NAUKA – SZTUKA – EDUKACJAopracowanie i upowszechnianie Innowacyjnego

Modelu diagnozy, metod, pracy i opieki nad uczniem zdolnym plastycznie

1

W ramach projektu „Nauka – Sztuka – Edukacja opracowanie i upowszechnianie Innowacyjnego Modelu diagnozy, metod, pracy i opieki nad uczniem zdolnym plastycznie” realizowane są wizyty studyjne do krajów partnerskich, biorących udział w projekcie. Poniżej zamieszczamy relacje z wizyty na Ukrainie. Jest to sprawozdanie z wizyty opracowane przez Panią Profesor Teresę Gizę oraz pełny wrażeń opis studentki Pedagogiki wczesnoszkolnej, Pani Kamili Szpak.

Sprawozdanie z wizyty studyjnej grupy studentów i specjalistówz Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Doniecku na Ukrainie,

19.04 -26.04. 2012 r.

19 kwietnia (czwartek)

Do Doniecka dotarliśmy ok. godz. 14. Na lotnisku czekali na nas Elena Nafaniec (nauczycielka języka rosyjskiego i literatury Liceum przy Narodowym Uniwersytecie w Doniecku; metodyk i specjalista wyższej kategorii, od 1993 roku założycielka i kierownik międzynarodowego klubu Niebieski ptak), Dmitrij Ałfimow (dyrektor Liceum Biznesu w Doniecku) oraz uczeń liceum. Zamieszkaliśmy w Hotelu „Aurora”. Mieliśmy tu dobre warunki do odpoczynku i do pracy. Spotkaliśmy się z życzliwością i serdecznością obsługi hotelowej.

20 kwietnia (piątek)

Dzień pracy spędziliśmy w Liceum nr 48 w Doniecku. Cykl kształcenia w tej szkole obejmuje 11 lat nauki – od edukacji początkowej (na Ukrainie od 6 roku życia) do matury. 90% uczniów uczy się w szkołach jedenastoletnich, obejmujących (w jednym budynku) trzy poziomy edukacji: szkołę podstawową, gimnazjum i liceum. Od niedawna na Ukrainie tworzone są dwuletnie licea po dziewiątej klasie, które mają charakter elitarny, nastawione są na kształcenie akademickie i przygotowują do studiów wyższych. Skala ocen szkolnych jest 12-stopniowa. 10-12 to oceny najwyższe. Szkoła nr 48 osiąga wysokie wyniki kształcenia. Dyrektorem szkoły jest Marianna Demidowa. Przywitały nas dzieci ubrane w stroje ludowe Ukrainy. Oficjalne powitanie obejmowało wystąpienia Eleny Nafaniec, Eleny Boczarowej (docenta Państwowego Instytutu Języków Obcych w Gorłowce) i Marianny Demidowej. Na terenie liceum odbywał się kurs doskonalenia zawodowego dla nauczycieli plastyki z regionu donieckiego. Uczestniczyliśmy w zajęciach zorganizowanych dla dokształcających się nauczycieli.

2

Spotkaliśmy się z kierownictwem Instytutu Podyplomowego Kształcenia Pedagogicznego (IPPO) z Centrum Regionalnego w Doniecku - prorektor ds. pracy naukowo-pedagogicznej Natalią Pastuchową. Instytut prowadzi studia podyplomowe dla nauczycieli plastyki oraz kursy doskonalące. Studia w ramach specjalizacji sztuki plastyczne obejmują 500 godzin. W trakcie nauczania studenci zapraszani są na seminaria, warsztaty, konkursy, wystawy, gdzie poznają i zgłębiają wiedzę. Nauczyciele ukraińscy mają obowiązek dokształcania się i uczestniczenia co pięć lat w różnych formach doskonalenia zawodowego. Nauczyciel plastyki (także uczący tego przedmiotu w klasach początkowych) musi być specjalistą - mieć ukończone studia artystyczne oraz kurs pedagogiczny albo studia nauczycielskie w zakresie nauczania plastyki. Część roboczą rozpoczęło wystąpienie dr Pastuchowej. Punktem wyjścia było stwierdzenie, że za sukcesami dzieci zdolnych stoi praca ich nauczycieli. Język rysunku jest językiem bez granic. Nauczyciel tworzy atmosferę dla rozwoju talentu i motywuje do pracy. Prorektor zakończyła swój krótki referat metaforą, że czarno-biały świat staję się kolorowy dzięki dzieciom uzdolnionym plastycznie. Kolejny wykład nt. Развитие творческих способностей ребенка средствами изобразительного творчества (Rozwój zdolności twórczych dziecka za pomocą technik plastycznych) wygłosiła Swietlana Łobyncewa, dyrektor Wydziału Kultury i Estetyki IPPO, która kieruje systemem kształcenia podyplomowego nauczycieli plastyki w rejonie donieckim. Rozpoczęła od tezy, że celem edukacji artystycznej dzieci jest ukształtowanie przyszłych dorosłych i obywateli wrażliwych artystycznie. Jego specyfiką jest jednoczesne wspieranie rozwoju emocjonalnego i poznawczego. Metodyka edukacji plastycznej jest oparta na dwóch modelach teoretycznych: psychologicznym i pedagogicznym. Umiejętność rysowania w życiu człowieka pojawia się wcześniej niż pisanie i czytanie. Ludzie jednak piszą i czytają przez całe życie – rozwijają te umiejętności, a przynajmniej korzystają z nich. Natomiast nieliczni rysują przez całe życie. Także wśród dzieci obserwuje się w ostatnim czasie wzrost zainteresowania światem wirtualnym, a spadek - sztukami plastycznymi. Druga część zajęć przygotowanych przez Swietlanę Łobyncewą obejmowała warsztaty. Uczestniczyliśmy w warsztatach wspólnie z ukraińskimi nauczycielami plastyki. Autorka przedstawiła innowacyjne techniki pracy w edukacji plastycznej. Wykonywaliśmy prace techniką monotypii suchej, mokrej i przeciągniętej. Zaprezentowano nam technikę śmieci artystycznych, dzięki której dzieci uczą się pojęć faktury i struktury. Innym pomysłem była tzw. technologia kawowa, wykorzystująca roztwór kawy rozpuszczalnej. Wykonane prace zatrzymaliśmy, jako pamiątkę udziału w zajęciach. W końcowej części warsztatów dokonano prezentacji wybranych prac uczniów na tematy: Fantastyczny obiad (zadanie polegało na tym, aby wymyślić i przedstawić dowolną techniką bajkowy, niezwykły obiad, który chciałoby się zjeść),

3

Dziadek Mróz w niezwykłych miejscach (rysunki przedstawiały np. Mikołaja w wojsku, na pustyni, na wyborach, z wnuczką, jako sportowca, w kosmosie, jako Calineczkę, na plaży), Miasto, którego nikt nie widział (dzieci rysowały np. miasto podziemne, miasto jednokolorowe, miasto odwrócone do góry nogami). Drugi warsztat, w jakim uczestniczyliśmy wspólnie z ukraińskimi nauczycielami, poprowadziła Ludmiła Osokina z Mariupola. Jest ona nauczycielem plastyki i kultury artystycznej w szkole ogólnokształcącej nr 68 w Mariupolu. Zdobyła tytuł Nauczyciela Roku Ukrainy w dziedzinie nauczania plastyki. Podstawą jej warsztatu metodycznego jest wykorzystywanie w pracach plastycznych naturalnych materiałów. Jest to tzw. eko-sztuka. (eko-iskusstwo). Celem jej autorskiej koncepcji jest rozwijanie zdolności plastycznych i twórczych dzieci przy zastosowaniu technik eko-iskusstwa. Wśród pomysłów i prac przedstawionych przez autorkę znalazły się aplikacje z suchych liści i kwiatów, z tkanin, mozaiki z fasoli, biżuteria z nasion, figurki z masy solnej, aplikacje z kory, makaronu, wydmuszki z jajek. Za szczególnie cenne tworzywo uznała glinę (to tworzywo, z którego bóg stworzył człowieka i świat; to kawałek ziemi, z której rękoma można ,,stworzyć’’ dowolną rzecz). Nauczycielka przygotowała zadanie na temat Budowa miasta. Praca odbywała się w grupach czteroosobowych, w których każda osoba odtwarzała pewną rolę. Był tu potrzebny ogrodnik, architekt, gospodarz i budowniczy. Każdy miał swoje zadania do wykonania. Każdy korzystał z zestawu ekologicznych materiałów umieszczonych w pudełku. Były tu m.in. muszelki, różne makarony, ziarna, koraliki Nasze miasta powstawały na makiecie z gliny. Końcowym akcentem pracy było nazwanie tak powstałych miast. Sztuka ekologiczna w opinii Ludmiły Osokiny to ważny temat. Po wykonaniu takiej pracy widać, ile śmieci zostaje przy tworzeniu prac. Pojawia się problem, jak je utylizować. Co można zrobić, aby życie w ekologicznym mieście powstałym na makiecie było lepsze, piękniejsze, czystsze? Zarazem rozwijana jest wrażliwość ekologiczna dzieci. Kolejnym punktem naszego pobytu w liceum nr 48 było hospitowanie zajęć plastycznych w klasie czwartej (dzieci są wieku naszych trzecioklasistów; na Ukrainie nauka szkolna jest obowiązkowa od szóstego roku życia; nauczanie początkowe obejmuje cztery klasy). Lekcję przygotowała i przeprowadziła nauczycielka plastyki i kultury artystycznej Elena Fierapontowa. Klasa liczyła 30 uczniów. Temat lekcji Po pustyni na wielbłądach. Punktem wyjścia lekcji stało się przedstawienie jej tematu i celu – wykonanie rysunku wielbłąda za pomocą tradycyjnych lub nietradycyjnych metod plastycznych. Nauczycielka wprowadziła podstawowe pojęcia, wykorzystując hasła krzyżówki. Uczniowie szukali analogii między muzyką a plastyką - linia, dynamika, harmonia. Następnie słuchali standardu jazzowego Karawana w wykonaniu Duka Ellingtona. Określali charakter utworu, tempo i swoje skojarzenia - cyrk, miasto arabskie, żmija wychodzi z kosza, idą wielbłądy... Przedstawione były informacje

4

o wielbłądach i zagadki. Przeprowadzona została charakterystyka porównawcza wielbłąda jedno- i dwugarbnego. Dzieci poznały zasady rysowania sylwetki wielbłąda. Nauczycielka rysowała schemat na tablicy, wspólnie z dziećmi ustalając cechy charakterystyczne zwierzęcia (długie rzęsy, cieńsze przednie kończyny, sposób poruszania). Po tym ćwiczeniu klasa została podzielona na trzy grupy a każda z grup otrzymała inne zadanie – narysować wielbłąda na pustyni, karawanę wielbłądów i wielbłąda w cyrku. Przed wykonaniem rysunku, na polecenie nauczycielki, uczniowie zamykali oczy i wyobrażali sobie, co narysują. Nauczycielka poprawiała konstrukcję wielbłąda u kolejnych uczniów. Dodatkową techniką, którą dzieci mogły wykorzystać w rysunku, było posypanie mokrego dzieła solą - wzmaga to wrażenia struktury piasku pustynnego. W trakcie przerwy śródlekcyjnej nauczycielka przeprowadziła gimnastykę oczu, wspomaganą prezentacją, wraz z zaleceniem, by dbać o oczy. Lekcję zakończyły zadania testowe sprawdzające znajomość wprowadzonych pojęć – m. in. odróżnienie artysty pejzażysty i artysty animalisty. Dodatkowe wnioski z obserwacji lekcji są następujące: dzieci są bardzo grzeczne i zdyscyplinowane, szybko wypełniają polecenia, zadają pytania, proszą nauczycielkę o pomoc, odpowiadają całym zdaniem, tylko te, które są wskazane do odpowiedzi. Nauczycielka pracuje z całą klasą, utrzymuje duże tempo pracy, podtrzymuje komunikację werbalna i niewerbalną z uczniami, silnie wzmacniając, nagradzając pochwałami ciekawe i prawidłowe odpowiedzi. W przerwie między zajęciami mieliśmy okazję, by rozmawiać z nauczycielami plastyki uczestniczącymi w doskonaleniu zawodowym. Uzyskaliśmy od nich zgodę na udział w badaniach ankietowych. Obejrzeliśmy wystawę prac plastycznych uczniów szkoły. Rozmawialiśmy z utalentowanymi plastycznie dziećmi i ich rodzicami. Szkoła nr 48 jest skromna, budynek i wnętrze wymagają renowacji. Wobec niewielkich środków, jakimi szkoła dysponuje, główne inwestycje dotyczą wyposażenia stanowisk multimedialnych dla nauczycieli. Podczas obiadu w szkole mieliśmy okazję wymienić uwagi i doświadczenia z nauczycielami szkoły. Po południu gospodarze pokazali nam Park Kutych Figur. W parku jest kilkadziesiąt rzeźb, ostatnie są związane tematycznie z Euro 2012. Donieck nazywany jest miastem miliona róż (w czasie, kiedy byliśmy, jeszcze nie kwitły). Jego chlubą są także parki. Miasto jest uznawane za najczystsze duże miasto przemysłowe na świecie.

21 kwietnia (sobota)

Ten dzień spędziliśmy w Makiejewce. To półmilionowe przemysłowe miasto leży nieopodal Doniecka. Gościliśmy w szkole ogólnokształcącej (klasy 1-11) nr 37 w Makiejewce oraz mieszczącym się w budynku szkoły Rejonowym Centrum Kultury

5

naszego pobytu na Ukrainie. Jest to duża szkoła, w której uczy się nieco ponad 600 uczniów (w czasach wyżu demograficznego było tu dwukrotnie więcej dzieci i młodzieży). Placówka położona jest w centrum osiedla mieszkaniowego. Szkoła posiada salę koncertową. Sam budynek wymaga remontu, ale szkoła jest dobrze wyposażona w komputery. W każdej szkole Ukrainy struktura zarządzania obejmuje dyrektora i jego trzech zastępców - do spraw wychowawczych, dydaktycznych i zajęć pozalekcyjnych. Podczas pobytu w szkole towarzyszyli nam dyrektor Władimir Prochorow oraz jego zastępczyni do spraw zajęć pozalekcyjnych (w tym pracy z uczniami zdolnymi) Elwira Lawiszczewa. Jeśli liczba uczniów przekracza liczbę 700, to w szkole zatrudniany jest na stale psycholog, jeśli nie, to tylko na część etatu. Pensum nauczycieli przedmiotowych wynosi 18 godzin tygodniowo. Dodatkowe godziny nauczyciele pracują w ramach kół zainteresowań (z każdego przedmiotu, w kole pracuje zwykle 20-25 uczniów), zwykle z uczniami przygotowującymi się do olimpiad przedmiotowych. W szkolnych kołach zainteresowań uczestniczy ok. 150 uczniów szkoły. Uczeń uzyskujący wysokie miejsce w olimpiadzie na poziomie ogólnokrajowym otrzymuje wolny wstęp do wybranej przez siebie uczelni. Formą nagrody jest też wpis do księgi szkolnej, miejskiej lub regionalnej. Uczniowie uczą się plastyki w ciągu całego cyklu nauki szkolnej. W klasach 1-9 jest to przedmiot plastyka, a w klasie 10-11 przedmiot kultura artystyczna. Na te zajęcia przeznaczona jest jedna godzina tygodniowo. W przekonaniu nauczycieli, z którymi rozmawialiśmy, to za mało, by nauczyć rysować. Od klasy piątej dochodzą zajęcia praktyczne, w liczbie dwóch, a od klasy 10 - jednej godziny tygodniowo. Prowadzone są odrębne przedmioty dla dziewcząt i dla chłopców. Różnią się też nazwami. Odpowiednio są to praca obsługująca dla dziewcząt i technologia dla chłopców. W klasach starszych uczniowie wykonują projekty - ustalają tematy prac praktycznych, które realizują przez cały semestr. W ramach zajęć praktycznych są realizowane ogólnopaństwowe programy nauczania. Dziewczęta wykonują prace przygotowujące je do typowych czynności w gospodarstwie domowym. Nauczycielka pokazała prace, w których wykorzystano różne techniki artystyczne (hafty, quilling, frotaż, papier-mache, aplikacje, wyszywanki, wyklejanki). Swoje prace przedstawiła nam Ania, czterokrotna finalistka obwodowej Olimpiady Prac Artystycznych dla dziewcząt. Wiktor Karmin - nauczyciel przedmiotu technologia – uczy chłopców posługiwania się podstawowymi narzędziami technicznymi, przydatnymi w prostych pracach domowych. Najlepszy jego uczeń uzyskał trzecie miejsce w ogólnokrajowej Olimpiadzie Prac Artystycznych dla chłopców. I chłopcy i dziewczęta rozwijają swoje zdolności praktyczne w kółkach zainteresowań z tego przedmiotu.

6

Uczestniczyliśmy w spotkaniu z nauczycielem plastyki w szkole, panią Galiną Biełołusową. Prowadzi ona także zajęcia z plastyki dla uczniów uzdolnionych z młodszych klas w kółku plastycznym - 1 godz. tygodniowo. Główne trzy cele jej pracy to wychowanie estetyczne, etyczne i rozwijanie umiejętności plastycznych. Nauczycielka uczy, jak odróżniać przedmioty masowe od artystycznych, przemysłowe od sztuki. Rozwija gust estetyczny. Mówi: Piękno należy nauczyć się odczuwać, aby później umieć je wyrażać. Jak uczyć doświadczania emocji i wyrażania piękna emocji? Nauczycielka proponuje dla uczniów utalentowanych na kółkach zainteresowań trudne tematy: starość, mądrość, temat wojen, niepodległości. Ze starszymi uczniami realizuje np. tematy kostiumów z minionych epok. Mieliśmy okazję oglądać wystawę prac jej uczniów oraz fragment przedstawienia kukiełkowego. Przy szkole nr 37 w Makiejewce działa tzw. Pokój ucznia (Komnata szkolnika). Jego kierownikiem jest Antonina Oleszczenko. Klub mieści się w pięciopokojowym mieszkaniu w bloku na osiedlu obok szkoły. Jest to lokalizacja celowa. Chodzi o to, aby zajęcia w klubie nie kojarzyły się z lekcjami szkolnymi. Jest umeblowany jak typowe mieszkanie. Na zajęcia – w różnym czasie - uczęszcza łącznie ok. 200 uczniów w wieku 6-16 lat. Pokój działa codziennie po lekcjach oraz przez całą sobotę i niedzielę. W zajęciach uczestniczą dzieci z różnych rodzin - dla jednych jest to sposób na spędzenie czasu wolnego, dla innych – rozwijanie zainteresowań. Można tu nauczyć się grać na gitarze, występować w przedstawieniu (koło teatralne Pinokio), uczęszczać na koło robótek ręcznych Umiejętne ręce, zajmować się pracami plastycznymi. Szkoła jest podstawowym miejscem rozwijania zdolności artystycznych uczniów. Uczniowie utalentowani na Ukrainie mają możliwość nauki w równoległej do szkoły powszechnej szkole artystycznej (obejmującej różne oddziały). Dziecko może tam rozpocząć naukę od 5 roku życia (w zależności od uzdolnień). Nauka trwa siedem lat. Zajęcia odbywają się trzy razy w tygodniu po trzy godziny, po lekcjach szkolnych. Część uczniów nie kończy tych szkół. Ci, którzy kończą, otrzymują dyplom i mogą dalej kontynuować naukę w wyższej szkole artystycznej. W Rejonowym Centrum Kultury Polskiej, jakie mieści się przy szkole, odbyło się nasze spotkanie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia pozaszkolne w mieście Krasnoarmiejsk (z Krasnoarmiejskiego Centrum Twórczości i Czasu Wolnego) oraz ze wsi Siergiejewka w rejonie Krasnoarmiejskim. Razem ze swoimi opiekunkami przyjechały dzieci. Centrum pełni w swoim środowisku funkcje społeczne i pedagogiczne. W zajęciach uczestniczą dzieci, osoby dorosłe, zdolni i niepełnosprawni. Zakres wykorzystywanych (i zademonstrowanych nam) technik artystycznych jest bardzo szeroki - pisanki, plecionki, hafty, makramy, robótki ręczne, ozdoby z koralików. Centrum Kultury Polskiej ,,Polonia” pod kierunkiem Iriny Erdman, obok działalności na rzecz społeczności polskiej w tym regionie (np. od dwóch lat opiekuje się oddziałem Polonii we wsi Siergiejewka w rejonie Krasnoarmiejskim), prowadzi na

7

terenie szkoły i dla uczniów szkoły zajęcia artystyczne i naukę języka polskiego. Działa m.in. teatrzyk dla młodszych dzieci i zespół taneczny Niespodzianka. Pokazano nam fragment przedstawienia Bal u Baltazara, wykonanego w języku polskim. Dzieci zaśpiewały też kilka piosenek. Centrum ściśle współpracuje ze szkołą. Zwiedziliśmy salę muzealną i zbiory pamiątek gromadzonych przez centrum polonijne. Dzięki życzliwości Państwa Erdmanów i ich dzieci podczas pobytu w Doniecku dwukrotnie byliśmy w filharmonii - na koncercie huculskiego zespołu pieśni i tańca z Iwano-Frankowska oraz na koncercie Tanga świata.

22 kwietnia (niedziela)

Przed południem zwiedzaliśmy najbardziej rozpoznawalne miejsce Doniecka – Donbas Arenę. Głównym punktem w niedzielnym programie był Państwowy Show - Teatr Kostiumowy Panieneczka. Mottem działalności założycielki i kierownika placówki, pani Lidii Łuszczik, jest przekonanie Wasyla Suchomlińskiego: ,,Dzieci powinny żyć w świecie piękna, gry, bajki, muzyki, rysunku, fantazji, twórczości”. Lidia Łuszczik jest z wykształcenia artystą kostiumologiem i pedagogiem. W pracy pedagogicznej wspiera różnorodne talenty artystyczne dzieci: plastyczne, wykonawcze w zakresie robótek ręcznych, krawieckie, muzyczne, baletowe, taneczne i teatralne. Z teatrem współpracuje 60 dzieci (od 4 roku życia) i około 20 rodziców oraz dziadków. Obejrzeliśmy fragmenty następujących przedstawień:

• Dobre i złe wróżki • Przemiana gąsienicy w motyla • Prezentacja do nokturnu Szopena (przygotowana specjalnie dla naszej grupy) • Zabawa z lalką Nastią • Zabawka, która chodzi (dalmatyńczyk • Prezentacja poświęcona ofiarom holocaustu • Walc kwiatów • Donieck, miasto róż • Morze • Kolekcja rosyjska • Taniec ze skrzypcami • Legenda o Nastii • Gwiazdy i gwiazdeczki • Prezentacja ludowa • Bojarska Rosja • Prezentacja ubrań z gazet

8

Obok teatru Lidia Łuszczuk zajmuje się propagowaniem i nauczaniem wielu technik artystycznych. Mieliśmy okazję, by poznać i ćwiczyć technikę filcowania. Obejrzeliśmy pamiątki i albumy z archiwum teatru. Otrzymaliśmy pamiątkowe maskotki. Podczas pobytu w placówce był czas na spotkania i rozmowy z dziećmi i ich rodzicami.

23 kwietnia (poniedziałek)

W tym dniu byliśmy z wizytą w Liceum przy Narodowym Uniwersytecie w Doniecku, które jest partnerem zagranicznym w projekcie Nauka - Sztuka – Edukacja. Poznaliśmy historię placówki, jej cele i zadania, zasady funkcjonowania. Rozpoczęliśmy od obejrzenia prezentacji licznych kółek zainteresowań działających w szkole. Pokazano nam wybitne osiągnięcia uczniów i absolwentów szkoły. Mieliśmy okazję, by spotkać się z dyrektorami szkół, uczestniczącymi w studiach podyplomowych z zakresu zarządzania oświatą (część budynku liceum była przeznaczona dla prowadzenia innych zajęć edukacyjnych). Wykład nt. wypalenia zawodowego nauczycieli prowadził doc. Dmitrij Ałfimow. Specjalnie na potrzeby programu naszej wizyty studyjnej na dużym holu szkoły zorganizowano prezentacje i warsztaty, przygotowane oraz poprowadzone przez pedagogów i podopiecznych z Krasnoarmiejskiego Centrum Twórczości i Czasu Wolnego: Elena Tołoknowa prowadzi kółko Czarowne wizerunki (biżuteria), Walentyna Biełasz – kółko Wyszywka, Elena Biełkina pedagog - kieruje dziecięco-młodzieżowym klubem Przyjaźń w Krasnoarmiejsku. Obecni byli także nauczyciele i uczniowie z oddziału sztuk plastycznych szkoły artystycznej nr 1 w Doniecku: Ludmiła Szwec (twórczość dekoracyjna – z ciasta solnego, ze szpachlówki), Lubow Kołokołowa (malarstwo) i Swietłana Czersina. W Doniecku jest dziewięć szkół artystycznych. Są w nich działy: muzyczny, cyrkowy, choreograficzny, chóralny, plastyczny. Realizowane są państwowe programy nauczania. Ale każdy nauczyciel włącza elementy autorskie. Mieliśmy okazję porozmawiać z nauczycielami i uczniami, poznać nowe techniki plastyczne, obserwować ich pracę oraz wytwory. Pod koniec wizyty w liceum spotkaliśmy się z dyrektorem szkoły - profesorem Walentinem Ałfimowem. Po południu gościliśmy w siedzibie telewizji Donbas. Poznaliśmy m. in. redakcję programów dla dzieci.

9

24 kwietnia (wtorek)

W programie zajęć na ten dzień mieliśmy wizyty w dwóch placówkach. Pierwsze spotkanie odbyło się w Szkole Ogólnokształcącej z poszerzonym programem nauczania języków obcych nr 19 w Doniecku. W każdym miejscu doświadczaliśmy serdeczności i gościnności ze strony gospodarzy. I tutaj uczniowie powitali nas zgodnie z tradycją, ofiarowując chleb. Od 1998 roku szkoła specjalizuje się w nauczaniu języków obcych. W 18 klasach – j. niemiecki, a w 6 - j. angielski. Łącznie w 29 klasach uczy się blisko 800 uczniów. Jest to jedna z 21 szkół na Ukrainie, w których można uzyskać maturę międzynarodową. W okręgowym rankingu szkół zajmuje drugie miejsce. W szkole jest kilku uczniów-laureatów olimpiad przedmiotowych na poziomie okręgowym i ogólnopaństwowym. Ważny element pracy szkoły stanowi wychowanie estetyczne. W szkole funkcjonuje Centrum Wychowania Estetycznego. Dyrektorem szkoły jest Tatiana Pristupa a jej zastępcą do spraw wychowania - Eleonora Porzerniuk. Pani Porzerniuk jest nauczycielem plastyki i kultury artystycznej, zdobyła tytuł Nauczyciela Roku, prowadzi autorskie warsztaty metodyczne dla nauczycieli plastyki i kursy wakacyjne. Przygotowała i przeprowadziła lekcję w klasie III (Kraina aplikacji) oraz zajęcia warsztatowe dla nas. W klasie obecnych było 16 dzieci. Uczniowie siedzieli przy czterech oddzielnych stolikach. Tematem lekcji było Wiosenne drzewo cudów. Nauczycielka posługiwała się prezentacją multimedialną. Rozpoczęła od definicji podstawowych terminów. Dzieci deklamowały wiersze o wiośnie. Przypomniały etapy i techniki bezpieczeństwa pracy na lekcji plastyki. Otrzymały zadanie udekorowania wiosennego drzewa - przygotowania ozdób. Każda grupa korzystała z innych materiałów: kasza manna, tkanina felt, strużka ołówkowa, wycinanki. Pracę kończyło wspólne umieszczanie wykonanych ozdób na drzewie. W ramach warsztatu wykonywaliśmy ozdobne pocztówki, dekorując je różami wykonanymi samodzielnie z bibułki, pod kierunkiem nauczycielki. Na drugie spotkanie zostaliśmy zaproszeni do kompleksu szkolno-edukacyjnego nr 5 w Doniecku im. N. Bojko. Jego dyrektorem jest Wiktoria Kowal. Jest to szkoła ukraińska (w większości szkół na Ukrainie są równoległe klasy z podstawowym językiem rosyjskim lub ukraińskim; rodzice wybierają klasę dla dziecka). Jest to placówka wyjątkowa. Mieści się w budynku, powstałym w oparciu o oryginalny projekt architektoniczny w latach sześćdziesiątych. Elewację budynku zdobią zabytkowe już dzisiaj mozaiki, przedstawiające fantastyczne sceny z historii życia na ziemi. Na początku działalności była to szkoła eksperymentalna przeznaczona dla 2 tys. dzieci. Obecnie uczy się w niej ponad 400 uczniów. W szkołach na Ukrainie obserwuje się skutki niżu demograficznego. Jedno ze skrzydeł budynku zajmuje szkoła prywatna, inne klub szachowy, a jeszcze inne szkoła plastyczna.

10

Hospitowaliśmy lekcję integracyjną (dyferencyjną, integracja dotyczyła treści przedmiotowych z plastyki i języka ukraińskiego) przeprowadzaną w klasie drugiej w języku ukraińskim. W klasie było 24 dzieci. Klasa była wyposażona w nowe estetyczne meble i sprzęt multimedialny. Lekcję prowadziły dwie nauczycielki nauczania początkowego i plastyki - Natalia Hrapacz i Swietłana Tritjak. Temat lekcji: Podarunek. Nauczycielki posługiwały się slajdami oraz nagraną aktorską recytacją wiersza pt. Podarunek. Rozpoczęto od rozmów z dziećmi o podarunkach. Następnie przedstawiono postać wybitnej poetki Tamary Kołomiec - autorki wiersza. Zadanie plastyczne dla dzieci polegało na ozdobieniu papierowych domków motywami dekoracyjnymi. Nauczycielka pokazała wzór domku oraz różne rodzaje ornamentów. Dzieci pracowały przy muzyce. Pod koniec lekcji uczniowie umieścili swoje domki na tablicy i utworzyli kolorową wieś. Zaprosili do niej bociany. Na tle tak utworzonej kompozycji recytowali wiersze o tematyce wiosennej. Prace dzieci otrzymaliśmy od nich, jako podarunki. Po hospitacji lekcji w towarzystwie uczniów i nauczycieli zwiedzaliśmy szkołę oraz poznawaliśmy jej historię. Następnie zostaliśmy zaproszeni na uroczysty obiad z dyrekcją szkoły i organizatorami naszego pobytu na Ukrainie.

25 kwietnia 2012 (środa)

Był to dzień pracy nad zebranymi informacjami z obserwacji, wywiadów i analizy dokumentów. Podczas roboczego spotkania dyskutowaliśmy o swoich spostrzeżeniach, wnioskach i kształcie raportu, obejmującego model kształcenia dzieci uzdolnionych plastycznie na Ukrainie i ich nauczycieli. Po południu zwiedzaliśmy miasto.

26 kwietnia 2012 (czwartek)

Czas do południa spędziliśmy w hotelu na porządkowaniu zgromadzonych materiałów. Po południu wyjechaliśmy na lotnisko. Pożegnali nas Elena Nafaniec, Dmitrij Ałfimow i Irina Erdman. W Krakowie byliśmy o godz. 19.

Prof. dr hab. Teresa Giza

11

Moje wrażenia z wyjazdu studyjnego na Ukrainę w ramach projektu:

NAUKA- SZTUKA- EDUKACJA opracowanie i upowszechnianie Innowacyjnego Modelu diagnozy, metod, form pracy i opieki nad uczniem zdolnym plastycznie

W czasie wizyty studyjnej w Doniecku naszym zadaniem było poznanie metod, form pracy i opieki nad uczniem zdolnym plastycznie na Ukrainie. Dlatego też szkoły i instytucje, jakie mieliśmy możliwość wizytować, prezentowały nam prace z dziećmi uzdolnionymi w tej dziedzinie oraz ich wytwory artystyczne. Podczas naszych hospitacji w różnych szkołach, można było dostrzec ogromne zaangażowanie nauczycieli w pracę z dziećmi, które chcą rozwijać swoje twórcze myślenie. W czasie spotkań wielokrotnie podkreślano, że rolą nauczyciela jest „odkrywanie” różnorakich zdolności dziecka, ponieważ rodzice często nie zdają sobie z nich sprawy. Nie należy także ograniczać się w czasie lekcji do pracy schematami, gdzie nauczyciel pełni wiodącą rolę w procesie edukacji. Nauczyciel ma pozwolić dziecku rozwijać inicjatywę i kreatywność. Nasz wyjazd rozpoczął się 19 kwietnia, a już 20 kwietnia wizytowaliśmy zajęcia w Liceum nr 48 w Doniecku. Spotkaliśmy się tam z kierownictwem Instytutu Podyplomowego Kształcenia Pedagogicznego (IPPO) z Centrum Regionalnego w Doniecku, na którym uzyskaliśmy wiele informacji na temat kształcenia nauczycieli. Nauczyciele ukraińscy mają obowiązek dokształcania się i uczestniczenia co pięć lat w różnych formach doskonalenia zawodowego. Często podkreślano znaczącą rolę nauczyciela, który z dziecka zdolnego może uczynić geniusza. Dowiedzieliśmy się o różnorodnych technikach plastycznych stosowanych na zajęciach z dziećmi. W szkołach ukraińskich zwraca się szczególną uwagę na malowanie, rysowanie, a dopiero potem na czytanie i pisanie. Dziecko podczas malowania przekazuje odbiorcy emocje. Podczas tego spotkania uczestniczyliśmy w kilku warsztatach, w czasie jednego z nich zaprezentowano nam między innymi technikę „monotypii”. Technika ta polega na tym, że tworzymy ołówkiem lub długopisem rysunek, następnie wkładamy go do folii i na tej folii malujemy kontury widocznego pod spodem rysunku. Następnie przykładamy do tej folii suchą kartkę i odbijamy rysunek. Kolejnym ciekawym doświadczeniem był udział w zajęciach z malarstwa, prowadzonych przez Panią Elenę Fierapontową. Na zajęciach w klasie nauczyciel korzystał ze sprzętu multimedialnego - rzutnika, laptopa. Krzyżówki, zagadki przedstawione multimedialnie są dla dzieci atrakcyjne. Nauczycielka zaprezentowała uczniom, jak namalować wielbłąda. Swój rysunek rozpoczęła od namalowania trójkąta, w którym na szczycie narysowała garby, u podstawy brzuszek i nogi, w jednym rogu pyszczek, a w drugim ogonek.

12

Następnie tak stworzonego wielbłąda dzieci obrysowały kredką woskową i pomalowały farbami. Do wykonania obrazka mogły również używać kaszy manny służącej, jako np. piasek. Uczenie dzieci tworzenia rysunku od podstaw daje wiedzę na temat kompozycji. Uważam, że te zajęcia przynoszą uczniom nie tylko niezbędną plastyczną wiedzę, ale również umiejętności wytwarzania pięknych obrazków. Po lekcji zaproszono nas na warsztaty z Panią Ludmiłą Osokiną, która oczarowała nas różnorodnością materiałów wykorzystanych do prac plastycznych, poczynając od kawy rozpuszczalnej, na liściach, biżuterii, gipsie, fasoli i makaronach, kończąc. Pani Ludmiła zaprezentowała nam, w jaki sposób wykorzystywać materiały pozornie niepotrzebne do interesujących prac. Sztuka ta jest nazywana „ekosztuką”. Pozwala ona dzieciom wykorzystać każdy materiał do ciekawych, twórczych prac. Umiejętność zastosowania różnorakich materiałów rozwija kreatywność wśród dzieci. Kolejny dzień naszego pobytu spędziliśmy w Makiejewce. Gościliśmy w szkole ogólnokształcącej nr 37 (klasy 1-11) oraz mieszczącym się w budynku szkoły Rejonowym Centrum Kultury Polskiej ,,Polonia’’. W Rejonowym Centrum Kultury odbyło się spotkanie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia pozaszkolne w mieście Krasnoarmiejsk oraz ze wsi Siergiejewka. Z dnia na dzień byliśmy coraz bardziej zafascynowani tym, jak można pracować z wychowankami w niekoniecznie komfortowych warunkach. Niesamowite wzruszenia przyniósł nam dzień 22 kwietnia, kiedy odwiedziliśmy Państwowy Show - Teatr Kostiumowy Panieneczka. Prezentacja, jaką przygotowano na naszą cześć, oczarowała nas. Piękne stroje, stworzone z różnych materiałów: tkanin, gazet, dywaników, plastiku, taśmy i gracja małych modelek wręcz odbierała dech w piersiach. Oglądaliśmy wróżki, księżniczki, następnie przeistoczenie gąsienicy w motyla, mieliśmy też okazje poznać stroje narodowe Ukrainy. Suchy opis nie jest w stanie odzwierciedlić niesamowitych emocji, jakich doświadczyła cała nasza grupa, dlatego poniżej załączam kilka zdjęć.

13

14

Założycielka i kierownik placówki, Pani Lidia Łuszczik, jest ogromnie zaangażowana w swoją pracę, o której opowiadała nam podczas krótkiego spotkania, już po prezentacji działalności Teatru. 23 kwietnia odwiedziliśmy Liceum przy Narodowym Uniwersytecie w Doniecku, partnera projektu. Przywitał nas dyrektor placówki, który opowiedział o pracy w liceum i rozwijaniu zdolności u młodych ludzi. Zwrócił uwagę na liczne kółka zainteresowań. Zaprezentowano nam też prace stworzone na zajęciach pozalekcyjnych, plastycznych i muzycznych. Kolejnym punktem programu były warsztaty plastyczne. Ja brałam udział w tworzeniu rzeźb z papieru toaletowego. Aby powstała figura, najpierw należało zrobić szkielet z drucika, a następnie nanosić na niego papier toaletowy, używając kleju do drewna. Poprzez nakładanie kolejnych warstw pociętego papieru tworzyło się sylwetkę, którą następnie trzeba było ukształtować.

Kolejną z technik, którą poznałam w czasie tych warsztatów było tworzenie obrazów za pomocą farby akrylowej. Oprócz tego w czasie warsztatów wystawiane były prace dzieci zrobione z korali, paciorków, kamyczków, bursztynu. Ostatni warsztat, jaki został nam przedstawiony, to tworzenie obrazków z masy solnej. Dzieci uczyły nas – przyszłych nauczycieli - jak zrobić piękny obraz i co można zastosować w jego tworzeniu. Ostatniego dnia naszej pracy, 24 kwietnia, mieliśmy możliwość obserwowania zajęć w dwóch placówkach, szkole ogólnokształcącej z poszerzonym programem nauczania języków obcych nr 19 oraz w kompleksie szkolno-edukacyjnym nr 5. Przed zajęciami, Pani dyrektor Wiktoria Kowal zaprezentowała nam wytwory dzieci.

15

W pierwszej szkole braliśmy udział w tworzeniu tzw. wiosennego drzewa cudów. Na prostokątnej tekturze w ramce, wypełnionej kolorową plasteliną, tworzyliśmy, razem z dziećmi drzewo, z wykorzystaniem różnych materiałów: makaronu, filcu, kaszy, serwetek. Myślę, że różnorodne materiały zachęcają dzieci do pracy i oryginalnej twórczości. Na koniec cała nasza grupa, krok po kroku, poznała sztukę robienia róż z serwetek. Przygotowywaliśmy w ten sposób okolicznościowe zaproszenia.

16

W drugiej szkole hospitowaliśmy lekcję integracyjną (integracja dotyczyła treści przedmiotowych z plastyki i języka ukraińskiego) przeprowadzaną w klasie drugiej. Wiele razy, w czasie naszych spotkań z nauczycielami, pytaliśmy, czy są w ich klasach dzieci zdolne? Za każdym razem odpowiadali, że każde dziecko jest zdolne, tylko daną zdolność u dziecka trzeba odkryć. W czasie naszej wizyty studyjnej na Ukrainie mieliśmy okazję obserwować rozwijanie twórczości i kreatywności u dzieci. Wyjazd ten pokazał to, czego u nas w Polsce trudno jest doświadczyć. Dzieci w polskich szkołach na zajęciach plastyki uczą się malować, rysować, poznawać dzieła sztuki. Są to pozytywne działania, ale nie do końca skuteczne. Tradycyjne techniki wykorzystywane są od przedszkola aż do gimnazjum. W szkołach ukraińskich widać różnorodność i bogactwo metod i form pracy, często z wykorzystaniem niekonwencjonalnych materiałów. Organizowanie zajęć z zastosowaniem różnych metod i form daje dziecku możliwość znalezienia czegoś, w czym poczuje się spełnione. Dla jednych może to być malowanie farbami, dla innych rzeźbienie z papieru toaletowego. I to jest właśnie droga do tego, by każdy uczeń poczuł, że ma zdolności, które chce pielęgnować. Ten wyjazd zwrócił moją uwagę na fakt, że nie są ważne drogie narzędzia i materiały, bo czasem z najprostszych, często niepotrzebnych rzeczy, można stworzyć coś oryginalnego. Trzeba zwracać uwagę na to, czego uczniowie od nas oczekują, co lubią robić i tak przygotowywać zajęcia, by dzieci za każdym razem wychodziły z nich zadowolone. Nasz wyjazd na Ukrainę był dla nas studentów i przyszłych nauczycieli plastyki bardzo pouczający.

Kamila Szpak, studentka Pedagogiki wczesnoszkolnejz wychowaniem plastycznym,

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

17

Zdjecia z wizyty studyjnej w Doniecku na Ukrainie

Liceum nr 48, hospitacja kursów dokształcających dla nauczycieli plastyki -Elena Nafaniec, Elena Boczarowa, Swietłana Łobyncewa.

Dyskusje specjalistów - Teresa Giza i Walentin Ałfimow.

Dyskusje specjalistów - Teresa Giza i Walentin Ałfimow.

Spotkanie z dyrektorem Liceum przy Narodowym Uniwersytecie w Doniecku - profesorem Walentinem Ałfimowem.

Elena Nafaniec, Stanisław Hryń i Dmitrij Ałfimow podczas wizyty w Liceum przy Narodowym Uniwersytecie w Doniecku.

18

Powitanie w szkole ogólnokształcącej z poszerzonym programem języków obcych nr 19 w Doniecku.

Zestaw materiałów ekologicznych do warsztatów plastycznych prowadzonych przez nauczycielkę plastyki Ludmiłę Osokinę

z Mariupola.

Wiodącym tematem wielu prac plastycznych były zbliżające się mistrzostwa Europy w piłce nożnej.

Przedstawienie ,,Bal u Baltazara'', przygotowane przez Irinę Erdman z Towarzystwa Kultury Polskiej ,,Polonia'' w szkole nr 37 w Makiejewce.

Ekologiczne miasto - nasza praca zbiorowa powstała na warsztatach prowadzonych przez Ludmiłę Osokinę.

Liceum nr 48, hospitowanie zajęć plastycznych, nauczycielka plastyki Elena Fierapontowa.

19

Uczniowie kompleksu szkolno-edukacyjnego nr 5 w Doniecku im. N. Bojko na przerwie

Wizyta uczestników wizyty studyjnej w telewizji Donbas