Adrianna SzczechowiczUniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania

w świetle praktyki sądowej

Idea naprawiania szkód spowodowanych wadliwymi decyzjami proceso-wymi, wydanymi w postępowaniu karnym znalazła odbicie już w Międzyna-rodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ1, który w art. 14 ust. 6 stanowi, że każdemu skazanemu prawomocnie za przestępstwo, który odbył karę w wyniku takiego skazania, a następnie został uniewinniony lub ułaskawiony na tej podstawie, że nowy lub nowo ujawniony fakt dowiódł, iż nastąpiła pomyłka sądowa, przysługuje odszkodowanie. Podobne zapisy za-warte zostały w art. 41 ust. 5 Konstytucji RP2, zgodnie z którym każdy bez-prawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania. Norma konsty-tucyjna wyrażona w art. 41 ust. 5 Konstytucji RP uzupełnia regulację ogólną, zawartą w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, stanowiącą, iż każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z pra-wem działanie organu władzy publicznej.3

Natomiast podstawą normatywną do dochodzenia od Skarbu Państwa cywilnoprawnych roszczeń odszkodowawczych z tytułu wyrządzonej szkody lub krzywdy zaistniałej w wyniku niesłusznego wykonania w stosunku do danej osoby kary, środka zabezpieczającego albo niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, są przepisy rozdziału 58 Ko-deksu postępowania karnego4. Oznacza to, że odszkodowanie za niewątpli-wie niesłuszne skazanie, stosowanie środka zabezpieczającego, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie są roszczeniami cywilnymi dochodzonymi w trybie procesu karnego.5

1 Dz.U. z 1977 r. Nr 28, poz. 167 zał.2 Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 ze zm.3 Tak: P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005,

s. 173.4 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz.

1904).5 Zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2014, s. 947.

Studia Prawnoustrojowe 41 UWM 2018

Adrianna Szczechowicz268

Z tych względów, jak trafnie podkreślił A. Bulsiewicz6, umiejscowienie roszczeń odszkodowawczych z rozdziału 58 k.p.k. wśród norm karnoproceso-wych nie zmienia ich cywilnoprawnej natury. Takie rozwiązanie świadczy tylko o tym, iż ustawodawca zostawił odrębną drogę dla ich dochodzenia, tj. drogę postępowania karnego.

W procesie karnym, na podstawie art. 552 k.p.k., wnioskodawca może dochodzić jedynie roszczeń o charakterze pieniężnym. W zawiązku z tym za-sady zasądzania tych roszczeń kompensacyjnych, określone w przepisach karnoprocesowych, zachowują szereg odrębności w stosunku do zasad obo-wiązujących w prawie cywilnym7. Niestety, nie wszystkie roszczenia wyni-kające z niesłusznego pozbawienia wolności mogą być przedmiotem postępo-wania karnego, bowiem w oparciu o przepisy art. 552 k.p.k. można dochodzić jedynie dwóch roszczeń: o odszkodowanie i zadośćuczynienie, z których każ-de ma charakter pieniężny. Z tych względów roszczenia niemajątkowe o ochronę dóbr osobistych w postaci np. przeproszenia wnioskodawcy, a ma-jące swoją podstawę w art. 23 i 24 k.c.8, może być dochodzone jedynie w od-rębnym postępowaniu cywilnym o naruszenie dóbr osobistych9. Pogląd do-puszczający dochodzenie roszczeń niemajątkowych w odrębnym postępowaniu cywilnym wyraził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 26 czerwca 2014 roku podkreślając, że przepis art. 552 § 1 k.p.k. nie zamyka drogi wnio-skodawcy do dochodzenia odszkodowania za niesłuszne skazanie za narusze-nie dóbr osobistych, na skutek prowadzenia postępowania karnego i wyda-nia wyroku skazującego10.

Zgodnie z art. 552 § 1 k.p.k. odszkodowanie lub zadośćuczynienie od Skarbu Państwa przysługuje oskarżonemu, względem którego wykonano w całości lub w części karę, jakiej nie powinien był ponieść, a jednocześnie w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę. Bez wątpienia negatywnie należy ocenić po-służenie się przez ustawodawcę terminem „oskarżony”. Zdaniem autorki po-jęcie to należałoby zastąpić terminem „wnioskodawca”. Trudno jest bowiem wyjaśnić celowość posłużenia się przez ustawodawcę pojęciem „oskarżony”, gdy osoba, o której mowa w art. 552 § 1 k.p.k., została niesłusznie skazana, a względem niej została w całości lub w części wykonana kara. Ponadto wprowadza to pewną niekonsekwencję terminologiczną, ponieważ wniosko-dawca w tym postępowaniu może być reprezentowany przez pełnomocnika

6 A. Bulsiewicz, Charakter prawny roszczeń odszkodowawczych za niesłuszne skazanie i oczywiście bezzasadne tymczasowe aresztowanie, „Państwo i Prawo” 1965, z. 12., s. 888.

7 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1991 r., V KRN 475/90, OSNKW 10-12/1991, poz. 52.

8 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.). 9 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 marca 2008 r., II AKa 36/08, LEX

nr 399959.10 II AKa 121/14, LEX nr 1496519.

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania... 269

a nie przez obrońcę11. Nie może też ujść uwadze okoliczność, iż określenie „oskarżony” ma wydźwięk negatywny, co jest dodatkową dolegliwością dla osoby, wobec której wykonano w całości lub w części karę, jakiej nie powinna była ponieść.

Wskazany przepis kształtuje odpowiedzialność Skarbu Państwa na za-sadzie ryzyka, a jednocześnie wyraźnie ogranicza zakres tej odpowiedzialno-ści do ściśle określonych w nim wypadków. Warunkiem możliwości docho-dzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia za poniesioną szkodę lub krzywdę jest wzruszenie prawomocnego wyroku skazującego w trybie kasa-cji albo wznowienia postępowania. Oznacza to, iż w jednym ze wskazanych powyżej dwóch trybów musi zapaść wyrok uniewinniający, skazujący na karę łagodniejszą, środek karny albo środek karny związany z poddaniem sprawcy próbie. Wzruszenie orzeczenia w trybie kasacji prowadzi do wydania jednego z wyżej wymienionych orzeczeń albo bezpośrednio przez Sąd Najwyż-szy, albo w postępowaniu po uchyleniu orzeczenia przez Sąd Najwyższy. W odniesieniu natomiast do wznowienia postępowania możliwe jest wydanie jednego ze wskazanych orzeczeń bezpośrednio przez sąd właściwy do orzekania w przedmiocie wznowienia postępowania albo też przez sąd właściwy do rozpo-znania sprawy po jej przekazaniu przez sąd, który wznowił postępowanie12.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż treść art. 552 § 1 k.p.k. jasno i jedno-znacznie wskazuje, że ustawodawca w sposób celowy nie objął zakresem tego przepisu wszystkich wypadków, w których doszło, w wyniku nieprawidłowej decyzji sądowej, do niesłusznego wykonania kary, chociażby względy słusz-ności mogły przemawiać za przyznaniem odszkodowania. We wspomnianym przepisie zostały wskazane jedynie te sytuacje, gdzie wskutek nadzwyczaj-nych środków zaskarżenia doszło do wzruszenia prawomocnego wyroku i w konsekwencji uniewinnienia oskarżonego lub skazania go na łagodniej-szą karę. W konsekwencji należy uznać, że we wszystkich pozostałych wy-padkach, w których doszło do niesłusznego odbycia kary, a jednocześnie nie zaistniały pozostałe okoliczności wymienione w tym przepisie, mianowicie: w postaci uprzedniego wznowienia postępowania lub uwzględnienia kasacji, ustawodawca wykluczył dochodzenie w tym trybie naprawienia szkód i krzywd. W związku z tym dochodzenie roszczeń z tego tytułu możliwe jest w odrębnym postępowaniu cywilnym13.

Przechodząc do rozważań na temat pojęcie „zadośćuczynienia”, o którym mowa w art. 552 k.p.k., należy zauważyć, że pozostaje ono w ścisłym związku

11 Tak też P. Cioch, Odpowiedzialność Skarbu Państwa, 2007, s. 149–151; T. Woźny, Cha-rakter prawny postępowania, s. 63–64.

12 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 października 2015 r., II AKa 172/15, Legalis nr 1445864.

13 Por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Krakowie: z dnia 07 lutego 2012 r., II AKA 2/12, KZS 2012/2/42, z dnia 5 listopada 2014 r., II AKa 178/14, Legalis nr 1093064.

Adrianna Szczechowicz270

z przepisami prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 k.c.14. Ze względu na to, że przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają żadnych kry-teriów, jakie należy uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, szczególną rolę przypisać należy judykaturze, zwłaszcza Sądu Najwyższego, która wypracowała takie zasady. Zwrócić należy uwagę na na-stępujące stwierdzenie zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r.,15: „Zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. ma charakter kompensacyjny; stanowi sposób naprawienia krzywdy, w postaci doznanych cierpień fizycznych i ujemnych przeżyć psychicznych, zarówno istniejącej w chwili orzekania, jak i takiej, którą poszkodowany bę-dzie w przyszłości na pewno lub z dającym się przewidzieć dużym stopniem prawdopodobieństwa odczuwać. Zasadniczą przesłankę określającą jego wy-sokości stanowi więc stopień natężenia doznanej krzywdy tj. rodzaj, charak-ter, długotrwałość cierpień fizycznych i ujemnych doznań psychicznych, ich intensywność, nieodwracalność ujemnych skutków zdrowotnych, a w tym zakresie stopień i trwałość doznanego kalectwa i związana z nim utrata per-spektyw na przyszłość oraz towarzyszące jej poczucie bezradności powodowanej koniecznością korzystania z opieki innych osób oraz nieprzy-datności społecznej. Istotną okolicznością indywidualizującą rozmiar krzyw-dy jest wiek poszkodowanego. Utrata zdolności do pracy i możliwości realiza-cji zamierzonych celów oraz czerpania przyjemności z życia jest szczególnie dotkliwe dla człowieka młodego, który doznał utraty zdrowia będąc w pełni sił16”. Przy ustalaniu rozmiaru cierpień powinny być zatem uwzględniane zobiektywizowane kryteria oceny, odniesione do indywidualnych okoliczno-ści danego wypadku.

Natomiast zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie stanowiskiem, po-ziom życia poszkodowanego nie może być zaliczany do czynników, które wyzna-czają rozmiar doznanej krzywdy i wpływają na wysokość zadośćuczynienia. Stopa życiowa poszkodowanego nie ma wpływu na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 k.c.), gdyż zadośćuczynienie ma na celu naprawienie szkody niemajątkowej, wyrażającej się doznaną krzywdą17.

Modyfikacji ulegało również stanowisko Sądu Najwyższego, dotyczące znaczenia stopy życiowej społeczeństwa dla ustalenia wysokości zadośćuczy-nienia. W latach 60. ubiegłego stulecia w orzecznictwie ukształtował się po-gląd, że wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych

14 Zob. postanowienie SN z dnia 19.10.2010 r., sygn. akt II KK 196/10, OSNwSK 2010/1/1973.15 III CSK 62/09, OSNC-ZD 2010, nr C, poz. 80.16 Zob. także wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 r., sygn. akt I CK 131/03, OSNC

2005, nr 2, poz. 40.17 Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., sygn. akt II CSK 94/10, OSNC

2011/4/44.

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania... 271

granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życio-wej społeczeństwa18. Konsekwencją takiego stanowiska – na co wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2004 r. – była tendencja do zasądza-nia tytułem zadośćuczynienia sum raczej skromnych, przełamana w pew-nym stopniu w latach siedemdziesiątych na korzyść poszkodowanych, pod-trzymana jednak w latach osiemdziesiątych. Próby jej korektury w kierunku zasądzania wyższych sum można zaobserwować ponownie w ostatnich la-tach. Z tych też względów Sąd Najwyższy słusznie wskazał, że powołanie się przez sąd przy ustalaniu zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na potrzebę utrzymania wysokości zadośćuczynienia w rozsądnych grani-cach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa, nie może prowadzić do podważenia kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia19.

Aktualnie Sąd Najwyższy podkreśla, że ze względu na kompensacyjny charakter zadośćuczynienia, jego wysokość musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej. Zasa-da umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia trafnie łączy wysokość za-dośćuczynienia z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, jak i czy nie jest nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia. Na uwadze należy mieć, iż ma ona jedynie uzu-pełniający charakter wobec określania rozmiaru szkody niemajątkowej. Sąd Najwyższy podkreśla również, że nie można akceptować stosowania taryfi-katora i ustalania wysokości zadośćuczynienia według procentów trwałego uszczerbku na zdrowiu, że zdrowie ludzkie jest dobrem o szczególnie wyso-kiej wartości, w związku z czym zadośćuczynienie z tytułu uszczerbku na zdrowiu powinno być odpowiednio duże, oraz że nietrafne jest posługiwanie się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia jedynie określonymi jednost-kami przeliczeniowymi w postaci najniższego lub średniego wynagrodzenia pracowniczego.20

Podobnie ma się rzecz, gdy chodzi o uwzględnianie przy ustalaniu wyso-kości zadośćuczynienia kwot przyznawanych w podobnych przypadkach w orzecznictwie sądowym. Nie można całkowicie abstrahować od tendencji występujących w orzecznictwie w porównywalnych przypadkach, gdyż kon-frontacja analizowanego przypadku z innymi pozwala uniknąć rażących dys-proporcji kwot zasądzanych z tytułu zadośćuczynienia, które mogłyby godzić w poczucie sprawiedliwości. Porównanie takie jednak może stanowić tylko orientacyjną wskazówkę, nie może bowiem naruszać zasady indywidualizacji

18 Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1965 r., I PR 203/65, OSPiKA 1966, nr 4, poz. 92.

19 I CK 131/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 40.20 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., II CSK 94/10, LEX nr 672675.

Adrianna Szczechowicz272

okoliczności wyznaczających rozmiar krzywdy doznanej przez konkretnego poszkodowanego21.

Nie negując przy tym wypracowanego w orzecznictwie stanowiska, że ustalenie wysokości zadośćuczynienia leży w sferze swobody orzekania sę-dziowskiego22, należy podkreślić, że ma to być swobodne, a nie dowolne usta-lenie rozmiaru krzywdy. Przy rekompensacie finansowej za szkodę niemate-rialną, wynikłą z niesłusznego pozbawienia wolności danej osoby, powinno się zatem uwzględnić wszystkie uchwytne i ocenne elementy, takie jak: ne-gatywne przeżycia psychiczne wiążące się nie tylko z samym faktem pozba-wienia wolności, czyli izolacją więzienną, przebywanie z innymi osobami po-zbawionymi wolności, dotkliwe i trudne warunki w celi, ale również pozostałe konsekwencje wynikające z izolacji więziennej, czyli chociażby ura-tę dobrej dotychczasowej opinii, dobrego imienia w środowisku, w którym osoba ta wcześniej funkcjonowała. Zadośćuczynienie zasądzone w odpowied-niej wysokości ma zatem charakter kompensacyjny, a tym samym powinno mieć odczuwalną ekonomicznie a nie tylko symboliczną wartość.23

Szkody i krzywdy powstałej w związku z niesłusznym pozbawieniem wolności nie można ograniczać tylko do czasu pozbawienia wolności, ale na-leży uwzględniać przy ich zasądzaniu także okres po wykonaniu niesłusznie orzeczonej kary, o ile wykazany zostanie związek między powstałą w tym czasie szkodą i doznaną krzywdą a pozbawieniem wolności (np. zostanie wy-kazana niemożność podjęcia pracy w związku z wcześniejszym pozbawie-niem wolności itp.)24.

Dodatkowo w odniesieniu do roszczeń wymienionych w art. 552 k.p.k. ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość zadośćuczynienia jest fakt uprzedniego przebywania przez wnioskodawcę w warunkach pozbawienia wolności. Jest to zasadne, ponieważ niewątpliwie pierwszy kontakt z warun-kami, w których przebywa osoba pozbawiona wolności, należy ocenić inaczej niż pobyt kolejny, kiedy warunki te są już znane. Argumentacja ta nie ozna-cza ani braku poszanowania godności, ani dyskryminacji, ani też złamania zasady równości wobec prawa25.

21 Zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, LEX nr 141820, z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, LEX nr 738354 i z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 244/09, LEX nr 570118, z dnia 7 maja 2015 r., WA 3/15, Legalis nr 1259827, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., II KK 69/15, Legalis nr 1200364.

22 Zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 sierpnia 2007 r., II AKa 235/07, OSN PiPr 2008 r., z 6, s. 45.

23 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2014 r., II AKa 342/14, Legalis nr 1169074, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 lipca 2016 r., II AKa 176/16, Legalis nr 1508916.

24 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 października 2013 r., II AKa 192/13, Legalis nr 747078.

25 Zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2017 r., II AKa 453/16, Lega-lis nr 1591896.

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania... 273

W judykaturze utrwaliło się już stanowisko, zgodnie z którym reguła z art. 481 k.c. nie ma zastosowania w orzekaniu o odsetkach od odszkodowa-nia i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie. Uzasadniane jest to w ten sposób, że odsetki od sumy pieniężnej stanowiącej zadośćuczynienie za nie-słuszne skazanie są wynagrodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pienięż-nej. Ustawodawca ukształtował tryb dochodzenia tych roszczeń w ten spo-sób, że dopiero wykonalne orzeczenie sądu, wydane w postępowaniu przewidzianym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego, staje się pod-stawą do wypłaty należności. Orzeczenia wydane w tym postępowaniu stają się wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się. Z tą też chwilą można przy-jąć, że Skarb Państwa powinien spełnić świadczenie. Należy więc uznać, iż z właściwości zobowiązania Skarbu Państwa do wypłaty odszkodowania i zadośćuczynienia przewidzianego w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego wynika, iż terminem spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.) jest uprawomocnienie się orzeczenia o zasądzeniu odszkodowania i dlatego nale-ży uznać, że za czas do wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia zasą-dzającego zadośćuczynienie odsetki nie przysługują. W efekcie przyjąć trze-ba zasadę, że Skarb Państwa (dłużnik) nie może być w zwłoce do chwili wydania prawomocnego orzeczenia, w którym kwota odszkodowania, zadość-uczynienia zostanie oznaczona, bo do tej chwili nie wie jaką kwotę powinien uiścić. Wiedzę tę zyskuje z momentem wydania wspomnianego prawomocne-go orzeczenia, które stanowi jednocześnie podstawę do zapłaty. Wobec po-wyższego sądy mogą zasądzić ustawowe odsetki za opóźnienie dopiero od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, bowiem tylko od tego momentu Skarb Państwa pozostaje w zwłoce wobec osoby uprawnionej do otrzymania należ-nej kwoty zadośćuczynienia26. Nie bez znaczenia jest także spostrzeżenie, że ustawowe odsetki za opóźnienie sąd zobowiązany jest zasądzić z urzędu, czy-li nawet w sytuacji braku złożenia odpowiedniego wniosku przez wniosko-dawcę27.

26 Por. min. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1983 r., IV KZ 120/83 – OSNPG z 1984 r. nr 4, poz. 35; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia10 grudnia 1991 r., I KZP 35/91, OSNKW 1992 r., z. 3–4, poz. 26; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1991 r., V KRN 475/90, OSNKW 1991 r. Nr 10–12, poz. 52; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 września 2005 r., II AKa 145/05, OSA 2006, Nr 8, poz. 48; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2007 r., II AKa 148/07, KZS 2007/10/60; wyrok Sądu Apelacyj-nego w Łodzi z dnia 12 marca 2013 r., II AKA 301/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2015 r., II AKa 148/15, Legalis nr 1359225.

27 Por. min. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1983 r., IV KZ 120/83 – OSNPG z 1984 r. nr 4, poz. 35; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1991 r., I KZP 35/91, OSNKW 1992 r., z. 3–4, poz. 26; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1991 r., V KRN 475/90, OSNKW 1991 r. Nr 10–12, poz. 52; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 września 2005 r., II AKa 145/05, OSA 2006, Nr 8, poz. 48; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2007 r., II AKa 148/07, KZS 2007/10/60, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdań-sku z 14 maja 2015 r., II AKa 148/15, Legalis nr 1359225.

Adrianna Szczechowicz274

W tym miejscu koniecznym jest również odwołanie się do danych staty-stycznych, ukazujących liczbę osób, na rzecz których zasądzono zadośćuczy-nienie za niesłuszne skazanie i ogólną jego wysokość na przestrzeni lat.

LataZadośćuczynienia w trybie art. 552 k.p.k. za niesłuszne

skazanie – §1 i 2

liczba osób łączna wysokość zasądzonych zadośćuczynień (zł)2009 6 95 5162010 32 1 022 7002011 19 651 6972012 23 638 6062013 32 714 0612014 18 697 7252015 32 1 423 9002016 70 2 727 817

I p. 2017 17 890 100Źródło: dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości28.

Od roku 2009 do pierwszej połowy 2017 roku prawomocnie zasądzono zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania na rzecz 249 osób w łącznej wysokości 8 862 122 zł. Liczba osób niesłusznie skazanych, wobec których zasądzono odszkodowanie na przestrzeni lat 2009 – 2016 kształtowała się na poziomie od 6 do 70. Najwięcej osób, niewątpliwie niesłusznie skazanych, którym zasądzono zadośćuczynienie było w roku 2016 (70 osób), zaś najmniej w roku 2009 (6 osób). Najniższa łączna kwota zadośćuczynień została zasą-dzona w roku 2009 – 95 516 zł, a najwyższa w roku 2016 – 2 727 817 zł. Wyraźny wzrost notowany jest od 2010 r. (32 osób). Następnie w roku 2016, który był rokiem rekordowym, co do liczby osób niesłusznie skazanych i wy-sokości zasądzonych zadośćuczynień.

Wyraźnie jednak widać, że niesłuszne skazania występują – biorąc pod uwagę liczbę rozpoznawanych spraw w całym kraju – sporadycznie, a wyso-kość zasądzanych zadośćuczynień jest raczej umiarkowana. Charaktery-styczne przy tym jest to, że systematycznie rośnie liczba osób niesłusznie skazanych, którym zasądzono zadośćuczynienie oraz łączna wysokość zasą-dzonych zadośćuczynień.

Jak wynika z przedstawionych statystyk, problem ten nie traci na aktu-alności a wręcz narasta. Trudno jest jednak wskazać przyczynę wzrostu licz-

28 https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie (data dostępu:1 lute-go 2018 r.).

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania... 275

by osób niesłusznie skazanych – czy jest to wynikiem wzrostu błędów wymia-ru sprawiedliwości czy też wzrostu świadomości prawnej społeczeństwa. Oceniając w tym kontekście obowiązujące regulacje prawne należy stwier-dzić, że gwarantują one możliwość dochodzenia roszczeń od Skarbu Państwa przez osoby niesłusznie skazane, chociaż jak już wspomniano powyżej, ko-niecznym jest wprowadzenie przez ustawodawcę zmian.

Bibliografia

Bulsiewicz A., Charakter prawny roszczeń odszkodowawczych za niesłuszne skazanie i oczywiście bezzasadne tymczasowe aresztowanie, „Państwo i Prawo” 1965, z. 12.

Cioch P., Odpowiedzialność Skarbu Państwa, 2007. Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2014.Sarnecki P. (red.), Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005.Woźny T., Charakter prawny postępowania.

Akty prawne

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 ze zm.Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych ONZ, Dz.U. z 1977 r. Nr 28,

poz. 167 zał.Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459

ze zm.).Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2017 r.

poz. 1904).

Orzecznictwo

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1991 r., V KRN 475/90, OSNKW 10-12/1991, poz. 52.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.10.2010 r., sygn. akt II KK 196/10, OSNwSK 2010/1/1973.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., II KK 69/15, Legalis nr 1200364.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1983 r., IV KZ 120/83 – OSNPG z 1984 r. nr 4, poz. 35.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1991 r., I KZP 35/91, OSNKW 1992 r., z. 3–4, poz. 26.

Wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 r., sygn. akt I CK 131/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 40.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., sygn. akt II CSK 94/10, OSNC 2011/4/44.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., II CSK 94/10, LEX nr 672675.Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1965 r., I PR 203/65, OSPiKA 1966, nr 4,

poz. 92.Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, LEX nr 141820.

Adrianna Szczechowicz276

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, LEX nr 738354. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 244/09, LEX nr 570118, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2015 r., WA 3/15, Legalis nr 1259827. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 września 2005 r., II AKa 145/05,

OSA 2006, Nr 8, poz. 48.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 lipca 2016 r., II AKa 176/16, Legalis

nr 1508916.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 maja 2015 r., II AKa 148/15, Legalis

nr 1359225.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 12 marca 2008 r., II AKa 36/08, LEX nr

399959.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 czerwca 2016 r., II AKa 121/14, LEX

nr 1496519.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 października 2015 r., II AKa 172/15,

Legalis nr 1445864.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 sierpnia 2007 r., II AKa 235/07, OSN

PiPr 2008 r., z 6.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie: z dnia 07 lutego 2012 r., II AKA 2/12, KZS

2012/2/42.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 listopada 2014 r., II AKa 178/14, Le-

galis nr 1093064.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 października 2013 r., II AKa 192/13,

Legalis nr 747078.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2007 r., II AKa 148/07,

KZS 2007/10/60.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 marca 2013 r., II AKA 301/12.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2014 r., II AKa 342/14,

Legalis nr 1169074.Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2017 r., II AKa 453/16, Legalis

nr 1591896.

Inne żródła

Dane statystyczne Ministerstwa Sprawiedliwości – https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-sta-tystyczna/opracowania-wieloletnie, dostęp dnia 1 lutego 2018 roku.

Summary

Determination of the amount of compensation for unjustified convictions in reference to a court practice

Key words: compensation, unjustified convictions, punishment, harm.

An unjust punishment for imprisonment is the premise for applying for compensation. The analysis of issues related to the problem of due compen-sation due to unlawful deprivation of liberty in a criminal trial is inseparably

Określenie wysokości zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego skazania... 277

connected with civil law, in particular by the claimant’s compensation or compensation for damages suffered or injuries suffered. The State Treasury is responsible for the damage caused. In the published case law of the Supre-me Court and the appellate courts regarding compensation, the analysis of the amount of the analysis was made for the purposes of this study. There have been several comments on the possibility of applying substantive civil law provisions in connection with the assessment of the legitimacy of cla-iming compensation and redress or calculating their amount.