Polska 2030

1

Polska 2030

Polska 2030Wyzwania rozwojowe

Zmiana demograficzna / rynek pracy

Paweł Kaczmarczyk

Polska 2030

Sytuacja demograficzna dziś i w przyszłości

Polska 2030

Sytuacja demograficzna Polski na początku XXI wieku

Na początku XXI wieku Polska jest wciąż krajem relatywnie młodym w sensie demograficznym.

W najbliższych dekadach należy oczekiwać niekorzystnych zmian w strukturze wiekowej ludności.

Na zmiany te wpływ będą miały dwa kluczowe procesy – zmiany w sferze dzietności oraz starzenie się populacji.

Liczba ludności (w mln) oraz jej zmiana w stosunku do roku poprzedniego (w %), 1946–2006

Ruch naturalny oraz migracje netto w Polsce, 1950-2007

Źródło: Fihel i Okólski 2007.Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

4

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności

Współczynnik dzietności ogólnej (TFR)* w krajach Europy, 1990 (lewy panel) i 2006 (prawy panel)

Źródło: Fihel i Okólski 2007.

5

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności – uwarunkowania 6

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności - uwarunkowania

Deinstytucjonalizacja, destabilizacja oraz opóźnianie procesu tworzenia rodziny w Europie

Źródło: Hantrais 2005: 12, za: I.E. Kotowska (red.) (2008), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.

7

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności - uwarunkowania

Cząstkowe współczynniki płodności, Polska 1975–2006

Źródło A. Matysiak, „Zatrudnienie kobiet w Polsce: bariera czy warunek dla posiadania dzieci?”, w: I.E. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2009.

8

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności - uwarunkowania Współczynniki aktywności zawodowej kobiet w wybranych krajach europejskich, według wieku, Polska (górny

panel) i Szwecja (dolny panel) 1970–2004

Źródło: Stefańska 2008: 55, za: I.E. Kotowska (red.) (2008), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.

9

Polska 2030

Zmiany w sferze dzietności - perspektywy

Kohortowe współczynniki dzietności wybranych roczników kobiet urodzonych w latach 1946–1980

Źródło: D. Holzer-Żelażewska, K. Tymicki, „Przemiany płodności w Polsce w latach 1945–2007: ujęcie przekrojowe i wzdłużne”, Studia Demograficzne, 2008.

10

Polska 2030

Wydłużanie się przeciętnego trwania życia i jego skutki

Odsetek osób w wieku 0–19 oraz 65 i więcej lat, 1988–2003Przeciętne trwanie życia, 1950–2006

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Polska 2030

Przyszłość demograficzna Polski

Ruch naturalny i migracje, Polska 1989-2030 Ludność Polski wg wieku, 1989-2030

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUSŹródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wg projekcji GUS w perspektywie roku 2030:

wielkość populacji zmniejszy się o około 1,3 mln

liczba osób w wieku pow. 60 lat zwiększy się do około 10 mln (2006: 7 mln)

zmniejszy się liczba osób w wieku produkcyjnym.

12

Polska 2030

Przyszłość demograficzna Polski

Struktura ludności Polski – 1990–2030

Źródło: GUS (prognoza 2008).

13

Polska 2030

Zmiany demograficzne a system emerytalny

W obliczu prognozowanych zmian demograficznych kluczową kwestią staje się kształt i funkcjonowanie systemu emerytalnego.

„Odporność” systemu emerytalnego na zmiany demograficzne zależy od konstrukcji systemu świadczeń:- świadczenia aktuarialnie niezbilansowane: wzrost liczby beneficjentów wzrost łącznych wydatków na transfery finansowanie?- świadczenia aktuarialnie zbilansowane: wzrost liczby beneficjentów automatyczne dostosowanie wysokości świadczeń do nowej sytuacji demograficznej,

Wprowadzany od 1999 roku powszechny system emerytalny ma wbudowane mechanizmy zachęcające do wydłużania aktywności zawodowej, a począwszy od 2014 r. zapewni automatyczne dostosowanie wydatków na nowo przyznawane świadczenia emerytalne do zmieniających się warunków demograficznych.

14

Ludność w starszym wieku według 5-letnich grup wieku (w tys. osób)

Źródło: GUS (prognoza 2008).

Polska 2030

Dlaczego warto kontynuować reformę systemu emerytalnego?

Symulacje wydatków na wcześniejsze emerytury i emerytury pomostowe w latach 2009-2032, w mld zł

Źródło: ZUS, KRUS, obliczenia własne

Problem: wiele wyjątków w postaci subsystemów oferujących świadczenia aktuarialnie niezbilansowane reforma w kierunku wytyczonym przez system powszechny jako nieuniknione następstwo procesów demograficznych i warunek dalszej modernizacji Polski.

15

Udział wydatków na emerytury z systemów o charakterze aktuarialnie niezbilansowanym oraz świadczenia przedemerytalne w PKB w Polsce w 2007 r.

Źródło: ZUS, KRUS, obliczenia własne

Polska 2030

Dlaczego warto kontynuować reformę systemu emerytalnego?

Wysokość emerytury brutto (emerytura bazowa* w 2005 r. = 100)

Źródło: GUS, obliczenia DAS KPRM.

16

Polska 2030

Potencjał demograficznySolidne fundamenty rozwoju Polski

17

Polska 2030

Zmiana demograficzna a organizacje pozarządowe

Obszary aktywnościI Dzietność

-Infrastruktura opiekuńcza-Cykl życia / cykl kariery-Firmy przyjazne rodzicom-Edukacja, w tym edukacja seksualna-Konflikt kulturowy rola mężczyzn i kobiet w życiu gospodarczym, społecznym, politycznym itp.

II Starzenie się-Silver economy – jak wykorzystać potencjał seniorów?-Edukacja ekonomiczna – przugotowanie do funkcjonowania w nowych warunkach demograficznych (np. system emerytalny)-Uczenie się przez całe życie-Infrastruktura opiekuńcza

18

Polska 2030

Zmiana demograficzna a organizacje pozarządowe

Obszary aktywności

III Stan zdrowia Polaków-Profilaktyka-Promocja zdrowego stylu życia-Edukacja-Programy specjalne (likwidacja nadwyżek umieralności: mężczyźni 40-59, choroby krążenia, rak szyjki macicy)

IV Migracje-Migracje powrotne – jak wykorzystać ich potencjał?-Migranci i ich rodziny – w Polsce i za granicą-Polska jako kraj imigracyjny – integracja we wszystkich wymiarach- Migracje azylantów i poszukiwaczy azylu.

19

Polska 2030

Polski rynek pracy dziś...

Polska 2030

Polski rynek pracy – główne cechy

•Niska aktywność..

Stan:

Niska aktywność ekonomiczna i zatrudnienie,

Wysokie bezrobocie strukturalne,

Późna aktywizacja i wczesne wychodzenie z rynku pracy – w szczególności znaczenie ‘indukowanej instytucjonalnie’ wczesnej dezaktywizacji Polaków.

Ewolucja (dynamika ):

Wzrost płac, produktywności i konkurencyjności

Rosnące zróżnicowania

Wykształcenie jako coraz ważniejsze kryterium sukcesu na rynku pracy,

Inne elementy zróżnicowania: wiekowe, terytorialne - obok centrów rozwoju istnieją regiony wyraźnie zapóźnione.

Dynamika płac według wykształcenia w latach 1996-2006

Główne wskaźniki rynku pracy w Polsce w roku 2007 w porównaniu do krajów regionu i średniej dla UE

21

Źródło: CASE Doradcy

Źródło: Eurostat

Polska 2030

Wczesna dezaktywizacja dotyczy przede wszystkim mężczyzn, a nie kobiet

Employment rates according to age and gender in Poland in 2007 and EU average for the same period.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

y15_24 y25_39 y40_44 y45_49 y50_54 y55_64

Age groups

Em

plo

ym

en

t ra

tes

Males EU15

Females EU15

Males in Poland

Females in Poland

Polska 2030

Starsi pracownicy w krajach postkomunistycznych są relatywnie mniej produktywni niż w krajach zachodnich

Estimated age wage profiles for selected EU countries in 2004 (own research)

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

1.1

1.2

estonia germany hungary italy

poland uk eastern germany western germany

Polska 2030

Cechy sprawnego rynku pracy przyszłości… niedalekiej…Bezpieczeństwo zatrudnienia a nie etatu – mobilność zawodowa

Rynek pracy oparty na zasadzie flexicurity – bezpieczeństwo pracy powiązane z łatwością znalezienia kolejnej pracy

Rozwinięty system edukacji ustawicznej, gotowość do uczenia się przez całe życie

Gotowość do częstych zmian pracy, zwiększanie kwalifikacji, tak, by nadążać za zmianami technologicznymi

Mobilność przestrzenna Elastyczny rynek pracy wymaga mobilności terytorialnej – gotowości i możliwości podejmowania pracy poza miejscem zamieszkania

Niekonwencjonalne formy zatrudnienia Współczesne miejsce pracy to niekoniecznie zatrudnienie w określonym miejscu, na pełen etat i na czas określony – wiele umów ma charakter tymczasowy, wiąże się z konkretnym przedsięwzięciem

Elastyczne prawo pracy i płacy Prawo pracy pozwalające swobodnie regulować czas pracy, jej formę i okres zatrudnienia, płace dostosowujące się do zmiennych warunków rynkowych

Opłacalność podjęcia pracy – workfare state zamiast welfare state

System podatkowy i zabezpieczenia społecznego zorientowany na promocję aktywności zawodowej

Efektywny system pośrednictwa pracy i aktywizacji zawodowej

Dostęp do efektywnego pośrednictwa pracy wspartego systemem podnoszenia kwalifikacji

24

Polska 2030

Polski rynek pracy – czy jesteśmy gotowi na zmiany?

Aktywna pomoc służb zatrudnienia skierowana jest nie do tych którzy najbardziej jej potrzebują,

Prawo pracy jest relatywnie elastyczne, ale niektóre jego aspekty pozostają zbyt restrykcyjne,

Związki zawodowe pełnią przede wszystkim rolę polityczną, w niewielkim stopniu zajmują się ochroną interesów indywidualnych pracowników.

Uczestnictwo w jakichkolwiek formach edukacji w Polsce w porównaniu do średniej dla UE,

25

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

Zmiana pracy wciąż budzi obawy,

Edukacja ustawiczna jest mało rozpowszechniona,

Elastyczność jest raczej koniecznością a nie wyborem pracownika,

System zabezpieczenia społecznego zniechęca do aktywności (bardzo niski „zysk” ze znalezienia pracy czy wzrostu dochodów),

Polska 2030

Sprawny rynek pracyMikropolityki rozwoju26

Polska 2030

Rynek pracy a organizacje pozarządowe

Obszary aktywności

I Aktywność zawodowa-Nowy model systemu wsparcia rynku pracy-Usługi zatrudnieniowe-Edukacja-Programy specjalne skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy-Cykl życia / cykl kariery…

II Ochrona praw pracowniczych-Przedefiniowanie roli związków zawodowych-Ochrona osób funkcjonujących poza prawem pracy (elastyczne formy zatrudnienia, imigranci, pracownicy nielegalni)

27

Polska 2030

Rynek pracy a organizacje pozarządowe

Obszary aktywności

III Adaptacyjność-Nowy wymiar systemu edukacyjnego-Uczenie się przez całe życie-Działania na obszarach „szczególnie zagrożonych” (np. monokultura gospodarcza)-Wsparcie procesu mobilności wewnętrznej

28