Ljuba Ivasivka, Roslava Stoyanova, Wiktoria Kowalińska, Katarzyna Cieśla

7/26/2013

PERSPEKTYWY

ZRÓWNOWAŻONEGO

ROZWOJU

REGIONALNEGO ZWIĄZKU

PSZCZELARZY W TORUNIU

Rozwój programu Młody Pszczelarz

7/26/2013

1

ORGANIZATOR

Fundacja Sendzimira

PARTNER BIZNESOWY

SPONSOR

Narodowy Fundusz

Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

PARTNER

Miasto Toruń

Poniższy raport został sporządzony przez uczestników Akademii Letniej “Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w Polsce, Toruń 2013”, w ramach projektu Zrównoważonego Biznesu.

7/26/2013

2

Spis treści 1. Wstęp ................................................................................................................................ 3

2. Podstawowe informacje o Regionalnym Związku Pszczelarzy w Toruniu ................... 3

3. Obecna sytuacja ............................................................................................................... 4

3.1. Środowisko przyrodnicze ............................................................................ 4

3.2. Gospodarka .................................................................................................. 5

3.3. Społeczeństwo .............................................................................................. 6

3.4. Jakość życia ................................................................................................. 7

4. Możliwe rozwiązania ........................................................................................................ 8

4.1. Program Młody Pszczelarz .......................................................................... 8

4.1.1. Krótki opis ............................................................................................ 8

4.1.2. Analiza metodą kompasu .................................................................... 9

4.1.3. Propozycja zajęć dla dzieci i młodzieży ................................................... 9

4.1.4. Krótki opis ............................................................................................ 9

4.1.5. Analiza metodą kompasu .................................................................. 11

4.2. Inne propozycje .......................................................................................... 11

4.2.1. Pasieka modelowa .............................................................................. 11

4.2.2. Zaproszenie i zachęcenie do współpracy wolontariuszy ................... 12

5. Wybrane dobre praktyki z zakresu pszczelarstwa z Polski i zagranicy ..................... 13

5.1. Turystyka pszczelarska ............................................................................ 13

5.2. Festiwal miodu .......................................................................................... 13

5.3. Wakacyjne obozy ....................................................................................... 13

5.4. Adopcja pszczół .......................................................................................... 13

5.5. Olej Kujawski ............................................................................................ 14

5.6. Pszczoły w mieście ..................................................................................... 14

6. Możliwości finansowania ............................................................................................... 15

7. Potencialni partnerzy ..................................................................................................... 16

7.1. Lokalne NGOsy: ........................................................................................ 16

7.2. Lokalne firmy/institucje ............................................................................ 16

7.3. Lokalne szkoły/uniwersytety .................................................................... 17

8. Podsumowanie ................................................................................................................ 17

7/26/2013

3

1. WSTĘP

Poniższy raport powstał, jako część praktycznego projektu biznesowego, realizowanego podczas Akademii Letniej „Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w Polsce 2013”, organizowanej przez Fundację Sendzimira we współpracy z Miastem Toruń.

Celem raportu jest zaproponowanie możliwości zrównoważonego rozwoju Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu oraz podniesienie świadomości społecznej na temat znaczenia pszczół w przyrodzie i korzyści, jakich dostarczają człowiekowi. Pszczoły nie tylko produkują miód, ale również świadczą inne usługi, takie jak zapylanie, które ma kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej oraz produkcji żywności. Pszczoły zapylają do 80 – 90% wszystkich upraw, co stanowi 1/3 produkcji żywności dla ludzkości.

W pierwszej części raportu, przeanalizowaliśmy obecną sytuację Związku oraz pszczelarstwa ogółem za pomocą narzędzia Kompas, które obejmuje cztery obszary – środowisko przyrodnicze, gospodarkę, społeczeństwo i jakość życia. W drugiej części raportu opisaliśmy możliwe rozwiązania, dzieląc je na dwie główne kategorie – Program Młody Pszczelarz oraz działania aktywizujące dzieci i młodzież. Każdy z pomysłów krótko opisaliśmy oraz przeanalizowaliśmy z perspektywy zrównoważonego rozwoju, odnosząc się do wyników narzędzia Kompas. Następnie zaproponowaliśmy możliwości finansowania projektów oraz możliwe sposoby współpracy z innymi podmiotami. Końcowa część raportu zawiera informacje o „dobrych praktykach” w sektorze pszczelarstwa, które mogą stanowić inspirację dla Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu.

2. PODSTAWOWE INFORMACJE O REGIONALNYM

ZWIĄZKU PSZCZELARZY W TORUNIU

W rejonie Torunia tradycja pszczelarska jest bardzo długa, bo sięgająca XIII wieku. Pierwszy Związek Pszczelarski w tym rejonie powstał po I Wojnie Światowej. W 1935 podczas Walnego Zjazdu Delegatów Pomorskiego Związku Towarzystw Pszczelniczych, uchwalono nowy statut Związku i zmieniono nazwę na Pomorski Związek Pszczelarzy z siedzibą w Toruniu. Od tamtej pory, Związek aktywnie uczestniczy w zarządzaniu i organizacji różnych imprez i promuje pszczelarstwo jako wartościowe hobby w tym regionie.

Obecnie Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu składa się z 10 okręgów: Toruń, Grudziądz, Jabłonowo Pomorskie, Chełmno, Wąbrzeźno, Łasina, Chełmża, Brodnica, Gołub-Dobrzyń, Górzno o łącznej liczbie 500 członków, którzy łącznie posiadają ponad 1000 rodzin pszczelich.

Regionalny Zarząd składa się z 7 osób (w tym Prezesa). Związek organizuje fora, festiwale, dni pszczelarza, konkursy fotograficzne, edukacyjne zajęcia na pasiece dla

7/26/2013

4

dzieci i młodzieży; członkowie Związku biorą również udział w polskich i międzynarodowych wydarzeniach dotyczących pszczelarstwa.

3. OBECNA SYTUACJA

Przeanalizowaliśmy obecną sytuację Związku oraz ogólnie pszczelarstwa, metodą narzędzia Kompas, definiując najważniejsze problemy i wskaźniki w czterech różnych obszarach. Narzędzie Kompas, które zostało wprowadzone przez Alana AtKinsson’a, służy do podnoszenia powszechnego zrozumienia zrównoważonego rozwoju, a także do analizy sytuacji zastanej pod kątem możliwości jej zmiany, w tym kierunków przyszłego rozwoju. Podobnie jak w tradycyjnym kompasie, narzędzie składa się z czterech kategorii – środowiska przyrodniczego (ekosystemy, bioróżnorodność, zasoby, odpady), gospodarki (sytuacja gospodarcza i otoczenie ekonomiczne), społeczeństwa (kultura, normy i warunki socjalne) oraz jakości życia (szczęście, zdrowie, samopoczucie).

3.1. Środowisko przyrodnicze

Jednym z najważniejszych zagadnień, związanych ze zrównoważonym rozwojem są warunki naturalne. W tym przypadku, głównymi wskaźnikami są: populacja pszczół, różnorodność biologiczna roślin oraz ilość używanych pestycydów i antybiotyków.

Najlepszymi terenami dla pszczelarstwa są obszary wolne od działalności przemysłowej, takie jak, rozległe łąki, w regionie występujące głównie w okolicach Jabłonowa Pomorskiego, Wąbrzeźna, Łasiny. Te obszary charakteryzują się największą koncentracją pasiek oraz największym zagęszczeniem uli na km2.

Niestety, obecna sytuacja w województwie Kujawsko-Pomorskim (podobnie jak w skali globalnej), pokazuje, że wielkość populacji pszczół maleje. Powodów takiego stanu rzeczy jest wiele.

Pierwszym z nich jest fakt, że pszczoły są bardzo wrażliwe na różne choroby, mikroorganizmy chorobotwórcze czy grzyby. Po drugie nie ma poprawy znaczącego postępu w dziedzinie leków stosowanych do leczenia pszczół. Procedura wprowadzania nowych leków jest bardzo skomplikowana i mija dużo czasu nim nowoczesny lek dotrze na rynek.

Negatywny wpływ na populację pszczół ma również nowoczesne rolnictwo. Sadzenie monokulturowych upraw (rzepak, kukurydza, żyto, pszenica) na rozległych terenach jest dla pszczół poważnym zagrożeniem i czyni je bardziej narażonymi i mniej odpornymi na szkodliwe czynniki zewnętrzne, co powoduje ich wyginięcie lub

Nadmierne stosowanie

pestycydów i GMO powoduje

spadek populacji pszczół

7/26/2013

5

znacznie obniża wydajność ich pracy. Dlatego też niezwykle ważne jest, aby wokół pasieki uprawiać różnorodne rośliny.

Negatywny wpływ na pszczoły może mieć również rozprzestrzenianie się upraw i nasion GMO, a także częste stosowanie pestycydów, co niestety w polskim sektorze rolnictwa jest ważnym problemem. Niektóre nawozy sztuczne i pestycydy są szkodliwe dla pszczół, gdyż uszkadzają ich system odpornościowy. Chociaż w 2013 roku nie było oficjalnie zgłoszonych przypadków zatrucia pszczół chemicznymi środkami roślin, odnotowano kilka konfliktów między pszczelarzami, a rolnikami. Spory kończyły się akcjami edukacji skierowanej do rolników, w tym uświadamianiem im jak ważne jest ograniczanie użycia pestycydów w porach, gdy pszczoły latają na polach. W Polsce istnieją pewne ograniczenia dotyczące użycia chemikaliów. Na przykład, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin zawierających neonikotynoidy zostało zabronione na okres 3 lat. Powodem tego zakazu był fakt, że naukowo dowiedzione, że substancja ta osłabia pszczoły, co może prowadzić do osłabienia lub śmierci całej rodziny pszczelej. Mimo to, popularny herbicyd „Roundap”, produkowany przez firmę „Monsanto”, jest legalnie stosowany w Polsce, choć jego całkowity czas rozkładu w glebie trwa 30 lat, co prowadzi do toksyczności pastwisk pszczelich, a później również miodów.

W województwie Kujawsko-Pomorskim zagęszczenie uli (jedna rodzina pszczela w jednym ulu), wynosi 2,5 ula/km2. Celem Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu jest osiągnięcie zagęszczenia równego 3 ule/km2 w niedalekiej przyszłości. Ten plan jest utrudniony przez kwestie zdrowia pszczół – w tym roku po wyjątkowo długiej zimie, odnotowano śmierć ok. 20% populacji pszczół.

3.2. Gospodarka

Głównym problemem z ekonomicznego punktu widzenia jest pozyskanie funduszy, zarówno na organizację warsztatów edukacyjnych, jak i na kursu dla osób, które chciałyby założyć pasiekę i prowadzić swój własny biznes. Wskaźnikami, których użyliśmy są fundusze UE, cena sprzętu pasiecznego oraz ceny miodu.

Komisja Europejska oferuje wsparcie na: pomoc techniczną dla pszczelarzy, analizę miodu, badania stosowane oraz zasiedlanie uli. Refunduje się 50% kosztów różnych programów pszczelarskich, a pozostałe 50% jest pokrywane przez państwo członkowskie. Program na lata 2014 – 2016 obejmuje stopniowy wzrost finansowania, Polska otrzyma w latach 2014 – 2016 2 800 000 zł rocznie1.

Oprócz wiedzy i doświadczenia, do rozpoczęcia pszczelarskiej działalności gospodarczej potrzebne są również inwestycje. Mała pasieka, do 10 rodzin pszczelich, może kosztować do 12 tys. zł. Drogi jest również sprzęt do pobierania miodu, a opieka nad pszczołami wymaga dodatkowych kosztów na zakup leków, dezynfekcji,

1 European Commission, 2013, Green light for 2014-2016 beekeeping programmes.

7/26/2013

6

czy pokarmu dla pszczół. Ponieważ w pierwszym roku, nie pobiera się miodu, zwrot inwestycji jest stosunkowo długi i może trwać nawet więcej niż 3 lata.

Cena miodu zależy od wyboru pszczelarza – można sprzedawać miód do hurtowni lub bezpośrednio klientowi. Jeśli pszczelarz zdecyduje się sprzedać miód do hurtowni, otrzymuje pieniądze po trzech miesiącach, a cena 10 zł/kg jest zbyt niska, żeby zapewnić samofinansowanie się pasieki. Sprzedając miód bezpośrednio do klientów, pszczelarze mogą uzyskać wyższą cenę ok. 40 zł/kg. W tym celu, muszą jednak uzyskać licencję od Inspekcji weterynaryjnej, co jest skomplikowane, ponieważ stawia np. wymaganie posiadania odrębnego pomieszczenia do przetwarzania miodu z wentylacją, bieżącą wodą itp. Sprzedaż bezpośrednia obejmuje również dodatkowe koszty, związane z marketingiem produktu.

Kolejną grupą czynników są wymierne zyski płynące z pracy pszczół. Według oddziału pszczelnictwa w Puławach, roczne zyski z zapylania przez pszczoły pól rzepaku, szacuje się na 600 – 700 mln zł, a dla upraw sadowniczych zyski przewyższają kwotę 3 mld zł rocznie2. Około jedna trzecia plonów w rolnictwie jest zapylana przez owady. Jednocześnie straty dla gospodarki w Polsce, ze względu na niedobór pszczół szacuje się na 2,5 – 3 mld rocznie3.

3.3. Społeczeństwo

Analizując warunki społeczne w odniesieniu do pszczelarstwa, użyłyśmy wskaźników takich jak średnia wieku pszczelarzy; równowaga pomiędzy amatorami, a profesjonalnymi pszczelarzami; a także konsumpcję miodu.

Ule na terenie miasta (np. w Toruniu) spotykają się z różnym odbiorem. Z jednej strony, istnieje grupa mieszkańców, którzy są świadomi korzyści płynących od pszczół, z drugiej strony pszczoły w przestrzeni miejskiej, budzą obawy zwykłych ludzi, a nawet strach przed użądleniem. Duże pasieki mogą być silnie krytykowane przez sąsiadów, rodziny z dziećmi i osoby uczulone na jad pszczeli.

Ważną kwestią do podkreślenia w kontekście społeczeństwa, jest specyficzna struktura wiekowa pszczelarzy w Związku. Według zebranych danych, średnia wieku pszczelarzy w Związku wynosi ok. 70 lat (co przewyższa średnią wieku pszczelarzy w całym kraju, która wynosi 57 lat). Rozkład wieku waha się od 24 do 90 lat. Ten problem ma zasięg ogólnopolski – Departament Rynków Rolnych, Ministerstwa 2 Semkiw P., Ochał J. [2010]: Sektor pszczelarski w Polsce – aktualne dane (cz. I). Pszczelarstwo nr

5, ss. 12-13

3 Semkiw P., Ochał J. [2010]: Sektor pszczelarski w Polsce – aktualne dane (cz. I). Pszczelarstwo nr

5, ss. 12-13

Drogi sprzęt i powolny zwrot

inwestycji może być przeszkodą

dla młodych pszczelarzy

7/26/2013

7

Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w swoich opracowaniach wyraźnie alarmuje, że niewielki procent młodych ludzi zaangażowanych w pszczelarstwo to poważne wyzwania dla całego sektora.

Równie istotnym problemem wydaje się być duże rozproszenie uli i dominacja pszczelarzy amatorów (posiadający mniej niż 80 rodzin pszczelich), a także przeważająca liczba mężczyzn (tylko 24 kobiety wśród 500 członków Związku). Niestety jest to zgodne z ogólną tendencją w Polsce.3

Kolejną kwestią jest ilość spożywanego miodu i profil przeciętnego klienta. Według Prezesa Związku, największa ilość miodu sprzedawana jest osobom starszym, którzy mają ograniczone możliwości finansowe, więc wysoka cena miodu to dla nich poważna przeszkoda. Mimo, że Polska jest jednym z liderów w produkcji miodu w Europie, ilość spożywanego miodu na osobę w naszym kraju wynosi zaledwie 0,62 kg/os. i jest niższa niż w innych krajach Europy (np. Grecja – 3,5 kg/os., Austria – 2,5 kg/os., Niemcy – 2 kg/os.).

Opisane kwestie mogą okazać się kluczowe i powinny być brane pod uwagę w trakcie przygotowywania i wdrażania nowych programów, skierowanych zarówno do członków Związku jak i innych zainteresowanych stron.

.

3.4. Jakość życia

Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu, stara się zachęcać ludzi do pszczelarstwa na wiele sposobów. Dlatego działania promocyjne są skierowane do różnych grup ludzi, szczególnie do dzieci i do doświadczonych pszczelarzy.

Aby zachęcić dzieci, a także pokazać im znaczenie pszczół w przyrodzie, Związek organizuje konkursy plastyczne i fotograficzne. Wspólnie z Powiatową i Miejską Biblioteką Publiczną oraz lokalnym gimnazjum, organizowany jest Wojewódzki Festiwal Konkursów o Pszczołach, podczas którego uczniowie mogą sprawdzić swoją wiedzę o pszczołach, a także zaprezentować swoje zdolności artystyczne.

Dla doświadczonych pszczelarzy, Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu organizuje dużą imprezę poświęconą pszczelarstwu – Forum Pszczelarzy w Przysieku. Współpracując z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, przeprowadza cykl wykładów i organizuje targi sprzętu pszczelarskiego. Wydarzenie cieszy się dużo popularnością wśród pszczelarzy – w ostatniej edycji udział wzięło 1200 osób.

3 Biuletyn Informacyjny (nr 7–8/2008) wydany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz

Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa; pod redakcją Małgorzaty Książyk.

Związek organizuje

warsztaty i festiwale

pszczelarskie

7/26/2013

8

W sezonie zimowym, Związek organizuje cykl 6-cio dniowych szkoleń „Pszczoła, a środowisko”, prowadzonych w kołach terenowych województwa. W tym roku udział wzięło 620 osób. W szkoleniu „Prowadzenie pasiek metodami ekologicznymi” udział wzięło 50 uczestników. We wrześniu tego roku, członkowie Związku zamierzają wziąć udział w wycieczce do Kijowa, gdzie odbędzie się największy, międzynarodowy kongres pszczelarski – Apimondia.

Regionalny Związek Pszczelarzy w Toruniu promuje swoją działalność za pośrednictwem strony internetowej, którą odwiedza średnio 161 osób dziennie.

Pszczelarstwo ma pozytywny wpływ na jakość życia. Pracując z pszczołami, pszczelarze spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu i są silnie związani z naturą. Kolejną zaletą jest aromaterapia dostarczana przez pszczoły: wdychanie powietrza z ula (wosk, kwiaty, miód) ma pozytywny wpływ na osoby z alergiami i problemami oddechowymi. Pszczelarstwo jako hobby, zwiększa zadowolenie z życia.

4. MOŻLIWE ROZWIĄZANIA

W tej części raportu, prezentujemy opracowane przez nas dwa możliwe rozwiązania – Program Młody Pszczelarz, skierowany do osób dorosłych, które chciałyby założyć własną pasiekę oraz działania aktywizujące dzieci i młodzież, aby zainteresować je tematyką pszczelarską. Prezentujemy również pomysły, które wesprą oba te projekty – stworzenie pasieki edukacyjnej oraz zachęcenie wolontariuszy.

4.1. Program Młody Pszczelarz

4.1.1. Krótki opis

Program będzie skierowany do następujących grup docelowych:

40 – 50 letnich osób, którzy przechodzą na wcześniejszą emeryturę i chciałyby założyć własną pasiekę, jako hobby lub dodatkowe źródło dochodów;

studentów kończących uczelnie wyższe, którzy chcą rozpocząć własną działalność gospodarczą (dotarcie do tej grupy docelowej można wspierać poprzez kontakt z organizacjami studenckimi, klubami ekologicznymi, biurami karier);

osoby bezrobotne, którzy chcą rozpocząć własną działalność gospodarczą w pszczelarstwie (współpraca z regionalnymi ośrodkami pomocy osobom bezrobotnym).

Mechanizm działania opiera się na programie edukacyjnym dla początkujących pszczelarzy, który obejmie 20 chętnych do pracy w tym zawodzie osób. Szkolenie będzie składało się z 6-cio miesięcznej części teoretycznej (wykłady) oraz rocznej części praktycznej (praca z pszczołami na pasiece) – spotkania będą odbywać się w systemie weekendowym. Uczestnicy otrzymają również materiały edukacyjne oraz dostęp do internetowego forum, gdzie będą mogli omówić istotne kwestie i zadawać pytania opiekunom. Po zakończonym kursie, uczestnicy mogą otrzymać wsparcie w

7/26/2013

9

stworzeniu własnej pasieki w formie konsultacji na temat pozyskiwania środków finansowych lub możliwości przejęcia opuszczonej pasieki. Uczestnicy, którzy założą własne pasieki po zakończonym kursie, będą w ciągu pierwszego roku swojej pracy w stałym kontakcie z doświadczonym pszczelarzem, który zapewni ogólne wsparcie i wskazówki, a także będzie regularnie odwiedzał pasiekę podopiecznego. Program dla uczestników będzie bezpłatny.

4.1.2. Analiza metodą Kompasu

Środowisko przyrodnicze: Program zachęci większą liczbę osób do pszczelarstwa, co doprowadzi do zwiększenia populacji pszczół w tej części Polski. W tym przypadku, będzie to pozytywnie wpływać na jedną z głównych usług ekosystemów: zapylanie. Część osób, które ukończą kurs, przejmą opiekę nad opuszczonymi ulami, co zapobiegnie rozprzestrzenianiu się chorób do innych pasiek i będzie miało pozytywny wpływ na zdrowie pszczół w rejonie. Ponieważ pszczelarstwo wymaga poprawy jakości terenu wokół pasieki, rosnąca liczba pszczelarzy będzie miała pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną.

Gospodarka: stabilność finansowa programu, będzie w dużym stopniu

zależała od zdolności Związku do pozyskania środków finansowych na niego. W celu zmniejszenia tego uzależnienia, Związek może przemyśleć opcję podziału kosztów – 80% można pokrywać ze środków własnych, a 20% pokrywanych byłoby przez uczestników. Program może mieć pozytywny wpływ na gospodarkę rejonu, ponieważ pozwoli młodym absolwentom i osobom bezrobotnym na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

Społeczeństwo: Program będzie zachęcał młodych ludzi do pszczelarstwa i pozwoli także doświadczonym pszczelarzom przekazać swoją wiedzę następnej generacji. Osoby, które ukończą kurs dla początkujących, będą zaproszone do wstąpienia do Regionalnego Związku Pszczelarzy, co znacznie poprawi strukturę wiekową w Związku.

Jakość życia: program może przyczynić się do redukcji bezrobocia, a

także będzie okazją dla młodych absolwentów do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej. Co więcej, młodzi ludzie korzystają z różnych narzędzi komunikacyjnych i mogą skuteczniej dotrzeć do różnych grup społeczeństwa. Zatem zwiększenie zainteresowania pszczelarstwem młodych ludzi, będzie skutkowało wzrostem świadomości społecznej na temat znaczenia pszczół.

4.1.3. Propozycja zajęć dla dzieci i młodzieży

4.1.4. Krótki opis

Zwiedzanie modelowej pasieki dla uczniów

7/26/2013

10

Powyższa propozycja umożliwi dzieciom ze szkół podstawowych oraz starszej młodzieży wizytę u pszczelarza i obejrzenie modelowej pasieki, a dodatkowo zwiększy ich wiedzę z zakresu życia pszczół i pszczelarstwa, a także ich znaczenia dla ekosystemów w procesie zapylania roślin czy wytwarzania produktów spożywczych. Co więcej, wizyty te będą urozmaicone praktycznymi warsztatami z zakresu obserwacji życia pszczół czy wyrobu świec z pszczelego wosku. Proponowane warsztaty i wykłady mogłyby być prowadzone w ramach praktyk przez studentów uczelni rolniczych i członków ekologicznych klubów zainteresowanych pszczołami. Ciekawym pomysłem, mogłoby też być zaangażowanie zagranicznych wolontariuszy, np. w ramach programu Wolontariatu Europejskiego, co umożliwiłoby uczniom dodatkowo naukę języków obcych.

Letni obóz pszczelarski

Nasza propozycja uwzględnia dwie opcje obozów dla dwóch różnych grup wiekowych – pierwsza skierowana jest do dzieci ze szkół podstawowych, grupą docelową drugiej jest młodzież do 21 roku życia.

Propozycja obozu dla dzieci zawiera gry edukacyjne, edukację nastawioną na naturę (np. metody rozpoznawania roślin, drzew, ich wartości dla pszczół, znaczenia pszczół w życiu człowieka), zajęcia artystyczne (jak malowanie, warsztaty rękodzielnicze – wyrób świeczek z wosku pszczelego itp.) oraz utworzenie ścieżek edukacyjnych w lesie.

Obóz dla młodzieży to propozycja zapoznania z bardziej szczegółową wiedzą na temat życia pszczół i opieki nad pasieką oraz możliwością przetestowania swojej wiedzy w praktyce pod okiem doświadczonych pszczelarzy.

Dodatkowo obie powyższe propozycje, oprócz zajęć skupionych na pszczelarstwie i pszczołach, mogłyby dostarczać wiedzy o lokalnych tradycjach i zwyczajach (jak nauka tańca i piosenek ludowych czy tradycyjnych przepisów kulinarnych), proponować warsztaty rzemieślnicze (ceramika, rzeźba, wyrób świeczek itp.), jazdę konną, wspinaczkę czy inne sporty. Udział w obozach byłby w większości odpłatny. Bezpłatna możliwość uczestnictwa mogłaby być nagrodą dla zwycięzców konkursu na temat pszczół, organizowanego przez Związek Pszczelarzy przed obozem.

Adopcja ula

Adopcja jest propozycją dla szkół ponadpodstawowych czy młodzieżowych klubów ekologicznych, umożliwiającą regularne wizyty np. w modelowej pasiece oraz pomoc przy opiece nad wybranym ulem pod okiem doświadczonego pszczelarza. Dzięki temu uczniowie nie tylko zdobędą wiedzę praktyczną, ale i doświadczenie niezbędne przy zakładaniu własnej pasieki w przyszłości. Ciekawą propozycją jest również prowadzenie bloga z opisem wykonywanych w pasiecie zabiegów pielęgnacyjnych i

Dzieci najlepiej uczą się

przez doświadczenie

7/26/2013

11

wiadomościami z życia pszczół, co mogłoby przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej w zakresie znaczenia pszczół.

4.1.5. Analiza metodą Kompasu

Środowisko przyrodnicze: zaproponowane aktywności nie mają bezpośredniego wpływu na środowisko naturalne, jednakże przyczynią się do wzrostu ogólnej wiedzy na jego temat wśród dzieci i młodzieży. Dodatkowo niektóre z aktywności zaproponowanych w ramach obozów letnich jak np. tworzenie ogrodów z roślinami miododajnymi dla pszczół, mogą przyczynić się do zwiększenia bioróżnorodności.

Gospodarka: zorganizowanie powyższych aktywności nie wymaga

dużego nakładu finansowego, a jedynym wydatkiem będzie ewentualne wynagrodzenie dla wykładowców, osób prowadzących warsztaty oraz opiekunów grup dzieci i młodzieży. W celu pokrycia wspomnianych wydatków w zakresie edukacji, możliwe jest znalezienia dodatkowego źródła finansowania w postaci projektów i konkursów grantowych.

Społeczeństwo: działania te zwiększą świadomość dzieci i młodzieży

w zakresie znaczenia pszczół w naszym życiu, pomoże im to również pokonać ewentualny strach przed tymi pożytecznymi owadami oraz przyczyni się do ogólnego wzrostu akceptacji pszczół przez społeczeństwo. Program pomoże zrozumieć walory zdrowotne miodu, przez co może wpłynąć na wzrost spożycia miodu wśród młodych ludzi.

Dobrostan i wpływ na ogólną jakość życia: zaproponowane

aktywności zachęcą dodatkowo dzieci do spędzania większej ilości czasu na świeżym powietrzu, co wzmocni ich kontakt z naturą, pozytywnie wpłynie na ich stan zdrowia i ogólne samopoczucie. Pomimo, że propozycja ta nie przyczyni się natychmiastowo do pozyskania nowych członków dla Związku Pszczelarzy, to jednak daje nadzieję, że zapoczątkowane w dzieciństwie czy wieku młodzieńczym hobby będzie w przyszłości kontynuowane i przełoży się na prowadzenie własnej pasieki, co zapewni ciągłość tradycji pszczelarskiej regionu.

4.2. Inne propozycje

4.2.1. Pasieka modelowa

Stworzenie modelowej pasieki dałoby następujące możliwości jej wykorzystania jako miejsca:

edukacji dla ludzi, którzy chcieliby zacząć hodowlę w swojej własnej pasiece (uczestnicy programu Młody Pszczelarz),

7/26/2013

12

realizacji programów stażowych przez studentów zainteresowanych

pszczelarstwem podczas wizyt edukacyjnych dla uczniów,

turystyki pszczelarskiej.

Możliwości finansowania modelowej pasieki:

Środki Unii Europejskiej do pokrycia początkowych wydatków niezbędnych do wybudowania modelowej pasieki.

Niewielkie dotacje oraz opieka nad ulami w zamian za miód, uzyskiwane z

program “adopcji uli” przez szkoły, organizacje oraz przedsiębiorstwa.

Udostępnienie pasieki do zwiedzania przez turystów, którzy chcieliby dowiedzieć się nieco więcej o pszczołach.

Wytworzenie marki i legalna sprzedaż miodu oraz innych produktów

pszczelich pozyskiwanych z modelowej pasieki.

4.2.2. Zaproszenie i zachęcenie do współpracy wolontariuszy

Związek pszczelarski może ponadto rozważyć możliwości zachęcenia studentów kierunków przyrodniczych (i nie tylko) do aktywnego wolontariatu w ich strukturach. Przykładowo studenci kierunków informatycznych w ramach programu uniwersyteckiego mogliby wspomóc funkcjonowanie i rozwinąć istniejącą stronę internetową. Studenci pedagogiki czy biologii mogliby być pomocni w przygotowywaniu i przeprowadzeniu działań edukacyjnych, gier i zabaw o tematyce związanej z pszczołami i pszczelarstwem wśród dzieci (takie doświadczenie jest często od nich wymagane w ramach obowiązkowych praktyk na studiach). W zamian studenci będą mogli zdobyć doświadczenie w swoich dziedzinach nauki, a jako podziękowanie otrzymać upominki wprost z pasieki.

Promocja wolontariatu i pozyskiwanie wolontariuszy mogłyby się odbywać za pośrednictwem strony internetowej oraz promocji bezpośredniej w trakcie festiwali poświęconych pszczelarstwie oraz podczas innych regionalnych wydarzeń.

7/26/2013

13

5. WYBRANE DOBRE PRAKTYKI Z ZAKRESU

PSZCZELARSTWA Z POLSKI I ZAGRANICY

5.1. Turystyka pszczelarska

Jedna z hiszpańskich wiosek – Gargantilla del Lozoya – postawiła sobie za cel przyciągnięcie turystów zainteresowanych pszczelarstwem. Utworzone zostały specjalne trasy wycieczkowe na łonie natury4 z tablicami dostarczającymi informacji o życiu i zwyczajach pszczół oraz ich znaczeniu dla człowieka. Dodatkowo turyści mogą przyjrzeć się budowie tradycyjnych i bardziej nowoczesnych uli oraz oczywiście spróbować miodu i innych produktów powstałych na bazie pszczelich wyrobów. Turystyka pszczelarska prężnie rozwija się również w Słowenii, gdzie podróżujący mają do wyboru różne ścieżki tematyczne nawiązujące do pszczelarstwa5.

5.2. Festiwal miodu

Międzynarodowy Festiwal Pszczelarski6 to coroczna uroczystość odbywająca się w Kolorado (USA) już od pięciu lat. W ramach festiwalu organizowane są wykłady, zawody dla dzieci, uliczne sprzedaże miodów i innych wyrobów pszczelich, a także mają miejsce warsztaty tematycznie związane z pszczołami. Wszystko po to, by uświadomić społeczeństwu jak wiele zyskuje dzięki pszczołom i jak ważne są one zarówno dla ludzi jak i środowiska.

5.3. Wakacyjne obozy

W 2006 Fundacja “Przyjaciele Natury” zorganizowała wakacyjny obóz zlokalizowany na terenie Parku Narodowego znajdującego się niedaleko Ruse w Bułgarii7. Zaproponowane w ramach obozu zajęcia obejmowały m.in multimedialne prezentacje lokalnej fauny i flory, spacery edukacyjne po terenie Parku Narodowego, zawody w bieganiu, konkursy sprawdzające znajomość ziół, konkursy malowania i rysowania oraz praktyczne warsztaty związane z tematyką pszczół.

5.4. Adopcja pszczół

Ta inicjatywa została już przetestowana i zyskała dużą popularność w Szwecji. Pozwala ona na adopcje pszczół wszystkim pasjonatom, którzy nie mogą posiadać własnej pasieki. System opiera się na wspomaganiu wybranej pasieki niewielkimi

4 http://www.apitecnic.com/documentos/folleto_interior_ing.pdf

5 http://www.beekeeping-tourism.si/

6 http://palisadehoneybeefest.org/Home_Page.php

7 http://www.fsf-bg.org/projects/eei/lang_bg/index.html

Interaktywna prezentacja

edukacyjna o przyrodzie

7/26/2013

14

datkami finansowymi w zamian za słoiki miodu otrzymywane wraz z końcem lata8. W ten sposób praktycznie każdy może przyczynić się do promocji usług ekosystemu zapewnianych przez pszczoły (zapylanie), wspomóc produkcję wytworów pszczelich oraz edukację na ich temat. Program umożliwia też internetowe śledzenie losów adoptowanej przez siebie pasieki, a także osobiste jej odwiedzanie. Dodatkowo autorzy programu organizują seminaria na temat pszczół i pszczelarstwa.

5.5. Olej Kujawski

Kolejnym przykładem jest firma ZT “Kruszwica” S.A. produkująca olej rzepakowy, a dodatkowo wspierająca akcje społeczne mające na celu polepszenie sytuacji pszczół w Polsce. Firma w ramach projektu organizuje rodzinne pikniki z wieloma atrakcjami jak sadzenie nektarodajnych roślin na terenie całej Polski. Dodatkowo, przy współpracy z Białowieskim Parkiem Narodowym, sfinansowała skonstruowanie tradycyjnego naturalnego ula, który następnie został zasiedlony pszczołami, a także budowę ścieżki edukacyjnej, publikację książki poświęconej tematyce pszczół oraz opracowanie systemu inwentaryzacji pszczół.

Równocześnie firma współpracuje z wieloma ekspertami i badaczami specjalizującymi się w pszczelarstwie czy ogrodnictwie, a także różnymi towarzystwami i stowarzyszeniami pszczelarskimi.

Od 2011 roku, wiele osób systematycznie zwiększa swoją wiedzę z zakresu potrzeby ochrony pszczół dzięki kampanii edukacyjnej “Z Kujawskim Pomagamy Pszczołom”9

5.6. Pszczoły w mieście

Kolejnym przykładem dobrych praktyk pszczelarskich może być szwedzka firma Bee Urban10, zajmująca się problemem pszczół i ochroną bioróżnorodności w mieście. Wspiera firmy, które są zainteresowane podobnymi sprawami, poprzez umożliwienie im zainstalowanie pasieki na dachach budynków firmowych lub posiadłości sponsora. Bee Urban oferuje opiekę nad pasieką oraz odbiór miodu. Oferowana adopcja jednej pszczoły kosztuje ok. 1 zł. Adopcja 500 pszczół umożliwia podjęcie decyzji o lokalizacji pasieki na terenie miasta. Dodatkową opcją jest wykorzystanie przez firmę specjalnych pakietów prezentowych – oczywiście w postaci pszczół. W Polsce istnieje obecnie jeden budynek mieszczący na swym dachu hodowlę pszczół – jest nim hotel Hyatt w Warszawie. W tym przypadku hotel nie zarabia na adopcji pasieki, ale na wykorzystaniu produktów pszczelich w ofercie swojego hotelu (np. serwowanie firmowego miodu "Złote Łazienki" w hotelowej restauracji).

8 http://adoptabee.se/blog/in-english

9 http://www.kujawski.pl/en/Helping-bees-with-Kujawski-oil.aspx

10 http://www.beeurban.se/

7/26/2013

15

6. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA

Mimo, że pozyskiwanie dofinansowań z Unii Europejskiej stało się w Polsce ostatnio dość popularne, to jednak wciąż wykorzystywana jest jedynie niewielka część funduszy przeznaczonych na działalność pszczelarską, co może prowadzić do stagnacji sektora pszczelarskiego w Polsce. Poniżej przedstawiamy kilka możliwości, które mogą się okazać pomocne:

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oferuje początkującym pszczelarzom refundację za zakup niezbędnego oprzyrządowania, leków dla pszczół oraz samych pszczół; to źródło dofinansowania może z powodzeniem wesprzeć zaproponowany przez nas w rozdziale 4.1 program "Młody Pszczelarz";

Regionalny Program Operacyjny miasta Bydgoszcz – program wspiera ochronę i promocję aktywności związanych z ochroną dóbr natury;

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej realizuje konkurs grantowy na projekt ochrony bioróżnorodności i ekosystemów;

Fundacja Nasza Ziemia organizuje coroczne akcje mające na celu zwrócenie uwagi na problem ochrony środowiska i konieczności wspólnego dbania o nie; to dobra opcja dofinansowania działań skierowanych do dzieci (patrz rozdział 4.2);

GAZ System to Polska firma dostarczająca gaz ziemny, a dodatkowo angażująca się w projekty na rzecz ochrony środowiska. W ramach swojej działalności organizują konkurs na realizację projektów ekologicznych;

Bank Ochrony Środowiska oferuje specjalne pakiety promocyjne dla NGO, a dodatkowo wspiera działania na rzecz promocji zrównoważonego rozwoju, ekologii i ochrony środowiska;

Lokalna Grupa Działania zrzeszająca przedstawicieli lokalnych organizacji oraz mieszkańców danego obszaru, przyznaje dofinansowania dla organizacji w ramach małych konkursów grantowych;

Program Grundvig – program promujący uczenie się przez całe życie, dzielenie się wiedzą oraz wymianę doświadczeń i dobrych praktyk w różnych dziedzinach wiedzy;

TeleFood ma w swej ofercie specjalne dofinansowanie przyznawane przez jednostkę Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. wyżywienia i rolnictwa. Promuje technologie i dobre praktyki wśród małych producentów rolnych,

7/26/2013

16

proponuje specjalny program wspierania inicjatyw oddolnych umożliwiający ubieganie się o dofinansowanie (również dla sektora pszczelarskiego) na działania proekologiczne jak również zakup niezbędnego sprzętu. Wartość dofinansowania wynosi do 10 tys. dolarów.

Melvita – francuska firma produkująca organiczne kosmetyki w tym produkty na bazie miodu oferuje dofinansowania do projektów ochrony pszczół.

7. POTENCIALNI PARTNERZY

7.1. Lokalne NGOsy:

Tilia – Toruńskie Towarzystwo Ekologów organizujące programy ekologiczne. W swej ofercie ma działania i zawody dla dzieci i młodzieży oraz warsztaty dla nauczycieli uświadamiające wartość natury i zrównoważonego rozwoju. Obecnie głównym miejscem realizacji ich projektów jest obszar Torunia znany jako "Barbaka". Towarzystwo jest otwarte i gotowe na współpracę z innymi partnerami.

Polski Klub Ekologiczny – ogólnopolskie stowarzyszenie zajmujące się edukacją ekologiczną, organizowaniem wykładów i warsztatów, a także przeprowadzaniem kampanii promujących ochronę środowiska.

7.2. Lokalne firmy/institucje

Bielenda – polska firma specjalizująca się w produkcji naturalnych kosmetyków również z zastosowaniem wosku pszczelego (seria przeznaczona do pielęgnacji skóry), nawiązanie partnerstwa z firmą tego typu mogłoby zaowocować współpracą i wykorzystaniem w procesie produkcji miodu pochodzącego od lokalnych pszczelarzy;

Ulica Poziomkowa – inicjatywa (tzw. kooperatywa spożywcza) dzięki której można zamówić świeże produkty bezpośrednio od rolników czy lokalnych producentów; prowadzony przez Ulicę Poziomkową blog mógłby służyć również jako miejsce sprzedaży miodu oraz innych wyrobów pszczelich;

FC Kopernik S.A. – znana w całej Polsce firma cukiernicza produkująca tradycyjne toruńskie pierniki. Jako, że w swoich przepisach wykorzystują miód mogliby być zainteresowani limitowaną edycję pierników wypiekanych na bazie miodu pochodzącego z lokalnych pasiek.

7/26/2013

17

ZT “Kruszwica” S.A. – firma produkująca oleje, doświadczona w organizacji akcji na rzecz ochrony pszczół w Polsce; współpraca mogłaby opierać się na wsparciu członków Związku w organizacji warsztatów i zawodów dla dzieci;

Urząd Marszałkowski może spełniać ważną funkcję pośredniczącą w poszukiwaniu firm zainteresowanych zainwestowaniem w pszczelarstwo;

Lokalne centra SPA mogłyby proponować w swej ofercie zabiegi pielęgnacyjne w oparciu o wykorzystanie wosku pszczelego z lokalnych pasiek;

Lokalne agencje turystyczne – również potencjalni partnerzy dla Regionalnego Związku Pszczelarzy, ponieważ mogą promować turystykę pszczelarską i uwzględniać ją w swojej ofercie;

Lokalne kawiarnie i cukiernie, które mogłyby serwować miód pitny, a także koktajle czy herbaty z dodatkiem lokalnego miodu.

7.3. Regionalne szkoły/uniwersytety

Technikum w Gronowie (specjalność: rolnictwo) przez umożliwienie studentom odbywania praktyk przy pasiekach mogłoby wesprzeć działalność edukacyjną Związku Pszczelarzy;

Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu – tu szczególnie zainteresowany współpracą mógłby być wydział biologii i ochrony środowiska;

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Toruniu – uczestniczy w programie "Wolontariusze w Akcji", stąd mógłby zachęcać i promować wolontariat przy pasiekach.

8. PODSUMOWANIE

Powyższy raport został stworzony w oparciu o dokonaną przez nas analizę aktualnej sytuacji Regionalnego Związku Pszczelarzy w Toruniu oraz całego sektora pszczelarskiego w Polsce. W tym celu wykorzystałyśmy narzędzie Kompasu, które równocześnie naprowadziło nas na zaproponowane pomysły i rozwiązania, mogące przyczynić się do dalszego zrównoważonego rozwoju Związku. Analiza stanu obecnego wskazuje szereg istotnych kwestii wymagających uwagi w pierwszej kolejności. W kontekście środowiska naturalnego największym problemem wydaje

7/26/2013

18

się być dramatycznie zmniejszająca się populacja pszczół, spowodowana nadmiernym stosowaniem środków chemicznych, hodowlą upraw zmodyfikowanych genetycznie oraz stosowaniem upraw monokulturowych. Utrudnieniem sektora pszczelarskiego z perspektywy ekonomicznej są wysokie koszty utrzymania uli oraz drogi sprzęt, przy stosunkowo niskiej cenie miodu oraz utrudnieniach przy zdobyciu licencji na jego sprzedaż. Analiza sfery społecznej, jako najbardziej istotną kwestię, ujawniła wysoką średnią wieku pszczelarzy oraz niską konsumpcję miodu, szczególnie wśród młodych ludzi. Ostatnią analizowaną przez nas płaszczyzną w kontekście pszczelarstwa był dobrostan i jakość życia, gdzie odnalazłyśmy wiele aspektów pozytywnego wpływu pszczelarstwa na osiąganie życiowej satysfakcji, zyskanie pasjonującego hobby, które może być rozwijane w przyszłości.

W odpowiedzi na zdiagnozowane obszary zaproponowałyśmy zestaw rozwiązań. Przede wszystkim, skupiłyśmy się na zebraniu sposobów odmłodzenia struktury wiekowej w Związku poprzez zaproponowanie programu "Młody Pszczelarz" skierowanego do osób, które chciałyby założyć swoją własną pasiekę – hobbystyczną lub profesjonalną. Program uwzględnia szereg wykładów, praktyczne warsztaty oraz stałe wsparcie ze strony doświadczonych pszczelarzy. Drugą propozycją są działania skierowane do dzieci i młodzieży, jak wizyty w modelowej pasiece edukacyjnej, letnie obozy pszczelarskie, czy projekt "Adopcji ula". Ten ostatni element ma na celu podniesienie świadomości i zainteresowania pszczołami wśród młodszych ludzi, co mogłaby zapewnić ciągłość tradycji pszczelarskich regionu. Zasugerowana przez nas modelowa pasieka mogłaby spełniać wiele funkcji, takich jak: edukacja dzieci, miejsce praktyk dla początkujących pszczelarzy, atrakcja turystyczna. Aby wesprzeć wprowadzenie powyższych propozycji w życie, zaproponowałyśmy wykorzystanie różnych form wolontariatu oraz szereg programów, a także potencjalnych partnerów mogących wspomóc Regionalny Związek Pszczelarski w realizacji nowych działań. Mamy nadzieję, że przedstawiony przez nas program wesprze zrównoważony rozwój Regionalnego Związku Pszczelarzy, przyciągnie nowych członków oraz przyczyni się do zwiększenia świadomości społecznej w zakresie ważnej roli, jaką pełnią pszczoły dla środowiska naturalnego i człowieka.