Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego - PL

1

gospodarka

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiegoRaport z badań

www.invest.warmia.mazury.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 – 2013

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

OpracOwanie:

Urszula Tomczyk

dr hab. Małgorzata Juchniewicz, prof. UWM

Dariusz Śledź

Tadeusz Toczyński

Justyna Byczkowska-Ślęzak

KierOwniK prOjeKtu:

dr Dariusz Śledź

Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu

Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 -2013.

Spis treści:wprOwaDZenie ...............................................................................................5

1. MetODOLOGia BaDania ............................................................................6

2. SPOŁECZNO-EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA rOZwOju wOjewÓDZtwa ........................................................................8 2.1. Warunki naturalne .................................................................................................. 8 2.2. Uwarunkowania demograficzne .......................................................................... 9 2.3. Społeczne aspekty rozwoju................................................................................10 2.4. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej ..................................13 2.5. Infrastruktura transportowa ...............................................................................17

3. SeKtOrY KLucZOwe i wYSOKiej SZanSY ................................................21 3.1. Sektor rolniczy: upraw roślin i hodowli zwierząt ..........................................22 3.2. Sektor produkcji artykułów spożywczych .......................................................24 3.3. Sektor drzewno-meblarski .................................................................................25 3.4. Sektor produkcji wyrobów z gumy ...................................................................27 3.5. Sektor produkcji maszyn i urządzeń ................................................................28 3.6. Sektor budowlany ................................................................................................29 3.7. Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowych ....................................30 3.8. Sektor turystyczny ................................................................................................32

4. SeKtOrY wYSOKiej SZanSY .....................................................................34 4.1. Sektor rybactwa ....................................................................................................34 4.2. Sektor energetyczno-wodny ..............................................................................34 4.3. Sektor usług ICT ....................................................................................................36 4.4. Sektor usług doradztwa dla biznesu ................................................................37 4.5. Sektor usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnych ..........38

pODSuMOwanie .............................................................................................39

5

wprowadzenie

Rozwój gospodarki województwa, w tym tych sektorów, które mają najbardziej sprzyjające warunki prowa-dzenia działalności, zależy nie tylko od czynników wewnętrznych, ale i globalnych warunków funkcjonowa-

nia rynków. Proces integracji europejskiej, znaczne otwarcie gospodarek i postępująca globalizacja, sprawiają, iż Polska w coraz większym stopniu uzależniona jest od koniunktury zewnętrznej. Kryzys na światowych rynkach finansowych nie jest bez znaczenia dla gospodarki kraju, więc również dla województwa warmińsko-mazur-skiego. Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów Warmii i Mazur określić więc można jedynie w powiązaniu z analizą sytuacji zewnętrznej. Dopiero później możliwe jest identyfikowanie i podejmowanie działań w celu jak najlepszego wykorzystania istniejących zasobów, a w rezultacie zwiększania konkurencyjności i rozwoju woje-wództwa.

Pozytywne efekty działań nakierowanych na rozwój województwa powinny być widoczne nie tylko w sferze go-spodarczej, ale i społecznej. Bez tego nie można mówić o rozwoju, a jedynie o wzroście wartości poszczególnych wskaźników ekonomicznych. Ważne jest więc takie inwestowanie w sektory kluczowe, które przyniesie wymier-ne efekty dla mieszkańców województwa – da miejsca pracy a także zapewni odpowiednią jakość infrastruktury społecznej (w tym opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, edukacji, rekreacji i kultury) i technicznej. Z drugiej strony pamiętać należy, iż istniejące zasoby gospodarcze i społeczne, jakość i zaangażowanie kapitału ludzkiego determinują zakres i tempo realizacji działalności inwestycyjnej, a w rezultacie rozwoju obszaru.

Niniejsze opracowanie jest skrótem raportu (pełna wersja raportu dostępna jest pod adresem www.invest.warmia.mazury.pl), który jest efektem realizacji zadań badawczych prowadzonych przez Instytut Badań i Analiz Grupa OSB na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Badania w zakresie perspektyw rozwojowych sektorów kluczowych i wysokiej szansy prowadzone były w ramach pro-jektu dofinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego pn. „Spójny system obsłu-gi inwestora na Warmii i Mazurach - profesjonalne oddziaływanie promocji gospodarczej”. Celem jego była iden-tyfikacja sektorów kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego. Ponad-to przeprowadzona została szczegółowa analiza uwarunkowań funkcjonowania w poszczególnych sektorach oraz czynników budujących ich atrakcyjność. Wskazane zostały również główne determinanty oraz bariery roz-woju tych sektorów.

6

Realizacja projektu badawczego oparta została na pod-stawowych zasadach metodologii badań społecz-

nych i ekonomicznych. Podstawowymi założeniami było przeprowadzenie badania w sposób umożliwiający reali-zację celów, określonych przez Zamawiającego.

Podstawowe założenia modelu badawczego analizy sektorowej powstały w oparciu o podstawy metodolo-gii badań społeczno-gospodarczych, ekonometrii oraz założenia klasycznych metod analizy sektorów i konku-rentów Michaela E. Portera. Opracowany model stanowił narzędzie pomiaru, niezbędne do identyfikacji sektorów kluczowych oraz sektorów wysokiej szansy w gospodarce województwa warmińsko-mazurskiego. Przeprowadzona została również ocena w zakresie atrakcyjności inwesty-cyjnej kluczowych sektorów, a także prognoza kierunków ich rozwoju.

Głównymi obszarami analizy sektorów kluczowych była charakterystyka różnych aspektów ich działalności oraz analiza ich atrakcyjności inwestycyjnej. Ponadto, na pod-stawie zebranego materiału przeprowadzona została anali-za strategiczna sektorów oraz opracowane zostały perspek-tywy i prognozy ich rozwoju. Głównym założeniem analiz było odniesienie się do 5 sił konkurencyjności Portera:1. wejście2. groźba substytucji3. siła przetargowa nabywców4. siła przetargowa dostawców5. rywalizacja obecnych konkurentów

Wymienione siły wyznaczają poziom natężenia konkuren-cji w sektorze. Siły, które mają największy wpływ na sytu-ację sektora na rynku wyznaczają kierunki działania strate-gicznego. Podkreślić w tym miejscu należy, iż konkurencję sektora stanowią nie tylko firmy dostarczające ten sam rodzaj produktu/usługi, lecz również odbiorcy i nabywcy. Jest to szczególnie istotne z perspektywy przyjęcia w ba-daniu kryteriów klasyfikacji sektorów.

Zgodnie ze stanowiskiem Portera oraz innych przedsta-wicieli nauk ekonomicznych, granice sektora nie zawsze wyznacza dziedzina działalności, w której przedsiębior-stwo chce konkurować. Określając granice definicji sekto-ra należy wziąć pod uwagę, iż naturalnym i pożądanym zjawiskiem jest konkurowanie również w grupach sekto-rów pokrewnych1.

Przeprowadzenie analizy strukturalnej sektorów, rozumia-nych w pierwszym etapie badania jako dziedzin działal-ności (PKD 2007) pozwoliło na operacyjne zdefiniowanie branż kluczowych w regionie. Analiza strukturalna objęła,

1. Metodologia Badaniaopisaną wyżej, analizę 5 sił konkurencyjności. Sektory klu-czowe zidentyfikowane zostały na podstawie procedur ba-dawczych opartych na analizie ekonometrycznej danych ze statystyki publicznej, analizie desk research danych sta-tystycznych, dokumentów programowych i innych źródeł a także w oparciu o wiedzę ekspertów z zakresu gospodarki i ekonomii. Następnie, na podstawie materiału zebranego w badaniach terenowych określone zostały grupy strate-giczne, a w dalszej kolejności opracowane granice ich defi-nicji i uwarunkowań ich działalności w regionie.

Sektory kluczowe to grupa przedsiębiorstw pro-wadzących działalność w obrębie wspólnej gałęzi gospodarki, budujących istotnie jakość zasobów społeczno-gospodarczych regionu z uwagi na przy-najmniej jeden z czynników:• wysoką produktywność,• wysoki kapitał wynikowy,• innowacyjność (rozumiana również jako nowość

w sektorze),• jakość zasobów ludzkich lub znaczący udział

w strukturze pracujących,• znaczenie w promocji regionu z uwagi na reklamę

uwarunkowań endogenicznych oraz charaktery-stycznych produktów,

• istotny wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców.

Identyfikacja sektorów wysokiej szansy podlegała podob-nej procedurze, jaka została zaplanowana do identyfikacji sektorów kluczowych. W oparciu o syntetyczny miernik, zbudowany z cech diagnostycznych tworzących kapitały sektorów wytypowane zostały sektory wysokiej szansy. Wyliczenia opierają się również na zbiorze danych staty-styki publicznej oraz ocenie ekspertów. Odmienny na-tomiast był schemat klasyfikowania sektorów do grupy wysokiej szansy. W tej typologii istotne znaczenie mają perspektywy rozwoju, którego funkcja wybranych cech charakteryzuje się liniowym trendem wzrostu (w okresie od 2005 r.) oraz niewielkimi wahaniami w czasie. Ponadto, istotnym jest, aby w badaniu ankietą ekspercką zauważal-ny był wzrost rangi ocen przewidywanych szans wdroże-niowych w odniesieniu do oceny stanu bieżącego. W ba-daniu zastosowano zasady weryfikacji wyników przez grupę ekspertów zaproszonych do badania.

Sektory wysokiej szansy to grupa przedsiębiorstw prowadzących działalność w obrębie wspólnej gałęzi gospodarki, w stosunku do których istnieją wysoce prawdopodobne przesłanki przewidywanego wzro-stu poziomu rozwoju, oparte na przynajmniej jed-nym z czynników potencjału rozwojowego:• wzrost wartości wyników z działalności,

1 Porter M.E., Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów. Przekład Ehrlich A., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 1996, str. 49.

7

• infrastruktura techniczna,• podnoszenie standardów jakości produktu/usługi,• przewidywany wzrost popytu na produkt,• inicjatywy oddolne (w zakresie pozyskiwania in-

strumentów i narzędzi rozwoju),• zdolności promocji regionu z uwagi na reklamę

uwarunkowań endogenicznych oraz charaktery-stycznych produktów.

Kolejnym celem analizy strukturalnej była charakterystyka poszczególnych sektorów, analiza ich atrakcyjności inwe-stycyjnej oraz określenie perspektyw i prognoz rozwoju sektorów kluczowych.

W celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wyników zaplanowana została triangulacja metodologiczna, pole-gająca na wykorzystaniu w toku badań różnych metod,

technik oraz źródeł pozyskiwania informacji. Z uwagi na to, iż procesy gospodarcze i zależności pomiędzy nimi są bardzo złożone, zastosowano różne metody i techniki ba-dawcze. Pojedyncze procedury badawcze obejmują nie tylko wybrane aspekty problematyki, ale również zjawiska irrelewantne, z tego też względu zastosowano badania terenowe o charakterze reaktywnym, jak również meto-dy niereaktywne, obejmujące badania źródeł zastanych: statystyki publicznej, strategii rozwoju, publikacji oraz opracowań naukowych (szczegółowy opis procedur identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy znajduje się w pełnej wersji Raportu, który jest do-stępny na stronie www.invest.warmia.mazury.pl).

Wywiady SSIAnaliza PEST Analiza ekspercka

Wywiady CATI SWSK, SWWS*

Wywiady FGI

Wywiady IDI

Identy�kacja sektorówkluczowych

i wysokiej szansy

Perspektywy i prognozy rozwoju sektorów

kluczowych i wysokiej szansy

Analiza atrakcyjnościinwestycyjnej

sektorów kluczowych

ANALIZA SEKTOROWA

“Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów...”

- RAPORT Z BADAŃ

Analiza SWOT

Panele ekspertów

RYSUNEK 1. SCHEMAT POWIĄZAŃ POMIĘDZY KLUCZOWYMI DZIAŁANIAMI ANALIZY SEKTOROWEJ

* SWSK – syntetyczny wskaźnik pozycji rynkowej, SWWS – syntetyczny wskaźnik sektorów wysokiej szansy.Źródło: Opracowanie własne.

8

Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa pozwoliła na zidentyfikowanie czynników kreujących

stan i kierunki zmian rozwoju poszczególnych sektorów w regionie. Określone zostały też czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na strukturę podmiotową sekto-rów kluczowych oraz wysokiej szansy w gospodarce woje-wództwa warmińsko-mazurskiego, pogrupowane według następujących grup tematycznych:1. warunki naturalne i ocena zasobów naturalnych,2. uwarunkowania demograficzne,3. społeczne aspekty rozwoju,4. ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej,5. infrastruktura transportowa.

W poniższym rozdziale zaprezentowano jedynie wybra-ne aspekty poruszone w analizie PEST, której wersja pełna znajduje się w Raporcie końcowym z badań dostępnym na stronie www.Invest.warmia.mazury.pl.

2.1. warunki naturalneWojewództwo warmińsko-mazurskie usytuowane jest w północno-wschodniej części kraju. Składa się z historycz-nych krain Warmii, Mazur i Powiśla. Od południa graniczy z województwem mazowieckim, od zachodu z wojewódz-twami: kujawsko-pomorskim i pomorskim, od wschodu z województwem podlaskim, od północy zaś z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, stanowiąc jednocze-śnie zewnętrzną granicę Polski oraz Unii Europejskiej. Po-łożenie województwa w Europie Środkowej na osi wschó-d-zachód, w regionie Bałtyku (połączenie przez Zalew Wi-ślany) oraz bezpośrednim sąsiedztwie z Obwodem Kalinin-gradzkim sprawia, że województwo jest ważnym obszarem w europejskich powiązaniach komunikacyjnych2.

Ogólna powierzchnia województwa warmińsko-mazur-skiego wynosi 24173 km2, co stanowi 7,7% powierzchni kraju. W podziale administracyjnym na jednostki teryto-rialne, zgodnie z wymogami statystyki regionalnej Unii Europejskiej, w województwie wydzielono:• 3 podregiony: elbląski, ełcki oraz olsztyński;• 19 powiatów: bartoszycki, braniewski, działdow-ski, elbląski, ełcki, giżycki, gołdapski, iławski, kętrzyński, lidzbarski, mrągowski, nidzicki, nowomiejski, olecki, olsztyński, ostródzki, piski, szczycieński oraz węgorzewski;• 2 miasta na prawach powiatu: Elbląg i Olsztyn;• 116 gmin, w tym: 16 gmin miejskich, 33 gminy miejsko-wiejskie oraz 67 gmin wiejskich.

Dla zrównoważonego rozwoju regionu niezwykle istot-ne znaczenie ma sieć i rozmieszczenie miast. Sieć osad-nicza województwa warmińsko-mazurskiego z centralnie

położonym ośrodkiem regionalnym Olsztynem i dwoma dużymi ośrodkami – Elblągiem na zachodzie i Ełkiem na wschodzie oraz równomiernie rozmieszczonymi miasta-mi powiatowymi uzupełnionymi siecią małych ośrodków pozwala na prawidłowe zarządzanie obszarem i spraw-ną obsługę ludności3. Sieć ta wykazuje cechy trwałości, a rysujące się tendencje społeczno-gospodarcze i pro-gnozy demograficzne nie przewidują znaczących zmian w tym obszarze4. Miasta województwa mają istotne zna-czenie dla otaczających je układów lokalnych i dysponu-ją w większości wysokimi walorami turystycznymi. Wyma-gają one jednak wsparcia rozwoju infrastruktury komunal-nej, przedsiębiorczości oraz rewitalizacji, zwłaszcza tere-nów powojskowych i poprzemysłowych5.

Województwo warmińsko-mazurskie to jeden z najatrakcyj-niejszych obszarów Polski, zarówno pod względem krajobra-zowym, jak i turystycznym. Walorami środowiska naturalnego tego obszaru są: zróżnicowane ukształtowanie powierzchni, różnorodna budowa geologiczna, obfitość wód powierzch-niowych, duże kompleksy leśne, bogata fauna i flora z uni-kalnymi w skali europejskiej gatunkami roślin i zwierząt oraz liczne obszary chronionej przyrody. Tereny te należą do jed-nych z ostatnich w Europie obszarów o dominującym udziale naturalnych cech przyrodniczych, krajobrazowych i kulturo-wych. Wyjątkowe walory środowiska przyrodniczego Warmii i Mazur sprawiły, że tereny te znalazły się w granicach funk-cjonalnego obszaru „Zielone Płuca Polski”. Ponadto znacz-na część terenów województwa warmińsko-mazurskiego objęta została siecią NATURA 2000. Zgodnie z Rozporządze-niem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313 z późn. zm.) na terenie województwa do sieci NATURA 2000 w 2009 r. zakwalifikowanych zostało 16 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) o powierzchni 574,1 tys. ha oraz 44 specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) o powierzchni 258,2 tys. ha, co stanowiło łącznie 34,4% po-wierzchni województwa warmińsko-mazurskiego (w Polsce – 29,8%). Prawie połowa województwa warmińsko-mazur-skiego (46,6%) to powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych - prawnie chroniona (w Polsce – 32,4%).

Tereny województwa warmińsko-mazurskiego należą do najzasobniejszych w wody powierzchniowe obsza-rów w kraju. Sieć wód powierzchniowych województwa składa się z licznych jezior, oczek wodnych, rzek, kanałów oraz części Zalewu Wiślanego. Udział gruntów pod wo-dami w ogólnej powierzchni województwa w 2010 r. był ponad dwukrotnie wyższy niż średnia dla kraju. Łączna powierzchnia gruntów Warmii i Mazur pod wodami wy-nosiła 138,6 tys. ha, z tego 17,5 tys. ha stanowiły grunty

2. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju województwa

2 Polska – rozwój regionów – prezentacja regionów – województwo warmińsko-mazurskie. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 200..

3 Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Dokument przyjęty przez Zarząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego w dn. 14.11.2007 r. Olsztyn 2007 r., s. 32.

4 Tamże, s. 8.

5 Tamże, s. 9.

9

pod wodami morskimi wewnętrznymi (22,0% ogółu grun-tów pod wodami morskimi wewnętrznymi w kraju), 117,5 tys. ha grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi (23,3% ogółu gruntów pod wodami powierzchniowymi płynącymi w kraju) oraz 3,6 tys. ha grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi (5,8% ogółu gruntów pod wodami powierzchniowymi stojącymi w kraju).

Dzięki temu, że na terenie województwa warmińsko-ma-zurskiego znajduje się tak wiele stosunkowo dużych zbior-ników wodnych, można uczynić z tego zasobu jedną z sił rozwojowych regionu. Może to sprzyjać powstaniu nowych miejsc pracy w sektorze obsługującym ruch turystyczny (szczególnie w małych przedsiębiorstw gastronomicznych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycznych).

Jedną z ważniejszych atrakcji przyrodniczych a także tu-rystycznych województwa warmińsko-mazurskiego są tereny leśne, które zajmują 30,6% (w Polsce – 29,2%) po-wierzchni. Rozmieszczenie lasów w regionie jest nierów-nomierne. Największe kompleksy leśne to Puszcza Borec-ka, Lasy Iławskie, Lasy Napiwodzko-Romuckie, Puszcza Pi-ska i Lasy Taborskie6.

2.2. Uwarunkowania demograficzneProcesy demograficzne mają bardzo istotny wpływ na gospodarkę i zjawiska społeczne zachodzące na danym terenie. Z punktu widzenia podaży zasobów pracy to wła-śnie sytuacja ludnościowa danego regionu, a dokładniej

wielkość i struktura populacji ludności, a zwłaszcza dyna-mika jej zmian kreują sytuację na lokalnym rynku pracy. Ponadto rozmieszczenie ludności, jej struktura, zmiany i zachowania oraz migracje, w znacznym stopniu poma-gają w opracowywaniu prognoz i planowaniu rozwoju gospodarki danego regionu. Dzięki takim badaniom moż-na przewidywać lub nawet kształtować rozwój zarówno oświaty i kierunków kształcenia zawodowego, jak i bu-downictwa mieszkaniowego oraz rozwój i modernizację różnych gałęzi przemysłu. Wnikliwe analizy przestrzen-nych zależności między tymi zagadnieniami są bardzo istotne w działaniach na rzecz koncentracji inwestycji i wzrostu gospodarczego.

Według stanu na 31 XII 2010 r. województwo warmińsko-mazurskie zamieszkiwało ponad 1,4 mln osób. W latach 2005, 2007, 2009 i 2010 populacja ludności na tym terenie utrzymywała się na zbliżonym poziomie. Według prognoz demograficznych Głównego Urzędu Statystycznego do 2035 r. liczba ludności województwa będzie stopniowo malała. Szacuje się, że do tego czasu w porównaniu do 2010 r., liczba ludności zmniejszy się o 8,3% i w 2035 r. wy-niesie 1,3 mln osób. Bezpośrednią przyczyną tego zjawi-ska, obserwowaną już od kilku lat, jest malejący z roku na rok przyrost naturalny spowodowany przewagą liczebną zgonów nad urodzeniami. Dodatkowym czynnikiem ob-niżającym dynamikę liczebności populacji jest ujemne saldo migracji, które w znaczny sposób pomniejsza wiel-kość zasobów pracy, a także potencjał rozrodczy ludności.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Źródło: Opracowanie własne.

OLSZTYN

Szczytno

Ostróda

Iława

Nidzica

Działdowo

NoweMiasto Lubawskie

Lidzbark Warmiński

Braniewo

Elbląg

Bartoszyce

Kętrzyn Węgorzewo

Gołdap

Olecko

Ełk

Pisz

Mrągowo

Giżycko

6 Program ochrony środowiska…, op. cit., s. 16..

10

Ludność województwa warmińsko-mazurskiego jest sto-sunkowo młoda. W 2010 r. przeciętny mężczyzna miał 34,7 lat, a kobieta 38,5. Długość życia ludności regionu stopnio-wo wydłuża się. Kobiety na tym terenie żyją średnio o 9 lat dłużej niż mężczyźni, a długość ich życia wynosi 80,4 lata.

Województwo warmińsko-mazurskie jest najsłabiej zalud-nionym regionem w Polsce, średni wskaźnik zaludnienia w 2010 r. wynosił 59 osób na km2. Na niską wartość tego wskaźnika ma wpływ małe zaludnienie obszarów wiejskich, gdzie na 1 km2 w 2010 r. przypadały zaledwie 24 osoby. W miastach województwa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. mieszkało 852,7 tys. osób, co przełożyło się na wartość wskaźnika urbanizacji demograficznej, który wyniósł 59,7%.

Istotną informacją o ludności danego obszaru jest struktu-ra populacji według ekonomicznych grup wieku – w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (mężczyźni – 18-64 lata; kobiety 18-59 lat) i poprodukcyjnym (mężczyźni – 65 lat i więcej; kobiety 60 lat i więcej). Zmiany w strukturze lud-ności dokonujące się według takiego ujęcia są ściśle związane z wnioskami dla procesów podażowych rynku pracy. W woje-wództwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosił 20,0%, w wieku produk-cyjnym – 65,2%, a w wieku poprodukcyjnym – 14,8%.

Struktury demograficzne i społeczne oraz stosunki ludnościo-we ulegają dość zasadniczym zmianom w następstwie ruchu migracyjnego ludności. Charakterystyczną cechą migracji jest bowiem bezpośredniość i szybkość oddziaływania na składy strukturalne i rozmieszczenie przestrzenne ludności7. W miarę pełna obserwacja zjawiska migracji ludności, zarów-no wewnętrznych, jak i zagranicznych, jest bardzo utrudniona (wręcz niemożliwa) ponieważ oficjalna statystyka jest w sta-nie uchwycić tylko zarejestrowane formalnie przemieszczenia ludności wewnątrz kraju i za granicą. Można zatem sądzić, że te statystycznie uchwytne migracje ludności są tylko niewiel-ką częścią rzeczywistych przemieszczeń migracyjnych lud-ności Polski. Dlatego też, analizując dane dotyczące migracji można wskazać tylko na pewne kierunki przemieszczeń lud-ności. Nie można natomiast na podstawie takich rejestrowa-nych migracji ocenić ilościowej skali badanego zjawiska.

W województwie warmińsko-mazurskim na przestrzeni ostatnich lat notowano ujemne saldo migracji stałej, tzn. że liczba wymeldowań z pobytu stałego przewyższała liczbę nowych zameldowań. Przewagę odpływu ludności nad na-pływem rejestrowano zarówno w ruchu międzywojewódz-kim, jak i zagranicznym. W 2010 r. ogólne saldo migracji w województwie warmińsko-mazurskim przyjęło wartość ujemną i wyniosło -2706 osób. Ujemną wartość osiągnęło także saldo migracji wewnętrznych (-2721). O intensywno-ści ruchu wędrówkowego ludności mówi saldo migracji stałej liczone na 1000 mieszkańców, które kształtowało się na poziomie od -2,2 w 2005 r. do -1,9 w 2010 r.

2.3. Społeczne aspekty rozwojuZ punktu widzenia społeczeństwa rozwój kluczowych sektorów województwa oznaczać powinien poprawę sytuacji na rynku pracy, edukowanie w kierunkach, które są potrzebne na tym rynku, a także stworzenie sprzyjają-cych warunków do życia w regionie. Jednocześnie zakres dostępności infrastruktury społecznej i jej cechy jakościo-we są jednym z elementów warunkujących możliwo-ści rozwoju regionów, pośrednio również prowadzenia działalności gospodarczej i aktywności społeczno-eko-nomicznej ludności. Wyposażenie w infrastrukturę spo-łeczną – w przedszkola i szkoły różnych szczebli edukacji, mieszkania, obiekty ochrony zdrowia i pomocy społecznej z jednej strony świadczy o poziomie rozwoju, z drugiej zaś stymuluje ten rozwój. Może być elementem „przyciągają-cym” inwestorów do regionu, zachęcającym do osiedlenia się przez nowych mieszkańców, a także wyznacznikiem jakości życia.

Działające w województwie przedsiębiorstwa postrzega-ne są jako strategiczny partner rynku pracy – głównie ze względu na możliwości tworzenia nowych miejsc pracy, co przy istniejącym poziomie bezrobocia nie pozostaje bez znaczenia. Praca jest również tym aspektem aktyw-ności społeczeństwa, który najsilniej wpływa na zmiany jakości życia oraz możliwości przekształceń gospodarki w pożądanym kierunku.

Dostępne informacje o liczbie osób pracujących pochodzą z różnych źródeł, co w pewnym stopniu utrudnia analizę rynku pracy. Najpełniejsze dane uzyskać można z narodo-wych spisów powszechnych. Ponieważ są one przeprowa-dzane na ogół co dziesięć lat, istnieje potrzeba wykorzy-stania w analizie rynku pracy bieżącej sprawozdawczości, mimo że nie obejmuje ona wszystkich kategorii pracują-cych i uwzględnia różne grupowania wewnątrz populacji.

W województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. aktyw-nych zawodowo było 627 tys. osób. Współczynnik aktyw-ności zawodowej mieszkańców Warmii i Mazur w 2010 r. wyniósł 53,5%. Mężczyźni wykazywali się większą aktyw-nością zawodową (współczynnik równy 61,7%). Współ-czynnik aktywności mieszkańców miast przewyższał ten zanotowany dla zamieszkujących wsie. Ponieważ podsta-wową siłą rynku pracy są osoby w wieku produkcyjnym, niezwykle ważny staje się stopień ich aktywności na rynku pracy. Współczynnik aktywności zawodowej w 2010 r. wy-niósł 68,1% (dla mężczyzn 72,6%, a dla kobiet 63,1%). Wskaźnik zatrudnienia całej populacji województwa w 2010 r. osiągnął poziom 48,3%. Tak samo jak w przypad-ku współczynnika aktywności, wyższą wartość przyjął dla mężczyzn i mieszkańców miast. Najwyższy wskaźnik za-trudnienia zanotowano dla mężczyzn w wieku 30-39 lat (83,5%). Wskaźnik zatrudnienia dla osób w wieku produk-cyjnym wyniósł 61,5% (66,3% dla mężczyzn i 56,2% dla ko-

7 Prognoza liczby ludności na lata 2008-2035 opracowana przez Główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2008 r., s. 70..

11

biet). Warmińsko-mazurskie charakteryzowało się jednym z niższych wskaźników zatrudnienia w kraju.

Osoby pozostające poza siłą roboczą zakwalifikowane zo-stały do grupy biernych zawodowo. W 2010 r. takich osób było w województwie 546 tys. i stanowiły one 45,6% lud-ności obszaru. Ich odsetek w ostatnich latach zmniejsza się. Połowę nieaktywnych na rynku pracy stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym.

Analiza sprawozdawczości statystycznej wskazuje, iż w 2009 r. w gospodarce narodowej pracowało na Warmii i Mazurach 412,0 tys. osób, w tym 54,1% w sektorze usługo-wym, 29,6% – w przemysłowym i 16,2% – w rolniczym. Sek-cjami, w których w 2009 r. pracowała największa liczba osób było przetwórstwo przemysłowe (C), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (A) oraz handel; naprawa pojazdów samochodowych (G). Podmioty sektora publicznego sku-piały w województwie 27,1% pracujących. W sektorze pry-watnym znalazło się 72,9% posiadających pracę.

Przyrostowi liczby pracujących w ostatnich latach towarzy-szył w warmińsko-mazurskim spadek stopy bezrobocia, w ostatnich dwóch latach zanotowano jednak wyższy po-ziom wskaźnika niż w 2008 r. Stopa bezrobocia rejestrowa-nego na Warmii i Mazurach w 2010 r. wyniosła 20,0% (przy średniej krajowej równej 12,3%) i była najwyższa w Polsce. W województwie warmińsko-mazurskim problem bezro-bocia na rynku pracy jest poważnym zjawiskiem społecz-nym oraz ekonomicznym. W 2010 r. pracy nie miało 105,9 tys. osób (w tym 53,0% to kobiety).

Na rynku pracy w województwie warmińsko-mazurskim zauważyć można dość duży udział bezrobotnych mło-dych, do 24 roku życia (21,7%). Dominującą grupę bez-robotnych w 2010 r. stanowiły osoby w wieku 25-34 lata

(28,6%). Kobiety stanowiły 57,8% tej grupy wiekowej. Bez-robotni pozostawali bez pracy dość krótko – w ok. 72% przypadków poniżej roku (poniżej 3 miesięcy – 35,6%, 3-6 miesięcy – 18,3%, 6-12 miesięcy – 18,0%). Osoby zareje-strowane w powiatowych urzędach pracy, które nie zna-lazły zatrudnienia ponad 2 lata, stanowiły 11,5%. Ważnym czynnikiem eliminującym osoby z rynku pracy był brak stażu pracy – najczęściej pracy nie miały osoby, które ni-gdy nie pracowały, bądź te, które przepracowały do 5 lat.

Rynek pracy w województwie warmińsko-mazurskim w 2010 r. najmniej korzystny był dla osób z wykształce-niem gimnazjalnym i niższym oraz zasadniczym zawodo-wym. Grupy te stanowiły łącznie ponad 60% całej popula-cji bezrobotnych. W porównaniu z 2005 r. udział obu grup w liczbie osób pozostających bez pracy zmniejszył się, co jest pozytywnym zjawiskiem. Zaobserwowano natomiast wyższy odsetek bezrobotnych z wykształceniem wyższym i średnim ogólnokształcącym.

Analiza bezrobotnych według wykształcenia i płci wska-zuje na trudną sytuację kobiet na rynku pracy – lepsze wykształcenie nie uchroniło ich przed bezrobociem. Przyczyną tego może być fakt, iż w warunkach niskiego popytu na pracę kobiety mają nierówne szanse w dostę-pie do pracy. Nie jest to jedynie specyfika Warmii i Mazur – zjawisko takie ma miejsce w całym kraju. Podobnie jak w Polsce, w województwie w coraz większej skali wystę-puje też zjawisko bezrobocia wśród osób z wykształce-niem wyższym. Jego przyczyny leżą zarówno po stronie popytowej (wynika to z małych zdolności gospodarki do tworzenia miejsc pracy dla specjalistów), jak i podażowej (skłonności do podnoszenia poziomu wykształcenia, któ-rych wynikiem jest zwiększenie podaży kadr wysoko wy-specjalizowanych, jednak w wielu wypadkach nie w tych kierunkach, które są pożądane przez rynek).

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

12

W kontekście możliwości poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa niezwykle ważny jest rów-nież taki aspekt rynku pracy, jak stopień wykorzystania istniejących miejsc pracy (który wskazuje na poziom niedopasowania popytu i podaży na pracę). Z badania popytu na pracę przeprowadzanego przez GUS wynika, iż w 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim utwo-rzono 17,9 tys. nowych miejsc pracy, z czego na koniec roku 1,9 tys. pozostawało wolnych.

Ceną za wykonywaną przez zatrudnionych pracę jest wy-nagrodzenie. Mechanizm rynkowy reguluje je między innymi w zależności od dostępności produktu – tu od dostępności pracy. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto8 w województwie w 2010 r. wyniosło 2879,97 zł co jest jedną z najniższych wartości w kraju. Poziom przecięt-nych wynagrodzeń wypłacanych w wybranych sekcjach PKD daje dodatkowo obraz sytuacji ekonomiczno-finan-sowej przedsiębiorstw (im wyższe firma osiąga zyski, tym wyższe wynagrodzenia może wypłacać zatrudnionym pra-cownikom – za wyjątkiem płac w sferze budżetowej, gdzie są one kształtowane na podstawie ustawodawstwa). Od-notowano, iż w 2009 r. na Warmii i Mazurach dużo wyższe wynagrodzenie od średniego w województwie wypłacano pracownikom zatrudnionym w podmiotach sekcji: działal-ność finansowa i ubezpieczeniowa, administracja publicz-na i obrona narodowa, górnictwo i wydobywanie oraz wy-twarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną. Najniższe płace otrzymywali zatrudnieni w podmiotach zajmujących

się administrowaniem i działalnością wspierającą oraz han-dlem i naprawą pojazdów samochodowych.

Dostęp do infrastruktury edukacyjnej i jej jakość, zwłasz-cza na wyższych poziomach kształcenia, wpływa zarówno na tempo zmian, jak i kształt przyszłego rynku pracy. Po-trzeba inwestowania w wiedzę i w jakość kapitału ludzkie-go podkreślana jest w każdym dokumencie dotyczącym rozwoju kraju, a tworzenie warunków dla wzrostu konku-rencyjności gospodarki opartej na wiedzy uznawane jest za główny cel strategiczny dokonywanych zmian.

Zadania edukacyjne na poziomie wyższym w 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim realizowały ta-kie szkoły wyższe, jak: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarzą-dzania im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego, Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie, Wszechnica Mazurska w Olecku, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego, Państwowa Wyż-sza Szkoła Zawodowa w Elblągu, Prywatna Wyższa Szkoła Zawodowa w Giżycku, Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, Wszechnica Warmińska w Lidzbarku War-mińskim oraz Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie.

W województwie funkcjonują również wydziały zamiej-scowe czy filie uczelni wyższych, mających swoje siedziby w innych województwach. Są to m.in.: Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku – Filia w Iławie oraz Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku – Filia w Ełku, Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie – Wy-dział Zamiejscowy w Elblągu, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy – Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Ełku, Gdańska Wyższa Szkoła Administracji – Zamiejscowa Pod-stawowa Jednostka Organizacyjna w Olsztynie, Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi – Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Lidzbarku Warmińskim.

Do szkół wyższych9 w województwie uczęszczało w 2010 r. ok. 50,0 tys. osób (w tym 60,5% to kobiety). Studenci pu-blicznych szkół wyższych Warmii i Mazur mieli do wyboru 18 kierunków nauczania. Największym zainteresowaniem cieszyły się ekonomia i administracja, kierunki społeczne oraz pedagogiczne. Na uczelniach niepaństwowych za-notowano najwięcej studentów na kierunkach pedago-gicznych oraz ekonomii i administracji. Jak widać zarów-no na uczelniach publicznych, jak i prywatnych zaintere-sowaniem studentów cieszyły się podobne kierunki.

Struktura kształcenia na wybranych kierunkach w ostat-nich latach uległa znacznym zmianom – zanotowano wzrost odsetka studentów kierunków społecznych, ar-chitektury, budownictwa i biologicznych w szkołach pu-blicznych oraz pedagogicznych i medycznych w szkołach niepublicznych. Wystąpił natomiast spadek udziału osób

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

8 Dane nie obejmują podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób.

9 Dane nie obejmują szkoły resortu MSWiA, czyli Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie; włączono informacje o ośrodkach zamiejscowych i filiach.

13

studiujących na kierunkach: ekonomia i administracja, ochrona środowiska i inżynieryjno-technicznych (szkoły publiczne) oraz informatycznych, humanistycznych, eko-nomii i administracji (szkoły niepubliczne).

2.4. Ekonomiczne uwarunkowania sytuacji gospodarczej

Makroekonomiczne wyznaczniki sytuacji gospodarczej województwaZakres informacji, które mogą posłużyć do analizy czyn-ników wpływających na zmiany w gospodarce, tzn. na jej rozwój, charakter i strukturę, jest bardzo szeroki. Wyniki badań społecznych i ekonomicznych ujmują zarówno syntetyczne wskaźniki w ramach szacunków rachunków narodowych, jak i dane dotyczące wielkości oraz dynamiki działalności przemysłowej, budowlanej, rolniczej i leśnej, wielu dziedzin usług, infrastruktury społecznej i komunal-nej, wyników finansowych podmiotów, działalności inwe-stycyjnej i innowacyjnej, badawczej itp.

Końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej obrazuje produkt krajowy brutto (PKB). W 2008 r. jego wartość dla województwa warmiń-sko-mazurskiego wyniosła 35394 mln zł. Wartość PKB per capita wyniosła 24814 zł, co stanowiło jedynie 74,2% wielkości tego wskaźnika dla Polski. Rosnący wskaźnik PKB przypadający na 1 mieszkańca potwierdza systematyczny rozwój gospodarki województwa, jednakże rozwój ten jest wolniejszy niż w Polsce.

Nowowytworzona wartość dodana brutto w 2008 r. wynosiła 30983 mln zł i wzrosła w porównaniu z 2005 r. o 24,9%. Największą wartość dodaną generowały usługi tj.: handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, go-spodarka magazynowa i łączność.

Do tworzenia wartości dodanej brutto przyczynił się w największym stopniu sektor przedsiębiorstw, następnie sektor gospodarstw domowych oraz instytucji rządowych i samorządowych.

Wydajność pracy, mierzona wielkością wartości dodanej brutto przypadającej na jednego pracującego w 2008 r. wyniosła 70393 zł i. Najwyższą wydajność zanotowano w usługach rynkowych i w budownictwie, a najniższą – w sektorze rolniczym. W porównaniu z 2005 r. znaczącym przyrostem wydajności pracy wykazało się budownictwo, natomiast wydajność pracy w rolnictwie zmniejszyła się.

Od 2005 r. zauważyć można znaczące wzrostowe zmiany w wielkościach charakteryzujących stan rachunków regional-nych w województwie, m. in. produkcji globalnej (o 32,9%), stanowiącej przychody rachunku produkcji, obejmującego transakcje związane z działalnością produkcyjną oraz wzrost

zużycia pośredniego (o 39,4%), czyli rozchodów rachunku produkcji. Wolniej niż produkcja globalna rosły koszty zwią-zane z zatrudnieniem i nominalne dochody w sektorze go-spodarstw domowych. Dochody pierwotne brutto wzrosły o 22,5%, natomiast dochody do dyspozycji o 20,7%.

W porównaniu z 2005 r. wzrosła wartość sprzedaży deta-licznej (o 4,2%) i hurtowej (o 6,9%). W strukturze sprzedaży detalicznej przeważała w 2009 r. sprzedaż towarów nie-żywnościowych, stanowiąca ponad trzy czwarte jej war-tości. Sprzedaż hurtowa przewyższała detaliczną jedynie o 2,1%. W jej strukturze również dominowała sprzedaż towarów nieżywnościowych (74,3%)..

Wartość produkcji sprzedanej przemysłu w 2009 r. wyniosła 20321,7 mln zł i była o 28,1% wyższa niż w 2005 r. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca była równa 14234 zł, co ulokowało województwo na trzynastym miejscu w Pol-sce. Również tą samą lokatę otrzymało województwo ze względu na wartość sprzedaży produkcji budowlano-mon-tażowej na 1 mieszkańca, równej 2725 zł. Wyznacznikiem tempa i zmian gospodarczych może być po części dyna-mika wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych. W 2010 r. stopa inflacji w województwie wyniosła 3,1% i była wyższa od krajowej. W porównaniu z 2005 r. ceny w województwie, jak i w całej Polsce, rosły szybciej.

Możliwości dofinansowywania działań w regionie mogą być określone poprzez analizę wielkości dochodów, a zwłaszcza wydatków budżetów jednostek samorządu terytorialnego. W 2010 r. budżety gmin w województwie otrzymały na realizację swoich zadań 3329,0 mln zł (o 56,8% więcej niż na początku badanego okresu), budżety powia-tów 1209,5 mln zł (o 62,8% więcej), miast na prawach po-wiatu – 1153,0 mln zł (o 46,0% więcej), a budżet wojewódz-twa 520,4 mln zł (co przewyższało kwotę z 2005 r. o 125,0%).

Stan i struktura podmiotowa gospodarkiLokalizacja województwa warmińsko-mazurskiego w jed-nym z najczystszych ekologicznie regionów Polski, wśród dużych kompleksów leśnych i jezior, stanowiło podstawo-wy atut na rzecz rozwoju na tym terenie produkcji zdro-wej żywności, przemysłu drzewnego, proekologicznej go-spodarki leśnej oraz (agro)turystyki. Istotne znaczenie dla regionu ma także produkcja opon, maszyn i urządzeń do obróbki plastycznej metali, tarcicy iglastej oraz liściastej. Ponadto położenie województwa przy granicy z Obwo-dem Kaliningradzkim powinno sprzyjać podejmowaniu różnych inicjatyw gospodarczych.

Województwo warmińsko-mazurskie posiada niezwykle do-godne warunki do funkcjonowania przedsiębiorstw z branży drzewnej, tj. odpowiedni klimat, bazę surowców własnych oraz sąsiedztwo województw z dużymi kompleksami leśny-mi pozwalające na współpracę producentów i kooperantów,

14

ponadto rozwiniętą infrastrukturę techniczną oraz kilkudzie-sięcioletnie tradycje. Terytorialnie największe skupiska firm przemysłu meblarskiego koncentrują się w powiatach: iław-skim, działdowskim, piskim, elbląskim i olsztyńskim10.

W województwie duże znaczenie posiada również pro-dukcja artykułów żywnościowych i napojów. W skali kraju region dominuje w produkcji mięsa drobiowego (przede wszystkim indyczego), wołowego i wieprzowego, wędlin, masła oraz piwa. W województwie produkowane są także soki owocowe i warzywne, mrożonki, kasze, mąki, prze-twory mleczne, rybne oraz miód11.

Według stanu na 31 XII 2010 r. w województwie warmiń-sko-mazurskim do rejestru REGON wpisanych było 119,0 tys. podmiotów gospodarki narodowej. W porównaniu do 2005 r. tempo wzrostu liczby podmiotów gospodarczych wyniosło 8,1% i ukształtowało się na poziomie średniej kra-jowej. Spośród ogółu podmiotów ponad 95% należało do sektora prywatnego. W sektorze publicznym, do którego zalicza się m.in. jednostki funkcjonujące w obrębie admi-

nistracji publicznej, edukacji oraz ochrony zdrowia, działało 4,6% jednostek. Biorąc pod uwagę dynamikę rozwoju obu sektorów odnotowano, iż w porównaniu do 2005 r. nastąpił spadek liczby podmiotów w sektorze publicznym (o 17,5%), a wzrost liczby podmiotów w sektorze prywatnym (o 9,8%).

Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w województwie warmińsko-mazurskim jest nierówno-mierne. Główne skupiska podmiotów znajdują się w mia-stach na prawach powiatu. Łącznie w Olsztynie i Elblągu w 2010 r. zlokalizowanych było prawie 30% ogółu pod-miotów województwa.

W powiatach tych odnotowano także największe zagęsz-czenie podmiotów na 1000 ludności. W powiecie m. Olsz-tyn wynosiło ono 125 firm, a w powiecie m. Elbląg – 101. Natomiast wśród powiatów ziemskich udział podmiotów funkcjonujących na ich terenie wahał się od 1,4% w po-wiecie węgorzewskim do 8,1% w powiecie olsztyńskim. Z kolei najwyższe wartości wskaźnika przedsiębiorczości na 1000 ludności zanotowano w powiatach: mrągowskim

TAbElA 1. PROdUKT KRAjOWy bRUTTO I WARTOść dOdANA bRUTTO

WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 20072008

ogółem 2005=100

Produkt krajowy brutto w mln zł 28 153 32 756 35 394 125,7

na 1 mieszkańca w zł 19 709 22 961 24 814 125,9

na 1 mieszkańca, Polska=100 76,5 74,4 74,2 -

Wartość dodana brutto w mln zł (wg PKD 2004) 24 804 28 656 30 983 124,9

rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybactwo 2 115 2 238 2 045 96,7

przemysł 5 449 6 612 6 864 126,0

w tym przetwórstwo przemysłowe - 5 985 6 123 -

budownictwo 1 321 1 876 2 332 176,5

handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, go-spodarka magazynowa i łączność

6 178 6 876 7 645 123,7

pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości i firm 4 043 4 530 4 980 123,2

pozostała działalność usługowa 5 698 6 523 7 118 124,9

Wartość dodana brutto według sektorów instytucjonal-nych w mln zł

sektor przedsiębiorstw 9 640 11 566 12 650 131,2

sektor instytucji rządowych i samorządowych 4 810 5 368 5 866 122,0

sektor gospodarstw domowych 9 365 10 484 11 133 118,9

Wartość dodana brutto na 1 pracującego w zł 61 440 67 676 70 393 114,6

rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybactwo 30 501 32 162 29 359 96,3

przemysł 57 294 64 391 66 072 115,3

w tym przetwórstwo przemysłowe 56 115 63 199 63 855 113,8

budownictwo 71 563 80 580 86 243 120,5

usługi ogółem 72 098 78 682 82 405 114,3

usługi rynkowe 82 022 89 358 92 867 113,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

10 Polska – rozwój regionów – prezentacja regionów – województwo warmińsko-mazurskie. Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Olsztyn 2008 r., s. 206.

11 Tamże, s. 206.

15

(93) i giżyckim (92), co w głównej mierze wynika z rozwi-niętych funkcji turystyki na tych obszarach.

Przeprowadzona analiza struktury podmiotów wpisanych do rejestru REGON według liczby pracujących wskazu-je na dominację podmiotów o liczbie pracujących do 9 osób, które w 2010 r. stanowiły ponad 94% ogółu jedno-stek funkcjonujących na terenie województwa. Ich liczba w porównaniu do 2005 r. wzrosła o 8,2%. Większość z nich zajmowała się handlem i naprawami, obsługą nierucho-mości i firm oraz budownictwem. Podmioty o liczbie pracujących od 10 do 49 osób stanowiły 4,6%, a główną domeną ich działalności była edukacja oraz handel i na-prawy. Udział podmiotów o liczbie pracujących od 50 do 249 osób wynosił 0,9%, a podmiotów o liczbie pracują-cych powyżej 250 osób 0,1%. Podmioty te zajmowały się przede wszystkim działalnością przemysłową i edukacją.

Analizując podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON według wybranych form prawnych wzię-to pod uwagę 7 najważniejszych grup. W 2010 r. w struk-turze podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego najlicz-niejszą grupę reprezentowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które stanowiły 73,7% (spadek o 1,2 pp. w porównaniu do 2005 r.), w następnej kolejności znalazły się:• spółki cywilne − 5,5% (spadek o 0,8 pp.),• spółki handlowe − 5,1% (wzrost o 0,5 pp.), • towarzyszenia i organizacje społeczne − 3,4% (wzrost

o 0,6 pp.), • spółdzielnie − 0,6% (spadek o 0,1 pp.),• fundacje − 0,2% (ich udział w obu latach pozostawał na

identycznym poziomie).Pozytywnym zjawiskiem, z punktu widzenia rozwoju go-spodarczego danego regionu, obserwowanym na terenie

województwa warmińsko-mazurskiego jest wzrost liczby spółek handlowych, które posiadają formę organizacyj-no-prawną najbardziej dostosowaną do prowadzenia działalności na większą skalę, a wskaźnik nasycenia tymi spółkami na 10 tys. mieszkańców odzwierciedla poziom stabilności gospodarczej danego regionu.

W 2010 r. w województwie warmińsko-mazurskim na 10 tys. ludności przypadały 42 spółki handlowe. Obszarami o największej wartości tego wskaźnika były miasta na pra-wach powiatu, a ponadto powiaty: mrągowski (44) i olsz-tyński (39). Najmniejszą wartość osiągnął on w powiatach: kętrzyńskim (17) i piskim (18).

Z kolei poziom nasycenia obszaru spółkami prawa han-dlowego z udziałem kapitału zagranicznego świadczy o korzystnym lub niekorzystnym klimacie dla inwestorów i warunkach inwestowania. Spółki z kapitałem zagranicz-nym spełniają bowiem rolę modernizacyjną dla gospo-darki. Według stanu na 31.12.2010 r. na terenie wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego funkcjonowało 945 takich spółek, co w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców dało 7 jednostek. W porównaniu do 2005 r. ich liczba wzrosła o 11,0%. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w 2010 r. funkcjonowały we wszystkich powiatach województwa, a najwięcej na terenie powiatu m. Olsztyn, gdzie ich liczba stanowiła 25,7% ogółu tych spółek w województwie.

Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów według wybranych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) należy stwierdzić, że ponad 50% jednostek funkcjonujących na omawianym terenie w 2010 r. należało do czterech sekcji: handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samocho-dowych, włączając motocykle (29,1 tys.), budownictwo (14,1 tys.), działalność związana z obsługą rynku nierucho-mości (10,0 tys.) oraz przetwórstwo przemysłowe (9,8 tys.).

taBeLa 2. rachunKi reGiOnaLne


ogółem 2005=100

Produkcja globalna w mln zł 54 913 66 537 72 953 132,9

Zużycie pośrednie w mln zł 30 109 37 881 41 970 139,4

Koszty związane z zatrudnieniem w mln zł 10 055 11 572 13 194 131,2

Nadwyżka operacyjna brutto w mln zł 14 732 17 155 17 865 121,3

Dochody pierwotne brutto w sektorze gospodarstw domowych w mln zł 20 255 22 883 24 818 122,5



Dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych w mln zł

20 943 23 374 25 270 120,7




16

InwestycjeSkala inwestycji podmiotów zależy w dużej mierze od wielkości dochodów osiąganych przez przedsiębiorstwa, ponieważ przeważająca część nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw finansowana jest ze środków własnych. Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce naro-dowej w województwie warmińsko-mazurskim w 2009 r. wyniosła 5854,5 mln zł. Rozpatrując ich wielkość we-dług sektorów własności zanotowano, iż udział nakładów w sektorze publicznym i prywatnym utrzymywał się na zbliżonym poziomie. Wartość nakładów w sektorze pu-blicznym stanowiła 47,4% ogółu poniesionych nakładów inwestycyjnych w województwie warmińsko-mazurskim, podczas gdy w sektorze prywatnym – 52,6%.

W 2009 r. w województwie warmińsko-mazurskim ponad 65% nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodo-wej koncentrowało się w 6 sekcjach PKD, a mianowicie w sekcjach: górnictwo i wydobywanie (B), przetwórstwo przemysłowe (C), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D), dostawa wody; gospoda-rowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (E), transport i gospodarka magazynowa (H) oraz działalność związana z obsługą rynku nierucho-mości (L). Nakłady inwestycyjne poniesione w sekcjach B, C, D i E stanowiły łącznie 32,3% ogółu nakładów ponie-sionych w województwie, w sekcji H – 19,1%, a w sekcji L – 14,2%.

TAbElA 3. SPRZEdAż dETAlICZNA I hURTOWA


ogółem 2005=100

Sprzedaż detaliczna ogółem w tys. zł 4 988 951,9 5 594 300,4 5 198 752,0 104,2

żywność i napoje bezalkoholowe 1 376 685,7 1 583 090,5 1 026 742,9 74,6

napoje alkoholowe 291 388,4 261 440,6 227 856,5 78,2

towary nieżywnościowe 3 320 877,8 3 749 769,3 3 944 152,6 118,8

na 1 mieszkańca w zł 7920 8635 8211 103,7

Sprzedaż hurtowa ogółem w tys. zł (wg PKD 2007) 4 963 832,9 6 304 081,5 5 306 168,0 106,9

żywność 674 276,6 954 249,9 1 050 035,8 155,7

napoje alkoholowe 996 072,6 1 675 304,4 312 379,5 31,4

towary nieżywnościowe 3 293 483,7 3 674 527,2 3 943 752,7 119,7


TAbElA 4. bUdżETy jEdNOSTEK SAMORZądU TERyTORIAlNEgO

WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2007 20092010

ogółem 2005=100

Dochody budżetów gmin w zł 2 122 542 694 2 644 397 453 2 963 566 845 3 329 021 863 156,8

na 1 mieszkańca 1883 2351 2635 2960 157,2

Wydatki budżetów gmin w zł 2 911 847 496 3 559 940 332 4 367 931 132 5 123 180 543 175,9

na 1 mieszkańca 2038 2495 3059 3589 176,1

Dochody budżetów powiatów w zł 742 990 867 864 098 364 1 093 463 310 1 209 501 081 162,8

na 1 mieszkańca 659 768 972 1075 163,2

Wydatki budżetów powiatów w zł 765 253 018 856 862 115 1 139 137 070 1 258 629 352 164,5

na 1 mieszkańca 679 762 1013 1119 164,8

Dochody budżetów miast na prawach powiatów w zł 789 721 652 994 972 496 1 067 955 558 1 152 954 878 146,0

na 1 mieszkańca 2622 3295 3527 3806 145,2

Wydatki budżetów miast na prawach powiatów w zł 791 244 117 949 217 893 1 155 728 257 1 314 791 668 166,2

na 1 mieszkańca 2627 3143 3817 4341 165,2

Dochody budżetu województwa w zł 231 258 762 435 838 769 785 243 024 520 383 012 225,0

na 1 mieszkańca 162 306 550 231 142,9

Wydatki budżetu województwa w zł 291 069 608 440 382 704 811125580 541412170 186,0

na 1 mieszkańca 204 309 568 481 236,3


17

Województwo warmińsko-mazurskie jest regionem otwar-tym na krajowych i zagranicznych inwestorów. W celu przy-spieszenia rozwoju gospodarczego regionu władze lokalne stosują system wsparcia i ulg inwestycyjnych, co stanowi dużą zachętę dla inwestorów. Władze lokalne oferują przed-siębiorcom atrakcyjne tereny inwestycyjne (m.in. na tere-nie województwa funkcjonują dwie Specjalne Strefy Eko-nomiczne, tj. Warmińsko-Mazurska Specjalna Strefa Ekono-miczna oraz Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna), po-moc publiczną oraz proinwestycyjną politykę. Przedsiębior-cy działający na terenie województwa mogą także liczyć na wsparcie związane z tworzeniem nowych miejsc pracy ze strony urzędów pracy oraz mogą ubiegać się o wsparcie w ramach funduszy strukturalnych (szczegółowe informa-cje na temat ulg i zwolnień dla inwestorów oraz możliwości prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Warmii i Mazur znajdują się w publikacjach dostępnych na stronie www.invest.warmia.mazury.pl – „Ulgi i zwolnienia dla inwe-storów w województwie warmińsko-mazurskim w podzia-le na gminy i specjalne strefy ekonomiczne” oraz „Możliwo-ści prowadzenia działalności gospodarczej w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim”).

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej stwarza dodatkowe możliwości rozwoju tego regionu. Po pierwsze, daje to spo-sobność do skorzystania z licznych funduszy pomocowych. Po drugie, położenie regionu na wschodniej granicy UE stwarza

szanse na wspieranie dodatkowymi środkami pomocowymi. Racjonalne wykorzystanie tych środków może pozytywnie wpłynąć na dalszy wszechstronny rozwój województwa, a tym samym na wzrost atrakcyjności konkurencyjnej i inwestycyjnej.

2.5. infrastruktura transportowaWojewództwo warmińsko-mazurskie, z uwagi na swoje położenie jest ważnym obszarem w europejskich powiąza-niach komunikacyjnych. Jednak układ korytarzy transporto-wych przebiega po obrzeżach województwa lub poza jego obszarem. Szansą na poprawę tego stanu jest planowany przebieg przez teren województwa, a konkretnie przez Ełk, drogi ekspresowej S61 (tzw. trasy Via Baltica). Trasa Via Bal-tica pełni rolę najważniejszego połączenia drogowego po-między krajami bałtyckimi wiodącego z Finlandii poprzez Litwę, Łotwę i Estonię do Warszawy.

Przez obszar Warmii i Mazur przebiegają następujące ko-rytarze transportowe (TEN-T):1. Korytarz VI Gdańsk – Katowice – Żilina, w którym znajdują się:• droga ekspresowa S7 Gdańsk – Olsztynek – Warszawa – Kraków – Budapeszt;

• linia kolejowa magistralna Gdynia – Iława – Warszawa – Zebrzydowice – Żilina.

• 2. Korytarz IA Ryga – Kaliningrad – Elbląg – Gdańsk, który jest odgałęzieniem korytarza I. W korytarzu IA znajdują się:

WWARMMIŃSSKOO-MAZURSKIE

MAAZOWWIEECKIE

WARMIŃSKO-MAZURSKA SPECJALNA STREFA EKONOMICZNA

Źródło: www.wmsse.com.pl.

Bartoszyce

Nowe MiastoLubawskie

Lidzbark Warmiński

Dobre Miasto

Pasłęk

tereny na sprzedaż

tereny zajęte przez inwestorów

Mrągowo

Olecko

Orzysz

Ostrołęka

Szczytno

Ciechanów

Mława

OlsztynekOstróda

Morąg

Iława

Nidzica

Piersele

Korpele

Wielbark

Piecki

NowaOsada

18

SUWALSKA SPECJALNA STREFA EKONOMICZNA

Źródło: : www.paiz.gov.pl/strefa_inwestora/sse/suwalki.

MałkiniaGórna

Gołdap

Grajewo

Białystok

Suwałki

GdańskROSJA LITWA

BIA

ŁORUŚ

Warszawa

Gołdap

Ełk

MałkiniaGórna

Białystok

Grajewo

Suwałki

DROGI KRAJOWE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Szczytno

Ostróda

Iława

Nidzica

Działdowo


LidzbarkWarmiński

Braniewo

Elbląg

Bartoszyce

Kętrzyn

Węgorzewo

Gołdap

Olecko

Ełk

Giżycko

Pisz

MrągowoOLSZTYN


19

• droga ekspresowa S 22 Elbląg – Grzechotki (Kaliningrad);• linia kolejowa I-rzędna Malbork – Braniewo (Kaliningrad - Ryga);

• trasa wodna śródlądowa (Berlin) Bydgoszcz – Elbląg (Kaliningrad).

W bezpośrednim sąsiedztwie województwa znajdują się:1. Korytarz I Helsinki – Ryga – Kowno – Warszawa (Via Baltica), w którym przebiegają :• droga ekspresowa S8 Warszawa – Białystok – Helsinki;• linia kolejowa magistralna Warszawa – Białystok – Tra-

kiszki (Ryga – Tallin – Helsinki).

2. Korytarz VI Gdańsk – Katowice – Żilina, w któ-rym znajduje się projektowana autostrada A-1 Gdańsk-Żilina.Powiązania międzynarodowe stanowią również:• międzynarodowy port lotniczy w Szymanach k. Szczytna,• międzynarodowy port morski w Elblągu,• międzynarodowe przejścia graniczne (drogowe w Bez-

ledach, Gołdapi, Gronowie i Grzechotkach, kolejowe w Braniewie i Skandawie, morskie w Elblągu i Frombor-ku, lotnicze w Szymanach)12.

Wobec braku autostrad i dróg ekspresowych, drogi krajowe mają największe znaczenie dla transportu międzynarodowe-go i krajowego wiążąc województwo z krajowym i europej-skim systemem komunikacyjnym. Do najważniejszych dróg krajowych przebiegających przez teren województwa należą:

• Nr 7 relacji Gdańsk – Olsztynek – Nidzica – Warszawa aż do granicy ze Słowacją w Chyżnem;

• Nr 16 relacji Olsztynek – Olsztyn – Ełk do przejścia gra-nicznego z Litwą w Ogrodnikach;

• Nr 51 Olsztynek – Olsztyn – Bartoszyce – do granicy z Ob-wodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej w Bezledach;

• Nr 65 od granicy państwa z Federacją Rosyjską przez Goł-dap – Olecko – Ełk – Białystok – do granicy z Białorusią.

Podstawowa sieć dróg ukształtowana jest prawidłowo, za-pewniając możliwości powiązań wewnątrzregionalnych. Łączna długość dróg przebiegających przez teren wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego w 2010 r. wynosiła 22569,0 km.

W 2010 r. przez obszar województwa przebiegało 1207 km linii kolejowych, przy czym wszystkie są to linie kole-jowe normalnotorowe. Ich sieć zapewnia dobra połącze-nia pomiędzy największymi miastami regionu. Do obsłu-gi ruchu pasażerskiego wprowadzono nowoczesne szy-nobusy. Ponadto przez Elbląg i Braniewo przebiega połą-czenie z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej.

Ogólna długość dróg wodnych śródlądowych w woje-wództwie warmińsko-mazurskim wynosi 352 km przy czym do najważniejszych zalicza się: Kanał Elbląski, jezio-ro Jeziorak oraz Miłomłyn – Szeląg, rzekę Pisę oraz szlak Wielkich Jezior Mazurskich. Największe porty śródlądowe mieszczą się w Ostródzie, Giżycku, Mikołajkach i Węgorze-wie. Wewnętrzne drogi morskie województwa znajdujące

LINIE KOLEJOWE WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Szczytno

OstródaIława

Nidzica

Działdowo


LidzbarkWarmiński

Braniewo

ElblągBartoszyce

Kętrzyn

Węgorzewo

Gołdap

Olecko

Ełk

Giżycko

Pisz

MrągowoOLSZTYN


12 Tamże, s. 29.

20

się na Zalewie Wiślanym posiadają połączenie z Morzem Bałtyckim oraz portami morskimi nad Zatoką Gdańską – Gdańskiem i Gdynią.

Węzeł dróg wodnych morskich i śródlądowych stanowi El-bląg posiadający dobrą infrastrukturę portową (elewatory zbożowe, bocznice kolejowe, stocznie remontowe, liczne bazy żeglarskie). Ruch statków na Zalewie odbywa się wy-znaczonymi torami wodnymi. Główny tor wodny prowa-dzi przez środek Zalewu z Elbląga do granicy z Rosją, a od niego prowadzą odgałęzienia do portów i przystani.

W części Zalewu należącej do województwa warmińsko-ma-zurskiego znajdują się 3 porty: Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka, 2 przystanie: Suchacz, Kamienica Elbląska oraz 4 por-ty rybackie: Suchacz, Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka13.

W Szymanach koło Szczytna położony jest Port Lotniczy „Mazury”. Operacje lotnicze w porcie są obecnie zawie-szone. W Wilamowie koło Kętrzyna działają Aeroklub Krainy Jezior i Wydział Lotniczy Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Straży Granicznej. Obecnie lotnisko obsługuje samoloty sportowe, turystyczne i menadżerskie. Olsz-tyńskie lotnisko na Dajtkach to cywilno-sportowy port lotniczy, usytuowany ok. 4,5 km od centrum Olsztyna. Z lotniska korzysta Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.

W województwie warmińsko-mazurskim obecnie funk-cjonuje ok. 23 lądowisk. Do najszybciej rozwijających się można zaliczyć lądowiska znajdujące się w Giżycku oraz Gryźlinach.

Województwo warmińsko-mazurskie sąsiaduje z Obwo-dem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Ponad dwu-stukilometrowy odcinek polsko-rosyjskiej granicy jest zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. Znajduje się na niej siedem przejść granicznych: drogowe w Bezledach, Gronowie, Gołdapi, Grzechotkach i kolejowe w Branie-wie, Głomnie, Skandawie. W 2009 r. przejścia graniczne w województwie warmińsko-mazurskim przekroczyło 1263,6 tys. osób, zarówno obywateli Polski jak i cudzo-ziemców.

PRZEJŚCIA GRANICZNE ORAZ GŁÓWNE PORTY WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Szczytno

Ostróda

Iława

Nidzica

Działdowo


LidzbarkWarmiński

Braniewo

Elbląg

Bartoszyce

Kętrzyn

Węgorzewo

GOŁDAPGŁOMNO SKANDAWA

BEZLEDYGRZECHOTKI

BRANIEWO

GRONOWO

Gołdap

Olecko

Ełk

Giżycko

Mikołajki

Pisz

MrągowoOLSZTYN


BRANIEWO GŁOMNO SKANDAWA

przejście graniczne drogowe

przejście graniczne kolejowe

port morski

port śródlądowy

13 Tamże, s. 34.

21

Analiza sektorów kluczowych i wysokiej szansy woje-wództwa warmińsko-mazurskiego podzielona zosta-

ła na dwa etapy badawcze. Etap pierwszy stanowił proces zintegrowanych czynności badawczych, których celem była identyfikacja sektorów kluczowych i wysokiej szansy w gospodarce regionu. Rezultatami kolejnego, drugiego etapu badania było określenie strukturalnych wyznaczni-ków konkurencyjności badanych sektorów oraz skonstru-owanie scenariuszy rozwoju do roku 2020.

Osiągnięcie rezultatów projektu w dużym stopniu zależa-ło od wyników prac prowadzonych w pierwszym etapie badania. Fundamentalnym założeniem, przyjętym w pro-cedurze identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy było zastosowanie triangulacji metodologicznej. Pragmatyzm tego założenia polegał na uzyskaniu informa-cji o znaczeniu i pozycji sektorów w gospodarce regionu z wielu źródeł, w oparciu o odmienne techniki i narzędzia badawcze, a także opinie grup ekspertów reprezentują-cych różnorodną przedmiotowo kategorię wiedzy.

Przyjęte w badaniu procedury identyfikacji obejmowały wieloaspektowe ujęcie badanego zjawiska. Do badania zaproszono przedstawicieli jednostek samorządu teryto-rialnego, ekspertów reprezentujących różne zakresy wie-dzy społeczno-ekonomicznej oraz w szerokim zakresie przeprowadzona została analiza materiałów zastanych.

Proces identyfikacji rozpoczął etap gromadzenia danych ze statystyki publicznej GUS, informacji zawartych w do-kumentach strategicznych i programowych wojewódz-twa warmińsko-mazurskiego oraz kraju. Zgromadzony materiał stanowił podstawę opracowania wyników anali-zy PEST oraz obliczenia syntetycznego wskaźnika pozio-

mu rozwoju wszystkich sekcji działalności podmiotów gospodarki narodowej województwa warmińsko-mazur-skiego zgodnie z klasyfikacją PKD 2007. Dane charakte-ryzujące podmioty gospodarki narodowej województwa warmińsko-mazurskiego pochodziły z zasobów statystyki regionalnej, banku danych lokalnych oraz w niezbędnym do badania zakresie zostały przeliczone przez Urząd Staty-styczny w Olsztynie wg obowiązującej obecnie klasyfikacji PKD 2007.

Z kolei w przypadku badań terenowych, zebrany ma-teriał pozwolił określić branże, które w sposób znaczący wpływają na rozwój gospodarczy powiatów w regionie. Objęcie badaniem przedstawicieli powiatowych jedno-stek samorządu terytorialnego wynikało z realizacji przez nie zadań określonych w Ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym.

Odmienny charakter miały natomiast badania przeprowa-dzone techniką ankiety eksperckiej. Zaproszeni do bada-nia eksperci, zróżnicowani z uwagi na wiedzę wynikającą z pełnionych ról zawodowych, zapewnili szerokie spek-trum informacji na temat oceny wytypowanych przez sie-bie sektorów kluczowych i wysokiej szansy w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim.

Końcowym etapem identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy były spotkania z ekspertami w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI). Spotkania poświęcone zostały analizie i ocenie materiału zebrane-go w opisanych powyżej badaniach. Rezultatem trzech spotkań z ekspertami było wytypowanie sektorów klu-czowych i wysokiej szansy w województwie warmińsko-mazurskim.

3. Sektory kluczowe i wysokiej szansy

Syntetyczny wskaźniksektorów kluczowych

i wysokiej szansy

Analiza PEST(badanie materiałów zastanych)

Ankieta ekspercka(zebranie opinii ekspertów)

WYWIADY FGIspotkanie z ekspertami

Identy�kacja sektorów kluczowychi wysokiej szansy w województwie

warmińsko-mazurskim

RYSUNEK 2. SCHEMAT POWIĄZAŃ POMIĘDZY TECHNIKAMI W PROCESIE IDENTYFIKACJI SEKTORÓW KLUCZOWYCH I WYSOKIEJ SZANSY


Wywiady SSI(wywiady z reprezentacjami samorządów powiatowych)

22

W procesie identyfikacji w województwie warmińsko-mazur-skim wyłonionych zostało osiem sektorów kluczowych dla rozwoju gospodarki oraz 13, które mają duże szanse wzrostu znaczenia w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu.

taBeLa 5. SeKtOrY KLucZOwe I WySOKIEj SZANSy WOjEWódZTWA WARMIńSKO-MAZURSKIEgOSekcja PKD SEKTORY: Kluczowe Wysokiej

szansy

A

SEKTOR ROLNICZY: UPRAW ROŚLIN I HODOWLI ZWIERZĄT

√ √

SEKTOR RYBACTWA √

C

SEKTOR PRODUKCJI ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH

√ √

SEKTOR DRZEWNO-MEBLARSKI

√ √

SEKTOR PRODUKCJI WYROBÓW Z GUMY

√ √

SEKTOR PRODUKCJI MASZYN I URZĄDZEŃ

√ √

DSEKTOR ENERGETYCZ-NO-WODNY

√

F SEKTOR BUDOWLANY √ √

GSEKTOR HANDLU I NAPRAW POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH

√ √

J SEKTOR USŁUG ICT √

MSEKTOR USŁUG DO-RADZTWA DLA BIZNESU

√

Q

SEKTOR USŁUG MEDYCZNYCH ORAZ POMOCY SPOŁECZNEJ DLA OSÓB ZALEŻNYCH

√

I; R; N SEKTOR TURYSTYCZNY √ √


Po przeprowadzonym procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy rozpoczęła się realizacja eta-pu drugiego. W tej części procesu badawczego przepro-wadzony został pomiar zmiennych charakteryzujących strukturalne uwarunkowania konkurencyjności sektorów. Następnie, w oparciu o panele ekspertów zebrane zostały dane jakościowe na temat czynników warunkujących roz-wój sektorów oraz ich perspektyw rozwojowych.

Wszystkie wyróżnione sektory kluczowe zostały zaklasy-fikowane również do sektorów wysokiej szansy. Z uwagi na to, iż problematyka badania sektorów wysokiej szan-sy zawiera się w całości w zakresie zagadnień sektorów kluczowych poniżej przedstawiony opis łączy analizę dla tych dwóch kategorii sektorów.

3.1. Sektor rolniczy: upraw roślin i hodowli zwierzątSektor rolniczy w województwie warmińsko-mazurskim warunkowany jest tradycją oraz szczególnym udziałem w promocji regionu. Rynek rolnictwa znacząco wpływa na sytuację społeczną regionu. Zajmuje on znaczącą pozycję w strukturze pracujących w kraju (15,9%), co oznacza, iż sektor ten istotnie kształtuje poziom życia jako główne źró-dło utrzymania znaczącej części mieszkańców. Przeciętne zatrudnienie w sektorze w latach 2005-2009 zmniejszyło się i jednocześnie w okresie tym nastąpił wyraźny wzrost wartości sprzedaży towarów i materiałów przypadający na 1 osobę przeciętnie zatrudnioną. Dynamika zmiany tych wartości wskazuje nie tylko na kluczowe znaczenie rolnictwa, lecz również na wzrost znaczenia sektora w go-spodarce regionu.

Przedstawiciele sektora rolniczego, uczestniczący w ba-daniu reprezentowali najczęściej podmioty prywatne (96,3%). Ponad połowa z nich prowadziła działalność o charakterze produkcyjnym (55,6%), a mniejszym stop-niu również handlową (11,1%), usługową (7,4%) oraz usłu-gowo-produkcyjną (7,4%). Wśród uczestników wywiadów dominowali reprezentanci podmiotów zatrudniających do 9 osób (51,9%) oraz od 10 do 49 pracowników (44,4%).

Produktem badanych podmiotów była uprawa zbóż oraz hodowla drobiu, bydła i trzody chlewnej. Konkurencyjność dóbr wytworzonych w wyniku pracy tych jednostek zwią-zana była głównie z wysoką jakością i jednocześnie niską ceną sprzedaży. W opinii badanych relacja ceny do jakości jest bardzo korzystna pozwalając w ten sposób wyróżnić produkt spośród innych oferowanych przez konkurencję.

Jakość i cena produktów warmińsko-mazurskich gospo-darstw rolnych, stanowią główne źródło budowania kon-kurencyjnej pozycji. Jak wynika z badań, zasięg rynku zbytu niemal połowy podmiotów obejmuje całą Polskę. Pozostała grupa przedstawicieli rolnictwa konkurencyjną pozycję bu-duje głównie na terenie regionu oraz na rynku lokalnym.

Jakość zasobów pracy stanowi jeden z bardzo cennych zasobów konkurencyjności przedsiębiorstw. Jego wartość kształtuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umo-wy o pracę, wykształcenie oraz aktywność proedukacyjna. Dominującą formą zatrudnienia pracowników w bada-nych podmiotach jest umowa o pracę. Największy odse-tek pracodawców zawiera je głównie na czas nieokreślony oraz określony. Najczęściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym i technicz-nym. Pozostałe podmioty potencjał ludzki kreują w oparciu o osoby legitymujące się świadectwem ukończenia szkół: zasadniczej zawodowej, gimnazjalnej, podstawowej i bez wykształcenia. Tylko nieliczni respondenci zadeklarowali, iż zatrudniają głównie osoby z wykształceniem wyższym.

23

W większości pracodawcy nie mają problemów z two-rzeniem zasobów kadrowych o odpowiednich kwalifika-cjach. Natomiast pozostałe podmioty rekrutując pracow-ników napotykają na trudności związane z wymaganiami płacowymi kandydatów, z zatrudnieniem osób o odpo-wiednich kwalifikacjach oraz umiejętnościach i doświad-czeniu zawodowym.

Jakość zasobów ludzkich, jako jeden z aktywów niemate-rialnych przedsiębiorstw w dużym stopniu warunkuje sto-pień rozwoju i efektywność wykorzystania kapitału mate-rialnego oraz osiąganie dodatnich wyników finansowych. Specjalistyczne zasoby kadrowe posiada tylko co 3 bada-ne gospodarstwo. Ponadto połowa z tej grupy badanych wśród specyficznych zasobów wyróżniła specjalistyczne wykształcenie, pozostali respondenci wskazali, iż obsługa maszyn i urządzeń tworzy charakterystyczny zasób firmy. Deklaracje na temat dostępności podzieliły badanych na dwie istotne grupy. Pierwsza, nieco liczniejsza, w której respondenci ocenili dostępność tych zasobów jako łatwą oraz druga, która doświadczyła problemu z dostępnością do specyficznych zasobów.

Aktywność innowacyjna w sektorze rolniczym dzieli bada-nych na dwie niemal równorzędne grupy. Pierwszą stano-wią podmioty, które nie wprowadziły w okresie ostatnich dwóch lat zmian o charakterze innowacyjnym. W grupie pozostałych podmiotów, najczęściej wprowadzane były innowacje produktowe: doskonalenia produktu oraz wprowadzenia z powodzeniem na rynek nowego.

Kluczowe wyznaczniki oceny natężenia konkurencji zwią-zane są głównie z instrumentami rywalizacji oraz barie-

rami wejścia i wyjścia. Konkurencyjna pozycja na rynku w sektorze rolniczym budowana jest głównie w oparciu o atrakcyjną relację jakości produktu do ceny. Rynek sek-tora rolniczego, w opinii większości badanych, charakte-ryzuje się dużą liczbą konkurentów, wysokim tempem wzrostu popytu w branży oraz wysokimi kosztami stałymi. Duże natężenie konkurencji występuje w zakresie wyróż-nienia produktów przez ich wysoką jakość.

Bariery wejścia i wyjścia w dużym stopniu powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz specyficz-nymi zasobami sektora rolniczego. Znacząco duża liczba konkurentów, wysoka jakość oferowanych produktów oraz konieczność poniesienia nakładów na środki trwa-łe tworzą uwarunkowania wejścia na rynek oraz wyjścia z niego. Wejście lub podniesienie konkurencyjności pod-miotów w sektorze rolniczym w niskim stopniu związane są z identyfikacją marki i lojalnością nabywców, dostępno-ścią zaopatrzenia oraz barierami administracyjno-prawny-mi, społecznymi i politycznymi. Uwarunkowania te, z uwa-gi na niską rangę nadaną przez badanych nie stanowią także przeszkody wyjścia z rynku.

Główni dostawcy podmiotów sektora rolniczego nie po-siadają wysokiej siły przetargowej. Ponadto, jak wynika z badań, dostawcy sektora rolniczego są w znaczącym stopniu hurtownikami - jest ich wielu i możliwy jest wybór warunków zakupu.

Deklaracje uczestników wywiadów na temat działań, jakie podejmowane są w firmach, aby uzyskać korzystny (do-datni) wynik finansowy, korespondują w wysokim stop-niu ze stosowanymi przez te podmioty strategiami. Naj-

fot.

Woj

ciec

h W

ójci

k/fo

tow

ojci

k.pl

24

częściej podmioty sektora rolniczego korzystny wynik fi-nansowy wypracowują przez zwiększenie poziomu sprze-daży oraz ograniczenie kosztów prowadzenia działalności. Cena sprzedaży jest jednak znacznie częściej zwiększana niż zmniejszana.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora rolniczego uprawy zbóż i hodowli zwierząt związana jest przede wszystkim z zapotrzebowaniem na produkty, które zaspokajają pod-stawowe potrzeby ludności związane z wyżywieniem. Duży potencjał rozwojowy w sektorze tworzy zdaniem re-spondentów również możliwość zdobycia środków struk-turalnych z Unii Europejskiej na dofinansowanie działal-ności. Inne uwarunkowania sprzyjające ponoszeniu na-kładów inwestycyjnych związane są z wysoką dostępno-ścią do niezbędnych specyficznych zasobów pracowni-czych, surowców, materiałów lub półfabrykatów, a także infrastruktury technicznej. Z kolei w niskim stopniu sprzy-jający klimat inwestycyjny tworzą przepisy prawne, ogól-na sytuacja gospodarcza w kraju oraz konkurencja krajo-wa i zagraniczna.

3.2. Sektor produkcji artykułów spożywczychProdukcja artykułów spożywczych, z uwagi na rolniczy charakter województwa warmińsko-mazurskiego stanowi jedną z kluczowych gałęzi gospodarki. Przetwórstwo spo-żywcze, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności, zalicza-ne jest do przetwórstwa przemysłowego, które charakte-ryzuje się w regionie dynamiką wzrostu poziomu rozwoju. Wartość sprzedanych towarów i materiałów w przemyśle wzrosła od 2005 r. blisko o 30,5%. W omawianym okresie nastąpił również wzrost poziomu: przeciętnego zatrudnienia (1,4%), wynagrodzeń (23,%) oraz wartości brutto środków trwałych (37,46%).

Wszyscy przedstawiciele sektora produkcji artykułów spo-żywczych, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywat-ną formę własności, najczęściej były to spółki z o.o. (37,2%) oraz spółki handlowe i osoby fizyczne prowadzące działal-ność (po 11,1%). Najmniej licznie reprezentowane były spółki cywilne (9,3%) oraz spółdzielnie (2,3%). Podstawowa aktyw-ność gospodarcza, prowadzona przez przedsiębiorstwa ob-jęte badaniem obejmowała przede wszystkim działalność produkcyjną (39,5%), produkcyjno-handlowo-usługową (27,9%) oraz produkcyjno-usługową (25,6%). Wśród uczest-ników wywiadów dominowali reprezentanci podmiotów małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników (41,9%) oraz firm mikro zatrudniający od 0 do 9 osób (27,9%) i śred-nich zatrudniający od 50 do 249 osób (25,6%).

W badaniu nielicznie uczestniczyli przedstawiciele du-żych przedsiębiorstw, w których zatrudnienie wynosi 250-999 osób (4,7%).

Produktem badanych podmiotów sektora produkcji spożyw-czej była produkcja różnego rodzaju wyrobów mącznych i cukierniczych, przetworów z mleka i mięsa np. wędlin oraz innych artykułów spożywczych. Największą rynkową warto-ścią produktu sektora produkcji artykułów spożywczych jest przede wszystkim jakość oferty i atrakcyjna cena. Konkuren-cyjna cenowo i wysokiej jakości oferta znajduje wielu nabyw-ców na rynku zagranicznym. Niezbędne do produkcji zasoby dostarczane są przez polskich kontrahentów, incydentalnie natomiast przez firmy zagraniczne. Ponadto, uwarunkowania przewag konkurencyjności przedsiębiorstw wyznaczane są przez polskie podmioty o krajowym zasięgu działania.

Jakość zasobów pracy stanowi jeden z bardzo cennych za-sobów konkurencyjności przedsiębiorstw. Jego wartość kształtuje struktura zatrudnienia wg formy zawieranej umo-wy o pracę, wykształcenie oraz aktywność proedukacyjna. Zasoby pracy sektora spożywczego charakteryzują się, jak wynika z badań, głównie wykształceniem średnim ogólno-kształcącym/technicznym oraz zasadniczym zawodowym. Niematerialne zasoby pracy tworzą pracownicy, których naj-wyższą wartością są umiejętności i doświadczenie zawodo-we. Jak wynika z deklaracji respondentów, umowy o pracę zawierane są głównie na czas nieokreślony jednakże pomi-mo utrzymania w większości podmiotów poziomu zatrud-nienia, w grupie pozostałych nastąpiły tendencje spadkowe.

Specyficzne zasoby w sektorze produkcji artykułów spo-żywczych tworzą głównie maszyny i urządzenia oraz tech-nologie i surowce w postaci płodów rolnych oraz innych półproduktów żywnościowych. Ich dostępność na rynku respondenci ocenili jako dużą. Zasoby wiedzy kreowane są przede wszystkim w oparciu o bazy klientów i kontrahen-tów, w mniejszym stopniu przez wykorzystanie patentów oraz nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych. Z kolei źró-dłem kreowania zasobów wiedzy w przedsiębiorstwach są przede wszystkim bazy klientów i kontrahentów oraz no-woczesne rozwiązania w technologii produkcji.

Działania innowacyjne w sektorze produkcji artykułów spo-żywczych, jak wynika z badań, prowadzone są przez blisko połowę przedsiębiorstw. Z uwagi na produkcyjny charakter sektora, udoskonalenia dotyczą głównie produktów i pro-cesów produkcyjnych. Aktywność w kreowaniu zasobów wiedzy innowacyjnej wyróżnia przedsiębiorstwa z uwagi na posiadane własne zaplecze naukowo-badawcze.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze produkcji artykułów spożywczych przebiega w największym stop-niu na płaszczyźnie wyróżnienia wyrobów przez jakość. Produkt na rynku jest natomiast względnie zróżnicowany z uwagi na unikatowość. Wysokie tempo wzrostu popy-tu na produkty spożywcze i duża liczba firm oferujących tego rodzaju produkty świadczy o umiarkowanym natę-żeniu konkurencji w omawianym sektorze.

25

Bariery wejścia i wyjścia w dużym stopniu powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz charakterem zasobów i produktów sektora produkcji artykułów spo-żywczych. Znacząco duża liczba konkurentów, wysoka ja-kość produktów oraz wysoka finansowa wartość środków trwałych i technologii tworzą bardzo wysokie bariery wej-ścia na rynek jak również i wyjścia z niego. Bardzo duże znaczenie odgrywa również efekt doświadczenia i wy-pracowana marka. Nie osłabia ich nawet wysokie tempo wzrostu popytu na wytwarzane produkty.

Dostawcy towarów dla podmiotów sektora produkcji ar-tykułów spożywczych posiadają wysoką siłę przetargową. Wynika to z ograniczonej liczby dostawców na rynku oraz znaczenia jakości dostaw dla produktu. Jakość dostaw jest bardzo ważnym elementem konkurowania w produkcji żywności. Ponadto o dużych możliwościach ustanawiania warunków transakcji przez dostawców świadczy umiarko-wany wpływ obecności substytucyjnych produktów na rynku. Wymienione czynniki, jak wynika z badań, tworzą relacje dostawców z badanymi przedsiębiorstwami.

Stosowane rodzaje strategii przez przedsiębiorstwa pro-dukcji artykułów spożywczych w dużym stopniu powią-zane są ze specyfiką prowadzonej działalności. Z uwagi na dużą liczbę konkurentów, liczną grupę odbiorców będą-cych hurtownikami oraz niski stopień zróżnicowania pro-duktu na rynku najczęściej stosowaną strategią była stra-tegia obniżania kosztów przez inwestycje w maszyny i urządzenia, gromadzenie informacji o rynku oraz nadzo-rowanie wysokości kosztów działalności firmy. Strategia koncentracji, realizowana w następnej kolejności, opierała się na poszukiwaniu nowego terytorium dla produkowa-nych wyrobów, nowych grup odbiorców oraz rozszerze-niu oferty o nowy produkt wysokiej jakości.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji artykułów spożywczych wynika w dużym stopniu z poziomu popytu na rynku krajowym oraz w mniejszym, na rynku zagranicz-nym. Zasięg popytu na produkty sprzyja wymianie han-dlowej powodując, iż znaczący odsetek przedsiębiorstw eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Inwestycjom nie sprzyjają jednak uwarunkowania prawne np.: konce-sje, limity, ulgi podatkowe, jak również dostępność surow-ców, materiałów i półfabrykatów oraz możliwości pozy-skania środków z Unii Europejskiej. Działaniami, prowadzo-nymi najczęściej przez analizowane firmy w celu umocnie-nia pozycji na rynku jest obniżanie kosztów przez znajomość rynku i jego praw, zdobycie nowej grupy odbiorców, wejście na nowy rynek geograficzny oraz inwestycje w urządzenia (park maszynowy). Do instrumentów konkurowania na ryn-ku zaliczane są specyficzne zasoby.

W przypadku produkcji artykułów spożywczych przez grupę firm małych znaczenie wyspecjalizowanych zaso-

bów jest duże. Specyficzny zasób tworzy m.in. wartość kapitału. Szczególne znaczenie przypisane jest z uwagi na wysoki poziom specjalizacji firm średnich i dużych oraz szerokie wykorzystanie technologii produkcyjnych.

3.3. Sektor drzewno-meblarskiPrzetwórstwo drewna w województwie warmińsko-ma-zurskim posiada bogate tradycje w gospodarce regionu. Jego znaczenie w dużym stopniu warunkowane jest do-stępnością surowców oraz szczególnym udziałem w pro-mocji i budowaniu pozycji regionu w gospodarce kraju oraz na rynkach zagranicznych.

Sektor drzewno-meblarski, utworzyły w badaniu działy: produkcja mebli, produkcja wyrobów z drewna, korka, sło-my i materiałów używanych do wyplatania oraz produkcja wyrobów tartacznych.

Przedstawiciele sektora drzewno-meblarskiego, wszyscy uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności, najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (44,9%), spółki handlowe (29,0%) oraz spółki cywilne (14,5%). Blisko połowa z nich prowa-dziła działalność o charakterze produkcyjnym (47,8%), a w mniejszym stopniu usługowo-produkcyjną (36,2%) oraz produkcyjno-handlowo-usługową (10,1%). Wśród uczestników wywiadów dominowali reprezentanci pod-miotów zatrudniających do 9 osób (39,1%) oraz zatrud-niający od 10 do 49 pracowników (36,2%). Licznie repre-zentowane były również przedsiębiorstwa zatrudniające: od 50 do 249 pracowników (13,0%), od 250 do 999 osób (10,1%) oraz 1000 pracowników i więcej (1,4%).

Produktem badanych podmiotów sektora drzewno-meblar-skiego była produkcja różnego rodzaju mebli (np. kuchen-nych, łazienkowych i biurowych), okien, drzwi oraz krzeseł.

W badaniu uczestniczyli również producenci wyrobów tartacznych oraz stelaży do mebli. Największą rynkową wartością produktu sektora drzewno-meblarskiego jest przede wszystkim jakość. Konkurencyjna cenowo, wyso-kiej jakości oferta znajduje nabywców głównie na rynku krajowym, jednakże posiada również znaczącą grupę za-granicznych klientów.

Jak wynika z badań zasoby pracy sektora drzewno-me-blarskiego charakteryzują się głównie zasadniczym za-wodowym i średnim ogólnokształcącym wykształceniem, wysokim stopniem umiejętności obsługi maszyn i urzą-dzeń oraz doświadczeniem zawodowym.

Z deklaracji respondentów umowy o pracę zawierane są głównie na czas nieokreślony jednakże pomimo utrzymania w większości podmiotów stałego poziomu zatrudnienia, licz-ba zatrudnionych zmniejszyła się w ostatnim okresie czasu.

26

Specyficzne zasoby w sektorze drzewnym tworzą głównie maszyny i urządzenia oraz surowce w postaci drewna, któ-rych dostępność respondenci ocenili jako dużą. Zasoby wiedzy kreowane są przede wszystkim w oparciu o bazy klientów i kontrahentów, w mniejszym stopniu poprzez wykorzystanie wzorów użytkowych, patenty oraz wyna-lazki. Z kolei, można określić jako incydentalne kreowanie zasobów przedsiębiorstw przez nowoczesne rozwiązania organizacyjne i marketingowe.

Działania innowacyjne w sektorze drzewno-meblarskim, jak wynika z badań, prowadzone są przez większość przedsiębiorstw. Wprowadzanym przez przedsiębiorstwa udoskonaleniom produktowym i marketingowym towa-rzyszyła wysoka aktywność w kreowaniu wiedzy sprzy-jającej zdolności innowacyjnej. Źródłami wiedzy przed-siębiorstw są głównie czasopisma i publikacje naukowe/techniczne/handlowe oraz udział w konferencjach, tar-gach lub wystawach. Internet stanowi cenne źródło infor-macji w przypadku tylko co 3 firmy drzewno-meblarskiej.Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze drzew-no-meblarskim przebiega w największym stopniu na płaszczyźnie wyróżnienia wyrobów przez jakość. O sile konkurencji świadczy duża liczba firm konkurujących na rynku przy jednoczesnym niskim tempie wzrostu popytu na produkty drzewno-meblarskie.

Bariery wejścia/wyjścia w przypadku sektora drzewno-meblarskiego związane są głównie z niematerialnymi ak-tywami przedsiębiorstw. Dominujące znaczenie ma efekt doświadczenia, dostępność zaopatrzenia, marka i lojal-ność firmy. Ponadto, duży wpływ na konkurencyjność

firm ma dostęp do nowoczesnych technologii oraz zasięg działania firmy. Umiarkowane bariery związane są z posia-danymi zasobami kapitału finansowego, specjalistyczny-mi urządzeniami i maszynami oraz kanałami dystrybucji i związane z kosztem zmiany dostawcy.

Dostawcy towarów dla podmiotów sektora drzewno-meblarskiego posiadają umiarkowanie wysoką siłę prze-targową, dostęp do oferowanych przez nich produktów na rynku jest w dużym stopniu ograniczony, jednakże na wybór dostawcy wpływa przede wszystkim jakość dostaw i dostępność oferty substytucyjnej.

Stosowane rodzaje strategii przez przedsiębiorstwa drzew-no-meblarskie w dużym stopniu powiązane są ze specyfiką produktu oraz cechami odbiorców. Z uwagi na oczekiwaną przez nabywców wysoką jakość produktów oraz pojawiają-ce się na rynku naśladownictwo i dużą dostępność substy-tutów najczęściej stosowaną strategią jest strategia obniża-nia kosztów przez inwestycje w maszyny urządzenia, a tym samym podnoszenie jakości procesu produkcji. Strategia wyróżnienia produktu realizowana jest przez pozyskanie lo-jalności klientów. Najmniej popularna jest strategia koncen-tracji przez zajęcie niszy rynkowej. Przedsiębiorstwa, które w oparciu o nią budują konkurencyjną pozycję, najczęściej koncentrują się na jakości oraz grupach odbiorców.

Uwarunkowania atrakcyjności inwestycyjnej sektora drzewno-meblarskiego wynikają w dużym stopniu z po-ziomu popytu na rynku krajowym oraz w mniejszym, lecz stosunkowo wysokim, na rynku zagranicznym. Zasięg popytu na produkty sprzyja wymianie handlowej powo-

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

27

dując, iż znaczący odsetek przedsiębiorstw drzewno-me-blarskich eksportuje swoje wyroby poza granice kraju. Po-nadto, istotnym walorem działalności w tym sektorze jest duża dostępność surowców na rynku.

3.4. Sektor produkcji wyrobów z gumyProdukcja wyrobów z gumy, z uwagi tradycję, doświadcze-nie, markę, zasięg działania oraz wpływ na promocję regionu stanowi ważny element gospodarki województwa warmiń-sko-mazurskiego. Omawiany sektor utworzył w badaniu dział wyłoniony w procesie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy: produkcja wyrobów z gumy (produkcja opon i dętek z gumy; bieżnikowanie i regenerowanie opon z gumy, produkcja pozostałych wyrobów z gumy).

Wszyscy przedstawiciele analizowanego sektora, uczest-niczący w badaniu, reprezentowali prywatną formę wła-sności. Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz reprezentujące: spółki han-dlowe i z o.o. Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa, obejmowała działalność pro-dukcyjno-handlowo-usługową. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, małych - zatrudniających od 10 do 49 pracow-ników oraz firm średnich zatrudniający od 50 do 249 osób.

Oferta produktowa badanych podmiotów obejmowała pełen zakres usług związanych z regeneracją i bieżniko-waniem opon oraz wytwarzanie pozostałych wyrobów z gumy. Z uwagi na odmowę wzięcia udziału w badaniach Michelin Polska S.A., oferta produktowa sektora nie obej-muje produkcji opon.

Największą rynkową wartością produktu sektora produk-cji wyrobów z gumy jest przede wszystkim jakość oferty, atrakcyjna w stosunku do jakości cena oraz rozpoznawal-ność marki. Odbiorcami wysokiej jakości oferty są klienci krajowi, produkt znajduje jednak wielu nabywców także na rynku zagranicznym. Niezbędne do produkcji zasoby dostarczane są głównie przez polskich kontrahentów, lecz firmy zagraniczne także stanowią znaczących partnerów handlowych. W przypadku konkurencyjności terytorialnej produktu badanych przedsiębiorstw osiągnął on poziom odpowiadający poziomowi konkurencji.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze produkcji wyrobów z gumy jest umowa o pracę na czas nie-określony oraz określony. Najczęściej pracodawcy zatrudniają osoby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym/tech-nicznym oraz zasadniczym zawodowym. Posiadane przez nich specyficzne kwalifikacje związane są z obsługą maszyn i urządzeń (np. stolarskich), uprawnieniami tapicerskimi i BHP. W większości nie są one bezpośrednio związane z produkcją wyrobów z gumy, co wskazuje na niski stopień wymagań w zakresie specjalizacji pracowników. W opinii badanych istot-

ną wartość przedsiębiorstwa tworzą osoby posiadające umie-jętności i doświadczenie związane z pracą w branży. Z uwagi na brak oczekiwań wobec specyficznych kwalifikacji kandyda-tów, pracodawcy nie mają problemu z zatrudnieniem odpo-wiedniej kadry. Problemy, pojawiające się w procesie rekrutacji dotyczą głównie braku na rynku pracy osób o odpowiednich umiejętnościach i doświadczeniu zawodowym.

Dynamika stanu zatrudnienia w ostatnim roku wśród ba-danych przedsiębiorstw wskazuje, iż poziom zatrudnie-nia w większości przedsiębiorstw utrzymał stały poziom. W podmiotach, w których zmiany nastąpiły pracodawcy zwiększyli liczbę zatrudnionych. Niematerialne zasoby pracy tworzą pracownicy, których najwyższą wartością są umiejętności i doświadczenie zawodowe.

Specyficzne zasoby, jakimi dysponują badane przedsiębior-stwa to głównie środki trwałe oraz wysokie rezerwy gotówki, niezbędne do rozpoczęcia i kontynuacji procesu produkcji.

Aktywność innowacyjna, kreująca zarówno zasoby ma-terialne jak i niematerialne, nie tworzy wysokiego po-tencjału omawianego sektora w postaci specyficznych zasobów. Wśród przedsiębiorstw produkujących wyroby z gumy, którzy uczestniczyli w badaniu, ponad połowa nie wykazała w okresie ostatnich dwóch lat aktywności inno-wacyjnej. W pozostałych firmach nowatorskie rozwiązania podnosiły jakość produktu i procesów produkcji.

Największe znaczenie w budowaniu konkurencyjnej po-zycji na rynku reprezentantów sektora produkcji wyro-bów z gumy tworzą systemy sprawnego zarządzania oraz w mniejszym stopniu systemy jakości oraz organizacja pracy. Umiarkowana rywalizacja pomiędzy konkurenta-mi produkującymi wyroby z gumy, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyźnie wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę. Zbliżony poziom pozostałych czynników budowania przewag konkurencyjnych świadczy o niskim natężeniu konkurencji wśród badanych przedsiębiorstw.

Bariery wejścia i wyjścia powiązane są z siłą i kierunkami natężenia konkurencji oraz charakterem zasobów i pro-duktów. Pomimo niewielkiej liczby czynników warunku-jących sukces, bariery wejścia na rynek są duże. Podmioty rozpoczynające działalność powinny posiadać wysokie zasoby kapitałowe. Silniejsze oddziaływanie na sukces firmy na rynku mają jednak czynniki stanowiące niemate-rialne aktywa przedsiębiorstw: doświadczenie, marka oraz lojalność klientów. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na technologie oraz doświadczenie i kapitał kliencki uwarun-kowany lojalnością wobec marki, utrudniają zbycie posia-danych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.Odbiorcami uczestniczących w badaniu przedsiębiorstw jest najczęściej stała grupa klientów, oczekujących wyso-

28

kiej jakości produktu. W większym stopniu są oni rozdrob-nieni i niezdolni do skoordynowania swoich zakupów, w mniejszym stanowią zorganizowaną grupę dokonującą wspólnie zakupu. Często mogą nabywać wyrób w cenach hurtowych. Zależności charakteryzujące relacje pomiędzy badanymi przedsiębiorstwami a odbiorcami ich wyrobów wskazują, iż kształtowane są w największym stopniu przez liczbę ważnych klientów, znaczenie produktu dla odbior-cy oraz dochód nabywcy.

Dostawcy towarów dla podmiotów z sektora produkcji wyrobów z gumy posiadają wysoką siłę przetargową. Wynika to z ograniczonej liczby dostawców na rynku oraz znaczenia jakości dostaw dla produktu. Świadczy o tym również brak lub niewielki wpływ substytucyjnych pro-duktów na wybór dostawcy.

Budowanie konkurencyjnej pozycji na rynku przez ob-jęte badaniem podmioty produkujące wyroby z gumy opiera się na taktyce wykorzystującej instrumenty róż-nych strategii. Najczęściej stosowane są strategia koszto-wa oraz wyróżnienia. W dużo mniejszym stopniu badani przedsiębiorcy budowali pozycję w oparciu o strategię koncentracji, czyli zajęcie niszy rynkowej.

Najważniejsza bariera w rozwoju badanych przedsię-biorstw, jak wynika z deklaracji respondentów, związana jest z sytuacją gospodarki w kraju i na świecie. Wzrost kosztów działania firmy w wyniku inflacji utrudnia w naj-wyższym stopniu ich rozwój.

Działania, jakie podejmowane są w przez firmy działają-ce w badanym sektorze, aby uzyskać korzystny wynik finansowy, dostosowane są w wysokim stopniu do sto-sowanych strategii. Najczęściej dodatni wynik finanso-wy wypracowują przez zwiększenie poziomu sprzedaży, ograniczenie kosztów prowadzenia działalności oraz większe różnicowanie struktury asortymentu sprzedaży.

Stosowane przez badane przedsiębiorstwa rodzaje stra-tegii w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkurencyjności w sektorze produkcji wyrobów z gumy. Umiarkowane tempo wzrostu w branży, stosunkowo wyso-kie znaczenie zasięgu działania firm oraz wysoka lojalność klientów i rozpoznawalność marki powodują, iż badane przedsiębiorstwa podejmują aktywność na tych obszarach, które są płaszczyzną największego natężenia rywalizacji. Osiągnięcie wysokich rezultatów realizacji przyjętych stra-tegii warunkować może sukces tych firm na rynku.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji wyrobów z gumy, jak wynika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z zapotrzebowaniem na produkty na rynku krajowym. Uwarunkowania atrakcyjności inwesty-cyjnej stanowi także konkurencja krajowa i zagraniczna,

tworząca kierunek i siłę rywalizacji. Płaszczyzny natężenia konkurencji wskazują, iż najczęściej przebiega na polu wyróżnienia wyrobów przez jakość i markę. Istnieje zatem wiele niezagospodarowanych obszarów, które stanowić mogą atrakcyjne terytorium dla inwestorów.

3.5. Sektor produkcji maszyn i urządzeńProdukcja maszyn i urządzeń w województwie warmiń-sko-mazurskim posiada bogate tradycje wieloletniej obecności na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Wyroby regionalnych producentów cieszą się dobrą opi-nią nabywców oraz posiadają wyróżniającą się markę.

Przedstawiciele sektora produkcji maszyn i urządzeń, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności (96,6%). Najczęściej były to osoby fizyczne pro-wadzące działalność gospodarczą (38,5%), spółki handlowe (35,9%), spółki z o.o. (20,5%), spółki cywilne (2,6%) oraz spół-dzielnie (2,6%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa głównie obejmowała działalność produkcyjną (52,5%), produkcyjno-usługową (22,5%) oraz produkcyjno-handlowo-usługową (12,5%). Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów średnich, zatrud-niający od 50-249 pracowników (37,5%), mikro zatrudnia-jący od 0 do 9 osób (32,5%) oraz przedsiębiorstw małych, zatrudniających od 10 do 49 pracowników (30,0%).

Przedsiębiorstwa sektora produkcji maszyn i urządzeń oferują na rynku maszyny: rolnicze, czyszczące, do obróbki drewna, przemysłowe i pneumatyczne oraz maszyny i urządzenia dla przemysłu: rybnego, spożywczego, transportowego. Rynko-wą wartość dóbr sprzedawanych w sektorze produkcji ma-szyn i urządzeń tworzy wysoka zdolność konkurowania na rynkach krajowym i w dużym stopniu na rynkach zagranicz-nych. Zasięg sprzedaży wytwarzanych dóbr wskazuje, iż kon-kurencyjność badanych firm ma charakter ponadregionalny.

Zasoby pracy w sektorze produkcji maszyn i urządzeń wypo-sażone są w specyficzne kwalifikacje i umiejętności zawodo-we. Zatrudnieni pracownicy posiadają szeroki zakres wiedzy i umiejętności technicznych, które związane są z procesem produkcji. Rynek pracy posiada ograniczone możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawców sektora produkcji maszyn i urządzeń, co z kolei wpływa na liczną grupę przedsiębiorstw, w których pracownicy dostosowują swoje kwalifikacje uczestnicząc w kursach i szkoleniach. Stan zatrudnienia prawie połowy przedsiębiorstw nie zmienił się w ostatnim czasie. Pozostali pracodawcy częściej zwiększali zatrudnienie niż dokonywali redukcji etatów.

Wartość specyficznych zasobów: środków trwałych, su-rowców, informacji oraz wiedzy chronionej stanowią najważniejsze narzędzie budowania przewag konkuren-cyjnych w sektorze produkcji maszyn i urządzeń. Naj-ważniejszym specyficznym zasobem sektora produkcji

29

maszyn i urządzeń jest infrastruktura techniczna oraz nie-ruchomości. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw gotówki, które w przypadku produkcji pozwalają utrzymać równowagę finansową i zabezpieczyć regulo-wanie kosztów i należności firmy. Zasoby wiedzy chronio-nej, w największym stopniu kreują bazy klientów i kontra-hentów oraz nowoczesne rozwiązania technologiczne.

Poziom prowadzonych działań innowacyjnych w sektorze produkcji maszyn i urządzeń, na tle innych sektorów, wska-zuje na stosunkowo wysoką ich aktywność w zakresie wdra-żania nowoczesnych zmian. Najczęściej wdrażane innowa-cje podnosiły jakość produktu. Najliczniej przedsiębiorstwa wprowadzały nowy lub ulepszony produkt. Kierunek i skala aktywności innowacyjnej wskazuje na duże natężenie ry-walizacji na płaszczyźnie jakości produkowanych maszyn i urządzeń. Z kolei niedoceniane jest znaczenie innowacji procesowych, marketingowych i organizacyjnych.

Natężenie konkurencji w sektorze produkcji maszyn i urządzeń wskazuje na bardzo silną rywalizację z uwa-gi na jakość oferowanych na rynku produktów. Pomimo wzrastającego popytu na maszyny i urządzenia, odczucie obecności konkurencji jest wysokie a działania przedsię-biorstw są silnie uzależnione od taktyki konkurencji.

Wejście na rynek w sektorze produkcji maszyn i urządzeń związane jest przede wszystkim z rywalizacją z wielo-ma technicznymi, ekonomicznymi i strategicznymi wy-znacznikami konkurencyjności. Konkurencyjna pozycja przedsiębiorstw w największym stopniu warunkowana jest dostępem do nowoczesnych technologii, marką, do-świadczeniem oraz stopniem zróżnicowania produktu. Bardzo istotne jest również posiadanie wysokiego kapita-łu, w tym również początkowego oraz niezależności dzia-łania od strategii stosowanych przez konkurencję. W przy-padku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesione wysokie nakłady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte doświadczenie oraz kapitał kliencki uwarunko-wany lojalnością wobec marki, utrudniają zbycie posia-danych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Znaczącą siłę przetargową w relacji: kupujący – dostaw-ca w sektorze produkcji maszyn i urządzeń posiadają do-stawcy. Źródłem zdolności wpływu na warunki umowy jest przede wszystkim ograniczona na rynku liczba hur-towników oraz w przypadku wielu przedsiębiorstw wyso-ki koszt związany ze zmianą dostawcy.

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębior-stwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkurencyjności w sektorze. Duża liczba konkurentów na rynku, znaczenie wpływu na warunki umowy zarówno ze strony odbiorców jak i dostawców oraz pojawiające się substytuty i naśladownictwo powoduje, iż przedsiębior-

stwa w tym sektorze konkurencyjność budują najczęściej w oparciu o strategię kosztową. Najczęściej zwiększają wy-dajność procesu produkcji poprzez ponoszenie nakładów na maszyny i urządzenia oraz pozyskanie i wykorzystanie wiedzy na temat rynku i obowiązujących na nim praw.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora produkcji maszyn i urządzeń, jak wynika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z popytem na rynku krajowym i za-granicznym. Kierunek wymiany handlowej z zagranicą wskazuje, iż większa jest aktywność eksportowa niż pro-wadzony import. Jest to czynnik, który w największym stopniu sprzyja atrakcyjności inwestycyjnej sektora. Sze-roka dostępność zasobów pracy, posiadających specy-ficzne kwalifikacje oraz umiejętności również są walorem zachęcającym do lokowania kapitału w produkcję maszyn i urządzeń.

3.6. Sektor budowlanyJedną z dynamicznie rozwijających się gałęzi gospodarki w województwie warmińsko-mazurskim jest budownic-two. Jest to sektor, w którym w latach 2005-2009 nastąpił wyraźny wzrost poziomu rozwoju. Wartość sprzedanych towarów i materiałów w sekcji w omawianym okresie zwiększyła się o 41,7%. Przeciętne zatrudnienie w budow-nictwie w tym czasie zwiększyło się o 29,3%, natomiast przeciętne wynagrodzenie o 24,6%.

W oparciu o przeprowadzony w badaniu proces identy-fikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy działalność budownictwa uznana została za kluczową i jednocześnie wysokiej szansy gałąź gospodarki.

Przedstawiciele sektora budowlanego, uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności (75,1%) oraz jednostki publiczne (24,9%). Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (35,4%), spółki z o.o. (33,1%), spółki handlowe (14,4%), spółki cywilne (12,7%) oraz spółdzielnie (3,9%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębior-stwa obejmowała głównie działalność usługową (73,5%), usługowo-produkcyjną (11,6%) i produkcyjno-handlowo-usługową (6,6%). Uczestnicy reprezentowali podmioty mikro - zatrudniające od 0 do 9 osób (37,0%), przedsię-biorstwa małe - zatrudniające od 10 do 49 pracowników (po 39,8%), średnie – zatrudniające od 50 do 249 pracow-ników (22,1%) oraz nielicznie firmy duże (1,1%).

Oferta produktowa badanych podmiotów obejmowała pełen zakres usług związanych z usługami budowlanymi. Badane przedsiębiorstwa oferowały na rynku usługi zwią-zane z budową dróg i mostów, budową sieci telekomu-nikacyjnych i budową domów, w tym również z drewna oraz wykonanie elewacji oraz prace dekarskie i brukarskie.

30

Źródłem konkurencyjności usług budowlanych w woje-wództwie warmińsko-mazurskim jest przede wszystkim ni-ska cena, jakość i jednocześnie cena atrakcyjna w stosun-ku do jakości. Wiele firm posiada rozpoznawalną markę, nie-liczne opierają swą działalność na naśladownictwie znanych marek. Odbiorcami konkurencyjnej cenowo i wysokiej jako-ści usług są niemal w równym stopniu klienci krajowi, lokal-ni, jak i regionalni. Oferta przedsiębiorstw znajduje odbior-ców również poza granicami kraju. Niezbędne do wykona-nia usługi zasoby dostarczane są przez kontrahentów krajo-wych, lokalnych, regionalnych oraz mniej licznie zagranicz-nych. Najważniejszymi konkurentami badanych przedsię-biorstw są podmioty działające na terenie całego kraju.

Zasoby pracy w sektorze budowlanym to cenne niemate-rialne aktywa przedsiębiorstw. Pracownicy posiadają bar-dzo zróżnicowany poziom wykształcenia i wysoko wyspe-cjalizowane kwalifikacje zawodowe. Charakteryzują się wy-sokim doświadczeniem, które pracodawcy uznali za spe-cyficzny w przedsiębiorstwach zasób. W okresie ostatniego roku nie nastąpiły znaczące zmiany w poziomie zatrudnienia. Stały poziom utrzymał się w większości badanych przedsię-biorstw. Pozostali pracodawcy znacznie częściej zatrudniali nowych pracowników niż redukowali miejsca pracy.

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, wymaga wysokich nakładów kapitału, przede wszystkim początkowego. Dostępność do specyficznych zasobów: środków trwałych, surowców, informacji nie różnicuje szans budowania przewag konkurencyjnych w sektorze. Tworzone przez przedsiębiorstwa zasoby wie-dzy chronionej: bazy klientów, nowoczesne rozwiązania technologiczne oraz wynalazki, wzory użytkowe i patenty

wytyczają natomiast kierunek rywalizacji w sektorze.

Aktywność innowacyjna w sektorze budowlanym wska-zuje na występujące silne natężenie rywalizacji w zakresie jakości i zakresu oferowanych na rynku usług. Świadczą o tym wprowadzane zmiany w zakresie produktów i pro-cesów. Niedostrzegane jest znaczenie innowacji marke-tingowych i organizacyjnych, które wdrażane były przez nieliczną grupę przedsiębiorstw.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze budowla-nym, jak wynika z badań, przebiega na płaszczyźnie jakości. Pomimo zbliżonego poziomu pozostałych czynników bu-dowania przewag konkurencyjnych natężenie konkurencji wśród badanych przedsiębiorstw jest wysokie. Silne natę-żenie konkurencji tworzy duża liczba konkurentów na ryn-ku oraz wysoka zależność taktyki działania badanych przed-siębiorstw od strategii stosowanych przez konkurencję.

Wejście na rynek w sektorze budowlanym związane jest z efektem doświadczenia, lojalności klientów wobec do-brej marki oraz posiadaniem wysokiego kapitału. Najwięk-szą barierą w zbudowaniu konkurencyjnej pozycji na ryn-ku jest rywalizacja z konkurencją, która oferując wysokiej jakości usługę posiada grupę lojalnych klientów. W przy-padku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, doświadczenie oraz kapitał kliencki uwarunkowany lojal-nością wobec marki, stanowiące niewymierną wartość finansową firmy, utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Jak wynika z badań siła przetargowa nabywców usług bu-dowlanych jest wysoka. Na rynku funkcjonuje wiele firm,

fot.

Tom

asz

Racz

yńsk

i

31

natomiast tempo wzrostu popytu na usługi nie jest wysokie. Nabywcy często stanowią stałą grupę klientów oczekujących wysokiej jakości usługi. Pomimo, iż w niemal równym stopniu stanowią grupę rozdrobnionych nabywców jak też skoordy-nowanych mają oni dużą możliwość wyboru wykonawcy.

Dostawcy produktów dla podmiotów budowlanych nie mają dużej siły przetargowej. Jest ich wielu i oferują podob-ne produkty. Wybór dostawcy nie jest uzależniony znaczą-co od możliwości negocjowania korzystnych warunków za-kupu lecz od liczby znaczących odbiorców. Wypracowane z dostawcami relacje są jednak cennym zasobem firm, gdyż koszty wyboru dostawcy a także jego zmiany stanowią wy-soki koszt przedsiębiorstwa. Siła przetargowa dostawców zagrożona jest utratą klientów, w sytuacji ich integracji.

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębiorstwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konku-rencyjności w sektorze budowlanym. Umiarkowane tempo wzrostu popytu, liczna konkurencja oraz wysokie znaczenie liczby ważnych odbiorców powodują, iż badane przedsię-biorstwa najczęściej stosują strategie kosztową. Strategia zróżnicowania i koncentracji stosowana jest znacznie rzadziej.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora budowlanego, jak wy-nika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z popytem na rynku krajowym oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi w strategiach przez jednostki samorządu terytorialnego. Inwestycjom sprzyja również dostępność zasobów pracy posiadających specyficzne kwalifikacje. Na rynku funkcjonuje wielu dostawców i dostępność nie-zbędnych do wykonania usługi materiałów i produktów jest bardzo duża. Odbiorcy są klientami zarówno niezor-ganizowanymi jak i stanowiącymi grupę zintegrowaną w zakupie usług. Ich wpływ na warunki umowy wynika przede wszystkim z osiąganego dochodu.

3.7. Sektor handlu i napraw pojazdów samochodowychHandel jest jedną z kluczowych gałęzi gospodarek wszyst-kich państw. Duże znaczenie wynika z funkcji, jaką pełni w systemie społecznym. Reguluje stosunki wymiany, pozwa-la zaspokoić potrzeby jednostek i organizacji oraz warunkuje poziom transferu wiedzy, kultury i zasobów materialnych po-między społecznościami, narodami i państwami.

Sekcja G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle jest płaszczyzną wymiany różnorodnych dóbr konsumpcyjnych. Zalicza się do niej m.in. naprawę środków transportu, która jest potężną płaszczyzną transakcji handlowych np. sprzedaży części zamiennych.

Wyniki finansowe z działalności przedsiębiorstw handlo-wych wykazały w latach 2005-2009 tendencje wzrostu.

Wartość sprzedanych towarów i materiałów, pomimo kry-zysu gospodarczego, w omawianym okresie zwiększyła się o 5,52%. Również wartość rzeczowego majątku przed-siębiorstw (wartość brutto środków trwałych) zwiększyła o 37% majątek firm. Pomimo spadku poziomu przecięt-nego zatrudnienia o 0,3%, wzrosły wynagrodzenia pracu-jących o 24,7%.

Przedstawiciele sektora handlu i napraw pojazdów sa-mochodowych, uczestniczący w badaniu reprezentowa-li głównie prywatną formę własności (96,6%). Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodar-czą (45,2%), spółki z o.o. (24,3%), spółki handlowe (13,7%), spółki cywilne (9,1%) oraz spółdzielnie (7,6%). Aktywność gospodarcza, prowadzona przez badane przedsiębior-stwa to głównie działalność handlowa (52,9%), handlowo-usługowa (20,9%) oraz inne działalności wiążące handel z produkcją i usługami (25,5%). Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób (52,7%), przedsiębiorstw małych - zatrudniają-cych od 10 do 49 pracowników ( 37,0%). Udział w badaniu wzięli również przedstawiciele firm średnich, zatrudniają-cych od 50 do 249 pracowników (6,9%) oraz dużych za-trudniających od 250 do 999 osób (3,4%).

Produktem sektora handlu i napraw pojazdów samocho-dowych (dalej zwanym handlowym) jest sprzedaż różno-rodnych dóbr konsumpcyjnych: artykułów spożywczych, mebli, sprzętu AGD, prasy, artykułów chemicznych, prze-mysłowych, pojazdów samochodowych, artykułów insta-lacyjno-grzewczych, stolarki budowlanej oraz wielu innych.

Zasoby pracy w sektorze handlowym wyposażone są w różnorodne kwalifikacje i umiejętności zawodowe. Spe-cyfika działalności handlowej dzieli przedsiębiorstwa na dwie kategorie. Liczniejszą, która zatrudnia pracowników o dużej dostępności wymaganego wykształcenia i kwa-lifikacji zawodowych oraz mniej liczną, zatrudniających sprzedawców wysoko wyspecjalizowanych produktów, którzy napotykają na bariery w rekrutacji niezbędnych za-sobów pracy. W okresie ostatniego roku, w większości firm nie nastąpiły znaczące zmiany w poziomie zatrudnienia. Pozostali pracodawcy częściej zwiększali liczbę etatów.

Najważniejszym specyficznym zasobem sektora handlo-wego jest infrastruktura techniczna oraz nieruchomości. Nie bez znaczenia jest posiadanie wysokich rezerw go-tówki, które w przypadku obrotu dobrami pozwalają na zakup asortymentu sprzedaży oraz zabezpieczają koszty stałe w cyklicznych wahaniach poziomu popytu. Chronio-ne zasoby wiedzy, charakterystyczne w sektorze handlo-wym to głównie bazy klientów. Tworzone są przez ponad połowę przedsiębiorstw. Posiadane przez badane przed-siębiorstwa specyficzne zasoby stanowią najważniejsze narzędzie budowania przewag konkurencyjnych.

32

Poziom prowadzonych działań innowacyjnych, na tle in-nych sektorów, wskazuje na niską aktywność przedsię-biorstw sektora handlowego w zakresie wdrażania no-woczesnych rozwiązań. Najliczniej wprowadzane zmiany w zakresie nowych lub ulepszonych produktów wskazu-ją na występujące natężenie rywalizacji na płaszczyźnie zwiększenia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane na-tomiast jest znaczenie innowacji procesowych, marketin-gowych i organizacyjnych. Firmy handlowe w większości będąc pośrednikami pomiędzy producentem i odbiorca-mi ostatecznymi nie kreują jakości towarów, lecz jedynie mogą podnosić poziom jakości sprzedaży.

Brak zróżnicowania poziomu narzędzi budowania prze-wag konkurencyjnych wśród badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż w sektorze tym natężenie konkurencji tworzy wysokie możliwości wejścia na rynek. Wejście na rynek w sektorze handlu związane jest przede wszystkim z ry-walizacją z firmami posiadającymi doświadczenie, czyli grupę lojalnych nabywców oraz wypracowane relacje z dostawcami. Bardzo istotne jest również posiadanie wy-sokiego kapitału, w tym również początkowego. Zakoń-czenie działalności handlowej utrudniają głównie nakłady poniesione na zakup wyposażenia, asortymentu sprzeda-ży oraz rezultaty efektu doświadczenia: kapitał klientów i dostawców. Nie są to jednak silne bariery.

Jak wynika z opinii przedsiębiorców handlowych, możli-wości oddziaływania nabywców na warunki sprzedaży są niewielkie. Cenę sprzedaży w wysokim stopniu kształtu-je poziom zamożności konsumentów oraz liczba ważnych odbiorców. Relacje z klientami kreuje jeden z najważniej-szych czynników przetargowych: koszt zmiany sprzedaw-cy, który znacznie częściej charakteryzuje odbiorców niż brak znaczenia wyboru sprzedawcy. Relacja ta wskazuje na niską siłę przetargową. Siła przetargowa w relacji: przed-siębiorstwo handlowe – dostawca wskazuje na dominujące znaczenie dostawców. Wynika to z nakładów i kosztów, ja-kie firmy ponoszą tworząc sieć dostaw towarów i materiałów oraz braku ich dostępności, zadeklarowanej przez znaczący odsetek badanych.

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębior-stwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowania-mi konkurencyjności w sektorze handlowym. Zagroże-nie produktami substytucyjnymi powoduje, iż często sto-sują strategie koncentracji oraz wyróżnienia, czyli obję-cie działaniem rynku, na którym uzyskają lojalność sta-łej grupy klientów. Strategia kosztowa opiera się na po-szerzaniu wiedzy o rynku i prawach na nim obowiązują-cych. Atrakcyjność inwestycyjna sektora handlowego, jak wynika z opinii badanych, związana jest przede wszyst-kim z popytem na rynku krajowym, względnie niskimi ba-rierami wejścia oraz kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki samorządu terytorialnego w strategiach.

Rozwój sektora handlowego pozostaje w ścisłej zależno-ści z rozwojem innych dziedzin gospodarki. Jego atrakcyj-ność należy rozpatrywać jako zależność wielu czynników, np. dochód ludności oraz kierunki rozwoju wyznaczone przez samorządy. Niemniej jednak, z uwagi na to, iż dzięki firmom handlowym zaspokajane są potrzeby społeczeń-stwa, od tych podstawowych do wyższego rzędu, sektor ten posiada dużą zdolność przyciągania inwestycji.

3.8. Sektor turystycznyTurystyka w województwie warmińsko-mazurskim to ob-szar działania wielu dziedzin gospodarki przy czym głów-nymi, związanymi z ruchem turystycznym, są hotele, pola kempingowe, bary oraz restauracje. Wymienione działal-ności nie tworzą jednak całego „pakietu” usług związanych z wypoczynkiem. Ważne jest również działanie placówek kulturalnych oraz organizatorów turystyki.Wyniki finanso-we z działalności przedsiębiorstw tworzących jedną sekcję działalności PKD (2007) Zakwaterowanie i gastronomia, oferujących podstawowe usługi turystyczne, wykazały w latach 2005-2009 tendencje wzrostu. Wartość sprzeda-nych towarów i materiałów w sekcji w omawianym okre-sie zwiększyła się o 19,4%. Również wartość rzeczowego majątku przedsiębiorstw (wartość brutto środków trwa-łych) zwiększyła o 45,8% majątek firm.

Znaczenie turystyki w gospodarce województwa to nie tylko wartości wyników finansowych tworzone przez podmioty bezpośrednio obsługujące ruch turystyczny, lecz również wzmożona aktywność gospodarcza han-dlu, usług medycznych i wielu innych gałęzi gospodarki. Nie bez znaczenia jest społeczny aspekt rozwoju turysty-ki w regionie i jej wpływu na rynek pracy i poziom życia ludności. W latach 2005-2009 przeciętne zatrudnienie w sekcji zakwaterowanie i gastronomia wzrosło o 11,8%, natomiast wynagrodzenia pracujących o 24,8%.

Przedstawiciele sektora turystycznego uczestniczący w badaniu reprezentowali prywatną formę własności (67,4%), fundacje i stowarzyszenia (20,2%) oraz jednostki publiczne (12,4%). Najczęściej były to osoby fizyczne pro-wadzące działalność gospodarczą (41,4%), stowarzyszenia i organizacje społeczne (26,7%), spółki z o.o. (15,6%), spółki cywilne (8,9%) oraz spółdzielnie (3,3%). Aktywność gospo-darcza, prowadzona przez badane przedsiębiorstwa to głównie działalność usługowa (69,7%), handlowo-usługo-wa (12,4%) oraz produkcyjno-handlowo-usługowa (7,9%). Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób oraz przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników (po 48,3%). Nielicznie udział w badaniu wzięli przedstawiciele firm średnich (3,4%). Oferta produktowa badanych podmiotów obejmowa-ła pełen zakres usług związanych z noclegami, wyżywie-niem, rozrywką i kulturą.

33

Największą rynkową wartością produktu sektora tury-stycznego jest przede wszystkim jakość, atrakcyjna cena oraz rozpoznawalna marka. Głównymi odbiorcami wy-sokiej jakości oferty są klienci krajowi. Dużą popularno-ścią usługi turystyczne cieszą się wśród lokalnej społecz-ności oraz turystów zagranicznych. Niezbędne w dzia-łalności zasoby dostarczane są głównie przez lokalnych i regionalnych kontrahentów. Wysoki stopień wykorzy-stania zasobów województwa warmińsko-mazurskiego w działalności sektora turystycznego wpływa na pobu-dzenie i wyniki finansowe wielu innych dziedzin działal-ności. Najważniejszymi konkurentami produktu bada-nych przedsiębiorstw są podmioty działające na terenie województwa.

Jak wynika z badań zasoby pracy w sektorze turystycznym to cenne niematerialne zasoby przedsiębiorstw. Pracow-nicy posiadają wysoki poziom wykształcenia i kwalifika-cji zawodowych oraz charakteryzują się wysokimi pre-dyspozycjami osobowościowymi do pracy w turystyce. W okresie ostatniego roku nie nastąpiły znaczące zmia-ny w poziomie zatrudnienia. Stały poziom utrzymał się w większości badanych przedsiębiorstw. Pozostali praco-dawcy znacznie częściej zatrudniali nowych pracowników niż redukowali miejsca pracy.

Wysoki poziom wykorzystania w działalności środków trwałych, wymaga wysokich nakładów kapitału, przede wszystkim początkowego. Pomimo dużej dostępności su-rowców oraz szerokiego dostępu do informacji, specyficz-ne zasoby w sektorze turystyki tworzą jeden z czynników warunkujących kierunek i natężenie konkurencji. Tworzo-ne przez niemal połowę przedsiębiorstw zasoby wiedzy chronionej: bazy klientów oraz nowoczesne rozwiązania marketingowe stanowią w sektorze turystycznym ważne narzędzie budowania przewag konkurencyjnych. Poziom prowadzonych działań innowacyjnych, na tle innych sektorów, wskazuje na dużą aktywność przedsiębiorstw turystycznych w zakresie wdrażania nowoczesnych roz-wiązań. Najliczniej wprowadzane zmiany w zakresie pro-duktów i procesów świadczą o dużym natężeniu rywali-zacji na płaszczyźnie podniesienia lub zdobycia poziomu popytu na rynku. Niedoceniane natomiast jest znaczenie innowacji marketingowych i organizacyjnych w formie promocji, reklamy i badań, które w powiązaniu z produk-towymi i procesowymi znacznie skuteczniej pozwoliłyby na rozszerzenie zasięgu działania w oparciu o produkt, od-biorcę i terytorium.

Rywalizacja pomiędzy konkurentami w sektorze turystycz-nym, jak wynika z badań przebiega na płaszczyźnie jakości, marki i wizerunku. Pomimo zbliżonego poziomu pozosta-łych czynników budowania przewag konkurencyjnych natę-żenie konkurencji wśród badanych przedsiębiorstw jest wy-sokie. Silne natężenie konkurencji tworzy duża liczba konku-

rentów na rynku oraz wysoka zależność taktyki działania ba-danych przedsiębiorstw od strategii stosowanych przez kon-kurencję.

Wejście na rynek w sektorze turystycznym związane jest z posiadaniem wysokiego kapitału. Silniejsze jednak oddziaływanie na sukces firmy na rynku mają czynniki, stanowiące niematerialne aktywa przedsiębiorstw: do-świadczenie, zasięg działania, marka, lojalność klientów oraz uwarunkowania administracyjno-prawne, społeczne i polityczne. Nie bez znaczenia jest poznanie i zmierzenie się z taktyką działania firm konkurencyjnych. W przypadku zakończenia lub zmiany specjalizacji działalności, poniesio-ne wysokie nakłady na wyspecjalizowane zasoby, zdobyte doświadczenie oraz kapitał kliencki uwarunkowany lojalno-ścią wobec marki, utrudniają zbycie posiadanych zasobów lub też zmianę specjalizacji działalności.

Opinie przedsiębiorców oferujących produkt turystycz-ny świadczą o niewielkiej możliwości oddziaływania na-bywców na warunki sprzedaży. Cenę sprzedaży w niskim stopniu kształtuje dostępność substytutów oraz natęże-nie konkurencji w sektorze. Zmiana dostawcy nie wpływa, zdaniem badanych na relacje z nabywcami usług. Zna-czenie sprawcze przypisane zostało takim czynnikom jak: znaczenie produktu dla nabywcy, dochód nabywcy oraz liczba ważnych odbiorców.

Dostawcy produktów dla podmiotów turystycznych z uwagi na wysokie koszty wyboru dostawcy a także jego zmiany w wysokim stopniu wpływają na warunki realizacji transakcji sprzedaży. Siła przetargowa dostawców zagro-żona jest jednak utratą klientów, którzy się integrują.

Rodzaje strategii, stosowane przez badane przedsiębior-stwa w dużym stopniu powiązane są z uwarunkowaniami konkurencyjności w sektorze turystycznym. Wysokie tem-po wzrostu popytu, wysokie znaczenie liczby odbiorców, marki, jakości i wizerunku powoduje, iż badane przedsię-biorstwa najczęściej stosują strategie koncentracji i wyróż-nienia. Strategia kosztowa, stosowana jest znacznie rza-dziej, jest natomiast najczęściej stosowanym narzędziem poprawy wyników finansowych firmy.

Atrakcyjność inwestycyjna sektora turystycznego, jak wy-nika z opinii badanych, związana jest przede wszystkim z kierunkami rozwoju wyznaczonymi przez jednostki sa-morządu terytorialnego w strategiach. Ponadto, przed-siębiorcy mają dużą możliwość pozyskania środków na rozwój z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

34

W trakcie identyfikacji sektorów kluczowych i wysokiej szansy wyodrębniono 5 sektorów, które na obec-

nym etapie nie zostały zaklasyfikowane do kluczowych ale w perspektywie najbliższych lat mogą one odegrać znaczą-cą rolę w rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego.

4.1. Sektor rybactwaTereny województwa warmińsko-mazurskiego należą do najzasobniejszych w wody powierzchniowe obszarów kra-ju, a to przede wszystkim warunkuje dynamiczny rozwój sektora. Ponadto rozwój rybołówstwa związany jest w du-żej mierze ze stanem jakościowym wód oraz zasobów ryb w tychże wodach. Z uwagi na walory przyrodnicze i duże zasoby wodne w województwie warmińsko – mazurskim, rybactwo ma szansę stać się kluczowe dla rozwoju gospo-darki województwa.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora rybac-twa, reprezentowali prywatną formę własności Najczęściej były to spółki z o.o., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne.

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała charakter produkcyjny oraz produkcyjno-handlowo-usłu-gowy. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci sektora MSP: podmiotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz firm średnich.

Produktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sektora jest zarybianie zbiorników wodnych, połów ryb oraz sprzedaż wyhodowanych ryb. Najważniejszym walorem sprzedawanego produktu jest jakość, unikatowy charakter na rynku oraz powszechnie znana marka. Produkt sprzedawany jest głównie na rynku lokalnym oraz regionalnym. W niewiel-kim stopniu jest konkurencyjny na rynku krajowym, nato-miast, jak wynika z deklaracji badanych nie jest sprzedawany na rynkach zagranicznych. Największymi konkurentami pro-duktu sektora rybactwa są firmy lokalne i regionalne.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze rybactwa jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony, jednakże niemal co 5 podmiot nie zatrudnia pra-cowników. Dominującym poziomem wykształcenia pra-cowników w sektorze rybactwa jest wykształcenie średnie ogólnokształcące/techniczne. Z kolei, co 5 podmiot zatrud-nia pracowników najczęściej z wykształceniem wyższym i zasadniczym zawodowym. Pracownicy wyposażeni są w specyficzne kwalifikacje techniczne, rybackie oraz często posiadają wykształcenie ekonomiczne. Pomimo wysokiej specjalizacji sektora rybactwa, pracodawcy nie mają pro-blemów z zatrudnieniem niezbędnych zasobów pracy.

Specyficzne zasoby w sektorze rybactwa tworzą przede wszystkim środki trwałe: budynki i sprzęt rybacki. Zasoby informacji to w opinii badanych równie cenny zasób jak środki trwałe. Źródłem gromadzenia informacji są najczę-ściej łatwo dostępne statystyki, cenniki, gazetki informa-cyjne oraz informacje zamieszczone na stronach www. Z kolei surowcami, które respondenci uznali za charakte-rystyczne dla ich działalności są artykuły spożywcze, drew-no i pasze. Przedsiębiorcy nie napotykają na problemy w pozyskaniu wymienionych specyficznych dla sektora ry-bactwa zasobów, gdyż są one dostępne na rynku.

Rynek rybactwa charakteryzuje się umiarkowanie dużą liczbą konkurentów, wysokim tempem wzrostu popytu, wysokimi kosztami stałymi oraz niedużym zróżnicowa-niem produktów między konkurencją.

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem pozio-mu stosowanych instrumentów konkurowania. Najważniej-szymi instrumentami konkurowania w sektorze rybactwa są: jakość i wizerunek firmy. W opinii respondentów, badane przedsiębiorstwa dysponują wyższą jakością oferowanych produktów oraz lepszym wizerunkiem niż konkurencja. Z ko-lei, w opinii większości przedsiębiorców ich firmy dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, marki, warunków płatności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, terminowości, dogodnej dla klientów sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży, zakresu i jako-ści usług posprzedażnych oraz obsługi klienta.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sektorze jest dostęp do odpowiednio wykwalifikowanej kadry oraz infrastruktury technicznej. Zdaniem przedsię-biorców popyt, z uwagi na wzrost poziomu jest kolejnym czynnikiem sprzyjającym nowym inwestycjom.

Sektor rybactwa to rynek, który nie stawia wysokich wy-mogów związanych z budowaniem przewag konkurencyj-nych. Jakość i wizerunek stanowią najsilniejsze narzędzie budowania przewagi na rynku. Natężenie konkurencji, wynikające z liczebności firm rywalizujących na rynku jest umiarkowane, natomiast wzrost popytu na produkty sek-tora rośnie. Dostępność specyficznych zasobów jest duża, a jedynie wysokie koszty stałe prowadzenia działalności sta-nowić mogą barierę w rozwoju badanych przedsiębiorstw. Sprzyjające rozwojowi są również uwarunkowania związa-ne z położeniem geograficznym oraz ukształtowaniem te-renu województwa warmińsko- mazurskiego.

4.2. Sektor energetyczno-wodnyRosnące ceny prądu oraz przestarzałe technologie i nie-wydolne sieci przesyłowe zmuszają do poszukiwania al-

4. Sektory wysokiej szansy

35

ternatywnych źródeł energii. Alternatywą dla tradycyj-nych źródeł energii jest energia wodna. Rozwój tego sek-tora w województwie warmińsko – mazurskim jest możli-wy głównie ze względu na gęstą sieć małych cieków wod-nych, umożliwiających budowanie małych elektrowni.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora ener-getyczno-wodnego, reprezentowali głównie podmioty z przewagą publicznej formy własności. Formę prawną uczestniczących w badaniu podmiotów reprezentowa-ły: spółki cywilne, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki handlowe, w tym spółki z o.o.

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała charak-ter usługowy. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci pod-miotów mikro - zatrudniający od 0 do 9 osób, przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników oraz firm średnich, zatrudniających od 50 do 249 pracowników.

Energia jest produktem, którego sprzedaż jest złożonym procesem. Wytwórcy, sprzedawcy oraz dystrybutorzy ener-gii to odrębne gospodarczo podmioty. Elektrownie sprze-dają wytworzoną energię sprzedawcy. Odbiorca podpisuje umowę na dostarczenie energii ze sprzedawcą, jednak jego wybór jest w dużym stopniu ograniczony z uwagi na posia-daną przez dystrybutora infrastrukturę techniczną.

Wytwarzanie energii elektrycznej, jest bardzo istotnym aspektem zrównoważonego rozwoju. Temat ten podej-mowany jest często na forum debat międzynarodowych. Zgodnie z przyjętą w marcu 2006 r. tzw. Zieloną Księgą Eu-ropejskiej strategii na rzecz zrównoważonej, konkurencyj-nej i bezpiecznej energii (ang. Green Paper towards a Eu-

ropean strategy for energy security) podstawowymi prio-rytetowymi działaniami w obrębie UE będzie:1. zwiększenie bezpieczeństwa dostaw poprzez zwięk-

szenie solidarności państw członkowskich,2. dążenie do zróżnicowanej i efektywnej struktury pozy-

skiwania energii,3. zintegrowane podejście do zmian klimatycznych,4. dokończenie budowy europejskich rynków wewnętrz-

nych energii elektrycznej i gazu poprzez przyspiesze-nie liberalizacji,

5. rozwój innowacyjnych technologii energetycznych,6. spójna zewnętrzna polityka energetyczna14.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w omawia-nym sektorze jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony. W badanych podmiotach dominuje wśród pra-cowników wykształcenie ogólnokształcące/techniczne oraz wyższe. W nielicznych podmiotach wśród pracowników do-minuje wykształcenie zasadnicze zawodowe. Pracownicy wyposażeni są w specyficzne uprawnienia oraz certyfika-ty eksperckie. We wszystkich badanych przedsiębiorstwach pracownicy uczestniczyli w kursach i szkoleniach. Udział w kursach i szkoleniach finansowany jest ze środków struktu-ralnych Unii Europejskiej oraz przez pracodawców.

Specyficzne zasoby w sektorze tworzą przede wszystkim środki trwałe: transportowe, sprzęt budowlany, piece, ko-tły grzewcze, turbiny i inne maszyny oraz urządzenia spe-cjalistyczne. Zarówno środki trwałe jak i surowce są łatwo dostępne na rynku.

Rynek energetyczno-wodny charakteryzuje się małą licz-bą konkurentów, wysokim tempem wzrostu popytu, wy-

14 Polska polityka energetyczna – wczoraj, dziś, jutro, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Warszawa 2010, s. 10.

36

sokimi kosztami stałymi oraz brakiem zróżnicowania pro-duktów między konkurencją.

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem po-ziomu stosowanych instrumentów konkurowania. W opi-nii większości firmy dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, jakości, wizerunku firmy, marki, warunków płatności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, terminowości, dogodnej dla klien-tów sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży, zakre-su i jakości usług posprzedażnych oraz obsługi klienta.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sek-torze jest dostęp do infrastruktury technicznej, zgodność z kie-runkami rozwoju wyznaczonymi w strategiach przez jednostki samorządu terytorialnego oraz wysoka dostępność na rynku pracy pracowników posiadających specyficzne kwalifikacje.

Sektor energetyczno-wodny to rynek, który nie stawia wy-sokich wymogów związanych z budowaniem przewag konkurencyjnych. Działalność jest w dużym stopniu regu-lowana aktami prawnymi oraz umowami Specyficzne dla sektora zasoby są łatwo dostępne na rynku. W opinii bada-nych na rynku funkcjonuje mała liczba konkurentów, lecz tempo popytu na usługi rośnie. Jest to jednak obszar, który zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju ulegał bę-dzie przekształceniom w kierunku gospodarki przyjaznej środowisku. Z uwagi na walory środowiska naturalnego oraz rolniczo-turystyczny charakter województwa warmiń-sko-mazurskiego rozwój sektora w kierunku wykorzystania alternatywnych źródeł energii stanowi wysoką szansę pod-niesienia konkurencyjności regionalnej gospodarki.

4.3. Sektor usług ICTTechnologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) stanowią jeden z kluczowych czynników warunkujących rozwój regio-nu oraz wzrost jego konkurencyjności. Powszechny dostęp

do technologii teleinformatycznych, może wpływać na ni-welowanie skali zjawiska wykluczenia społecznego oraz wy-ludniania się regionu, które są spowodowane peryferyjnym położeniem województwa warmińsko-mazurskiego. Roz-wój świadomości społecznej na temat korzyści płynących z wykorzystywania nowoczesnych rozwiązań teleinforma-tycznych pozytywnie wpłynie na rozwój branży, a nowe in-westycje w tej dziedzinie, propagowanie powszechnego sto-sowania narzędzi ICT oraz bezpieczny dostęp do technologii przyczynią sie przede wszystkim do wzmocnienia spójności terytorialnej województwa, jak również społecznej integracji.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora ICT, re-prezentowali głównie prywatną formę własności. Najczę-ściej były to osoby fizyczne prowadzące działalność go-spodarczą, spółki z o.o., spółki cywilne oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne.

Prowadzona przez badane podmioty aktywność miała najczę-ściej charakter usługowy, usługowo-handlowy oraz usługowo-produkcyjny. Uczestnicy wywiadów reprezentowali podmioty mikro - zatrudniające od 0 do 9 osób (68,8%), przedsiębior-stwa małe - zatrudniające od 10 do 49 pracowników (18,8%), firmy średnie, zatrudniające od 50 do 249 pracowników oraz duże, zatrudniające od 250 do 999 pracowników (po 6,3%).

Produktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sek-tora usług ICT są usługi w zakresie informacji i telekomunika-cji. Najważniejszym walorem sprzedawanego produktu jest przede wszystkim jakość oraz konkurencyjna cena. Produkt sprzedawany jest głównie na rynku krajowym, regionalnym oraz lokalnym. W niewielkim stopniu jest konkurencyjny na rynku ponadkrajowym. Największą konkurencję oferowa-nych usług stanowią firmy działające na terenie kraju.

Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze ICT jest umowa o pracę na czas określony oraz nieokreślo-

37

ny, jednakże niemal co 3 podmiot nie zatrudnia pracow-ników. Dominującym poziomem wykształcenia pracowni-ków w sektorze ICT jest wykształcenie wyższe oraz średnie ogólnokształcące/techniczne. Pracownicy wyposażeni są w specyficzne kwalifikacje związane z usługami informa-cyjnymi oraz telekomunikacyjnymi.

Najliczniejsza grupa przedsiębiorstw ICT nie napotyka na problemy prowadząc rekrutację pracowników. Ponad po-łowa przedsiębiorstw ICT zatrudnia pracowników, którzy uczestniczą w ustawicznym kształceniu.

Specyficzne zasoby w sektorze ICT tworzą przede wszyst-kim środki trwałe: środki transportu, sprzęt biurowy oraz specjalistyczne maszyny i urządzenia. Zasoby informacji, w opinii badanych to również cenny zasób. Źródłem gro-madzenia informacji są najczęściej statystyki, komunikaty, cenniki, reklamy i ogłoszenia oraz informacje zamieszczone na stronach www. Istotnym zasobem, który jest niezbędny w działalności firmy to również duże rezerwy gotówki.Rynek ICT charakteryzuje się dużą liczbą konkurentów, wysokim tempem wzrostu popytu, umiarkowanie wyso-kimi kosztami stałymi oraz wysokim zróżnicowaniem pro-duktów między konkurencją.

Podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych instrumentów konkurowania. W opinii badanych, reprezentowane przez nich przed-siębiorstwa dysponują takim samym poziomem ceny w stosunku do konkurencji, jakości, wizerunku, marki, wa-runków płatności, częstotliwości wprowadzania nowych produktów, terminowości, dogodnej dla klientów sieci dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży, zakresu i jakości usług posprzedażnych oraz obsługi klienta.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sektorze jest popyt na usługi informacyjne, który wykazuje tendencje wzrostu. Również jednorodność narzędzi budo-wania przewag konkurencji krajowej i zagranicznej oraz kwa-lifikacje pracowników zachęcają do inwestowania w sektor.

4.4. Sektor usług doradztwa dla biznesuWysoka stopa bezrobocia oraz problemy ze znalezieniem zatrudnienia, szczególnie w przypadku młodych osób, skut-kować mogą podejmowaniem decyzji o założeniu własnej działalności gospodarczej. W chwili obecnej osoby planują-ce założenie własnej firmy korzystać mogą z różnego typu form dofinansowania oraz preferencyjnych kredytów. Roz-wój przedsiębiorczości stymulować będzie popyt na usługi doradcze, a tym samym wpływać na dochodowość sektora.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora usług doradztwa dla biznesu, reprezentowali prywatną formę własności. Najczęściej były to osoby fizyczne prowadzą-ce działalność gospodarczą, spółki z o.o., spółki cywilne

oraz spółdzielnie. Prowadzona działalność miała charakter głównie usługowy oraz usługowo-handlowy. Uczestnicy wywiadów reprezentowali podmioty mikro, zatrudniające od 0 do 9 osób oraz przedsiębiorstwa małe, zatrudniające od 10 do 49 pracowników.

Produktem uczestniczących w badaniu reprezentantów sektora usług doradztwa dla biznesu są usługi świadczo-ne dla firm związane z doradztwem podatkowym, zarzą-dzaniem, prowadzeniem rachunkowości oraz spraw ka-drowych. Najważniejszym walorem świadczonych usług jest przede wszystkim jakość, atrakcyjna cena w stosunku do jakości oraz konkurencyjna, niska cena. Liczne firmy, z uwagi na świadczoną usługę są znane na rynku i posia-dają rozpoznawalną markę. Unikatowość usług jest cechą bardzo niewielu firm. Z usług badanych firm korzystają w niemal równym stopniu firmy lokalne, krajowe oraz re-gionalne. Usługi badanych firm sprzedawane są również na rynku ponadkrajowym. Największą konkurencję ofero-wanych usług stanowią firmy lokalne oraz, krajowe.Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sekto-rze doradztwa dla biznesu jest umowa o pracę na czas nieokreślony oraz określony, jednakże połowa firm nie za-trudnia pracowników. Dominującym poziomem wykształ-cenia pracowników w sektorze jest wykształcenie wyż-sze oraz średnie ogólnokształcące/techniczne. Pracowni-cy wyposażeni są w specyficzne kwalifikacje kierunkowe związane z charakterem usług świadczonych dla firm. Naj-częściej są to ekonomiści, architekci lub graficy.

Najliczniejsza grupa przedsiębiorstw świadcząca usługi dla biznesu nie napotyka na problemy prowadząc rekrutację pracowników, jednakże ponad 1/3 pracodawców zadeklaro-wała, iż na rynku pracy brak jest osób o odpowiednich kwali-fikacjach, umiejętnościach oraz doświadczeniu zawodowym oraz kandydaci mają zbyt duże oczekiwania płacowe.

Specyficzne zasoby w sektorze doradztwa dla biznesu tworzą przede wszystkim środki trwałe: środki transportu, maszyny i sprzęt biurowy oraz sprzęt mierniczy, które są w opinii bada-nych łatwo dostępne na rynku. Zasoby informacji, w opinii ba-danych to również cenny zasób w firmie. Źródłem gromadze-nia informacji są ogólnodostępne: statystyki, cenniki, reklamy i ogłoszenia, oprogramowanie komputerowe oraz informacje zamieszczone na stronach www. Niewielka liczba przedsię-biorstw wskazała jako istotny zasób duże rezerwy gotówki.

Rynek usług dla biznesu charakteryzuje się dużą liczbą kon-kurentów. Podzielone opinie respondenci wyrazili na temat: tempa wzrostu popytu, wysokości kosztów stałych oraz zróż-nicowania produktów między konkurencją, przyznając tym samym wymienionym czynnikom umiarkowany poziom.W niewielkim stopniu firmy świadczące usługi dla biznesu zróżnicowane są z uwagi na poziom stosowanych instru-mentów budowania konkurencyjnej przewagi na rynku.

38

Jedynie ocena prowadzonej reklamy i promocji sprzedaży oraz poziom obsługi klienta w porównaniu z konkurencją zróżnicował opinie badanych, jednakże nie pozwalając wyróżnić dominującej opinii.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym inwestycjom w sektorze jest popyt na usługi informacyjne. Zdaniem badanych, istnieje możliwość pozyskania środków z Unii Europejskiej na działalność firmy. Z kolei, w opinii co 3 respondenta sektor usług doradztwa dla biznesu nie jest atrakcyjny inwestycyjnie.

4.5. Sektor usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnychPołożenie województwa warmińsko-mazurskiego, duża liczba lasów, jezior i rzek sprzyja rozwojowi sektora opieki medycznej. Ponadto czynniki takie jak starzenie się spo-łeczeństwa, wydłużenie trwania życia, jak również wzrost zamożności społeczeństwa, w tym osób starszych, wpły-wać będzie na wzrost popytu na różnego typu usługi me-dyczne i rehabilitacyjne. Tego typu trendy utrzymywać się będą w większości krajów na świecie, w związku z czym omawiany obszar ma szanse stać się kluczowy dla rozwo-ju gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego.

Uczestniczący w badaniu przedstawiciele sektora usług medycznych i opieki społecznej dla osób zależnych, re-prezentowali głównie publiczną formę własności. Formę prawną uczestniczących w badaniu podmiotów prywat-nych reprezentowały osoby fizyczne prowadzące dzia-łalność gospodarczą oraz spółki cywilne. Uczestnikami wywiadów byli reprezentanci podmiotów mikro - zatrud-niający od 0 do 9 osób (43,1%), przedsiębiorstw małych - zatrudniających od 10 do 49 pracowników (40,4%), firm średnich - zatrudniających od 50 do 249 pracowników (15,6%) oraz dużych - zatrudniających od 250 do 999 osób (0,9%).

Produktem sektora usług medycznych i opieki społecz-nej jest świadczenie usług w zakresie: psychoterapii, sto-matologii, dietetyki i dietoterapii, psychologii, pomocy socjalnej, rehabilitacji, w tym niepełnosprawnych, bez zakwaterowania oraz opieki nad osobami starszymi z za-kwaterowaniem i bez zakwaterowania. Wszyscy badani szczególną wagę przykładają do jakości świadczonych usług, w przypadku usług prywatnych są one konkuren-cyjne cenowo i unikatowe na rynku. Usługa sektora me-dycznego i opieki społecznej konkurencyjna jest głównie na rynku lokalnym. Pomimo popularności usług medycz-nych oraz paramedycznych wśród turystów zagranicz-nych w badaniu nie uczestniczyły podmioty świadczące usługi tej kategorii odbiorcom. Dominującą formą zatrudnienia pracowników w sektorze medycznym i pomocy społecznej jest umowa o pracę na czas nieokreślony. Pracodawcy zatrudniają głównie osoby

z wykształceniem wyższym oraz średnim ogólnokształcą-cym/technicznym. Posiadane przez nich specyficzne kwali-fikacje związane są z wieloma aspektami prowadzenia usług medycznych i opieki społecznej. Pracownicy wyposażeni są w świadectwa i certyfikaty z zakresu: integracji sensorycznej, pracy socjalnej, uprawnień pedagogicznych, resocjalizacji i różne inne związane z pracą w służbie zdrowia i opiece społecznej. Wysokiej różnorodności i specyficznym kwalifika-cjom pracowników badanych podmiotów towarzyszy wyso-ka aktywność proedukacyjna. Niemal wszystkie zatrudniają pracowników uczestniczących w ustawicznym kształceniu.

Dostępność specyficznych kwalifikacji na rynku pracy, w opinii najliczniejszej grupy badanych nie powoduje problemów w procesie rekrutacji.

Specyficzne zasoby podmiotów w sektorze medycznym i pomocy społecznej kreują głównie środki trwałe: budyn-ki i lokale, środki transportu, sprzęt biurowy oraz sprzęt medyczny. Innym specyficznym zasobem gromadzonym przez badane przedsiębiorstwa są zasoby informacyjne w postaci cenników, informacji zamieszczonych na stro-nach www oraz informacje zamieszczane przez klientów w testach psychologicznych. Jak wynika z deklaracji nie-licznej grupy badanych działalność wymaga posiadania w firmie dużych rezerw gotówki. Większa grupa badanych zadeklarowała, iż specyficzne zasoby są dostępne na rynku.

Rynek, na którym działają badane przedsiębiorstwa cha-rakteryzuje się dużą liczbą konkurentów, wysokim tem-pem wzrostu, wysokimi kosztami stałymi, dużym zróżni-cowaniem produktów między konkurencją oraz dużym znaczeniem strategii w działalności firmy.

W sektorze usług medycznych podmioty charakteryzują się wysokim ujednoliceniem poziomu stosowanych in-strumentów konkurowania.

Taktyka osiągnięcia korzystnego wyniku finansowego z działalności, realizowana jest w przeważającej grupie badanych podmiotów poprzez ograniczanie wielkości kosztów prowadzonej działalności. Ponadto liczna grupa podmiotów kapitał wynikowy intensyfikuje poprzez pod-noszenie jakości organizacji pracy, pozyskiwanie środków finansowych, współpracę z innymi podmiotami oraz za-trudnienie wykwalifikowanej kadry pracowniczej.

Sektor usług medycznych i opieki zdrowotnej to rynek, który nie stawia wysokich wymogów związanych z budo-waniem przewag konkurencyjnych. W opinii badanych na rynku funkcjonuje duża liczba konkurentów, lecz tempo popytu na usługi rośnie.

39

Podsumowanie

Prowadzenie skutecznej polityki prorozwojowej na poziomie regionu związane jest z koniecznością wybo-ru określonej strategii działania. Zasadniczą osią, wokół której mają się koncentrować wysiłki administracji

publicznej jest opracowanie katalogu działań, które umożliwią skuteczne zarządzanie zmianą społeczno-go-spodarczą. Na tak określony problem składa się złożony system zróżnicowanych elementów umożliwiających osiągnięcie zakładanych celów. Szczególne znaczenie ma tutaj stworzenie prorozwojowych mechanizmów dla procesu zarządzania zmianą gospodarczą w polityce rozwoju regionalnego. Przygotowanie takiego mechani-zmu wymaga określonego kompleksowego podejścia samorządu województwa, uwzględniającego równoległe działania w wielu sferach. Poszczególne etapy zrealizowanego projektu miały na celu poszukiwanie korelatów zmiany w obszarach uznanych za kluczowe z punktu widzenia rozwoju gospodarczego województwa warmiń-sko-mazurskiego.

Zaprezentowana analiza wskazuje na główne obszary problemowe – zasadniczo związane są one z niższym niż krajowy poziomem rozwoju gospodarczego, uwidaczniającym się zwłaszcza w newralgicznych obszarach życia gospodarczego. Jednakże ocena perspektyw rozwojowych województwa nie jest jednoznaczna. Z uzyskanych danych wynika, że przy zachowaniu obecnych tendencji w pewnych obszarach zagrożenia nadal będą narastać, można jednakże wskazać również te sfery, w których oczekiwana jest poprawa sytuacji. Szereg obserwowanych zjawisk jest pochodną występujących trendów makrospołecznych i makrogospodarczych, trudno jest im zapo-biegać, można jedynie prowadzić działania neutralizujące, z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na rozwój gospodarczy.

Ze specyfiki działalności przedsiębiorczej na obszarze województwa wynikają możliwe obszary, w których skuteczna interwencja poprawiłaby stan gospodarki regionalnej. Poważnym problemem jest niska konkuren-cyjność firm, przejawiająca się zarówno poprzez prowadzenie przedsiębiorstwa w ramach indywidualnej dzia-łalności gospodarczej, niewielki udział firm, które prowadzą wymianę z zagranicą, ograniczone możliwości inwe-stowania, stosunkowo niewielki udział firm zaangażowanych w przedsięwzięcia innowacyjne oraz ograniczanie nakładów na B+R w okresie zagrożenia kryzysem.

Kluczowe znaczenie mają tutaj do spełnienia instytucje samorządowe. Przede wszystkim od ich efektywności, skuteczności i kompetencji zależy poziom uzyskanego wsparcia ze środków zewnętrznych. Jednakże rola samo-rządów nie ogranicza się tylko do pozyskiwania środków finansowych. Sprawność administracyjna i organizacyj-na przekłada się na skuteczniejsze rozwiązywanie pojawiających się problemów oraz sprawniejsze zarządzanie zasobami, jakie mają do dyspozycji samorządowcy.

Badanie zrealizowane w ramach omawianego w tej publikacji projektu winno być tylko jednym z etapów działań mających na celu poprawę stanu gospodarki i społeczeństwa województwa warmińsko-mazurskiego, z uwzględnieniem dających się wskazać w dniu dzisiejszym perspektyw zmian zachodzących w obszarach uzna-nych za kluczowe dla dalszego rozwoju regionu. Powinno być ono również jednym z etapów budowania syste-mu zarządzania zmianą społeczno-gospodarczą. Jednocześnie należy podkreślić, że prace analityczne są tylko wstępem do przekształceń instytucjonalnych, gdyż ostatecznym celem realizowanych działań jest implementa-cja praktycznych rozwiązań, polegających na budowie sprawnie funkcjonującej infrastruktury instytucjonalnej oraz integracji działań na rzecz rozwoju regionu oraz wchodzących w jego skład społeczności lokalnych. Ponie-waż w życiu społecznym zmiana jest naturalnym zjawiskiem, szczególnie w warunkach dynamicznie przebiega-jącej globalizacji, skuteczniejsze okazują się być postawy polegające na aktywnym włączaniu się w pojawiające się wyzwania, poszukiwanie zmiany oraz jej skuteczne wykorzystywanie – co w formie zinstytucjonalizowanej przyjmuje formę systemu zarządzania zmianami.

URZĄD MARSZAŁKOWSKIWOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

W OLSZTYNIE

10-562 Olsztyn, ul. Emilii Plater 1

egze

mpl

arz

bezp

łatn

y

T: +48 89 521 91 70E: [email protected]

W: www.warmia.mazury.pl

1 1

Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego - PL

Documents

Transcript of Perspektywy rozwoju kluczowych sektorów województwa warmińsko-mazurskiego - PL