Michał Kaczmarczyk

1

Michał Kaczmarczyk WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII w LO(zakres podstawowy; klasy 1-3 szkoły ponadpodstawowej) Wymagania edukacyjne z biologii dla klas pierwszych (C,D,E,F,G) szkoły ponadpodstawowej w zakresie podstawowym. Biologia na czasie 1. Nowa era

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca

1. Znaczenie nauk biologicznych

1. Znaczenie nauk

biologicznych

Uczeń:

• definiuje pojęcie

biologia

• wskazuje cechy

organizmów

• wymienia dziedziny

życia, w których mają

znaczenie osiągnięcia

biologiczne

• wykorzystuje

różnorodne źródła i

metody do pozyskiwania

informacji

Uczeń:

• wyjaśnia, jakie cechy

mają organizmy

• podaje przykłady

współczesnych osiągnięć

biologicznych

• wyjaśnia znaczenie nauk

przyrodniczych w

różnych dziedzinach

życia

• odróżnia wiedzę

potoczną od wiedzy

uzyskanej metodami

naukowymi

Uczeń:

• omawia cechy

organizmów

• wyjaśnia cele, przedmiot

i metody badań

naukowych

w biologii

• omawia istotę kilku

współczesnych odkryć

biologicznych

• analizuje różne źródła

informacji pod względem

ich wiarygodności

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym

polegają współczesne

odkrycia biologiczne

• analizuje wpływ

rozwoju nauk

biologicznych na różne

dziedziny życia

• wyjaśnia, czym zajmują

się różne dziedziny nauk

biologicznych, np.

bioinformatyka

Uczeń:

• wykazuje związek

współczesnych odkryć

biologicznych z

rozwojem metodologii

badań biologicznych

• wyjaśnia związek

pomiędzy nabytą wiedzą

biologiczną

a przygotowaniem do

wykonywania różnych

współczesnych zawodów

• odnosi się krytycznie do

informacji pozyskanych

z różnych źródeł, w tym

internetowych

2. Zasady prowadzenia


• wymienia metody

poznawania świata

• definiuje pojęcia

doświadczenie,

obserwacja, teoria

naukowa, problem

badawczy, hipoteza,

próba badawcza, próba

kontrolna, wniosek

• wymienia etapy badań

biologicznych

• wskazuje różnicę

miedzy obserwacją

a doświadczeniem

• rozróżnia problem

badawczy od hipotezy

• rozróżnia próbę

badawczą od próby

kontrolnej

• odczytuje i analizuje

informacje tekstowe,

graficzne i liczbowe


polega różnica między

obserwacją

a doświadczeniem

• formułuje główne etapy

badań do konkretnych

obserwacji i doświadczeń

biologicznych

• wyjaśnia i omawia

zasady prowadzenia

i dokumentowania badań

• analizuje etapy

prowadzenia badań

biologicznych

• ocenia poprawność

zastosowanych procedur

badawczych

• planuje, przeprowadza

i dokumentuje proste

doświadczenie

biologiczne

• określa warunki

doświadczenia

• właściwie planuje

obserwacje

i doświadczenia oraz

interpretuje ich wyniki

• stosuje dwa rodzaje prób

kontrolnych

w przeprowadzonych

doświadczeniach

2

• wskazuje sposoby

dokumentacji wyników


• odróżnia fakty od opinii • planuje przykładową

obserwację biologiczną

• wykonuje dokumentację

przykładowej obserwacji

• interpretuje i przetwarza

informacje tekstowe,

graficzne, liczbowe

w typowych sytuacjach

• formułuje wnioski

• odnosi się do wyników

uzyskanych przez innych

badaczy

• wskazuje różnice

między danymi

ilościowymi

a danymi jakościowymi

3. Obserwacje biologiczne • wskazuje różnicę

między obserwacją

makroskopową

a obserwacją

mikroskopową

• wymienia, jakie obiekty

można zobaczyć gołym

okiem, a jakie przy użyciu

różnych rodzajów

mikroskopów

• podaje nazwy

elementów układu

optycznego i układu

mechanicznego

mikroskopu optycznego

• wymienia cechy obrazu

oglądanego pod

mikroskopem optycznym

• obserwuje pod

mikroskopem optycznym

gotowe preparaty

• przedstawia zasady

mikroskopowania

• prowadzi samodzielnie

obserwacje makro- i

mikroskopowe

• oblicza powiększenie

mikroskopu

• wyjaśnia sposób

działania mikroskopów:

optycznego

i elektronowego

• porównuje działanie

mikroskopu optycznego

z działaniem mikroskopu

elektronowego

• wymienia zalety i wady

mikroskopów optycznych

oraz elektronowych

• definiuje i stosuje

pojęcie zdolność

rozdzielcza przy opisie

działania różnych typów

mikroskopów

• wykonuje samodzielnie

preparaty mikroskopowe

• przeprowadza

obserwację

przygotowanych

preparatów

mikroskopowych

• prawidłowo

dokumentuje wyniki

obserwacji preparatów

mikroskopowych

• planuje i przeprowadza

nietypowe obserwacje

• na podstawie różnych

zdjęć, zamieszczonych

w literaturze popularno-

-naukowej wskazuje, za

pomocą jakiego

mikroskopu uzyskano

przedstawiony obraz oraz

uzasadnia swój wybór


źródeł wiedzy objaśnia

zastosowanie

mikroskopów

w diagnostyce chorób

człowieka

2. Chemiczne podstawy życia

1. Skład chemiczny

organizmów.

Makro- i mikroelementy

• klasyfikuje związki

chemiczne na organiczne

i nieorganiczne

• wymienia związki

budujące organizm

• klasyfikuje pierwiastki

na makroelementy

i mikroelementy


pierwiastki biogenne

• wyjaśnia pojęcia

makroelementy

i mikroelementy

• wymienia znaczenie

wybranych makro-

I mikroelementów

• przedstawia

hierarchiczność budowy

organizmów na

przykładzie człowieka

• omawia znaczenie

wybranych makro-

I mikroelementów

• uzasadnia słuszność

stwierdzenia, że

pierwiastki są

podstawowymi

składnikami organizmów

• wskazuje kryterium

podziału pierwiastków


źródeł wiedzy wskazuje

pokarmy, które są

źródłem makro-

i mikroelementów

3

• wymienia pierwiastki

biogenne

2. Znaczenie wody dla

organizmów

• wymienia właściwości

wody

• wymienia funkcje wody

dla organizmów

• podaje znaczenie wody

dla organizmów

• przedstawia właściwości

wody

• wyjaśnia znaczenie

wody dla organizmów

• charakteryzuje

właściwości

fizykochemiczne wody i

ich znaczenie dla

organizmów

• uzasadnia znaczenie

wody dla organizmów

• określa, za jakie

właściwości wody

odpowiadają wskazane

zjawiska, np. unoszenie

lodu na powierzchni

wody


między właściwościami

wody a jej rolą w

organizmie

• przedstawia i analizuje

zawartość wody w

różnych narządach ciała

człowieka

• przeprowadza

samodzielnie nietypowe

doświadczenia dotyczące

zmian napięcia

powierzchniowego wody

oraz właściwie

interpretuje wyniki

3. Węglowodany –

budowa i znaczenie

• klasyfikuje

węglowodany na cukry

proste, dwucukry

i wielocukry


cukrów prostych,

dwucukrów

i wielocukrów

• nazywa wiązanie

O-glikozydowe


cukrów prostych,

dwucukrów i

wielocukrów

• określa kryterium

klasyfikacji

węglowodanów

• wyjaśnia, w jaki sposób

powstaje wiązanie

O-glikozydowe

• omawia występowanie

i znaczenie cukrów

prostych, dwucukrów

i wielocukrów

• wskazuje sposoby

wykrywania glukozy i

skrobi


w budowie między

poszczególnymi cukrami

prostymi

• porównuje i

charakteryzuje budowę

wybranych cukrów

prostych, dwucukrów

i wielocukrów

• ilustruje powstawanie

wiązania O-

glikozydowego


doświadczenie

pozwalające wykryć

glukozę w soku

z winogron i skrobię

w bulwie ziemniaka

• uzasadnia, że wybrane

węglowodany pełnią

funkcję zapasową

• planuje doświadczenie

mające na celu wykrycie

glukozy i skrobi

w materiale biologicznym

4. Białka – budulec życia • przedstawia budowę

aminokwasów

• podaje nazwę wiązania

między aminokwasami

• wyróżnia białka proste

i złożone

• podaje przykłady białek

prostych i złożonych

• wymienia funkcje białek

w organizmie człowieka

• podaje kryteria

klasyfikacji białek

• wskazuje wiązanie

peptydowe

• omawia funkcje

przykładowych białek

• odróżnia białka proste

od złożonych

• wskazuje grupy

funkcyjne aminokwasów,

które biorą udział w

tworzeniu wiązania

peptydowego

• przedstawia rolę

podstawnika (R)

w aminokwasie

• charakteryzuje

przykładowe białka w

pełnieniu określonej

funkcji


budowy białek z ich

funkcjami w organizmie

człowieka

4

5. Właściwości

i wykrywanie białek


koagulacja

i denaturacja

• wymienia czynniki

wywołujące koagulację

i denaturację białka

• opisuje doświadczenie

wpływu jednego

z czynników

fizykochemicznych na

białko


polegają koagulacja

białka

i denaturacja białka

• określa warunki, w

których zachodzą

koagulacja białka

i denaturacja białka

• klasyfikuje czynniki

wywołujące denaturację,

dzieląc je na czynniki

fizyczne i chemiczne

• zgodnie z instrukcją

przeprowadza

doświadczenie wpływu

wybranego czynnika na

białko

• rozróżnia koagulację

białka od denaturacji

białka


wpływu różnych

czynników


białko

• porównuje proces

koagulacji białek

z procesem denaturacji

białek

• wskazuje znaczenie

koagulacji i denaturacji

białek dla organizmów

• przeprowadza

doświadczenie dotyczące

wpływu różnych

czynników


białka


doświadczenie

wykrywające białka

w materiale biologicznym

6. Lipidy – budowa

i znaczenie

• klasyfikuje lipidy ze

względu na budowę

cząsteczki

• przedstawia budowę

lipidów prostych

i złożonych

• nazywa wiązanie

estrowe

• wymienia znaczenie

lipidów

• podaje różnicę między

lipidami prostymi a

lipidami złożonymi

• odróżnia tłuszcze

właściwe od wosków

• klasyfikuje kwasy

tłuszczowe na nasycone

i nienasycone

• przedstawia klasyfikację

lipidów – wskazuje

kryterium tego podziału

(konsystencja,

pochodzenie)

• charakteryzuje lipidy

proste

i lipidy złożone

• przeprowadza


wykrywania obecności

lipidów w nasionach

słonecznika

• wskazuje związek

między obecnością

wiązań podwójnych w

kwasach tłuszczowych

a właściwościami lipidów

• porównuje poszczególne

grupy lipidów

• omawia budowę

fosfolipidów i ich

znaczenie

w rozmieszczeniu w

błonie biologicznej


między budową

poszczególnych lipidów a

funkcjami, które pełnią w

organizmach


doświadczenia dotyczące

wykrywania lipidów

w materiale roślinnym

7. Budowa i funkcje

kwasów nukleinowych

• wyróżnia rodzaje

kwasów nukleinowych

• wymienia elementy

budowy nukleotydu DNA

i RNA

• przedstawia znaczenie

DNA i RNA

• określa lokalizację DNA

i RNA w komórkach

• charakteryzuje budowę

DNA i RNA


polega komplementarność

zasad azotowych

• wymienia inne rodzaje

nukleotydów

• wskazuje wiązania

występujące w DNA


chemiczną i przestrzenną

DNA i RNA

• odróżnia nukleotydy

budujące DNA od

nukleotydów budujących

RNA

• charakteryzuje

podobieństwa i różnice

w budowie DNA i RNA


DNA jako nośnika

informacji genetycznej

• podaje przykłady innych

nukleotydów niż

nukleotydy budujące

DNA i RNA

• wskazuje ATP jako

jeden z rodzajów

nukleotydów

5

• wymienia wiązania

występujące w DNA


replikacja

DNA

• wymienia rodzaje RNA


polega proces replikacji

DNA

3. Komórka

1. Budowa komórki

eukariotycznej


komórka

• wyróżnia komórki

prokariotyczne

i eukariotyczne

• wymienia przykłady

komórek

prokariotycznych

i eukariotycznych

• wskazuje na rysunku

i nazywa struktury

komórki eukariotycznej

• rozróżnia komórki:

zwierzęcą, roślinną

i grzybową


budowy komórki

eukariotycznej

• wskazuje i opisuje

różnice między

komórkami

eukariotycznymi

• podaje funkcje różnych

komórek w zależności od

miejsca ich występowania

• rysuje wybraną komórkę

eukariotyczną na

podstawie obserwacji

mikroskopowej

• buduje model

przestrzenny komórki

eukariotycznej

• stosuje kryterium

podziału komórek ze

względu na występowanie

jądra komórkowego

• charakteryzuje funkcje

struktur komórki

eukariotycznej

• porównuje komórki

eukariotyczne

• na podstawie

schematów, rysunków,

zdjęć i opisów wskazuje

struktury komórkowe

• na podstawie

mikrofotografii

rozpoznaje, wskazuje i

charakteryzuje struktury

komórkowe

• wykonuje samodzielnie

i obserwuje nietrwały

preparat mikroskopowy

• wyjaśnia, dlaczego

komórki mają niewielkie

rozmiary

• argumentuje i wyjaśnia

przyczyny różnic w

budowie

i funkcjonowaniu

komórek


między budową organelli

a ich funkcją

2. Budowa i znaczenie

błon biologicznych

• nazywa i wskazuje

składniki błon

biologicznych


błon biologicznych

• wymienia podstawowe

funkcje błon

biologicznych

i krótko je opisuje

• wymienia rodzaje

transportu przez błony

(transport bierny: dyfuzja

prosta i dyfuzja

ułatwiona; transport

• omawia model budowy

błony biologicznej

• wyjaśnia funkcje błon

biologicznych

• wyjaśnia różnice między

transportem biernym

a transportem czynnym

• odróżnia endocytozę od

egzocytozy

• analizuje schematy

transportu substancji

przez błony biologiczne

• stosuje pojęcia roztwór

hipertoniczny, roztwór

• omawia właściwości

błon biologicznych

• charakteryzuje rodzaje

transportu przez błony

biologiczne

• wyjaśnia rolę błony

komórkowej

• porównuje zjawiska

osmozy i dyfuzji

• przedstawia skutki

umieszczenia komórki

roślinnej oraz komórki

zwierzęcej w roztworach:

• analizuje

rozmieszczenie białek

i lipidów w błonach

biologicznych

• wyjaśnia rolę i

właściwości błony

komórkowej

i tonoplastu w procesach

osmotycznych


między budową błony

biologicznej

a pełnionymi przez nią

funkcjami



transportu substancji

przez błony biologiczne


błona biologiczna jest

selektywnie

przepuszczalna i omawia,

jakie to ma znaczenie dla

komórki

6

czynny, endocytoza i

egzocytoza)


osmoza, dyfuzja, roztwór

hipotoniczny, roztwór

izotoniczny, roztwór

hipertoniczny

izotoniczny i roztwór

hipotoniczny

• konstruuje tabelę, w

której porównuje rodzaje

transportu przez błonę

biologiczną

hipotonicznym,

izotonicznym

i hipertonicznym


między budową błon a ich

funkcjami


mające na celu badanie

wpływu roztworów

o różnym stężeniu na

zjawisko osmozy

w komórkach roślinnych

• na wybranych

przykładach wyjaśnia

różnice między

endocytozą a egzocytozą

3. Budowa

i rola jądra komórkowego


chromatyna, chromosom

• podaje budowę jądra

komórkowego

• wymienia funkcje jądra

komórkowego


chromosomu

• identyfikuje elementy

budowy jądra

komórkowego

• określa skład chemiczny

chromatyny

• wyjaśnia funkcje

poszczególnych

elementów jądra

komórkowego

• wymienia i identyfikuje

kolejne etapy upakowania

DNA w jądrze

komórkowym

• rysuje skondensowany

chromosom i wskazuje

elementy jego budowy

• charakteryzuje elementy

jądra komórkowego


chromosomu


spiralizacji chromatyny

w chromosomie


między budową jądra

komórkowego a jego

funkcją w komórce

• dowodzi przyczyn

zawartości różnej liczby

jąder komórkowych

w komórkach

eukariotycznych

• uzasadnia stwierdzenie,

że jądro komórkowe

odgrywa w komórce rolę

kierowniczą


upakowania DNA w

jądrze komórkowym

• wyjaśnia, jakie

znaczenie ma obecność

porów jądrowych

4. Składniki cytoplazmy • definiuje pojęcie cytozol

• wymienia składniki

cytozolu

• podaje funkcje cytozolu

• wymienia funkcje

cytoszkieletu

• podaje budowę oraz

funkcje mitochondriów,

siateczki

śródplazmatycznej,

rybosomów, wakuoli,

lizosomów, aparatu

Golgiego


cytoszkieletu


i funkcje siateczki

śródplazmatycznej,

rybosomów, wakuoli,

lizosomów, aparatu

Golgiego, mitochondrium

• omawia funkcje systemu

błon

wewnątrzkomórkowych

• definiuje

przedziałowość


polega funkcjonalne

powiązanie między

rybosomami, siateczką

śródplazmatyczną,

aparatem Golgiego a

błoną komórkową

• omawia funkcje wakuoli

• wyjaśnia, od czego

zależy liczba i

rozmieszczenie

mitochondriów w

komórce


między budową a funkcją

składników cytoszkieletu

• przedstawia błony

wewnątrzkomórkowe

jako zintegrowany system

strukturalno-funkcjonalny

oraz określa jego rolę

w kompartmentacji

komórki


lizosomów dla

funkcjonowania komórek

• określa zależność

między aktywnością

metaboliczną komórki a

ilością i budową

mitochondriów

• wyjaśnia rolę

przedziałów

komórkowych

w wytwarzanych przez

nie różnych substancjach,

np. enzymach

7

(kompartmentację) • porównuje siateczkę

śródplazmatyczną

szorstką

z siateczką

śródplazmatyczną gładką

• wyjaśnia rolę

rybosomów

w syntezie białek

• wyjaśnia rolę tonoplastu

komórek roślinnych

w procesach

osmotycznych

organizmu człowieka, np.

układu odpornościowego

• analizuje udział

poszczególnych organelli

w syntezie i transporcie

białek poza komórkę

5. Cykl komórkowy • definiuje pojęcia cykl

komórkowy, mitoza,

cytokineza

• przedstawia i nazywa

etapy cyklu

komórkowego

• wyjaśnia rolę interfazy

w cyklu życiowym

komórki

• analizuje schemat

przedstawiający zmiany

ilości DNA i

chromosomów

w poszczególnych

etapach cyklu

komórkowego

• charakteryzuje cykl

komórkowy

• wyjaśnia przebieg cyklu

komórkowego

• wskazuje, w jaki sposób

zmienia się ilość DNA

w cyklu komórkowym

• uzasadnia konieczność

podwojenia ilości DNA

przed podziałem komórki

• określa liczbę

cząsteczek

DNA w komórkach

różnych organizmów

w poszczególnych fazach

cyklu komórkowego

• interpretuje zależność

między występowaniem

nowotworu a zaburzonym

cyklem komórkowym

6. Znaczenie mitozy,

mejozy i apoptozy


mejoza, apoptoza

• przedstawia istotę

mitozy i mejozy


mitozy i mejozy

• wskazuje różnicę

między komórką

haploidalną a komórką

diploidalną

• opisuje efekty mejozy

• omawia na schemacie

przebieg procesu

apoptozy

• rozróżnia po liczbie

powstających komórek

mitozę od mejozy

• wskazuje, który proces –

mitoza czy mejoza –

prowadzi do powstania

gamet, uzasadnia swój

wybór

• porównuje zmiany

liczby chromosomów w

przebiegu mitozy i

mejozy


polega apoptoza


różnicy między mitozą a

mejozą

• określa znaczenie

apoptozy w prawidłowym

rozwoju organizmów

• wyjaśnia zmiany

zawartości

DNA podczas mejozy


mitozy i mejozy


mejoza jest nazwana

podziałem redukcyjnym

• argumentuje

konieczności zmian

zawartości DNA podczas

mejozy


między rozmnażaniem

płciowym a

zachodzeniem procesu

mejozy

• argumentuje, że proces

apoptozy jest ważny dla

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu

4. Metabolizm

8

1. Kierunki przemian

metabolicznych


metabolizm, anabolizm,

katabolizm

• wymienia nośniki

energii

i elektronów w komórce


ATP

• podaje funkcje ATP

• definiuje szlak

metaboliczny

i cykl metaboliczny

• wymienia cechy ATP i

jego znaczenie w

procesach metabolicznych


przenośników elektronów

• odróżnia na ilustracji

szlak metaboliczny od

cyklu metabolicznego

• wyjaśnia różnicę między

procesami katabolicznymi

a procesami

anabolicznymi

• charakteryzuje szlak

metaboliczny i cykl

metaboliczny

• omawia przemiany ATP

w ADP


między budową ATP a

jego rolą biologiczną

• wykazuje, że procesy

anaboliczne i

kataboliczne są ze sobą

powiązane

• porównuje przebieg

szlaków metabolicznych

z przebiegiem cyklów

metabolicznych


ATP sprzęga procesy

metaboliczne

• definiuje i uzasadnia

kryteria podziału

przemian metabolicznych

2. Budowa i działanie

enzymów

• definiuje pojęcia: enzym,

katalizator, kataliza

enzymatyczna, energia

aktywacji, centrum

aktywne, kompleks

enzym–substrat


enzymów

• podaje rolę enzymów

w komórce


enzymów


enzymów

• omawia właściwości

enzymów

• przedstawia sposób

działania enzymów

• wymienia etapy katalizy

enzymatycznej

• przeprowadza

doświadczenie

wykazującego wpływ

enzymów z ananasa na

białka zawarte w

żelatynie


kształtu centrum

aktywnego enzymu dla

przebiegu reakcji

enzymatycznej

• wyjaśnia mechanizm

działania i właściwości

enzymów


przyspieszania przebiegu

reakcji chemicznej przez

enzymy


katalizy enzymatycznej

• rozróżnia właściwości

enzymów

• interpretuje wyniki

przeprowadzonego

doświadczenia

wykazującego wpływ

enzymów z ananasa na

białka zawarte w

żelatynie

3. Regulacja aktywności

enzymów

• definiuje pojęcia:

inhibitor, aktywator,

ujemne sprzężenie

zwrotne


czynniki wpływające na

szybkość reakcji

enzymatycznych

• podaje rolę aktywatorów

i inhibitorów enzymów

• przedstawia sposoby

regulacji aktywności

enzymów

• określa, na czym polega

inhibicja, aktywacja

i ujemne sprzężenie

zwrotne

• opisuje wpływ

aktywatorów

i inhibitorów na przebieg

reakcji enzymatycznej

• omawia wpływ

temperatury, wartości pH

i stężenia substratu na

działanie enzymów

• wyjaśnia wpływ

stężenia substratu,

temperatury

i wartości pH na przebieg

reakcji metabolicznej

• porównuje mechanizm

działania inhibitorów

odwracalnych

z mechanizmem działania

inhibitorów

nieodwracalnych


doświadczenia


doświadczenie mające

wykazać wpływ

dowolnego czynnika na

aktywność enzymu


ujemnego sprzężenia

zwrotnego jako sposobu

regulacji przebiegu

szlaków metabolicznych

• interpretuje i przewiduje

wyniki doświadczenia

wpływu różnych

czynników na aktywność

enzymów

9

• przeprowadza

doświadczenie badające

wpływ temperatury na

aktywność katalazy

dotyczącego wpływu

wysokiej temperatury na

aktywność katalazy

4. Oddychanie

komórkowe.

Oddychanie tlenowe


oddychanie komórkowe


oddychania

komórkowego

• zapisuje reakcję

oddychania tlenowego


oddychania

komórkowego dla

funkcjonowania

organizmu

• wymienia etapy


• lokalizuje etapy

oddychania tlenowego w

komórce


wpływające na

intensywność oddychania

tlenowego

• analizuje na podstawie

schematu przebieg

glikolizy, reakcji

pomostowej, cyklu

Krebsa

i łańcucha oddechowego



w procesie oddychania

tlenowego

• omawia czynniki

wpływające na

intensywność oddychania

tlenowego

• wskazuje substraty

i produkty

poszczególnych etapów



między budową

mitochondrium

a przebiegiem procesu


• omawia przebieg



• uzasadnia, że

oddychanie komórkowe

ma charakter kataboliczny

• wskazuje miejsca

syntezy ATP w procesie


• przedstawia zysk

energetyczny z utleniania

jednej cząsteczki glukozy

w trakcie oddychania

tlenowego


między liczbą i budową

mitochondriów

a intensywnością


• porównuje zysk

energetyczny

w poszczególnych

etapach oddychania

tlenowego


łańcuch oddechowy

zachodzi wyłącznie w

warunkach tlenowych

5. Procesy beztlenowego

uzyskiwania energii


fermentacja


fermentacji

• wymienia organizmy

przeprowadzające

fermentację

• określa lokalizację

fermentacji w komórce

i ciele człowieka

• nazywa etapy

fermentacji

• odróżnia fermentację

mleczanową od

fermentacji alkoholowej

• przedstawia przebieg


fermentacji mleczanowej

• omawia wykorzystanie


i alkoholowej w życiu

człowieka

• wyjaśnia przebieg



• porównuje i wyjaśnia

różnicę między zyskiem

energetycznym

w oddychaniu tlenowym

a zyskiem energetycznym


• określa warunki

zachodzenia fermentacji

• przedstawia różnice

• porównuje drogi

przemian

pirogronianu w

fermentacji

i w oddychaniu tlenowym

• porównuje oddychanie

tlenowe z fermentacją

mleczanową

• tworzy i omawia

schemat przebiegu

fermentacji


utlenianie tego samego

substratu energetycznego

w warunkach tlenowych

dostarcza więcej energii

niż w warunkach

beztlenowych


w erytrocytach zachodzi

fermentacja mleczanowa,

a nie oddychanie tlenowe

10

• podaje zastosowanie

fermentacji w życiu

codziennym

w przebiegu fermentacji

mleczanowej i

alkoholowej

• wskazuje miejsce i rolę


w procesie fermentacji

6. Inne procesy

metaboliczne


pokarmowe jako źródła

energii


glukoneogeneza,

glikogenoliza

• wskazuje miejsce i zarys

przebiegu przemian

białek

i tłuszczów w organizmie

człowieka


polegają

glukoneogeneza

i glikogenoliza


składników

pokarmowych jako źródła

energii

• określa warunki i

potrzebę zachodzenia w

organizmie człowieka

glikogenolizy

i glukoneogenezy

• podaje znaczenie

procesu utleniania

kwasów tłuszczowych


utleniania kwasów

tłuszczowych

• na podstawie

schematów omawia

przebieg utleniania

kwasów tłuszczowych,

przemian białek

i glukoneogenezy

• wyjaśnia, w jakich

sytuacjach dochodzi do

przemian tłuszczów

i białek w komórkach

człowieka

• wyjaśnia różnicę między

glikolizą a

glukoneogenezą

• wyjaśnia przebieg

rozkładu białek, cukrów i

tłuszczów


acetylo-CoA w przebiegu

różnych szlaków

metabolicznych


organizm pozyskuje

energię ze składników

pokarmowych

• na podstawie schematu

przemian metabolicznych

określa powiązania

między

glukoneogenezą,

glikogenolizą,

oddychaniem tlenowym

oraz utlenianiem kwasów

tłuszczowych


między procesami

metabolicznymi

(utleniania kwasów

tłuszczowych,

glukoneogenezy,

glikogenolizy)

a pozyskiwaniem energii

przez komórkę

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z biologii w klasach drugich.(C,D,E) Biologia na czasie 2. Zakres podstawowy

Temat

Poziom wymagań

ocena

dopuszczająca

ocena

dostateczna

ocena

dobra

ocena

bardzo dobra

ocena

celująca

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość 1. Hierarchiczna budowa

organizmu człowieka Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:

11

• przedstawia

hierarchiczną budowę

organizmu • definiuje pojęcia:

komórka, tkanka,

narząd, układ narządów,

organizm • wymienia nazwy

układów narządów • rozpoznaje na

ilustracjach

poszczególne elementy

organizmu • wymienia główne

funkcje poszczególnych

układów narządów • definiuje pojęcie

homeostaza

• omawia główne

funkcje

poszczególnych

układów narządów • przedstawia

podstawowe

powiązania

funkcjonalne między

narządami

w obrębie

poszczególnych

układów • przedstawia

podstawowe

powiązania


układami narządów w

obrębie organizmu

• charakteryzuje

poszczególne układy

narządów

• wymienia parametry

istotne w

utrzymywaniu

homeostazy


budowy narządów z

pełnionymi przez nie

funkcjami • przedstawia powiązania


narządami w obrębie

poszczególnych układów • przedstawia powiązania


układami narządów

w obrębie organizmu • wyjaśnia mechanizmy

warunkujące homeostazę

• dowodzi, że ciało

człowieka stanowi

wielopoziomową

strukturę

• podaje na podstawie

różnych źródeł wiedzy

przykłady narządów

współpracujących ze

sobą i wyjaśnia, na

czym polega ich

współpraca

• przedstawia argumenty

potwierdzające tezę, że

między narządami

w obrębie

poszczególnych układów

istnieją powiązania

funkcjonalne

2. Tkanki: nabłonkowa,

mięśniowa i nerwowa Uczeń:

• klasyfikuje tkanki

zwierzęce • przedstawia budowę i

rolę tkanek:

nabłonkowej,

mięśniowej i nerwowej • rozpoznaje na

schematach tkanki:

nabłonkową, mięśniową

i nerwową

Uczeń:

• rozpoznaje tkanki:

nabłonkową,

mięśniową, nerwową

podczas obserwacji

preparatów pod

mikroskopem, na

schematach,

mikrofotografiach

przedstawiających

obraz spod mikroskopu

oraz na podstawie

opisu

Uczeń:

• wykonuje schematyczne

rysunki tkanek

zwierzęcych • charakteryzuje nabłonki

pod względem budowy,

roli i miejsca

występowania • porównuje tkankę

mięśniową gładką z

tkanką poprzecznie

prążkowaną serca oraz

tkanką poprzecznie

prążkowaną szkieletową

Uczeń:


między budową tkanek

a pełnionymi przez nie

funkcjami • rozpoznaje

na podstawie

obserwacji

mikroskopowych

tkanki: nabłonkową,

mięśniową i nerwową

oraz porównuje je

pod względem budowy

i funkcji

Uczeń:

• ustala, które elementy

tkanek: nabłonkowej,

mięśniowej

i nerwowej świadczą o

ich przystosowaniu do

pełnionych funkcji, oraz

potwierdza swoje zdanie

argumentami

12

• klasyfikuje tkanki na

podstawie kształtu i

liczby warstw komórek

oraz pełnionych

funkcji • charakteryzuje tkankę

mięśniową:

przedstawia jej

rodzaje, budowę,

sposób

funkcjonowania • charakteryzuje tkankę

nerwową


i sposobu

funkcjonowania • wskazuje różnice między

tkankami: nerwową,

mięśniową i nabłonkową • dostrzega oraz omawia

podobieństwa i różnice

między neuronami

a komórkami glejowymi

• uzasadnia, że istnieje

korelacja między

funkcjonowaniem

neuronów

a funkcjonowaniem

komórek glejowych

3. Tkanka łączna Uczeń:

• przedstawia budowę i

rolę tkanki łącznej


występowania tkanki

łącznej w ciele

człowieka • wymienia nazwy

rodzajów tkanki łącznej • omawia budowę tkanki

chrzęstnej i tkanki

kostnej • charakteryzuje budowę

i funkcje osocza oraz

elementów

morfotycznych krwi

Uczeń:

• podaje kryteria

podziału tkanki łącznej • charakteryzuje tkankę

łączną z

uwzględnieniem

kryteriów jej podziału


tkanek łącznych:

właściwych,

podporowych i

płynnych

Uczeń:

• charakteryzuje tkanki

łączne właściwe pod

względem budowy, roli

i występowania • określa, z których tkanek

właściwych są

zbudowane narządy

występujące


Uczeń:

• porównuje rodzaje

tkanki łącznej


między budową

danego rodzaju tkanki

łącznej a pełnioną

przez tę tkankę funkcją • charakteryzuje rodzaje

tkanki łącznej

właściwej

• omawia kryteria

podziału tkanki łącznej

płynnej

Uczeń:

• ustala, które elementy

tkanki łącznej świadczą

o jej przystosowaniu

do pełnionej funkcji,

oraz potwierdza swoje

zdanie argumentami

2. Skóra – powłoka ciała 4. Budowa i funkcje skóry Uczeń:

• wymienia nazwy warstw

skóry • podaje nazwy

elementów skóry • wymienia funkcje skóry

• wymienia nazwy

wytworów naskórka

Uczeń:

• opisuje funkcje skóry

• charakteryzuje

gruczoły skóry


skóry w termoregulacji

Uczeń:

• opisuje funkcje

poszczególnych

wytworów naskórka

• opisuje zależność

między budową a

funkcjami skóry • analizuje rolę skóry jako

narządu zmysłu

Uczeń:


między budową

a funkcjami skóry • porównuje

poszczególne warstwy

skóry pod względem

budowy

i funkcji

Uczeń:


syntezy witaminy D3 • wyjaśnia, dlaczego osoby

mieszkające na stałe w

Polsce są narażone na

niedobory witaminy D3

13

• wskazuje na rolę skóry

w termoregulacji 5. Choroby i higiena skóry Uczeń:

• wyjaśnia, czym zajmuje

się dermatologia • wymienia rodzaje

chorób skóry


chorobotwórcze będące

przyczynami wybranych

chorób skóry • przedstawia zasady

profilaktyki wybranych

chorób skóry

Uczeń:

• przedstawia

najważniejsze

informacje dotyczące

badań diagnostycznych

chorób skóry • wyjaśnia, dlaczego

należy dbać o skórę • wymienia zasady

higieny skóry

• klasyfikuje

i charakteryzuje

wybrane choroby skóry

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są

alergie skórne, grzybice

i oparzenia • omawia zaburzenia

funkcjonowania

gruczołów łojowych • omawia przyczyny

zachorowań na

czerniaka, a także

diagnostykę, sposób

leczenia i profilaktykę

tej choroby

Uczeń:

• ocenia wpływ

nadmiaru

promieniowania UV

na skórę • uzasadnia

stwierdzenie, że

czerniak jest groźną

chorobą

współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega

fotostarzenie się skóry • analizuje

i przedstawia

na podstawie literatury

uzupełniającej wpływ

stresu oraz ilości snu

na prawidłowe

funkcjonowanie skóry

6-7. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Organizm człowieka jako funkcjonalna całość” i „Skóra – powłoka

organizmu”

3. Układ ruchu 8. Ogólna budowa i

funkcje szkieletu Uczeń:

• rozróżnia część czynną

i część bierną aparatu

ruchu • wymienia funkcje

szkieletu • podaje nazwy głównych

kości tworzących

szkielet człowieka

Uczeń:

• rozpoznaje elementy

szkieletu osiowego,

szkieletu obręczy

i szkieletu kończyn • rozróżnia kości ze

względu na ich kształt

• opisuje budowę kości

długiej

Uczeń:


między budową kości a

jej właściwościami

mechanicznymi

• porównuje tkankę kostną

z tkanką chrzęstną

Uczeń:


wpływające

na przebudowę kości • określa, które

właściwości kości

wynikają z ich budowy

tkankowej • wykazuje związek

między budową kości


funkcjami

Uczeń:


szkielet człowieka jest

zbudowany przede

wszystkim

z tkanki kostnej

9. Rodzaje połączeń kości Uczeń:


połączeń ścisłych

i ruchomych kości • wymienia rodzaje

stawów

• wskazuje na schemacie

elementy stawu

Uczeń:

• identyfikuje typy

połączeń kości na

schemacie

przedstawiającym

szkielet i podaje

przykłady tych

połączeń

Uczeń:

• charakteryzuje

połączenia kości

• rozpoznaje rodzaje

stawów • omawia funkcje

poszczególnych

elementów stawu

Uczeń:

• klasyfikuje stawy ze

względu na zakres

wykonywanych

ruchów i kształt

powierzchni

stawowych • porównuje stawy pod

względem zakresu

Uczeń:

• porównuje zakres ruchów,

który można wykonywać

w obrębie stawów:

biodrowego, barkowego,

kolanowego

i obrotowego (między

pierwszym

a drugim kręgiem

14

• przedstawia rodzaje

połączeń ścisłych

• omawia budowę stawu

wykonywanych

ruchów i kształtu

powierzchni

stawowych

kręgosłupa)

i wyjaśnia

zaobserwowane różnice,

odwołując się do budowy

tych stawów 10. Szkielet osiowy i

szkielet kończyn Uczeń:

• wymienia nazwy

elementów szkieletu

osiowego i podaje ich

funkcje • wymienia nazwy kości

budujących klatkę

piersiową • dzieli kości czaszki na

te, które tworzą

mózgoczaszkę, i na te,

z których składa się

twarzoczaszka • podaje nazwy odcinków

kręgosłupa • wymienia nazwy kości

obręczy barkowej

i obręczy miednicznej • wymienia nazwy kości

kończyny górnej

i kończyny dolnej • podaje nazwy krzywizn

kręgosłupa • określa rolę krzywizn

kręgosłupa

Uczeń:

• rozpoznaje na

schemacie kości

mózgoczaszki

i twarzoczaszki • rozpoznaje na

schemacie kości klatki

piersiowej • rozróżnia i

charakteryzuje odcinki

kręgosłupa


naturalnych krzywizn

kręgosłupa i wskazuje

na schemacie, w

których miejscach się

one znajdują • rozpoznaje na

schemacie kości

obręczy barkowej

i obręczy miedniczej • rozpoznaje na

schemacie kości

kończyny górnej

i kończyny dolnej

Uczeń:


szkieletu osiowego


między budową a

funkcjami czaszki • wskazuje różnice między

budową oraz funkcjami

twarzoczaszki

i mózgoczaszki • porównuje budowę

kończyny górnej z

budową kończyny dolnej


budowy odcinków

kręgosłupa

z pełnionymi przez nie

funkcjami • wykazuje związek

budowy kończyn z

pełnionymi przez nie

funkcjami

Uczeń:

• omawia rolę chrząstek

w budowie klatki

piersiowej • rozpoznaje

na schemacie

i porównuje kręgi

znajdujące się

w różnych odcinkach

kręgosłupa • rozpoznaje

na schemacie

oraz klasyfikuje

i charakteryzuje

poszczególne żebra • wyjaśnia znaczenie

zatok

Uczeń:



występowanie wielu

mniejszych kości jest

korzystniejsze dla

organizmu niż

występowanie kilku kości

dużych • i długich

• wyjaśnia znaczenie różnic

w budowie miednicy u

kobiet

i u mężczyzn

11. Budowa i

funkcjonowanie mięśni

szkieletowych

Uczeń:

• podaje nazwy

podstawowych mięśni • wymienia funkcje mięśni • przedstawia budowę

mięśnia szkieletowego


sarkomer

Uczeń:


tkanek mięśniowych


i funkcji • rozpoznaje

najważniejsze mięśnie

szkieletowe

Uczeń:


budowy tkanki

mięśniowej

z funkcją pełnioną przez

tę tkankę • analizuje molekularny

mechanizm skurczu

mięśnia

Uczeń:

• klasyfikuje mięśnie

ze względu na

wykonywane

czynności • wyjaśnia, na czym

polega antagonistyczne

działanie mięśni

Uczeń:

• uzasadnia, że mięśnie

szkieletowe mają budowę

hierarchiczną


między budową mięśnia

a mechanizmem jego

skurczu

15

• wymienia rodzaje tkanek

mięśniowych


tkanek mięśniowych

• przedstawia

antagonistyczne

działanie mięśni

• wymienia źródła energii

niezbędnej do skurczu

mięśnia

• określa funkcje mięśni

szkieletowych

wynikające z ich

położenia

• omawia budowę

sarkomeru


polega mechanizm

skurczu mięśnia

szkieletowego • określa, w jakich

warunkach w

mięśniach powstaje

kwas mlekowy

• omawia warunki

prawidłowej pracy

mięśni

• omawia przemiany

biochemiczne

zachodzące podczas

długotrwałej pracy

mięśnia

• określa rolę mioglobiny


skurczu mięśnia na

poziomie miofibryli oraz

rolę jonów wapnia i ATP

w tym procesie

12. Higiena i choroby

układu ruchu Uczeń:


pokarmowe, które mają

pozytywny wpływ na

stan układu ruchu • dostrzega znaczenie

utrzymywania

prawidłowej postawy

ciała • rozpoznaje wady

postawy na schematach

lub

na podstawie opisu • wymienia przyczyny

powstawania wad

postawy

• przedstawia przyczyny

płaskostopia


urazy mechaniczne

układu ruchu • wymienia choroby

układu ruchu

Uczeń:

• rozróżnia urazy

mechaniczne szkieletu • wymienia cechy

prawidłowej postawy

ciała • charakteryzuje choroby

układu ruchu • wykazuje, że

codzienna aktywność

fizyczna wpływa

korzystnie na układ

ruchu • wymienia składniki

diety niezbędne do

prawidłowego

funkcjonowania układu

ruchu • wyjaśnia, kiedy warto

stosować suplementy

diety • przedstawia metody

zapobiegania wadom

postawy

Uczeń:

• omawia przyczyny i

skutki wad kręgosłupa • omawia przyczyny i

skutki płaskostopia

• omawia przyczyny oraz

sposoby diagnozowania

i leczenia osteoporozy • wyjaśnia wpływ dopingu

na organizm człowieka

• wykazuje, że

długotrwałe przebywanie

w pozycji siedzącej jest

niezdrowe dla układu

ruchu

Uczeń:

• omawia sposoby

zapobiegania

osteoporozie • wskazuje przyczyny

zmian zachodzących w

układzie ruchu na

skutek osteoporozy • przewiduje skutki

niewłaściwego

wykonywania ćwiczeń

fizycznych • omawia działanie

wybranych grup

środków

dopingujących

Uczeń:


transfuzja krwi u

sportowców może

wpłynąć na uzyskiwanie

przez nich lepszych

wyników oraz jakie

skutki zdrowotne

wywołuje ten rodzaj

dopingu • przedstawia argumenty

przemawiające

za stosowaniem

manipulacji genetycznych

u sportowców

w celu uzyskiwania przez

nich lepszych wyników

oraz argumenty przeciw

stosowaniu takich

manipulacji

16

• dowodzi korzystnego

wpływu ćwiczeń

fizycznych na zdrowie • definiuje pojęcie doping

13-14. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ ruchu” 4. Układ pokarmowy 15. Organiczne składniki

pokarmowe Uczeń:

• wymienia nazwy

składników

pokarmowych • wymienia przykłady

produktów spożywczych

bogatych w

poszczególne składniki

pokarmowe • wymienia podstawowe


składników

pokarmowych


błonnik, NNKT • podaje funkcję błonnika

Uczeń:

• rozróżnia budulcowe

i energetyczne

składniki pokarmowe • omawia rolę

składników

pokarmowych

w organizmie • podaje różnicę między

białkami

pełnowartościowymi

a białkami

niepełnowartościowym • definiuje pojęcia:

aminokwasy

egzogenne,

aminokwasy

endogenne • podaje przykłady

aminokwasów

endogennych

i aminokwasów

egzogennych • wyjaśnia znaczenie

NNKT dla zdrowia

człowieka • wymienia kryteria

podziału

węglowodanów


błonnika

pokarmowego

w diecie

Uczeń:

• porównuje pokarmy

pełnowartościowe

z pokarmami

niepełnowartościowymi • wskazuje czynniki

decydujące o wartości

odżywczej pokarmów

• klasyfikuje

węglowodany na

przyswajalne i

nieprzyswajalne

Uczeń:

• przewiduje skutki diety

wegańskiej

• porównuje zawartość

białek w

poszczególnych

produktach

• przewiduje skutki

niedoboru i nadmiaru

poszczególnych

składników

odżywczych

• wyjaśnia, że

w przypadku

stosowania diety bez

białka zwierzęcego

bardzo ważne dla

zdrowia jest

spożywanie

urozmaiconych

posiłków bogatych

w białko roślinne

Uczeń:

• porównuje wartość

energetyczną białek z

wartością energetyczną

węglowodanów

i tłuszczów • wyjaśnia zależność

między stosowaną dietą

a zapotrzebowaniem

organizmu na

poszczególne składniki

pokarmowe • uzasadnia znaczenie

dostarczania do

organizmu kwasów

omega-3 i omega-6 we

właściwych proporcjach

17

16. Rola witamin.

Nieorganiczne składniki

pokarmowe

Uczeń:


witamina,

hiperwitaminoza,

hipowitaminoza

i awitaminoza, bilans

wodny • wymienia nazwy

witamin

rozpuszczalnych w

tłuszczach i witamin

rozpuszczalnych w

wodzie • wymienia główne źródła

witamin



witamin

• wymienia skutki

niedoboru wybranych

witamin

• podaje kryteria podziału

składników mineralnych • wymienia nazwy

makroelementów

i mikroelementów • wymienia funkcje wody

w organizmie

Uczeń:

• wyjaśnia zasady

klasyfikacji i

nazewnictwa witamin • wymienia nazwy

pokarmów będących

źródłami witamin

rozpuszczalnych

w tłuszczach i w

wodzie • omawia funkcje

witamin

rozpuszczalnych

w tłuszczach i w

wodzie • wymienia przyczyny

awitaminozy

i hipowitaminozy • omawia znaczenie

składników

mineralnych dla

organizmu • omawia znaczenie

wody dla organizmu

Uczeń:

• omawia skutki

niedoboru

i nadmiaru wybranych

witamin w organizmie

człowieka • podaje przykłady

naturalnych

antyutleniaczy, którymi

są niektóre witaminy (A,

C, E)


wybranych makro-

i mikroelementów • omawia objawy

niedoboru wybranych

makroelementów

i mikroelementów • wyjaśnia, na czym

polega mechanizm

regulacji bilansu

wodnego człowieka

Uczeń:


znaczenie mają

antyutleniacze dla

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu • omawia znaczenie

witamin jako

naturalnych

antyutleniaczy

• uzasadnia związek

między

właściwościami a

funkcjami wody


dodawanie tłuszczów

(oliwy lub oleju) do

warzyw ma wpływ na

przyswajalność

witamin

Uczeń:

• analizuje zależności

między uwodnieniem

organizmu

a tempem metabolizmu • określa na podstawie

literatury zdrowotne

konsekwencje

spożywania nadmiernej

ilości soli kuchennej

17. Budowa i funkcje

układu pokarmowego Uczeń:

• wyróżnia w układzie

pokarmowym przewód

pokarmowy i gruczoły

trawienne • wymienia nazwy

odcinków przewodu

pokarmowego

i gruczołów trawiennych

Uczeń:


polega trawienie

pokarmów

• wyjaśnia rolę języka

i gardła w połykaniu

pokarmu • wyjaśnia, jaką rolę

odgrywa ślina

wydzielana przez

ślinianki

Uczeń:

• wyjaśnia rolę żółci

w trawieniu tłuszczów • omawia działanie

enzymów trzustkowych

i enzymów jelitowych • omawia budowę

kosmków jelitowych • analizuje mechanizm

wchłaniania składników

pokarmowych

Uczeń:

• omawia mechanizm

połykania pokarmu


gruczołów błony

śluzowej żołądka • wyjaśnia, dlaczego

występowanie

mikrobiomu ma duże

znaczenie dla

prawidłowego

Uczeń:

• porównuje skład

i rolę wydzielin

produkowanych przez

ślinianki, wątrobę

i trzustkę • wyjaśnia, dlaczego

przewód pokarmowy

musi mieć złożoną

budowę

18

• podaje funkcje jamy

ustnej, gardła, przełyku,

żołądka i jelit • przedstawia budowę

i rodzaje zębów • przedstawia znaczenie

ruchów perystaltycznych

• podaje funkcje żołądka

i dwunastnicy • podaje funkcje ślinianek,

wątroby i trzustki • przedstawia funkcje

jelita cienkiego i jelita

grubego

• przedstawia funkcje

kosmków jelitowych


wchłaniania pokarmu

• wymienia odcinki jelita

cienkiego

• omawia funkcje

wątroby

i trzustki w trawieniu

pokarmów • wymienia składniki

soku trzustkowego

oraz soku jelitowego • wyjaśnia funkcje

kosmków jelitowych • omawia funkcje jelita

grubego


mikrobiomu


mikrobiomu dla

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu

funkcjonowania

organizmu

18. Procesy trawienia i

wchłaniania Uczeń:


trawienie, enzymy

trawienne • wymienia najważniejsze

enzymy trawienne • określa, w których

miejscach przewodu

pokarmowego działają

enzymy trawienne,

i podaje funkcje tych

enzymów • określa lokalizację

ośrodka głodu i ośrodka

sytości

Uczeń:

• wskazuje substraty,

produkty oraz miejsca

działania enzymów

trawiennych • omawia procesy

trawienia zachodzące

w jamie ustnej,

żołądku i jelicie • wyjaśnia mechanizm

wchłaniania produktów

trawienia w kosmkach

jelitowych

Uczeń:

• opisuje procesy

trawienia

i wchłaniania cukrów,

białek oraz tłuszczów • omawia przebieg

doświadczenia

badającego wpływ pH

roztworu na trawienie

skrobi przez amylazę

ślinową • wyjaśnia, jaką rolę

odgrywają ośrodek

głodu

i ośrodek sytości

Uczeń:

• charakteryzuje etapy

trawienia

poszczególnych

składników

pokarmowych

w przewodzie

pokarmowym • analizuje wpływ

odczynu roztworu na

trawienie białek

• wyjaśnia, co się dzieje

z wchłoniętymi

produktami trawienia • wyjaśnia mechanizm

działania ośrodka

głodu i ośrodka sytości

Uczeń:

• planuje

i przeprowadza

doświadczenie, którym

można sprawdzić wpływ

czynników chemicznych

lub fizycznych na

aktywność enzymatyczną

amylazy ślinowej

trawiącej skrobię oraz

formułuje wnioski na

podstawie uzyskanych

wyników • wyjaśnia, dlaczego

produkty trawienia

tłuszczów są wchłaniane

do naczyń limfatycznych,

a nie do naczyń

krwionośnych • dowodzi, że na

odczuwanie głodu i

19

sytości mogą wpływać

różne czynniki, np. stres 19. Zasady racjonalnego

odżywiania się Uczeń:

• definiuje pojęcie bilans

energetyczny • podaje, jakie jest

zapotrzebowanie

energetyczne człowieka

w zależności od wieku

(w kcal) • opisuje piramidę

zdrowego żywienia i

stylu życia • wskazuje, że wielkość

porcji i proporcje

składników posiłków są

elementem racjonalnego

odżywiania


przyczyny i skutki

otyłości

• oblicza wskaźnik masy

ciała (BMI) • wymienia podstawowe

zaburzenia odżywiania

(bulimia, anoreksja)

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są

bilans energetyczny

dodatni

i bilans energetyczny

ujemny • charakteryzuje zasady

racjonalnego

odżywiania się • przedstawia argumenty

potwierdzające,

że spożywanie

nadmiaru soli i

słodyczy jest

szkodliwe dla

organizmu • charakteryzuje

przyczyny

i skutki otyłości

Uczeń:

• oblicza wskaźnik BMI

dla osób obu płci w

różnym wieku i określa,

czy te osoby mają

nadwagę, czy niedowagę • analizuje piramidę

zdrowego żywienia i

stylu życia i przedstawia

zalecenia dotyczące

proporcji składników

pokarmowych

w spożywanych

posiłkach • wyjaśnia różnice między

bulimią a anoreksją

Uczeń:

• opracowuje

jednodniowy jadłospis

zgodny

z zasadami

racjonalnego

odżywiania się • przedstawia skutki

otyłości u młodych

osób • charakteryzuje otyłość

brzuszną i

pośladkowo-

-udową oraz dowodzi

ich negatywnego

wpływu na zdrowie

Uczeń:

• przedstawia pięć

propozycji działań,

których podjęcie

pozwoliłoby zmniejszyć

ryzyko wystąpienia

otyłości

u nastolatków

20. Choroby układu

pokarmowego Uczeń:

• podaje podstawowe

metody diagnozowania

chorób układu

pokarmowego (badanie

krwi, kału, USG jamy

brzusznej) • klasyfikuje choroby

układu pokarmowego na

pasożytnicze, wirusowe

i bakteryjne • wymienia nazwy chorób

pasożytniczych

Uczeń:

• wymienia przyczyny

i objawy chorób

pasożytniczych układu

pokarmowego • wymienia i opisuje

wybrane wirusowe

choroby przewodu

pokarmowego, m.in.

WZW typu A, B i C • wymienia nazwy

innych chorób układu

pokarmowego: zespół

Uczeń:

• charakteryzuje

podstawowe metody

diagnozowania chorób

układu pokarmowego • wymienia objawy

chorób bakteryjnych,

wirusowych i

pasożytniczych oraz

metody profilaktyki tych

chorób

Uczeń:

• rozpoznaje choroby

układu pokarmowego

na podstawie

charakterystycznych

objawów • omawia szczegółowo


chorób układu

pokarmowego:

gastroskopię

i kolonoskopię

Uczeń:



choroby bakteryjne

i wirusowe mogą mieć

wpływ na powstawanie,

wzrost i rozwój komórek

nowotworowych układu

pokarmowego • przeprowadza debatę na

temat diety

bezglutenowej

z wykorzystaniem

20

i podaje nazwy

pasożytów (tasiemiec,

glista ludzka, owsik

ludzki, włosień kręty) • wymienia bakteryjne

i wirusowe choroby

układu pokarmowego • podaje sposoby

zapobiegania chorobom

układu pokarmowego

złego wchłaniania,

choroba Crohna,

choroby nowotworowe

(rak żołądka, rak jelita

grubego)

• dowodzi, że właściwa

profilaktyka odgrywa

ogromną rolę

w walce z chorobami

układu pokarmowego

materiałów pochodzących

z różnych źródeł

popularnonaukowych i

naukowych

21-22. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ pokarmowy”

5. Układ oddechowy 23. Budowa i

funkcjonowanie układu

oddechowego

Uczeń:

• wymienia nazwy

elementów budujących

układ oddechowy i

wskazuje, że składa się

on z dróg oddechowych

oraz płuc • wymienia funkcje

poszczególnych

elementów układu

oddechowego człowieka • lokalizuje na schematach

poszczególne elementy

układu oddechowego

Uczeń:

• wyjaśnia różnicę

między wymianą

gazową

a oddychaniem

komórkowym

• omawia funkcje głośni

i nagłośni • omawia związek

między budową a

funkcją płuc • wyjaśnia związek

między budową

pęcherzyków płucnych

a wymianą gazową

Uczeń:

• wyjaśnia zależności

między budową

poszczególnych

odcinków układu

oddechowego a ich

funkcjami

• omawia proces

powstawania głosu

Uczeń:


decydujące

o wysokości

i natężeniu głosu

Uczeń:

• wykazuje, że wymiana

gazowa oraz oddychanie

komórkowe umożliwiają

funkcjonowanie

organizmu • podaje argumenty

potwierdzające duże

znaczenie nagłośni

podczas połykania

pokarmu

24. Wentylacja i wymiana

gazowa Uczeń:

• przedstawia mechanizm

wentylacji płuc


całkowita pojemność

płuc, pojemność życiowa

płuc • podaje lokalizację

ośrodka oddechowego i

opisuje jego działanie

Uczeń:


polega mechanizm

wentylacji płuc • porównuje mechanizm

wdechu z

mechanizmem

wydechu • omawia mechanizm

wymiany gazowej

zewnętrznej i

Uczeń:

• przeprowadza

doświadczenie

wykazujące działanie

przepony

• wskazuje czynniki

wpływające na wiązanie

i oddawanie tlenu przez

hemoglobinę

Uczeń:


między budową

hemoglobiny a jej rolą

w transporcie gazów • omawia mechanizm

regulacji częstości

oddechów • wyjaśnia mechanizm

wymiany gazowej

w płucach

Uczeń:

• omawia wpływ różnych

czynników na wiązanie

i oddawanie tlenu przez

hemoglobinę • wyjaśnia, w jaki sposób

ciśnienie atmosferyczne

wpływa na wymianę

gazową • przewiduje skutki

wpływu zbyt niskiego i

21

• porównuje skład

powietrza wdychanego

ze składem powietrza

wydychanego • wyjaśnia znaczenie

przepony i mięśni

międzyżebrowych

w wentylacji płuc • wymienia rodzaje

wymiany gazowej

i podaje, gdzie one

zachodzą • przedstawia przebieg

dyfuzji gazów w płucach

mechanizm wymiany

gazowej wewnętrznej • wskazuje różnicę

między całkowitą a

życiową pojemnością

płuc • omawia rolę krwi

w transporcie gazów

oddechowych – tlenu

i dwutlenku węgla • przeprowadza

doświadczenie

sprawdzające

zawartość dwutlenku

węgla

w powietrzu

wdychanym

i wydychanym

• omawia transport

dwutlenku węgla


i w tkankach na

podstawie gradientu

ciśnień parcjalnych

tlenu i dwutlenku

węgla

zbyt wysokiego ciśnienia

atmosferycznego na

prawidłowe

funkcjonowanie

organizmu

25. Zaburzenia


oddechowego

Uczeń:

• wymienia

zanieczyszczenia

powietrza • wyjaśnia, w jaki sposób

można chronić się przed

smogiem

• omawia skutki palenia

tytoniu

• wymienia metody


układu oddechowego • wymienia nazwy chorób

układu oddechowego

(nieżyt nosa,

przeziębienie, grypa,

angina, gruźlica płuc, rak

płuc, astma oskrzelowa,

przewlekła obturacyjna

choroba płuc)

Uczeń:

• klasyfikuje rodzaje

zanieczyszczeń

powietrza

i wymienia ich źródła • wyjaśnia wpływ

zanieczyszczeń

powietrza na układ

oddechowy • wymienia źródła czadu

• wykazuje szkodliwość

palenia papierosów,

także elektronicznych • charakteryzuje choroby

układu oddechowego

(nieżyt nosa,

przeziębienie, grypę,

anginę, gruźlicę płuc,

raka płuc, astmę

oskrzelową, przewlekłą

Uczeń:

• wyjaśnia zależność

między występowaniem

chorób dróg

oddechowych

a stanem wdychanego

powietrza • omawia wpływ czadu

na organizm człowieka • omawia sposoby


układu oddechowego

• omawia przebieg badań

diagnostycznych chorób

układu oddechowego

Uczeń:

• przewiduje skutki

chorób układu

oddechowego

• omawia sposoby

diagnozowania

i leczenia wybranych

chorób układu

oddechowego

Uczeń:

• przeprowadza pomiar

objętości płuc

z wykorzystaniem

samodzielnie zrobionej

aparatury oraz formułuje

wnioski na podstawie

uzyskanych wyników • przedstawia,

na podstawie różnych

źródeł wiedzy, argumenty

przemawiające

za wyborem określonych

metod diagnozowania

i leczenia

niespecyficznych,

nowych jednostek

chorobowych lub nowych

czynników wywołujących

choroby układu

oddechowego

22

obturacyjną chorobę

płuc) • wskazuje sposoby

zapobiegania

chorobom układu

oddechowego 6. Układ krążenia

26. Skład i funkcje krwi Uczeń:

• wymienia nazwy

składników krwi • wymienia podstawowe

funkcje krwi

• przedstawia przebieg

procesu krzepnięcia krwi

Uczeń:

• charakteryzuje

składniki krwi

• omawia funkcje krwi

• porównuje elementy

komórkowe krwi pod

względem budowy • wymienia nazwy i

funkcje składników

osocza • wyjaśnia, na czym

polega proces

krzepnięcia krwi

Uczeń:

• klasyfikuje składniki

krwi

• porównuje składniki

krwi pod względem

pełnionych przez nie

funkcji • podaje zasady podziału

leukocytów ze względu

na obecność ziarnistości

w ich cytoplazmie • analizuje proces

krzepnięcia krwi

Uczeń:


między cechami

elementów

morfotycznych krwi

a funkcjami

pełnionymi przez te

elementy • określa, jaką rolę

w procesie krzepnięcia

krwi odgrywa trombina

Uczeń:

• przewiduje skutki stanu

chorobowego

polegającego na

krzepnięciu krwi

wewnątrz naczyń

27./28. Budowa i funkcje

układu krwionośnego Uczeń:


układu krwionośnego

• podaje nazwy

elementów układu

krążenia • podaje nazwy

elementów serca

człowieka • określa położenie serca


polega automatyzm

serca • opisuje cykl pracy serca

• omawia funkcje naczyń

wieńcowych • wymienia typy naczyń

krwionośnych

Uczeń:

• porównuje tętnice z

żyłami pod względem

budowy anatomicznej

i pełnionych funkcji • rozróżnia typy sieci

naczyń krwionośnych

• rozróżnia rodzaje

naczyń krwionośnych

• omawia przepływ krwi

w krwiobiegu dużym

i w krwiobiegu małym

na podstawie schematu

Uczeń:


między budową

anatomiczną

i morfologiczną naczyń

krwionośnych


funkcjami

(z uwzględnieniem

zastawek w żyłach) • rozróżnia zastawki w

sercu

• omawia budowę układu

przewodzącego serca

• porównuje krwiobieg

duży z krwiobiegiem

małym pod względem

pełnionych funkcji

Uczeń:

• charakteryzuje typy

sieci naczyń

krwionośnych

• analizuje sposób

przepływu krwi

w żyłach kończyn

dolnych • wyjaśnia, na czym

polega automatyzm

serca • omawia różnicę

między wartościami

ciśnienia skurczowego

a wartościami ciśnienia

rozkurczowego krwi

Uczeń:

• wyjaśnia rolę układu

krwionośnego

w utrzymywaniu

homeostazy • wyjaśnia różnicę między

układem wrotnym a siecią

dziwną • wyjaśnia przyczynę

różnicy między

wartościami ciśnienia

skurczowego

a wartościami ciśnienia

rozkurczowego krwi oraz

podaje argumenty

potwierdzające,

że nieprawidłowe

wartości ciśnienia krwi

23

• odróżnia krwiobieg duży

od krwiobiegu małego • wskazuje prawidłowe

wartości ciśnienia krwi

i tętna człowieka


pomiarów tętna


pomiaru ciśnienia krwi

• omawia sposób

regulacji ciśnienia krwi

w naczyniach

mogą zagrażać zdrowiu, a

nawet życiu

29. Układ limfatyczny Uczeń:


układu limfatycznego

• wymienia nazwy

narządów układu

limfatycznego • przedstawia budowę

i funkcje naczyń

limfatycznych • określa sposób

powstawania i funkcje

limfy

Uczeń:

• określa funkcje

narządów

wchodzących w skład

układu limfatycznego • charakteryzuje cechy

naczyń limfatycznych

Uczeń:

• porównuje narządy

układu limfatycznego

pod względem


funkcji • omawia skład limfy i jej

rolę • porównuje układ

krwionośny z układem

limfatycznym pod

względem budowy

i funkcji

Uczeń:

• ocenia znaczenie

prawidłowego

funkcjonowania

narządów tworzących

układ limfatyczny • omawia sposób

powstawania limfy • podaje argumenty

potwierdzające, że

układ krwionośny

i układ limfatyczny

stanowią integralną

całość • porównuje naczynia

limfatyczne i żyły pod

względem budowy

Uczeń:

• wyjaśnia, na podstawie

źródeł popularno-

-naukowych i

naukowych, jakie

znaczenie

w utrzymywaniu

homeostazy mają układ

krwionośny

i układ limfatyczny

30. Choroby układu

krążenia Uczeń:

• wymienia sposoby


układu krążenia

• wskazuje związek

między stylem życia a

chorobami układu

krążenia • wymienia metody


układu krążenia • wymienia nazwy chorób

układu krążenia (anemia,

białaczka, nadciśnienie

tętnicze, żylaki,

miażdżyca, udar mózgu,

Uczeń:


chorób układu krążenia

• właściwie interpretuje

wyniki morfologii krwi

i lipidogramu • charakteryzuje metody


układu krążenia • wyjaśnia, dlaczego

należy badać ciśnienie

krwi • charakteryzuje

wybrane choroby

układu krążenia

Uczeń:


potwierdzające tezę,

że właściwy styl życia

jest najważniejszym

elementem profilaktyki

chorób układu krążenia • omawia przyczyny,

objawy i profilaktykę


Uczeń:

• rozróżnia objawy



polega niewydolność

układu krążenia

Uczeń:

• wskazuje metody

diagnozowania

poszczególnych chorób

układu krążenia • wyszukuje w różnych

źródłach informacje na

temat sposobów

zapobiegania rozwojowi

miażdżycy naczyń

wieńcowych

24

choroba wieńcowa,

zawał serca) 31-32. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Układ oddechowy” i „Układ krążenia”

7. Odporność organizmu

33./34. Budowa układu

odpornościowego.

Rodzaje odporności

Uczeń:


antygen, przeciwciało,

infekcja, patogen • wymienia funkcje

układu odpornościowego

• wymienia nazwy

elementów układu

odpornościowego • wyjaśnia, na czym

polega infekcja

wirusowa • określa znaczenie

przeciwciał • wymienia główne

rodzaje odporności

• wymienia trzy linie

obrony organizmu

• wymienia mechanizmy

odporności humoralnej

i komórkowej

• definiuje pojęcie pamięć

immunologiczna • wyjaśnia znaczenie

szczepień ochronnych • wymienia sposoby

nabierania odporności

swoistej


polegają odpowiedź

immunologiczna

pierwotna i odpowiedź

immunologiczna wtórna

Uczeń:


poszczególnych

elementów układu

odpornościowego


infekcji • opisuje działanie barier

obronnych

• porównuje odporność

nabytą z odpornością

wrodzoną


działania odporności

wrodzonej • porównuje odporność

nieswoistą z

odpornością swoistą


polegają humoralna

i komórkowa

odpowiedź

immunologiczna • rozróżnia rodzaje

odporności swoistej

Uczeń:

• klasyfikuje poszczególne

elementy układu

odpornościowego


polega swoistość

przeciwciał • porównuje odporność

komórkową z

odpornością humoralną


działania odporności

nabytej • wyjaśnia znaczenie

pamięci

immunologicznej • porównuje pierwotną

odpowiedź

immunologiczną z

wtórną odpowiedzią

immunologiczną

Uczeń:


polega rola

poszczególnych

tkanek, narządów,

komórek

i cząsteczek w reakcji

odpornościowej • określa rolę fagocytozy

w reakcjach

odpornościowych • wskazuje różnice

dotyczące czasu

uruchamiania się

mechanizmów

odporności humoralnej

i odporności

komórkowej

• wyjaśnia celowość

stosowania

szczepionek

Uczeń:

• porównuje limfocyty

biorące udział

w reakcji odpornościowej

pod względem


funkcji • przedstawia argumenty


apoptoza ma duże

znaczenie dla zachowania

homeostazy • wyjaśnia, w jaki sposób

oraz

w jakich sytuacjach

w organizmie tworzy się

pamięć immunologiczna

35. Zaburzenia Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:

25


odpornościowego • wymienia czynniki

osłabiające układ

odpornościowy

• wymienia nazwy chorób

autoimmunologicznych • przedstawia reakcje

alergiczne jako

nadmierną reakcję

układu odpornościowego • definiuje pojęcie główny

układ zgodności

tkankowej (MHC) • przedstawia cel

stosowania

przeszczepów


immunosupresja

• przedstawia

mechanizm reakcji

alergicznej

• wykazuje, że alergia

jest stanem

nadwrażliwości

organizmu • podaje przyczyny

konfliktu

serologicznego

• analizuje na schemacie

mechanizm stosowania

immunosupresji

w transplantacji szpiku

kostnego • charakteryzuje choroby

autoimmunologiczne • charakteryzuje

przebieg zakażenia

wirusem HIV

• omawia profilaktykę

AIDS

• podaje przyczyny

alergii


zasady, których należy

przestrzegać przy

przeszczepach


nieprawidłowych reakcji

odpornościowych


antygenów zgodności

tkankowej

w transplantacjach • przedstawia zasady

przeszczepiania tkanek

i narządów

• dowodzi, że AIDS jest

chorobą układu

odpornościowego • omawia znaczenie

antygenów zgodności

tkankowej

w prawidłowym

funkcjonowaniu

układu

odpornościowego


zgodności tkankowej

z immunosupresją oraz

wykazuje ich znaczenie

dla transplantologii

8. Układ moczowy

26

36. Budowa i


moczowego

Uczeń:


układu moczowego • wymienia nazwy

zbędnych produktów

przemiany materii • wskazuje na schematach

elementy układu

moczowego i podaje ich

nazwy • podaje nazwy procesów

zachodzących w nerkach

podczas powstawania

moczu • określa lokalizację

ośrodka wydalania • podaje nazwę i miejsce

powstawania i

wydzielania hormonu

regulującego produkcję

moczu • podaje nazwę hormonu

produkowanego przez

nerki i podaje jego rolę • wymienia nazwy

składników moczu

pierwotnego i moczu

ostatecznego

Uczeń:

• charakteryzuje narządy

układu moczowego • omawia budowę

anatomiczną nerki

• opisuje na podstawie

schematu cykl

mocznikowy • charakteryzuje procesy

zachodzące w nefronie

• wymienia drogi

wydalania zbędnych

produktów przemiany

materii

• omawia proces

powstawania moczu

Uczeń:

• wyjaśnia, dlaczego cykl

mocznikowy jest

procesem anabolicznym • porównuje sposoby

wydalania trzech

głównych produktów

metabolizmu: amoniaku,

dwutlenku węgla

i nadmiaru wody • omawia budowę i

funkcje nefronu

• porównuje procesy

zachodzące w nefronie • porównuje skład i ilość

moczu pierwotnego ze

składem i ilością moczu

ostatecznego • wyjaśnia, jaką rolę

odgrywają nerki

w osmoregulacji

Uczeń:


wydalania moczu

• analizuje regulację

objętości wydalanego

moczu

• analizuje wpływ

hormonów na

funkcjonowanie nerek • charakteryzuje

wewnątrzwydzielniczą

funkcję nerek

• opisuje rolę ADH w

utrzymaniu równowagi

wodnej organizmu

Uczeń:

• wyjaśnia, jaką rolę

odgrywa układ

wydalniczy

w utrzymywaniu

homeostazy • wyjaśnia mechanizm

regulacji poziomu wody

we krwi

i w wydalanym moczu

oraz wskazuje na rolę

układu hormonalnego

w tym mechanizmie

37. Choroby układu

moczowego Uczeń:

• wymienia metody


układu moczowego • wymienia nazwy

substancji znajdujących

się w moczu zdrowego

człowieka • wymienia najczęstsze

choroby układu

moczowego

Uczeń:

• charakteryzuje metody


układu moczowego • analizuje wyniki

badania składu moczu

zdrowego człowieka

• wymienia cechy moczu

zdrowego człowieka

• omawia zasady higieny

układu moczowego

Uczeń:

• charakteryzuje

najczęstsze choroby

układu moczowego • ocenia znaczenie dializy


moczu, które mogą

wskazywać na chorobę

lub uszkodzenie nerek

Uczeń:

• rozpoznaje objawy

chorób układu

moczowego • wyjaśnia, na czym

polegają hemodializa i

dializa otrzewnowa

Uczeń:

• dowodzi dużego

znaczenia badań moczu w

diagnostyce chorób nerek • uzasadnia na podstawie

różnych źródeł, że mocz

może być

wykorzystywany do

stawiania szybkich

diagnoz, np.

potwierdzania ciąży

27


chorób układu

moczowego • przedstawia cel

stosowania dializy

38-39. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Odporność organizmu” i „Układ moczowy”

9. Układ nerwowy 40. Budowa i działanie

układu nerwowego Uczeń:

• wymienia nazwy

podstawowych

elementów układu

nerwowego • wymienia funkcje

układu nerwowego

• podaje nazwy i funkcje

części neuronu • podaje funkcję osłonki

mielinowej • opisuje mechanizm

przewodzenia impulsu

nerwowego

• definiuje pojęcia: impuls

nerwowy, polaryzacja,

depolaryzacja,

repolaryzacja • opisuje na podstawie

schematu budowę

i działanie synapsy

chemicznej • wymienia przykłady

neuroprzekaźników

Uczeń:

• omawia ogólną

budowę układu

nerwowego

• porównuje dendryty

z aksonem • rozróżnia neurony pod

względem

funkcjonalnym

(neurony czuciowe,

neurony ruchowe,

neurony

pośredniczące) • charakteryzuje budowę

synapsy chemicznej • opisuje sposób

przekazywania

impulsu nerwowego

przez neurony • definiuje pojęcia:

potencjał spoczynkowy,

potencjał

czynnościowy • omawia rolę

neuroprzekaźników

pobudzających

i neuroprzekaźników

hamujących

Uczeń:


neuronu i omawia ich

funkcje • odróżnia potencjał

spoczynkowy od

potencjału

czynnościowego • wyjaśnia, na czym

polegają: polaryzacja,

depolaryzacja

i repolaryzacja • omawia proces

przekazywania

impulsów nerwowych

między komórkami

Uczeń:

• wyjaśnia

funkcjonowanie

synapsy chemicznej • klasyfikuje i opisuje

neuroprzekaźniki

Uczeń:


budowy neuronu

z funkcją przewodzenia

impulsu nerwowego

41. Ośrodkowy układ

nerwowy Uczeń:

• podaje nazwy

elementów ośrodkowego

układu nerwowego

Uczeń:

• omawia budowę

ośrodkowego układu

nerwowego

Uczeń:

• wykazuje, że mózg jest

częścią mózgowia

Uczeń:

• porównuje mózg

i rdzeń kręgowy pod

Uczeń:

• wyjaśnia na podstawie

literatury

popularnonaukowej,

28


mózgowia • wymienia nazwy płatów

mózgowych i wskazuje

na schemacie ich

położenie • przedstawia budowę i

rolę rdzenia kręgowego

na podstawie schematu

• omawia rolę

poszczególnych części

mózgowia

• rozróżnia płaty w

korze mózgowej


i funkcję rdzenia

kręgowego • porównuje położenie

istoty szarej z

położeniem istoty

białej w mózgowiu i

rdzeniu kręgowym • omawia funkcje

móżdżku

• charakteryzuje

poszczególne części

mózgowia

względem budowy

i pełnionych funkcji dlaczego istota szara i

istota biała są

umiejscowione

w mózgu

i w rdzeniu kręgowym

w odwrotny sposób • weryfikuje na podstawie

danych

z czasopism

popularnonaukowych

prawdziwość

stwierdzenia, że mózg

wykorzystuje tylko 10%

swoich możliwości

42. Obwodowy układ

nerwowy Uczeń:


obwodowego układu

nerwowego • przedstawia funkcje

obwodowego układu

nerwowego

• definiuje pojęcia: łuk

odruchowy, odruch • wymienia rodzaje

nerwów wyróżnione ze

względu

na kierunek

przewodzenia informacji

(nerwy ruchowe, nerwy

czuciowe, nerwy

mieszane) • wymienia nazwy

elementów łuku

odruchowego • definiuje pojęcia:

odruchy bezwarunkowe,

odruchy warunkowe

Uczeń:

• omawia budowę nerwu


nerwów czuciowych,

nerwów ruchowych i

nerwów mieszanych • rozróżnia nerwy

czaszkowe i nerwy

rdzeniowe

• charakteryzuje

elementy łuku

odruchowego

• opisuje przebieg

reakcji odruchowej na

podstawie schematu

Uczeń:

• analizuje przebieg

reakcji odruchowej

• porównuje odruchy

warunkowe z odruchami

bezwarunkowymi

• dzieli przykładowe

odruchy na warunkowe

i bezwarunkowe • opisuje drogę, którą

pokonuje impuls w łuku

odruchowym w

dowolnej sytuacji, np. po

ukłuciu palca igłą • wyjaśnia, w jaki sposób

można wyrobić w sobie

odruch uczenia się

Uczeń:

• wyjaśnia, w jaki

sposób powstaje

odruch warunkowy

• dowodzi znaczenia

odruchów

warunkowych

w uczeniu się

Uczeń:

• planuje przebieg

doświadczenia, którego

celem będzie nauczenie

psa, aby spał na swoim

legowisku,

a nie w łóżku dziecka • podaje przykłady

odruchów

bezwarunkowych oraz

wyjaśnia, jakie mają one

znaczenie dla

funkcjonowania

człowieka • wykazuje, że powstanie

odruchu warunkowego

wymaga skojarzenia

bodźca obojętnego

z bodźcem kluczowym

wywołującym odruch

bezwarunkowy

29

• przedstawia przykłady

odruchów warunkowych

i odruchów

bezwarunkowych 43. Autonomiczny układ

nerwowy Uczeń:

• klasyfikuje części układu

nerwowego pod

względem

funkcjonalnym


i funkcje układu

autonomicznego • podaje przykłady

sytuacji, w których

działa układ

współczulny, oraz

przykłady sytuacji,

w których działa układ

przywspółczulny

Uczeń:

• rozróżnia somatyczny

i autonomiczny układ

nerwowy • omawia funkcje układu

autonomicznego • wymienia struktury

nerwowe

autonomicznego

układu nerwowego


znaczenie dla

prawidłowego

funkcjonowania

organizmu ma

antagonistyczne

działanie części

współczulnej i części

przywspółczulnej

Uczeń:

• porównuje część

współczulną

autonomicznego układu

nerwowego z częścią

przywspółczulną tego

układu pod względem

budowy i funkcji • przedstawia rolę

autonomicznego układu

nerwowego

w utrzymywaniu

homeostazy

Uczeń:

• wykazuje antagonizm

czynnościowy części

współczulnej i części

przywspółczulnej

układu

autonomicznego • przedstawia lokalizację

ośrodków nerwowych

oraz zwojów

nerwowych układu

współczulnego

i układu

przywspółczulnego

Uczeń:

• ocenia aktywność części

współczulnej

i części przywspółczulnej

w nietypowych

sytuacjach oraz uzasadnia

swoją ocenę • wyjaśnia, dlaczego po

stresującym wydarzeniu,

np. egzaminie, nie ma się

ochoty na spożywanie

posiłku


układu nerwowego Uczeń:

• podaje zasady higieny

układu nerwowego


snu dla organizmu • definiuje pojęcie

uzależnienie • wymienia konsekwencje

uzależnienia się od

substancji

psychoaktywnych, w

tym dopalaczy • przedstawia wybrane

choroby układu

nerwowego (chorobę

Alzheimera, chorobę

Uczeń:

• podaje sposoby

zmniejszania ryzyka

powstawania

uzależnień • ocenia znaczenie snu

dla prawidłowego

funkcjonowania

organizmu


wczesnej diagnostyki

w ograniczaniu

społecznych skutków

chorób układu

nerwowego

Uczeń:

• omawia metody


układu nerwowego • wyjaśnia, na czym

polega mechanizm

powstawania

uzależnienia • dowodzi, że uzależnienie

to choroba układu

nerwowego

• charakteryzuje

przyczyny

i objawy wybranych

chorób układu

nerwowego

Uczeń:

• przedstawia

profilaktykę

wybranych chorób

układu nerwowego • ocenia na podstawie

zdobytych informacji

słuszność stwierdzenia,

że telefony komórkowe

mają negatywny

wpływ na


nerwowego

Uczeń:

• wyszukuje

w literaturze informacje

na temat czynników

ryzyka wystąpienia

schizofrenii

i depresji

u człowieka • wyjaśnia, że uzależnienie

jest chorobą związaną ze

zwiększeniem poziomu

dopaminy

w tzw. układzie nagrody, i

omawia wpływ

uzależnień na organizm

30

Parkinsona, schizofrenię,

depresję) • wymienia podstawowe


chorób układu

nerwowego

(elektroencefalografia,

tomografia

komputerowa,

magnetyczny rezonans

jądrowy) 10. Narządy zmysłów 45. Budowa i działanie

narządu wzroku Uczeń:


receptorów


receptor, adaptacja oka,

akomodacja oka • wymienia elementy oka

• wymienia elementy gałki

ocznej


poszczególnych

elementów narządu

wzroku • wymienia nazwy wad

wzroku • wymienia przykłady

chorób i zaburzeń

widzenia (jaskra, zaćma,

zwyrodnienie plamki,

daltonizm) • wskazuje podstawowe

zasady higieny wzroku

Uczeń:

• charakteryzuje

poszczególne receptory

• wymienia funkcje oka

• omawia budowę

anatomiczną gałki

ocznej

• przedstawia drogę,

którą pokonuje światło

w gałce ocznej • wymienia cechy

obrazu powstającego

na siatkówce • wyjaśnia, na czym

polega akomodacja oka


wad wzroku

• omawia sposoby

korygowania wad

wzroku

Uczeń:

• wskazuje kryterium

podziału receptorów

• omawia funkcje

elementów gałki ocznej • wyjaśnia, dlaczego

człowiek może widzieć

przestrzennie • porównuje funkcję

pręcików z funkcją

czopków • charakteryzuje wady

wzroku i sposoby ich

korekcji

• uzasadnia, że właściwa

dieta, właściwe

oświetlenie, unikanie

zanieczyszczeń

pyłowych oraz inne

czynniki mają istotny

wpływ dla

utrzymywania oczu w

dobrej kondycji

Uczeń:


widzenia dwuocznego

• charakteryzuje

wybrane choroby

wzroku

• wskazuje i wyjaśnia

różnice między

akomodacją

a adaptacją oka

Uczeń:

• przedstawia mechanizm

powstawania obrazu

• wyszukuje

w dostępnych źródłach

informacje dotyczące

produktów, które

powinny być spożywane

przez osoby pracujące

przez długi czas przy

monitorach

46. Ucho – narząd zmysłu

słuchu i zmysłu

równowagi

Uczeń:

• wymienia nazwy

elementów ucha

Uczeń:

• opisuje elementy ucha

Uczeń:


ucha pod względem

Uczeń:

• wykazuje, że receptory

słuchu

Uczeń:


działa narząd równowagi,

gdy człowiek się pochyla

31

• przedstawia drogę, którą

pokonuje dźwięk w uchu


narządu równowagi

• określa podstawowe

funkcje elementów

narządu zmysły słuchu

i zmysłu równowagi • wymienia negatywne

skutki oddziaływania

hałasu na

funkcjonowanie

organizmu


i funkcję narządu

równowagi • dowodzi szkodliwości

hałasu dla zdrowia • rozróżnia ucho

zewnętrzne, ucho

środkowe i ucho

wewnętrzne • opisuje drogę fal

dźwiękowych i

impulsu nerwowego

prowadzącą do

powstania wrażeń

słuchowych

budowy i pełnionych

funkcji


powstawania wrażeń

słuchowych


człowiek może słyszeć • omawia sposób działania

narządu równowagi • wyjaśnia zasadę

działania narządu

równowagi

i równowagi są

mechanoreceptorami • określa zakres

częstotliwości

dźwięku, na który

reaguje ludzkie ucho • wyjaśnia, w jaki

sposób trąbka

słuchowa wyrównuje

ciśnienie po obu

stronach błony

bębenkowej

i gdy wykonuje ruchy

obrotowe • wyjaśnia, w jaki sposób

narząd równowagi

reaguje

w nietypowych

sytuacjach

47. Narządy smaku oraz

węchu Uczeń:


narządu smaku • przedstawia podstawowe

funkcje narządu smaku

• wymienia nazwy pięciu

podstawowych smaków

odczuwanych przez

człowieka • przedstawia budowę

narządu węchu


narządu węchu

Uczeń:

• wyjaśnia biologiczne

znaczenie zmysłów

smaku i węchu


narządów smaku i

węchu

Uczeń:


powstają wrażenia

smakowe i zapachowe • omawia budowę

narządów smaku i węchu • opisuje mechanizm

powstawania wrażeń

węchowych i

smakowych


adaptacyjne narządu

węchu

Uczeń:


między budową

narządów smaku

i węchu a ich

funkcjami • dowodzi, że komórki

zmysłowe występujące

w narządach smaku

i węchu należą do

chemoreceptorów • wykazuje znaczenie

zmysłów węchu

i smaku w ochronie

organizmu przed

zagrożeniami, np.

przed zatruciem drogą

oddechową lub drogą

pokarmową

Uczeń:

• planuje

i przeprowadza

obserwację dotyczącą

współdziałania narządu

smaku

z narządem węchu

z wykorzystaniem np.

musów owocowo-

-warzywnych oraz

formułuje wnioski na

podstawie uzyskanych

wyników obserwacji

48-49. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Układ ruchu”

11. Układ hormonalny

32

50. Budowa i rola układu

hormonalnego Uczeń:



• określa położenie

gruczołów dokrewnych


hormon, gruczoł

dokrewny • wymienia gruczoły

dokrewne

• wymienia nazwy

hormonów wydzielanych

przez poszczególne

gruczoły dokrewne • wymienia nazwy

wybranych hormonów

tkankowych • dzieli hormony na

steroidowe

i niesteroidowe

Uczeń:

• charakteryzuje

gruczoły dokrewne

• rozróżnia hormony

tkankowe

• przedstawia różnicę

między działaniem

hormonów

steroidowych

a działaniem

hormonów

niesteroidowych • przedstawia rolę

poszczególnych

hormonów

Uczeń:

• przedstawia różnicę

między budową gruczołu

zewnątrzwydzielniczego

a budową gruczołu

wewnątrzwydzielniczeg

o • klasyfikuje hormony

ze względu na ich

działanie • omawia działanie

wybranych hormonów

tkankowych

Uczeń:

• wyjaśnia przyczyny

różnic między

działaniem hormonów

steroidowych

a działaniem

hormonów

niesteroidowych • przyporządkowuje

hormony do

odpowiednich

gruczołów na

podstawie

przedstawionych

funkcji • charakteryzuje rolę

różnych hormonów

w regulacji tempa

metabolizmu

Uczeń:

• dowodzi współdziałania

różnych hormonów

w regulacji tempa

metabolizmu • wyjaśnia na podstawie

literatury,

w jaki sposób

współdziałanie

hormonów wpływa na

utrzymywanie

homeostazy

51. Regulacja wydzielania

hormonów Uczeń:

• wyjaśnia pojęcie ujemne

sprzężenie zwrotne • przedstawia rolę

podwzgórza i przysadki

mózgowej

w utrzymywaniu

homeostazy • wymienia nazwy

hormonów podwzgórza i

podaje ich funkcje • wyjaśnia, jakie

znaczenie dla

funkcjonowania

organizmu mają

hormony tropowe • przedstawia na

podstawie schematu

Uczeń:


polega antagonistyczne

działanie hormonów • podaje przykłady

hormonów

działających

antagonistycznie



zwrotnego na

przykładzie regulacji

pracy tarczycy

Uczeń:

• omawia działanie

hormonów podwzgórza



zwrotnego na dowolnym

przykładzie (tarczycy,

kory nadnerczy) • porównuje działanie


z działaniem układu

nerwowego

Uczeń:

• wykazuje, że

podwzgórze

i przysadka odgrywają

nadrzędną rolę

w regulacji

hormonalnej • dowodzi zasadności

kontrolowania

poziomu glukozy i

wapnia we krwi

Uczeń:

• porównuje

antagonistyczne działanie

hormonów na przykładzie

insuliny i glukagonu oraz

kalcytoniny

i parathormonu • dowodzi istnienia

związku między układem

dokrewnym

a układem nerwowym

oraz wyjaśnia rolę tych

układów

w utrzymywaniu

homeostazy

33

antagonistyczne

działanie hormonów 52. Nadczynność i

niedoczynność gruczołów

dokrewnych. Stres

Uczeń:


nadczynność gruczołu,

niedoczynność gruczołu • wymienia nazwy chorób

wynikających z

niedoboru

i nadmiaru wybranych

hormonów • przedstawia profilaktykę

i objawy cukrzycy • wymienia różne typy

stresorów • podaje sposoby radzenia

sobie ze stresem

Uczeń:

• przedstawia objawy

nadczynności

i niedoczynności

wybranych gruczołów

wydzielania

wewnętrznego • omawia typy cukrzycy • omawia objawy i

przebieg choroby

Hashimoto

• proponuje inne niż

wymienione

w podręczniku sposoby

radzenia sobie ze

stresem

Uczeń:

• omawia diagnostykę

i sposób leczenia

cukrzycy • podaje argumenty

przemawiające za

stosowaniem

hormonalnej terapii

zastępczej

i przeciwko tej terapii • porównuje stres

krótkotrwały ze stresem

długotrwałym • charakteryzuje przebieg

reakcji stresowej

Uczeń:

• porównuje typy

cukrzycy


odgrywa podwzgórze

w reakcji stresowej

Uczeń:

• wyjaśnia na podstawie

różnych źródeł informacji

zmiany, które zachodzą

w organizmie podczas

krótkotrwałego

i długotrwałego stresu

12. Rozmnażanie i rozwój człowieka 53. Budowa i funkcje

męskich narządów

rozrodczych

Uczeń:

• wymienia pierwszo-,

drugo- i trzeciorzędowe

męskie cechy płciowe • wymienia nazwy

elementów męskiego

układu rozrodczego • wymienia funkcje

męskich narządów

płciowych • przedstawia budowę

jąder


spermatogeneza • przedstawia budowę

plemnika

Uczeń:


i funkcje męskich

narządów rozrodczych • rozpoznaje na

schemacie elementy

męskiego układu

rozrodczego

• wymienia fazy

spermatogenezy

• omawia budowę

plemnika • wyjaśnia funkcje

testosteronu

Uczeń:

• omawia budowę

poszczególnych

elementów męskiego

układu rozrodczego

• omawia przebieg

spermatogenezy


elementów plemnika

Uczeń:


budowy i funkcji

prącia w dostarczaniu

plemników do

organizmu kobiety • wyjaśnia, dlaczego

jądra są zarówno

gonadami, jak i

narządami wydzielania

wewnętrznego

Uczeń:


między budową męskich

narządów płciowych a ich

funkcją • wyjaśnia, jakie zmiany w

ilości DNA w męskich

komórkach płciowych

zachodzą podczas

spermatogenezy

54. Budowa i funkcje

żeńskich narządów

rozrodczych

Uczeń: Uczeń: Uczeń:

• omawia budowę

poszczególnych

Uczeń:


polega hormonalna

Uczeń:


między budową

34

• wymienia pierwszo-,

drugo- i trzeciorzędowe

żeńskie cechy płciowe • wymienia nazwy

elementów budujących

żeński układ rozrodczy • wymienia funkcje

żeńskich narządów

płciowych • definiuje pojęcia:

oogeneza, cykl

miesiączkowy • wymienia fazy cyklu

menstruacyjnego

• wymienia nazwy

hormonów regulujących

przebieg cyklu

menstruacyjnego


i funkcje żeńskich

narządów rozrodczych • rozróżnia zewnętrzne

i wewnętrzne narządy

żeńskiego układu

rozrodczego • rozpoznaje na

schemacie elementy

żeńskiego układu

rozrodczego • wymienia fazy

oogenezy


żeńskich hormonów

płciowych

elementów żeńskiego

układu rozrodczego • charakteryzuje przebieg

oogenezy


żeński układ rozrodczy

jest przystosowany do

ciąży

i porodu • przedstawia zmiany

zachodzące w błonie

śluzowej macicy w

czasie cyklu

miesiączkowego • określa zmiany

zachodzące w jajnikach

w czasie cyklu

miesiączkowego • omawia budowę i

funkcje komórki jajowej

regulacja cyklu

miesiączkowego • opisuje zmiany, które

zachodzą w jajniku

i w macicy podczas

poszczególnych faz

cyklu miesiączkowego • wyjaśnia rolę

syntetycznych

żeńskich hormonów

płciowych w regulacji

cyklu miesiączkowego

a funkcjami żeńskich

narządów płciowych • porównuje oogenezę ze

spermatogenezą


podczas oogenezy w

żeńskich komórkach

płciowych zmienia się

ilość DNA

55. Rozwój człowieka Uczeń:


zapłodnienie,

implantacja • wymienia nazwy etapów

rozwoju zarodkowego i

rozwoju płodowego • wymienia nazwy błon

płodowych • wymienia funkcje

łożyska

• wymienia zmiany

zachodzące w

organizmie kobiety w

okresie ciąży


wpływające na przebieg

ciąży

Uczeń:

• opisuje przebieg

okresu zarodkowego i

okresu płodowego • określa funkcje błon

płodowych


łożyska • ocenia znaczenie

diagnostyki prenatalnej


rozwoju postnatalnego

• wymienia skutki

wydłużania się okresu

starości • wymienia substancje,

które są

transportowane przez

łożysko

Uczeń:

• omawia przebieg

zapłodnienia


rozwoju zarodkowego

• charakteryzuje rozwój

płodowy

• omawia przebieg

implantacji zarodka • charakteryzuje budowę

łożyska

• ocenia znaczenie bariery,

którą tworzy łożysko • przedstawia działania,

dzięki którym można

ograniczyć negatywne

skutki wydłużania się

okresu starości

Uczeń:

• omawia wędrówkę

plemników

w poszczególnych

częściach żeńskiego

układu rozrodczego • omawia metody badań

prenatalnych

• porządkuje informacje

z różnych źródeł

dotyczące stosowania

właściwej diety i

prowadzenia

właściwego stylu życia

przez kobietę

w czasie ciąży

oraz przedstawia

je na forum klasy

Uczeń:

• przedstawia propozycje

obniżenia kosztów

społecznych związanych

z wydłużaniem się okresu

starości • podaje argumenty

przemawiające

za wykonywaniem badań

prenatalnych

35

• wymienia nazwy badań

prenatalnych • wymienia etapy rozwoju

postnatalnego


układu rozrodczego Uczeń:

• wymienia zasady

higieny układu

rozrodczego • wymienia metody


układu rozrodczego • wymienia nazwy chorób

układu rozrodczego

i chorób przenoszonych

drogą płciową (kiła,

rzeżączka, chlamydioza,

rzęsistkowica, zakażenie

wirusem brodawczaka

ludzkiego, grzybice

narządów płciowych) • wymienia zasady

zapobiegania

rozprzestrzenianiu się

chorób przenoszonych

drogą płciową • wymienia zasady

profilaktyki raka piersi

u kobiet i raka jąder

u mężczyzn

Uczeń:

• ocenia zagrożenia

wynikające z zakażenia

chorobami

przenoszonymi drogą

płciową • charakteryzuje metody


układu rozrodczego • przyporządkowuje

chorobom układu

rozrodczego źródła

zakażenia • przedstawia

profilaktykę raka jąder

i przerostu gruczołu

krokowego

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane

choroby układu

rozrodczego

• przedstawia działania,

które pozwalają ustrzec

się przed chorobami

przenoszonymi drogą

płciową

Uczeń:

• omawia metody

diagnozowania,

leczenia i profilaktyki

raka szyjki macicy • konstruuje zalecenia

dotyczące

przestrzegania zasad

higieny okolic

intymnych

Uczeń:

• wykazuje znaczenie, jakie

dla zachowania zdrowia

mają regularne wizyty

kobiet

u ginekologa,

a mężczyzn –

u urologa • podaje argumenty

przemawiające za

przeprowadzaniem

częstych badań

kontrolnych, dzięki

którym można wykryć

chorobę nowotworową

w stadium,

w którym

prawdopodobieństwo jej

wyleczenia jest bardzo

wysokie

57-58. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Układ hormonalny” i „Rozmnażanie i rozwój człowieka”

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny.z biologii w klasach trzecich (C,D,E) Biologia na czasie 3. Zakres podstawowy

Temat

Poziom wymagań

ocena

dopuszczająca

ocena

dostateczna

ocena

dobra

ocena

bardzo dobra

ocena

celująca

Rozdział 1. Genetyka molekularna

36

1. Gen a genom.

Budowa

i rola kwasów

nukleinowych

Uczeń:

• definiuje pojęcia: gen,

genom, chromosom,

chromatyna, nukleotyd,

replikacja DNA


genu organizmu

eukariotycznego

• podaje funkcje DNA


chromosomu


nukleotydu DNA i

RNA

• określa rolę DNA jako

nośnika informacji

genetycznej

• wymienia rodzaje RNA

• podaje rolę

poszczególnych

rodzajów RNA

• opisuje budowę

przestrzenną cząsteczki

DNA

Uczeń:

• określa lokalizację

genomu w komórce

eukariotycznej


polega

komplementarność zasad

azotowych w cząsteczce

DNA

• określa sekwencję

nukleotydów w jednej

nici DNA na podstawie

znanej sekwencji

nukleotydów

w drugiej nici


RNA


procesu replikacji DNA

• definiuje pojęcia: ekson,

intron

• wymienia nazwy

rodzajów wiązań w

cząsteczce DNA

i wskazuje te wiązania

na schemacie

Uczeń:

• oblicza procentowy

skład nukleotydów w

danym fragmencie

DNA, posługując się

zasadą

komplementarności

• opisuje organizację

materiału

genetycznego w jądrze

komórkowym

• wykazuje znaczenie

polimerazy DNA

w procesie replikacji

DNA

• porównuje budowę

i funkcje DNA z

budową

i funkcjami RNA


łączenia się

nukleotydów

w pojedynczym

łańcuchu DNA

• wykorzystuje zasadę

komplementarności do

obliczania liczby

poszczególnych

rodzajów nukleotydów

w cząsteczce DNA

Uczeń:

• omawia przebieg

replikacji DNA


między genami

ciągłymi a genami

nieciągłymi


upakowania DNA w

jądrze komórkowym


między genami a

cechami organizmu

Uczeń:

• wykazuje rolę

replikacji w

zachowaniu

niezmienionej

informacji

genetycznej

• uzasadnia

konieczność

zachodzenia

replikacji DNA

przed podziałem

komórki


poprawności

kopiowania DNA

podczas replikacji

DNA

2. Kod genetyczny Uczeń:

• definiuje pojęcia: kod

genetyczny, kodon, nić

matrycowa DNA, nić

kodująca DNA

• wymienia cechy kodu

genetycznego

Uczeń:

• charakteryzuje cechy

kodu genetycznego

• analizuje tabelę kodu

genetycznego

• wskazuje na kod

genetyczny jako sposób

Uczeń:

• wyjaśnia różnice

między kodem

genetycznym

a informacją genetyczną

• zapisuje sekwencję

aminokwasów łańcucha

polipeptydowego

Uczeń:

• wyjaśnia zasadę

kodowania informacji

genetycznej przez

kolejne trójki

nukleotydów DNA

• na podstawie tabeli

kodu genetycznego

Uczeń:

• korzystając z

różnych źródeł

wiedzy,

charakteryzuje inne

cechy kodu

genetycznego niż te

podane w

podręczniku

37


kodonu START i

kodonu STOP

zapisu informacji

genetycznej

na podstawie sekwencji

nukleotydów mRNA

tworzy przykładowy

fragment mRNA,

który koduje

przedstawiony łańcuch

aminokwasów

• oblicza liczbę

nukleotydów i

kodonów kodujących

określoną liczbę

aminokwasów oraz

liczbę aminokwasów

kodowaną przez

określoną liczbę

nukleotydów i

kodonów

3. Ekspresja genów Uczeń:


ekspresja genów,

biosynteza białek,

translacja, transkrypcja

• wymienia etapy

ekspresji genów


zachodzenia

transkrypcji i translacji

w komórce

• ilustruje schematycznie

etapy odczytywania

informacji genetycznej

Uczeń:

• omawia przebieg

transkrypcji i translacji


odgrywa tRNA

w procesie translacji


modyfikacji

zachodzących po

transkrypcji i po

translacji

• omawia rolę rybosomów

w procesie translacji

• wyjaśnia istotę regulacji

ekspresji genów

Uczeń:

• określa rolę polimerazy

RNA w procesie

transkrypcji


regulacji ekspresji

genów

Uczeń:

• przedstawia i opisuje

sposoby regulacji

ekspresji genów


modyfikacji białek

po translacji

Uczeń:

• korzystając z

różnych źródeł

informacji, ustala,

czy jest możliwy

proces odwrotny do

transkrypcji,

oznaczający

uzyskanie DNA na

podstawie RNA

Rozdział 2. Genetyka klasyczna

4. I prawo Mendla.

Krzyżówka testowa

Uczeń:

• definiuje pojęcia: allel,

allel dominujący, allel

recesywny, genotyp,

fenotyp, homozygota,

heterozygota,

krzyżówka testowa

• podaje treść I prawa

Mendla


zapisu literowego alleli

dominujących i rece-

Uczeń:

• przedstawia różnice

między genotypem a

fenotypem

• analizuje krzyżówkę

ilustrującą badania,

na podstawie których

Mendel sformułował I

prawo

• omawia znaczenia badań

Mendla dla rozwoju

genetyki

Uczeń:

• rozwiązuje

jednogenowe krzyżówki

genetyczne

• sprawdza za pomocą

krzyżówki testowej,

czy osobnik jest

heterozygotą

• rozpoznaje na

schematach krzyżówek

jednogenowych

genotypy i określa

Uczeń:


gamety mają po

jednym allelu danego

genu, a zygota ma dwa

allele tego genu

• ocenia znaczenie prac

Mendla dla rozwoju

genetyki

uczeń:

• analizuje wyniki

nietypowych

krzyżówek

jednogenowych


wykonania i

znaczenie krzyżówki

testowej

38

sywnych oraz

genotypów homozygot

(dominujących

i recesywnych) oraz

hetero-zygot

• przedstawia za pomocą

szachownicy Punnetta

przebieg dziedziczenia

określonej cechy

zgodnie

z I prawem Mendla


cech dominujących

i recesywnych

człowieka

• wyjaśnia, czym się różni

homozygota od

heterozygoty

• wykonuje typowe

krzyżówki genetyczne

jednogenowe

• określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia danej cechy,

wykonując krzyżówkę

genetyczną

• określa stosunek

fenotypowy w

pokoleniach potomnych

• podaje rodzaje gamet

wytwarzanych przez

homozygoty i

heterozygoty

fenotypy rodziców i

pokolenia potomnego


krzyżówek

genetycznych

5. II prawo Mendla Uczeń:

• podaje treść II prawa

Mendla


polega krzyżówka

dwugenowa

Uczeń:

• analizuje krzyżówkę

ilustrującą badania, na

podstawie których

Mendel sformułował II

prawo

Uczeń:

• wykonuje krzyżówki

testowe dwugenowe

dotyczące różnych cech

• na schematach

krzyżówek

dwugenowych

rozpoznaje genotypy i

określa fenotypy

rodziców i pokolenia

potomnego


krzyżówek

dwugenowych

zgodnych z II prawem

Mendla

Uczeń:


krzyżówek

dwugenowych

• określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia

genotypów

i fenotypów u

potomstwa w

wypadku

dziedziczenia dwóch

cech


dziedziczenia cech

zgodnie z II prawem

Mendla

Uczeń:

• określa sposób

wykonania i

znaczenie krzyżówki

testowej

dwugenowej

6. Inne sposoby

dziedziczenia cech

Uczeń:

• definiuje pojęcia: allele

wielokrotne,

Uczeń:

• omawia zjawisko

kodominacji i

Uczeń:

• określa

prawdopodobieństwo

Uczeń:

• podaje przykład cechy

warunkowanej

Uczeń:

• wyjaśnia, na

podstawie sposobu

39

kodominacja, geny

kumulatywne, geny

dopełniające się


między dziedziczeniem

cech w przypadku

dominacji pełnej i

dominacji niepełnej


dziedziczenia

wielogenowego

dziedziczenia alleli

wielokrotnych na

podstawie analizy

dziedziczenia grup krwi u

ludzi w układzie AB0


dotyczące dziedziczenia

grup krwi

• określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia określonego

fenotypu u potomstwa

w wypadku dziedziczenia

alleli wielokrotnych

wystąpienia genotypów

i fenotypów u

potomstwa w wypadku

kodominacji

• charakteryzuje relacje

między allelami

jednego genu oparte na

dominacji niepełnej i

kodominacji


krzyżówek

genetycznych

dotyczących dominacji

niepełnej, kodominacji

i alleli wielokrotnych

obecnością genów

kumulatywnych

i wyjaśnia ten sposób

dziedziczenia

• rozwiązuje krzyżówki

genetyczne dotyczące

genów

kumulatywnych

i genów

dopełniających się

dziedziczenia

wielogenowego,

dlaczego rodzice o

średnim wzroście

mogą mieć dwoje

dzieci, z których

jedno będzie bardzo

wysokie, a drugie –

bardzo niskie


polega zjawisko

plejotropii

7. Chromosomowa

teoria dziedziczenia

Uczeń:

• definiuje pojęcia: geny

sprzężone,

chromosomy

homologiczne

• wymienia główne

założenia

chromosomowej teorii

dziedziczenia Morgana


polega zjawisko

sprzężenia genów

Uczeń:


zapisu genotypów w

przypadku genów

sprzężonych

• wyjaśnia istotę

dziedziczenia genów

sprzężonych

• wykonuje przykładowe

krzyżówki dotyczące


sprzężonych

Uczeń:


krzyżówek dotyczących


sprzężonych


crossing-over

• podaje rozkład cech

u potomstwa pary o

określonych genotypach

Uczeń:

• określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia

genotypów

i fenotypów u

potomstwa

w wypadku

dziedziczenia dwóch

cech sprzężonych


genów sprzężonych

nie dziedziczy się

zgodnie

z II prawem Mendla

• wykazuje różnice

między genami

niesprzężonymi

a genami sprzężonymi

Uczeń:

• na podstawie

dostępnych źródeł

wiedzy wyjaśnia, na

czym polega

mapowanie

chromosomów

• wyjaśnia zależność

między częstością

zachodzenia

crossing-over a

odległością między

dwoma genami

na chromosomie

8. Dziedziczenie płci.

Cechy sprzężone z płcią

Uczeń:


kariotyp, chromosomy

płci, autosomy

Uczeń:

• opisuje sposób

determinacji płci u

człowieka

Uczeń:

• wykazuje, za pomocą

krzyżówki genetycznej,

że prawdopodobieństwo

Uczeń:

• analizuje różne

warianty dziedziczenia

Uczeń:


genu SRY w

determinacji płci

40

• opisuje kariotyp

człowieka

• wskazuje

podobieństwa

i różnice między

kariotypem kobiety

a kariotypem

mężczyzny

• określa płeć na

podstawie analizy

kariotypu

• określa, czym są cechy

sprzężone z płcią


cech sprzężonych z

płcią

• określa

prawdopodobieństwo

urodzenia się chłopca

i dziewczynki

• określa

prawdopodobieństwo

wystąpienia choroby

sprzężonej z płcią na

przykładzie hemofilii

i daltonizmu

urodzenia się dziecka

płci męskiej i żeńskiej

wynosi 50%


daltonizm i hemofilia

występują niemal

wyłącznie u mężczyzn



dziedziczenia cech

sprzężonych z płcią

chorób sprzężonych z

płcią

• porównuje

dziedziczenie cech


z dziedziczeniem cech

niesprzężonych z płcią

• uzasadnia, że

dziedziczenie cech


jest niezgodne z II

prawem Mendla

9. Zmienność

organizmów. Mutacje

Uczeń:


zmienność

środowiskowa,

zmienność genetyczna,

mutacja, rekombinacja

• podaje rodzaje

zmienności

genetycznej


między zmiennością

ciągłą a zmiennością

nieciągłą


zmienności ciągłej

i zmiennością

nieciągłej


czynników

mutagennych


mutacji genowych

i chromosomowych

Uczeń:

• opisuje rodzaje

zmienności genetycznej


wpływu środowiska

na fenotyp człowieka

• porównuje zmienność

środowiskową ze

zmiennością genetyczną


skutków działania

wybranych czynników

mutagennych

• rozpoznaje na

schematach różne rodzaje

mutacji genowych i

mutacji

chromosomowych

• podaje skutki mutacji

genowych

Uczeń:

• porównuje zmienność

genetyczną

rekombinacyjną ze

zmiennością genetyczną

mutacyjną

• określa przyczyny

zmienności genetycznej


pozytywnych i

negatywnych skutków

mutacji


mutacji genowych i

mutacji

chromosomowych


plastyczności

fenotypów


polega transformacja

nowotworowa

Uczeń:

• określa, jakie zmiany

w sekwencji

aminokwasów może

wywołać mutacja

polegająca na

zamianie jednego

nukleotydu na inny

• wyjaśnia, na

przykładach, wpływ

czynników środowiska

na pla-styczność

fenotypów

• określa skutki mutacji

genowych dla

kodowa-nego przez

dany gen łańcucha

polipeptydowego


pomiędzy narażeniem

organizmu na

działanie czynników

mutagennych

Uczeń:


zmienności

obserwowanej

w wypadku

organizmów o

identycznych

genotypach

• uzasadnia

konieczność podjęcia

działań

zmniejszających

ryzyko narażania się

na czynniki

mutagenne i podaje

przykłady takich

działań


mutacji w przebiegu

ewolucji

41

a zwiększonym

ryzykiem wystąpienia

chorób

nowotworowych

10. Choroby i

zaburzenia genetyczne

człowieka

Uczeń:


choroba genetyczna,

aberracje

chromosomowe,

rodowód genetyczny


chorób jednogenowych

człowieka

• wymienia wybrane

aberracje

chromosomowe

człowieka

• wskazuje na podłoże

genetyczne chorób

jednogenowych oraz

aberracji

chromosomowych

człowieka

Uczeń:

• klasyfikuje choroby

genetyczne ze względu

na ich przyczynę

• wymienia nazwy oraz

objawy chorób

uwarunkowanych

mutacjami

jednogenowymi oraz

aberracjami

chromosomowymi

• porównuje całkowitą

liczbę chromosomów w

kariotypie osób z

różnymi aberracjami

chromosomowymi

• analizuje rodowody


sposobu dziedziczenia

wybranej cechy

Uczeń:

• analizuje rodowody

genetyczne i na ich

podstawie ustala sposób

dziedziczenia danej

cechy

• opisuje choroby

genetyczne,

uwzględniając różne

kryteria ich podziału

• dzieli choroby

jednogenowe na te,

które są sprzężone

z płcią, i te, które nie są

sprzężone z płcią oraz

w obrębie tych grup na

te, które są

uwarunkowane allelem

recesywnym, i te, które

są warunkowane

allelem dominującym

Uczeń:

• na podstawie

przykładowych

rodowodów określa,

czy wybrana cecha

jest dziedziczona

recesywnie czy

dominująco

• określa, na podstawie

analizy rodowodu lub

kariotypu, podłoże

genetyczne

chorób człowieka

(mukowiscydoza,

fenyloketonuria,

anemia sierpowata,

albinizm, pląsawica

Huntingtona,

hemofilia, daltonizm,

dystrofia mięśniowa

Duchenne’a, krzywica

oporna na witaminę

D3, zespół

Klinefeltera, zespół

Turnera, zespół

Downa)

Uczeń:


pomiędzy

narażeniem

organizmu na

działanie czynników

mutagennych a

zwiększonym

ryzykiem

wystąpienia chorób

genetycznych

• wyjaśnia, na

podstawie analizy

rodowodu, podłoże

genetyczne chorób

człowieka

• charakteryzuje

wybrane choroby

genetyczne

oraz aberracje

chromosomowe

człowieka

11–12. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziałów „Genetyka molekularna” i „ Genetyka klasyczna”

Rozdział 3. Biotechnologia

13. Biotechnologia

tradycyjna

Uczeń:


biotechnologia

• rozróżnia

biotechnologię

tradycyjną i

Uczeń:

• wskazuje różnice między

biotechnologią tradycyjną

a biotechnologią

molekularną

Uczeń:

• opisuje na wybranych

przykładach

zastosowania

biotechnologii

tradycyjnej

Uczeń:

• wykazuje, że rozwój

biotechnologii

tradycyjnej przyczynił

się do poprawy

Uczeń:

• dowodzi, że

biotechnologia

tradycyjna

przyczynia się do

ochrony środowiska

42

biotechnologię

molekularną


produktów

otrzymywanych

metodami

biotechnologii

tradycyjnej


wykorzystywania metod

biotechnologii

tradycyjnej

w przemyśle

farmaceutycznym,

rolnictwie, w

oczyszczaniu ścieków i

przemyśle spożywczym


zastosowania fermentacji

alkoholowej i fermentacji

mleczanowej w


w przemyśle farmaceu-

tycznym, rolnictwie,

biodegradacji,

oczyszczaniu ścieków i


jakości życia

człowieka

• dowodzi

pozytywnego oraz

negatywnego

znaczenia

zachodzenia

fermentacji dla czło-

wieka

• na podstawie


informacji, wyjaśnia

rolę fermentacji w

innym rodzaju

przemysłu niż

przemysł spożywczy

14. Podstawowe

techniki inżynierii

genetycznej

Uczeń:


inżynieria genetyczna

• wymienia nazwy

technik inżynierii

genetycznej:

sekwencjonowanie

DNA, elektroforeza

DNA, PCR

Uczeń:

• wyjaśnia, czym zajmuje

się inżynieria genetyczna

i w jaki sposób

przyczynia się ona

do rozwoju

biotechnologii

• przedstawia istotę technik

stosowanych w inżynierii

genetycznej

(sekwencjonowanie

DNA, elektroforeza,

PCR)

• wskazuje zastosowanie

technik inżynierii

genetycznej w

kryminalistyce,

medycynie sądowej,

diagnostyce chorób

Uczeń:


sytuacji,

w których można

wykorzystać profile

genetyczne

• opisuje na przykładach

możliwe zastosowania

metody PCR w

kryminalistyce i

medycynie sądowej

Uczeń:

• analizuje na podstawie

schematów przebieg

elektroforezy DNA,

PCR

i sekwencjonowania

DNA

• analizuje przykładowe

schematy dotyczące

wyników

elektroforezy DNA i

profili genetycznych,

np. rozwiązując

zadania dotyczące

ustalenia ojcostwa

Uczeń:


stosowania technik

inżynierii

genetycznej

w diagnostyce

i profilaktyce chorób

43

15. Organizmy

zmodyfikowane

genetycznie

Uczeń:


organizm

zmodyfikowany

genetycznie(GMO),

organizm transgeniczny


korzyści i zagrożeń

wynikających ze

stosowania GMO

Uczeń:

• charakteryzuje GMO

i organizmy

transgeniczne

• przedstawia możliwe

skutki stosowania GMO

dla zdrowia człowieka,

rolnictwa oraz

bioróżnorodności


GMO a organizmem

transgenicznym

Uczeń:

• omawia sposoby

otrzymywania

organizmów

transgenicznych

• wskazuje cele tworzenia

organizmów

zmodyfikowanych

genetycznie

• ocenia rzetelność

przekazu medialnego na

temat GMO

Uczeń:


organizmów

transgenicznych

zmodyfikowanych

genetycznie, które

wykorzystuje się

w medycynie

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są i

jakie pełnią funkcje

wektory

wykorzystywane w

tworzeniu

organizmów

transgenicznych

• charakteryzuje

sposoby

zapobiegania

zagrożeniom

związanym ze

stosowaniem GMO

16. Biotechnologia

molekularna – szanse i

zagrożenia

Uczeń:

• definiuje pojęcia: klon,

klonowanie, komórki

macierzyste, terapia

genowa


organizmów będących

naturalnymi klonami

• wymienia cele

sztucznego klonowania

roślin i zwierząt

• wymienia cele terapii

genowej

Uczeń:

• udowadnia, że bliźnięta

jednojajowe są

naturalnymi klonami

• przedstawia, w jaki

sposób otrzymuje się

klony roślin i zwierząt

• opisuje etapy klonowania

zwierząt metodą

transplantacji jąder

komórkowych

• podaje przykłady chorób,

do których leczenia

stosuje się komórki

macierzyste

Uczeń:

• przedstawia sposoby

otrzymywania

i pozyskiwania

komórek macierzystych

oraz ich zastosowania w

medycynie

• ocenia rzetelność

przekazu medialnego na

temat klonowania i

terapii genowej

• wymienia korzyści

i zagrożenia wynikające

ze stosowania osiągnięć

biotechnologii

molekularnej


poradnictwa

genetycznego w

planowaniu rodziny

i wczesnym leczeniu

chorób genetycznych

Uczeń:

• omawia korzyści

i zagrożenia

wynikające

ze stosowania terapii

genowej

• przedstawia sytuacje,

w których zasadne jest

korzystanie z

poradnictwa

genetycznego

• dyskutuje o

problemach

społecznych i

etycznych związanych

z rozwojem inżynierii

genetycznej

i biotechnologii

molekularnej

• uzasadnia swoje

stanowisko w sprawie

klonowania człowieka

Uczeń:

• na podstawie


informacji wykazuje,

że komórki

macierzyste mogą

mieć w niedalekiej

przyszłości szerokie

zastosowanie

w medycynie

17. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Biotechnologia”

Rozdział 4. Ewolucja organizmów

44

18. Źródła wiedzy

o ewolucji

Uczeń:


ewolucja biologiczna,

narządy homologiczne,

narządy analogiczne,

drzewo filogenetyczne

• wymienia bezpośrednie

i pośrednie dowody

ewolucji oraz podaje

ich przykłady

• przedstawia istotę teorii

Darwina i syntetycznej

teorii ewolucji


atawizmów i narządów

szczątkowych

Uczeń:


dywergencja,

konwergencja


dowodów ewolucji z

zakresu embriologii,

anatomii porównawczej,

biogeografii

i biochemii


podobieństw i różnic

w budowie narządów

homologicznych

• podaje powody, dla

których pewne grupy

organizmów nazywa się

żywymi

skamieniałościami

Uczeń:


dywergencji

i konwergencji


między konwergencją

a dywergencją


między cechami

atawistycznymi

a narządami

szczątkowymi

• rozpoznaje, na

podstawie opisu,

schematu, rysunku,

konwergencję

i dywergencję

Uczeń:


badania

skamieniałości, form

pośrednich oraz

organizmów

należących do

żywych skamienia-

łości w poznaniu

przebiegu ewolucji

• określa

pokrewieństwo

między organizmami

na podstawie drzewa

filogenetycznego

Uczeń:

• wyjaśnia, w jaki

sposób wykształca

się

antybiotykooporność

u bakterii

• przedstawia historię

myśli ewolucyjnej

19. Dobór naturalny –

główny mechanizm

ewolucji

Uczeń:

• definiuje pojęcie dobór

naturalny

• porównuje dobór

naturalny z doborem

sztucznym


doboru naturalnego


doboru naturalnego

Uczeń:

• opisuje mechanizm

działania doboru

naturalnego


doboru naturalnego

(dobór stabilizujący,

różnicujący, kierunkowy)

• podaje przykłady dla

danego rodzaju doboru

naturalnego

Uczeń:

• charakteryzuje sposób

i przewiduje efekty

działania doboru

stabilizującego,

kierunko-wego oraz

różnicującego

• opisuje zjawisko

melanizmu

przemysłowego

Uczeń:

• wykazuje, że dzięki

doborowi naturalnemu

organizmy zyskują

nowe cechy

adaptacyjne

Uczeń:


znaczenie dla

działania doboru

naturalnego ma

zmienność

genetyczna

• przedstawia

znaczenie doboru

płciowego

i doboru

krewniaczego

20. Ewolucja na

poziomie populacji.

Specjacja

Uczeń:

• definiuje pojęcia: dryf

genetyczny, pula

genowa, gatunek,

specjacja

Uczeń:

• charakteryzuje przyczyny

zmian częstości

występowania alleli

w populacji

• charakteryzuje zjawisko

dryfu genetycznego i

Uczeń:


mimo działania doboru

naturalnego w populacji

ludzkiej utrzymują się

allele warunkujące

choroby genetyczne

Uczeń:


specjacji


polega przewaga

heterozygot

na przykładzie

Uczeń:

• wyjaśnia rolę dryfu

genetycznego

w kształtowaniu puli

genowej populacji

na przykładach

efektu założyciela

45

• podaje przyczyny zmian

częstości występowania

alleli w populacji


działania dryfu

genetycznego

wymienia skutki jego

działania w przyrodzie

• przedstawia gatunek jako

izolowaną pulę genową

• wyjaśnia na przykładach,

na czym polega specjacja

• przedstawia zjawisko

specjacji jako

mechanizm

powstawania gatunków

związku między

anemią sierpowatą a

malarią

oraz efektu wąskiego

gardła


mechanizmów

izolacji rozrodczej w

procesie specjacji i

podaje ich przykłady

21. Historia życia na

Ziemi

Uczeń:

• definiuje pojęcie:

biogeneza

• przedstawia istotę teorii

endosymbiozy

• wymienia etapy

biogenezy

• charakteryzuje warunki

środowiskowe i ich

wpływ na przebieg

biogenezy

Uczeń:

• przedstawia wybrane

hipotezy wyjaśniające

najważniejsze etapy

biogenezy

• przedstawia warunki

środowiska, które

umożliwiły samorzutną

syntezę pierwszych

związków organicznych

Uczeń:


sposób, zgodnie z teorią

endosymbiozy, doszło

do powstania

organizmów

eukariotycznych

• przedstawia wpływ

zmian środowiskowych

na przebieg ewolucji

• omawia w porządku

chronologicznym

wydarzenia z historii

życia na Ziemi

Uczeń:

• opisuje rolę, którą

odegrały

jednokomórkowe

organizmy

fotosyntetyzujące

w tworzeniu się

atmosfery ziemskiej i

ewolucji organizmów

• argumentuje, że

stwierdzenie: „Życie

wyszło z wody”, jest

prawdziwe”


sposób wędrówka

kontynentów (dryf

kontynentów)

wpłynęła na

rozmieszczenie

organizmów na Ziemi

Uczeń:

• na podstawie


informacji

przedstawia

przykłady

przystosowań, które

musiały wykształcić

rośliny i zwierzęta,

aby dostosować się

do środowiska

lądowego

• wyjaśnia na

przykładach

przyczyny oraz

skutki wielkich

wymierań

organizmów

22. Antropogeneza Uczeń:


antropogeneza,

hominidy

• wymienia podobieństwa

między człowiekiem

a innymi naczelnymi

• wymienia różnice

między człowiekiem a

innymi

człekokształtnymi

Uczeń:

• wymienia nazwy

przedstawicieli

człekokształtnych


oraz tryb życia

wybranych form

kopalnych

człowiekowatych

• na podstawie drzewa

rodowego określa

Uczeń:

• omawia zmiany, które

zaszły podczas ewolucji

człowieka


formy kopalne

człowiekowatych

• przedstawia tendencję

zmian ewolucyjnych

w ewolucji człowieka

Uczeń:

• porównuje formy

kopalne

człowiekowatych

• wykazuje

pokrewieństwo

człowieka z innymi

naczelnymi

Uczeń:

• analizuje różnorodne

źródła informacji

dotyczące ewolucji

człowieka

46

• określa stanowisko

systematyczne

człowieka


gatunków należących

do hominidów

pokrewieństwo człowieka

z innymi zwierzętami

• porządkuje

chronologicznie formy

kopalne człowiekowatych

23. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Ewolucja organizmów”

Rozdział 5. Ekologia i różnorodność biologiczna

24. Organizm w

środowisku. Tolerancja

ekologiczna

Uczeń:


ekologia, środowisko,

nisza ekologiczna,

siedlisko

• klasyfikuje czynniki

środowiska na

biotyczne

i abiotyczne

• wyjaśnia, czym jest

tolerancja ekologiczna


bioindykatorów i ich

praktycznego

zastosowania

Uczeń:


niszą ekologiczną

a siedliskiem


organizmów o wąskim

zakresie tolerancji

ekologicznej w

bioindykacji


porosty wykorzystuje się

do oceny stanu czystości

powietrza

• interpretuje wykres

ilustrujący zakres

tolerancji różnych

gatunków na wybrany

czynnik środowiska

Uczeń:

• przeprowadza

doświadczenie w celu

określenia zakresu

tolerancji ekologicznej

w odniesieniu do

wybranego czynnika

środowiska

• uzasadnia, że istnieje

związek miedzy

zakresem tolerancji

organizmów a ich

rozmieszczeniem na

Ziemi

Uczeń:

• na podstawie


informacji porównuje

siedliska

oraz nisze ekologiczne

wybranych gatunków

organizmów

Uczeń:

• planuje i

przeprowadza

doświadczenie w

celu określenia

zakresu tolerancji

ekologicznej

w odniesieniu do

wybranego czynnika

środowiska (innego

niż przedstawiony

w podręczniku)

25. Cechy populacji Uczeń:

• definiuje pojęcie:

populacja

• wymienia cechy

populacji (liczebność,

zagęszczenie, struktura

przestrzenna, struktura

płciowa, struktura

wiekowa)


wpływające na

Uczeń:

• charakteryzuje cechy

populacji


rozmieszczenia populacji

i podaje przykłady

gatunków, które

reprezentują każdy

z rodzajów

rozmieszczenia

• analizuje piramidy

struktury wiekowej i

Uczeń:

• określa wpływ

wybranych czynników

na liczebność

i rozrodczość populacji

• charakteryzuje

niezależne od

zagęszczenia czynniki

ograniczające

liczebność populacji

Uczeń:

• przewiduje zmiany

liczebności populacji

na podstawie danych

dotyczących jej

liczebności,

rozrodczości,

śmiertelności oraz

migracji osobników

• określa możliwości

rozwoju danej

populacji na

Uczeń:

• wyjaśnia, jak

pojemność

środowiska wpływa

na sposób wzrostu


• przeprowadza

obserwację

wybranych cech

(liczebność,

zagęszczenie)

populacji wybranego

47

liczebność

i zagęszczenie populacji


populacji

(ustabilizowana,

rozwijająca się,

wymierająca)

struktury płciowej

populacji

• określa zmiany

liczebności populacji,

której strukturę wiekową

przedstawiono graficznie

• opisuje, w jaki sposób

migracje wpływają na

liczebność populacji

• przedstawia modele

wzrostu liczebności

populacji

podstawie analizy

piramidy płci i wieku

• opisuje model wzrostu


uwzgledniający

pojemność środowiska

gatunku

oraz jej struktury

przestrzennej, np. na

trawniku lub w parku

26. Rodzaje

oddziaływań między

organizmami

Uczeń:

• klasyfikuje zależności

między organizmami

na antagonistyczne

i nieantagonistyczne

oraz podaje ich

przykłady

• porównuje mutualizm

obligatoryjny z

mutualizmem

fakultatywnym

Uczeń:

• przedstawia obronne

adaptacje ofiar

drapieżników, żywicieli

pasożytów

oraz zjadanych roślin

• przedstawia adaptacje

drapieżników, pasożytów

i roślinożerców do

zdobywa-nia pokarmu

Uczeń:

• wyjaśnia zjawisko

konkurencji

międzygatunkowej

i konkurencji

wewnątrzgatunkowej

• porównuje

drapieżnictwo,

pasożytnictwo i

roślinożerność


znaczenie dla

funkcjonowania

ekosystemu mają

pasożyty, drapieżniki

i roślinożercy

Uczeń:

• analizuje cykliczne

zmiany liczebności

populacji w układzie

zjadający–zjadany


znaczenie ma

mikoryza (współżycie

roślin z grzybami) dla

upraw leśnych

Uczeń:


i skutki konkurencji

międzygatunkowej

i konkurencji

wewnątrzgatunkowej

• planuje i

przeprowadza

doświadczenie

wykazujące

oddziaływanie

antagonistyczne

między osobnikami

wybranych gatunków

27. Funkcjonowanie

ekosystemu

Uczeń:


biotop, biocenoza,

ekosystem, sukcesja

• podaje rodzaje sukcesji

(sukcesja pierwotna

i wtórna)

• klasyfikuje rodzaje

ekosystemów

(ekosystemy naturalne,

półnaturalne, sztuczne)

• przedstawia zależności

pokarmowe w

biocenozie w postaci

łańcucha pokarmowego

Uczeń:

• konstruuje proste

łańcuchy troficzne i sieci

pokarmowe

• wyjaśnia zjawisko

krążenia materii i

przepływu energii

w ekosystemie

• tworzy łańcuchy

pokarmowe dowolnego

ekosystemu

• na podstawie schematów

opisuje krążenie węgla i

azotu w przyrodzie

Uczeń:

• określa zależności

pokarmowe i poziomy

troficzne w ekosystemie

na podstawie

fragmentów sieci

pokarmowych

• omawia schematy

obiegu węgla i obiegu

azotu

w przyrodzie

• porównuje sukcesję

pierwotną z sukcesją

wtórną

Uczeń:


materia krąży

w ekosystemie, a

energia przez niego

przepływa

• uzasadnia, że

obecność

w środowisku

substancji

toksycznych może

spowodować ich

kumulowanie w

organiz-mach

Uczeń:

• uzasadnia, która

biocenoza będzie

bardziej stabilna –

uboga w gatunki czy

różnorodna

• na podstawie

schematu krążenia

węgla podaje

przykłady działań

człowieka, które

mogą spowodować

zmniejszenie ilości

dwutlenku węgla

w atmosferze

48

• nazywa poziomy

troficzne w łańcuchu

pokarmowym

i sieci pokarmowej

• przedstawia sukcesję jako

proces przemian

ekosystemu w czasie,

który skutkuje zmianą

składu gatunkowego

• wskazuje i

charakteryzuje grupy

organizmów biorących

udział w obiegu węgla

i azotu

28. Czym jest

różnorodność

biologiczna?

Uczeń:


różnorodność

biologiczna, biom,

biosfera

• wymienia typy

różnorodności

biologicznej

(gatunkowa,

genetyczna,

ekosystemowa)

• wymienia główne

czynniki geograficzne

kształtujące

różnorodność

gatunkową

i ekosystemową Ziemi

Uczeń:

• charakteryzuje typy

różnorodności

biologicznej


biomy

• wymienia typy działań

człowieka, które

w największym stopniu

mogą wpływać na

bioróżnorodność

Uczeń:

• wyjaśnia wpływ

człowieka na

różnorodność

biologiczną


miejsc na Ziemi

charakteryzujących się

szczególnym

bogactwem

gatunkowym

• na podstawie wykresu

obrazującego liczbę

mieszkańców w

ostatnich stuleciu

podaje prognozę

zmiany liczby

mieszkańców i jej

prawdopodobne

konsekwencje dla

bioróżnorodności

Uczeń:

• wykazuje wpływ

działalności człowieka

na różnorodność

biologiczną


czynniki

środowiskowe

sprzyjają

występowaniu

ekosystemów o dużej

różnorodności

gatunkowej

Uczeń:


pomiędzy

rozmieszczeniem

biomów a

warunkami

klimatycznymi na

kuli ziemskiej

• ocenia, które

działania człowieka

są największymi

zagrożeniami dla

bioróżnorodności

29. Ochrona

różnorodności

biologicznej

Uczeń:


restytucja,

reintrodukcja,

zrównoważony rozwój

• wymienia formy

ochrony przyrody

• przedstawia formy

ochrony indywidualnej

• wymienia formy

współpracy

międzynarodowej

Uczeń:


restytuowanych

gatunków


zrównoważonego

rozwoju


czynną a bierną ochroną

przyrody

Uczeń:


zachowania

tradycyjnych odmian

roślin oraz tradycyjnych

ras zwierząt dla

zachowania

różnorodności

genetycznej

• opisuje

międzynarodowe formy

współpracy

podejmowane w celu

Uczeń:


restytucji i

reintrodukcji

gatunków dla

zachowania

różnorodności

biologicznej


działań, które można

podjąć

w życiu codziennym

w celu ochrony

Uczeń:

• uzasadnia

konieczność

współpracy

międzynarodowej w

celu ochrony

różnorodności

biologicznej

• na podstawie


informacji opisuje

walory przyrodnicze

wybranego parku

49

prowadzonej w celu

ochrony różnorodności

biologicznej

ochrony różnorodności

biologicznej

przyrody

i bioróżnorodności

i uzasadnia swój

wybór

narodowego i

rezerwatu przyrody

30. Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z rozdziału „Ekologia i różnorodność biologiczna”

Michał Kaczmarczyk

Michał Kaczmarczyk

Documents

Transcript of Michał Kaczmarczyk