1

PATOMORFOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Bręborowicz Wykłady 05.10.2007 1. Patologia (z gr. patos – cierpienie, logos – nauka) – dział medycyny zajmujący się

opisem chorób (wygląd + funkcja narządów) a) patomorfologia – opis zmian patologicznych pod względem kształtu (wyglądu) b) patofizjologia – opis zmian patologicznych pod względem funkcji

2. Patologia zaczęła się od sekcji zwłok

a) Rudolf Virchow - niemiecki patolog i antropolog; twórca [ojciec] patologii komórkowej (zajmował się zmianami patologicznymi na poziomie komórkowym), wprowadził badania mikroskopowe do badań patologicznych, jako jeden z pierwszych wykonywał biopsje

b) Lubarsch (Poznań) c) Skubiszewski d) Groniowski e) Rokitansky f) Brodowski g) Raszkiewicz h) Laskowski

3. Metody pracy patomorfologii

a) sekcja zwłok b) badania histopatologiczne (badanie mikroskopowe, ocena tkanek) c) badania cytologiczne cytologia złuszczeniowa – z błony śluzowej → rozmaz (oznaczenie szkiełka:

nazwisko, imię, pesel) biopsja aspiracyjna – nakłucie (np. guz piersi)

d) mikroskopia elektronowa (powiększenie max 2 tys. razy) e) histochemia (bada skład chemiczny w obrębie tkanek; ogólna orientacja czy to jest np.

białko, kwas ) i immunohistochemia (określa dokładnie skład chemiczny, np. rodzaju białka)

f) biologia molekularna 4. Patologia

a) ogólna – opis zmian w różnych narządach i różnych zmian nowotworowych zaburzenia w krążeniu o krwotoki - wyjście krwi poza naczynie)

krwinkotoki - mały krwotok z małego naczynia <włosowatego>, czerwone punkciki)

o skrzepy - postać stała krwi, która tworzy się wokół zranionego, krwawiącego naczynia, czyli znajduje się poza naczyniem; również dotyczy zjawiska pośmiertnego przy krzepnięciu krwi w świetle naczyń i serca zakrzepy / skrzepliny = skrzep patologiczny – powstały za życia tylko w świetle naczyń lub serca

o obrzęki - nadmiar płynu komórkowego w przestrzeni pozakomórkowej i pozanaczyniowej, w tym w świetle pęcherzyków płucnych i w jamach ciała; spotykane szczególnie u osób z problemami krążenia

2

odkładane w tkance tłuszczowej

przesięki (ale nie wysięki, czyli obrzęki zapalne z płynem wysiękowym z większą zawartością białka) → obrzęki niezapalne

o niedokrwienie - stan niedostatecznego dopływu krwi do tkanki lub narządu; mało krwi) niedokrwistość / anemia (za mało krwinek czerwonych we krwi)

o przekrwienie – przepełnienie naczyń krwi ponad normę fizjologiczną, czyli zwiększenie się ilości krwi w narządzie czynne – wskutek zwiększonego dopływu krwi tętniczej (w razie

zapotrzebowania w organizmie, np. do jelit po posiłku) bierne – wskutek utrudnionego odpływu krwi żylnej (np. w wyniku ucisku

naczynia z zewnątrz przez guz, powstania zakrzepicy) o zatory - zjawisko zatkania naczynia przez korek, czyli czop (np. skrzep)

przyniesiony z prądem krwi zawały - ognisko martwicy w narządzie, powstałego w wyniku długotrwałego zamknięcia przewodu krwionośnego; skutek niedokrwienia, w tym niedotlenienia: blade – niedokrwienne; powstają w przypadku zatorów lub zakrzepów w

tętnicy albo też miażdżycowego zwężenia jej światła krwotoczne – tkanka martwicza jest przepojona krwią

o tętniaki – odcinkowe rozszerzenie się tętnicy lub odcinkowe uwypuklenie się ściany tętnicy; główną przyczyną ich powstawania są choroby osłabiające wytrzymałość ściany tętnicy, np. miażdżyca żylaki – rozszerzenie światła żyły na pewnym jej odcinku, któremu zwykle towarzyszy wydłużenie się żyły powodujące jej kręty przebieg, ponieważ ściana takiej żyły jest cienka, rozciągnięta, z zanikiem włókien mięśniowych i sprężystych

o skazy krwotoczne – skłonność do krwawień; są następstwem upośledzenia mechanizmu hemostazy (np. hemofilia)

o wstrząs zmiany wsteczne – przewaga katabolizmu (rozpadu) nad anabolizmem

(przyswajaniem) o zaniki – zmiany ilościowe (np. rozedma płuc, mięśni, itp.) o zwyrodnienia – zmiany jakościowe, np. węglowodanowe – cukrzyca tłuszczowe stłuszczenie – nadmierne gromadzenie się tłuszczów w cytoplazmie komórek

miąższowych (np. wątroby – hepatocytów, jądra u mężczyzn – komórki Leydiga)

otłuszczenie – następuje w niektórych miejscach otyłość – wyraz otłuszczenia, ale na całym ciele białkowe – skrobiawica - schorzenie polegające na pozakomórkowym odkładaniu

różnych rodzajów biologicznie nieaktywnego białka o budowie nierozgałęzionej i konfiguracji β

o martwica – śmierć tkanki, narządu lub ich fragmentów w żywym ustroju (wygląd: ciemny, cięższy, plastyczność) skrzepowa (np. w sercu, nerkach) rozpływna (np. w mózgu)

o apoptoza – „zaplanowana” śmierć komórki zmiany postępowe (w tym nowotwory) – przewaga anabolizmu nad katabolizmem o przerost – powiększenie się komórek bez ich namnażania się (np. mięśnie u

sportowców)

3

o rozrost – namnożenie się komórek (np. pobudzenie gruczołów dokrewnych, ziarnina zapalna, rozrosty nowotworowe)

o rozrost i przerost (np. macica podczas ciąży) zapalenia o podział wg. Lubarsch’a

rodzaj zapalenia uszkadzające wysiękowe

typ patologii ogólnej

zmiany wsteczne zaburzenia w krążeniu

podtypy zapaleń / choroba, dolegliwość

poliomyelitis, in. choroba Heine i Medina → porażenie wiotkie kończyn

wirusowe zapalenie wątroby (z martwicą pojedynczych lub licznych hepatocytów)

surowicze (mało białek), np. katar (płynny) włóknikowe, np. katar (ciało stałe) ropne (gęste, żółtawe, cuchnące) ropa – wysięk, gęsty płyn z granulocytami obojętnochłonnymi ropień – przestrzeń wypełniona ropą (np. czyrak) ropotok – zapalenie ropne powierzchowne błony śluzowej z wyciekiem ropy na

zewnątrz (np. z jamy nosowej lub cewki moczowej) ropnica – rodzaj posocznicy; najpierw powstaje ropień, który prowadzi do

powstania ropni przerzutowych ropowica – zapalenie ropne głębokie rozległe, dotyczące przerostu luźnej tkanki

łącznej (tkanka podskórna, ściana wyrostka robaczkowego)

Patomorfoza – zmiana obrazu patologicznego (niecharakterystyczne cechy)

b) szczegółowa – opis zmian w poszczególnych jednostkach chorobowych, np. zawał serca, cukrzyca, skrobiowica, rozmiękanie mózgu (in. zawał mózgu), rak płuc, itp.

4

Różnica między rakami i mięsakami raki – złośliwe nowotwory pochodzenia nabłonkowego mięsaki – złośliwe nowotwory pochodzenia nienabłonkowego (nie mylić z

mięśniakami – te ostatnie to łagodne nowotwory tkanki mięśniowej; najczęściej występują w macicy)

5. Najczęstsze nowotwory

a) u kobiet rak piersi rak szyjki macicy rak endometrium (błony śluzowej) rak jajników

b) u mężczyzn rak płuca rak prostaty rak jelita grubego rak żołądka rak krtani (tylko u palaczy, nawet tych biernych) rak pęcherza moczowego

c) u obu płci chłoniaki raki skóry czerniaki skóry (nie są rakami) raki nerek miesaki tkanek miękkich i kości

6. Skierowanie do badania (cytologicznego, cytopatologicznego)

a) nazwisko, imię, płeć chorego b) PESEL c) lekarz kierujący (telefon!) d) oddział e) płatnik f) dane kliniczne g) materiał - biopsja, preparat operacyjny (wycięcie całej zmiany) h) utrwalacz i) rozpoznanie (podejrzenie kliniczne, itp.)

7. Metody diagnostyki cytologicznej i histopatologicznej nowotworów gruczołu

piersiowego a) pobranie materiału wymaz z brodawki lub z owrzodzenia biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (bac) BAC monitorowana – USG, MMR, KT, RM (biopsja celowana – bacc) biopsja gruboigłowa biopsja mammotomowa ocena wyciętej zmiany ocena preparatu z mastectomii badanie ognisk przerzutowych

raki układu pokarmowego

5

b) utrwalanie rozmazów etanol 96% o utrwalanie natychmiast po wykonaniu rozmazu (po kilku sekundach preparat może

być wysuszony) o nie przechowywać w alkoholu przez okres dłuższy niż tydzień o barwienie H + E

wysuszanie jak w hematologii o czas wysuszania: kilka do kilkunastu minut o barwienie May – Grunwald – Giemza (w Polsce w nielicznych ośrodkach)

c) kto może wykonać wymazy z brodawki? laborant pielęgniarka patolog klinicysta

d) kto może wykonywać BAC(C)? patolog radiolog onkolog chirurg ! ludzie wykonujący co najmniej 10 bac(c) tygodniowo

e) kiedy można uznać materiał cytologiczny za reprezentatywny? co najmniej 5 – 10 płatów lub grup komórek nabłonka gruczołowego w mastopatii

(biopsji) bardzo liczne płaty lub grupy komórek

f) utrwalanie materiału tkankowego objętość tkanki do utrwalacza: 1 do 10 wielkość preparatu operacyjnego: od kilku mm do kilkudziesięciu cm – optymalna

grubość tkanki do 5 mm! (większe preparaty trzeba przekroić) rodzaj i kształt naczynia (większy obwód przy wieczku) przesłanie materiału do badania

6

UKŁAD ODDECHOWY 12.10.2007 1. Zaburzenia w upowietrznieniu płuc:

a) niedodma pierwotna (niedojrzałość płuc) i wtórna – zmniejszenie objętości płuc wskutek zbyt małej ilości powietrza w pęcherzykach → pęcherzyki płucne są wyścielone błonami szklistymi, które są mechaniczną przegrodą („obrzękiem”) między pęcherzykami płucnymi a naczyniami krwionośnymi, stąd utrudnione oddychanie → podanie za wysokiego stężenia tlenu = powstanie błon szklistych

b) rozedma – zwiększenie objętości płuc wskutek zbyt dużej ilości powietrza w pęcherzykach, które wiąże się z uszkodzeniem ściany pęcherzyków i utrudnieniem przepływu krwi (pęcherzyki płucne są bardzo duże, włókna sprężyste w ścianach często zanikają i pozostają tylko zwężone naczynia); choroba przewlekła

starcza o poprzez zmniejszenie ruchomości klatki piersiowej – uniesienie się i rozszerzenie

klatki piersiowej, powoduje, że pęcherzyki rozszerzają się bez uszkodzenia swej ściany

o zanik włókien sprężystych – rzadki przypadek; płuca są wiotkie, „szmaciaste”, zapadają się

wentylowa / samoistna – zmiany w drogach oddechowych (np. zapalenie przewlekłe płuc)

zastępcza – przewlekłe rozdęcie płuc po zmniejszeniu płuca albo jego płata, przez chorobę lub usunięcie operacyjne, gdzie pozostała część narządu wypełnia zwolnioną przestrzeń

Zespół płucno – sercowy – obciążenie ciśnieniowe mięśnia prawej komory z powodu

utrudnienia przepływu krwi przez płuca (przerost mięśnia prawej komory); zmiany w płucach odbijają się na pracy serca (np. w stanach zapalnych, nowotworach, zwłóknieniach, zastojach krwi na obwodzie)

2. Pylica – choroba przewlekła, wywołana długotrwałym wdychaniem pyłów

a) węglowa – nie ma większego znaczenia dla wydolności płuc, każdy ją ma w mniejszym lub większym stopniu (szczególnie większym w dużych miastach)

b) krzemowa – krzemionka powoduje zwłóknienia, dość często rozwija się jednocześnie gruźlica

c) azbestowa – najbardziej szkodliwa pylica; naraża nie tylko na zwłóknienie płuc, ale zwiększa częstość pojawiania się nowotworów (miedzybłoniak, rak oskrzela, raki przewodu pokarmowego)

3. Zapalenia płuc

a) płatowe (dwoinki zapalenia płuc) – zajmuje cały płat (kilka płatów) lub tylko jego segment; następuje w nim zwątrobienie: najpierw czerwone (1-2 dni) – wypełnienie pęcherzyków erytrocytami, potem szare (ok. 4 dni) – rozpad erytrocytów i pojawienie się granulocytów obojętnochłonnych z makrofagami

b) odoskrzelowe (różne bakterie) – struktura płuc zostaje zachowana, w świetle pęcherzyków znajduje się wysięk

c) wirusowe – np. grypy d) pneumocystozowe (Pneumocystis carini) –

wysięk z pasożytami; na obwodzie widać dużo komórek plazmatycznych

u osób z zaburzeniami odporności

7

Gruźlica gruzełki: na obwodzie widać małe komórki limfocytów, bliżej komórki nabłonkowate,

w środku komórki wielojądrzaste w kształcie podkowy, wewnątrz gruzełka – martwica w górnych częściach płuca – tam występuje najwyższe ciśnienie parcjalne tlenu (tlen

potrzebny gruzełkom do rozwoju), w dolnych częściach płuca – rozsiew nowotworowy prątki gruźlicy po wyleczeniu zostają nawet do kilkudziesięciu lat kobieta ciężarna + gruźlica = zdrowy noworodek (łożysko odporne na prątki gruźlicy)

matka karmiąca + gruźlica = chory noworodek 4. Rak płuca (oskrzela)

a) płaskonabłonkowy [60%] - rośnie stosunkowo powoli; we wczesnym stadium można spróbować doszczętnego leczenia operacyjnego; chemioterapia nie działa; zwykle rozpoznawany u palaczy

b) anaplastyczny (drobnokomórkowy) [30%] – najbardziej złośliwy, złe rokowanie; nienadający się do leczenia operacyjnego, zalecana chemioterapia lub radioterapia; charakteryzuje się szybkim wzrostem i wczesnym tworzeniem przerzutów

c) gruczolakorak [10%] - najczęstszy rodzaj nowotworu płuca u kobiet i osób, które nigdy nie paliły, zwykle zaczyna się na zewnętrznych brzegach płuc i pod błoną wyścielającą oskrzela

5. Diagnostyka raka płuc

a) badanie cytologiczne rozmazów z plwociny (wydzielina z drzewa oskrzelowego, najczęściej obficie wykrztuszana po przebudzeniu)

b) biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (bac) c) bronchoskopia z pobraniem wycinków lub wymazów – najczęściej stosowana d) badanie cytologiczne płynu z jamy opłucnej

UKŁAD PŁCIOWY 1. Dysplazja szyjki macicy – zahamowanie dojrzewania nabłonka na pewnym etapie. 2. Koilocytoza - wykładnik cytologiczny zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV

(puste komórki z jądrem) 3. Endometrioza – błona endometrium poza jamą macicy 4. Nowotwory trzonu macicy (pojawia się krwawienie)

a) mięśniak – łagodny b) gruczolakorak – złośliwy (nowotwór nabłonkowy)

5. Ważniejsze nowotwory jajnika (nie dają o sobie znać, brak krwawienia)

a) torbiel b) gruczolakotorbielak c) rak d) potworniak (jest niezłośliwy; endometrioza)

6. Nowotwory gruczołu piersiowego

a) dysplazja łagodna (mastopatia, zwyrodnienie włókniste piersi) b) gruczolakowłókniak (łagodny; rozwój u nastolatek) c) rak (złośliwy)

8

PATOLOGIA PŁODU I NOWORODKA 19.10.2007 1. Patologia płodu i noworodka a choroby matki w czasie ciąży i porodu

a) choroby wirusowe w I trymestrze ciąży: różyczka, doprowadzająca do wad rozwojowych dziecka (czynniki teratogenne)

b) leki, np. Talidomid (mutagenność) c) konflikt serologiczny d) cukrzyca e) zatrucie ciążowe, rzucawka f) zapalenia swoiste: kiła, gruźlica, toksoplazmoza

→ prątek gruźlicy nie przechodzi przez łożysko, a wirusy (jak AIDS) tak g) nowotwory h) amniocenteza i badanie płynu owodniowego i) USG j) łożysko przodujące k) przedwczesne odklejanie się łożyska l) zatory (bardzo żadko): powietrzny (powietrze w macicy + skurcz = dostanie się

powietrza do naczyń krwionośnych), wodami płodowymi 2. Patologia płodu i noworodka

a) wady rozwojowe – nieprawidłowości w I trymestrze ciąży (np. nieprawidłowe zamknięcie cewy nerwowej, wady serca, zarośnięcie przełyku)

b) urazy porodowe (pęknięcie namiotu móżdżku) c) krwotoki (łożysko przodujące, przedwczesne odklejenie się łożyska) d) wcześniactwo e) zespół zaburzeń w oddychaniu (błony szkliste) f) niedotlenienie wewnątrzmaciczne (zaciśnięcie pępowiny) g) konflikt serologiczny h) cukrzyca matki i) zakażenia wewnątrzmaciczne (np. kiła, toksoplazmoza) j) zapalenia k) nowotwory (rzadko)

3. Sekcja zwłok płodu i noworodka – badanie popłodu

a) metody sekcji płodu i noworodka b) określenie: płód czy noworodek? powietrzność płuc o płód – przed nabraniem powietrza do płuc o noworodek – po I wdechu po urodzeniu

pseudo - zawały moczanowe o noworodek – nagromadzenie kwasu moczowego (3 – 7 dzień życia, potem zgon) –

widoczny w piramidach żółciowych c) określenie dojrzałości (tydzień ciąży) – wszystkie obwody d) przyczyna zgonu (obecny patolog, pediatra i położna) e) badanie popłodu

9

UKŁAD DOKREWNY 1. Zaburzenia w układzie dokrewnym

a) niedoczynność wady rozwojowe zaburzenia krążenia zmiany wsteczne (zanik, martwica) zapalenia (?)

b) nadczynność zmiany postępowe (przerost, rozrost) nowotwory

2. Przysadka mózgowa

a) podział: płat przedni o GH (STH) – hormon wzrostu (somatotropina) o Prolaktyna o ACTH (hormon adrenokortykotropowy) o TSH (hormon tyreotropowy) o FSH (hormon folikulotropowy) o LH (hormon luteinizujący)

płat tylny o ADH (wazopresyna) o Oksytocyna

b) zaburzenia przysadki mózgowej nadczynność o gruczolak kwasochłonny GH – hormon wzrostu przed zakończeniem wzrostu (okres dojrzew.) – wzrost olbrzymi (pow. 190 cm)

[proporcjonalny rozrost narządów wewnętrznych] po zakończeniu procesu wzrostu (miedzy 20 a 40 r.ż.) – akromegalia

- rozrost obwodowych części kończyn (ręce, stopy) - nawarstwianie się tkanki kostnej (żuchwa, kości policzkowe, ręce i stopy –

palce szerokie, łopatowate) - powieksza się nos, wargi, uszy, język, serce, wątroba - zęby rzadko rozstawione - chrypa (rozrost utkania fałdów głosowych)

prolaktyna u kobiet

- mlekotok - zaburzenia owulacji - brak miesiączkowania

u mężczyzn - impotencja - bezpłodność

10

o gruczolak zasadochłonny – choroba Cushinga nadmierne wydzielanie ACTH przez gruczolaka przyrost masy ciała i w następstwie otyłość; otyłość cushingoidalna -

nagromadzenie tkanki tłuszczowej na karku, w okolicach nadobojczykowych, twarzy (tzw. twarz księżycowata) i tułowiu

ścieńczenie skóry, szerokie rozstępy na skórze brzucha, ud, pośladków, piersi i niekiedy ramion, o barwie purpurowo - czerwonej

trądzik, hirsutyzm zaburzenia miesiączkowania zaburzenia emocjonalne (depresja, chwiejność emocjonalna, upośledzenie

czynności poznawczych, zaburzenia snu) nadciśnienie tętnicze osteoporoza, złamania kompresyjne kręgów cukrzyca lub nieprawidłowa tolerancja glukozy osłabienie siły mięśniowej związane z zanikiem tkanki mięśniowej charakterystyczna budowa ciała - otłuszczenie twarzy i tułowia i chude kończyny

górne i kończyny dolne niedoczynność o wrowrodzony brak lub niedorozwój – karłowatość niedobór STH i gonadotropin w dzieciństwie zahamowanie wzrostu rozpoczyna się w 2 – 3 r.ż. tempo wzrostu: 2 – 3 cm / rok (norma: 5 – 6 cm) niedorozwój płciowy rozwój intelektualny prawidłowy

o martwica niedokrwienna (poporodowa) – zespół Sheehana - niedobór hormonów przedniego płata przysadki mózgowej w wyniku martwicy, powstałej po obfitym krwotoku porodowym ze wstrząsem brak horomonów tropowych przysadki we krwi brak lub szybkie ustąpienie laktacji zanik owłosienia (jeśli położnica była ogolona do porodu, owłosienie łonowe nie

odrasta) zanik sutków zmiany zanikowe w obrębie narządów płciowych (zmniejszenie pigmentacji,

zmiany zanikowe w błonach śluzowych, itp) spadek libido (popędu płciowego) niepłodność i brak miesiaczki ogólne osłabienie fizyczne, senność bladość powłok skóry obniżenie poziomu cukru we krwi obniżenie podstawowej przemiany materii

3. Tarczyca Wole – powiększenie tarczycy niezależne od etiologii

a) nadczynność tarczycy choroba Gravesa – Basedowa → TSH↑ o schorzenie autoimmunologiczne o podłożu genetycznym o powiększenie tarczycy o wytrzeszcz gałek ocznych (oftalmopatia) o zaburzenia w sercu (migotanie przedsionków) o zaburzenia miesiączkowania

11

o skóra delikatna, gładka o szczupłe osoby, bardzo nerwowe

przerost guzowaty gruczolak

b) niedoczynność tarczycy brak jodu TSH↓ stany po wycięciu uszkodzenia popromienne i polekowe zapalenie tarczycy (Hashimoto) – niszczenie komórek tarczycy przez limfocyty T kretynizm – obecnie nieużywany termin oznaczający niedorozwój umysłowy

ciężkiego stopnia powstały w wyniku wrodzonej pierwotnej niedoczynności tarczycy obrzęk śluzakowaty

4. Nadnercze a) rdzeń – adrenalina i noradrenalina b) kora – kortykosterydy nadczynność o choroba Cushinga – nadmiar ACTH (gruczolak zasadochłonny przysadki

mózgowej) o zespół Cushinga – gruczolak lub rak kory nadnercza o uboczny skutek leczenia sterydami

niedoczynność o choroba Addisona (przewlekła) o zespół Waterhouse – Friderichsena - zespół objawów spowodowanych

masywnym, zazwyczaj obustronnym krwotokiem do nadnerczy w przebiegu posocznicy

5. Trzustka

a) insulina obniża stężenie glukozy we krwi umożliwia przenikanie glukozy i aminokwasów przez błonę komórkową pobudza syntezę glikogenu w wątrobie i mięśniach pobudza syntezę tłuszczów (trójglicerydów) hamuje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych

b) cukrzyca typ I o niedostateczne wytwarzanie insuliny o nacieki zapalne w wysepkach o zmniejszenie ilości i wielkości wysepek

typ II o brak wrażliwości tkanek na działanie insuliny o brak wrażliwości wysp Langerhansa na stężenie glukozy we krwi o szkliwienie wysepek (w tym zanik komórek)

12

NOWOTWORY SKÓRY – najczęściej na odsłoniętych częściach ciała 1. Rak skóry

a) podstawnokomórkowy na twarzy powyżej linii łączącej kąciki ust i uszu nie dają przerzutów

b) płaskonabłonkowy – z komórek naskórka (keranocyty = rogowaciejące) na twarzy poniżej linii łączącej kąciki ust i uszu daje przerzuty (szczególnie do okolic naczyń chłonnych) usuwane we wczesnym stadium rozwoju

2. Znamiona (melanocytarne)

a) ok. 10 – 20 sztuk u przeciętnego człowieka b) kosmetyczki nie mają uprawnień do wykonywania zabiegu wycinania znamion – robią

to nieprawidłowo: po wycięciu znamiona bez komórek zdrowych → odrost c) mniejsze 6 – 8 mm → łagodne, regularny kształt, brak zmiany barwy – nie trzeba

usuwać d) na dłoniach, u kobiet na twarzy (golenie), narządy płciowe – usunięcie, ze względu na

możliwość urazu mechanicznego na znamię (badanie hitopatologiczne) 3. Czerniak złośliwy - złośliwy nowotwór skóry, wywodzący się z komórek barwnikowych

wytwarzających melaninę – melanocytów a) charakteryzuje się dużą złośliwością, b) uważany za jeden z najbardziej złośliwych nowotworów c) wczesnymi i licznymi przerzutami d) wykazuje niewielką podatność na leczenie e) owrzodzenie wokół czerniaka – powyżej grubości 2 mm – możliwość przerzutów i

rozsiewiu (węzły chłonne) CHŁONIAKI – nowotwory układu chłonnego

zawsze złośliwe bardzo szybko się dzielą wrażliwe na leczenie chemiczne i naświetlanie jako guzy w układzie chłonnym jako choroba krwi o białaczka szpikowa o białaczka limfatyczna

wiek dziecięcy o chłoniak limfoplastyczny (ostra białaczka limfatyczna) bardzo duża złośliwość leczenie chemiczne w wieku późniejszym pojawiają się inne nowotwory

o ziarnica złosliwa najczęściej węzły chłonne szyjne i śródpiersie I szczyt – ok. 20 r.ż. II szczyt – powyżej 50 r.ż.

wiek dojrzały i starczy o wiele typów chłoniaków o leczenie chemiczne, radiologiczne