Tym niemniej serdecznie dziękuję za miły list, pamięć o mnie i ciekawą (choć może niezbyt

trafną, jeśli idzie o mnie) propozycję457.Łączę wyrazy szacunku

i serdeczne pozdrowieniaLidia Zamkow-Słomczyńska

455Lidia Zamkow-Słomczyńska (1918−1982) – aktorka teatralna, telewizyjna i filmowa, reżyserka teatralna i Teatru Telewizji. Wykładowca krakowskiej PWST w latach 1950−1953. Kierownik artystyczny Teatru Wybrzeże w Gdańsku (1953−1954). Pracowała w licznych teatrach, w latach 1958−1964 grała i reżyserowała w krakowskim Starym Teatrze.456W roku 1959 Zamkow-Słomczyńska wyreżyserowała w Krakowie dwie premiery: K. Zuckmayer, Kapitan z Köpenick, przeł. W. Krzemiński, reż. L. Zamkow-Słomczyńska, scen. A. Sadowski, muz. A. Kluczniok, Stary Teatr im. H. Modrzejewskiej w Krakowie, premiera 1 V 1959 r.; R. Flers i A. Caillavet, Zielony frak, przeł. Z. Jachimecka, reż. L. Zamkow-Słomczyńska, scen. L. Minticz, J. Skarżyński, Stary Teatr im. H. Modrzejewskiej w Krakowie, premiera 14 XII 1959 r.457Chodzi o propozycję wystawienia we Wrocławiu Wieczoru Trzech Króli W. Shakespeare’a w związku z wyjazdem Rotbauma do Stanów Zjednoczonych, por. przyp. 428.

325

] Stanisław Dygat458


Warszawa, 29 XII [19]59Wiktorska 91 m. 20

Drogi Panie Zdzisławie,Obawiam się, że „Zaiks” zawracał Panu głowę z mojej przyczyny, ale z drugiej strony myślę,

że nie będzie Pan miał do mnie o to żalu, ponieważ wyjaśniło się dzięki temu, iż Teatr Pana solid-nie płaci, a bałagan jest właśnie w „Zaiksie”.

Siedzę w tej chwili nad tekstem Jeziora459 i doprowadzam go do ostatecznego porządku. W zasadzie większych zmian nie będzie, trochę tylko rozszerzony sen i niektóre partie dialogowe. Prześlę to Panu możliwie najszybciej, chyba w pierwszej połowie stycznia.

U Axera460 próby zaczynają się 15 marca461, chciałbym znać Pana zamiary w tym względzie i to raczej przez ciekawość, bo z mojej osobiście strony nie wysuwam żadnych dezyderatów co do czyjegokolwiek pierwszeństwa.

Chciałbym też prosić, o ile trwa Pan lekkomyślnie w zamiarze wystawienia tego dramatu, o możliwie szybkie podpisanie umowy, co pozwoli mi na podjęcie zaliczki.

Przy tej okazji składam Panu serdeczne życzenia Noworoczne,St. Dygat


Warszawa, 24 I [19]60 r. Drogi Panie Zdzisławie,Dziękuję za list. Egzemplarz prześlę niedługo, ciągle coś jeszcze tam dopisuję i zmieniam.Co do reżyserii, mam efektowną propozycję. Jakby się Pan zapatrywał na Kazia Kuca462,

którego ma Pan pod ręką? Myślę, że ta kandydatura zawiera w sobie wiele atrakcji i da nam gwarancję, że tak czy inaczej wyjdzie z tego coś interesującego. Niech Pan, proszę, rozważy to i ewentualnie zwróci się do niego możliwie szybko, bo, o ile mi wiadomo, teraz jest trochę

458Stanisław Dygat (1914–1978) – autor powieści (m.in. Disneyland, Jezioro Bodeńskie), opowiadań, felietonów i dramatów, a także tłumacz.459 Jezioro Bodeńskie – powieść wydana w roku 1946.460To znaczy w Teatrze Współczesnym w Warszawie, którym kierował Axer.461W Teatrze Współczesnym do premiery Jeziora Bodeńskiego nie doszło.462Kazimierz Julian Kutz, wł. Kuc – reżyser teatralny i filmowy, autor m.in. śląskiej trylogii: Sól ziemi czarnej, Perła w koronie i Paciorki jednego różańca.

histoRiE326

wolny. Mieszka niedaleko teatru, ale nie wiem gdzie, poinformują Pana w atelier na Wystawo-wej. Będę też Panu wdzięczny za szybką odpowiedź, bo i ja w razie czego chciałbym wejść z nim natychmiast w kontakt.

A co z dekoratorem? Sprawa bardzo ważna. Co by Pan myślał o Wojtku Krakowskim463? Zna go Pan? Jest w Starym Teatrze w Krakowie.

Serdeczne pozdrowienia,St. Dygat


Warszawa, 26 III [19]60 r.

Drogi Panie Zdzisławie, Przesyłam Panu egzemplarz Jeziora464 w ostatecznej redakcji i przepraszam bardzo,

że w brudnopisie, ale inaczej w tej chwili trudno mi. Wydaje się jednak, że jest dość przejrzy-sty i przy przepisywaniu nie będzie specjalnych trudności. Zresztą dokonam oczywiście korekty. Wątpię, czy Teatr Współczesny zdoła zrobić premierę przed wakacjami. Ponieważ Łapicki465 kręci film Powrót466, będzie zajęty przynajmniej do końca maja. Tak więc u Was byłaby prapremie-ra, jeżeli oczywiście w Pana planach nic się nie zmieniło. Czekam odpowiedzi [w] tej sprawie i we wszelkich innych, ślę serdeczne pozdrowienia,

Stanisław Dygat


Warszawa, 24 VI [19]60 r.

Drogi Panie Zdzisławie,Zastawnik jak dotąd nie przysłał umowy, a Jastrzębcowi, który w tej sprawie zapytywał

go we Wrocławiu, oświadczył, że to teatr wciąż odwleka i wynajduje jakieś trudności. Nie bardzo Zastawnikowi wierzę, ale chciałbym coś na ten temat od Pana dowiedzieć się. Za miesiąc wyjeż-dżam i zależy mi na tym kontrakcie, ze względu na zaliczkę.

Mówiąc o sprawach mniej przyziemnych, tekst Jeziora zostanie jeszcze nieco wzbogacony w ten sposób, iż role Vilberta i Mac Kinleya znacznie wzrosną. Ten tekst, już chyba ostatecz-ny, prześlę Panu w najbliższym czasie, jak tylko egzemplarz zostanie przepisany. Chciałbym

463Wojciech Krakowski (1927−1991) – scenograf teatralny.464Jezioro Bodeńskie nie zostało wystawione we Wrocławiu, por. list Rotbauma nr 15.465Andrzej Łapicki – aktor teatralny, filmowy i Teatru Polskiego Radia, reżyser teatralny, wykładowca, stały felietonista „Teatru”, a obecnie „Rzeczpospolitej”.466Powrót, scenariusz R. Bratny, reż. J. Passendorfer, zdj. K. Konrad, scen. R. Mann, J. Świtoniak, kost. R. Mann, J. Świtoniak, muz. A. Kurylewicz, premiera 26 IX 1960 r.

327

wiedzieć, czy ma Pan już jakieś konkretne idee co do realizacji Jeziora i „w ogóle”. Czekam możli-wie szybkiej odpowiedzi. 29 lipca wyjeżdżam, wracam w końcu grudnia.

Serdecznie pozdrawiam,St. Dygat


[Brak daty.]

Drogi Panie Zdzisławie,Nie wiem, czy po klapie Jeziora na wybrzeżu467 zniechęcił się Pan do tego utworu, w każdym

razie chciałbym znać Pana plany, więc oczekuję paru słów.Sprawą interesuje się bardzo Konrad Swinarski468, jeżeli Pan interesuje się jeszcze Jeziorem,

a również w związku z tym Konradem, proszę z nim się porozumieć (najlepiej na Teatr „Drama-tyczny”)469. Zresztą wchodziłaby w grę dopiero druga połowa roku.

Serdecznie pozdrawiam,St. Dygat

467S. Dygat, Jezioro Bodeńskie, reż. T. Żukowska, scen. J. Banucha, muz. Z. Maklakiewicz, Teatr Wybrzeże w Gdańsku, premiera 13 VIII 1960 r. Por. recenzje: Z. Ciesielski, Nieudane „Jezioro Bodeńskie”, „Pomorze” 1960 nr 20; A.W. [A. Wróblewski], Trzecie wcielenie Jeziora Bodeńskiego na scenie Teatru Wybrzeże, „Teatr” 1960 nr 20.468Konrad Swinarski (1929–1975) – jeden z najbardziej cenionych artystów teatralnych w Polsce, reżyser teatralny (do historii przeszły Dziady ze Starego Teatru im. H. Modrzejewskiej w Krakowie, premiera 18 II 1973 r.), operowy, telewizyjny i filmowy, także scenograf. Tworzył w Polsce i za granicą, był laureatem wielu nagród, m.in. w 1960 otrzymał Nagrodę im. L. Schillera, przyznawaną młodym reżyserom za wybitne osiągnięcia inscenizacyjne.469Swinarski nie wystawił Jeziora Bodeńskiego.

histoRiE328

] Juliusz Żuławski470


Warszawa, 3 IV [19]59 Szanowny Panie Dyrektorze,Mówiono mi, że rozgląda się Pan za osobą „doradcy literackiego” dla swego teatru. Jeżeli moja

kandydatura odpowiadałaby Panu – to ze swojej strony oświadczam, że z największą chęcią i zainteresowaniem podjąłbym się tej pracy. Jak Panu pewnie wiadomo, przez długie lata zaj-mowałem się krytyką teatralną, byłem też kierownikiem literackim u Adwentowicza w Łodzi (w latach 1947–[19]48)471, a obecnie od czasu do czasu zajmuję się przekładami sztuk klasycz-nych i współczesnych. Byłem też lektorem sztuk w Teatrze Polskim u Szyfmana472.

Jeżeli więc sprawa jest rzeczywiście aktualna – proszę uprzejmie o odpowiedź.Mój adres: Warszawa 36, ul. Iwicka 8a m. 8. Telefon: 4-47-84. Łączę wyrazy szacunku,

Juliusz Żuławski


Warszawa, 10 IV [19]59Iwicka 8A m. 8

Tel. 4-47-84Szanowny Panie Dyrektorze,dziś dowiedziałem się ze zdziwieniem od p.[ani] Zakrzewskiej473, że nie doszedł do rąk Pań-

skich mój list, wysłany już chyba 10 dni temu, w którym oświadczyłem moją gotowość i zainte-resowanie ewentualną współpracą z wrocławskim teatrem jako doradca literacki.

W liście tym pisałem również o wszystkich moich dotychczasowych związkach z pracą teatral-ną w rozmaitych okresach.

Bardzo będę wdzięczny za parę słów odpowiedzi. Łączę wyrazy szacunku,

470Juliusz Żuławski (1919–1999) – poeta, prozaik, krytyk literacki, tłumacz, prezes polskiego PEN Clubu (w latach 1978–1983 i 1988–1991), autor m.in. Czasu przeszłego niedokonanego i Byrona nieupozowanego.471Karol Adwentowicz kierował Teatrem Powszechnym w Łodzi w okresie 1948–1950.472Po wojnie Arnold Szyfman kierował Teatrem Polskim w Warszawie w okresie 1945–1949 oraz 1955–1957.473Janina Zakrzewska – aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, z wrocławską sceną związana od roku 1957.

329

Juliusz Żuławski] Józef Gruda474


Szczecin, 13 I 1960 r. Kochany Dyrektorze Zdzisławie!Zgodnie z naszą rozmową we Wrocławiu piszę w terminie. Robię teraz w Szczecinie Widok

z mostu475 Millera i powinienem go skończyć w pierwszych dniach marca (może trochę wcześniej, bo nie umiem dłużej pracować nad sztuką niż 6 tygodni). A zatem od tego czasu byłbym wolny. Interesują mnie następujące sztuki: Ondyna Giraudoux, na Dużej Scenie, Oskarżyciel publiczny na Małej Scenie. Może bym także zrobił na Małej Scenie Grę miłości i śmierci w wolnym czasie od zajęć innych, gdybym nic nie miał bardziej interesującego do reżyserii. Interesuje mnie także Makbet na Dużej Scenie. Jak widzisz, apetyty mam niezłe i je sobie powoluśku będę realizował. Gdyby coś z tego Was interesowało w mojej robocie, to w tym lub przyszłym roku moglibyśmy się dogadać terminowo i w ogóle476. Co słychać? Pozdrów serdecznie Dyr.[ektora] Rotbauma477 i cały zespół. Gdybyś skrobnął słowo, będę bardzo wdzięczny.

Całuję piękne wrocławianki i ściskam Ciebie.Gruda

[Dopisek odręczny Grywałda?]

Dygat?

474 Józef Gruda wł. Witold Zyndram Kościałkowski (1916–1981) – reżyser teatralny, telewizyjny i filmowy, dramaturg, w latach 1954–1956 kierownik literacki Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu.475A. Miller, Widok z mostu, przeł. W. Komarnicka, K. Tarnowska, reż. J. Gruda, scen. T. Ponińska, muz. G. Gershwin, Teatry Dramatyczne w Szczecinie, premiera 27 II 1960 r.476Żaden z wymienionych planów nie został zrealizowany.477Por. przyp. 151.

histoRiE330

] Jan Kott478–Zdzisław Grywałd


4 V 1960 Szanowny Panie Dyrektorze,

Bardzo dziękuję za propozycję współpracy przy Śnie Salomei479. Nie tak łatwo określić mi warunki finansowe, bo nie wiem dokładnie, jak ma ta współpraca wyglądać.

Jeśli współpraca moja ma objąć przygotowanie tekstu, rozmowy z reżyserem i dekoratorem i udział w pierwszych i ostatnich próbach oraz podpisanie afisza jako właśnie „współpraca dra-maturgiczna”, proponuję 5000 zł480, płatne w dwóch ratach, oraz zwroty kosztów dwukrotnego przyjazdu do Wrocławia. Takie były warunki współpracy mojej przy Burzy w Nowej Hucie481.

Jeśli natomiast miałbym jedynie przygotować tekst i przeprowadzić rozmowy z reżyserem w Warszawie, bez przyjazdów do Wrocławia, proponuję honorarium w wysokości 3000 zł.

Proszę również możliwie szybko o podanie mi terminów, choćby orientacyjnych, rozpoczęcia prób.

Z poważaniem Jan Kott

Ps. Czy Wasz teatr interesowałby się Uwięzionymi z Altony Sartre’a. Będę miał przekład na sier-pień. Prapremiera będzie w Wawie w grudniu br482.

478Jan Kott (1914−2001) – krytyk i teoretyk teatru, krytyk literacki, poeta, prozaik, wybitny eseista. Tłumacz m.in. Sartre’a, Ionesco, Molière’a. Był współzałożycielem i redaktorem lewicowego tygodnika „Kuźnica” (1945−1948). Współzałożyciel Instytutu Badań Literackich PAN (1948). W 1964 podpisał List 34 skierowany przeciwko cenzurze, odchodząc od socjalizmu. Uznanie zyskał przede wszystkim dzięki nowemu spojrzeniu na twórczość klasyków, szczególnie rewolucyjne było jego odczytanie dramatów Shakespeare’a. Szkice o Szekspirze (1961, następnie poszerzone i wydane jako Szekspir współczesny, 1965) są najbardziej znaną rozprawą krytyka na świecie. Kott ukazał współczesny wymiar dawnych utworów, czy to Shakespeare’a, czy greckich tragedii (Zjadanie bogów. Szkice o tragedii greckiej, 1986). Był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego (1949−1952) i Uniwersytetu Warszawskiego (1952−1969). W roku 1966 wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W roku 1976 został głównym dramaturgiem wiedeńskiego Burgtheater.479Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego. Do premiery i współpracy wtedy z Kottem nie doszło, por. list Rotbauma nr 15.480Dla porównania warto wspomnieć, że w roku 1960 miesięczne uposażenie – bez żadnych dodatków – reżysera zatrudnionego na etacie w Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu wynosiło 3 tys. zł.481W. Shakespeare, Burzy, przeł. Z. Siwicka, L. Urlich, współp. dram. J. Kott, reż. K. Skuszanka, scen. J. Szajna, muz. J. Bok, Teatr Ludowy w Nowej Hucie, premiera 20 III 1959 r.482Prapremiera polska Więźniów z Altony, bo tak ostatecznie brzmiało tłumaczenie tytułu sztuki Jeana-Paula Sartre’a, odbyła się w Teatrze Współczesnym w Szczecinie w roku 1961 (J.-P. Sartre,

331

[Dopisek w lewym dolnym rogu]

Jan Kott, tel. 87058, Warszawa, Al. Róż 6 m. 5

2.[List napisany na maszynie na papierze firmowym Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, formatu

A4, jedna karta.]


Państwowe Teatry Dramatyczne we WrocławiuL. dz..:......................


Wielce Szanowny Panie Profesorze,Bardzo dziękuję za łaskawe przyjęcie naszej propozycji. Oczywiście chodzi nam o to, aby

współpraca Pańska objęła przygotowanie tekstu, rozmowy z reżyserem i dekoratorem, a także udział w pierwszych i ostatnich próbach Snu Salomei. Warunki Pańskie przyjmujemy. Umowa w załączeniu. Jeden jej podpisany egzemplarz proszę łaskawie zwrócić na adres Teatru Polskiego we Wrocławiu. Bezpośrednio po jej otrzymaniu przekażemy połowę należności.

Początek prób: pierwsza połowa lipca br., premiera koniec października br. O szczegółach poinformuje Pana Kol. Witkowski.

Z poważaniem,Zdzisław Grywałd

[Pod tekstem, po lewej stronie odręczny dopisek w czterech liniach, uczyniony najprawdopo-dobniej nie przez Grywałda]

„Wstrzymać, Tow.[arzysz] Werfel483, Przybyłowicz484, Kita485”, na lewo od tego napisu, na wyso-kości słowa „Przybyłowicz” dwie duże litery: „KW”

Więźniowie z Altony, przeł. J. Kott, reż. A. Witkowski, scen. J. Werpechowski, Teatr Współczesny w Szczecinie, prapremiera polska 3 VI 1961 r.). W Teatrze Polskim we Wrocławiu sztuka do tej pory nie została wystawiona.483Roman Werfel (1924–1977) – działacz komunistyczny, redaktor „Nowych Widnokręgów”, „Głosu Ludu”, dyrektor partyjnego wydawnictwa Książka i Wiedza oraz redaktor naczelny „Nowych Dróg” i „Trybuny Ludu”. Do Wrocławia przyjechał w roku 1959, aby zostać redaktorem „Gazety Robotniczej” po Władysławie Biełowiczu, który został sekretarzem propagandy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej we Wrocławiu. Biełowicz najprawdopodobniej pełnił tę funkcję przez kilka miesięcy i wrócił do gazety, a sekretarzem został Werfel.484Janusz Przybyłowicz – emerytowany dziennikarz „Gazety Robotniczej” i „Żołnierza Wolności”, w latach 1959–1963 zastępca kierownika Wydziału Propagandy i Agitacji Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej we Wrocławiu.485Marian Kita – prawnik, w tamtym czasie sekretarz Prezydium Rady Narodowej we Wrocławiu.

histoRiE332

] Leon Kruczkowski486

[List pisany na maszynie na papierze firmowym Leona Kruczkowskiego, formatu A4, jedna karta.]

[Nadruk w lewym rogu]

LEON KRUCZKOWSKI

Warszawa, dnia 30 kwietnia 1960 r.

DyrekcjaTeatru Polskiego Wrocław

Uprzejmie dziękuje za telegraficzne zaproszenie na premierę Pierwszego dnia wolności487 w dniu 3 maja. Z prawdziwym żalem komunikuję, iż – niestety – w tym terminie nie będę mógł przyjechać do Wrocławia.

Nie odmówię sobie natomiast przyjemności zobaczenia Waszej inscenizacji w terminie nieco późniejszym. W dniach od 8 do 10 maja będę w moim okręgu wyborczym (Kłodzko) i w drodze powrotnej stamtąd zamierzam zatrzymać się we Wrocławiu. 9 maja postaram się zatelefonować do Was z Polanicy (gdzie będę „kwaterował”) i ustalić dokładnie datę przyjazdu do Wrocławia. Prawdopodobnie będzie to 11 maja (jeśli w tym dniu będzie spektakl Pierwszego dnia).

Korzystam z okazji, aby przesłać Zespołowi mojej sztuki oraz Szanownej Dyrekcji życzenia pomyślnej premiery i jej pełnego sukcesu.

Z wyrazami serdecznych pozdrowień,[Podpis odręczny]

Kruczkowski

] Kazimierz Dejmek488

486Leon Kruczkowski (1900−1962) – prozaik (m.in. Kordian i cham), poeta (m.in. Młoty nad światem), dramatopisarz, eseista i działacz polityczny.487L. Kruczkowski, Pierwszy dzień wolności, reż. A. Dobrowolski, scen. M. Wenzel, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 3 V 1960 r.488Kazimierz Dejmek (1924−2002) – reżyser teatralny, aktor teatralny i filmowy, wielokrotnie

333

1.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Teatru Nowego, formatu A4, jedna karta.]

[Pośrodku u góry nadruk]

TEATR NOWY6.[0]7.[19]60

Szanowny Panie Dyrektorze!Żałuję bardzo, że nie mogliśmy zobaczyć się z Panem w czasie naszego pobytu we Wrocławiu.

Kolega Rotbaum489 przekazał mi list Pana z wiadomością o zgodzie na wypożyczenie nam muzy-ki bez specjalnych obciążeń finansowych490.

Jesteśmy mile zaskoczeni tym stanowiskiem i czuję się w obowiązku wobec Pana do rewanżu przy najbliższej okazji.

Proszę przyjąć wyrazy szacunku,Kazimierz Dejmek

2.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Teatru Nowego, formatu A5, jedna karta.][Pośrodku u góry nadruk]

TEATR NOWY12 IV 1961

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Przepraszam za nieprzyzwoitą zwłokę w odpowiedzi na list Pana – ale zbyt byłem zaambara-

sowany i pochłonięty dwumiesięczną pracą w W[arsza]wie i dojazdami do Łodzi491.Obecnie muszę wypatrzyć się w sytuacji i nie później, niż w końcu kwietnia dam Panu odpo-

wiedź, przynajmniej w sprawie Żywota Józefa492.

nagradzany, jednym z ważniejszych wyróżnień była Nagroda im. L. Schillera za działalność reżyserską w Teatrze Nowym w Łodzi (1956). W latach 1988−1989 prezes ZASP, 1993−1996 minister kultury i sztuki. Dyrektor teatrów, między innymi: Teatru Nowego w Łodzi (1949−1961, 1975−1981, 2002−2003), Teatru Narodowego w Warszawie (1962−1968, gdzie wystawił Dziady Mickiewicza, z powodu których został przez władze państwa usunięty z funkcji dyrektora), Teatru Polskiego w Warszawie (1981−1995).489Por. przyp. 151.490Mowa o bezpłatnym użyczeniu partytury do przedstawienia reżyserowanego przez Rotbauma (B. Brecht i K. Weill, Opera za trzy grosze, por. przyp. 349).491L. Kruczkowski, Śmierć gubernatora, reż. K. Dejmek, scen. A. Stopka, Teatr Polski w Warszawie, prapremiera 7 IV 1961 r.492W Teatrze Polskim we Wrocławiu Żywot Józefa pojawił się dopiero w 1972 roku − Dejmek był autorem scenariusza, reżyserką zaś Straszewska (M. Rej, Żywot Józefa, reż. M. Straszewska, adapt. tekstu K. Dejmek, scen. Z. Strzelecki, choreog. T. Kujawa, muz. W. Krzemieński, Teatr Polski we Wrocławiu, premiera 21 IX 1972 r.).

histoRiE334

Proszę przyjąć wyrazy poważania,Kazimierz Dejmek

3.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Teatru Nowego, formatu A4, jedna karta.]

[Pośrodku nadruk]

TEATR NOWY29 IV [19]61

Szanowny Panie Dyrektorze!I tym razem przepraszam za zwłokę, ale musiałem czekać na wyjaśnienie paru spraw, związa-

nych z przyszłym sezonem teatralnym.W związku z tym, że prawdopodobnie dojdzie do skutku mój wyjazd za granicę na okres około

3 miesięcy – moja praca w teatrze Pańskim w przyszłym sezonie – niestety – nie będzie możli-wa, czego naprawdę szczerze żałuję. Gdyby interesował Pana Żywot Józefa Reja, mógłbym podjąć się tylko wstępnej organizacji pracy nad sztuką i rozpoczęcia prób (1 tydzień) oraz bezpośredniej reżyserii na dwa tygodnie przed premierą. Termin – do ustalenia. Z mojej strony – rozpoczęcie pracy byłoby możliwe już w drugiej połowie czerwca br. lub lipcu br493.

Odnośnie wymiany naszych przedstawień – proponuję przełożyć tę sprawę na okres pourlo-powy, gdyby to Panu dogadzało. Oczekuję na Pańską odpowiedź.

Proszę przyjąć wyrazy szacunku i serdecznie pozdrawiam,Kazimierz Dejmek

4.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Teatru Narodowego, formatu A5, jedna karta.]

[W lewym rogu nadruk]

TEATR NARODOWYWARSZAWA Warszawa, dn. 5 II 1965 r.

Plac Teatralny 3. Tel. 654-81 do 84Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Dziś otrzymałem list Pana z 4 II br. w sprawie ewen.[tualnych] występów kol.[egi] G. Holoub-

ka494 w Pańskim teatrze. Oczywiście – zgoda. Musimy tylko ustalić terminy prób i przedstawień. Kol.[ega] G. Holoubek w tej chwili nie próbuje, gra Przepióreczkę495, Allelulja496, Ryszarda II497.

493Współpraca dramaturgiczna z Dejmkiem w roku 1961 nie doszła do skutku.494Por. przyp. 380.495S. Żeromski, Uciekła mi przepióreczka, reż. J. Goliński, scen. A. Stopka, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 12 XII 1964 r. Holoubek grał tu Przełęckiego.496D. Lebović, Alleluja, przeł. Z. Stoberski, reż. K. Dejmek, scen. Z. Pietrusińska, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 17 IX 1964 r. Holoubek grał tu Sipkę.497W. Shakespeare, Król Ryszard Drugi, przeł. S. Koźmian, oprac. K. Berwińska, reż. H. Szletyński,

335

Proszę powiadomić mnie, o jaki okres mniej więcej chodziłoby Panu498. Proszę przyjąć wyrazy szacunku i serdeczne pozdrowienia,

Kazimierz Dejmek

5.[List pisany odręcznie na papierze firmowym Teatru Narodowego, formatu A5, jedna karta.]

[W lewym rogu nadruk]

TEATR NARODOWYWARSZAWA

Warszawa, dn. 12 II 1965 r.Plac Teatralny 3. Tel. 654-81 do 84

Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!W pierwszej połowie marca kol.[ega] G. Holoubek jest wolny od przedstawień w następują-

cych dniach: 3, 4, 6, 7, 8, 10, 13, 14, 15. Przedpołudnia ma wolne, gdyż nie próbuje w tej chwili. Proszę uprzejmie porozumieć się z nim i powiadomić mnie o przewidzianych przez Panów ter-minach.

Proszę przyjąć wyrazy szacunku i serdeczne pozdrowienia,Kazimierz Dejmek

6.[Wiadomość pisana na wizytówce.]

15.[0]6.[19]65Wielce Szanowny Panie Dyrektorze!Przepraszam za opóźnienie, lecz przed paru dopiero dniami powróciliśmy z NRD499.Przesyłam program Historyji500 i Józefa501 – wraz z serdecznymi pozdrowieniami i wyrazami

szacunku,Kazimierz Dejmek

7.[Telegram.]

HOLOUBEK ZAJĘTY DRUGIEGO. STOP. WOLNY 3, 4 MARCA. POZDROWIENIA,DEJMEK

scen. A. Cybulski, muz. A. Bloch, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 22 II 1964 r. Holoubek grał tu postać tytułową.498Ostatecznie współpraca nie doszła do skutku.499Por. przyp. 134.500Mikołaj z Wilkowiecka, Historya o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, reż. i oprac. dram. tekstu K. Dejmek, scen. A. Stopka, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 7 IV 1962 r.501M. Rej, Żywot Józefa, reż. i oprac. dram. tekstu K. Dejmek, scen. A. Stopka, choreog. W. Szczuka, Teatr Narodowy w Warszawie, premiera 3 IV 1965 r.

histoRiE336

] Józef Szajna502


Kraków, 21.11.[19]61 Szanowny Panie Dyrektorze,Przesyłam projekty kostiumów do sztuki Myszy i ludzie503 z opisem materiałowym. Wydaje

mi się, że w niektórych wypadkach można będzie coś dobrać ze starego [przedstawienia]504. Chciałbym, aby na nasz przyjazd można było wybrać to, co nadawałoby się do ucharakteryzo-wania (buty, spodnie, kapelusze). Odnośnie projektów scenografii, przywiozę je z sobą. Podaję materiałówkę z grubsza na osobnej kartce.

Dziękuję za telegram, łączę serdeczne pozdrowienia,J. Szajna

2.[List pisany odręcznie na papierze formatu A5, dwie karty, brak całości.]

Kr.[aków], 20.11.[19]62Szanowny Panie!Cieszę się możliwością współpracy z Pana Teatrem505, wyrażam zgodę na postawione warunki.

Przewiduję, że rysunki skończę do 10 grudnia br. Wydaje mi się słusznym wykorzystanie kostiu-mów wrocławskiej wersji506 z uwagi na ich „charakteryzację”. Czy poza rysunkami technicznymi jest Pan (ewentualnie kol.[ega] Smela507) w posiadaniu projektów kolorowych scenografii? Pozo-stały one we Wrocławiu. Dobrze byłoby zainteresować się tym.

[...]3.

502Józef Szajna (1922–2008) – reżyser (m.in. Replika, Witkacy, Dante) i scenograf teatralny (m.in. W małym dworku Witkiewicza, współrealizował z Grotowskim Akropolis Wyspiańskiego), teoretyk, wykładowca, malarz. Więzień obozów koncentracyjnych. W Warszawie stworzył Centrum Sztuki Studio, Teatr – Galerię im. S. I. Witkiewicza.503J. Steinbeck, Myszy i ludzie, przeł. J. Meysztowicz, adapt. scen. i reż. J. Krasowski, scen. J Szajna, muz. J. Bresticzker, Państwowe Teatry Dramatyczne we Wrocławiu, Teatr Polski, premiera 3 II 1962 r.504J. Steinbeck, Myszy i ludzie, przeł. J. Meysztowicz, reż. J. Krasowski, scen. J. Szajna, muz. J. Bresticzker, Teatr Ludowy w Nowej Hucie, premiera 13 III 1959 r. (wznowienie inscenizacji z roku 1956).505Chodzi prawdopodobnie o plany współpracy nad Myszami i ludźmi w Teatrze im. S. Żeromskiego w Kielcach (J. Steinbeck, Myszy i ludzie, przeł. J. Meysztowicz, reż. B. Smela, adapt. i insc. J. Krasowski, scen. J. Szajna, muz. J. Bresticzker, Teatr im. S. Żeromskiego Kielce-Radom, premiera 13 II 1964 r.) – Grywałd był jego dyrektorem w latach 1963–1976.506Autorem kostiumów był Szajna, Por. przyp. 432.507Por. przyp. 436.

337

[Kartka pocztowa pisana ręcznie.]

Kraków, 19.12.[19]62 r.Wesołych Świąt oraz Nowego Roku najserdeczniejsze życzenia przesyła

J. Szajna


[Brak daty.]

List Pana jest dla mnie miłą niespodzianką. Dziękuję za propozycję i chętnie skorzystam z moż-liwości urządzenia wystawy w Kielcach. Cieszę się, że są materiały-katalogi, które dzięki Panu doczekają się przeznaczenia. Z uwagi na to, że prace moje są częściowo we Francji, a ekspozycja w Toruniu dotyczyła wyłącznie scenografii i mieściła się w małej Sali (hallu teatru), proponuję otwarcie wystawy w marcu, może z okazji międzynarodowego dnia teatru?

Cieszyłbym się, gdyby dla omówienia sprawy i jej technicznych rozwiązań znalazła się okazja przyjazdu Pana do Krakowa. Jestem związany próbami i ruszyć się nie mogę. Interesuje mnie wielkość sali – jej plan oraz warunki transportu.

Łączę wyrazy szacunku,

J. Szajna

] Kazimierz Rudzki508

[List pisany na maszynie na papierze firmowym Kazimierza Rudzkiego, formatu A4, dwie karty.]


Kazimierz RudzkiWarszawa

508Kazimierz Rudzki (1911–1976) – reżyser teatralny, aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, wykładowca. Popularność przyniosły mu przede wszystkim występy na estradzie, w kabaretach, radiu i telewizji.

histoRiE338

Kanonia 8 [Brak daty.]

P. T. Dyrektor Teatru im. Żeromskiego ob.[ywatel] Zdzisław Grywałd w Kielcach Szanowny i Miły Kolego Dyrektorze!Proszę tylko źle nie zrozumieć powyższej inwokacji: nie zostałem bynajmniej dyrektorem, ale

Pan, będąc nim, nie przestał być... kolegą, jasne? Tak więc, Szanowny Dyrektorze i Kolego, proś-ba:

otóż dowiedziałem się o poważnych troskach jednego ze starszych członków Pana zespołu, mojego bardzo bliskiego kolegi i towarzysza obozowej niedoli – Adama Rokossowskiego509. Zresztą i z jego małżonką510 kolegowałem się ongiś w Teatrze Ziemi Wołyńskiej...511 Wiem oczy-wiście, że tak, jak niełatwy jest los starszych, a zwłaszcza – starych aktorów, równie trudna jest sytuacja dyrektora teatru, który plan artystyczny i usługowy musi opierać w pierwszym rzędzie na młodszym pokoleniu, a jednocześnie nie chce krzywdzić tych, którzy swe siły przez długie lata w służbie teatru zniszczyli.

A jednak chciałbym prosić Pana z głębi serca o szczególną wyrozumiałość dla Adasia i jego żony. On, wzór koleżeństwa i prawości w czasach obozowych perypetii, pełen upartej woli, żeby być potrzebnym (jego reżyserski egzamin był wzruszającym przeżyciem dla Komisji Egzamina-cyjnej, jak mi później relacjonował prof. Jerzy Kreczmar512...!), żyjący obecnie w ustawicznym lęku o losy swojej żony i syna – zasługuje naprawdę na specjalną życzliwość. Niepokój o dalsze engagement Pani Ireny513 (mówiono mi, że już w ubiegłym roku wykazał Pan Dyrektor zaintere-sowanie jej sprawami!) i kłopoty związane z pobytem synka w Liceum Kieleckim. Ich marzenie – mieszkać w Kielcach, pracować razem w Teatrze i jednocześnie móc opiekować się synem, bez konieczności ciągłych podróży męczących i fizycznie i... budżetowo.

Odwieczny problem, którego nie rozumieją ani młodzi, ani nawet starsi koledzy nasi, pracują-cy w Warszawie. Los starego aktora, zdanego w y ł ą c z n i e na efekty pracy w teatrze, artystycz-ne i finansowe. Środowisko warszawskie, żyjące między Telewizją, Filmem i... teatrem (nie bez powodu użyłem tu mniejszej czcionki!!!) – tylko ze starych wspomnień (jeżeli w ogóle je czyta!) dowiaduje się o czasach, kiedy TEATR był jedynym i prawdziwym światem aktorskiego żywota.

Sam, jako młodzieniaszek, startowałem przed wojną w Łucku514, a po Oflagowych przeżyciach

509Adam Rokossowski (1902–1984) – aktor i reżyser teatralny.510Irena Bielenin-Rokossowska (1918–2002) – aktorka teatralna i filmowa.511Teatr Ziemi Wołyńskiej działał przed II wojną światową w Łucku i Lublinie.512Jerzy Kreczmar (1902–1985) – reżyser teatralny i telewizyjny, dramaturg, kierownik artystyczny i literacki teatrów w Warszawie, teatrolog i wykładowca (w czasie wojny wykładał w tajnym Uniwersytecie Warszawskim, po wojnie był wykładowcą PWST w Warszawie).513Por. przyp. 510.514Rudzki związany był z Teatrem Ziemi Wołyńskiej w okresie 1938–1939.

339

byłem i w Krakowie515, i w Łodzi516, i w Białymstoku517, i w Gorzowie, i – znam trud teatralne-go żywota poza metropolią. Trud aktorski i – dyrektorski. Obojętność środowiska, często władz, żądanie osiągnięć niemożliwych niekiedy i w Warszawie do zrealizowania – stawia dyrektora wobec spraw i problemów, których rozwiązanie staje się mitem niedościgłym... Orientuję się przecież i w sprawach emerytalno-etatowo-budżetowych i w innych, a mimo to bardzo, bar-dzo serdecznie proszę o życzliwe rozpatrzenie kłopotów i obaw mojego przyjaciela z Obozu II C... Świetnie grał Rejenta w Zemście, której reżyserię do dzisiejszego dnia uważam za najwięk-sze moje teatralne osiągnięcie... Wprawdzie Podstolinę i Klarę grali młodzi podporucznicy, ale za to Cześnikiem był Ziejewski518, a Papkinem – Koecher519. Solo na fortepianie (polonezik z epoki!) wykonał za kulisami niżej podpisany...

Proszę się nie gniewać, że do codziennych Pana zatrudnień wprowadzam jeszcze jeden, nowy element. Ale proszę mi wierzyć, uważam to za mój przyjacielski obowiązek.

Pozwalam sobie wyrazić przekonanie, że dzięki życzliwości Pana Dyrektora – dręczące Adama Rokossowskiego trudności zostaną w granicach możliwości pomyślnie rozwiązane, i dziękuję z góry za Dyrektorską troskę i koleżeńskie serce. Łączę

słowa prawdziwego poważania i serdecznych pozdrowień,

[Podpis odręczny]

Kazimierz Rudzki

] Wstęp, układ i opracowanie PIOTR RUDZKI

515W. S. Maugham, Życie się kręci w kółko, przeł. J. Rylska, reż. K. Rudzki, scen. A. Pronaszko, Stary Teatr w Krakowie, premiera 27 IV 1946 r.516W Łodzi Rudzki pracował w następujących teatrach: Wojska Polskiego w okresie 1945–1946 jako reżyser, Kameralnym Domu Żołnierza w okresie 1946–1947 jako reżyser i aktor oraz Syrena w okresie 1947–1948 jako reżyser i aktor.517J. B. Pristley, Pan inspektor przyszedł, przeł. J. Brodzki, reż. K. Rudzki, scen. J. Kosiński, Teatr Miejski w Białymstoku, premiera 24 IV 1948 r.518Janusz Ziejewski (1906–1973) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.519Jan Koecher (1908–1981) – aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, po II wojnie światowej był współorganizatorem Teatru Polskiego Radia.

Piotr Rudzki "Opowieści o teatrze polskim w listach. Korespondencja ...

Documents

Transcript of Piotr Rudzki "Opowieści o teatrze polskim w listach. Korespondencja ...