Opracowanie Ekonomia Instytucjonalna

5/9/2018 Opracowanie Ekonomia Instytucjonalna - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/opracowanie-ekonomia-instytucjonalna 1/49

1

Pytania z ekonomii instytucjonalnej opracowano pod kierunkiem Poszukiwacza ;)

Spis treści

1. Czynniki i uwarunkowania instytucjonalne w ekonomii głównego nurtu..............................22. Wymień obszary konsensusu we współczesnej makroekonomii – rola instytucji..................23. Instytucje a modele wzrostu gospodarczego...........................................................................34. Rola ścieżki koordynacji makroekonomicznej w modelu AD-AS......................................... 35. Instytucje a polityka monetarna – krótki i długi okres............................................................56. Instytucjonalne uwarunkowania polityki fiskalnej................................................................. 67. Polityka dyskrecjonalna a reguły............................................................................................ 78. System podatkowy i jego optymalizacja.................................................................................89. Instytucje a teoria mikroekonomii.......................................................................................... 810. Rynek – korzyści i koszty (market failures). Nadwyżka konsumenta i producenta.............811. Firmy a funkcjonowanie w obszarze rosnących korzyści skali produkcji – rola instytucji. . 8

12. Monopol – straty i korzyści społeczne. Ustawodawstwo antymonopolowe........................913. Problem równowagi wielopunktowej.................................................................................1014. Asymetria informacyjna i jej przejawy............................................................................... 1015. Funkcja produkcji Kremera – jakość instytucji.................................................................. 1216. Otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstwa. + Instytucjonalna teoria przedsiębiorstwa .. .1217. Przedsiębiorstwo jako instytucja. Corporate governance................................................... 1318. Koncepcja interesariuszy i jej krytyka................................................................................1319. Geneza instytucjonalizmu – ujęcie T. Veblena i J. Commonsa.......................................... 1420. Istota, rola i spory definicyjne wokół terminu „instytucje”................................................1421. Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji............................................................. 1522. Podział instytucji w ujęciu S. Parto – pięć typów............................................................... 15

23. Instytucje formalne a instytucje nieformalne. Teoria zmian instytucjonalnych D. Northa. ..........................................................................................................................................1624. Spory wokół instytucji-organizacji. Rola rynku, przedsiębiorstwa i państwa.................... 1625. Kapitał społeczny i jego znaczenie..................................................................................... 1626. Poziomy analiz w ekonomii instytucjonalnej..................................................................... 1727. Zróżnicowanie ekonomii instytucjonalnej – nowa ekonomia instytucjonalna i nowy

instytucjonalizm...............................................................................................................1728. Teorie w ramach nowej ekonomii instytucjonalnej i nowego instytucjonalizmu. .............1729. System instytucjonalny i jego wyznaczniki. Komplementarny charakter instytucji..........1830. Analiza porównawcza systemów instytucjonalnych...........................................................1831. Równowaga instytucjonalna...............................................................................................19

32. Efektywność adaptacyjna systemu instytucjonalnego........................................................2033. Różne ujęcia efektywności ekonomicznej.......................................................................... 2234. Efektywność społeczna i polityczna systemu instytucjonalnego........................................2435. Polityka instytucjonalna państwa........................................................................................ 2436. Regulacja a deregulacja rynków. Teorie regulacji.............................................................. 2437. Regulacja a zawodność rynku.............................................................................................2438. Teoria przechwycenia (capture theory)...............................................................................2539. Ekonomiczne teorie regulacji. Model Peltzmana................................................................2640. Korupcja a instytucje.......................................................................................................... 2641. Problem mierzenia jakości instytucji..................................................................................2742. Co to jest indeks swobody gospodarczej i jaki ma wpływ na rozwój gospodarczy...........2843. Poziom rozwoju a luka instytucjonalna..............................................................................2844. Teoria praw własności a praktyka gospodarowania...........................................................29



2

45. Prawa własności – uprawnienia własnościowe w ramach własności prywatnej................2946. Różnice praw własności – własność prywatna a własność państwowa.............................. 3047. Uprawnienia i podmioty własności w ramach common pool resources............................ 3048. Tragedia wspólnego zasobu Hardina..................................................................................3149. Prywatyzacja i różne jej warianty.......................................................................................31

50. Cele prywatyzacji i problem dookreślenia interesu publicznego. ......................................3251. Podstawowe dylematy prywatyzacji – model rynku prywatyzacyjnego............................ 3352. Transfery praw własności a problem efektywności i podziału...........................................3353. Granice i bariery prywatyzacji............................................................................................ 3454. Prawa własności a koszty transakcyjne..............................................................................3455. Koszty transakcyjne – istota i podział.................................................................................3456. Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problem granic organizacji................................3657. Modelowanie kosztów transakcyjnych – rola sektora transakcyjnego............................... 3858. Efekty zewnętrzne i metody ich internalizacji. Spór Pigou – Coase.................................. 3959. Teoremat Coase’a...............................................................................................................4060. System instytucjonalny a problem dóbr publicznych. .......................................................40

61. Sektor prywatny a publiczny – substytucyjność i komplementarność...............................4162. Finanse publiczne a wybór publiczny.................................................................................4263. System instytucjonalny rynku finansowego....................................................................... 4264. Nadzór finansowy a stabilność finansowa.......................................................................... 4265. Instytucjonalne uwarunkowania kryzysu finansowego...................................................... 4266. System instytucjonalny rynku pracy................................................................................... 4267. Bezrobocie dobrowolne a przymusowe. Bezrobocie instytucjonalne. ...............................4368. Instytucje rynku pracy a krzywa Beveridge’a.....................................................................4369. Prawo pracy i jego restrykcyjność – wskaźniki EPL. ........................................................4470. Płaca minimalna jako kotwica fiskalna............................................................................... 4671. Aktywna i pasywna polityka rynku pracy...........................................................................4772. Rynek pracy a system zabezpieczenia społecznego............................................................4873. Komplementarność instytucji – rynek pracy a rynek produktów i rynek finansowy.........4974. System instytucjonalny w ochronie zdrowia......................................................................4975. Instytucje a rynek usług zdrowotnych. Dobra prywatne, społeczne i publiczne................4976. Niedorozwój instytucjonalny procesów globalizacji..........................................................49

1. Czynniki i uwarunkowania instytucjonalne w ekonomiigłównego nurtu.

2. Wymień obszary konsensusu we współczesnejmakroekonomii – rola instytucji.

• w długim okresie decydujące znaczenie maja czynniki strony podażowej:- kapitał rzeczowy- kapitał ludzki- nakłady pracy- postęp techniczny

Produkcja w długim okresie zależy od tych czynników. Modele wzrostu gospodarczegozwłaszcza endogeniczne jest to wyraz tego konsensusu.

• w krótkim okresie wzrost zależy głównie od czynników popytowych – bozwiększając popyt w krótkim okresie w długim zwiększamy podaż



3

• rola pieniądza – w krótkim okresie pieniądz wpływa na sferę realną, a wdługim na nominalną • krzywa Phillips’a – w długim okresie dziękikapitałowi intelektualnemu (wiedzy, utalentowanym

jednostkom i relacjom między jednostkami) krzywa może się

przesuwać. Wymienność krzywych jest tylko w krótkimokresie• polityka fiskalna i monetarna – dyskrecjonalna lub woparciu o reguły – konsensus, że lepsza jest regularna.• w polityce stabilizacji gospodarki odchodzi się od centralnego sterowania izastępuje ją teorią gier. Automatycznymi stabilizatorami koniunktury są podatki

progresywne

3. Instytucje a modele wzrostu gospodarczego.• Paradygmat neoklasyczny – bezpośrednie determinanty wzrostu (praca, kapitał

i postęp techniczny) nie wystarczają do wyjaśnienia różnic w rozwoju gospodarczym• Okazuje się, że coraz ważniejsze są też czynniki geograficzne i instytucjonalne(wolne rynki, prawa własności, przestrzeganie prawa)• Instytucje mają wpływ na akumulację kapitału rzeczowego i ludzkiego oraz

produktywność czynników produkcji• Kraje bogatsze mają lepsze instytucje więc biedniejsze nie mogą nadrobić lukitechnologicznej, a lepszym instytucjom sprzyjają korzyści skali• Wprowadzenie szybszego wzrostu w gospodarce wymaga wcześniejszegowdrożenia odpowiednich instytucji• Krytyka modelu Solowa (który uważał że na wzrost gosp. wpływa tylko

wzrost kapitału, przyrost ludności i postęp technologiczny) doprowadziła do rozwojuendogenicznych modeli wzrostu z bezpośrednim modelowaniem postęputechnologicznego. Podkreślaniem roli kapitału ludzkiego i produkcji wiedzy. Wmodelach tych zanegowano założenie malejącej produkcyjności krańcowej kapitału izanalizowano takie zjawiska jak: pozytywne efekty zewnętrzne, uczenie się przezdziałanie, innowacje techniczne.• W badaniach wzrostu zaczyna się sięgać po do koncepcji kapitału społecznegoczy powiązań między zakresem demokracji politycznej i wolności ekonomicznej awzrostem. Koszty transakcyjne uwzględniane są w pieniężnych modelach wzrostu• Próbuje się wprowadzić czynniki instytucjonalne do formalnych modeliwzrostu, problem stanowi odpowiedni pomiar czynników instytucjonalnych

4. Rola ścieżki koordynacji makroekonomicznej wmodelu AD-AS.

IS-LMOś pozioma X reprezentuje dochód narodowy lub realny produkt krajowy brutto i

oznaczana jest Y . Oś pionowa Y oznacza realną stopę procentową r .

Krzywa AD

Krzywą AD ( zagregowany popyt ) wyprowadza się z modelu IS-LM. Każdy punkt nakrzywej AD reprezentuje równowagę z modelu IS-LM (czyli jednoczesną równowagę na



4

rynku dóbr i usług oraz na rynku pieniężnym). Graficzne wyprowadzenie krzywej AD pokazuje rysunek 1.

r

Y

IS

Y

P

AD

Y

1

Y

2

P1

P2

LM1

(M/P1) LM2

(M/P2)

Rysunek 1.

Przesunięcie krzywej LM na rysunku 1. wynika ze spadku poziomu cen z P1 do P2.

Krzywa AS

Krzywa AS ( zagregowana podaż ). Jej nachylenie zależy od analizowanego okresu.W długim okresie krzywa AS jest pionowa (LAS) – AS klasyczna.W krótkim okresie jest dodatnio nachylona (SAS).W „bardzo” krótkim okresie jest pozioma. „Bardzo” krótki okres to ten, któryanalizowaliśmy w modelu IS-LM oraz w krzyżu keynesowskim. Innymi słowy – założenie wmodelu IS-LM oraz w krzyżu keyensowskim o stałości cen oznaczało poziomą AS k.



5

ASkeynesowska

AS

klasycznaSAS

Y

P

Przy odpowiedniej modyfikacji krzywych AD (eliminacja efektów mnożnikowych) i AS

(odpowiednie zdefiniowanie funkcji produkcji) można wyprowadzić ścieżkę koordynacji

makroekonomicznej ( podobna do SAS ), którą określa czynnik instytucjonalny X. Ścieżka tazawiera możliwe kombinacje produktu i ceny w trakcie dostosowań dynamicznych.

Nachylenie tej ścieżki wyraża różne sztywności cen określane przez czynniki instytucjonalne.Pokazuje ona oddziaływanie instytucji formalnych jak i nieformalnych na związki zachodzącemiędzy zagregowanym popytem i podażą. Wprowadzenie różnych postaci funkcyjnych

ścieżki koordynacji makroekonomicznej, stanowi klucz do rozróżnienia charakterystyk instytucjonalnych poszczególnych krajów.

Ścieżka koordynacji pokazuje wzajemne związki AD i AS• AD – rynek towarowy i finansowy (zagregowany popyt) są w równowadze,

przesuwanie krzywej to ekspansywna polityka fiskalna i monetarna.• AS – rynek towarowy i pracy (zagregowana podaż) są w równowadze.• Wiąże się z oczekiwaniami przedsiębiorstw, barierami wejścia, sztywnością rynku,

oddziaływaniem konkurencji, sposobem zawierania kontraktów.• Pod wpływem przesuwania się AD przesuwa się AS i odwrotnie. Krzywe na siebie

oddziaływają.• Im system instytucjonalny jest bardziej efektywny, tym ścieżka koordynacji jest

bardziej pozioma.

5. Instytucje a polityka monetarna – krótki i długi okres.

W krótkim okresie na osi y jest stopa procentowa nominalna, a na osi x – realny zasób pieniądza. Krzywa podaży jest pionowa, a krzywa popytu opada.

W długim okresie na osi y są ceny, a na osi x – nominalny zasób pieniądza, (nie realnygdyż ceny są elastyczne).



6

I =R+ΠE (nominalna stopa procentowa; R-realna stopa procentowa;Π-oczekiwana inflacja)M –nominalny zasób pieniądzaP – przeciętny poziom cen

- realny zasób pieniądzaMD – funkcja popytuMS – funkcja podażyE1 – wzrost popytu na pieniądz powoduje wzrost stóp procentowychE2 – stopy procentowe nie zmieniają się (E2=E)

Na popyt na pieniądz oddziaływuje stopa procentowa i PKB oraz koszty transakcyjne w bankowości (są to: koszty transferu pieniądza, opłaty za karty)gdy popyt na pieniądz rośnie,następuje wzrost stóp procentowych.

2 rodzaje popytu na pieniądz:• Spekulacyjny – związany ze zmianą stóp procentowych• Transakcyjny – związany z PKB; im większy PKB tym większy popyt na pieniądz

Krzywa popytu przesuwa się w prawo, ceny spadają (gospodarka wchodzi w deflację),należy przesunąć podaż pieniądza w prawo (PKB rośnie). podaż nie może rosnąć szybciej niżPKB

Jednym z czynników, który wpływa na ten rynek - popyt są koszty transakcyjne bankowości – wzrost kosztów transakcyjnych bankowości powoduje, że popyt na pieniądzrośnie (krzywa popytu przesuwa się w górę). Przy innych czynnikach niezmienionych jest

tendencja do wzrostu stóp procentowych.

W krótkim okresie krzywa popytu ma nachylenie ujemne, a w długim ma dodatnie – znaczy to, że im wyższe ceny, tym popyt na pieniądz też wyższy.

Czynniki instytucjonalne – w jaki sposób ceny są mniej lub bardziej elastyczne (czyli tzw.sztywność cen). Im ceny są mniej elastyczne to krzywa popytu jest bardziej pionowa, a jak

bardziej elastyczne to krzywa jest bardziej pozioma.

6. Instytucjonalne uwarunkowania polityki fiskalnej.

W wielu krajach wprowadzono konstytucyjną gwarancję niezależności banku centralnego. Nie niweluje to wpływu polityków na politykę monetarną, co odbywa się np. poprzez systemwyboru władz monetarnych. Jeszcze trudniej o to w polityce fiskalnej – propozycje powołanianp. odpowiednich rad polityki fiskalnej pozostają teoretycznym postulatem.

Silne akcenty instytucjonalne występują w tzw. „nowej makroekonomii politycznej”,stanowiącej syntezę makroekonomii, teorii wyboru społecznego i teorii gier (SnowdonB.,Vane H.R.,2003,s.73). Przedstawiciele tego nurtu ekonomii podkreślają znaczenieniezależności banku centralnego oraz społecznej kontroli polityki fiskalnej, (co zostałozaakceptowane przez ekonomię głównego nurtu). Wiązać z tym należy także rosnąceznaczenie stałych reguł w polityce gospodarczej państwa kosztem polityki dyskrecjonalnej.

Stosowanie reguł ogranicza oportunizm zachowań podmiotów, zawęża praktyki typu rent seeking, zmniejsza uznaniowość w decyzjach, ogranicza krótkookresowe wpływy polityków i



7

zapewnia większą przejrzystość i przewidywalność prowadzonej polityki. Reguły mogą jednak „usztywniać” możliwe sposoby reakcji polityki gospodarczej na nieoczekiwane szokigospodarcze. Skuteczność polityki fiskalnej i monetarnej zależy w dużym stopniu odinstytucjonalnych uwarunkowań stabilności finansowej, będącej z kolei wyrazemrównowagi instytucjonalnej.1 Stabilność ta przejawia się w odpowiedniej polityce Banku

Centralnego, skutecznym systemie nadzoru bankowego i szerzej nadzoru nad różnymisegmentami rynku finansowego oraz bezpieczeństwie depozytów i oszczędności podmiotówgospodarczych w instytucjach systemu finansowego.

7. Polityka dyskrecjonalna a reguły.Polityka dyskrecjonalna – (inaczej mówiąc aktywna lub uznaniowa), umożliwia rządowi

wywieranie wpływu na sytuację gospodarczą państwa za pomocą aktywnej polityki fiskalnej, budżetowej lub monetarnej. Działania podejmowane w ramach polityki dyskrecjonalnej mają umożliwić rządowi osiągnięcie krótkoterminowych celów, często jednak wymuszają naruszenie obowiązujących zasad.

reguły – gdy polityka monetarna prowadzona jest w oparciu o pewien zespół reguł,dokonywana przez decydentów ocena sytuacji gospodarczej staje się działaniem bardziejusystematyzowanym, przewidywalnym. Nakierowana zostaje na określone parametry, a zkolei ich wartości zostają powiązane z oczekiwaniem, a wręcz wymogiem określonychreakcji.

W wyniku prowadzonych obserwacji i analiz, prof. J. Taylor, skrytykował stosowanie

działań dyskrecjonalnych jako głównego sposobu podejmowania decyzji w politycepieniężnej.

W miejsce zachowań dyskrecjonalnych, polegających na przechodzeniu od jednej dokolejnej jednorazowej decyzji, naukowiec zalecił zapewniony przez reguły ciąg przewidywalnych i spójnych posunięć o stałym efekcie. Wg Taylora, polityka pieniężna polegająca na przestrzeganiu z góry ustalonych współzależności między wystąpieniemokreślonych zjawisk i odpowiednich, wyrażalnych liczbowo reakcji na nie, jest najbardziejwiarygodnym, najbardziej też skutecznym sposobem dbania o pieniądz.

Zasady owe brzmiały następująco:

1. bank centralny powinien przyjąć docelowy poziom inflacji (cel inflacyjny) i starać sięgo utrzymać,

2. polityka pieniężna powinna reagować na zmiany dwóch podstawowych wielkości –

realnego produktu krajowego brutto i inflacji,3. kluczowym instrumentem oddziaływania powinna być stopa procentowa,4. polityka pieniężna nie powinna starać się o stabilizowanie kursu walutowego.

1/ Równowaga instytucjonalna wyraża się w takim zbiorze instytucji i ich powiązaniom, które pozwalają

realizować podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego. Równowaga ta oznacza względną stabilnośćotoczenia instytucjonalnego podmiotów gospodarczych w warunkach zmiennych uwarunkowań. Równowaga tama różne wymiary i poziomy jak np. równowaga koordynacyjna różnych grup interesu.



8

8. System podatkowy i jego optymalizacja.

9. Instytucje a teoria mikroekonomii.

10. Rynek – korzyści i koszty (market failures).Nadwyżka konsumenta i producenta.Korzyści – suma nadwyżek producenta i konsumenta – zależność od ceny rynkowej.

Konsument płaci ceny jak gdyby rynku nie było.Koszty – efekty zewnętrzne, asymetria informacji, defekt

koordynacji – rynek to jest dobry mechanizm, efektywny, alenie idealny.

Nadwyżka konsumenta – jest pieniężną miarą satysfakcjiz konsumpcji. Wyraża różnicę między wydatkami na zakupokreślonego dobra X po obowiązującej cenie rynkowej awydatkami, jakie byłby skłonny ponieść.

Nadwyżka producenta – różnica między przychodem zesprzedaży określonej ilości dobra X po cenie rynkowej a

przychodem koniecznym do skłonienia producenta do dostarczenia tej ilości dobra X.

Market failures czyli nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku jest pojęciem teoriiekonomicznej w ramach której podział dóbr i usług przez wolny rynek nie jest efektywny.Polega na tym że prowadzenie interesów własnych prowadzi do niezadowalających wynikówdla społeczeństwa.Jednym z zadań państwa jest ograniczenie zjawiska market failures. Jednak niektóre rodzaje

polityki rządowej interwencji, takich jak podatki, subsydia, płace oraz ceny kontroli i

regulacji, w tym próby w celu skorygowania nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku,mogą również prowadzić do nieefektywnej alokacji zasobów.

11. Firmy a funkcjonowanie w obszarze rosnącychkorzyści skali produkcji – rola instytucji.

Współcześnie, w nowoczesnych technologiach, biotechnologiach koszt krańcowy

produkcji stale maleje (funkcja utargu krańcowego jest malejąca).Jeżeli naniesiemy na siebie te 2 funkcje, widzimy, że jest dużo punktów, gdzie MR przetnieMC – wiele punktów równowagi.

Są 2 warunki na maksymalizację zysków firmy:1) MR (utarg krańcowy) = MC (koszt krańcowy)2) dMR/dx – dMC/ dx < 0 dMR/ dx < dMC/ dx . Oznacza to, że funkcja utargukrańcowego musi maleć szybciej niż funkcja kosztu krańcowego. Obydwie maleją, alewarunkiem na maksymalizację zysku jest to, że funkcja MR maleje bardziej niż funkcja MC.Punktów równowagi na maksymalizację zysków, gdy są rosnące korzyści skali, jest

niesłychanie dużo. Dla firmy jest obojętne który punkt wybiera, bo maksymalizuje zyski. Natomiast dla

społeczeństwa jako całości nie jest obojętne, bo zawsze dla społeczeństwa lepiej jest wybrać punkty te, gdzie jest większa produkcja (większe wpływy podatkowe, większe zatrudnienie,większe efekty zewnętrzne).



9

Dlatego cały system instytucjonalny powinien być nakierowany na firmy tak, bywybierały te punkty, które są zgodne z interesem publicznym, ogólnym czyli przy

większej produkcji a nie przy mniejszej.

Dotyczy to dziedzin, gdzie występuje duży udział kosztów stałych z tytułu np. dużychwydatków B+R, gdzie szeroko wykorzystuje się efekty „uczenia się przez praktykę” oraz

gdzie ma miejsce wzrost użyteczności dla jednych podmiotów z tytułu wzrostu ilości innychużytkowników danego dobra. W obszarach tych tempo malenia kosztów jednostkowych ikrańcowych może być zróżnicowane, zwłaszcza w relacji do tempa spadku utargukrańcowego.

12. Monopol – straty i korzyści społeczne.Ustawodawstwo antymonopolowe.

Straty:• wyższe ceny,• mniejsza produkcja,• utrata nadwyżki konsumenta.

Korzyści: monopole mogą prowadzić badania naukowe, których wynikiem jest:• innowacja produktów• innowacja procesu produkcyjnego.

Innowacja procesu produkcyjnego polega na tym, że maleją koszty produkcji tegosamego produktu czyli wytwarzamy metodami efektywniejszymi.

Innowacja produktów sprowadza się do tego, że ciągle można wprowadzać nowe produkty – powoduje to, że krzywa popytu przesuwa się w prawo.

Suma tych korzyści może spowodować, że straty w skrajnych sytuacjach mogą byćwiększe niż koszty które ponosi monopol. Trzeba też pamiętać, że monopol w pewnym sensie

jest gapowiczem, bo jeżeli może uzyskiwać zyski monopolowe z mniejszym nakładem, to będzie to robił. Badania naukowe to też może być pewne ryzyko, bo koszty na te badaniamogą być utopione.

Ustawodawstwo antymonopolowe można sprowadzić do decyzji regulacyjnych, które powinny być zawsze poprzedzone analizą korzyści i kosztów regulacji (deregulacji)osiąganych przez zainteresowane podmioty.Ustawodawstwo to dotyczy zarówno praktyk tworzenia warunków monopolu (np. zmowy

cenowe, limity ilościowe produkcji, fuzje, przejęcia) jak i wykorzystywania tych warunków(różnicowanie cen, zawyżanie cen sprzedaży, bariery wejścia). Celem ustawodawstwa jestochrona wolności gospodarczej, kontrolowanie siły politycznej i ekonomicznej firm orazzwiększenie efektywności ekonomicznej (alokacyjnej i adaptacyjnej).

Sytuacja może być zróżnicowana w zależności od rodzaju działalności gospodarczej; w jednych wymagana jest większa regulacja (np. w obszarze funkcjonowania monopolinaturalnych), w innych deregulacja (np. deregulacja linii lotniczych).

Regulacja państwa sprzyja tworzeniu swoistego rynku usług regulacyjnych ze zjawiskamikorupcji i umacniania grup interesu. Na rynku usług regulacyjnych istnieje przewaga

podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązania regulacyjne.



10

Jednakże w warunkach rozwoju rynków międzynarodowych, coraz większych przepływów czynników produkcji i umacniania się roli korporacji transnarodowych malejeznaczenie krajowych polityk antymonopolowych. Konkurencja międzynarodowa ograniczateż siłę krajowych monopoli.

13. Problem równowagi wielopunktowej.Punktów równowagi na maksymalizację zysków, gdy są rosnące korzyści skali, jest

niesłychanie dużo. Dla firmy jest obojętne który punkt wybiera, bo maksymalizuje zyski. Natomiast dla społeczeństwa jako całości nie jest obojętne, bo zawsze dla społeczeństwalepiej jest wybrać punkty te, gdzie jest większa produkcja (większe wpływy podatkowe,większe zatrudnienie, większe efekty zewnętrzne). Dlatego cały system instytucjonalny

powinien być nakierowany na firmy tak, by wybierały te punkty, które są zgodne z interesem publicznym, ogólnym czyli przy większej produkcji.

14. Asymetria informacyjna i jej przejawy.

w ekonomii oznacza sytuację, w której jedna ze stron transakcji posiada więcej informacjiod drugiej strony. Zwykle odnosi się to do sytuacji w której sprzedawca jest wuprzywilejowanej sytuacji informacyjnej w stosunku do kupującego, jednak możliwa jestrównież sytuacja odwrotna.

Występowanie asymetrii informacji prowadzi do zaburzeń w rachunku ekonomicznym podmiotów transakcji, co jest przyczyną sub-optymalnych decyzji gospodarczych w skalimikro, zaś w skali makro prowadzi do nieefektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów. Wtym ostatnim znaczeniu asymetria informacji jest jedną z przyczyn zawodności rynku, czylisytuacji w której mechanizm rynkowy nie zapewnia optymalnej alokacji.Stronę, która posiada wszystkie dostępne informacje, jest lepiej poinformowana określa się

jako pełnomocnika (agenta). Z kolei, strona poinformowana gorzej, nie posiadająca pełniinformacji to mocodawca (principal).

5 przejawów asymetrii informacji

1. mechanizm negatywnej selekcji,2. moral hazard – pokusa nadużycia,3. gapowicz (free - rider),4. efekt sygnalizowania (np. CV, ładne opakowanie itd.),5. renta informacyjna,

Warunkiem gospodarowania jest dostęp do informacji, traktowanej jako dobro (usługa),

które można nabyć. Pozyskiwanie informacji kosztuje – stąd dążenie do mniejszych kosztówtransakcyjnych nie może oznaczać „oszczędności” w wydatkach na uzyskanie niezbędnejinformacji. Koszty transakcyjne dotyczące zbierania, przetwarzania i wykorzystywanianiezbędnej informacji są warunkiem dobrego gospodarowania. Powstawanie instytucji jest wdużym stopniu odpowiedzią na występowanie ograniczeń informacyjnych, zaś ichefektywność wyrazić można poprzez eliminowanie tych ograniczeń. Im mniejszeograniczenia informacyjne tym niższe koszty transakcyjne. Może temu sprzyjać państwo

poprzez nakładanie na spółki obowiązku publikowania sprawozdań finansowych, określeniestandardów rachunkowości oraz zapewnienia dostępu do informacji inwestorówzewnętrznych. Możliwe jest także powołanie specjalnych instytucji rządowych. Problemyagencji wynikają ze specjalizacji i delegowania zadań. W relacjach agencji pojawiają się dwie

grupy problemów. Pierwsza dotyczy sprzeczności interesów pryncypała i agenta oraztrudności w kontrolowaniu zawartego kontraktu. Powstaje także asymetria informacyjna



11

między podmiotami – stronami instytucji agencji (a Pojawiają się też koszty agencji.Właściciele jako pryncypałowie starają się poprzez system bodźców oddziaływać namenedżerów-agentów na podejmowanie decyzji zgodnych z interesami właścicieli iograniczenia realizacji interesów własnych menedżerów. Agent wie więcej niż zwierzchnik).Podobne problemy dotyczą np. relacji między przedsiębiorstwami, gdzie przedsiębiorstwo

odbiorca (pryncypał) zleca wykonanie zadań przedsiębiorstwom-dostawcom (agenci). Możnato także odnieść do np. związków państwowego urzędu regulacyjnego z regulowanymi przedsiębiorstwami na danym rynku. W analizie modelowej agencji i renty informacyjnej jestmowa jedynie o pryncypale i agencie (czy agentach) jako takich, bez praktycznego

przypisania. Tymczasem w interesie agenta lepszego jest „udawanie” agenta gorszego, czyliinformowanie pryncypała o wyższych kosztach produkcji niż wynoszą koszty rzeczywisterealizacji kontraktu. Oczekuje on w ten sposób relatywnie wyższych transferów w

porównaniu z zadaniami produkcyjnymi. W warunkach asymetrii informacji zestawoferowanych kontraktów nie jest bodźcowo zgodny.

Pojawia się efekt redystrybucyjny asymetrii informacji, czyli renta informacyjna.

Wielkość renty informacyjnej, którą przywłaszcza agent lepszy, zależy od wielkości produkcji agenta gorszego. Nieefektywny agent nie realizuje renty. Eliminowanie gorszychagentów nie pozwala agentom lepszym na sztuczne zawyżanie kosztów. Drogą dozmniejszania renty informacyjnej jest również rozwój rynków aukcyjnych, gdzie kontraktyrealizowane są w różnych formach jak np. licytacje, przetarg w formie pisemnej czy aukcjeholenderskie.

"Gapowicz" to podmiot, który korzysta z dóbr lub usług w stopniu przewyższającym jego udział w kosztach ich wytworzenia. Osoby, które korzystają z dóbr publicznych, ale zanie nie płacą nazywamy gapowiczami. Jednak, gdy zbyt wiele osób będzie uchylać się od

płacenia za dobra publiczne wtedy może dojść do takiej sytuacji, że tych dóbr nie starczy dlawszystkich. Efekt gapowicza jest zrozumiały, ponieważ niewiele osób kupiłoby coś, comożna dostać tak naprawdę za darmo, dlatego gapowicze czekają, aż ktoś inny zapłaci zadobra publiczne, z których będą chcieli skorzystać.

Najczęstszym rozwiązaniem problemu gapowicza są rozwiązania administracyjne. Aby mócefektywnie zaalokować zasoby przy danym przedsięwzięciu należy znaleźć środek przymusui egzekucji wobec potencjalnych gapowiczów.

Pokusa nadużycia (ang. moral hazard ) - teza mówiąca o tym, że podmiot chroniony przed ryzykiem może zachowywać się inaczej, niż gdyby był on w pełni eksponowany naryzyko. Na przykład, osoba ubezpieczona może zachowywać się bardziej ryzykownie w

porównaniu z sytuacją, w której nie miałaby ona ubezpieczenia. Moral hazard narasta ponieważ poszczególni ludzie jak i instytucje nie ponoszą konsekwencji swoich działań, i wzwiązku z tym mają tendencję do zachowań mniej ostrożnych, niż miałoby to miejsce wodwrotnym przypadku - pozostawiają część skutków tych konsekwencji i koniecznośćradzenia sobie z nimi innym stronom. Po podpisaniu kontraktu obie strony mają niejednakowy dostęp do informacji (asymetria informacji), co stawia partnerów wniejednakowej sytuacji i daje możliwość osiągnięcia dodatkowych korzyści jednej ze stron.

Negatywna selekcja (ang. adverse selection) określa ono szczególną sytuację, w którejasymetria informacji prowadzi do zawodności rynku. George Akerlof analizował sytuacjęnegatywnej selekcji, która może wystąpić na rynku używanych samochodów. Warunkiemkoniecznym, aby mogła mieć miejsce negatywna selekcja, jest asymetria informacji. W

przypadku rynku używanych samochodów Akerlof założył, że sprzedawca zna stan



12

techniczny pojazdu lepiej niż kupujący. Aby przedstawić idee Akerlofa w uproszczeniumożna założyć, że istnieją tylko dwa rodzaje samochodów: "w dobrym stanie", za którykupujący jest skłonny zapłacić 20 tysięcy złotych oraz "w złym stanie", za które kupujący jestskłonny zapłacić tylko 10 tysięcy złotych. Jeżeli połowa samochodów jest w dobrym stanie, a

połowa w złym, wówczas z pewnością kupujący, który nie zna stanu technicznego pojazdu,

jest skłonny zapłacić nie więcej 15 tysięcy złotych za samochód, co stanowi jego wartośćoczekiwaną. Jeżeli sprzedający samochody w dobrym stanie oczekują więcej niż 15 tysięcyzłotych za swoje pojazdy (o wartości 20 tysięcy złotych dla kupujących), wówczas, jak zauważył Akerlof, wycofają się oni z rynku. Na rynku pozostaną wyłącznie "cytryny", zaktóre kupujący zapłacą 10 tysięcy złotych, zaś sprzedawcy "wiśni" nie będą w stanie sprzedaćswoich pojazdów. Sytuację podobną do negatywnej selekcji opisuje również prawoKopernika-Greshama, które mówi, że "waluta gorsza wypiera lepszą".

15. Funkcja produkcji Kremera – jakość instytucji.Tradycyjne funkcje produkcji opierają się na substytucji pracy i kapitału, gdzie była

tendencja, że kapitał wypiera pracę.Rola instytucji i ich współzależności wzrasta w miarę wzrostu kosztów zawierania

transakcji. Współzależności te mają przy tym zróżnicowany charakter w zależności odspecyfiki danego rynku i stopnia jego regulacji. Zależności te mogą być także ujęte w funkcji

produkcji Kremera.Występuje w niej parametr A obrazujący wpływ instytucji na produkcję dany wzorem:A=B*∏Bj,Gdzie:Bj oznacza jakość poszczególnych instytucji, zaś parametr B ujmuje „zgranie”, wzajemne dopasowanie instytucji.

∏ Operator mnożenia wskazuje na uzależnienie jakości jednej instytucji od jakości pozostałych instytucji (różne instytucje nakładają się na siebie wzajemnie.)

Zła jakość jednej instytucji obniża efektywność oddziaływania całego systemuinstytucjonalnego. Efektywne instytucje wpływają na wzrost przedsiębiorczości iinnowacyjności w gospodarce. Przyczyniają się do wzrostu efektywności alokacyjnej jak iadaptacyjnej w gospodarce.

Funkcja produkcji Kremera mówi też o sukcesie - z punktu widzenia pracownika liczy sięwysokość otrzymywanych wynagrodzeń, która jest funkcją jego produkcyjności krańcowej,ale nie tylko jego, bo pracownik wyżej kwalifikowany ma większą produkcyjność. Chodzi

więc o to, że płaca pracownika nie jest funkcją tylko jego produkcyjności krańcowej alezależy też od produkcyjności krańcowej innych pracowników.

16. Otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstwa. +Instytucjonalna teoria przedsiębiorstwa

Instytucjonalna teoria przedsiębiorstwa - przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana- szczególny przypadek instytucji podlegającej zasadom racjonalnej organizacji.Przedsiębiorstwa nie dążą do minimalizacji kosztów produkcji, lecz do minimalizacji sumykosztów produkcji i kosztów transakcyjnych.

Podział:• kontraktualne teoria przedsiębiorstwa,• behawioralne teoria przedsiębiorstwa,



13

• menedżerskie teorie przedsiębiorstwa.

Otoczenie instytucjonalne przedsiębiorstwa – jego celem jest ustanowienie przyjaznego podmiotom gospodarczym otoczenia instytucjonalnego.1. Otoczenie regulacyjne – akcjonariusze, potencjalni inwestorzy, związki zawodowe,

organy państwa, władze lokalne, organizacje międzynarodowe, sądy prawne.2. Otoczenie zasilające - dostawcy i kooperanci, podwykonawcy, partnerzy biznesowi,

banki, firmy ubezpieczeniowe, instytucje pośrednictwa finansowego, ośrodki badawczo – naukowe, usługi doradcze.

3. Otoczenie zasilane - klienci, zleceniodawcy, pośrednicy handlowi, organizatorzy targów,wystaw oraz spedytorzy.

4. Otoczenie konkurencyjne - firmy produkujące ten sam produkt, firmy produkującesubstytuty.

5. Otoczenie kooperacyjno koordynacyjne - sieci biznesowe, organizacje pozarządowe(sektor społeczny), instytucje PPP – public partner, adventure capital, media opinia

publiczna.

17. Przedsiębiorstwo jako instytucja. Corporategovernance.

Teoria władania korporacyjnego (corporate governance) wykracza poza analizę zasadnadzoru i zarządzania właścicielskiego ustalane przez teorię praw własności i teorię agencji.Przedmiotem zainteresowania tej teorii są zarówno akcjonariusze jak i interesariusze.Koncepcje „interesariuszy” dotyczą tych podmiotów otoczenia zewnętrznego danego

przedsiębiorstwa, które wpływają lub podlegają wpływowi realizowanych przez to przedsiębiorstwo celów. Koncepcje te są szeroko wykorzystywane w zarządzaniu przedsiębiorstwami czy projektami. Nadzór korporacyjny, którego składową wewnętrzną jestnadzór właścicielski, uwzględnia cele interesariuszy i akcjonariuszy oraz oddziaływanie

podmiotów otoczenia zewnętrznego np. instytucji rynku kapitałowego czy związkówzawodowych. W szerszym wymiarze instytucje systemu nadzoru korporacyjnego zapewniają spójność tzw. instytucji pośredniczących na rynkach produktów, rynkach czynników

produkcji oraz rynku pośrednictwa finansowego. Spójność rozwiązań wymagakomplementarności instytucji, zarówno w relacji instytucje formalne-instytucje nieformalne,instytucje rynkowe i pozarynkowe czy pomiędzy instytucjami na poszczególnych rynkach.Corporate governance to system powiązań danego podmiotu z jednostkami otoczeniazewnętrznego (na rynku jak i poza rynkiem) oraz społeczna organizacja przedsiębiorstwa.

Konkretny system corporate governance zależy od: rozwiązań prawno-regulacyjnych,struktur praw własności, rodzaju i zasad nadzoru właścicielskiego oraz presji społecznej.

18. Koncepcja interesariuszy i jej krytyka. Interesariusze to podmioty, które choć nie posiadają praw własności i nie ponoszą

związanego z tym ryzyka to pozostają zainteresowani działalnością konkretnej firmy ioczekują określonych działań przez jej kierownictwo. Takimi podmiotami mogą być

przykładowo: wierzyciele, dostawcy, klienci czy społeczności lokalne. Interesariusze częstomonitorują działalność przedsiębiorstwa. Podmiotami monitorującymi wyniki firm mogą byćinstytucje pośrednictwa finansowego, w tym: banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne.Udział tych przedstawicieli sprzyja obniżaniu kosztów kontroli właścicielskiej, będących

istotnym elementem kosztów transakcyjnych.



14

Analizę interesariuszy wykonuje się na etapie przygotowania strategii czy definiowania projektu. Ta ważna analiza daje rzeczywisty obraz układu sił w ramach danego projektu istanowi podstawę do decyzji o uruchomieniu procesu projektowania lub wdrażania, jegozaniechaniu bądź zmiany przedmiotu czy zakresu.

Koncepcja stakeholders ma duży wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Redefiniuje

ona cele przedsiębiorstwa, będące w klasycznym modelu, związane przede wszystkim zzarobkową istotą działalności. Maksymalizacja zysku, czy też współcześnie ważniejszy postulat maksymalizacji wartości, zintegrowany jest głównie z celami właścicieli. W teorii przedsiębiorstw koncepcja stakeholders pozostaje w istotnym konflikcie z koncepcją shareholders, a więc pomiędzy celami wszystkich interesariuszy, a celami właścicieli przedsiębiorstwa, czy też posiadaczy akcji.

19. Geneza instytucjonalizmu – ujęcie T. Veblena i J.Commonsa.

T. Veblen podkreślał decydującą rolę instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki);

J.R.Commons pisał zaś o dwóch mechanizmach: „niewidzialnej ręce rynku i widzialnej ręcesądów”. U J.R. Commonsa podstawowe znaczenie mają instytucje formalne, tworzone bardziej odgórnie niż wynikające z oddolnej interakcji podmiotów i jednostek.

Dla T. Veblena szczególnie istotne są relacje między zmianami techniczno-technologicznymi a inercją systemu instytucjonalnego; instytucje mogą zarówno hamowaćrozwój technik produkcji jak i im sprzyjać – endogeniczna zmiana instytucjonalna.

Tak jak T.Veblen bardziej się zajmuje ewolucją (wraz z mechanizmami naturalnejselekcji) i historyczną zmiennością analiz ekonomicznych, tak J.R.Commons podkreślaznaczenie społecznych ram działalności gospodarczej („collective action“- działaniakolektywne). Działania te tworzą przesłanki dla tworzenia prawa i norm zwyczajowych.Zjawiska kolektywnej aktywności dotyczą funkcjonowania firm, administracji państwowej,

stowarzyszeń, związków zawodowych. Współdziałanie tych podmiotów, np. poprzezkontrakty i transakcje czy powiązania organizacyjne wymaga przejrzystych reguł prawnych.J.R. Commons dużo uwagi przywiązuje także do problematyki transakcji i kosztówtransakcyjnych, głównie w ujęciu mikroekonomicznym.

20. Istota, rola i spory definicyjne wokół terminu„instytucje”.

W literaturze ekonomicznej, zwłaszcza w ramach różnych nurtów ekonomiiinstytucjonalnej brak jest zgody, co do jednoznacznego i nie budzącego wątpliwościsprecyzowania terminu „instytucja”.

Traktuje się instytucje jako:• obowiązujące reguły gry,• struktury zarządcze wpływające na podmioty-graczy,• sposoby prowadzenia gier czy sposoby narzucania reguł i ich egzekwowania,• sposoby myślenia i postępowania ludzi ujawniane w zachowaniach i zwyczajach grup

i jednostek,• systemy społecznych interakcji,• obowiązujące systemy przekonań i oczekiwań,• wzorce zachowań itd.

North: instytucje: formalne i nieformalne; reguły gry: formalne prawne i nieformalnezwyczajowe; organizacje to gracze



15

Williamson: organizacja- normy prawne i zwyczajowe; do instytucji włącza takżeorganizacje

Ostrom: instytucje to struktury zarządcze kontrolujące graczy; reguły- kto jest uprawniony

do podejmowania decyzji; jakie działania są dozwolone a jakie nie

Hotqson: system przekonań i oczekiwań; zwraca uwagę na zjawisko emergentyzmu

Pareto: instytucje- współpracy, behawioralne, stanowiące, regulacyjne, konstytucyjneograniczające

Rola instytucji i ich współzależności wzrasta w miarę wzrostu kosztów zawieraniatransakcji. Współzależności te mają przy tym zróżnicowany charakter w zależności odspecyfiki danego rynku i stopnia jego regulacji. Zależności te mogą być także ujęte wfunkcjach produkcji np. funkcji produkcji Kremera. Efektywne instytucje wpływają na wzrost

przedsiębiorczości i innowacyjności w gospodarce. Przyczyniają się do wzrostu efektywnościalokacyjnej jak i adaptacyjnej w gospodarce.

21. Endogeniczny i egzogeniczny charakter instytucji.Instytucje w coraz większym stopniu stają się endogenicznym czynnikiem procesów

rozwojowych. Ich powstawanie i rozwój zależą od potrzeb podmiotów gospodarczych i ichwspółdziałania; nie są zaś wyrazem reakcji dostosowawczej na instytucje narzucane przez

państwo odgórnie i nie zawsze odpowiadające potrzebom społecznym. Zmianominstytucjonalnym sprzyja zarówno innowacyjna działalność przedsiębiorców jak igromadzenie doświadczeń uzyskiwanych z realizowanych kontraktów.

Z doświadczeń wynika konieczność ewentualnych zmian, które są możliwe w ramachistniejących rozwiązań prawnych. Zmiany prawa wymagają już jednak ingerencji

zewnętrznej (egzogenicznej) w postaci regulacji państwa.To wzajemne przeplatanie czynników instytucjonalnych o charakterze endo i

egzogenicznym stanowi podstawę instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju. Ma toszczególne duże znaczenie w sytuacji szoków gospodarczych i ich asymetrycznegocharakteru.

22. Podział instytucji w ujęciu S. Parto – pięć typów.

Do podstawowych typów instytucji zalicza się takie instytucje jak:• instytucje współpracy (asocjacyjne, associative) - np. grupy interesów,stowarzyszenia czy sieci biznesowe;• instytucje behawioralne (behavioral) typu dominujące zwyczajowe sposobyfunkcjonowania czy obowiązujace normy społeczne, wierzenia;• instytucje stanowiące (cognitive) wskazujące na oczekiwania społeczeństwawobec jednostek wyrażane w wartościach społeczno-kulturowych, przesądy, mądrośćludowa;• instytucje regulacyjne (regulative) w rodzaju państwa jako twórcy reguł i regułnieformalnych, przestrzeganych w codziennym życiu;• instytucje konstytutywne / ograniczające (constitutive) wskazujące na

ograniczenia społecznych więzi i kontaktów np. prawa własności czy sposoby działańzbiorowych, a także język.



16

23. Instytucje formalne a instytucje nieformalne.Teoria zmian instytucjonalnych D. Northa.

D. North wydziela instytucje formalne (głównie prawo) i nieformalne (normy społeczne).Instytucje formalne są tworzone świadomie i celowo, np. normy prawa. Instytucjom

formalnym towarzyszą na ogół oficjalne sankcje.Z kolei instytucje nieformalne powstają spontanicznie w wyniku ewolucyjnego procesu,należą do nich np. normy obyczajowe. W tym przypadku sankcje, o ile występują, mają charakter społecznej dezaprobaty dla postępowania wyłamującego się z uznanych społeczniereguł.

Instytucje formalne i nieformalne odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zachowańspołecznych w taki sposób, który zapewnia istnienie niezbędnego ładu i porządku.

W teorii zmian instytucjonalnych D. North’a ewolucja instytucji kształtuje sposóbrozwoju społeczeństw w czasie i stanowią klucz do zrozumienia zmian historycznych.

Zmiany instytucji nieformalnych dokonują się wolniej niż formalnych, co osłabia skuteczność bieżących zmian instytucjonalnych. Zmiana jednych przepisów prawnych wymagaodpowiednich dostosowań innych, co także wymaga czasu i ponoszenia określonych kosztów(głównie kosztów przestrzegania norm formalnych i karania za ich pomijanie).

24. Spory wokół instytucji-organizacji. Rola rynku,przedsiębiorstwa i państwa.

25. Kapitał społeczny i jego znaczenie.Kapitał społeczny to zespół norm, zasad, zwyczajów, tradycji, powiązań (sieci),

relacji społecznych, cech kulturowych i idei, które określają sposób organizacji ifunkcjonowania danych podmiotów jak i całego systemu społeczno-gospodarczego.

Zdolność ludzi do współpracy i współdziałania umiejętność samoorganizowania to podstawowe cechy tego kapitału. Pozwala to zwiększyć sprawność organizacyjną społeczeństwa i lepiej koordynować działania.

Kapitał ten to także umiejętności wspólnotowego rozwiązywania problemów. Kapitałspołeczny wpływa na efektywność systemu instytucjonalnego i tym samym na procesyrozwojowe poprzez trzy kanały w skali mikro:

•

pozyskiwanie i rozpowszechnianie informacji,• zmiany w bodźcach (w tym identyfikacja z grupą),• koordynacja.

Kapitał społeczny stanowi swoistego rodzaju czynnik komplementarny względemkapitału ludzkiego, gdyż np. kontakty grupowo-zawodowe pozwalają na transfery wiedzy wgrupie. Więzi nieformalne stają się instytucją wysoce użyteczną w powstawaniu pozytywnychefektów zewnętrznych upowszechniania wiedzy. Kapitał społeczny kształtowany jest wramach gospodarstw domowych (kontakty rodziców z dziećmi) jak i wewnątrzwspółpracującej społeczności, z czym wiążą się postawy kooperacji w imię jednoczesnejrealizacji interesu własnego i publicznego.



17

26. Poziomy analiz w ekonomii instytucjonalnej.W ramach nowej ekonomii instytucjonalnej podkreśla się różne poziomy badań

procesów społeczno-gospodarczych:• analizę otoczenia społecznego – instytucji nieformalnych (tradycje, zwyczaje, normy,

kultura, religia itd.), rola kapitału społecznego;• analizę otoczenia instytucjonalnego (reguły konstytucyjno-prawne, prawa własności, polityka i biurokracja, grupy interesu);

• analizę zarządzania w ramach istniejących stosunków własnościowych (strukturyzarządzania, kontrakty i umowy);

• analizę mechanizmów alokacji zasobów (mechanizmy rynkowe i polityczne)

27. Zróżnicowanie ekonomii instytucjonalnej – nowaekonomia instytucjonalna i nowy instytucjonalizm.

Nowa ekonomia instytucjonalna w swym rozwoju wyodrębniła dwa ogólne kierunki badań, jeden rozwijający tradycyjny instytucjonalizm – nowy instytucjonalizm, drugiłączący podejście instytucjonalne z ekonomią neoklasyczną – neoklasyczna ekonomiainstytucjonalna (neoinstytucjonalizm).

Nowy instytucjonalizm nawiązuje do dorobku T. Veblena, zaś neoinstytucjonalizm dodorobku J.R. Commonsa.

T. Veblen podkreślał decydującą rolę instytucji nieformalnych (instynkty i nawyki),według niego szczególnie istotne są relacje między zmianami techniczno-technologicznymi ainercją systemu instytucjonalnego; instytucje mogą zarówno hamować rozwój technik

produkcji jak i im sprzyjać – endogeniczna zmiana instytucjonalna.J.R.Commons pisał zaś o dwóch mechanizmach: „niewidzialnej ręce rynku i widzialnej

ręce sądów”. U J.R. Commonsa podstawowe znaczenie mają instytucje formalne, tworzone bardziej odgórnie niż wynikające z oddolnej interakcji podmiotów i jednostek.T.Veblen bardziej się zajmuje ewolucją (wraz z mechanizmami naturalnej selekcji) ihistoryczną zmiennością analiz ekonomicznych, tak J.R.Commons podkreśla znaczeniespołecznych ram działalności gospodarczej.

28. Teorie w ramach nowej ekonomii instytucjonalneji nowego instytucjonalizmu.

W skład nowej ekonomii instytucjonalnej wchodzą takie teorie jak:• teoria praw własności i inne teorie własnościowe (np. teoria wspólnychzasobów common pool resources E. Ostrom, teoria podzielnych praw własności),• teoria kontraktów,• instytucjonalne teorie przedsiębiorstwa (kontraktualna teoria przedsiębiorstwa,

behawioralne i menedżerskie teorie przedsiębiorstwa),• teoria kosztów transakcyjnych,• teoria agencji (w tym model pryncypała-agenta),• teoria corporate governance (w tym koncepcja interesariuszy).

Do nowego instytucjonalizmu zaliczyć można cztery grupy teorii:



18

• teorie o charakterze historyczno-ewolucyjnym (teoria D.Northa, ekonomiainstytucjonalno-ewolucyjna np. G.M.Hodgson, teorie zmian instytucjonalnych np.koncepcja przyspieszonego uprzemysłowienia R. Nurkse czy koncepcja reformspołecznych G. Myrdala);

• teorie interesów ekonomicznych (teoria interesu publicznego, teoria pogoni za rentą,

teoria demokracji Downsa, teoria grup interesu Olsona, teoria biurokracji Niskanena);• teorie podejmowania decyzji kolektywnych (teoria wyboru społecznego-ekonomia

dobrobytu, teoria wyboru publicznego, nowa makroekonomia polityczna, ekonomiakonstytucjonalna);

• teorie regulacji (pozytywno-normatywna teoria regulacji, ekonomiczna teoriaregulacji, teoria przechwycenia, francuska „szkoła regulacyjna”).

Nadal jednak dyskusyjna jest spójność teoretyczna w ramach tych nurtów

29. System instytucjonalny i jego wyznaczniki.

Komplementarny charakter instytucji.System instytucjonalny jest to zbiór instytucji formalnych, nieformalnych oraz instytucji –

organizacji.Komplementarny charakter instytucji oznacza wzajemne uzależnienie danej instytucji od

innych o charakterze sprzężeń zwrotnych. Tworzy się swoistego rodzaju matrycainstytucjonalna o różnego rodzaju więziach i współzależnościach oraz przepływach dóbr,

pieniądza i informacji. Matryca ta to zbiór bazowych instytucji ukształtowanych w procesiehistorycznym. Powstawanie nowych instytucji nie zmienia istoty matrycy, wzbogacając jejspójność. Nowe instytucje po przekroczeniu „masy krytycznej” tworzą trwałe elementymacierzy instytucjonalnej. Przykładem komplementarności instytucji może być

współdziałanie systemu nadzoru korporacyjnego z funkcjonowaniem rynków, traktowanych jako instytucje-organizacje. W zależności od stopnia rozwoju rynków: kapitałowego,menedżerskiego segmentu rynku pracy i rynku produktów wewnętrzne mechanizmy kontroliwłaścicielskiej mogą być bardziej lub mniej wspierane przez zewnętrzne mechanizmy tejkontroli.

30. Analiza porównawcza systemówinstytucjonalnych.

Model neoklasyczny1)TYP ORGANIZACJI ujecie przedsiębiorstwa jako czarnej skrzynki, przedsiębiorstwo jako

funkcja produkcji, przed. w kategoriach techniczno-technologicznych.2)DOMINUJĄCE STRUKTURY ZARZĄDCZE W modelu Robinsona nie występuje problem podziału funkcji. Wszystko przynależy jednemu.3)INSTYTUCJE FINANSOWE formą dominującą aukcje, licytator rządzi niewidzialna rękarynku.4)INSTYTUCJE RYNKU PRACY Aukcje, licytator, płace elastyczne.5)INSTYTUCJE RYNKU PRODUKTÓW aukcje, giełdy.6)PRAWA WŁASNOŚCI własność prywatna, prawa własności są egzogeniczne.7)NORMY SPOŁECZNE homo economicus, człowiek w pełni racjonalny, max zysku iużyteczności8)ROLA PAŃSTWA państwo jako stróż nocny, armia, policja, sądy, rynek

Zmodyfikowany neoklasyczny-



19

1) dominuje hierarchia funkcjonalna, a w ramach tego integracja pionowa2) Rozróżnienie właściciela i menedżera. Rządzi właściciel.3) Aktywne rynki kapitałowe.4) Koncepcja Friedmana. Bezrobocie naturalne. Stopa bezrobocia naturalnego, frykcyjnego,strukturalnego. Samooczyszczanie rynku, ale bezrobocie naturalne.

5) Giełdy towarowe6) rezydualne prawa własności, wierzyciel nadwyżki to ten, który ponosi ryzyko7) utylitaryzm, działanie zgodne z własnymi korzyściami, ale bez pełnej racjonalności8)ograniczona rola państwa, ale podkreślenie roli państwa w dostarczaniu dóbr publicznych,

podatki na dobra publiczne

Tradycyjny amerykański:1) hierarchia funkcjonalna, góra wie lepiej niż dół, rządzą fachowcy2) decydująca rola menedżera3) rola rynków kapitałowych uzupełnionych o corporate governance, duża rola funduszyinwestycyjnych.

4) biurokracja pracodawców, słaba rola związków zawodowych, siła robocza na równi zkapitałem, ESOP sprzedaż akcji dla pracowników5) regulowana konkurencja oligopolistyczna6) commons, niewidzialna ręka rynku i widzialna sądu, praktyka sądowa7) od pucybuta do milionera, duży podział indywidualnego kapitału społecznego8) demokracja przedstawicielska z silna ręką prezydenta

Niemiecki:1) hierarchia uczestnicząca, są władze, struktury góra pyta dół co poprawić2) współzarządzanie w formie midbesztimu, pracowników wciąga się do rad nadzorczych3) decydująca rola banków, banki maja udziały w firmach4) regulacja korporatystyczna ESOP5) grupy kapitałowe6) prawa własności regulowane przez praktykę funkcjonowania podmiotów gospodarczych7) obywatelstwo przemysłowe, pracownik jako podmiot8) korporacje społeczne, grupy interesów, państwo korporacyjne

Japoński:1) system kay-redsu, 5 celów: konglomerat, wzajemne udziały akcji, wspólny bank, ciałonadrzędne rada prezydentów, wspólna korporacja handlowa, wspólna strategia inwestycyjna2) gyoseishido, wybiórcze zarządzanie, relacyjne, nieformalne zalecenia różnych jednostek

nadrzędnych w stosunku do form3) system banków w ramach kay-redsu4) silna kontrola personelu w ramach firm5) grupy kapitałowe6) powtarzane renegocjacje miedzy podmiotami, dookreśla się obiektywne prawa własności7) silna gradacja statusu społecznego8) biuro pluralizm.

31. Równowaga instytucjonalna.• Rozwiązania instytucjonalne cechują dwie sprzeczne tendencje: dynamika zmian idążenie do zachowania istniejącego status quo.• Równowaga instytucjonalna oznacza wzajemne dopasowywanie mechanizmówselekcyjnych i procesów tworzenia nowych instytucji. Ma tu też znaczenie zjawisko



20

zależności od ścieżki rozwojowej ( path dependence), tj. uzależnienia obecnych instytucjiod rozwiązań wcześniejszych.• Istotą równowagi instytucjonalnej jest zachowanie właściwych proporcji międzykonstruktywizmem a zmianami o charakterze spontanicznym, między ładem instytucjiformalnych i nieformalnych, między sferą publiczną i prywatną w gospodarce i

określeniem relacji państwo - rynek, między sektorem publicznym i prywatnym, międzysferą polityki i sferą gospodarki, między interesem publicznym a interesami cząstkowymi.• Równowaga instytucjonalna to zbiór instytucji i ich powiązań, które pozwalają realizować podstawowe funkcje systemu instytucjonalnego, zapewniając jego względną trwałość.• Równowaga instytucjonalna sprzyja funkcjonowaniu systemu ekonomicznego.• Może być czynnikiem utrzymującym względną stabilność rozwiązań systemowych,

pomimo przejawów ich nieefektywności (np. funkcjonowanie gospodarki centralnie planowanej w warunkach narastającego niedoboru, „gospodarka wirtualna” w Rosjiokresu transformacji).•

Instytucje tworzone są oddolnie w interesie grup i jednostek, choć część z nich jestświadomie kreowana, zwłaszcza w krajach o niższym poziomie rozwoju (procesy tzw.modernizacji odgórnej).• Równowagę instytucjonalną charakteryzują określone relacje i proces stałegodopasowywania instytucji formalnych i nieformalnych.• Innym wymiarem równowagi instytucjonalnej są sposoby czy metody rozwiązywaniasprzeczności grup interesów w warunkach asymetrii informacji, sytuacjimonopolistycznych• Elementem równowagi instytucjonalnej jest równowaga różnych grup interesu. Jednegrupy pragną zmian instytucjonalnych (nie zawsze zgodnych z interesem publicznym),inne zaś podtrzymują dotychczasowe rozwiązania (niekoniecznie rozwiązania

przestarzałe).• Jednym z wymiarów równowagi instytucjonalnej jest odpowiedź na pytanie: ile rynkui ile państwa w gospodarce.• Istotnym elementem równowagi instytucjonalnej jest społeczna akceptacjanierówności majątkowo-dochodowych. Oznacza to, że zróżnicowanie majątkowo-dochodowe jest nie tylko efektem działania mechanizmów rynkowych, lecz równieżinstrumentem polityki gospodarczej państwa.• Warunkiem utrzymywania równowagi instytucjonalnej jest funkcjonowanie systemunegocjacji społecznych.• Równowaga instytucjonalna ma różne wymiary i poziomy. Na poziomie

mikroekonomicznym dotyczy równowagi między interesami wszystkich podmiotówzwiązanych z działalnością danego przedsiębiorstwa, tak akcjonariuszy jak iinteresariuszy• Równowaga instytucjonalna generalnie może, (choć nie musi) służyć zwiększaniuefektywności systemu instytucjonalnego.

32. Efektywność adaptacyjna systemuinstytucjonalnego.

Efektywność adaptacyjna oznacza zdolność systemową instytucji do dostosowywaniasię do zmieniającego się otoczenia i rozwiązywania problemów. Polega na szybkim

reagowaniu na wszelkie zakłócenia i zmiany. Podstawowym wyznacznikiem jest tworzenie



21

instytucji w celu zmniejszenia kosztów transakcyjnych przy spełnieniu szeregu warunkówograniczających (np. potrzeba niezbędnych informacji).

Miara efektywności jest zdolność do adaptacji nowych zjawisk jak np: postęp technicznyczy rozpowszechnianie wiedzy.Ogólnie jest to zdolność instytucji do rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych.

Efektywność systemu instytucjonalnego zależy od kompleksowości rozwiązań, wielości iużyteczności instytucji.

Oznacza to zdolność systemową instytucji do dostosowywania się do zmieniającego sięotoczenia i rozwiązywania problemów. Zdolność ta zależy od trwałych cech strukturyrzeczowej i instytucjonalnej. Polega ona na szybkim reagowaniu na wszelkie zakłócenia izmiany, komparatywnych ocenach instytucjonalnych, ekonomizowaniu kontraktów itp.Podstawowym wyznacznikiem efektywności adaptacyjnej jest wdrażanie instytucjizmniejszających koszty transakcyjne przy spełnieniu szeregu warunków ograniczających

jak np. potrzeba niezbędnych informacji, poziom kapitału społecznego czy tworzenie

instytucji dla koordynacji działań gospodarczych itd. Miarą efektywności stosowanychrozwiązań instytucjonalnych jest zdolność do adaptacji nowych zjawisk np. postęputechnicznego czy rozpowszechniania wiedzy. Skłonność podmiotów gospodarczych doinnowacji wynika z bodźców kreowanych przez określone rozwiązania instytucjonalne.Efektywności adaptacyjnej służy wdrażanie zasad selekcji nieefektywnych organizacji jak isystemów motywacyjnych dla innowacji instytucjonalnych (np. reguły polityki monetarnej).Adaptacja rynkowa może być mniej efektywna od adaptacji administracyjnej w sytuacji

jednoczesnego wystąpienia wyspecjalizowanych aktywów i ograniczonej racjonalnościzachowań podmiotów. Ograniczoność zdolności racjonalnego gospodarowania wynika ztakich kwestii jak ograniczoność i asymetryczność informacji, niekompletność wiedzy,oportunizm zachowań podmiotów, funkcjonowanie w warunkach niepewności i ryzyka,

presję czasu (preferencje dla „dziś” kosztem „jutra”) czy uwzględnianie czynników psychologiczno-emocjonalnych w decyzjach gospodarczych.

Efektywność systemu instytucjonalnego zależy od kompleksowości rozwiązań, wielości iużyteczności instytucji. System instytucjonalny zawiera takie elementy jak prawa własności,swoboda działalności gospodarczej, prawna ochrona zawieranych kontraktów, twardeograniczenia budżetowe, polityka antymonopolowa czy rozwiązania fiskalne i monetarne .

Jednym z kluczowych zagadnień w ramach ekonomii instytucjonalnej jest określenie

efektywności systemu instytucjonalnego w powiązaniu z równowagą instytucjonalną , coma służyć wzrostowi gospodarczemu. Powyższe określenie wymaga uwzględnienia dorobku

analiz z wszystkich czterech w/w poziomów. Można to nazwać potrzebą syntezy osiągnięćróżnych nurtów ekonomii instytucjonalnej. W syntezie tej istotne jest również uwzględnieniespecyfiki danego systemu instytucjonalnego. W praktyce gospodarki światowej dają sięzaobserwować zjawiska prób narzucenia anglosaskiego systemu instytucjonalnego innymkrajom w imię „obiektywnych procesów globalizacyjnych”. Doświadczenia wielu krajówwskazują na ograniczone możliwości importu rozwiązań instytucjonalnych.

Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększającychstopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Z efektywnością systemuinstytucjonalnego wiąże się złożone teoretycznie zagadnienie wzajemnych relacji„efektywności ekonomicznej” (np. optimum Pareto), „efektywności społecznej” (funkcja

dobrobytu społecznego) i „efektywności politycznej” (np. równowaga oddziaływania grupinteresu, trwałość władzy w warunkach demokratycznych wyborów). Problemami tych



22

efektywności zajmują się poszczególne nurty ekonomii instytucjonalnej; brak jest ciągle„syntezy efektywnościowej”. Im bogatsza infrastruktura instytucjonalna tym wyższaefektywność gospodarowania, w tym efektywność adaptacyjna. Ograniczona racjonalność

podmiotów i dominujące zwyczaje mają decydujący wpływ na podejmowane wybory i reguływspółpracy (zawieranie kontraktów) w kierunku „lepszych” rozwiązań. Te „lepsze”

rozwiązania stanowią przejaw efektywności adaptacyjnej systemu instytucjonalnego.Efektywność adaptacyjna to zdolność systemu instytucji do rozwiązywania problemówspołeczno-gospodarczych. D. North do tych problemów zalicza: zdolność społeczeństwa doakumulacji wiedzy, zdolność do generowania innowacji, wyzwalanie skłonności do ryzyka,wyzwalanie przedsiębiorczych zachowań czy eliminacji wąskich gardeł w systemiespołecznym. Wszystko to ma służyć wzrostowi gospodarczemu. Podstawowymwyznacznikiem efektywności adaptacyjnej jest wdrażanie instytucji zmniejszających kosztytransakcyjne przy spełnieniu szeregu warunków ograniczających jak np. potrzebaniezbędnych informacji, poziom kapitału społecznego czy tworzenie instytucji dlakoordynacji działań gospodarczych.

Efektywność zmian instytucjonalnych na wszystkich rynkach wyraża się głównie poprzezlepsze relacje między stronami transakcji. Niesprawne instytucje mogą powodować narastaniezjawisk niepożądanych, stanowiących równocześnie przejaw braku równowagi jak np.

bezrobocie na rynku pracy, nadmiar czy niedobór produktów, niepożądane zmiany stóp procentowych i „nietrafione kredyty” itd. Głównym zadaniem instytucji działających jestlepsze kojarzenie popytu z podażą dóbr (usług) na danym rynku. Na rynku pracy znajduje tonp. wyraz w tzw. parametrze efektywnych dopasowań przy krzywej Beveridge’a, gdzie

podstawowe znaczenie mają czynniki instytucjonalne takie jak prawo pracy, funkcjonowanieurzędów pracy i innych podmiotów, stopień ochrony zatrudnienia, system negocjacji,zabezpieczenie społeczne czy poziom płacy minimalnej.

33. Różne ujęcia efektywności ekonomicznej.Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększających

stopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Z efektywnością systemuinstytucjonalnego wiąże się złożone teoretycznie zagadnienie wzajemnych relacji„efektywności ekonomicznej” (np. optimum Pareto), „efektywności społecznej” (funkcjadobrobytu społecznego) i „efektywności politycznej” (np. równowaga oddziaływania grupinteresu, trwałość władzy w warunkach demokratycznych wyborów). Problemami tychefektywności zajmują się poszczególne nurty ekonomii instytucjonalnej; brak jest ciągle„syntezy efektywnościowej”.

Lub dłużej i szczegółowo:

Pod pojęciem efektywności ekonomicznej często rozumie się koncepcję efektywności

alokacyjnej Pareto wywodzącej się z ekonomii dobrobytu; daleko jednak odbiegającej odcech rzeczywistości gospodarczej. Pod tym terminem kryje się sytuacja, w której polepszenieczyjegoś położenia, nie może być osiągane kosztem pogorszenia sytuacji innych podmiotów.Podejście Pareto ma charakter indywidualistyczny. Nie ma tu miejsca na ingerencję państwa,w tym zwłaszcza na redystrybucyjną rolę państwa. „Optymalność paretowska” ma przy tymwymiar krótkookresowy, gdyż w dłuższym horyzoncie czasu pogłębiające się nierównościspołeczne mogą negatywnie rzutować na efektywność alokacji zasobów i wpływać naobniżenie tempa wzrostu gospodarczego. Optimum Pareto jet też koncepcją statycznejefektywności odpowiadającej modelowi wolnej konkurencji bez dynamiki innowacyjnej.Innowacyjność wymaga sytuacji braku tego optimum np. istnienia zysków monopolowych



23

jako bodźca postępu technicznego. W praktyce gospodarczej postęp ten (jako przejawefektywności dynamicznej) wymaga zatem sytuacji monopolistycznych, gdzie zyskiwłaścicieli są uzyskiwane kosztem innych podmiotów.

Gospodarka nieoptymalna w sensie paretowskim jest również nieoptymalna społecznie,gdyż oznacza to możliwość poprawy sytuacji wielu grup i jednostek. Jednocześnie jednak

gospodarka optymalna w sensie paretowskim nie musi być optymalna społecznie, bo to możeoznaczać utrwalenie lub nawet pogłębienie się nierówności społecznych oraz usztywnieniegospodarki. Osiągnięcie stanu optimum Pareto (stanów tych może być nieskończenie dużo)dotyczy różnych sytuacji docelowych poszczególnych grup społecznych, jednostek i

podmiotów gospodarczych. Różne rozwiązania instytucjonalne (rynkowe i pozarynkowe)służą osiąganiu jednego z wielu możliwych punktów optimum, w zależności od położeniawyjściowego (majątku wyjściowego) podmiotów uczestniczących w zmianach instytucji orazod charakteru rozwiązań systemowych. Nie da się jednak porównać poszczególnych stanówoptimum między sobą.

Innym sposobem wyrażania efektywności ekonomicznej (bliższym nurtom ekonomiiinstytucjonalnej) jest koncepcja efektywności Hicksa-Kaldora. Efektywność ta oznacza

poprawę ogólnej sytuacji wszystkich podmiotów, wzrost wartości społecznej w wynikuwprowadzanych zmian. Inaczej można to określić maksymalizacją ogólnego bogactwa.Wzrostowi tego bogactwa może towarzyszyć zróżnicowana sytuacja poszczególnych

podmiotów. Mogą tu być podmioty odczuwające poprawę własnego położenia jak i podmioty,którym sytuacja się pogorszyła. Podmioty z poprawą sytuacji dokonują wypłatkompensacyjnych na rzecz podmiotów tracących. Wielkość korzyści jednych podmiotów

powinna przewyższać wielkość strat innych. System instytucjonalny sprzyja osiąganiu tejefektywności, gdy nowe instytucje pozwalają na poprawę sytuacji ogółu podmiotówgospodarczych oraz na odpowiedni mechanizm redystrybucji. Problem podstawowy wiąże sięz wyborem rozwiązań, które jednym przynoszą korzyści, innym zaś straty. EfektywnośćHicksa-Kaldora zakłada uzyskanie zgody tracących na tego typu przedsięwzięcia, co jestmało realne. W praktyce podmioty kierują się własnymi interesami, nie zaś bliżejnieokreślonym interesem publicznym. W kryterium tym zakłada się również jednakową wagę sytuacji poszczególnych podmiotów, co z punktu widzenia całego społeczeństwa niemusi być słuszne.

Obydwa kryteria efektywności mają charakter utylitarystyczny związany z mierzeniem iagregacją użyteczności, co tak w teorii jak i zwłaszcza w praktyce rodzi zasadnicze trudnościszeroko opisane w literaturze ekonomicznej. Efektywność ekonomiczna nie jest teżwystarczającym kryterium oceny efektywności systemu instytucjonalnego. Niezależnie odtych ułomności i wad efektywności Pareto czy Hicksa-Kaldora rozwiązania instytucjonalne

powinny sprzyjać poprawie efektywności ekonomicznej z uwzględnieniem sytuacji

społeczno-politycznej. To zaś oznacza brak marnotrawstwa rzadkich zasobów produkcyjnych.Problemów efektywności nie da się też oddzielić od problemów podziału i partycypacjiróżnych podmiotów w osiąganym bogactwie. Sposób podziału wpływa w dużym stopniu namotywacje do produkcji. Instytucje sprzyjające rozwojowi mogą nie przynosić takich samychkorzyści dla wszystkich; zaś instytucje hamujące rozwój mogą być wysoce opłacalne dlawybranych grup i jednostek. Prowadzi to do nierówności społecznych; przy przekroczeniu

pewnego poziomu tych nierówności maleje ogólna efektywnośc rozwiązań i hamowane są procesy rozwojowe. W obszarze instytucji występują tzw. niezamierzone skutki działań wwyniku społecznych współzależności funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Skutki te

posiadają pewną siłę regulacyjną na wzór smithowskiej „niewidzialnej ręki rynku”(Sulejewicz A.,2006,s.19). Utrudnia to identyfikację wpływu konkretnych instytucji na

procesy rozwojowe.



24

34. Efektywność społeczna i polityczna systemuinstytucjonalnego.

35. Polityka instytucjonalna państwa.

Polityka instytucjonalna wyraża się głównie w tworzeniu instytucji niezbędnych dlautrzymania długookresowej równowagi instytucjonalnej w zmiennych warunkachgospodarowania. Podstawowe znaczenie ma tu system prawny z wiodącą rolą normkonstytucyjnych. Polityka instytucjonalna to jednoczesne tworzenie warunków dla „zdrowej”konkurencji podmiotów na rynkach jak i tworzenie instytucji sprzyjających kooperacji bez

praktyk monopolistycznych jak np. odpowiednie urzędy regulacyjne i systemy nadzoru (wtym nadzoru finansowego).

Jednym z podstawowych zadań państwa pozostaje także poprawianie funkcjikoordynacyjnej rynków, wzmacnianie możliwości samoregulacyjnych rynków. Przynaturalnej sprzeczności interesów ekonomicznych państwo występuje także w roli arbitra irozjemcy jak i organizatora płaszczyzn i form społecznych negocjacji.

36. Regulacja a deregulacja rynków. Teorie regulacji.teorie regulacji:- pozytywno – normatywna teoria regulacji (Funkcja celu: ochrona interesu publicznego)Mikroekonomiczna rola państwa ma na celu walkę z zawodnością rynku (np. poprzezregulację monopoli naturalnych).

- ekonomiczna teoria regulacjiekonomiczna teoria regulacji, np. model Peltzmana. Model ten opiera się o założeniemaksymalizacji użyteczności wszystkich podmiotów; producenci pragną maksymalnych

zysków, konsumenci niskich cen, politycy i urzędnicy poparcia społecznego (np. głosówwyborczych). Poparcie społeczne wymaga godzenia wielkości zysków z cenami dlakonsumentów. W modelu zakłada się równe uwzględnianie przez urzędy regulacyjneinteresów producentów i konsumentów. Przyjmuje się także założenie wolnej gry siłrynkowych. Pomija się tu kwestie relacji władzy i podporządkowania. Problemu nierównościstron nie można także ograniczać do asymetrii informacji. Na rynku usług regulacyjnychistnieje przewaga podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązaniaregulacyjne.

- teoria przechwycenia W teorii przechwycenia (Stiglera) analizuje się problem „przechwytywania” przez różne

grupy interesów urzędów regulacyjnych. Grupy interesu starają się wpływać na politykęurzędów oraz dążą do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenieurzędu zapobiega realizacji własnych interesów biurokratów. W takim ujęciu politykaregulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotówdanego sektora. Podmioty te są szczególnie zainteresowane barierami wejścia tworzonymi

przez urzędy regulacyjne oraz odpowiednio wyższymi cenami regulowanych dóbr czy usług.Ma miejsce stała presja na decyzje legislacyjne. Ciągle otwartym zagadnieniem pozostajerola państwa w gospodarce.

37. Regulacja a zawodność rynku.

Regulacja ma na celu wyeliminowanie:• monopolu



25

• asymetrii informacji• efektów zewnętrznych

Mamy trzy podstawowe teorie regulacji:• pozytywno-normatywna teoria regulacji,• teoria przechwycenia,• ekonomiczna teoria regulacji

Teorie te opierają się na potrzebie komplementarnej względem rynku roli państwa wgospodarce, którego jednym z podstawowych zadań pozostaje poprawianie funkcjikoordynacyjnej rynków. Ma tu pewne znaczenie polityka antymonopolowa.

W nowoczesnej regulacji bardziej chodzi o tworzenie warunków dla działania rynków

niż ich kontrolowanie. Dotyczy to tak rynków sfery realnej jak i rynku finansowego.Regulacja może również przyczyniać się do powstawania nowych rynków poprzez stworzenieniezbędnych instytucji rynkowych, które sprzyjając konkurencji chronią jednocześnie interesy

konsumentów. Decyzje regulacyjne powinny być zawsze poprzedzone analizą korzyści ikosztów regulacji (deregulacji) osiąganych przez zainteresowane podmioty. Sytuacja może być zróżnicowana w zależności od rodzaju działalności gospodarczej; w jednych wymagana jest większa regulacja (np. w obszarze funkcjonowania monopoli naturalnych), w innychderegulacja (np. deregulacja linii lotniczych). Formy instytucjonalno-organizacyjne na

poszczególnych rynkach zależą od zmian techniczno-technologicznych, np. komplementarnya nie substytucyjny charakter czynników produkcji, rozwój Internetu, technologicznemożliwości dostępu do sieci energetycznej itd.

Regulacja państwa sprzyja tworzeniu swoistego rynku usług regulacyjnych zezjawiskami korupcji i umacniania grup interesu. Samo występowanie rynków regulacyjnych

rozszerza zakres regulacji. Rynek usług regulacyjnych powstaje jako wyraz oczekiwańróżnych grup interesu, polityków, urzędników administracji państwowej, firm zgłaszających popyt na regulacje, urzędów regulacyjnych i konsumentów.

Regulacja jest tu wynikiem gry interesów między tymi podmiotami, nie jest zaś wynikiemniedoskonałości rynku (niedoskonałości te zwiększają jedynie możliwość regulacji).

Problemu nierówności stron nie można także ograniczać do asymetrii informacji. Narynku usług regulacyjnych istnieje przewaga podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązania regulacyjne co w konsekwencji może prowadzić do zawodnościrynku.

Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się:• Zawodność konkurencji• Istnienie dóbr publicznych• Istnienie efektów zewnętrznych• Brak lub niekompletność rynków• Niepełna informacja rynkowa (asymetria informacji)• Bezrobocie

38. Teoria przechwycenia (capture theory ).W teorii przechwycenia (Teoria regulacji publicznej, zapoczątkowana przez George`a

Stillera) analizuje się problem „przechwytywania” przez różne grupy interesów urzędówregulacyjnych. Grupy interesu starają się wpływać na politykę urzędów oraz dążą doodpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej. Przechwycenie urzędu zapobiega



26

realizacji własnych interesów biurokratów. W takim ujęciu polityka regulacyjna realizowana jest nie tyle w interesie publicznym, co w interesie podmiotów danego sektora. Podmioty te są szczególnie zainteresowane barierami wejścia tworzonymi przez urzędy regulacyjne orazodpowiednio wyższymi cenami regulowanych dóbr czy usług. Ma miejsce stała presja nadecyzje legislacyjne.

Ciągle otwartym zagadnieniem pozostaje rola państwa w gospodarce.Ekonomiczna teoria regulacji w dużym stopniu była wykorzystywana w procesie deregulacjigospodarki amerykańskiej w latach 80. XX wieku.

Najprostsza wersja teorii zawładnięcia regulacji przez grupy interesu twierdzi, że towłaśnie regulowana gałąź przemysłu jest najbardziej zainteresowana skutkami regulacji,

podczas gdy zainteresowanie wyrażane przez konsumentów i dostawców jest znaczniemniejsze. Dlatego też działające w jakiejś gałęzi przedsiębiorstwa organizują się, abywpływać na działalność regulacyjną agencji i uzyskać w ten sposób regulacje, które dają im

przewagę nad innymi, niezorganizowanymi grupami. Zgodnie z teorią regulacji z perspektywy grup interesów reforma regulacji zdarza się, gdyż zorganizowane grupy interesuzaczynają postrzegać je jako niekorzystnie, a dzieje się tak, gdy procesualne koszty regulacji

zaczynają przewyższać korzyści, które grupy te są w stanie uzyskać kosztem innych grup.

39. Ekonomiczne teorie regulacji. Model Peltzmana.Regulacja-oddziaływania na sferę mikro. Są 3 grupy teorii:

- teorie NPT normative positive teory Funkcja celu: ochrona interesu publicznego-Teorie przechwycenia (model Stillera). Regulacja ma na calu interesy producentów. Ci co

podlegają regulacjom mają wpływ na urzędników. Analizuje się problem „przechwytywania” przez różne grupy interesów urzędów regulacyjnych. Grupy interesu starają się wpływać na politykę urzędów oraz dążą do odpowiedniego ukierunkowania kontroli politycznej.Przechwycenie urzędu zapobiega realizacji własnych interesów biurokratów

-Ekonomiczne modele teorii.• Ekonomiczna teoria regulacji np. Peltzmana. Funkcja celu: poparcie polityczne.

Model Peltzmana opiera się o założenie maksymalizacji użyteczności wszystkich podmiotów; producenci pragną maksymalnych zysków, konsumenci niskich cen, politycy i urzędnicy poparcia społecznego (np. głosów wyborczych). Poparciespołeczne wymaga godzenia wielkości zysków z cenami dla konsumentów. W modeluzakłada się równe uwzględnianie przez urzędy regulacyjne interesów producentów ikonsumentów. Przyjmuje się także założenie wolnej gry sił rynkowych. Pomija się tukwestie relacji władzy i podporządkowania. Problemu nierówności stron nie możnatakże ograniczać do asymetrii informacji. Na rynku usług regulacyjnych istnieje

przewaga podmiotów po stronie podażowej, które mogą narzucać różne rozwiązania

regulacyjne.

40. Korupcja a instytucje.Przejawami zawodności państwa są również zjawiska korupcji (głównie w formie

kupowania decyzji i wymianie przysług) i rozwój gospodarki nieformalnej (KozłowskiP.,2004).

Korupcję można zaliczyć do instytucji nieformalnych. Jej nasilenie wynika zniedorozwoju instytucjonalnego np. przy transformacji z gospodarki centralnie planowanej dogospodarki rynkowej. Korupcja stanowi wtedy jedną z dróg „bogacenia się na skróty”;stanowi wyraz złej jakości instytucji formalnych i instytucji-organizacji. Korupcja w wyniku

powszechnej percepcji społecznej (jako składowa obowiązujących norm postępowania)



27

podlega mechanizmom jej zwielokrotnienia; świadomość powszechności zachowańkorupcyjnych sprzyja włączaniu się kolejnych jednostek i grup.

Większa korupcja przyczynia się do wzrostu inwestycji publicznych, przy jednoczesnymzmniejszeniu ich efektywności (Tanzi V.,1998). W wielu przypadkach „korupcjogenneinwestycje publiczne” sztucznie ograniczają zakres możliwej konkurencji, co prowadzi do

uprzywilejowanych pozycji podmiotów powiązanych ze skorumpowaną biurokracją. Częstoma tu też miejsce proces jednoczesnego wzrostu rozmiarów administracji różnych szczebli izwiększania publicznych nakładów inwestycyjnych. Sprzyja to możliwościom pojawienia sięefektów wypychania inwestycji sektora prywatnego.

W warunkach korupcji silnie rosną też koszty zamówień publicznych. Firmy są szczególnie zainteresowane kontraktami rządowymi, zwłaszcza dotyczącymidługookresowych inwestycji. W warunkach korupcji spada również efektywność transferów

praw własności. Prywatyzowane przedsiębiorstwa są sprzedawane po cenach – odbiegającychod cen granicznych.2 Ogranicza to wpływy budżetowe i wielkość możliwych dowykorzystania środków publicznych na akumulację rzeczową. Właścicielami tych firm mogą stać się podmioty niekoniecznie gwarantujące optymalne wykorzystanie istniejącego i

tworzonego potencjału produkcyjnego.

41. Problem mierzenia jakości instytucji.Otwartym pozostaje sposób mierzenia efektywności instytucji np. wielkością kosztów

transakcyjnych, zdolnością sytemu do adaptacji nowych zjawisk, generowaniemkorzyści społecznych czy lepszą koordynacją procesów gospodarczych w skali

społecznej. Do mierników jakości instytucji zalicza się także stopień przestrzegania

prawa, wskaźniki ryzyka inwestycyjnego, indeksy wolności ekonomicznej, rozmiarykorupcji czy dostęp obywateli do instytucji państwowych itd. Struktura instytucjonalnatworzy też podstawy trwałego rozwoju i wzrostu gospodarczego.

Badania empiryczne wskazują na dużo większy wpływ na wzrost gospodarczy ma jakości instytucji niż typu polityki gospodarczej. Podobnie uważa M. Olson zwracającuwagę, iż podstawowe różnice w poziomie rozwoju między krajami da się wyjaśnić poprzezróżnice w charakterze i jakości instytucji oraz w typie prowadzonej polityki gospodarczej.Jakość instytucji państwowych warunkuje pobudzenie procesów rozwoju. Znajduje to wyrazw jakości rządzenia ( governance).

Dyskusyjną kwestią jest stała poprawa jakości instytucji; są bowiem naturalne granice„wysokiej jakości instytucji”. Pojawiają się tu kwestie mierzenia tej jakości (Knack S., Keefer P.,1995, s.207-227).

W praktyce częstym rozwiązaniem jest operowanie systemem wskaźników o charakterzeeksperckim wraz z szeroką analizą ich ograniczeń i zastosowań. Miary instytucji można

podzielić na opisujące cechy instytucji i opisujące ich funkcjonowanie. Pierwsza grupa miar ocharakterze obiektywnym dotyczy identyfikacji występowania określonych instytucji, drugazaś wyraża jakość instytucji i ma w dużym stopniu charakter subiektywny –

porównawczych ocen eksperckich. Dla badań relacji zachodzących między rozwojem ainstytucjami większą przydatność wydają się mieć wskaźniki jakości instytucji. Do

podstawowych wskaźników jakości instytucji zaliczyć można: wskaźnik ryzyka BERI

(Business Environmental Risk Intelligence), wskaźnik ryzyka ICRG (InternationalCountry Risk Guide), indeks wolności ekonomicznej Heritage Foundation, wskaźniki

ryzyka Euromoney, indeks praw politycznych i swobód obywatelskich Gastila, indeks

wolności Fraser Institute i inne (Kosior A., 2006, s.61-65).

2/ Wiąże się z tym brak sprecyzowania interesu publicznego np. rozumienia roli Skarbu Państwa jako dominiumlub imperium.



28

42. Co to jest indeks swobody gospodarczej i jaki mawpływ na rozwój gospodarczy.

Indeks wolności (swobody) gospodarczej, Heritage Foundationstanowi jeden ze sposobów wyrażania wolności gospodarczej. Wskaźnik

ten obejmuje 10 kategorii z wieloma zmiennymi szczególowymi:• politykę handlową (taryfy celne, ograniczenia pozataryfowe,

korupcja);• obciążenia fiskalne (stawki podatków od osób prawnych i

fizycznych, udział wydatków rządowych w PKB);• zakres interwencji państwa (wielkość dochodów sektora

publicznego, udział rządowych wydatków konsumpcyjnych w PKB);• politykę monetarną (niezależność banku centralnego, stopa

inflacji);• inwestycje zagraniczne i przepływy kapitałowe (ograniczenia

praw własności, swoboda lokat, prawne równouprawnieniepodmiotów krajowych i zagranicznych, swoboda transferów kapitałui zysków, dostępność kredytowych środków finansowych);

• finanse i bankowość (udział własności państwowej w instytucjachfinansowych, swoboda tworzenia oddziałów banków zagranicznych,zakres nadzoru i regulacji w systemie finansowym, wpływ rządu naalokację środków finansowych);

• ceny i płace (zakres ustawowej płacy minimalnej, zasięg kontrolicen, zakres cen administrowanych);

• prawa własności i ich ochrona (niezależność sądownictwa, zakresprawnej ochrony praw własności, zagrożenie nacjonalizacją,korupcja);

• zakres i skuteczność regulacji (zakres licencji, koncesji izezwoleń, korupcja i biurokratyzacja, stopień regulacji rynku pracy irestrykcyjność prawa pracy, warunki bhp, regulacje ochronyśrodowiska);

• funkcjonowanie gospodarki nieformalnej (zakres przemytu,zakres sprzedaży dóbr w „szarej strefie”, nielegalne zatrudnienie,nieformalne usługi).

Generalnie wolność gospodarcza sprzyja wzrostowi i rozwojowi; nie

wszystkie jednak cechy tej wolności wpływają w sposób jednakowy. Wwiększym też stopniu na rozwój wpływa zmiana poziomu wolności niż jejpoziom absolutny. Dla różnych krajów odmienne są wskaźniki wolności wposzczególnych obszarach (wskaźniki mierzone punktami). Im wyższawartość punktowa tym mniejsza wolność gospodarcza i tym niższypoziom jakości instytucji.

W 2009 Polska uzyskała 6,78 punktu na możliwe 10 - tyle samo co rok wcześniej - iznów nieznacznie spadła w zestawieniu (z 69. na 74. miejsce wśród 141 krajów).

43. Poziom rozwoju a luka instytucjonalna.

Nowoczesna gospodarka wymaga podziału pracy, specjalizacji i wymiany czylikooperacji. To, czy ta kooperacja jest efektywna i w jakim stopniu ludzie są motywowani by



29

współdziałać ze sobą, czy dominują zachowania produktywne, czy może raczej pasożytniczezależy w ogromnym stopniu od społecznych reguł gry. Produkcja, czy gospodarowanie nie

jest tym samym procesem czysto technicznym, ale także społecznym.Jednak proces budowy instytucji społecznych i ekonomicznych jest w znaczny stopniu

endogeniczny i pozostaje funkcją stopnia rozwoju; bogate kraje mają po prostu lepsze

instytucje. Przyczyna jest dość prosta: ochrona na przykład praw własności jestkosztowna. Sprawne funkcjonowanie systemu prawa i egzekucja prawa wymagają dużychnakładów, na które stać jedynie kraje zamożne. Wiele rynków dla efektywnego działaniawymaga zastosowania mechanizmów regulacyjnych i pojawienia się różnorakich podmiotów

pośredniczących. Jest to kosztowne i usprawiedliwione jedynie w warunkach dużegonatężenia transakcji. W przypadku płytkich rynków koszty regulacji są często prohibicyjniewysokie. Rynki te działają, ale z reguły w sposób ułomny lub mniej efektywny. Istnieją więcoczywiste granice efektywnego naśladownictwa w obszarze instytucjonalnym.

Znaczenie tej kwestii jest o tyle istotne, że ze względu na komplementarność rozwiązańinstytucjonalnych – nie wystarcza, że kraje słabiej rozwinięte wdrażają i przyswajają sobie

jedynie niektóre instytucje krajów przodujących.

Tym samym luka instytucjonalna pomiędzy krajami rozwiniętymi a nierozwiniętymi powiększa się, a nie maleje.

44. Teoria praw własności a praktykagospodarowania.

Przypisanie pełni czy większości uprawnień własnościowych danemu podmiotowizwiększa bodźce dla efektywnego gospodarowania. D. North sformułował myśl, iż rozwójgospodarczy w wielu krajach zaczął się wraz z dookreśleniem praw własności, zwłaszczauprawnienia do czerpania korzyści z innowacji przez indywidualne podmioty. Przyswojone ztego tytułu korzyści nigdy nie są pełne i wyłączne.

W praktyce poszczególnym wiązkom można przypisać zróżnicowane wagi w zależności odsiły bodźcowania czy wielkości kosztów dookreślania tych praw.

Do podstawowych wiązek zaliczyć należy:• prawo posiadania,• prawo użytkowania,• prawo zarządzania,• prawo swobody przenoszenia praw własności• prawo przyswajania korzyści.Prawo posiadania oznacza, iż dany podmiot własności dysponuje w sposób wyłączny

przedmiotem własności. Wyłączność posiadania oznacza wykluczenie innych podmiotów z

dostępu do posiadanych aktywów. Pozwala to zapobiegać problemom wynikającym z tzw.„tragedii wspólnego” G. Hardina, strat wynikających z nadmiernej eksploatacji inieefektywności wykorzystania wspólnej własności.

45. Prawa własności – uprawnienia własnościowe wramach własności prywatnej.

1. prawa dysponowania przedmiotem własności (prawo posiadania),2. prawa kontroli przedmiotu własności (prawo władania, użytkowania),3. prawa zarządzania przedmiotem własności,4. prawa przyswajania korzyści z przedmiotu własności (np. dzierżawa, konsumpcja),

5. prawa sprzedaży udziałów własnościowych (przenośność własności),6. prawa do zmiany cech lub przeznaczenia przedmiotu własności,



30

7. prawa do przekazywania przedmiotu własności w spadku (przenośność własności),8. prawa do ochrony przed wywłaszczeniem,9. prawa do bezterminowego użytkowania,10. prawa zakazującego negatywnego użycia przedmiotu własności wobec innych

podmiotów,

11. prawa użycia przedmiotu własności jako zabezpieczenia transakcji,12. prawa zwrotu udzielonych pełnomocnictw, co do przedmiotu własności po upływieterminu określonego w zawartych umowach.

46. Różnice praw własności – własność prywatna awłasność państwowa.

1. Nie można sprzedać udziału we własności publicznej2. We własności państwowej za darmo staje się właścicielem, w prywatnej trzeba ponieść

ryzyko3. Własność publiczna ma charakter przymusowy

4. Więzi między położeniem materialnym współwłaściciela a jego działaniem jest dużosłabsza we własności państwowej niż we własności prywatnej (słabszy systemmotywacyjny).

5. We własności publicznej są różne podmioty aspirujące do roli właściciela – społeczeństwo, managerzy, pracownicy, administracja rządowa.

6. We własności publicznej trudno jest powiązać wynagrodzenia managerów z wynikamiekonomicznymi.

7. Odpowiednikiem akcjonariusza we własności prywatnej, we własności publicznej jest podatnik

8. w ramach władności publicznej nie ma rynków, nie ma handlu tytułami własności9. Jeden i drugi sektor może być regulowany przez państwo ale prywatny silniej

10. asymetria informacji11. o charakterze uprawnień właściciela decyduje wysokość kosztów transakcyjnych,

wyższe we własności prywatnej12. polityka dyskrecjonalna ma większe następstwa w sektorze publicznym, a reguły wsektorze prywatnym13. wyższa efektywność funkcjonowania firmy prywatnej

47. Uprawnienia i podmioty własności w ramachcommon pool resources.

Uprawnienia:• - wejście na obszar i korzystanie• - prawo pozyskiwania• - zarządzanie (prawo wewnętrznego regulowania sposobu użycia zasobów)• - prawo wykluczenia• - alienacja

Podmioty własności:• - uczestnik (posiada prawo wejścia)• - użytkownik (może wejść i pozyskiwać)• - petent (wejście, pozyskiwanie, zarządzanie)• - właściciel (wejście, pozyskiwanie, zarządzanie, prawo wykluczenia)• - posiadacz (posiada wszystkie uprawnienia)



31

48. Tragedia wspólnegozasobu Hardina.

Tragedia wspólnego G. Hardina, stratywynikające z nadmiernej eksploatacji i

nieefektywności wykorzystania wspólnej własności.

Można to wyjaśnić na przykładzie łąki. Jeśli pastwisko jest własnością prywatną to liczba pasących się krów będzie ustalona na poziomie przyktórym krańcowy produkt krowy równa się jejkosztowi. Jeśli jednak łąka nie należy do nikogokrowy będą wypasane aż do momentu gdy zysk wyniesie zero. Spowoduje to nadmierną eksploatację obszaru pastwiska.

49. Prywatyzacja i różne jej warianty.Prywatyzacja - to proces przekazywania majątku państwowego podmiotom prywatnym,

przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę prywatną, ograniczania roli państwa wgospodarce. Proces prowadzący do zmiany kontroli nad gospodarką i zmiany własnościspołecznej w prywatną.Prywatyzować gospodarkę można w różny sposób:

• Wariant kapitałowo-rynkowy poprzez sprzedaż przedsiębiorstw państwowych,• Wariant państwowo-administracyjny realizowany dwuetapowo W pierwszymetapie w postaci komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych (tworzono jednoosobowespółki skarbu państwa). Drugi etap polegał na prywatyzacji kapitałowej (utworzeniu

Spółki Akcyjnej).• Wariant społeczno-uwłaszczeniowy prywatyzację założycielską polegającą nawspieraniu powstawania i rozwoju prywatnych podmiotów gospodarczych,

przekazywanie majątku państwowego samorządom lokalnym.

Wariant kapitałowo-rynkowy polega na sprzedaży przedsiębiorstw państwowychosobom lub firmom dysponującym niezbędnym kapitałem. Prywatyzacja kapitałowo-rynkowaoznacza dopływ prywatnego kapitału. Prowadzi on do korzystnych zmian w technicewytwarzania, sposobach zarządzania, stanie zatrudnienia. Towarzyszą temu zmiany jakości istruktury produkcji. W wyniku tych zmian poprawia się kondycja ekonomiczno-finansowatak prywatyzowanych firm i umocnienie ich pozycji konkurencyjnej na rynku krajowym irynkach zagranicznych. Ten sposób prywatyzacji doprowadził jednak do poważnego

pogłębienia dysproporcji majątkowych i dochodowych w społeczeństwie.Wariant państwowo-administracyjny był realizowany w pierwszym etapie w postaci

komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych. Polegało to na ich wyzwoleniu spod bezpośredniej zależności od organów założycielskich i podporządkowaniu ogólnym zasadomkodeksu handlowego. Stworzono jednoosobowe spółki skarbu państwa. Zamiast samorządów

pracowniczych zostały powołane rady nadzorcze – przedstawiciele pracowników stanowią 1/3 rady, pozostali członkowie reprezentują interes państwa. Przedsiębiorstwoskomercjalizowane kieruje się zasadami gospodarki rynkowej. Komercjalizacja powinna byćtraktowana jako droga stopniowego przygotowywania warunków do drugiego etapu tzn.

prywatyzacji kapitałowej.Gdy przedsiębiorstwo osiągnie dobrą pozycję finansową – może sprzedać swoje akcje – przekształca się w Spółkę Akcyjną. Pakiet kontrolny zatrzymuje państwo. Do wariantu pań. –



32

adm. należy zaliczyć spółki pracownicze (powstają w drodze leasingu czyli dzierżawieniamajątku państwowego).

Wariant społeczno-uwłaszczeniowy może przybierać różne formy z maksymalnymuwzględnieniem interesu społecznego. Może on być dokonywany np. w formie

powszechnego rozdawania bonów stanowiących tytuł prawny do wszystkich lub większości

przedsiębiorstw państwowych bądź też w formie prywatyzacji posiadanych mieszkańspółdzielczych i komunalnych w całym kraju.Rozdzielone świadectwa udziałowe w postaci bonów mają stosunkowo niewielką wartość . Oznacza to rozproszenie tytułów własności – żaden z udziałowców nie miałby istotnego wpływu na przedsiębiorstwo.

Prywatyzacja bezpośrednia nie prowokuje większych konfliktów społecznych, ponieważ jestz reguły inicjowana oddolnie i dobrowolnie przez organy przedsiębiorstwa, tj. rady

pracownicze i dyrektorów. W przeciwieństwie do dominującej w Polsce prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) dokonuje się jej bez przyjmowania przez przedsiębiorstwo formy jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.

50. Cele prywatyzacji i problem dookreślenia interesupublicznego.

Cele prywatyzacji:• określenie praw własności i dalsze ich transfery służą wzrostowi efektywności;• prywatyzacja powinna także zmniejszać koszty transakcyjne i sprzyjać dodatnim

efektom zewnętrznym;• projekty prywatyzacyjne są związane z precyzowaniem interesu publicznego w

powiązaniu z interesami grupowymi i jednostkowymi;• z prywatyzacją wiąże się problem optimum społecznego i zachowania państwa;•

granice prywatyzacji (np. Dobra publiczne, monopole naturalne, strategiczne obszarygospodarowania, ważne względy społeczne) zmieniają się wraz z postępemtechnicznym i społecznymi preferencjami;

• optymalne tempo prywatyzacji to tempo równoważące rynek prywatyzacyjny i przynoszące maksymalne korzyści społeczne;

• w praktyce należy wykorzystywać teoretyczne warianty prywatyzacji (wariantkapitałowo-rynkowy, wariant państwowo-administracyjny, wariant społeczno-uwłaszczeniowy) w dostosowaniu do celów prywatyzacji i realiów gospodarczych;

• w prywatyzacji potrzebne jest uwzględnienie uwarunkowań mikro imakroekonomicznych. W polskiej praktyce prywatyzacji przenikają się trzy

płaszczyzny prywatyzacji: tworzenie rynku, wzrost efektywności funkcjonowania

podmiotów gospodarczych i wspieranie celów budżetowych.

PROBLEM DOOKREŚLENIA INTERESU PUBLICZNEGO:Kwestia rozmieszczenia dochodów stanowi najbardziej zawiły problem normatywny w

sytuacji współistnienia sektora prywatnego i publicznego. Wybieranie pomiędzy różnymi punktami optimum Pareto wymaga porównania poziomów dobrobytu osiąganych przez różne jednostki i grupy w społeczeństwie. Przy tym porównaniu należy też uwzględniać zamianykorzyści jednych na straty drugich, i odwrotnie. W teorii i w praktyce nie ma idealnej metodydla dokonywania obiektywnych porównań międzyjednostkowych poziomów dobrobytu(przesunięć w tym poziomie). Jedynym sensownym rozwiązaniem wydaje się być mechanizmspołecznych negocjacji i uzgodnień, np. dotyczący konstrukcji systemu podatkowego, czy

wyboru określonego wariantu realizacji polityki prywatyzacyjnej. Im bardziej progresywny jest system podatkowy, tym większa jest redystrybucja dochodów, ale jednocześnie tym

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przedsi%C4%99biorstwo


http://pl.wikipedia.org/wiki/Rada_pracownik%C3%B3w



http://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3%C5%82ka


http://pl.wikipedia.org/wiki/Skarb_Pa%C5%84stwa










33

większe zakłócenia w alokacji czynników produkcji. Trzeba dokonywać stałych ocen strat

wydajności pracy i korzyści społecznych w wyniku zwiększania (zmniejszania) progresji podatkowej.

Podobnie wybór wariantu prywatyzacji sprzyja odmiennemu rozkładowi korzyścimajątkowo-dochodowych w społeczeństwie. Krytycy redystrybucji dochodów przezpaństwo zwracają uwagę, iż zwiększenie polaryzacji majątkowo-dochodowejspołeczeństwa. Prowadzi do korzystnych efektów po stronie podażowej gospodarki.Wskazują także na to, iż rozbudowane formy interwencjonizmu państwowego w zakresiepodtrzymywania zagrożonego poziomu dochodów niektórych grup i jednostek mogą

jednak powodować osłabienie ich skłonności do samodzielnego radzenia sobie z powstałą sytuacją. Zaangażowanie się państwa w redystrybucję dochodów zwiększa także szansęskuteczności presji różnych grup nacisku. To zaś oznacza na ogół pogorszenieefektywności alokacyjnej zasobów w sensie paretowskim. Redystrybucja zawsze jestrealizowana w interesie określonych grup; środki zaś gromadzone dla jejprzeprowadzenia obciążają ogół jednostek. Ograniczenie nadmiernej redystrybucjiwymaga zmiany stosunków własnościowych. Poziom redystrybucji przyjęty za pożądanyokreśla z kolei granice prywatyzacji, których przekroczenie powoduje nie tylko wzrostspołecznego niezadowolenia, lecz również ujemnie wpływa na efektywność ekonomiczną.

51. Podstawowe dylematy prywatyzacji – modelrynku prywatyzacyjnego.

Dylematy:

• Ekwiwalentność i nieekwiwalentność – w pierwszym przypadku chodzi o transfer majątku państwowego poprzez sprzedaż poprzedzoną wyceną wartości rynkowej, wdrugim o bezpłatne bądź częściowo płatne rozdysponowanie mienia

• Określenie tempa prywatyzacji – jak szybko prywatyzować, jak duży jest/będzie popytna sprzedawany majątek, powolna prywatyzacja powodowała, że państwo będącenadal właścicielem przedsiębiorstw nie było zdolne do efektywnego zarządzania

• Kolejność realizacji projektów prywatyzacyjnych – „łatwe i trudne” przypadki, problem sektorów tradycyjnych

• Usytuowanie uprawnień władczych do inicjowania i przeprowadzania procesów prywatyzacyjnych – kto decyduje o wyborze inwestora: czy minister Skarbu Państwaczy organy samorządu pracowników, kto wybiera ścieżkę przekształceń

• Wybór między prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych a kreowaniem sektoranowych przedsiębiorstw prywatnych jako metodami zmian struktury własnościowej

gospodarki

52. Transfery praw własności a problem efektywnościi podziału.

Prawa własności i ich transfery warunkują osiąganie efektywności ekonomicznej - ma onazwiązek z systemem nadzoru właścicielskiego. Oddzielenie własności od zarządzania jest

powodem, dla którego istnieje konieczność powiązania zarządzających menadżerów zwłasnością przez nich zarządzaną. Kształtowanie efektywnego systemu praw własności,stabilnych i skutecznych norm prawnych i innych akceptowanych społecznie instytucjiwymaga silnego państwa, (co nie musi oznaczać państwa dużego). Jednym z istotnych

zadań państwa jako instytucji jest ograniczanie zjawisk market failures i wspomożenieskuteczności oddziaływania mechanizmów rynkowych.



34

Transfery praw własności wywierają skutki tak dla efektywności jak i społecznejakceptacji lub jej braku korzyści i kosztów z tych transferów wynikających. Na rynku pracytransfery praw własności z jednej strony mają służyć racjonalizacji zatrudnienia, z drugiej zaś,

poprzez wzrost efektywności gospodarczej i dynamizm rozwojowy firm prywatnych, sprzyjaćtworzeniu nowych, bardziej wydajnych społecznie (konkurencyjnych) miejsc pracy.

Możliwość aktywnego uczestniczenia w nabywaniu i przenoszeniu praw własności wpływatakże na decyzje w zakresie podaży pracy, zmian struktury zatrudnienia i podnoszeniakwalifikacji zgodnie z wymogami gospodarki rynkowej. Prywatyzacja sprzyja racjonalizacjizatrudnienia wraz z uruchamianiem niezbędnych procesów restrukturyzacji. Może to

powodować wzrost bezrobocia, zwłaszcza w sytuacji braku aktywnej polityki prozatrudnieniowej państwa.

53. Granice i bariery prywatyzacji.Krótko:Bariery:

• nieuregulowane stosunki własnościowe• brak kapitału

Granice:• Nie powinny być prywatyzowane takie instytucje jak:

o dobra publiczne (publiczna służba zdrowia, szkolnictwo wyższe)o obszary strategiczne gospodarowaniao ważne względy społeczne.

• Wielkość sektora publicznego powinna być optymalna. Jest warunkiem efektywnościfirm sektora prywatnego.

54. Prawa własności a koszty transakcyjne.Rozwiązanie Coase’a to rynkowy sposób rozwiązania problemów społecznych(nierynkowy- podatki)

1. Dla rozwiązań obiektywnych rozkład praw własności nie ma znaczenia gdykoszty transakcyjne są niskie. Najlepsze rozwiązania w wyniku targowania.2. Gdy koszty transakcyjne są wysokie to targowanie jest wtedy mniej korzystne.Większa jest rola prywatyzacji i znaczenie ma pierwotny rozkład praw własności.3. Prawa własności powinny być w ten sposób kształtowane żeby obniżać kosztytransakcyjne. Wszelka standaryzacja praw własności powoduje mniejsze koszty.Jednocześnie są przesuwane od podmiotu do podmiotu. Obiekt prywatyzowanegomajątku powinien trafić do tego, kto wycenia je najwyżej.

55. Koszty transakcyjne – istota i podział.Koszty transakcyjne dotyczą w istocie wszystkich wyznaczników tworzenia lepszego

systemu instytucjonalnego. Są one wyrazem społecznego podziału pracy i specjalizacji produkcji.

Koszty transakcyjne to koszty zawieranych transakcji – w tym głównie koszty

przezwyciężania ograniczeń informacyjnych (przed, w trakcie i po zawarciu transakcji).

Koszty transakcyjne to koszty poszukiwania alternatywnych rozwiązań, kosztymierzenia, koszty rozliczeń między podmiotami, koszty stanowienia i ochrony praw

własności, koszty zawierania umów i transakcji oraz koszty zachowańoportunistycznych.



35

Poziom kosztów transakcyjnych zależy od sześciu podstawowych czynników:• ilości uczestników zawieranych transakcji i ograniczonej racjonalności ich

postępowania,• struktury rynkowej (konkurencja, monopol),• charakterystyki występujących w transakcjach zasobów i aktywów,• rodzaju zawieranych kontraktów,• zakresu niepewności postępowania partnerów transakcji (oportunistycznezachowania),• typu i formy własności.



36

Można dokonać innego podziału kosztów transakcyjnych:

• koszty poszukiwania informacji – potrzebne na sprawdzenie czy dane dobro jestdostępne na rynku, kto oferuje najlepsze warunki, etc. Są to typowe koszty badaniarynku i planowania umów.

• koszty zarządzania i zawierania kontraktów – potrzebne, aby doprowadzić do

zaistnienia transakcji• koszty kontroli – ponoszone na dopilnowanie, aby druga strona wywiązała się z

warunków kontraktu. Mogą to być wszelkie koszty zarządzania, kontroli,monitorowania procesów i wyników, ubezpieczenia od strat spowodowanych korupcją i oportunizmem.

56. Koszty transakcyjne a koszty produkcji. Problemgranic organizacji.

Poszczególne rozwiązania instytucjonalne cechują różne koszty transakcyjne. Ichwysokość ma wpływ na zagregowaną funkcję produkcji. Niższe koszty transakcyjne to

wyższa produktywność czynników produkcji i przesuwanie funkcji produkcji w górę, cosprzyja procesom rozwojowym.

Traktując przedsiębiorstwo jako instytucję – organizację można wyznaczyć optymalne jego rozmiary kierując się kryterium wielkości kosztów transakcyjnych w nawiązaniu dokosztów produkcji. Efektywne organizacje to organizacje o mniejszych kosztach ogólnychgospodarowania, łącznych kosztach produkcji i kosztach transakcyjnych. Zagadnienie to

przedstawia rysunek nr 1.Rysunek nr 1

Koszty transakcyjne a optimum specjalizacji



37

Rosnąca specjalizacja produkcji sprzyja obniżeniu kosztów produkcji. Jednocześnie jednak rosną koszty transakcyjne. Przy większej specjalizacji występuje wyższa specyfikanakładów, która zwiększa ryzyko kosztów utopionych. Przeciwdziałanie temu ryzykuzwiększa koszty transakcyjne.

Koszty ogólne osiągają minimum w punkcie A, gdzie łącznie koszty transakcyjne ikoszty produkcji są najmniejsze. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary specjalizacji

produkcji (punkt B) przy założeniu stałości instytucji. Kryterium lepszej instytucji tokryterium niższych kosztów transakcyjnych, co oznacza na rysunku nr 4 przesunięcie funkcjitych kosztów w dół, w prawo. Powoduje to obniżenie kosztów produkcji, przesunięcie funkcjikosztów ogólnych w dół i wzrost optimum specjalizacji (punkty A1 i B1 przesunięte są w

prawo). Podobnie problem ten można odnieść do określania rozmiarów przedsiębiorstwa wobszarze rosnących korzyści skali produkcji. Im większe przedsiębiorstwo, tym niższe koszty

produkcji – przy założeniu istnienia technik produkcji o rosnących korzyściach skali produkcji. Wzrost rozmiarów przedsiębiorstwa powoduje jednak wzrost kosztówtransakcyjnych (kosztów menedżerskich).3 Wzajemne porównywanie kosztów produkcji ikosztów transakcyjnych pozwala określić właściwe rozmiary podmiotu gospodarczego.

3/ Należy pamiętać, iż tworzenie przedsiębiorstw ma na celu m.in. zmniejszenie rynkowych kosztówtransakcyjnych. Dzieje się tak tylko do pewnych rozmiarów przedsiębiorstw, następnie koszty transakcyjnerosną z uwagi np. na większą złożoność zarządzania i koszty agencji.

0

Koszty



38

57. Modelowanie kosztów transakcyjnych – rolasektora transakcyjnego.

Problematykę kosztów transakcyjnych można przedstawić w ujęciu modelowym,

poprzez pewną adaptację modeli neoklasycznych. Adaptacja ta polega na przyjęciu założeń,

co do braku pełnej informacji obu stron transakcji (dostawca-odbiorca) oraz ich ograniczonejracjonalności postępowania. Można tu wykorzystać np. koncepcję funkcji transakcji ozbliżonych właściwościach do funkcji produkcji. Jednocześnie można wprowadzić dorozważań występowanie przedsiębiorstwa pełniącego rolę pośrednika w dokonywanychtransakcjach. Kwestie te przedstawiają rysunki 1 i 2.Rysunek nr 1Funkcja transakcji i koszty transakcyjne

Na rysunku 1 przedstawia się wielkość kosztów transakcyjnych jako przyczynęrozbieżności między planowaną (obiecaną) wielkością produkcji producenta-dostawcy - Xa awielkością rzeczywiście zrealizowaną, akceptowaną przez nabywcę – X b. Linia 45º pokazujesytuację braku występowania kosztów transakcyjnych i idealnej zgodności między różnymiwielkościami produkcji planowanej i faktycznie zrealizowanej. Odcinek OA przedstawia

planowaną wielkość produkcji, której odpowiada odcinek AB mierzący wielkość nabywanej produkcji przez odbiorcę (konsumenta). Krzywa rosnąca w tempie malejącym to funkcjatransakcji X b =f(Xa). Spłaszczanie się funkcji transakcji w miarę wzrostu ilościdokonywanych transakcji świadczy o malejącym produkcie krańcowym transakcji – dX b/dXa.Jednocześnie rosną koszty transakcyjne mierzone odległością między linią 45 a funkcją

transakcji – odcinek B’C’ jest większy od odcinka BC.. Wzrost kosztów transakcyjnychwynika np. z potrzeby zwiększenia zakresu monitoringu czy kontroli jakości w celuwyeliminowania oportunistycznych zachowań dostawcy.Rysunek nr 2

Optimum transakcyjne – ujęcie mikro

A

X b

Xa

45º

BC

A’

B’C’ X b=

f(Xa)

0



39

Na rysunku nr 2 wprowadza się do rozważań przedsiębiorstwo pośredniczące wtransakcjach między dostawcami i odbiorcami.

Przedsiębiorstwo to maksymalizuje zyski zgodnie z formułą π =P b·X b – Pa·Xa, gdzie poszczególne symbole oznaczają: π - całkowity zysk transakcyjny, P b – cena sprzedaży przedmiotu transakcji nabywcy, X b – wielkość sprzedaży, Pa – cena zakupu przedmiotutransakcji od dostawcy, Xa – wielkość zakupu. Funkcja transakcji X b =f(Xa) zachowujewłaściwości z rysunku nr1. Punktem optymalnym jest punkt B, w którym zachodzi warunek styczności (nachylenie prostej i krzywej jest takie samo), co oznacza dX b/dXa= Pa/P b. Oznaczato, iż relacja cen odpowiada relacji produkcyjności krańcowej transakcji. Dla punktu B

przedsiębiorstwo pośredniczące zakupuje od dostawcy A jednostek przedmiotu transakcji.Zmiany produkcyjności krańcowej w sferze „transakcje” i zmiany cen powodują odpowiednie

przesuwania oraz zmiany kąta nachylenia funkcji transakcji i linii jednakowego zysku. W powyższym ujęciu modelowym pomija się występowanie kosztów transakcyjnych wewnątrzdwóch podmiotów tj. dostawcy-producenta i odbiorcy-konsumenta. Należy także zauważyć,iż duże koszty transakcyjne mogą spowodować ograniczenia w wymianie, a nawet mogą uniemożliwić zgłaszanie popytu ze strony konsumentów.

58. Efekty zewnętrzne i metody ich internalizacji.Spór Pigou – Coase.

Prawa własności odgrywają szczególnie dużą rolę w rozwiązywaniu problemów efektówzewnętrznych z jednoczesnym uwzględnieniem faktu występowania kosztówtransakcyjnych. W teorii ekonomii znane są dwa instytucjonalne sposoby rozwiązania tejkwestii, które można określić jako rozwiązania typu podatek Pigou czy też teoremat Coase’a.Pierwsze z rozwiązań wymaga interwencji państwa, gdzie rozpatruje się korzyści i kosztytakich metod internalizacji efektów zewnętrznych jak: podatki, subsydia, limity, kary sądowe.W ujęciu Pigou nakładanie podatków w celu „urealnienia” cen pozwala na przypisanieniekorzyści zewnętrznych podmiotowi, które je spowodował. Ma to tym większe znaczenie,im wyższy jest poziom kosztów transakcyjnych. Według R. Coase’a indywidualne przetargimiędzy stronami konfliktu lepiej rozwiążą problem efektów zewnętrznych niż interwencja

państwa. Wynika to z mniejszej asymetrii informacji.

W opozycji do Cose jest Pigou, który jest zwolennikiem podatków.

A

X b

Xa

45º

BC

α

0

D

X b=

f(Xa)



40

Zastrzezenia do twierdzeń Coase’a1. Całe rozumowanie jest oparte na krótkim czasie, nie bierze pod uwage zmianywartości2. Dobra publiczne, efekt gapowicza w realnym spoleczenstwie3. Koszty transakcyjne prohibicyjnie wysokie

4. Dochody mogą być zawyżane- asymetria informacji5. Endowment ekect (posiadania) nie ma jednolitych cen6. Monopole i uspołecznianie efektów zewnętrznych w praktyce przerzucaniekosztów na zewnatrz, korzysci dla siebie7. Nadawanie praw własności może być złe, niepoprawna prywatyzacja8. Normy społeczne wysokie są substytutem

59. Teoremat Coase’a.Rozwiązanie Coase’a to rynkowy sposób rozwiązania problemów społecznych (nierynkowy-

podatki)

1. Dla rozwiązań obiektywnych rozkład praw własności nie ma znaczenia gdykoszty transakcyjne są niskie. Najlepsze rozwiązania w wyniku targowania.2. Gdy koszty transakcyjne są wysokie to targowanie jest wtedy mniej korzystne.Większa jest rola prywatyzacji i znaczenie ma pierwotny rozkład praw własności.3. Prawa własności powinny być w ten sposób kształtowane żeby obniżać kosztytransakcyjne. Wszelka standaryzacja praw własności powoduje mniejsze koszty.Jednocześnie są przesuwane od podmiotu do podmiotu. Obiekt prywatyzowanegomajątku powinien trafić do tego, kto wycenia je najwyżej.

Jeżeli spełnione są warunki:

niskie koszty transakcji,

prawa własności są dobrze zdefiniowane, redystrybucja dochodów nie ma wpływu na wartości krańcowe, istnieje zewnętrzna władza strzegąca egzekwowania zawartych umów jest dostęp do swobodnie wymienialnego miernika wartości (np. Pieniądz)

to oznaczać będzie to, że:

alokacja zasobów będzie identyczna niezależnie od alokacji praw własności, alokacja będzie efektywna (w sensie optimum Pareta), a tym samym problem efektów

zewnętrznych zostanie zminimalizowany.

60. System instytucjonalny a problem dóbr publicznych.

Dobra publiczne charakteryzuje:• brak konkurencyjności tj. możliwość konsumowania dobra przez wszystkichchętnych;• brak możliwości wykluczenia, co wynika z niedookreślenia praw własności;• duże koszty ewentualnego wykluczenia (koszty transakcyjne);• występowanie silnych efektów zewnętrznych;• duże koszty stałe i zerowe koszty krańcowe;• dominacja postaw gapowicza i niekooperacyjnych zachowań;

• trudności z ujawnianiem preferencji podmiotów;• brak cen rynkowych, finansowanie z przychodów podatkowych;



41

• dystrybucja dóbr przez budżet publiczny;• możliwość dostarczania dóbr publicznych przez firmy sektora prywatnego drogą kontraktów rządowych oraz administracyjno-uznaniowy sposób określania poziomu

produkcji dóbr publicznych przez władze publiczne. Mechanizm rynkowy nie jest wstanie ujawnić preferencji konsumentów w stosunku do tych dóbr.

Zawodność rynku powoduje potrzebę dostarczania tych dóbr przez państwo. Zdostarczaniem dóbr publicznych wiążą się trzy zagadnienia: określenie społecznieoczekiwanej ilości dobra, jego finansowania oraz wskazania podmiotów ich wytwarzaniaIstnieje nierównomierny rozkład korzyści i kosztów w dostarczaniu dóbr publicznych.Wyróżnia się koszty transakcyjne związane z dostarczaniem dóbr publicznych. np. kosztyzapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, koszty powszechnejedukacji na poziomie podstawowym i średnim, koszty dostępu do usług medycznych czydostarczanie dóbr nierynkowych.

Grupy nacisku zainteresowane określonymi wydatkami budżetowymi mogą doprowadzićdo ograniczenia wydatków na dobra publiczne, które często nie posiadają wyraźnejinstytucjonalnej reprezentacji, bądź siła tych instytucji jest nieduża. Instytucje polityczne

podporządkowywane są w coraz większym stopniu kapitałowi prywatnemu, co powodujeograniczenie wpływu wyborców na kształt przyszłej polityki makroekonomicznej i tymsamym wybory w sferze dóbr publicznych.

61. Sektor prywatny a publiczny – substytucyjność ikomplementarność.

Produkowaniem dóbr publicznych mogą się zajmować zarówno przedsiębiorstwa sektora publicznego jak i prywatnego. Niektóre dobra (czyste dobra publiczne) jak np. obronanarodowa są bezpośrednio dostarczane przez państwo; gdyż sektor prywatny nie jest w stanieich dostarczać. Finansowane to jest poprzez podatki lub inne formy płatności. Inne dobra(tzw. quasi-dobra o możliwości wyłączenia, niekiedy utożsamiane z usługami użyteczności

publicznej) podlegają wyborom np. w formie zamówień publicznych lub w formie partnerstwa publiczno-prywatnego. Finansowanie dóbr publicznych to odpowiedni system podatkowy, o możliwie niskich kosztach fiskalizmu a jednocześnie zdolny zgromadzićodpowiednie środki dla sfinansowania produkcji dóbr publicznych.

Komplementarność instytucji:- koordynacja systemu kształcenia i edukacji z potrzebami rynku pracy,

- koordynowanie systemu negocjacji społecznych,- dostęp do systemu świadczeń zdrowotnych- podatki silniej oddziaływają na relacje popytowo-podażowe w sytuacji łatwego dostępu dosystemu zabezpieczenia społecznego i „hojnego” systemu zasiłków dla bezrobotnych;- zakres oddziaływania restrykcyjności prawa pracy- zawieranie układów zbiorowych pracy- oddziaływanie płacy minimalnej na podaż pracy- przepływom z zasobu bezrobotnych do zasobu pracujących służy komplementarnośćrozwiązań systemu zasiłków dla bezrobotnych z równoczesnym rozwijaniem aktywnej

polityki rynku pracy- równoczesne rozwijanie instytucji formalnych i nieformalnych



42

62. Finanse publiczne a wybór publiczny.

63. System instytucjonalny rynku finansowego.

64. Nadzór finansowy a stabilność finansowa.65. Instytucjonalne uwarunkowania kryzysu

finansowego.

66. System instytucjonalny rynku pracy. Instytucje rynku pracy (instytucje-organizacje typu urzędy pracy i agencje pośrednictwa

pracy, prawo pracy – w tym ochrona zatrudnienia, wskaźniki EPL i nowe formy pracy,konstrukcja obciążeń fiskalnych pracy, walka o podział dochodów, poziom zawieraniaukładów zbiorowych pracy – rola związków pracodawców i związków zawodowych, polityka

płac – w tym problem płacy minimalnej, system zabezpieczenia społecznego i jegodostosowanie do innych rozwiązań systemowych oraz charakter polityki rynku pracy) mogą sprzyjać lepszemu dopasowywaniu podaży i popytu na zasoby siły roboczej (Staniek Z.,2008, s.95-127). One też mogą ograniczać przyczyny niskiej aktywności zawodowej i

przyczyniać się do zmniejszania bezrobocia np. o komponent bezrobocia instytucjonalnego.Rolą instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszących asymetrii informacji a

jednocześnie niepowodujących wzrostu kosztów transakcyjnych. Instytucje te mają też wpływna elastyczność rynku pracy, wyrażającą się w umiejętnym dostosowywaniu się do szoków

podażowych czy popytowych. Ta umiejętność dostosowywania się zwiększa z koleisprawność funkcjonowania rynku pracy. Instytucje rynku pracy wywierają wpływ nazatrudnienie i bezrobocie jedynie w sytuacji łącznego, kompleksowego ich współdziałania.

Wśród instytucji rynku pracy szczególnie istotna jest rola pośrednictwa pracy oraz określeniewłaściwej regulacji stosunków pracy. Prawo pracy może zwiększać elastyczność rynku pracy,co ma konsekwencje dla zatrudnienia i bezrobocia. Wysoka zmienność popytu na pracę i dużaheterogeniczność siły roboczej wpływa na prawne regulacje nietypowych form zawieraniaumów o pracę.

Na podmioty systemu instytucjonalno-organizacyjnego rynku pracy w Polsce składają się: publiczne służby zatrudnienia (głównie wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy), agencjezatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, instytucje partnerstwalokalnego oraz instytucje dialogu społecznego. Trzeba też wspomnieć o sądownictwie pracy,gdzie sądy pracy rozstrzygają spory między pracodawcami i pracobiorcami. Wsparciafinansowego instytucjom rynku pracy udziela Fundusz Pracy. Instytucje te są tymskuteczniejsze na rynku pracy, im ściślej ze sobą współdziałają i nawzajem się uzupełniają.Mają one głównie wpływ na jakość i szybkość przepływu informacji na rynku pracy, który to

przepływ poprzedza dostosowywania popytowo-podażowe. Przepływom informacji idostosowywaniom rynkowym powinny towarzyszyć możliwie niskie koszty transakcyjne.

Podstawową instytucją-organizacją rynku pracy są urzędy pracy. W praktycefunkcjonowania urzędów pracy dominowała funkcja rejestrowania bezrobotnych oraz

płatnika zasiłków. Urzędy te w niedostatecznym stopniu identyfikowały też grupę„statystycznie bezrobotnych” zatrudnionych w gospodarce nieformalnej. Rejestrowanie się wurzędzie pracy nie oznacza faktycznego bezrobocia; stąd zgłaszane postulaty wykreślaniaosób „formalnie bezrobotnych” z rejestrów bezrobotnych. Identyfikacja różnych grup

bezrobotnych umożliwia koncentrację pracy urzędów i innych instytucji rynku pracy nakontaktach z rzeczywiście bezrobotnymi i pragnącymi podjąć pracę. Wymaga to prowadzeniastałego monitoringu zachowań bezrobotnych, w tym np. identyfikowania przyczyn ich niskiej



43

aktywności w poszukiwaniu pracy. Powoduje to pewien wzrost kosztów transakcyjnych, co jednak ogranicza asymetrię informacyjną. Skuteczność funkcjonowania urzędów pracywymaga zmian systemowo-motywacyjnych, w tym wprowadzenia odpowiednich miernikówoceny ich pracy – mierników skutecznego pośrednictwa pracy.

Dla większej skuteczności w poszukiwaniach pracy przydatne mogą być komercyjne

agencje zatrudnienia takie jak np. agencje pośrednictwa pracy, agencje doradztwa personalnego, agencje poradnictwa zawodowego i agencje pracy tymczasowej. Istotnezadania mają tu: Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe czy instytucje

partnerstwa lokalnego. Jest tu także miejsce dla organizacji sektora społecznego.Ważne miejsce w systemie instytucjonalnym rynku pracy zajmują instytucje dialogu

społecznego. Do najważniejszych instytucji zaliczyć należy: rady zatrudnienia (na szczeblucentralnym, wojewódzkim i powiatowym), związki zawodowe, związki pracodawców,organizacje zrzeszające bezrobotnych, organizacje pozarządowe współpracujące z

publicznymi służbami zatrudnienia. Specyficzna instytucją dialogu społecznego stanowiTrójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych oraz wojewódzkie komisje

dialogu społecznego. Stanowi to instytucjonalną formę współpracy państwa z innymi

podmiotami, głównie partnerami społecznymi. Współpraca ta może przybrać formy rutynowew rodzaju np. ustalania płacy minimalnej czy nierutynowe np. zawarcie umowy społecznejdotyczącej różnych problemów.

67. Bezrobocie dobrowolne a przymusowe.Bezrobocie instytucjonalne.

Bezrobocie dobrowolne lub bezrobocie z wyboru - zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy. Powodem dla którego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system socjalny, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tylewysokich, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do

pozostawania zawodowo bezczynnym.

Bezrobocie przymusowe - jest to niemożliwość znalezienia pracy (bezrobocie) pomimoakceptacji rynkowego poziomu wynagrodzeń za pracę.Bezrobocie przymusowe jest zatemwielkością bezrobocia występującego ponad poziomem bezrobocia naturalnego. Będzie onozawierało w sobie bezrobocie strukturalne, sezonowe, technologiczne a także częściowo

bezrobocie ukryte.

Bezrobocie instytucjonalne jest wynikiem występowania sztywności rynku pracyspowodowanej obecnością związków zawodowych i ich oddziaływaniem na pracodawców i

płace. Ważnym kryterium klasyfikacji osób bezrobotnych jest czas pozostawania bez pracy – wyróżnia się tutaj osoby bezrobotne krótkookresowo (poniżej 6 miesięcy), długookresowo(od 6 do 12 miesięcy) oraz długotrwale bezrobotne.

68. Instytucje rynku pracy a krzywa Beveridge’a.Współczesne gospodarowanie w coraz większym stopniu determinowane jest czynnikami

instytucjonalnymi (instytucje – organizacje, instytucje formalne, instytucje nieformalne)składającymi się na system instytucjonalny. Jakość instytucji wpływa na tempo wzrostu, lecz

jednocześnie większe wartości PKB na jednego mieszkańca sprzyjają wyższej jakościinstytucji. W krajach bogatszych łatwiej o efektywniejsze systemy instytucjonalne, dotyczącecałej gospodarki i poszczególnych rynków (w tym rynku pracy). Z uwagi na

komplementarność systemu instytucjonalnego instytucje rynku pracy wymagają odpowiednich zmian instytucji na innych rynkach. Rola systemu instytucjonalnego wzrasta w



44

sytuacji dominacji bezrobocia długookresowego w bezrobociu ogółem, co jednocześnie wiążesię z efektem histerezy i względną trwałością stopy bezrobocia. Bezrobotni długookresowonarażeni są na utratę kapitału ludzkiego i brak popytu na ich usługi pracy.Efektywny system instytucjonalny wymaga spójnego układu instytucji zwiększającychstopień adaptacji systemu ekonomicznego jako całości. Efektywność zmian instytucjonalnych

na rynku pracy wyraża się głównie poprzez lepsze relacje między pracodawcami a pracobiorcami. Niesprawne instytucje mogą powodować wzrost bezrobocia o komponent bezrobocia instytucjonalnego. Rolą instytucji rynku pracy jest ograniczanie zjawisk towarzyszących asymetrii informacji a jednocześnie niepowodujących wzrostu kosztówtransakcyjnych. Instytucje te mają też wpływ na elastyczność rynku pracy, wyrażającą się wumiejętnym dostosowywaniu się do szoków podażowych czy popytowych. Ta umiejętnośćdostosowywania się zwiększa z kolei sprawność funkcjonowania rynku pracy

Krzywa Beveridge’a wyraża odwrotną zależność między wakatami, a wielkością bezrobocia.

Równowaga na rynku pracy, przedstawiona w punkcie A, oznacza zrównanie się stopy bezrobocia i stopy wolnych miejsc pracy. Oddalenie punktu równowagi od początku układu jest miarą elastyczności miejsc pracy. Im ta odległość większa tym elastyczność rynku pracymniejsza. W punkcie B pomimo wyższej stopy miejsc pracy V, obserwujemy wyższą stopę

bezrobocia U - stąd wniosek o nieskutecznym przebiegu kojarzenia zatrudnienia w tym punkcie. Oznacza to tyle, iż pracownicy są źle informowani bądź też nie mogą lub nie chcą przyjąć ofert pracy. U- Bezrobocie, V-Wakaty.

69. Prawo pracy i jego restrykcyjność – wskaźnikiEPL.

Prawo pracy ma na celu regulowanie stosunków pracy, wskazanie na zakres i charakter uprawnień oraz obowiązków pracodawców i pracobiorców. Określa warunki pracy i płacy.Bezpośrednio wpływa na wielkość zatrudnienia i bezrobocia poprzez wpływ na koszty pracyoraz wzajemne dostosowania popytu i podaży na rynku pracy. Kryterium jakościowe jestcentralną częścią prawa pracy. Ma to decydujący wpływ na poprawne funkcjonowanie rynku

pracy. Najważniejsze dokumenty dot. Prawa pracy to: Konstytucja, Kodeksy, inne przepisy prawne.

Ważną rolę odgrywa elastyczność prawa pracy czyli zdolność do dostosowywania się prawa do zmiennych sytuacji tak by wygenerować stosunki prawne jak najbardziej korzystnedla jak największej grupy podmiotów podlegających prawu. Generalnie chodzi tutaj o

uproszczenie/ułatwienie procedur związanych z szeroko pojętym zatrudnieniem.



45

Wpływ zmian w regulacjach prawnych syntetycznie znajduje wyraz we wskaźnikuochrony zatrudnienia - EPL- Employment Protection Legislation.

Wskaźnik ten uwzględnia zarówno pracowników zatrudnionych na stałe, jak i na czasokreślony. Wskaźnik EPL zawiera różne elementy składowe, bardziej lub mniej wymierne wtrzech podstawowych grupach: pracy stałej, pracy okresowej i zwolnień grupowych. W

zakresie pracy na czas nieokreślony bierze się pod uwagę takie elementy jak: długość okresuwypowiedzenia, uzasadnienie przyczyn wypowiedzeń, konsultacje z organizacjamizwiązkowymi, zawiadamianie urzędów pracy o planowanych zwolnieniach, definicjazwolnienia nieuzasadnionego, okres próbny, przywrócenie do pracy czy obowiązek odpraw.Odnośnie pracy na czas określony pojawia się kwestia dopuszczalności form prawnychzawieranych kontraktów o świadczenie pracy, ilość możliwych ponowień umów o pracę,agencje pracy tymczasowej czy długość obowiązywania różnych form świadczenia pracy..Wszystkie wyżej wymienione czynniki podlegają agregacji w 3 etapach z uwzględnieniemodpowiednich wag. Końcową fazą określania indeksu EPL jest agregacja wcześniejwymienionych elementów z uwzględnieniem przypisanych im wag. Przyjmuje on wartościgraniczne od 0 do 6, przy czym kraje o bardzo elastycznych regulacjach dotyczących

zatrudnienia osiągają wskaźnik w przedziale 0-1. Zbyt duży wskaźnik EPL (powyżej 4)oznacza nadmierną ochronę pracowników, mogących mieć trudności ze znalezieniem nowej

pracy w wyniku np. restrukturyzacji zatrudnienia. Im wyższy wskaźnik tym większarestrykcyjność prawa pracy.

Zmniejszanie się tych wskaźników oznacza postępującą deregulację rynku pracy, co wPolsce miało miejsce np. w wyniku zmian wprowadzonych w Kodeksie Pracy w latach 2000-2001. Wskaźnik EPL uległ obniżeniu o ok. 0,3 punktu procentowego. W tym też okresiewzrastało jednak również bezrobocie, co może pośrednio wskazywać na ograniczony wpływzmniejszania restrykcyjności prawa pracy. Siła oddziaływania wskaźników EPL na koszty

pracy i produktywność pracy jest zróżnicowana w zależności od struktury gospodarczej iudziału w niej różnej wielkości przedsiębiorstw, rodzaju prowadzonej działalnościgospodarczej czy sytuacji ekonomiczno-finansowej firm. Im bardziej dominują w tejstrukturze przedsiębiorstwa duże, należące do gałęzi gospodarki o niskim stopniu

przetworzenia produkcji, tym większa ochrona miejsc pracy i tym wyższe koszty ichzmniejszania w postaci odpraw. W Polsce dotyczyło to np. zwalnianych miejsc w górnictwie.

Regulacje prawne dotyczące ochrony zatrudnienia dotyczą zarówno pracodawców jak i pracobiorców. Regulacje te stwarzają pracownikom odpowiednie warunki pracy(bezpieczeństwo, czas, normy) jak i zabezpieczenia na wypadek konieczności restrukturyzacjizatrudnienia. Obowiązek informowania pracowników o planowanych redukcjach zatrudnienia

pozwala pracownikom na poszukiwanie nowej pracy w trakcie zatrudnienia. Informacje te powinny być dostarczone z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym. Dla pracodawców

regulacje te wprowadzają, np.. obowiązek okresowych zmian stanowisk pracy dlaodpowiednio kwalifikowanych pracowników czy konieczność współpracy ze związkamizawodowymi lub urzędami pracy w celu względnej stabilizacji zatrudnienia i związania

pracowników z danym przedsiębiorstwem. Wzajemna relacja umów zawieranych na czasokreślony i nieokreślony wpływa na wartość wskaźnika EPL. Im przepisy prawne przewidują większe możliwości wielokrotnego zawierania umów o pracę na czas określony tym niższywskaźnik EPL. Wartość tego wskaźnika podnosi zaś automatyczne przechodzenie z umówokresowych na umowy na czas nieokreślony.

Zbyt duża ochrona zatrudnienia powoduje wzrost kosztów ponoszonych przez pracodawców na wynagrodzenia pracownicze oraz wydłużanie się okresów przeprowadzaniazwolnień. Pracodawcy starają się przenosić te koszty na pracowników poprzez odpowiednie

dostosowania płacowe. Im skuteczniejsze dostosowania, tym mniejsza groźba wzrostu bezrobocia. To przerzucanie kosztów zależne jest od sytuacji na rynku pracy i elastyczności



46

podaży pracy względem płac. Przy braku możliwości odpowiednich dostosowań płacowychspada popyt na pracę. Polityka ochrony zatrudnienia może nadmiernie usztywniać warunki

pracy i płacy oraz prowadzić do nieefektywnych zmian struktury zatrudnienia. Ochronadotyczy pracowników już zatrudnionych (insiders); prawie nie obejmuje outsiders. Wwiększości krajów UE występują podobne, (choć nieidentyczne) regulacje prawne dotyczące

ochrony zatrudnienia. Kraje - nowi członkowie UE posiadają np. szczególnie restrykcyjne przepisy w zakresie zwolnień grupowych. Jednocześnie z badań empirycznych w krajachtransformacji wynika, iż np. korelacje między wskaźnikami EPL i zatrudnienia były dodatnie.Generalnie jednak wskaźniki EPL wykazują tendencje do wyrównywania się. Trudno też o

jednoznaczność wpływu tych wskaźników na zatrudnienie i bezrobocie. Kraje z relatywnieniskim bezrobociem kraje nie odznaczają się wcale wysoką elastycznością swoich rynków

pracy (np. Szwecja czy Niemcy (bez d. NRD)), a np. W. Brytania mimo wyższejelastyczności cechuje wyższa stopa bezrobocia Restrykcyjne prawo pracy bardziej dotyczyutrwalania bezrobocia już istniejącego niż jego zmian. Wskaźniki EPL wpływają też bardziejna zmiany w strukturze zatrudnienia niż na ogólny jego poziom.

Wzrost restrykcyjności prawa pracy generalnie ogranicza przepływy między zasobami

pracujących, nieaktywnych zawodowo i bezrobotnych. Restrykcyjne przepisy prawneochrony zatrudnienia powodują w krótkim okresie zmniejszenie dopływu do bezrobocia, gdyżw pewnym zakresie chronią zatrudnionych przed zwolnieniem z pracy. Przepisy te wpływają też na zachowania pracodawców usztywniając ich postępowanie i zmniejszają przepływ

bezrobocia do zasobu pracy. Takie działania mogą doprowadzić do jednoczesnego spadku bezrobocia krótkookresowego i wzrostu bezrobocia długookresowego. Zbyt restrykcyjnaochrona zatrudnienia może przedłużać okres bycia bezrobotnym. Ma to konsekwencjemakroekonomiczne wyrażające się w presji płacowej i tendencji inflacyjnych. Bezrobotnidługookresowo nie wpływają na płace z uwagi na ich „oddalenie” od rynku produktów irynku pracy. Ograniczanie bezrobocia długookresowego np. poprzez politykęmikroekonomiczną państwa ma małe związki z bieżącymi relacjami bezrobociakrótkookresowego i inflacji.

70. Płaca minimalna jako kotwica fiskalna.Płaca minimalna to najniższe wynagrodzenie uzyskiwane za pracę pełnoetatową w

normalnych warunkach jej świadczenia. Ustalana jest przez prawo lub poprzez systemnegocjacji społecznych. Dotyczy ona takich grup społecznych jak: głównie osóby o niskichkwalifikacjach oraz młodzieży podejmującej po raz pierwszy pracę zawodową. Z tego teżwzględu wysokość płacy nominalnej bardziej wpływa na zatrudnienie osób młodych niż

pozostałych grup zatrudnienia. Jej poziom i relacje do innych wynagrodzeń mają, zatem pewien ograniczony wpływ na sytuację ogólną rynku pracy. W ustalaniu wysokości tej płacy i

jej różnicowaniu dążyć należy do godzenia interesów pracodawców (w tworzeniu miejsc pracy) i pracobiorców (bodźce do podjęcia pracy). Godzeniu sprzecznych interesów pracodawców i pracobiorców służyć może odpowiednia relacja płacy minimalnej do płacy przeciętnej. Płacy minimalnej usztywnia zarówno popyt jak i podaż pracy; choćoddziaływanie np. na podaż pracy jest większe wraz ze wzrostem klina. Płaca minimalnej wgospodarce narodowej ma ona zastosowanie np. przy obliczaniu świadczeń socjalnych..Wykorzystywana też jest w ubezpieczeniach, gdzie przy jej pomocy określa się dolną granicęodpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeniowego Płaca minimalna jako kotwica fiskalna występuje w warunkach dużego udziaługospodarki nieformalnej.. Ma to miejsce w sytuacji podpisywania formalnych umów o pracęna warunkach płacy minimalnej i wypłacania wyższego faktycznego wynagrodzenia. Obniżato koszty pracy pracodawcy, lecz jednocześnie pozbawia pracowników składek emerytalnych.Pracownicy jednak zgadzają się na tego rodzaju propozycje obawiając się bezrobocia.



47

Obniżenie płacy minimalnej mogłoby zaś skutkować obniżeniem wynagrodzeń w umowach o pracę. Zmniejszeniu mogłyby ulec wpływy z podatku dochodowego oraz składki na ZUS.Pogorszeniu uległaby sytuacja budżetowa. Rozmiary zatrudnienia nie uległyby z tego powoduzmianom. Spory rządu i związków zawodowych na tle wysokości i ewentualnegoróżnicowania płacy minimalnej mają często charakter pozorny, nastawiony na użytek opinii

publicznej i cele polityczne. Związki zawodowe są silne w tych obszarach gospodarki, gdzie pracownicy zarabiają więcej niż płace minimalne.

71. Aktywna i pasywna polityka rynku pracy.Aktywna polityka rynku pracy państwa to polityka zmierzająca do likwidacji przyczyn

bezrobocia. Wszystkie instytucje-organizacje (zwłaszcza urzędy pracy) zostały zobligowanedo prowadzenia aktywnej polityki rynku pracy. Aktywna polityka rynku pracy to politykaukierunkowana na aktywizację bezrobotnych i zwiększenie motywacji w poszukiwaniu pracyoraz stałym podnoszeniu kwalifikacji. Aktywne instrumenty głównie ukierunkowane są nazachęcenie bezrobotnych do podejmowania pracy i powrotu do zasobu pracujących. Oznacza

to podejmowanie działań na rzecz zwiększenia stopnia aktywności zawodowej, np. pożyczkidla osób bezrobotnych i zakładów pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracyoraz podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego, szkolenia i

przekwalifikowania osób bezrobotnych, umożliwiające zdobywanie nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej, prace interwencyjne - forma zatrudnieniasubsydiowanego, która pozwala tworzyć stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakładówze strony pracodawcy, roboty publiczne - prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczegogmin (na przykład budowa infrastruktury), które dają szansę podtrzymania aktywnościzawodowej bezrobotnego i możliwość osiągnięcia dochodu przez osoby bez prawa do zasiłku,finansowanie zatrudniania absolwentów, czyli refundowanie pracodawcy kosztówwynagrodzenia bezrobotnego, co umożliwia absolwentowi odbycie stażu i zdobycie nowych

kwalifikacji, programy specjalne - przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych(finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych mających największe problemy z uzyskaniem pracy).

Działanie publicznych służb zatrudnienia:• Doradztwo zawodowe• Szkolenia z metod poszukiwania pracy, przygotowania CV, itp.• Aktywizowanie bezrobotnych• Monitorowanie wysiłków wkładanych w poszukiwanie pracy• Specjalne programy aktywizujące profesjonalna i dostępna administracja zatrudnienia,

szkolenia dla bezrobotnych,• wspomaganie młodzieży w wejściu na rynek pracy,• subsydiowanie zatrudnienia grup o niskiej zatrudnialności,• wspomaganie tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych

Pasywna polityka działania państwa na rynku pracy, ma na celu likwidację skutków bezrobocia, ale bez wspomagania procesu powstawania nowych miejsc pracy. Polityka taobejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, jak zasiłki, jednorazoweodszkooowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym

przechodzeniem na emeryturę. Pasywna polityka (w formie różnych świadczeń i zasiłków) to polityka o charakterze socjalnym zabezpieczającym podstawowe potrzeby bezrobotnych.

Pasywne instrumenty polityki rynku pracy służą raczej utrwalaniu istniejącej sytuacji i mają na celu ochronę sytuacji bezrobotnych. Polityka pasywna powinna być traktowana jako



48

przejściowa forma wsparcia bezrobotnych. Większość wydatków o charakterze pasywnym towydatki na wypłatę zasiłków dla osób bezrobotnych będących raczej następstwem niż

przyczyną utrzymywania się relatywnie wysokiego bezrobocia.

72. Rynek pracy a system zabezpieczenia

społecznego.Rozbudowany system świadczeń socjalnych prowadzi do przyrostu osób uzależnionych

od świadczeń oraz zjawisk pokusy nadużycia (nie opłaca się wychodzić z gronaświadczeniobiorców). Podjęcie pracy i otrzymywanie dochodów z tytułu płac pozbawia,

bowiem udziału w różnych programach pomocy społecznej. Nie sprzyja to, zatem aktywnemu poszukiwaniu pracy. Z kolei pewność otrzymania transferu nie motywuje do wzrostuintensywności w poszukiwaniu pracy, zwłaszcza pracy nisko opłacanej. Powoduje to równieżkorzystanie ze świadczeń osób, które nie były zagrożone utratą pracy. Różnego rodzajutransfery socjalne oddziaływują na stronę podażową rynku pracy, szczególnie na decyzje osóbw wieku przedemerytalnym. Do najważniejszych transferów tego rodzaju zaliczyć należy:

renty inwalidzkie czy renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, zasiłki iświadczenia przedemerytalne oraz wcześniejsze emerytury. Podstawowym elementemzabezpieczenia społecznego są świadczenia emerytalne, wiążące się głównie z okresem pracy,

płaconymi składkami, wysokością wynagrodzeń (przy istnieniu różnych ograniczeń). Ma tuteż miejsce proces przechodzenia na emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego.Świadczenia przedemerytalne przysługują również bezrobotnym, co odróżnia je odwcześniejszych emerytur. Sprzyjają one wycofywaniu bezrobotnych z rynku pracy.

Na zmniejszenie podaży pracy wpływa także duży udział rent z tytułu niezdolności do pracy oraz rent rodzinnych. Duża część tych rent została przyznana na czas nieokreślony, coogranicza pole możliwych działań racjonalizujących np. okresową weryfikację rent.Systemy zabezpieczeń na wypadek utraty pracy przewidują zarówno pomoc społeczną dla

bezrobotnych jak i wypłacanie zasiłków. Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane są ze środków pochodzących z obowiązkowych składek na Fundusz Pracy, które uiszczają pracodawcy.Braki finansowe uzupełniane są wydatkami budżetowymi.

Wpływ zasiłków na zatrudnienie i bezrobocie można omawiać poprzez poziom zasiłków,okres ich pobierania, sposób finansowania i dostępność do świadczeń. W Polsce wielkośćzasiłków zależy od okresu świadczonej pracy (wraz z okresami dodatkowymi typukorzystanie z pomocy społecznej, urlopy bezpłatne) przy pominięciu wysokościwynagrodzeń. Aktualnie zasiłki podlegają waloryzacji i pewnemu zróżnicowaniu. Okresy

płacenia zasiłków zależą od terytorialnie zróżnicowanych stóp bezrobocia. Zasiłki płacone wdłuższym czasie sprzyjają bezrobociu długookresowemu.

Wysokie i łatwo dostępne zasiłki nie sprzyjają wzrostowi dopasowań na rynku pracy.Hojne systemy zasiłków dla bezrobotnych wpływają na bezrobocie poprzez zmniejszenieobawy przed bezrobociem i bezpośrednio zwiększają nacisk na płace ze strony pracowników(np. poprzez związki zawodowe). Również osłabiają motywacje w poszukiwaniach pracyoraz zwiększają wymagania, co do wyboru oferowanych miejsc pracy. Podnoszą poziom

płacy progowej. Trzeba tu jednak zauważyć, iż prawo do otrzymywania zasiłku wymagauprzednio świadczonej pracy, co skłania do poszukiwań pracy i zatrudniania.



49

73. Komplementarność instytucji – rynek pracy arynek produktów i rynek finansowy.

74. System instytucjonalny w ochronie zdrowia.

75. Instytucje a rynek usług zdrowotnych. Dobraprywatne, społeczne i publiczne.

76. Niedorozwój instytucjonalny procesówglobalizacji.

Opracowanie Ekonomia Instytucjonalna

Documents

Transcript of Opracowanie Ekonomia Instytucjonalna