Czes³aw ŒLIMAKPEC Geotermia Podhalañska SAUl. Nowotarska 34 a, 34-500 Zakopane

Technika Poszukiwañ GeologicznychGeotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 1/2013

PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA SA –

STAN OBECNY, PERSPEKTYWY ROZWOJU.

EKOLOGICZNIE I EKONOMICZNIE „NA PLUSIE”

STRESZCZENIE

Artyku³ przedstawia g³ówne fakty z historii rozwoju ciep³owniczego projektu geotermalnego na Podhalu,efekty dzia³alnoœci Spó³ki PEC Geotermia Podhalañska SA w ostatnich piêciu latach oraz perspektywy rozwoju.Celem jest pokazanie mo¿liwoœci wykorzystania Ÿród³a geotermalnego oraz wykazanie korzyœci dla œrodowiskanaturalnego oraz dla odbiorców ciep³a geotermalnego.

S£OWA KLUCZOWE

Energia geotermalna, geotermalny projekt ciep³owniczy, korzyœci ekonomiczne, efekty ekonomiczne, 20 latpracy, Podhale

* * *

1. RYS HISTORYCZNY

Pierwsze prace dotycz¹ce ciep³owniczego wykorzystania energii geotermalnej na Pod-halu, w Bañskiej Ni¿nej, podjête zosta³y przez Polsk¹ Akademiê Nauk na prze³omie latosiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych XX wieku, co zaowocowa³o wybudowaniem Doœ-wiadczalnego Zak³adu Geotermalnego PAN Bañska–Bia³y Dunajec. Do systemu opartegona dublecie otworów geotermalnych pod³¹czono wtedy kilka pierwszych budynków. Ekspe-ryment zakoñczy³ siê powodzeniem i udowodni³, ¿e zastosowanie wód geotermalnych jakoŸród³a ciep³a do ogrzewania budynków i wytwarzania ciep³ej wody u¿ytkowej jest mo¿liwei niezawodne.

Dla komercyjnego wykorzystania wód geotermalnych do celów ciep³owniczych w grud-niu 1993 roku powo³ano Geotermiê Podhalañsk¹ S.A. G³ównym celem przedsiêwziêcia by³aredukcja zanieczyszczenia powietrza i poprawienie stanu œrodowiska naturalnego regionupoprzez ogrzewanie geotermalne. Cel mia³ byæ osi¹gniêty poprzez zastêpowanie energi¹

25

geotermaln¹ konsumpcji paliw kopalnych – w szczególnoœci wêgla i jego pochodnych –w procesie ogrzewania i podgrzewania ciep³ej wody u¿ytkowej. W nastêpnych latach postê-powa³a rozbudowa geotermalnego systemu ciep³owniczego i sieci dystrybucyjnej. I tak:– 1993 – powstanie Geotermii Podhalañskiej S.A.;– 1994 – uruchomienie pilota¿owej fazy projektu „Zaopatrzenie w ciep³o wsi Bañska

Ni¿na” – pierwsza w Polsce dzia³aj¹ca ciep³ownicza instalacja geotermalna;– 1995 – budowa sieci dystrybucyjnej w Bia³ym Dunajcu;– 1996 – rozpoczêcie budowy Ciep³owni Geotermalnej w Bañskiej Ni¿nej; pod³¹czenie do

sieci ciep³owniczej 27 gospodarstw domowych w Bia³ym Dunajcu;– 1997 – zakoñczenie wiercenia otworów Bia³y Dunajec PGP oraz Bañska Ni¿na PGP-1;– 1998 – powstanie Przedsiêbiorstwa Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalañska S.A.

(fuzja z PEC „Tatry”), uruchomienie Kot³owni Szczytowej w Zakopanem;– 1999 i 2000 – rozbudowa sieci ciep³owniczych w Zakopanem;– 2001 – zakoñczenie budowy magistrali ciep³owniczej Bañska Ni¿na – Kot³ownia Szczy-

towa Zakopane i uruchomienie Ciep³owni Geotermalnej Bañska, pod³¹czenie nowychodbiorców w Zakopanem i Bia³ym Dunajcu;

– 2002–2007 – rozbudowa sieci ciep³owniczej – pod³¹czenie nowych odbiorców na terenieZakopanego oraz gmin Bia³y Dunajec i Poronin;

– 2008 – osi¹gniêcie sprzeda¿y ciep³a w wielkoœci ponad 324 TJ/rok oraz przekroczenie50 MW mocy zamówionej w koñcu 2008 r.;

– 2009 – wprowadzenie nowej „Strategii rozwoju PEC Geotermia Podhalañska S.A. nalata 2009–2020”; uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej oraz na wier-cenie otworu produkcyjnego PGP-3; budowa pompowni wody termalnej podnosz¹cejwydajnoœæ systemu geotermalnego o oko³o 10%;

– 2010 – realizacja Projektu Wspólnych Wdro¿eñ „Rozszerzenie i rozwój energii geo-termalnej, Zakopane, Polska”; uruchomienie produkcji energii elektrycznej i ciep³aw wysokosprawnej kogeneracji w trzech silnikach gazowych o mocy 0,543 MWei 0,7 MWt ka¿dy;

– 2011 – rekonstrukcja odwiertu ch³onnego PAN-1;– 2012 – rozpoczêcie wiercenia nowego odwiertu produkcyjnego Bañska PGP-3; osi¹g-

niêcie sprzeda¿y ciep³a ponad 383 TJ/rok oraz przekroczenie 57 MW mocy zamówionejna koniec 2012 r.; zakoñczenie realizacji projektu: „Rozwój infrastruktury s³u¿¹cej doprodukcji, przesy³u i dystrybucji energii geotermalnej w gminach Zakopane, Bia³yDunajec i Szaflary”;

– 2008–2012 – rozbudowa sieci ciep³owniczej – pod³¹czenie 323 nowych odbiorcówo ³¹cznej mocy 14,722 MW (na terenie Zakopanego oraz gmin Bia³y Dunajec, Szaflaryi Poronin); dynamiczny wzrost sprzeda¿y ciep³a (ok. 30% w stosunku do roku 2007);uzyskanie bardzo dobrych wyników ekonomicznych œwiadcz¹cych o uzyskaniu stabil-noœci finansowej od roku 2008;

– 2013 – zakoñczenie z sukcesem wiercenia odwiertu produkcyjnego Bañska PGP-3.Osi¹gniêto g³êbokoœæ pionow¹ 3400 metrów.

26

Uzyskanie Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP. Nagroda Gospodarcza PrezydentaRP jest najbardziej presti¿owym wyró¿nieniem gospodarczym w Polsce, nazywanym przezwiele mediów „Polskim Gospodarczym Noblem”.

2. EFEKTY EKONOMICZNE DZIA£ALNOŒCI SPÓ£KI NA PODSTAWIE DANYCH

ZA LATA 2008-2012

Spó³ka PEC Geotermia Podhalañska SA prowadzi dzia³alnoœæ w zakresie wytwarzania,przesy³u, dystrybucji ciep³a oraz wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji – w ramachjednego systemu energetycznego obejmuj¹cego trzy Ÿród³a ciep³a: Ciep³owniê Geotermaln¹w Bañskiej Ni¿nej, Kot³owniê Centraln¹ i Kot³owniê Parda³ówka w Zakopanem orazmiejsk¹ sieæ ciep³ownicz¹ (c.o.). Zainstalowana moc cieplna wynosi 80,5 MW (w tym40,7 MW w Ciep³owni Geotermalnej, 38 MW w Kot³owni Centralnej oraz 2,8 MW w Kot-³owni Parda³ówka).

2.1. Inwestycje w Ÿród³a ciep³a oraz rozwój sieci dystrybucyjnych

Projekty zwi¹zane z wykorzystaniem odnawialnych Ÿróde³ energii (do jakich zalicza siêenergiê geotermaln¹) charakteryzuj¹ siê wysok¹ kapita³och³onnoœci¹ w fazie inwestycji. Jestto zwi¹zane z koniecznoœci¹ udostêpnienia Ÿród³a ciep³a, w szczególnoœci wykonaniemodwiertów. Z uwagi na brak sieci ciep³owniczej w regionie oraz du¿e rozproszenie punktówodbioru ciep³a konieczna by³a budowa praktycznie od podstaw sieci przesy³owej i dystry-bucyjnej wraz z niezbêdn¹ infrastruktur¹, a tak¿e instalacj¹ wymienników ciep³a u od-biorców. Zakres inwestycji zrealizowanych w latach 2008–2012 przedstawia tabela 1.

Wartoœæ inwestycji w ostatnich piêciu latach wynios³a ponad 40 milionów z³otych. By³yto nak³ady zarówno na budowê sieci ciep³owniczej (przy³¹czono 323 nowych odbiorców)jak równie¿ na rozwój Ÿróde³ ciep³a. W tym zakresie by³o to przede wszystkim wiercenie

27

Tabela 1

Inwestycje zrealizowane przez PEC Geotermia Podhalañska SA, 2008–2012 r.

Table 1

Investments realized by przez PEC Geotermia Podhalañska SA, 2008–2012

kolejnego, trzeciego ju¿ otworu produkcyjnego Bañska PGP-3. Taki rozmach inwestycyjnymo¿liwy by³ dziêki dobrej sytuacji ekonomicznej Spó³ki. Dwa wczeœniej wykonane przezprzedsiêbiorstwo odwierty (Bañska PGP-1 i Bia³y Dunajec PGP-2) uda³o siê firmie zreali-zowaæ dziêki po¿yczkom z Banku Œwiatowego i wk³adowi finansowemu NarodowegoFunduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŒiGW).Trzeci odwiert powsta³dziêki 20 mln z³ po¿yczki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska w Krakowie(firma korzysta tak¿e z dwóch innych otworów: Bañska IG-1 /wykonanego na pocz¹tku lat1980./ i Bia³y Dunajec PAN-1 /wykonanego pod koniec lat 1980./).

2.2. Wyniki ekonomiczne

W latach 2008–2012 nast¹pi³ szybki przyrost przychodów Spó³ki. Przychody netto zesprzeda¿y by³y w roku 2012 wy¿sze o 71% w stosunku do roku 2007. Uzyskano je dziêkidynamicznemu rozwojowi przy³¹czy ciep³owniczych oraz uruchomieniu produkcji energiielektrycznej w kogeneracji z zastosowaniem generatorów gazowych. Szczegó³owe daneobrazuje tabela 2.

Zwiêkszenie sprzeda¿y prze³o¿y³o siê na wyraŸn¹ poprawê wyników ekonomicznych.Spó³ka uzyska³a stabilizacjê ekonomiczn¹. Kszta³towanie siê zysku netto w latach 2006––2012 przedstawia rysunek 1.

W celu optymalizacji wykorzystania Ÿróde³ energii oraz pozyskania dodatkowych do-chodów w po³owie 2010 roku uruchomiono trzy silniki (generatory) gazowe (zainstalowanew Kot³owni Centralnej w Zakopanem) do produkcji energii elektrycznej i ciep³a w koge-neracji. £¹czna moc elektryczna zainstalowanych silników wynosi 1,653 MWe, natomiast³¹czna moc cieplna 2,1 MWt. Energia elektryczna sprzedawana jest do zak³adu energetycz-nego, dodatkowo Spó³ka uzyskuje dochody ze œwiadectw pochodzenia wyprodukowanejenergii. Uzyskane efekty produkcji i sprzeda¿y energii elektrycznej przedstawia tabela 3.

Kolejnym dodatkowym Ÿród³em dochodów jest tak¿e wykorzystanie mechanizmówzawartych w Protokole z Kioto. PEC Geotermia Podhalañska SA, na mocy stosownychporozumieñ – zarówno na szczeblu rz¹dowym, jak i firm partnerskich – realizuje projektw ramach mechanizmu wspólnych wdro¿eñ (ang. Joint Implementation Mechanizm pn.

28

Tabela 2

PEC Geotermia Podhalañska SA: przychody ze sprzeda¿y ciep³a w 2006–2012 r.

Table 2

PEC Geotermia Podhalañska SA: heat sales’ revenues, 2006–2012

„Rozszerzenie i rozwój energii geotermalnej, Zakopane, Polska”. Poprzez budowê nowychsieci cieplnych oraz pod³¹czanie kolejnych budynków nastêpuje redukcja lub unikniêcieemisji gazów cieplarnianych. Powsta³e w ten sposób jednostki redukcji emisji sprzedawanes¹ do kraju partnera projektu, tj. Królestwa Danii. Do tej pory przychody ze sprzeda¿yjednostek emisji przekroczy³y kwotê 1,4 mln z³otych (tab. 4).

29

Rys. 1. PEC Geotermia Podhalañska SA: kszta³towanie siê zysku netto w 2006–2012 r.

Fig. 1. PEC Geotermia Podhalañska SA: development of net profit in 2006–2012

Lp. Wyszczególnienie jednostka 2010 2011 2012

1 Produkcja energii elektrycznej MWh 1 492,886 5 327,973 4 195,298

2 IloϾ sprzedanej energii elektrycznej MWh 1 309,967 4 791,517 3 668,277

4 Przychody ze sprzeda¿y energii elektrycznej PLN 281 266,25 916 210,40 605 116,54

7 Przychody ze sprzeda¿y œwiadectw pochodzenia PLN 3 236,44 188 791,66 1 032 262,14

8 Razem przychody ze sprzeda¿y energii elektrycznej i œwiadectw pochodzenia PLN 284 502,69 1 105 002,06 1 637 378,68

Tabela 3

PEC Geotermia Podhalañska SA: efekty produkcji i sprzeda¿y energii elektrycznej, 2010–2012 r.

Table 3

PEC Geotermia Podhalañska SA: effects of the production and sale of electricity, 2010–2012

Tabela 4

PEC Geotermia Podhalañska SA: przychody ze sprzeda¿y jednostek emisji gazów cieplarnianych,

2011–2012 r.

Table 4

PEC Geotermia Podhalañska SA: revenues from the sale of greenhouse gas emissions, 2011–2012

30

Tabela 5

PEC Geotermia Podhalañska SA: zbiorcze zestawienie pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w 2008–2012 r.

Table 5

PEC Geotermia Podhalañska SA: summary list of connections to the district heating network in 2008–2012

2.3. Pozycja na lokalnym rynku ciep³a

Spó³ka corocznie przy³¹cza do sieci ciep³owniczej kilkudziesiêciu nowych odbiorców.Szacuje siê, ¿e obecnie udzia³ ciep³a geotermalnego wynosi oko³o 35% rynku ciep³a w Za-kopanem, natomiast warto podkreœliæ, ¿e w Bañskiej Ni¿nej – pierwszej w Polsce miejsco-woœci, gdzie uruchomiono ogrzewanie geotermalne – ponad 80% budynków korzysta z cie-p³a geotermalnego.

Dynamiczny rozwój nowych pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej pozwoli³ na osi¹gniêcie nakoniec 2012 roku mocy zamówionej u odbiorców ponad 57 MW. Szczegó³owe dane na tematpod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w latach 2008–2012 podaje tabela 5.

Efektem nowych pod³¹czeñ by³ systematyczny wzrost sprzeda¿y ciep³a; w tabeli 6podano zestawienie sprzeda¿y ciep³a w po³¹czeniu z przyrostem iloœci odbiorców w latach2005–2012.

Jak wczeœniej wspomniano, sprzeda¿ ciep³a w roku 2012 wzros³a w stosunku do roku2007 o 30%, natomiast moc zamówiona per saldo o 20%, z czego wzrost w wynikuzrealizowanych przy³¹czeñ o 14,7 MW oraz spadek w wyniku obni¿enia mocy przezodbiorców o 4,9 MW.

Udzia³ ciep³a geotermalnego na rynku ciep³a systematycznie wzrasta, co jest wynikiemnie tylko wzglêdów ekologicznych i wygody w obs³udze, ale przede wszystkim konku-rencyjnych cen w stosunku do innych noœników ciep³a, co przedstawia rysunek 2.

31

Tabela 6

PEC Geotermia Podhalañska SA: zestawienie iloœciowe sprzeda¿y ciep³a i liczby odbiorców

w 2005–2012 r.

Table 6

PEC Geotermia Podhalañska SA: summary of heat sales and number of customers in 2005–2012

MW – moc uzyskana na koniec grudnia danego rokuGJ – wielkoœæ sprzeda¿y ciep³a w danym rokuSpadek iloœci odbiorców w roku 2012 w stosunku do roku 2011 wynika z zamiany umów na dostawê ciep³a

w budynkach wielorodzinnych z indywidualnych z mieszkaniami na jedn¹ z zarz¹dcami budynków

Jak widaæ z wykresów przedstawionych na rysunku 2, od roku 2008 Spó³ka prowadzipolitykê stabilnych cen, dziêki czemu pozyskuje nowych odbiorców, co przek³ada siê nadobre wyniki ekonomiczne.

3. EFEKT EKOLOGICZNY DZIA£ALNOŒCI PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA S.A.

Jednym z podstawowych celów dzia³alnoœci PEC Geotermia Podhalañska SA jest reduk-cja zanieczyszczenia powietrza i poprawienie stanu œrodowiska naturalnego regionu poprzezogrzewanie geotermalne. Cel ten jest osi¹gany przez zastêpowanie energi¹ geotermaln¹konsumpcji paliw kopalnych – w szczególnoœci wêgla i jego pochodnych. Poprzez dzia³aniaPEC Geotermia Podhalañska S.A. osi¹gniêty zosta³ znacz¹cy efekt ekologiczny. W latach1999–2012 zredukowano emisjê CO2 do atmosfery o ponad 330 tys. ton, ograniczonostê¿enie SO2 oraz zredukowano stê¿enie py³u zawieszonego. Rysunek 3 przedstawia ca³-kowit¹ roczn¹ redukcjê emisji CO2 osi¹gniêt¹ wskutek zrealizowanych pod³¹czeñ w latach1999–2012.

32

Rys. 3. PEC Geotermia Podhalañska SA: ca³kowita roczna redukcja emisji CO2 osi¹gniêta wskutek

zrealizowanych pod³¹czeñ do sieci ciep³owniczej w 1999–2012 r.

Fig. 3. PEC Geotermia Podhalañska SA: total annual CO2 emissions reduction resulted from

connections to heating network in 1999–2012

4. PERSPEKTYWY ROZWOJU ENERGETYKI GEOTERMALNEJ NA PODHALU

Zwiêkszaj¹ca siê œwiadomoœæ ekologiczna spo³eczeñstwa oraz konkurencyjnoœæ cenowaciep³a geotermalnego powoduje wzrost zainteresowania odbiorców wykorzystaniem energiigeotermalnej do celów ciep³owniczych. Niew¹tpliw¹ zalet¹ wykorzystania energii geoter-malnej, mimo relatywnie wysokich nak³adów inwestycyjnych, jest jej odnawialnoœæ orazniezale¿noœæ od zewnêtrznych dostawców i œwiatowych cen noœników energii. Wartoœædodan¹ generuje tak¿e ekologiczny charakter energii geotermalnej. Region Podhala prze-¿ywa okres dynamicznego rozwoju. Powstaj¹ nowe obiekty infrastruktury turystycznej,w szczególnoœci hotele i pensjonaty. Sukcesywne przy³¹czanie siê tych obiektów do siecigeotermalnej podyktowane jest nie tylko wzglêdami ekologicznymi, ale równie¿ bezob-s³ugowoœci¹ funkcjonowania wymiennika ciep³a, co przek³ada siê na zdecydowanie ni¿szekoszty obs³ugi w stosunku do konwencjonalnych kot³owni.

Ceny ciep³a z geotermalnej sieci ciep³owniczej s¹ dziœ zdecydowanie konkurencyjnew stosunku do gazu ziemnego, oleju opa³owego i energii elektrycznej wykorzystywanychdo ogrzewania budynków.

Projekt geotermalny to nie tylko korzyœæ dla œrodowiska naturalnego, ale równie¿korzystna alternatywa ekonomiczna dla mieszkañców Podhala. Wyniki Spó³ki potwierdzaj¹,¿e inwestowanie w geotermiê jest tak¿e op³acalne ekonomicznie. Polityka stabilnych cenoraz wiarygodnoœæ Spó³ki powoduj¹, ¿e coraz wiêcej odbiorców wyra¿a zainteresowaniepod³¹czaniem siê do sieci ciep³owniczej. W roku 2013 zakoñczono wiercenie kolejnegoodwiertu produkcyjnego pozwalaj¹cego zwiêkszyæ moc Ÿród³a geotermalnego o ponad 50%.Po zrealizowaniu inwestycji towarzysz¹cych pozwoli to na pod³¹czenie kolejnych od-biorców i obni¿enie w pocz¹tkowym okresie kosztów gazu ziemnego wykorzystywanegow kot³owni szczytowej (obecnie udzia³ gazu w produkcji energii cieplnej Spó³ki wynosioko³o 25%). Jest szansa, aby za parê lat udzia³ ciep³a z sieci PEC Geotermia PodhalañskaS.A. osi¹gn¹³ 50% udzia³ w rynku ciep³a.

PODSUMOWANIE

PEC Geotermia Podhalañska S.A. obchodzi w roku 2013 jubileusz 20 lat dzia³alnoœci.Czy projekt geotermalny na Podhalu okaza³ siê sukcesem? 5 czerwca 2013 roku, podczasGali XI edycji Nagrody Gospodarczej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej osobiœciewrêczy³ Nagrodê Gospodarcz¹ dla PEC Geotermia Podhalañska S.A. Nagroda GospodarczaPrezydenta RP jest najbardziej presti¿owym wyró¿nieniem gospodarczym w Polsce, nazy-wana przez wiele mediów „Polskim Gospodarczym Noblem”. Podstawowymi celami przyz-nawania Nagród Gospodarczych Prezydenta RP s¹:– podziêkowanie i uhonorowanie firm i zespo³ów naukowych, wnosz¹cych ogromny

wk³ad w rozwój gospodarczy kraju,– budowanie presti¿u i pozytywnego obrazu polskiej gospodarki,

33

– tworzenie pozytywnej atmosfery wokó³ przedsiêbiorców i ich firm, które odnosz¹ suk-cesy na polskim i zagranicznych rynkach, tworz¹ nowe miejsca pracy, stosuj¹ w biznesiezasady szeroko pojêtej etyki,

– promowanie pozytywnych wzorców i zachowañ na rynku,– upowszechnianie metod osi¹gania sukcesu w gospodarce.

Przyznanie Nagrody Gospodarczej prezydenta RP (której czytelne i ostre kryteria obej-muj¹ ca³okszta³t dzia³alnoœci kandydatów od wyników ekonomicznych po ochronê œro-dowiska) PEC Geotermia Podhalañska SA potwierdzi³o s³usznoœæ realizowanego, a za-pocz¹tkowanego w latach osiemdziesi¹tych XX wieku projektu geotermalnego, a uznanieznalaz³y wysoki poziom naukowy i techniczny zastosowanych rozwi¹zañ, osi¹gane efektyekologiczne, ekonomiczne i spo³eczne. Wszystkie te czynniki potwierdzaj¹, ¿e geotermiajest dobrym wyborem, niezawodnym i sprawdzaj¹cym siê w polskich warunkach Ÿród³emenergii.

PEC GEOTERMIA PODHALAÑSKA SA – CURRENT STATE,

DEVELOPMENT PROSPECTS.

ECOLOGICALLY AND ECONOMICALLY “IN PLUS”

ABSTRACT

The paper presents the main facts from the history of the Podhale geothermal heating project development, theeffects of PEC Geotermia Podhalañska SA’s activities in the last five years as well as development prospects. Itspurpose is to show the possibility of using geothermal energy source, and to demonstrate the benefits to theenvironment and to consumers of geothermal heat.

KEY WORDS

Geothermal energy, geothermal heating project, ecological benefits, economic effect, 20th anniversary,Podhale

Rys. 2. Podhale: zestawienie kosztów ogrzewania z zastosowaniem ró¿nych noœników ciep³a

Fig. 2. Podhale: summary of the costs of heating using various heat carriers