www.bundesheer.at

SCHUTZ& HILFE

ÖSTERREICHISCHES BUNDESHEERHeeresgeschichtliches Museum

1030 Wien, Arsenal

Tel: +43 1 79561-0Fax: +43 1 79561-17707Internet: www.hgm.or.at

Od wojny trzydziestoletniej do księcia Eugeniusza.Tło historyczneHistoria siedemnastowiecznej Europy naznaczona była dwoma wielkimi konfliktami. Jeden z nich to kon-frontacja państw protestanckich i katolickich. Jej kulminacją była wojna trzydziestoletnia (1618-1648), która ogarnęła niemal wszystkie kraje kontynentu. Drugi konflikt to wybuchająca wciąż na nowo wojna z Osmana-mi, którzy w drugiej połowie stulecia zaczęli napierać z będących pod ich panowaniem terenów na Bałkanach dalej na zachód. Na zachodzie kontynentu Francja pod panowaniem Ludwika XIII i Ludwika XIV próbowała uzyskać hegemonię w Europie i dążyła do ograniczenia wpływów habsburskich w Hiszpanii oraz w krajach niemieckich. Skutkiem tego były nie tylko wojny Francji z Hiszpanią, ale i podboje Francji nad Renem oraz jej sojusz z Wysoką Portą. Nowe potęgi gospodarcze, Anglia i Holandia, również włączyły się do działań wojennych. W toczonej przeciwko Hiszpanii wojnie o niepodległość Niderlandów wykształciła się nowa for-ma prowadzenia działań wojennych opierająca się na przeprowadzonej przez dynastię orańską reformie wojska, które na skutek wprowadzenia szkoleniowego drylu stało się bardziej zwrotne i wytrzymałe. Wojska cesarskie, które aż do początku stulecia nie były jednolicie wyposażone i werbowano je tylko na czas trwa-nia kampanii, zostały przekształcone w opłacaną stałym żołdem armię zawodową. Z powodu chronicznych kłopotów pieniężnych cesarza, finansowanie takich mas wojska zapewniali tzw. przedsiębiorcy wojenni, jak na przykład generalissimus książę Meklemburgii Albrecht von Wallensteinem. Traktaty pokojowe zawarte w Osnabrück i Münster z r. 1648 zakończyły wojnę trzydziestoletnią.

Turcy Osmańscy, zupełnie inaczej zorganizowani a także wyposażeni w broń, do jakiej Europejczycy nie byli przyzwyczajeni (łuki refleksyjne i strzały) od lat sześćdziesiątych [XVII w.] wznowili swoją ekspansję na Zachód i zostali pobici 1 sierpnia 1664 r. pod Szentgotthárd nad Rábą (Mogersdorf). Jednak dopiero dwadzieścia lat później osmańska ekspansja weszła w decydującą fazę, kiedy to turecka armia pod dowództ-wem wielkiego wezyra Kary Mustafy w lipcu 1683 r. dotarła aż pod Wiedeń. Zagrożenie cesarskiej rezydencji i stolicy oznaczało niebezpieczeństwo dla całej Europy środkowej. Odsiecz Wiednia dokonana przez zjed-noczone siły cesarskie, polskie i wojsk Rzeszy 12 września 1683 r. była zwrotem i początkiem tureckiego odwrotu. Na mocy pokoju w Karłowicach, zawartego w 1699 roku po decydującej bitwie pod Zentą nad Cisą (1697) udało się odzyskać większą część Węgier i cały Siedmiogród. Sukcesy te były zasługą militarnego ge-niuszu i dyplomatycznej zręczności księcia Eugeniusza Sabaudzkiego (1663-1736), który położył podwaliny pod mocarstwową pozycję Austrii w pierwszej tercji XVIII w.

Dru

ck: B

MLV

S/H

eere

sdru

cker

ei R

10-

0640

www.bundesheer.at

SCHUTZ& HILFE

Najważniejsze obiektyW tej początkowej według chronologii muzeum sali pierwsza część zawiera przykłady uzbrojenia i wyposażenia cesarskiej armii przed wybuchem wojny trzydziestoletniej. Strój szlacheckiego oficera można oglądać na dwu portretach (feldmarszałka Gallasa i nieznanego z nazwiska wodza) umieszczonych po obu stronach wejścia. W witrynie po prawej stronie pięć małych obrazów olejnych autorstwa Hansa von Aachen przedstawia wojny cesarza Rudolfa II (1552-1612) z Turkami.

W sąsiadującej części drugiej na miedziorytach Jacoba de Gheyna umieszczonych w rogach po lewej i pra-wej stronie można dokładnie obejrzeć sposoby posługiwania się muszkietem i piką na początku XVII w. Bro-nie te wystawione są także w witrynach albo jako obiekty wolnostojące. Dwie witryny z manekinami ukazują wyposażenie cesarskich oddziałów pieszych (po lewej) i jazdy (po prawej).

W części trzeciej dominuje postać Wallensteina (popiersie z brązu autorstwa A. Breneka, 1876, pośrodku). W witrynie po lewej, pod oknami, znajduje się własnoręcznie sporządzony rozkaz Wallensteina do feldmarszałka Pappenheima, który poległ w bitwie pod Lützen w 1632 r. W tej części rozpoczyna się seria obrazów batalisty-cznych namalowanych przez holendra Peetera Snayersa na zlecenie cesarskiego feldmarszałka księcia Oc-tavio Piccolomini. Przedstawiono na nich najważniejsze bitwy wojny trzydziestoletniej, widać tu interesujące szczegóły z zakresu wojskowości i historii kultury. Umieszczony na środkowej ścianie z obrazami obraz P. Meulenera przedstawia śmiertelne zranienie króla szwedzkiego Gustawa Adolfa w bitwie pod Lützen w 1632 r. Na stojakach obrotowych umieszczono miedzioryty przedstawiające najważniejsze wydarzenia i portrety biorących w nich udział władców i dowódców.

W częściach od piątej do siódmej zwiedzający mogą oglądać broń, sztandary, ubiory i obrazy z okresu wojen z Turkami. Duża witryna pośrodku zawiera osmańskie uzbrojenie, nakrycia głowy i oznaczenia rangi (końskie ogony). Na jej tylnej ścianie umieszczono monumentalny obraz nieznanego autora przedstawiający odsiecz Wiednia (12 września 1683 r.).

W przejściu do części 6 (po lewej) w witrynie ściennej oglądać można kurtkę mundurową żołnierza ok. r. 1690, będącą jednym z najstarszych mundurów. Fragment tureckiego namiotu stanowi tło dla tureckiego uzbrojenia umieszczonego w dużej witrynie ściennej po lewej, przed którą w małej witrynie umieszczona jest pieczęć sułtana Mustafy II będąca najważniejszym trofeum bitwy pod Zentą (1697). Odbicie zajętych przez Osmanów Budy (1686) i Belgradu (1688) oraz bitwy pod Mohaczem (1687) i Slankamen (1691) można prześledzić na obrotowych stojakach i na medalach umieszczonych w witrynie przyokiennej po prawej.

Siódma część sali rozpoczyna się dwiema witrynami, w których wystawione są sztandary (po prawej czer-wony sztandar Regimentu Dragonów ks. Eugeniusza Sabaudzkiego Nr 13). Pomieszczenie to poświęcone jest pamięci ks. Eugeniusza Sabaudzkiego, którego portret jako starca, autorstwa Jana Kupezky’ego, zamy-ka ekspozycję w tej sali. Całun i żałobne dekoracje, których używano podczas jednej z uroczystych mszy żałobnych za ks. Eugeniusza (zm. 21.04.1736 r.) wyeksponowano razem z noszoną przez niego półzbroją i buławą marszałkowską w dużej szklanej witrynie po prawej. Umieszczony obok obraz olejny przedstawia ks. Eugeniusza z podarowanymi mu przez papieża Klemensa XI w 1716 r. prezentami (poświęcony miecz i kapelusz). W witrynie środkowej znajdują się ubrania ks. Eugeniusza. Na ścianie między nimi wiszą medale i buława marszałkowska upamiętniające osobę krótko panującego cesarza Józefa I (1705-1711).