koncepcja „wojny nowej generacji” w ujęciu strategów ... · ukraińskiego rosyjska koncepcja...

I.ARTYKUŁYIROZPRAWY 13

Michał Wojnowski

koncepcja „wojny nowej generacji” w ujęciu strategów Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej

Zarys problemu badawczego

JednymzeskutkówrozpaduZSRRbyłgłębokipodział,którydokonałsięwśro-dowiskurosyjskichwojskowych.Częśćznichpozostaławiernasowieckiejdoktryniemilitarnejopartejnaczynnikachilościisiły,dopuszczająctylkominimalnąmoderniza-cjęjejtradycyjnychzałożeń,innizaśstalisięzwolennikaminowychpoglądów,popie-rając działania zmierzające do gruntownego zreformowania rosyjskich sił zbrojnych.WewspółczesnejRosjiprzedstawicieletychdwóchnurtówokreślilinajważniejszepro-blemynaukiowojskowości,wśródktórychnależywymienić: ewolucję statusubronijądrowej, rolę sił konwencjonalnychwpolityceobronnejFederacjiRosyjskiej (dalej:FR),tzw.wojnębezkontaktowązużyciembroniprecyzyjnegorażeniaizastosowaniemnowoczesnychtechnologiiinformatycznychnapoluwalkiorazszerokorozumianedzia-łaniaasymetrycznebędąceelementem„wojnybuntowniczej”1.

Przykładem syntezy tych założeń jest koncepcja tzw. wojny nowej generacji (ros. война нового поколения), którą zaprezentowano na łamach rosyjskich czaso-pismresortowychw2013r.Należypodkreślić,żenaZachodzieproblematykatastałasię przedmiotem szerszego zainteresowania profesjonalnych ośrodków analitycznych imediówwraz zwybuchemwojny na południowymwschodzie państwa ukraińskie-go, zwanej takżewojnąwDonbasie lubwojnąnoworosyjską.Wkontekście kryzysuukraińskiegorosyjskakoncepcja„wojnynowejgeneracji”zyskałanaZachodziemianowojnyhybrydowej(ang.hybrid warfare).Uznano,żejesttonowaformaprowadzeniawalki,którastwarzapoważnezagrożeniebezpieczeństwapaństwczłonkowskichNATO iUniiEuropejskiej.Wśródekspertówpanujeprzekonanie,żejejgłównącechąjestskoor-dynowaneużycieśrodkówdyplomatycznych,wojskowych,humanitarnych,ekonomicz-nych,technologicznychiinformacyjnych.Podkreślająoni,żeoperacjerosyjskiecharak-teryzująsięumiejętnąkombinacjąwspomnianychczynników,profesjonalizacjądziałańinformacyjnychorazszerokąsferąpsychologicznegooddziaływania,co,wedługnich,jestnowymsposobemprowadzeniawalki.Rosjaniewykorzystująnadużąskalędziała-niadyplomatyczne,„przykrycie”informatyczneiradioelektroniczne,sąaktywniwcy-berprzestrzeni,starająsięjaknajdłużejukrywaćprowadzenieoperacjiwywiadowczych iwojskowych.Wszystkotoodbywasięwpołączeniuzwywieraniemsilnychnaciskówekonomicznych2.

1 T.W.Grabowski,Rosyjska siła. Siły Zbrojne i główne problemy polityki obronnej Federacji Rosyjskiej w latach 1991–2010,Częstochowa2011,s.49;B.H.Конышев,A.A.Сергунин,Дискуссии о войнах будущего в российском экспертно–аналитическом сообществе: мифы и реальность, „Проблемы национальнойстратегии”2013,nr4,s.100–114;R.McDermott,The Brain of the Russian Army: Futuristic Visions Tethered by the Past,„JournalofSlavicMilitaryStudies”2014,nr27,s.4–35;B.Renz,Russian Military Capabilities after 20 Years of Reform,„Survival:GlobalPoliticsandStrategy”2014–2015,nr56,s.61–84.

2 Zob. na przykład:M. Fryc,Polska strategia obronności wobec zagrożenia militarnego z elementami „wojny hybrydowej”, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015, nr 33, s. 61–62; D. Mastriano, D. O’Malley,

14 PRZEGLĄDBEZPIECZEŃSTWAWEWNĘTRZNEGO13/15

Artykułmanaceluprzedstawieniegenezyigłównychzałożeńrosyjskiejkoncepcji„wojnynowejgeneracji”,zeszczególnymuwzględnieniemznaczeniawalkiinformacyj-nej, roli sił specjalnychorazwykorzystania nowoczesnych technologiiwdziałaniachwojennych.Zamiaremautorajesttakżepróbaudzieleniaodpowiedzinapytania:czyza-łożeniakoncepcji„wojnynowejgeneracji”,zwanejnaZachodziewojnąhybrydową,sąrzeczywiściezałożeniaminowatorskimiorazczyznajdująodzwierciedleniewewspół-czesnejrosyjskiejpraktycewojskowej.

Wartykulewykorzystanoprzedewszystkimrozprawyautorstwarosyjskichwoj-skowychzwiązanychzeSztabemGeneralnymSiłZbrojnychFRorazpodległymimuinstytucjaminaukowo-badawczymi:CentrumStudiówWojenno-StrategicznychSztabuGeneralnegoSiłZbrojnychFR iWojskowąAkademiąSztabuGeneralnegoSiłZbroj-nych FR3. Teoretyczne rozważania rosyjskich ekspertów starano się skonfrontować zróżnorodnymimateriałamidotyczącymiprzebieguwojnynapołudniowymwschodzieUkrainywytworzonymiprzezstronęrosyjskąiukraińską.Sięgniętotakżedoprzekazówmedialnych, analiz i raportówpowstałychwpaństwach członkowskichNATO iUniiEuropejskiej.

Anatomia wojny nowej generacji

Geneza i główne założenia

Zarys koncepcji wojny nowej generacji został po raz pierwszy przedstawiony 25 stycznia 2013 r. przez generała armii Walerija Gierasimowa, szefa Sztabu Ge-neralnego Sił Zbrojnych FR. Jego wystąpienie, którego treść podano do publicz-nejwiadomości 27 lutego 2013 r., odbyło się podczas konferencjw gmachuAkade-miiNaukWojskowychwMoskwie.Generałpodkreślił, żeprzebieg tzw.kolorowychrewolucji w Afryce i na Bliskim Wschodzie unaocznił zmiany, które dokonały się wsposobachprowadzeniawojen,costanowipoważnewyzwaniedlanaukwojskowych.Precyzyjneokreśleniegranicymiędzypokojemawojnąprzestałobyćmożliwe.Klasycz-nyparadygmatwojnysprowadzającysiędopokonaniasiłzbrojnychnieprzyjaciela,za-jęciajegoterytoriumizłamaniajegowolioporuustępujesystematycznemurozkładowistrukturwrogiegopaństwaprowadzonemuzapomocąrealizacji„strategiidziałańpośred-

A U.S. Army War College Analysis of Russian Strategy in Eastern Europe, an Appropriate U.S. Response, and the Implications for U.S. Landpower,Carlisle2015,s.47–57;O.Tamminga,Hybride Kriegsführung. Zur Einordnung einer aktuellen Erscheinungsform des Krieges,„StiftungWissenschaftundPolitikAktuell”2015,nr27,s.1–4;C.Major,Ch.Mölling,Eine hybride Sicherheitspolitik für Europa. Resilienz, Abschreckung und Verteidigung als Leitmotive,„StiftungWissenschaftundPolitikAktuell”2015,nr31,s.1–4.WnomenklaturzeNATOopróczamerykańskiegoterminu„wojnahybrydowa”stosowanesątakżetakieokreślenia,jak„wojnaniekonwencjonalna”(ang.unconventional war),„wojnaograniczona”(ang.limited war)lub„wojnazastępcza”(ang.proxy war). Zob. L. Freedman,Ukraine and the Art of Limited War, „Survival:Global Politics andStrategy”,2014–2015,nr56,s.7–38.Por.O.Jonsson,R.Seely,Russian Full–Spectrum Conflict: An Appraisal After Ukraine,„TheJournalofSlavicMilitaryStudies”2015,nr28,s.1–22.

3Szerzejna temat tych instytucji i ichznaczeniawsiłachzbrojnychZSRR iFRzob.F.Umbach,Das rote Bündnis: Entwicklung und Zerfall des Warschauer Paktes 1955 bis 1991, Berlin 2005, s. 32, 39; S.J. Main, The ‘Brain’ of the Russian Army: The Centre for Military-Strategic Research, General Staff (TsVSI GSh), 1985–2000,„JournalofSlavicMilitaryStudies”2000,nr13,s.47−62;С.Г.Чекинов,Центр военно-стратегических исследований Генерального штаба Вооруженных Сил Российской Федерации. История и современность, „Военнаямысль” 2010, nr 1, s. 3−5;M.A. Гареев,Итоги деятельности Академии военных наук за 2013 год и задачи академии на 2014 год,„ВестникАкадемиивоенныхнаук”2014,nr1,s.7–14.


nich”(ros.стратегия непрямых действий),wwalcerównoznacznejzzastosowaniem wwalce„środkówniemilitarnych”(ros.невоенные средства).WedługGierasimowaprzybierająonepostaćdziałańocharakterzepolitycznym,ekonomicznym,informacyjnym ihumanitarnym,któreprowadzisięwrazzwykorzystaniem„potencjałuprotestu”wśródspołeczeństwpaństwstanowiącychcelagresji.Generałdoprecyzował,żedziałania temogąpolegaćnaizolacjipolitycznej,sankcjachekonomicznych,blokadzieszlakówko-munikacjimorskiej,lotniczejilądowej,straszeniuużyciemsiły,anawetwprowadzeniukontyngentumiędzynarodowychsiłpokojowychpodpretekstemobronyprawczłowie-ka.Szczególnemiejscewtakpojętejkoncepcjiprowadzeniadziałańwojennychzajmująniejawneprzedsięwzięciaocharakterzemilitarnym,wtymoperacjesiłspecjalnych,orazśrodkiwalkiinformacyjnej4.Uważaonrównież,żepowdrożeniuśrodkówniemilitar-nychnastępujewłaściwafazawojnynowejgeneracji.Działaniazbrojnesąinicjowanew okresie pokoju przezwykorzystanie niewielkich,mobilnych zgrupowańwojsk lubformacji nieregularnych, bez uprzedniegowypowiedzeniawojnywrogiemu państwu.Walkaprzybieraformęwysokomanewrowych,bezkontaktowychdziałańrealizowanychprzezróżneformacjezbrojne,wtymsiłyspecjalne.Głównymcelemwojnyjestznisz-czeniemilitarno-ekonomicznego potencjału zaatakowanego państwa przy zastosowa-niukrótkotrwałych,precyzyjnychuderzeńw infrastrukturękrytyczną.Ataknastępujeprzez uderzenia na siły zbrojne i obiektywrogiego państwa znajdujące się na całymterytorium, zsynchronizowane w czasie i z uwzględnieniem miejsca.Walkę zbrojnącharakteryzujeużycienaszerokąskalębroniprecyzyjnegorażenia(ros.высокоточное оружие–ВТО),robotykiorazinnychnowoczesnychrodzajówuzbrojenia.Dochodzirównieżdoszerokiegozastosowaniasiłoperacjispecjalnych.Walka toczysięrówno-cześnienalądzie,morzuiwpowietrzu,kierowaniesiłamizbrojnymiiichdziałaniamizaśodbywasięwjednejprzestrzeniinformacyjnej.Wkonfrontacjibierzerównieżudział tzw.komponentwojskowo-cywilny,czyliformacjeparamilitarneiróżnegorodzajugru-pyocharakterzezbrojnym.Realizowanajesttakżetzw.strategiadziałańpośrednich,copowodujeprzeniesieniekonfliktuwsfery,wktórychprzeciwnikniemawystarczającegopotencjałudojegorozstrzygnięcia(pozwalatonazneutralizowaniejegoprzewagi)5.

Koncepcjawojnynowejgeneracjistałasięrównieżprzedmiotemrozważańdwóchwybitnych ekspertówwojskowych: pułkownika Siergieja Czekinowa (odmaja 2009 r.zajmujeonstanowiskodyrektoraCentrumStudiówWojenno-StrategicznychSztabuGe-neralnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej) i generała lejtnantaw stanie spoczynkuSiergiejaBogdanowa,którypełniłanalogicznąfunkcjęwlatach1991–19946.Wojskowieksperci wspólnie dokonali oceny tendencji, któremają dominowaćwwalce zbrojnej wXXIwieku.Według nichw bieżącym stuleciu nastąpił wzrost znaczenia broni skon-

4B.Герасимов,Ценность науки в предвидении,„Военно-промышленныйкурьер”2013,nr8,s.2;G.Persson,C.VendilPallin,Setting the Scene. The View From Russia,w:A Rude Awakening. Ramifications of Russian Aggression Towards Ukraine, N. Granholm, J.Malminen,G. Persson (red.), Stockholm 2014, s.31–33.Por.B.Герасимов,Роль Генерального штаба в организации обороны страны в соответствии с новым Положением о Генеральном штабе, утверждённым Президентом Российской Федерации,„ВестникАкадемиивоенныхнаук”2014,nr1,s.14–23.

5B.Герасимов,Ценность науки в предвидении…,s.3;J.Berzins,Russia’s New Generation Warfare in Ukraine: Implications for Latvian Defense Policy,Riga2014, s. 3−5; J.Beskid,Vojna novej generácie realizovaná na Kryme,w:5. Medzinárodná vedecká konferencia Národná a medzinárodná bezpečnost. Zborník vedeckých a odborných prác,B.Ďurkech (red.)LiptovskýMikuláš 2014, s. 24−33.Odnośnie do strategiidziałańpośrednichzob.B.LiddellHart,The Strategy of Indirect Approach,NewYork1964.

6 С.Г. Чекинов,Центр военно-стратегических исследований…, s. 3; S.J.Main,The ‘Brain’ of the Russian Army…,s.49−50.


struowanej na podstawie sztucznej inteligencji, nanotechnologii, zrobotyzowanych kom-pleksach i nowych zasadach fizycznych, czyli broni perspektywicznej generacji. Chodziszczególnie o broń geofizyczną (która umożliwia oddziaływanie na litosferę, atmosferę ijonosferę,wpływanienazmianyklimatyczneierupcjęwulkanów,inicjowanietrzęsieńzie-miigwałtownychzjawiskpogodowych),brońwiązkową,laserową,plazmowąipsychotro-niczną.Ponadtowopiniiautorówrozwójtechnologicznyprzyniósłistotnywzrostroliwojsk,sił iśrodkówdziałającychwsferzepowietrznej ikosmicznejorazzwiększenieznaczeniainformacjiwdziałaniachzbrojnych.Nastąpiłazmianaczasowychparametrówwalki,czyliskrócenieczasuprzygotowaniaoperacjiprzezstosowaniesiłstałejgotowościorazskrócenieczasudziałańbojowych.Stałosiętomożliwedziękiprzejściudoglobalnych,sieciowychsystemówkierowaniawojskamiiichdziałaniami,zeszczególnymuwzględnieniemśrodkówwalkiinformacyjnej.Wnowychrealiachkonfrontacjiocharakterzemilitarnymnajważniej-szezadaniasąrealizowaneprzezniewielkie,mobilnesiłyspecjalne7.

Czekinow i Bogdanow, uwzględniając tezyWalerijaGierasimowa, przedstawili wpaździerniku2013r.własnąkoncepcjęwojnynowejgeneracji.Zaproponowanyprzeznichmodelskładasięzośmiunastępującychfaz:

1) prowadzeniedziałańasymetrycznychwceluosłabieniaprzeciwnikaistworzeniasprzyjającychwarunkówułatwiającychinterwencjęprzezzastosowanieśrodkówinformacyjnych,psychologicznych,dyplomatycznychiekonomicznych,

2) dezorientacja dowództwa armii oraz politycznego przywództwa kraju stanowiącegoobiektagresjizapomocąkombinacjijawnychitajnychoperacjispecjalnychprowadzonychzapośrednictwemmediów,dyplomacji iagencjipozarządowych. Operacje te polegają przede wszystkim na wykorzystaniusprzecznościwstanowiącymobiektagresjikrajuiwprowadzeniufałszywychinformacji, danych, instrukcji oraz rozkazów do przestrzeni informacyjnejwspomnianychpodmiotów,

3) zastraszanie,oszukiwanieikorumpowanieprzedstawicielielitprzywódczychiwojska.Działanietomadoprowadzićdozłamaniawolioporunieprzyjacielaorazzdezintegrowaniajegostrukturdowodzenia,

4) zastosowanienaszerokąskalęróżnorodnychśrodkówpropagandywpływają-cychnawzrostnastrojuniepewnościipoczuciazagrożeniawspołeczeństwie.Efekttenjestpotęgowanym.in.przezdziałaniadywersyjneiwywrotowepro-wadzoneprzezróżnegrupyzbrojneiorganizacjeparamilitarne,

5) ustanowienie strefy zakazu lotów nad terytorium zaatakowanego państwa,blokada dróg, mostów i węzłów komunikacyjnych, wykorzystanie prywat-nychorganizacji o charakterze zbrojnymoraz grup złożonych z przeciwni-kówustrojuspołecznegoiporządkupolitycznegokrajustanowiącegoobiektagresji,

6) rozpoczęciedziałańzbrojnychpoprzedzonychakcjąrozpoznawcząiwywia-dowcząprowadzonąprzyużyciuróżnorodnych technologii i środków(ope-racje sił specjalnych, wywiad radioelektroniczny, użycie wywiadowczych inawigacyjnychśrodkówkosmicznych),

7) wdrożeniedziałańzbrojnychwjednejprzestrzeniinformacyjnejgwarantującej

7B.H.Горбунов,C.A.Богданов,О характере вооружённой борьбы в ХХI веке,„Военнаямысль”2009,nr3,s.5−6.Por.А.И.Владимиров,Основы общей теории войны. Часть I: Основы теории войны,Mocква2013, s. 379−470; И.Н. Воробьев, B.A. Киселев, Эволюция принципов военного искусства, „Военнаямысль”2008,nr8,s.2−9.


zespołowąświadomośćsytuacyjną,coumożliwiakierowaniedużąilościąróż-norodnychsiłiśrodkówwwalcemiędzyinnymidziękiwsparciuzkosmosu,

8) przejęciekontrolinadpunktamioporunieprzyjacielaizniszczenieocalałychjednostekwroga,przywykorzystaniusiłspecjalnych,którychzadaniepoleganarozpoznaniupotencjałuizdolnościbojowychprzeciwnika,anastępnieprze-kazaniuprecyzyjnychdanychdotyczącychpozycjiipołożeniapunktówoporunieprzyjaciela.Umożliwia to uderzenie z zastosowaniem broni precyzyjne-gorażenia,copowodujezniszczeniewszelkichmiejscoporu.Ostatnimeta-pemdziałańjestmetodycznezajmowaniewrogiegoterytoriumprzezwojska lądowe8.

Jakwynikazrozważańrosyjskichwojskowych,wkoncepcjiwojnynowejgene-racji szczególną rolę przypisuje się wykorzystaniu „potencjału protestu”, działaniomsiłspecjalnychorazpowszechnemuzastosowaniunowoczesnychrozwiązań technolo-gicznychwpostacibroniprecyzyjnegorażenia.Dlategoteżtymtrzemaspektomnależy poświęcićwięcejuwagi.

Walka informacyjna a „potencjał protestu”

Podczas swojegowystąpienia generałWalerijGierasimowpodkreślał rolę dzia-łańasymetrycznychnakażdymetapiekonfliktu.Zaliczyłdonichm.in.wykorzystanie tzw.potencjałuprotestu,czyliopozycjiwewnętrznejwdanymkraju9.Interesującespo-strzeżeniadotyczącesposobóworganizowaniaantysystemowychruchówwspołeczeń-stwiedanegopaństwa,które,odpowiedniowykorzystane,mogąposłużyćdojegodesta-bilizacji,zawierająteoretycznerozprawyrosyjskichwojskowychorazekspertówresortuobronyFR.Zaktywizowaniaiwykorzystania„potencjałuprotestu”wkrajuprzeciwni-kadokonujesię, stosującśrodkisterowaniaspołecznego,w tymwalki informacyjnej. Wujęciurosyjskichekspertówwalkatatoodrębnyrodzajkonfrontacjiprowadzonejzapośrednictwemśrodkówinformacyjno-technicznychi informacyjno-psychologicznychw różnych sferach działalności państwa (politycznej, ekonomicznej, dyplomatycznej,humanitarnej,wojskowej)orazwojny10.

Abystworzyćiwykorzystać„potencjałprotestu”,koniecznejest,zdaniemrosyj-skichekspertów,zastosowaniespecjalnychtechnologii,któreokreślająwspólnymmia-nemmiękk i e j s i ł y (ros.мягкая сила).Termintenjestrosyjskąadaptacjąokreśleniasoft power,któreodnosisiędokoncepcjiamerykańskiegopolitologaJosephaS.Nye'a.Wedługniego soft power to zdolność jakiegośpaństwadowpływanianapreferencje innychkrajówwtakisposób,abydziałałyonezgodniez jegointeresemnarodowym,osiąganajedynieprzezodwoływaniesiędojegoautorytetuipozycjimiędzynarodowej.

8 С.Г. Чекинов, C.A. Богданов, О характере и содержании войны нового поколения, „Военнаямысль” 2013, nr 10, s. 13−25. Artykuł jest dostępny także w języku angielskim, zob. S.G. Chekinov, S.A.Bogdanov,The Nature and Content of a New Generation War,„MilitaryThought”2013,nr4,s.12−23.Por. С.Г. Чекинов, C.A. Богданов,Асимметричные действия по обеспечению военной безопасности России,„Военнаямысль”2010,nr3,s.13−22;С.Г.Чекинов,C.A.Богданов,Влияние непрямых действий на характер современной войны,„Военнаямысль”2011,nr6,s.3−13.

9B.Герасимов,Ценность науки в предвидении...,s.2.10Х.И.Сайфетдинов,Информационное противоборство в военной сфере,„Военнаямысль”2014,

nr7,s.39.Por.U.Franke,War by Non-military Means. Understanding Russian Information Warfare,Stock-holm2015, s.25.Szerzejna ten tematzob.T.L.Thomas,Dialectical Versus Empirical Thinking: Ten Key Elements of the Russian Understanding of Information Operations,„JournalofSlavicMilitaryStudies”1998,nr11,s.40–62.


Zdolnośćtajestopartanawszelkiegorodzajuaktywach(kultura,deklarowanewartościpolityczne,sposóbprowadzeniapolityki)warunkującychosiągnięcieokreślonychcelówstrategicznychdanegopaństwa,którewpływająnazmianypreferencji innychkrajówbezkoniecznościzastosowaniajakichkolwiekformnacisków11.Diametralnieodmiennąinterpretacjękoncepcji„miękkiejsiły”proponująanalitycyrosyjscy.WedługWładimiraKariakina,ekspertanaukowegoCentrumStudiówObronnychfunkcjonującegowRosyjskimInstytucieStudiówStrategicznychwMoskwie,„miękkasiła”totechnologiawalkigeopo-litycznejpozwalającanauzyskaniedominacjinadwrogimpaństwem.Procestendoko-nujesięprzezniejawneprzejęciecałkowitejkontrolinadmechanizmamiformułowaniai prowadzenia polityki zagranicznej iwewnętrznej danegopaństwa, jegogospodarki,kulturyitp.zapomocądziałańocharakterzemanipulacyjnymiwywrotowym.Wtymkontekścieobiektemtak rozumianejagresji stająsięprzedewszystkimelitypolitycz-nenieprzyjacielskiegokrajuorazjegostrukturysiłowe12.Abyuzyskaćwpływnapro-cesy decyzyjne zachodzącewpaństwie, konieczne jest,wedługNikołajaSiergiejewa(ekspertanaukwojskowychwWojskowejAkademiiWojskRakietowychStrategiczne-go Przeznaczenia im. PiotraWielkiegowMoskwie) iWiktoraKowalewa (uczonegowAkademii NaukWojskowych wMoskwie), stworzenie „organizacyjnych środkówpolitycznegonacisku”,czegonależydokonaćimetodamijawnymi, i tajnymi.Wopi-niiautorówpodtympojęciemnależyrozumiećm.in.zwerbowanieagenturywpływu13. Szczególneznaczenie tegoczynnikapodkreśliłprofesorSiergiejRastorgujew–anali-tykInstytutuProblemówBezpieczeństwaInformacyjnegoPaństwowegoUniwersytetu Moskiewskiegoim.M.Łomonosowa.Wwywiadziedlatygodnika„Litieraturnajagazieta” z23października2013r.zrównałoncelewojnyinformacyjnejzinnymirodzajamiwo-jen.WedługRastorgujewawszystkiewojnytocząsięozasobyinnychpaństw.Wprzy-padkuwojeninformacyjnychwalkatoczysięogrupyspołeczne:

(...)elitatoinstrument,rodzajklucza,którypozwoliuzyskaćdostępdotychzasobów.Najważniejszymczynnikiemjestposiadaniewtejelicieniezbędnejmasyagentówwpływu,których agresor rekrutuje spośród osóbmających egoistyczny i niewolniczy światopogląd.Tychludzinależyumieścićnakluczowychstanowiskach,któreumożliwiająosiągnięciemak-symalnegoefektuoddziaływaniainformacyjnego.Takiestanowiskaistniejąwsferzewładzy iśrodkówmasowegoprzekazu14.

11J.S.Nye,Soft Power: The Means To Success in World Politics,NewYork2004,s.5–10;R.Potocki, D.Miłoszewska,Rola soft power w środowisku międzynarodowym,w:Wymiary bezpieczeństwa na progu XXI wieku. Między teorią a praktyką,A.Zaremba,B.Zapała(red.),Toruń2010,s.47–61.

12B.B.Карякин,Стратегии непрямых действий, «мягкой силы» и технологии «управляемого хаоса» как инструменты переформатирования политических пространств, „Информационныевойны” 2014, nr 3, s. 29–30. Por. B.E. Лепский,Рефлексивный анализ технологий управляемого хаоса как оружия разрушения субъектности развития,„Рефлексивныепроцессыиуправление.Международный научно-практический междисциплинарный журнал” 2010, nr 10, s. 5–23. Por.B.H.Ляпоров,Реальна ли «мягкая сила» России?,w:Имидж России «после Крыма»: парадоксы информационной войны: материалы научной конференции кафедры российской политики факультета политологии МГУ имени М.В. Ломоносова 18 ноября 2014 г.,И.А.Василенко(red.),Москва2014,s.19–23.

13H.A.Сергеев,B.И.Ковалёв,Технология достижения политического господства с использованием «мягких» методов воздействия на основе организационного механизма «захвата в клещи» „Информационныевойны”2014,nr4,s.31–32.

14Cyt.za:C.Расторгуев,Информационные войны – угроза для цивилизации,„Литературнаягазета”2013,nr42[online],http://www.lgz.ru/article/-42-6435-23-10-2013/informatsionnye-voyny-ugroza-dlya-tsi-vilizatsii-/[dostęp:30VI2015].


Należy takżeuzyskaćkontrolęnad legalnymistrukturamipolityczno-społecznymiwpostacipartiipolitycznych,ruchówspołecznych,fundacjiiorganizacjipozarządowych,„niezależnymi”blogeramioraznadśrodkamimasowegoprzekazu,wtymmediamielek-tronicznymi. Analogicznie należy postąpić wobec wszelkich nielegalnych organizacjii podmiotów działajcychw danym państwie – przestępczości zorganizowanej, ruchówseparatystycznych,nacjonalistycznych,grupterrorystycznych,sektreligijnych,gruppół-kryminalnychisubkulturmłodzieżowych15.JakzauważaKariakin,ważnymnarzędziem,któreumożliwiaprowadzeniedziałańwywrotowych,sąwspółczesne,marginalnegrupyspołeczne.Wedługekspertaskupiająoneosobycharakteryzującesięniestabilnymświa-temwewnętrznym,brakiemtożsamościnarodowej,kulturowejireligijnejorazniemająceskrystalizowanychpoglądówpolitycznych.ZdaniemKariakinastająsięoneuczestnikamiróżnegorodzajuruchóworazdemonstracjiiłatwoulegająmanipulacji16.

Posiadającukształtowanew ten sposóborganizacyjne środkipolitycznegonaci-sku,należyzaichpośrednictwemprzeformatowaćmentalnąprzestrzeńspołeczeństwapaństwawrogiegow sposób korzystny dla agresora. Służy temuwalka informacyjnaprowadzonam.in.przyichpomocy.WedługAleksandraBaskina,naczelnikaWydziałuDowodzeniaWojskObronyPowietrzno-Kosmicznej,iIgoraTarasowa,ekspertaw27.CentralnymInstytucieNaukowo-BadawczymMinisterstwaObronyFR,walkatakamaprzedewszystkimnaceluzdemoralizowaniespołeczeństwaorazstworzeniewarunkówsprzyjającychodrzuceniureligii iwartościduchowychcharakterystycznychdlatożsa-mościnarodowejikulturydanegokraju.Koniecznejesttakżewytworzeniewśródludno-ściatakowanegopaństwanegatywnegostosunkudowłasnegodziedzictwakulturowego i tradycjihistorycznych.Wopinii rosyjskichwojskowychważnymnarzędziemsłużą-cym realizacji tego zadania jest manipulacja świadomością społeczną, umożliwiają-cawykreowanie atmosfery podejrzliwości, politycznych napięć i towarzyszącego imchaosu.Działanie tomadoprowadzićdodestabilizacjipolitycznych relacjipomiędzypartiami,organizacjamiorazruchamispołecznymi.Tozkoleipowinnosprzyjaćinicjo-waniunowychkonfliktówipogłębianiujużistniejącychorazspowodowaćzaostrzeniewalkipolitycznejirepresjiwobecopozycji,cowkonsekwencjipowinnodoprowadzićdowojnydomowej.Równie istotne jest obniżeniepoziomubezpieczeństwa informa-cyjnegowładzy iorganówadministracjipaństwowej,coskutkujedziałaniami idecy-zjaminegatywnymidlapaństwa.Służytemutakżedezinformowanieludnościnatematfunkcjonowaniaorganówrządowychiichdyskredytowanie.Zasadniczymcelemwalkiinformacyjnej jest jednak podważeniemiędzynarodowego znaczenia danego państwaorazspowodowanieszkódwnajważniejszychdlaniegosferachdziałalności(polityka,gospodarka,obronność,kulturaitp.)17.

Jak podkreślają rosyjscy eksperci, realizacji opisanychwyżej założeń służą re-alne lub fałszywe „powody informacyjne”, którychwykorzystanie pozwala kształto-waćnegatywny stosunek społeczeństwadowładzypaństwowej i reprezentujących jąinstytucji. Taki „powód informacyjny” może stanowić np. niesprawiedliwy wynikwyborów lub sprowokowane akty terroru powodujące panikę i brak bezpieczeństwa,

15H.A.Сергеев,B.И.Ковалёв,Технология достижения…, s. 32. Por.H.A.Сергеев,К вопросу об актуальности создания ситуационных центров слежения за социально-политической обстановкой в проблемных регионах в условиях комплексного применения «мягкой» и «жёсткой» силы,„Информационныевойны”2014,nr4,s.38–39.

16B.B.Карякин,Стратегии непрямых действий…,s.32–33.17A.B.Раскин,И.В.Тарасов,Информационное противоборство в современной войне,„Информационные

войны”2014,nr4,s.5.


co może przyczynić się do oskarżenia władz o nieudolność. Szczególnie pomocne wrealizacjistrategii„miękkiejsiły”sątzw.bombyinformacyjneiminyinformacyjne.Pierwszeznichpełniąfunkcjędetonatorównarastającegolawinowospołecznegonieza-dowolenia.Zkoleiminamiinformacyjnymimożnanazwaćwyciekilubpublikacjein-formacjikompromitującychdotyczącychnajważniejszychwdanympaństwiepolitykówlubdziałaczyspołecznych18.Nabaziepowszechnegoniezadowoleniasąorganizowaneprotesty,wystąpieniaorazaktyobywatelskiegonieposłuszeństwa.Sytuacjetakieprowo-kująwładzędoniepopularnychdziałań,jakchoćbydozastosowaniarozwiązańsiłowych,któreprowadządoeskalacjiprotestu.Wykorzystujączaistniałą sytuację,zapośrednic-twem„organizacyjnychśrodkówpolitycznegonacisku”agresorwprowadzadospołecz-nejświadomościargumentacjęuzasadniającąkoniecznośćzmianywładzy.Działanietojestpowiązanezlobbingiemagenturywpływupracującejnarzeczagresora,ulokowanej wbliskimotoczeniu lubwbezpośrednichkręgachwładzy,„niezależnych”ekspertów,dziennikarzy,autorytetówspołecznychitd.Naciskipolityczneprzybierająrównieżpo-staćnielegalnychdziałańwpostaci szantażu,wymuszenia, zastraszania, przekupstwaitp.Tozkoleiprowadzidopodjęciakorzystnychdlaagresoradziałańpolitycznych,copowodujedestabilizacjępaństwa19.

Warto podkreślić, że we współczesnej rosyjskiej literaturze przedmiotu zwra-ca uwagę powszechne używanie zachodnich terminów i określeń.Trzeba jednak pa-miętać, że adaptując zachodnie terminy (np. „działania pośrednie”, soft power,„działania asymetryczne”, „wojna informacyjna”, „wojna sieciowa”), Rosjanie kie-rują sięwłasnymi założeniami i logiką, przysposabiając je dowłasnych potrzeb.Za-bieg ten umożliwia z jednej strony maskowanie metod doskonalonych przez dzie-sięciolecia przez radzieckie służby specjalne, a z drugiej – ich sankcjonowanieprzez zapożyczanie i przysposabianie zachodnich osiągnięć do własnych celów, coumożliwia zarazem manifestowanie stosowania przez Rosję nowoczesnych metod iśrodkówwalki20.Opiniętępotwierdzaanalizawspomnianejtechnologiikonfrontacjigeopolitycznejokreślanejwspółcześniejako„miękkasiła”.Należyzaznaczyć,żeme-chanizmjejfunkcjonowanianieodbiegaodradzieckiejkoncepcji„aktywnychdziałań” (ros.активные мероприятия).WnomenklaturzeKGBpodtympojęciemrozumianotajne, ofensywne przedsięwzięcia o charakterze dezinformacyjnym, destabilizującym i agenturalnym,wynikające z aktualnych priorytetówpolitykiZSRR, których zamie-rzeniembyłouzyskaniewpływunaszerokiesferydziałalnościpolitycznejispołecznej winnychpaństwach.Jednymzelementówaktywnychdziałańbyładywersjaideologiczna(ros.идеологическая диверсия),określanatakżemianem„przewrotuideologicznego”21.

18 B.B. Карякин, Стратегии непрямых действий…, s. 32. Por. И.В. Шамин, Концептуальные особенности «стратегии непрямых геополитических действий» как «непрямой технологии» осуществления межгосударственного противоборства, „Вестник Нижегородского университетаим. Н.И. Лобачевского” 2011, nr 2, s. 312–317; tenże, Своеобразие «американского варианта» концептуальной модели ведения геополитической борьбы между государствами «стратегия непрямых геополитических действий»,„ВестникНижегородскогоуниверситетаим.Н.И.Лобачевского”2010,nr6,s.285.

19H.A.Сергеев,B.И.Ковалёв,Технология достижения…,s.32–34.20 J. Darczewska,Diabeł tkwi w szczegółach. Wojna informacyjna w świetle doktryny wojennej Rosji,

Warszawa2015,s.15,26.21 H. Romerstein, Disinformation as a KGB Weapon in the Cold War, „Journal of Intelligence

History” 2001, nr 1, s. 54–67; R. Godson, R.H. Schultz, Dezinformatsia. Active Measures in Soviet Strategy,NewYork1984,s.7–34,111–149;R.Godson,R.H.Schultz,’Active Measures’ in Soviet Strategy, w:Soviet Foreign Policy in a Changing World,R.F.Laird,E.P.Hoffman(red.),NewYork1986, s.207–


Według autorów Słownika kontrwywiadu KGB wydanego w 1972 r. przezWyższąSzkołęKGBim.FeliksaDzierżyńskiegowMoskwiedywersjaideologicznastanowi-łagłównyrodzajdziałalnościwywrotowejocharakterzeagitacyjno-propagandowym iwywiadowczo-organizacyjnymprowadzonejprzezsłużbyspecjalnelubinneinstytu-cje,abyzdestabilizowaćpolitycznyispołecznyporządekwdanympaństwie.Dywersjęideologicznąprowadzonozapomocąśrodkówpropagandywywrotowejocharakterzeideologicznymipolitycznymorazprzeztworzenie,finansowanieikierowaniedziałalno-ściąróżnegorodzajuorganizacjiinielegalnychgrupopozycyjnych.Zasadniczymcelemdywersjiideologicznejbyładestrukcjanajważniejszychdziedzinaktywnościspołecznej,takichjakreligia(lubideologia),polityka,ekonomia,moralność,prawo,kulturainauka.Miało todoprowadzićdocałkowitegoosłabieniapaństwaipozbawieniagozdolnościobronnychwprzypadkudokonaniainwazjizbrojnej22.

Problematyka dywersji ideologicznej oraz przewrotu ideologicznego stała sięobiektembadańprowadzonychnaZachodziedziękidziałalnościpublicystycznejJurijaBezmienowa(wUSAznanyjakoThomasDavidSchuman),funkcjonariusza1.ZarząduGłównegoKGBibyłegokorespondentaRIANovosti,któryprzekazałwieleinteresu-jących informacji dotyczących przewrotu ideologicznego dokonywanego z inspiracjiKGBw krajachTrzeciego Świata i USA23.Według Bezmienowa pojęcie dywer s j ii deo log i czne j wnomenklaturzeKGBoznaczałoodwrócenieuwagispołeczeństwadanego kraju odwrogiej działalności skierowanej przeciwko niemu,mającej na celudokonanierozkładujegotradycji,religii,kultury,naukiiideologiilubprzeformatowanietychczynnikówwtakisposób,abyofiaraagresjiprzyjęławrogietreści,afirmującjejakowłasne.Naprzewrótideologicznybyłynarażonegłówniespołeczeństwapaństwdemokratycz-nych,wktórychnieistniałacenzura.NaprzykładwStanachZjednoczonychodbywałosiętozapośrednictwemmediówbądźorganizacjiwspieranychifinansowanychprzezKGB,bądźteżprzeztworzeniezideologizowanychkierunkówstudiów(wprowadzeniewykładówzmarksizmu-leninizmunaniektórychuczelniach).Wykorzystywanorównieżaktywnośćtzw.pożytecznychidiotów24.Mniejpodatnenaoddziaływaniebyłynatomiastpaństwatotalitarnedysponującerozbudowanymsystememkontrolispołeczeństwa,któ-

219; L. Pawlikowicz,Organizacja, zadania oraz wybrane problemy funkcjonowania legalnych rezydentur zagranicznych wywiadu KGB w latach 1954–1991, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wydaniespecjalne”,Warszawa2013,s.137.

22 Контрразведывательный словарь,Л.В.Каленская,Ю.И.Смирнов(red.),Москва1972,s.90–91.Zob.przykładytegorodzajudziałańwSNIE 11/2-81, May 1981, Soviet Support for International Terrorism and Revolutionary Violence,w:CIA’s Analysis of the Soviet Union 1947–1991. A Documentary Collection,G.K.Haines,R.E.Legget(red.), Washington2001,s.105–108.

23T.D.Schuman,Love Letter to America,LosAngeles1984,s.7–15.Por.R.Shultz,The Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons, Stanford1988, s. 115–187; D.S.Papp,Soviet Unconventional Conflict Policies and Strategies in the Third World ,„TheJournalofConflictStudies”1988,nr8,s.26–59.J.Bezmienowprzedstawiłmetodydezinformacjiorazmanipulacjiaudytoriumzachodnichspołeczeństwwodrębnymopracowaniu,zob.T.D.Schuman,No Novosti is Good News, LosAngeles1985.

24T.D.Schuman,Love Letter…,s.21–22,24–25,30.„Pożyteczni idioci” (od ros.полезные дураки,„pożyteczni głupcy”) to pejoratywne określenie przypisywane W. Leninowi, który miałby tak nazwaćzachodnich dziennikarzy piszących entuzjastycznie o rewolucji bolszewickiej i ukrywających jejniepowodzenia.Po IIwojnieświatowej termin tenzostałzaadaptowanyprzezantykomunistów,głównieamerykańskich, którzy określali tym mianem osoby o socjaldemokratycznych poglądach, oraz przezczłonków organizacji lewicowychi pacyfistycznych, aby podkreślić, że ich działania sprzyjały polityceZSRR,zob.M.Charen,Useful Idiots: How Liberals Got It Wrong in the Cold War and Still Blame America First,Lahnam2003,s.10.


remuograniczanodostępdoinformacji.Dywersjiideologicznejsprzyjałprzedewszyst-kimrozwójkomunikacjiiśrodkówmasowegoprzekazuorazzmianywsferzeobycza-jowej społeczeństw Zachodu (rewolucja seksualna, rewolucja kulturalna, powstanienowychsubkulturitp.),którenastąpiływlatach60.XXw.25WedługBezmienowa,który wswoichrozważaniachodwoływałsiędoSztuki wojnySunTzu,czynnikitestanowiłypodatnygruntdoprzeprowadzeniaprzewrotuideologicznego.Byłtodługotrwałyproces(trwałod15do25lat)iskładałsięzczterechetapów:

1) demoralizacji.Natymetapieprowadzonodziałaniazmierzającedojaknaj-większegorozbiciaipodzieleniaspołeczeństwa.Dywersjaideologicznabazo-wałanaistniejącychwkażdymkrajunurtach,którenieakceptowałyustalo-negoporządkuspołecznegoipolitycznego(np.ekstremalneruchypolityczne,sekty, organizacje przestępcze, ruchy branżowe, związki zawodowe itp.).Struktury prowadzące działania dywersyjne miały na celu spenetrowanie,pozyskanieiwzmocnienieowychnurtóworazzwerbowanieagenturywpły-wu.Za ichpośrednictwemsilnemuoddziaływaniuw ramachdywersji ideo logicznejpoddawanotakiedziedziny, jakadministracja,wymiarsprawiedli-wości,siłyzbrojneorazdominującewdanympaństwiereligiaigospodarka. WopiniiBezmienowadziałaniatemiałydoprowadzićdorelatywizmumoral-nego,doczegoprzyczyniałosięupowszechnieniekulturymasowej,zdyskre-dytowaniereligiiorazosłabieniesystemuedukacjiprzezjegokomercjalizacjęi zideologizowanie. Umożliwiało to m.in. poddanie szkolnictwa wpływomróżnychgrupindoktrynacji (np.komunistycznychimarksistowskich).Waż-nymczynnikiemdywersjiideologicznejbyłyrównieżprzedsięwzięciadążącedoosłabienie autorytetuwładzypaństwowej,wojska itp.Realizacja całościtychdziałańdoprowadzaładopodziałówspołecznychipowstawaniamniej-szychgrupbędącychłatwymcelemmanipulacji26,

2) destabilizacji.WedługBezmienowademoralizacjaspołeczeństwapowinnadoprowadzić do jego destabilizacji. Etap ten rozpoczynał sięwmomencie,gdy stabilność organizacji społecznej i politycznej państwa została poważ-niezachwiana,stosunkimiędzyludzkiezaśzdominowałrelatywizmmoralny i światopoglądowy. Należało wówczas doprowadzić do radykalizacji tychstosunkówwnajważniejszychdziedzinachżycia,takichjakrelacjerodzinne,gospodarka,porządekpublicznyimedia.Wszelkiekonfliktypowinnyutknąćwmartwympunkcieistaćsięzarzewiemprzemocy.Wtejsytuacjinastępowa-łaaktywizacjaagenturywpływu,którastawałanaczeleugrupowańpolitycz-nych, stowarzyszeńoraz inspirowała rozruchy.Dzięki temuagenciwpływuzdobywalipozycjępolityczną,uzyskując realnywpływnasfery funkcjono-waniapaństwa27,

3) kryzysu. Pojęcie to Bezmienow zdefiniował jako gwałtowne załamaniegospodarki, wybuch społecznego niezadowolenia przybierający postać in-tensywnychrozruchów.Wnastępstwietychwydarzeńdochodziłodozdezo-

25T.D.Schuman,Love Letter…,s.24–25.26 Tamże, s. 26–42. Odnośnie do roli religii w utrzymaniu integralności państw i cywilizacji oraz

konsekwencji zastąpienia jej ideologią opartą na socjalizmie J. Bezmienow powołuje się na prace IgoraSzafariewicza, zob. И.Р.Шафаревич,Социализм как явление мировой истории, w:Полное собрание сочинений,t.1,О.А.Платонов(red.),Москва2014,s.165–657.

27Tamże,s.42–43.


rientowaniaspołeczeństwa,którepopadałowstanpsychozy,wzmożonejczuj-ności i rozdrażnienia, na cowpływałonasilenie sięniekorzystnych zjawisk itragicznychwydarzeń,takichjakaktyterroru.Sytuacjatastanowiłapotencjal-nezarzewiewojnydomowej,rewolucjilubzamachustanu,codawałopretekstdoobcejinterwencjipodpozoremprzywróceniapokojui ładuspołecznego.Zastraszonespołeczeństwowzamianzagwarancjępokojuibezpieczeństwabyłowstaniepodporządkowaćsięczynnikomzdolnymdoichzapewnienia.Wówczas,jakbyłotowprzypadkumodeluradzieckiego,zapośrednictwemzbrojnejinterwencjilubbratniejpomocywprowadzanosprzyjającyKremlowilubuzależnionyodniegorząd28,

4) normalizacji. Normalizacja następowała po zażegnaniu zjawisk kryzyso-wych–interwencjizbrojnejlubzamachustanu.WopiniiBezmienowapolega-łaonanapacyfikacjiwszelkichczynnikówstanowiącychnarzędziaprzewrotuideologicznego.Następował„nowyład”,któremunależałopodporządkowaćwszelkiedziedzinyżyciaspołecznego,politycznegoikulturalnego29.

Mając na uwadze rozważania Bezmienowa, należy podkreślić, że współczesnerosyjskie teoriedotyczącedezintegracjipaństwa,awkonsekwencjiograniczaniajegozdolności do zapewniania rozwoju społeczeństwa, niewiele odbiegają od radzieckichwzorców.Potwierdzenie tejopinii stanowiąnie tylkodziałaniaRosjiwobecUkrainy,lecztakżewobeckrajówbałtyckichiPolski.LekturaraportówopublikowanychprzezsłużbyspecjalnePolski(AgencjaBezpieczeństwaWewnętrznego,ABW)iEstonii(Ka-itsepolitseiamet, KAPO), a także analiz SzwedzkiejAgencji Obrony (Totalförsvaretsforskningsinstitut,FOI),wktórychujawnionodziałania rosyjskie,wskazujena to, żemożna je uznać za realizację opisanej powyżej technologii „miękkiej siły”.W pań-stwachbałtyckich,zuwaginaistnieniesilnejdiasporyrosyjskiej,oddziaływanieodby-wasięzapośrednictwemorganizacji,stowarzyszeńifundacji(np.ФондРусскиймир,Россотрудничество,Формат-А3)orazruchówekstremistycznych(Мирбезнацизма,Ночнойдозор)finansowanychikierowanychpośredniolubbezpośrednioprzezKreml.Ponadtoodnotowanoznacznąaktywnośćzwolennikówipropagatorówrosyjskiej ide-ologiiimperialnej,codziejesięprzypełnympoparciuMoskwy.Kampaniatabyłaijestprowadzonazapośrednictwemrosyjskichmediów,którewkrajachporadzieckichciesząsiędośćdużąpopularnością.Jejcelemjestpromowanierosyjskiejmniejszościorazpo-głębienieantagonizmówpomiędzyniąapozostałymigrupaminarodowymiietnicznymi.Ujawnionorównieżzwiązkiłączącepolitykówpartii„JednaRosja”zróżnymipartiamipolitycznymiw państwach bałtyckich, szczególnie z Estońską Partią Centrum (EestiKeskerakond)iŁotewskąPartiąZgodyNarodowej(Tautassaskaņaspartija).Znanesątakżeprzypadkinietransparentnegowsparciaekonomicznegotychpartii.Wskazuje tonaistnieniemożliwościwpływaniaprzezRosjęnapodejmowaniedecyzjipolitycznych wtychkrajach.Cowięcej,stronarosyjskainspirowałaiprowadziładziałaniaukierun-kowane na zdyskredytowanie międzynarodowej pozycji krajów bałtyckich w NATO iUniiEuropejskiejprzezeksponowaniezaszłościhistorycznychdotyczącychkolaboracji zIIIRzesząioskarżeńoodradzającysięfaszyzm30.

28Tamże,s.43–44.29Tamże,s.44–46.30M.Winnerstig,Tools of Destabilization. Russian Soft Power and Non-military Influence in the Baltic

States, Stockholm 2014, s. 11–13, 43–52, 82–91, 115–123. Por. Annual Review 2012, Estonian InternalSecurityService,s.4–14;Annual Review 2013,EstonianInternalSecurityService,s.4–11;Annual Review


Analogiczneprzykładyrealizacjikoncepcji„miękkiejsiły”przezRosjępodajera-portopublikowanyprzezAgencjęBezpieczeństwaWewnętrznego,któryzawierainfor-macjeodziałalnościtejsłużbyw2014r.Wświetleraportuzaprzejaw„miękkiejsiły”możnauznaćdziałaniaukierunkowanana:

(...) dyskredytację stanowiska Polski i innych państw członkowskich NATO wkwestii kryzysu ukraińskiego, a także na akcentowanie polsko-ukraińskich skompli-kowanych doświadczeń historycznych w celu wywoływania antagonizmów pomię-dzy społeczeństwami obu tych krajów. Innym ważnym elementem rosyjskiej aktyw-ności było uwypuklanie i niekiedy także kreowanie podziałówwśród państwUE orazNATO. Eksponowano wszelkie antyunijne i antyamerykańskie wypowiedzi, zwłasz-cza eurosceptycznych polityków z poszczególnych państw członkowskich oraz gło-sykrytykującemożliwość zaostrzaniapolitykiwobecFR,w tymnakładaniakolejnychsankcji. Do realizacji tego typu przedsięwzięć Rosjanie wykorzystywali zarówno ro-syjskie media, jak i obywateli RP reprezentujących prorosyjską postawę i w niektó-rych przypadkach opłacanych przez instytucje Federacji Rosyjskiej. Miały one wie-lopłaszczyznowy charakter i były realizowane m.in. przy wykorzystaniu internetu31.

Ponadtowraporciestwierdzono,że:

2014,EstonianInternalSecurityService,s.4–10.31 Cyt. za:Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2014 r.,Warszawa 2015,

s.15.(raportjestdostępnyrównieżwwersjielektronicznejnaoficjalnejstronieABWpodadresem:http://www.abw.gov.pl/pl/pobierz/raporty/575,Raporty.html).PopieranieradykalnejeuropejskiejprawicyilewicyjestdziałaniemKremlaukierunkowanymnastworzenienaZachodzieprorosyjskiegolobbingu.PartieiorganizacjeotymprofilupolitycznympopierajągeopolitycznąkonfrontacjęzUSA,negująobecnykształtUniiEuropejskiejorazliberalnąideologię.PostulująnatomiastkoniecznośćpogłębianiaintegracjiRosjizEuropąibudowywspólnegoeuropejskiegosystemubezpieczeństwa.Wydajesię,żeMoskwasięgaposiłyradykalneimarginalne,ponieważpostrzegajejakoużytecznewpropagowaniuwłasnychinteresów,takżewsposóbkontrowersyjny,naconiemogąsobieoficjalniepozwolićwładzerosyjskie.Głównymcelemdziałańrosyjskichjestjednakpozyskaniedużychpartiieurosceptycznychinacjonalistycznych.Głównymisiłami,któreznajdująsięwsferzezainteresowańMoskwy,sąugrupowaniazarównozprawej,jakizlewejstrony europejskiej sceny politycznej: francuski Front Narodowy, węgierski Jobbik, grecka Syriza orazhiszpańskiPodemos.Partietezyskaływostatnichlatachdośćdużąpopularnośćialbojużsprawująwładzę(jakSyrizaiPodemos),albosąuważanezapretendentówdojejobjęcia(np.FrontNarodowy).Ichkontaktyz Rosją odbywają się za pośrednictwem Administracji Prezydenta i bliskich Kremlowi geopolityków (np.kontaktyAleksandraDuginazprzedstawicielamiSyrizy,Jobbiku,NouvelleDroite).Rosjaudzielaimteżwsparciafinansowego, co zostało potwierdzone, gdyna jawwyszła rosyjska pożyczkawwysokości 9mln euro dla FrontuNarodowegow 2014 r. Polityka tawpisuje sięw postulowaną przezAleksandraDugina koncepcję „miękkiej siły” jako walki o kulturę. Twórcą tej koncepcji był włoski marksistaAntonioGramsci(1891–1937).Zakładaona,żezdobyciewładzypolitycznejpowinnozostaćpoprzedzonenarzuceniemswojejkulturyisystemuwartości.Należypodkreślić,żekoncepcjętęzaadaptowalinietylkoprzedstawicieleeuropejskiejlewicy,lecztakżeideolodzyidziałaczeskrajnejprawicy,np.NouvelleDroite,zktórychdorobkugłębokoczerpieDugin.IstotęuzyskaniawładzypolitycznejprzezuprzedniądługotrwałąwalkęozdobyciekulturyiświadomościspołeczeństwpodkreślatakżeprzywódcaNouvelleDroitteAlaindeBenoist,którycieszysiępoparciemśrodowiskaneoeurazjańskiegowRosji.Opracowanonapodstawie:J. Rogoża,Kreml „zagospodarowuje” europejską skrajną prawicę [online], http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-03-25/kreml-zagospodarowuje-europejska-skrajna-prawice,[dostęp:30VI2015];J. Siegert,The Return of Ideology – Russia’s New Sense of Mission, „RussianAnalyticalDigest” 2014, nr148,s.9–11;M.Laruelle,Russia’s Bedfellowing Policy and the European Far Right, „RussianAnalyticalDigest”2015,nr167,s.2–5;L.Sykulski,Koncepcja Radykalnego Podmiotu i „Czwarta Teoria Polityczna” Aleksandra Dugina w kontekście bezpieczeństwa Polski i Unii Europejskiej„PrzeglądGeopolityczny”2014,nr8,s.237–238.


(...) przejawem rosyjskiej aktywności była działalność na terytorium naszegokraju obywateli FR, którzy, posiadając rozbudowane kontakty wśród przedstawicie-lipolskiejklasypolitycznej,a takżewstrukturachUE,staralisięwykorzystywaćjedosondowania opinii w sprawach kluczowych z punktu widzenia rosyjskich interesów.Ponadto Rosjanie wraz z wybuchem konfliktu naUkrainie aktywnie zaangażowali sięw działania wspierające przedsięwzięcia inspiracyjno-propagandowe. Uczestniczyli wprojektachkreującychjednoznaczniepozytywnywizerunekRosji,azarazemukazują-cychwnegatywnymświetleoponentówpolitykiKremla.ABWobserwowałaprzy tymzjawiskozwiększonychwysiłkówzestronyróżnychinstytucjiFRnarzeczkonsolidacji iaktywizacjiwnaszymkrajuśrodowiskprorosyjskich32.

Reasumując, kreowanie „potencjału protestu” oparte zarówno na radzieckichwzorcach,jakiwspółczesnychtechnologiachinformacyjnychstanowijedenzgłównychelementówwojnynowejgeneracji.Teoriaipraktyka„miękkiejsiły”iinnychtechnologiisterowaniaspołecznego,czyliśrodkówcywilnychwykorzystywanychjakobroń,służyrozszerzeniupolawalkiiprzeniesieniukonfliktuwsfery,wktórychprzeciwnikniemawystarczającorozstrzygającychzdolnościmilitarnych.

Rozwój teorii i praktyki operacji specjalnych

GłównąrolęwtworzeniukoncepcjiwojnynowejgeneracjirosyjscystratedzyzCen-trumStudiówWojenno-StrategicznychSztabuGeneralnegoSiłZbrojnychFRprzypisują siłomspecjalnym.Wzrastająceznaczenietychformacjipotwierdzajązmianystruktural-newresortachsiłowychFRorazrozwójstudiówdotyczącychteoriiichwykorzystaniaw ramachdziałańasymetrycznych ikonfliktówoniskiej intensywności.Termin s i ł yspec j a lne ,czylitzw.specnaz (ros.cпецназ,akronimodokreśleniaподразделение специального назначения,tj.pododdziałprzeznaczeniaspecjalnego),którywkrajachczłonkowskichNATO jest zazwyczaj utożsamiany z formacjami rosyjskich sił zbroj-nych,mawFRwiele znaczeń.Odnosi się zarównodo lądowych imorskichoddzia-łówspecjalnychznajdującychsiępodzwierzchnictwemVZarząduGRU(tj.ZarząduWywiaduOperacyjno-Taktycznego),jakidoformacjiwchodzącychwskładorganówbezpieczeństwapaństwa(np.Zarząd„A”,czylioddział„Alfa”,Zarząd„B”,tj.dawny„Wympieł”, oraz ZarządOperacji Specjalnych –wszystkie podlegająCentrum Prze-znaczeniaSpecjalnegoFSB).Termintenstosujesięrównieżwodniesieniudooddzia-łówinnychrodzajówwojsk(np.45SamodzielnegoPułkuPrzeznaczeniaSpecjalnegoWojskPowietrzno-DesantowychSiłZbrojnychFR)orazdowszelkichformacji,któretymczasowowykonujązadaniawywiadowczo-dywersyjne.Praktykatadotyczyrównieżsiłspecjalnych,którewchodząwskładstrukturpodległychMSW(np.specnazwojskwewnętrznych, czyli oddziały „Rus” i „Scyt” lubSpecjalneOddziałySzybkiegoRe-agowania funkcjonującew strukturzeGłównegoZarządudoWalki zPrzestępczościąZorganizowaną)33.

32 Raport z działalności…,s.15.33 K.B. Чуприн, Вооружённые силы стран СНГ и Балтии. Cправочник, Минск 2009, s. 25–28;

M.Galeotti,J.Shumate,Russian Security and Paramilitary Forces since 1991,London2013,s.7–43;А.Север,А.Колпакиди,Спецназ ГРУ. Самая полная энциклопедия,Москва2012,s.3.Por.А.Север,Спецназ КГБ. Гриф секретности снят!,Москва2012;H.Plater-Zyberk,Russia’s Contribution as a Partner in the War on Terrorism,Carlisle2014,s.11–16.


OdczasuzakończeniawojnysierpniowejwsiłachzbrojnychFRdokonanogrun-townej reformystruktur, starając siędostosować jedozmieniającej się sytuacjigeopo-litycznej. Zmiany w organizacji sił zbrojnych, których podstawą były między innymiwnioskiwyciągnięte z konfliktu gruzińskiego,mają spowodować znaczne zwiększenieskuteczności rosyjskiej armii34.Wwyniku reformstrukturalnychnastąpiłam.in. rozbu-dowasiłspecjalnych.Wdniu6marca2013r.generałarmiiWalerijGierasimowujaw-nił, żearmia rosyjskadysponujenową formacją,którąokreślił jakoSiłyOperacjiSpe-cjalnychFR–SOS (ros.СилыспециальныхоперацийРФ–CCO)35.Nie jest znanaichstrukturaaniliczebność.ProcestworzeniaSOSrozpocząłsięw2009r.iprzebiegałpod nadzorem ówczesnego szefaGRU, generała armiiWalentinaKorabielnikowa. Po-mysłodawcąpowołaniaSOSwpołowie pierwszej dekadyobecnego stulecia był gene-rałmajor JewgienijTiszyn–ówczesnydowódca16BrygadySpecjalnegoPrzeznacze-nia, ekspert ds. wywiadu specjalnego. Konieczność jej powstania postulował takżepułkownikWładimirKwaczkow,któryod1999r.wykładałwCentrumStudiówWojenno- StrategicznychSztabuGeneralnegoSiłZbrojnychFR,gdzienapisałpracędoktorskądo-tyczącąproblematykioperacjispecjalnychprowadzonychprzezsiłyzbrojne36.Wartonad-mienić,żeKwaczkowpostulowałtakżepowołanieorganizacji„Народноеополчение”,któramogłabykierowaćwalkąpartyzanckąwprzypadkuagresjiNATOnakrajeWspól-notyNiepodległychPaństw37.WodróżnieniuodsamodzielnychbrygadspecnazuGRU,SiłyOperacjiSpecjalnychpodlegająMinisterstwuObronyFR, ichdziałaniamizaśkie-ruje Dowództwo Sił Operacji Specjalnych (ros. Командование сил специальныхопераций). Organ ten może także koordynować współpracę Sił Operacji Specjalnych zformacjamiwojskowymiiinnymioddziałamispecjalnymi,szczególniezdesantowymiidesantowo-szturmowymipododdziałamiWojskPowietrzno-DesantowychFR,brygada-mispecnazuGRU,MSW,atakżezjednostkamiFSBispecnazemSłużbyWywiaduZa-granicznego,tj.OddziałemPrzeznaczeniaSpecjalnego„Zasłon”. WedługamerykańskichanalitykówCharlesaBartelsaipułkownikaRogeraMcDermottaSSOwchodziływskładrosyjskichsiłszybkiegoreagowaniaużytychpodczasaneksjiPółwyspuKrymskiego38.

Wydaje się, że struktura ta została powołana do realizacji wielu różnych opera-cjispecjalnychwkrajuizagranicą.Częśćanalitykówwskazujenaistnienieróżnicpo-międzySOSFRaspecnazemGRU.WedługSiergiejaKozłowawprzypadkuspecnazuGRUdziałaniawywiadowcze stanowią 80 proc. realizowanych zadań, 20 proc. z nich

34J.Affek,Reformy i modernizacja sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej,„ZeszytyNaukoweWyższejSzkołyOficerskiejWojsk Lądowych” 2014, nr 1, s. 13; P. Baev,Neither Reform nor Modernisation. The Armed Forces Under and After Putin’s Command,w:The Politics of Security in Modern Russia,M.Galeotti(red.), London2010,s.69–89;M.Barabanov,Hard Lessons Learned: Russian Military Reform up to the Georgian Conflict, w: Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine, C. Howard, R. Pukhov (red.), London2014,s.74–91.

35 В. Герасимов, Россия решила создать силы специальных операций «РИА Новости», z6III2013[online],http://ria.ru/defense_safety/20130306/926091973.html[dostęp:30VI2015].

36 К.В. Вершинин, Военный мозг с непрофессиональными извилинами, w:Cпецназ ГРУ. Очерки истории. Кн.V: Новейшая история 1999–2010 гг.,C.B.Козлов i in. (red.),Москва2010, s.329–330;Итоги деятельности Сергея Шойгу за год работы на посту министра обороны России,Москва2013,s.3–5;A.Nikolsky,Little, Green and Polite: The Creation of Russian Special Operations Forces,w:Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine,C.Howard,R.Pukhov(red.),London2014,s.124–135.Odnośnie do pułkownikaW.Kwaczkowa zob.Официальный сайтВладимираКвачкова [online], http://www.kvachkov.net/[dostęp:30VI2015].

37 Квачков, Владимир Васильевич [online], http://www.anticompromat.org/kvachkov/index.html,[dostęp:30VI2015].

38К.В.Вершинин,Военный мозг с непрофессиональными извилинами…,s.331.


natomiastdotyczy innychoperacjispecjalnych.WodróżnieniuodspecnazuGRUprio-rytetSOSstanowizatemrealizacjadziałańprzewidzianychwramachinnychoperacjiniżwywiadowczeoperacjespecjalne39.Wopiniirosyjskichteoretykówoperacjaspecjalnatokomplekszaplanowanych,skoordynowanychirealizowanychdziałańorazróżnorodnychprzedsięwzięćzwiązanychzwprowadzeniemnaterytoriumnieprzyjacielasiłspecjalnychzłożonychzformacjilądowych,morskichipowietrznodesantowychorazinnychforma-cjiwojskowychlubnieregularnych,ichwsparciemorazzabezpieczeniemzuwzględnie-niemcelu,miejscaiczasu40.WopiniiKozłowaSOSpowinnyrealizowaćzadaniazarówno wczasiepokoju,jakiwojny.Zakrestychdziałańzostałprzezniegoprzedstawionyjeszczew2010r.,awięcwczasie,kiedytworzonostrukturynowejformacji.Operacjespecjalneprowadzoneprzeznowąformacjęwokresiepokojupowinnypolegaćna:

• zapobieganiukonfliktomowysokiejintensywności,• zwalczaniupowstań,buntówiugrupowańterrorystycznych,• udzialewmisjachioperacjachpokojowych,• udzielaniupomocyobywatelomFRiichewakuacjizmiejscazagrożenia,zarównozagranicą,jakinaterenieRosji,

• uczestnictwiewdziałaniachinnychsiłspecjalnychpodległychposzczególnymre-sortomFRorazanalogicznychjednostekpaństwsojuszniczych,

• przygotowaniu oddziałów partyzanckich w swoim kraju na wypadek obcejagresji,

• prowadzeniu operacji psychologicznych w okresie poprzedzającym zagrożenie.Równieszerokizakresoperacjispecjalnychzostałprzewidzianydlanowejstruktury wczasiewojny.SOSpowinnywówczaswykonywaćnastępującezadania:

• uniemożliwiać funkcjonowanie punktów dowodzenia nieprzyjaciela, uniemożli-wiaćprzeprowadzaniedziałańmobilizacyjnych,zniszczenielubprzejęciekontrolinadsystemamiłącznościikierowaniawrogimiwojskami,

• prowadzićdziałaniadestrukcyjnedotyczącepotencjałuoperacyjnegoprzeciwnika,powo-dowaćpanikęidezorganizcjęwśródwojskowegoicywilnegopersonelunieprzyjaciela,

• prowadzić działania wywiadowczo-dywersyjne wobec obiektów wchodzących wskładinfrastrukturykrytycznejwroga,

• eliminowaćdowódcówwojskowychipolityczneprzywództwopaństwwrogich,• organizowaćdziałaniapartyzanckieinieregularneformacjenatyłachprzeciwnika,abyrealizowaćzadaniawywiadowczeiwywiadowczo-dywersyjnezleconeprzeznaczelnedowództwo41.Potwierdzeniem kompetencji, które nadano Siłom Operacji Specjalnych FR,

są informacjeujawnionewmediach.Wdniu28kwietnia2013 r. redaktorAleksandrSładkow,korespondentwojennypracującydlaWszechrosyjskiejPaństwowejKompa-niTelewizyjnej iRadiowej,obserwującćwiczeniaSOSwgórachPółnocnegoKauka-zu,wswoimprogramiewyemitowanymnaanteniekanałuRossija24przedstawiłcele izadaniaSiłOperacjiSpecjalnychFRwnastępującysposób:

39Ch.K.Bartles,R.McDermott,Russia’s Military Operation in Crimea. Road – Testing Rapid Reaction Capabilities,„ProblemsofPost-Communism”2014,nr61,s.51–52.

40С.В.Козлов,Какой спецназ нужен России?,w:Cпецназ ГРУ. Очерки истории. Кн.V: Новейшая история 1999–2010 гг.,C.B.Козловiin.(red.),Москва2010,s.394.

41 B.B. Квачков, Спецназ России, Москва 2007, s. 120; Г. Казачков, Тактика спецназа, Ростов- на-Дону2006,s.14.


(...) są to oddziały przeznaczone do realizacji celów politycznych i gospodar-czych leżącychw interesie FRw każdej części świata. Żołnierzewalczą takżew cza-sie pokoju. Zagraniczne siły specjalne podczas podobnych, agresywnych opera-cji, wykonują, jak wiadomo, najbardziej niezwykłe zadania. Podejmują akcję, gdyzawodzą wszelkie dyplomatyczne metody. Odciągają siły i uwagę innych państwod wewnętrznych spraw własnego kraju, stwarzając im problemy wewnętrzne, de-stabilizując ich system polityczny, w tym przypadku poprzez działania „siły trze-ciej ręki”. Siły Operacji Specjalnych organizują, wspierają i nadzorują ruchy par-tyzanckie za granicą, eliminują niepożądanych przywódców na obcej ziemi itd. Cirosyjscyspecjaliścizagłówneswojezadanieuważająjednakochronęnaszychobywa-telizagranicą,uwalnianiezakładnikówiobronęinteresówFR42.

Relacjatajestoczywiścieelementemwojnyinformacyjnej,którejzamiaremjestprzekonanie opinii publicznej do konieczności zwiększania potencjału militarnego isankcjonowaniawszelkichdziałańniezbędnychdopowstrzymania„agresjiZachodu”prowadzonej„nowymimetodami”43.

Szczegółowąanalizęróżnegorodzajuoperacjispecjalnychzawierająopracowaniaau-torstwaWładimiraKwaczkowaiGiennadijaKazaczkowa–byłychwojskowychpełniącychsłużbęwspecnazieGRU.Lektura ich rozprawwskazujena to, żewspółczesneoperacjeprowadzoneprzezsiłyspecjalnedalekowykraczająpozaściśle militarnedziałania.ZdaniemKwaczkowajesttospowodowanezmianącharakteruwojen,doktórychdoszłopo1945r.Obecniecorazczęściejwalkazbrojnaustępujemiejscadziałaniomniewojskowymwpostacizastosowaniaśrodkówpolitycznych,dyplomatycznych,psychologicznych,informacyjnychiekonomicznych.Walkazbrojnajestprowadzonapoto,abyfizyczniepokonaćnieprzyja-ciela.Użycieśrodkówniewojskowychsłużynatomiastpozbawieniugozdolnościdowalki iwolioporu,atakżeosiągnięciukorzyścipolitycznychbezstratwłasnych44.

Głównymikryteriamiklasyfikacjioperacjispecjalnychsąichskalaorazcele.Ope-racjespecjalnemogąmiećcharakterstrategiczny,operacyjnyitaktyczny,cowyraźniena-wiązujedoradzieckiejsztukiwojennej.Oosiągnięciucelustrategicznegodanejoperacjimożnamówićwówczas,gdywwynikujejprzeprowadzenianastępujązmianywsytuacjimilitarnej,politycznejistrategicznej.Zkoleiorealizacjiceluoperacyjnegomożnamó-wićwprzypadkuosiągnięciatakiegorezultatu,którypowodujeradykalnązmianęsytuacjipodczasdziałańprowadzonychnaszczebludywizjilubwiększegozwiązkutaktycznego.Przeprowadzenieoperacjispecjalnejnapoziomietaktycznymoznaczazmianęsytuacjinakorzyśćpułkulubbrygady.Każdyzrezultatówdziałańprowadzonychwramachoperacjispecjalnych,jakwynikazpowyższychkryteriów,możebyćrozpatrywanynatrzechpozio-mach.Napierwszymidrugimpoziomiepodmiotyprowadzącedziałaniaspecjalnewspie-rająinneformacjeijednostkiwrealizacjizadańbojowych.Natrzecimzaś,najwyższym,siłyspecjalneodgrywająsamodzielnąrolęwosiąganiucelówstrategicznych45.

42 С.В. Козлов, Какой спецназ нужен России…, s. 395–396; Por. С.В. Бреславский, Российский спецназ нуждается в реформах. Новые инструменты обеспечения политической стабильности, w:Cпецназ ГРУ. Очерки истории. Кн.V: Новейшая история 1999–2010 гг.,C.B.Козлов i in. (red.),Москва2010,s.366–373.

43А.Сладков,Новый российский спецназ для заграницы[online],Телеканал«Россия–24»,программа«Вести недели» (выпуск от 28 апреля 2013 года), https://www.youtube.com/watch?v=Ign7n03tXxw,[dostęp:30VI2015].

44B.B.Квачков,Спецназ России…,s.113–120.Por.Г.Казачков,Тактика спецназа…,s.5–12.45 B.B. Квачков, Спецназ России…, s. 125–126. Por. В.Д. Соколовский, Военная стратегия,


Naetapieplanowaniaoperacjispecjalnychkoniecznejestsformułowanieichzasadichprzeprowadzenia(ros.принципы специальных действий),czyliogólnychzaleceńpomocnychwpraktycznejrealizacjizadańprzewidzianychdladanejoperacjispecjalnej.WedługKwaczkowasąonenastępujące:

• zasadaokreślania szczegółowych zadań imetod ich realizacjiwodniesieniudo infrastrukturykrytycznej znajdującej sięna terytoriumwroga. Infrastruk-turakrytycznatoskładnik,systemlubczęśćinfrastrukturyzlokalizowanejnaterytoriumpaństwamającepodstawoweznaczeniedlautrzymanianiezbędnychfunkcji społecznych, zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony, dobrobytumaterial-nego lub społecznego ludności, których zakłócenie lub zniszczeniemiałobyistotnywpływnadanepaństwowwynikuutraceniatychfunkcji.Dlategoje-denztychsystemówmożestanowićceloperacjispecjalnejsłużącejosłabieniuzdolnościbojowejnieprzyjaciela,

• zasada zastosowania tzw. operacyjnego maskowania (ros. oперативная маскировка),czylikompleksu technikmanipulacjiświadomością iobrazamiświata – od dezinformacji strategicznej począwszy, na kamuflażu pojedyn-czychżołnierzy skończywszy. Ichzastosowaniepozwala jaknajdłużejukryćrzeczywistemetody,kierunki icelewłasnegodziałania.Techniki tewchodząw skład teorii i praktyki tzw. zarządzania refleksyjnego (ros. рефлексивное управление),

• zasada unikania walki zbrojnej z wrogiem przez ograniczenie mu możliwości iwarunkówniezbędnychdostawianiazbrojnegooporu(tzw.działanianiekontak-towe).Wedługrosyjskichteoretykówwalkazbrojnapowodujestratywśródspecja-listówmającychkompetencjewwąskichdziedzinach,codlasiłspecjalnychjestszczególniedotkliwe.Dlategoteżjestnajmniejpożądanąformąkonfrontacji.Ztejzasadywynikajądwiekolejne,tj.:

• zasadademoralizacjiidezorientacjiwojsknieprzyjacielaorazludnościcywilnej.Dotyczyonaprowadzeniawszelkichoperacjiinformacyjnych,psychologicznych,informacyjno-psychologicznychoraz działań noszących znamiona dywersji ide-ologicznej,zastraszania,przekupstwa,szantażuioszustwa.Ichzamiaremjestosła-bieniewolioporuwrogaidestrukcjajegomorale,

• zasadanieustannegodezorganizowaniazdolnościbojowejwojskaidziałańadmi-nistracjiwrogiegopaństwa.Zakładaonaużywaniewszelkichśrodkówimetodsłu-żącychdouniemożliwienianieprzyjacielowisprawnegozarządzaniaikierowaniasiłamizbrojnymi,administracjącywilnąitp.(np.spowodowanienieprawidłowościw funkcjonowaniusystemuostrzegania,wyeliminowaniekadrydowódczej,kie-rownictwa cywilnego oraz ekspertów i specjalistów z dziedzin kluczowych dlaobronnościpaństwa),coprowadzidopozbawieniagozdolnościdozorganizowa-negooporu,

• zasadadezorganizowaniawszelkichdrógisposobówzaopatrzenianieprzyjaciela.Zakładaona realizacjękompleksowychdziałańpolegającychnanieprzerwanymograniczaniu dostaw broni, amunicji, paliwa, żywności oraz innychmateriałówiwpływanaobniżeniezdolnościbojowejwroga.Wzasadętęwpisująsiętakżewszelkiedziałaniasabotażowe idywersyjne,którychzamierzeniem jestzmniej-szenieskutecznościiefektywnościrażeniabroniwroga,

Москва 1963, s. 12–54; D.M. Glantz, Soviet Military Operational Art: In Pursuit of Deep Battle, New York1991,s.8–15.


• zasadastosowaniaprocedurdotyczącychochronyinformacjiniejawnychodnoszą-cychsiędodziałańiśrodkówpozwalającychzaplanować,przygotować,przepro-wadzićipokierowaćdanąoperacjąspecjalnąorazjejwsparcia46.Zdefiniowanieogólnychzasadpozwalaokreślićrodzajeoperacjispecjalnychpro-

wadzonychwrealiachwojnyXXIwieku.Współcześniezdecydowanosięujawnićrosyj-skiejopiniipublicznejgłównerodzajeoperacjispecjalnych,którezostałyprzedstawioneprzezWładimiraKwaczkowa.Uważaon,żewiedzadotyczącarodzajówicelówopera-cjispecjalnychpowinnabyćznanarosyjskiemuspołeczeństwu47.Wydajesię,żematozwiązekzoficjalnąpolitykąinformacyjnąKremla,którejzamiaremjestugruntowaniew społeczeństwie rosyjskimprzekonania, że resorty siłowe są gwarantem stabilności ibezpieczeństwapaństwa.Wartopodkreślić,żeodmomentuobjęciarządówprzezWła-dimiraPutinajestprowadzonaszerokakampaniainformacyjnaprzedstawiającasłużbywpozytywnymświetle.Jednymzaspektówtejkampanii,obecnejwmediachilitera-turzepopularnonaukowej,jestheroizacjasiłspecjalnych.Nawszystkichkanałachpań-stwowejtelewizjiminimum50proc.czasuantenowegozajmująfilmyiserialeukazującekomandosówzoddziałówspecjalnych,śledczychipolicjantów,którzywalczązterrory-stami,mafiąikorupcją48.WswoichrozprawachW.Kwaczkowwyróżnił:

• specjalne operacje wywiadowcze (ros. pазведывательные специальные операции)prowadzonewcelupozyskania,przetworzeniaiwykorzystaniadanycho charakterzewywiadowczym, uzyskiwanych za pośrednictwemwywiaduwoj-skowego,specjalnego,radiotechnicznego,agenturalnegoiwirtualnego,

• specjalne operacjewywiadowczo-dywersyjne (ros.pазведывательнo-диверсион- ные специальные операции) będące zespołemwzajemnie z sobą powiązanych, zuwzględnieniemmiejscaiczasu,działańskierowanychnazdobywaniepożąda-nych informacji,dokumentów,elementówbroniwroga itp.przezorganizowaniezasadzek,nalotów,rajdówiinnychzadańofensywnych,

• specjalneoperacjedywersyjne(ros.диверсионные специальные операции)po-legającenaniszczeniuróżnychobiektówocharakterzewojskowym,przemysło-wym,informacyjnymitp.orazpunktówdowodzenianieprzyjaciela–lubuniemoż-liwieniu ich funkcjonowania–naskutekdokonywanianalotów, rajdówbądźzapośrednictwemszerokorozumianejdziałalnościdywersyjnej,

• operacjespecjalneprowadzonewinteresachrodzajówwojskisłużb(ros. cпециальные операции в интересах родов войск и служб),wramachktórychjestudzielanapomociwsparciezarównooddziałomwojskowym,jakiinnymformacjomresortówsiłowych,

• operacjespecjalneprowadzonewceluochronywewnętrznegobezpieczeństwapań-stwa (ros.cпециальные операции по обеспечению внутренней безопасности государства). Jest tozespółdziałańumożliwiającychochronękonstytucyjnegoporządkupaństwaprzezlikwidacjęlubunieszkodliwienieterrorystycznej,wywro-

46Opracowanonapodstawie:B.B.Квачков,Спецназ России…,s. 127–130;M.Żuber, Infrastruktura krytyczna jako obszar potencjalnego oddziaływania terrorystycznego, „Rocznik BezpieczeństwaMiędzynarodowego” 2014, nr 8, s. 198–197; B.B. Семёнов,Руководство по инженерным средствам и приёмам маскировки сухопутных войск. Часть 1. Средства и приёмы маскировки войск, Москва1986,s.3–13;M.C.Иванович,И.И.Чукляев,Терминологический базис в области информационного противоборства,„Концептуальныеаспектыкибербезопасности”2014,nr1,s.17.

47B.B.Квачков,Спецназ России…,s.115.48 Szerzej na ten temat: M. Świerczek, Federalna Służba Bezpieczeństwa i jej rola w polityce

wewnętrznej Kremla. Wstęp do zagadnienia,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego.Wydaniespecjalne”, Warszawa2013,s.40.


towej,powstańczejibuntowniczejdziałalnościróżnegorodzajugrupocharakterzezbrojnymorazichzapleczalogistycznego.Operacjetemogąbyćprowadzoneza-równonaterytoriumRosji,jakipaństwsojuszniczych,

• operacje specjalne prowadzonew celu ochronywłasności należącej doFRnamocyprawamiędzynarodowego, iprawFRorazjejobywatelipozagranicamiRosji(ros.cпециальные операции по защите собственности и прав России и ее граждан за рубежами Российской Федерации),W ramach tego rodzajuoperacjimieszcząsięwszelkiedziałaniapolegającenaprzykładnaewakuacjioby-wateliFRzterenówobjętychzagrożeniem,odbijaniezakładnikówitp.,

• specjalne operacje o charakterze poszukiwawczo-ratunkowym (ros. поисковo- -спасательные специальные операции)prowadzonewprzypadkuzaginięcialubdostaniasiędoniewoliobywateliFR–zarównowojskowych,jakicywilów.Czyn-nościpodejmowanepodczastegorodzajuoperacjidotycząrównieżodnalezienialubodzyskaniacennegosprzętulubinnychdóbrmaterialnych,

• operacjespecjalnepsychologiczne(ros.психологические специальные операции)zakładajązmanipulowanieświadomościiemocjiwojskowychorazcywilówstronyprzeciwnej,ichzdemoralizowanie(wprzypadkuwojskowychchodzinaprzykładonakłonienieichdodezercjilubwspółpracyzagresorem)lubzdezorientowanie wrozwojusytuacji.Ważnymaspektemtychoperacjisątakżedziałaniazmierza-jącedoprzyjęciaprzeznieprzyjacielapozytywnejlubneutralnejpostawywobecwojskrosyjskich.Operacjetezakładajątakżewdrożeniedziałańmającychnacelustworzenie iwspieranieopozycjipolitycznejwkrajunieprzyjaciela.Abyjezre-alizować,wykorzystujesiędrukowane,ustne,teleinformatyczneiaudiowizualneśrodkipropagandyorazpomoc iwiedzę licznych specjalistówwojnypsycholo-gicznej,przeciwdziałającjednocześnieanalogicznymdziałaniompodjętymprzezprzeciwnikawobecstronyrosyjskiej,

• operacjespecjalnedotycząceformowania,wspieraniaibojowegowykorzystaniasiłnieregularnych(ros.cпециальные операции по формированию,поддержке и боевому применению иррегулярных сил).Operacjete,utożsamianewczasachZSRRzwywiadem specjalnym,polegają na organizowaniunieregularnych for-macjizbrojnych,grupdywersyjnych ipartyzanckichorazwszelkichformbuntuisprzeciwunaterytoriumnieprzyjaciela.Prowadzonesąszkoleniatychformacji,dostarczasięimbrońizaopatrzenie,atakżeprowadzisiędziałaniawywiadowcze irozpoznawczenaichrzecz49.Przedstawione teoretyczne aspekty operacji specjalnych i ich rola nawspółcze-

snympoluwalkizostaływykorzystanepodczasoperacjikrymskiej.WtrakcieaneksjiKrymu, którą poprzedzono gruntownym rozpoznaniem wywiadowczym i działania-mi dywersyjnymi, siły specjalne odgrywały zasadniczą rolę.Wspierały i ubezpiecza-ły działania aktywistów i nieregularnych formacji paramilitarnych.Zarówno podczasprzygotowywaniaoperacji, jakiwmomenciejejrealizacjizachowanozasadęmasko-

49 Opracowano na podstawie: В.В. Квачков, Применение Войск Специального Назначения в современных условиях, w: Cпецназ ГРУ. Очерки истории. Кн. V: Новейшая история 1999–2010 гг., C.B.Козлов i in. (red.),Москва 2010, s. 373–377;B.B.Кадетов,Применение войск специального назначения в современных условиях,„Военнаямысль”1995,nr4,s.23–28;В.В.Квачков,Некоторые положения теории специальной операции и необходимость Сил Специального назначения в составе ВДВ, w:Cпецназ ГРУ. Очерки истории. Кн.V: Новейшая история 1999–2010 гг., C.B. Козлов i in.(red.),Москва2010,s.393–404;Г.Казачков,Тактика спецназа...,s.13.Por.D.M.Glantz,Soviet Military Intelligence in War,NewYork1990,s.376–380.


waniaoperacyjnego (cisza radiowa, usunięcie oznak i odznak zmundurówżołnierzyoraztablicrejestracyjnychzpojazdówbiorącychudziałwoperacji).Najpierwpojawiłysięniezidentyfikowanegrupyzbrojne,którezajmowałyobiektyiopanowywałyinfra-strukturękrytyczną,przygotowującgruntpodprzerzuceniewiększejliczbyrosyjskichjednostekwojskowychnaPółwysepKrymski.Wartopodkreślić,żebyłytoniewielkiepododdziały,któreoperowałynacałościterytoriumpółwyspujednocześnie.Wedługro-syjskichekspertówtakierozwiązanietaktycznepoddajewwątpliwośćkoniecznośćtwo-rzenialiniifrontu,którąuznanozadesygnatwojenzprzeszłości50.Takiscenariuszdzia-łańkreśliłgenerałGierasimowpodczasswojegowystąpienia.Założoneceleosiągniętobezpotrzebyuciekaniasiędowalkizbrojnej,m.in.przezoddziaływanieinformacyjno- -psychologiczne (szantaż, dezinformacja, decepcja, propaganda), blokowanie zaopa-trzenia,anastępnieprzejęcienienaruszonejinfrastruktury.Wtensposóbunikniętostratwśródwłasnychżołnierzyiaktywistóworazwśródludnościcywilnejpółwyspu.Byłotomodelowezastosowaniewspomnianejzasadyunikaniazbrojnejkonfrontacjizwrogiem iprowadzeniaoperacjiwsposóbniekontaktowy51.

Uwzględniającpojęciaklasyfikacjioperacjispecjalnych,należyuznać,żeaneksjaKrymubyła pierwsząwhistorii operacją specjalną o charakterze strategicznym.SiłyspecnazuGRUorazwspieranieprzeznieinneformacjezbrojneFRosiągnęłycelstra-tegiczny,którymbyłazmianastosunkusiłwregionienakorzyśćRosjioraznaruszeniegeopolitycznegostatusquowtejczęściświata.

Siłyspecjalneodgrywająogromnąrolętakżewwojnienoworosyjskiej.InformacjeocorazwiększymzaangażowaniurosyjskichsiłspecjalnychwwalkachnapołudniowymwschodzieUkrainycorazczęściejdocierajądoopiniipublicznej.Wdniu12maja2015r.wpobliżumiastaSzczastiapołożonego15kmodŁugańskadoukraińskiejniewolidosta-lisiękapitanJewgienijJerofiejewisierżantAleksandrAleksandrow–żołnierzepełniącysłużbęw3GwardyjskiejWarszawsko-BerlińskiejBrygadzieSpecjalnegoPrzeznaczeniastacjonującejwobwodziesamarskim,którapodlega41ArmiiCentralnegoOkręguWoj-skowegoFR.PrzerzuconoichnawschodniąUkrainęnaprzełomiemarcaikwietnia,abyprowadziliwywiadspecjalny52. Interesująceszczegółydotycząceuczestnictważołnie-rzysiłspecjalnychiinnychjednostekarmiirosyjskiejorazbyłychfunkcjonariuszyspe-csłużbwcharakterzeochotnikówzawieratzw.Raport Niemcowa53.Początkowoosoby

50Szerzejnatentematzob.A.Зайцев,Партизанскими методами cовременная армия должна уметь воевать без линии фронта,„Военно-промышленныйкурьер”,2014,nr32[online],http://www.vpk-news.ru/articles/21649[dostęp:30VI2015r.].

51A.Lavrov,Russian Again: The Military Operation for Crimea,w:Brothers Armed: Military Aspects of the Crisis in Ukraine,C.Howard,R.Pukhov(red.),London2014,s.157–187;M.Wrzosek,Konflikt rosyjsko-ukraiński a zmiany w teorii prowadzenia działań militarnych, „KwartalnikBellona” 2014, nr 4, s. 11–23;J. Norberg, F.Westerlund, U. Franke, The Crimea Operation: Implications For Future Russian Military Interventions,w:A Rude Awakening. Ramifications of Russian Aggression…,s.41–51;M.Galeotti,‘Hybrid War’ and ‘Little Green Men’: How It Works, and How It Doesn’t,w:Ukraine and Russia: People, Politics, Propaganda and Perspectives,R.Sakwa,A.Pikulicka-Wilczewska(red.),Bristol2015,s.156–165.

52R.McDermott,Russian Spetsnaz Personnel Detained in Ukraine,„EurasiaDailyMonitor”2015,nr12[online], http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=43930&no_cache=1#.VYaKd_ntmko [dostęp:30VI2015].

53DziałaczeisympatycyopozycyjnejRepublikańskiejPartiiRosji–PartiiWolnościNarodowej(Parnas)12maja2015r.publiczniezaprezentowaliwMoskwieraportPutin. Wojnaopartynamateriałachzgromadzo-nychprzezBorysaNiemcowa,stanowiącypróbęodpowiedzinapytanieostopieńzaangażowaniaFederacjiRosyjskiejwkonfliktukraiński.Sampomysłnarodził sięwumyśleBorysaNiemcowapodkoniec2014r.JegozamiarembyłachęćodniesieniasiędooficjalnegostanowiskaKremla.Przedwczesnaśmierćudaremniła jednakjegozamiary,choćpozostawionearchiwumNiemcowa–konspektpracy,notatki,dokumenty,relacje


testawałysiękluczowymifiguramiwformacjachseparatystów.JakoprzykładnależywymienićIgoraGirkina,ps.„Striełkow”,któremuprzypisujesięsłużbęwFSB,GRUlubw45SamodzielnymPułkuSpecjalnegoPrzeznaczeniaWojskPowietrzno-Desan-towychSiłZbrojnychFR.JakszacująautorzyRaportu...,wobecnej faziekonflikturosyjscyżołnierzezawodowi,bylioficerowiespecnazu,funkcjonariuszesłużbspecjal-nychiprywatnychagencjiochroniarskichmogąstanowićnawet70proc.stanuosobo-wegoformacjizbrojnychtzw.separatystów.Wartododać,żeustalonotożsamośćkil-kuznich.Zidentyfikowanom.in.majoraAptiegoBołotchanowa,dowódcę3KompaniiPatrolowejBatalionu„Południe”wchodzącegowskładWojskWewnętrznychMSWFR(jednostkawojskowa4157stacjonującawm.WiedenowRepubliceCzeczeńskiej)orazSiergiejaŻdanowicza,byłego instruktorawCentrumPrzeznaczeniaSpecjalne-goFSB(ЦентрспециальногоназначенияФСБ)54.AutorzyRaportu...przedstawiliproceduręwerbunku, szkoleniaorazprzerzucaniaoddziałów„ochotników”na terenwalkwDonbasie.Werbunek jest organizowany za pośrednictwem różnego rodzajurosyjskich organizacji społecznych oraz związków skupiającychweteranów, co teżpubliczniepotwierdziłdeputowanyDumyPaństwowejzramieniapartii„JednaRosja”FrancKlimcewicz.Odbywasiętoprzyaktywnymwsparciurosyjskichwładz,punk-tamizbiorczymizaśsąwojskowekomisariaty,czyliorganyodpowiedzialnezaprze-prowadzaniepoborudoarmii.NastępnieochotnicytrafiajądoRostowanadDonem,gdzieotrzymujązwrotkosztówpodróżyorazbroń.Niektórzyprzechodząintensywneszkoleniewojskowe.Preferujesięosobyśredniegowzrostu,któreniemająrodziny,comazapobiecewentualnympretensjomzestronybliskichwprzypadkuichśmierci. Wszeregachnajemnikówobowiązujezakaznoszeniajakichkolwiekoznakiodznakidentyfikującychprzynależnośćpaństwowąluborganizacyjną.Środkifinansowepo-chodzązróżnorodnychrosyjskichfundacji.Średniewynagrodzeniezamiesiącsłużbyoscylujewgranicachod60do90tys.rublidlaszeregowychbojowników,dowódcyzaśotrzymująwynagrodzenieznaczniewyższe.Szczególnieinteresującesąsposobyprzerzucania„ochotników”na terenwalk.Zazwyczajodbywasię toprzywykorzy-staniu tzw. operacji humanitarnych, co dzieje się przy aktywnymwsparciu sił spe-

oraznagrania–pozwoliłydokończyćpublikację.Rezultatprojektustanowi65-stronicowydokument,któryzostałpodzielonyna11rozdziałów,obejmującyokresodzakończenia„RewolucjiGodności”nakijowskimMajdaniedorokowańwMińsku.Ostatecznąwersjęraportuopracowali:byływicepremierAlfredKoch,byływiceprezesBankuCentralnegoSiergiejAleksaszenko, dziennikarzeAjderMudżabajewiOlegKaszynorazczłonkowieParnasu:IljaJaszyn, LeonidMartyniuk iOlgaSzorina,zob.R.Potocki,Raport Niemcowa[onli-ne],http://geopolityka.org/analizy/robert-potocki-raport-niemcowa[dostęp:30VI2015].

54Zob.Б.Немцов,Путин. Война. Независимый экспертный доклад,И.Яшин,О.Шорина (red.),Москва2015,s.31,33.NakartachRaportu...współpracownicyNiemcowaanalizująmateriałystanowiącedowodyobecnościżołnierzyarmii rosyjskiejna tereniepołudniowo-wschodniejUkrainy.Przytaczająm.in.faktwzięciadoniewoli10żołnierzy331Pułkuz9GwardyjskiejDywizjiPowietrzno-Desantowej(informacjaojeńcu SergiejuKozłowie)orazrelacjęczołgistyz5SamodzielnejBrygadyPancernej(DorżiBatomunkujew).Autorzy Raportu... wskazują, że na początku lutego zgłosili się do Borysa Niemcowa krewni poległych wDonbasie,którzyzginęlipodIłowajskiemiDebalcewem.Wtejpierwszejbitwiestratyrosyjskiewyniosłyokoło150ludzi.Wedługichrelacji„ochotnicy”zwalnialisięczasowozwojska,abywtensposóbzamaskowaćswojąobecnośćnaterytoriumUkrainy.Gwarantowanoimodpowiednieuposażenieiobietnicęrekompensatydla rodzin w przypadku ich śmierci – 2 mln rubli (ponad 40 000 dolarów). Po zabójstwie Niemcowazastraszonerodzinyzrezygnowałyjednakzeswychroszczeń,zob.Б.Немцов,Путин…,s.16–19,22–23. Por. M. Czuperski, i in., Hiding in Plain Sight. Putin’s War in Ukraine, Washington 2015, s. 15–20; R.McDermott,Brothers Disunited: Russia’s Use of Military Power in Ukraine, Fort Leavenworth 2015, s.33–40.Por.N.Mitrokhin,Infiltration, Instruction, Invasion: Russia’s War in the Donbass,„JournalofSovietandPost-SovietPoliticsandSociety”2015,nr1,s.219–249.


cjalnych. Potwierdzeniem tych praktyk jest świadectwoWładimira Efimowa, szefafundacjiskupiającejweteranówspecnazuwSwierdłowie,któryprzyznał,żeochotnicyotrzymująfałszywedokumentywystawioneprzezCzerwonyKrzyż,którepotwierdza-ją,żeichposiadaczenależądopersonelukonwojuhumanitarnego55.

Koncepcja wojny nowej generacji dotyczy strategicznego wykorzystania siłspecjalnychwykonującychkompleksowezadania–począwszyodaktywizacji„poten-cjałuprotestu”pozajmowaniekluczowychmiejscnaterytoriumwroga.

Wojny bezkontaktowe. Mit czy rzeczywistość?

Wprowadzanienowoczesnych technologiiwsiłachzbrojnychFR,doktórejod-wołujesiękoncepcjawojnynowejgeneracji,macharakterewolucyjny.Należynadmie-nić,żejużodlat90.XXw.byłaonaszerokoomawianaprzezprzedstawicielizarównokonserwatywnego, jak i nowatorskiegonurtuw rosyjskiejmyśliwojskowej.Obydwa znichmająswoichgłównychreprezentantówipopularyzatorów.Wprzypadkuorien-tacjikonserwatywnejjestnimgenerałarmiiMachmutGariejew–prezydentAkademiiNaukWojskowych,w przypadku orientacji nowatorskiej zaś – nieżyjący już generałmajorWładimirSlipczenko56.

Wkontekścieproblematykizastosowanianowoczesnychrozwiązańwarmiiro-syjskiejwartozwrócićuwagęnapoglądytegoostatniego.Dominującemiejscewana-lizachautorstwagenerałaSlipczenkizajmujeprzekształcaniewojenpiątejgeneracji (wktórychgłównąrolęodgrywałysiłyjądroweidoktrynaodstraszania)wwojnyszóstejgeneracji.Wedługniegobędąonepolegaćnawalcebezkontaktowejprzyużyciubroniprecyzyjnegorażenia.DlategoteżteoriaSlipczenkinosimianowojnybezkontaktowej (ros.бесконтактная война,wpolskiej literaturzeokreślana jako„wojnaniekon-taktowa”)lub„wojnyszóstejgeneracji”(ros.война шестого поколения)57.Wedługanalitykajednązprzyczyntransformacjiobliczawojenjestto,żeobecniepotencjałjądrowyniedokońcapełnifunkcjęodstraszaczaewentualnegowroga.Wzwiązkuz niszczącymi właściwościami broni nuklearnej obiektem ataku byłyby nie tylkosiły zbrojne nieprzyjaciela, lecz także całość jego terytoriumwraz zewszystkimizasobami ludzkimi i materialnymi. W konsekwencji ewentualna wojna jądrowaprowadzidocałkowitegounicestwieniaobydwustron,coprzekreślamożliwośćre-alizacjijakichkolwiekcelówstrategicznych,czyniącbezwartościowymosiągnięciezwycięstwa.Nastąpiłwięcdysonansmiędzyśrodkamiasensemprowadzeniawojen.Arsenały jądrowe przez długi czas pozwalały zachować pokójwwarunkach zim-nejwojnymiędzydwomablokamipolityczno-militarnymi.Byłotomożliwedziękiefektowi odstraszania powstałemu z samego faktu posiadania broni jądrowej. Sy-tuacja ta po zakończeniu zimnej wojny uległa jednak zmianie, gdy przybrało nasile zjawisko tzw. horyzontalnego rozprzestrzeniania broni nuklearnej, czyli roz-szerzeniagronajejposiadaczyzarównonakolejnepaństwa,jakinapodmiotypo-

55 Б. Немцов, Путин…, s. 25–26. Na temat sposobów werbowania najemników w Rosji zob.И.П.Коновалов,O.B.Валецкий,Эволюция частных военных компаний,Пушкино2013,s.95–103.

56T.Grabowski,Rosyjska siła…,s.49.57В.И.Слипченко,Войны нового поколения: дистанционные бесконтактные,Москва2004,s.44–

58,110;T.Grabowski,Rosyjska siła…,s.50.Por.H.Sołkiewicz,Wojna przyszłości – wojną niekontaktową (wg aktualnych poglądów rosyjskich), „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009, nr 41, s.71–112.


zapaństwowe.Ewentualność,żeśrodkimasowegorażeniaznajdąsięwposiadaniunieprzewidywalnych i nieobliczalnych podmiotów prowadzi do sytuacji,w którejbrońjądrowazaczynatracićswojeodstraszającemożliwości.Nierównowagę,którazaistniałamiędzyśrodkamiacelamiprowadzeniawojen,zaczętoniwelowaćprzezzmianęniesterowalnejbronijądrowejnasterowalnąbrońkonwencjonalnąwpostacibroniprecyzyjnegorażenia.Niedziwiwięcfakt,że,zdaniemgenerałaSlipczenki,największapotęgamilitarnanaświecie–StanyZjednoczone–postulujerozbroje-nie jądrowe, poszukując jednocześnie nowych rozwiązań technologicznych, któredająmożliwośćsterowaniakonfliktem.Uwarunkowaniate,zdaniemgen.SlipczenkoorazpułkownikaWiaczesławaKrugłowa,wywierająwpływnatransformacjęobli-czawojny, która stanie sięwojną szóstego pokolenia, tj. wojną bezkontaktową58. Wwojnieszóstejgeneracjinastąpimasowezastosowaniebroniprecyzyjnegoraże-nia,czylitakiegorodzajubronikonwencjonalnej,dziękiktórejprawdopodobieństwotrafienia niewielkiego celu znajdującego się w odległościach międzykontynental-nych,bezwzględunawarunkizewnętrzneorazprzeciwdziałanieprzeciwnika, jużzapierwszymuderzeniem jestbliskie stuprocentom.Broń taprzedkładaprecyzjęuderzenianad skalę zniszczenia59.Wzwiązkuz tymgenerałSlipczenkopostulujeprzejście od odstraszania bronią nuklearną do odstraszania niejądrowego.Wedługniego odstraszanie bronią precyzyjnego rażenia jest skuteczniejsze niż tradycyjneodstraszaniejądrowe,ponieważwiążesięzgroźbąrzeczywistegozrealizowaniata-kiego posunięcia, cow przypadku broni nuklearnej budzi opory naturymoralnej,psychologicznejiekologicznej.ZdaniemSlipczenkifunkcjęodstraszającąbędąpeł-nićarsenałybroniprecyzyjnegorażenia.Prognozarosyjskiegowojskowegozakłada,żewprzyszłościnastąpipodziałnakraje,którepozostanąwtyletrwającegowyściguzbrojeńibędązmuszoneliczyćtylkonaposiadaneprzezsiebieuzbrojeniejądrowe,oraz na kraje, które dzięki osiągniętemuprzez siebie poziomowi ekonomicznemu inaukowo-technicznemuwejdąwposiadaniebroniprecyzyjnegorażenia.Spowo-duje to radykalizacjęw stosunkachmiędzynarodowych i doprowadzi do eskalacjiwyściguzbrojeń.Wzwiązkuztym,żenawyposażeniuniektórycharmiiświatapo-zostaniebrońatomowa,innepaństwazostanąwtensposóbzmuszonedodziałańsłu-żącychdozwiększeniapotencjałuobronyprzedagresjąocharakterzenuklearnym.Konieczność tawpłyniezkoleina rozwójnie tylkoofensywnychsystemówbroniprecyzyjnego rażenia, lecz także na rozbudowę i udoskonalanie systemówobron-nychumożliwiającychodparcieatakunuklearnegobezkoniecznościprzeprowadze-niaodwetowegouderzeniajądrowego(tendencjatajestwidocznawideiipraktycz-nejrealizacjiprojektutarczyantyrakietowejwUSA)60.

Według rosyjskich wojskowych (Gierasimowa, Bogdanowa, Czekinowa, Slipczenki)gwałtownywzrostznaczenianowoczesnejtechnikinapoluwalkiprzyczy-niasiędotego,żegwarantemzwycięstwastajesięprzewagawdostępiedoinformacji.

58 В.И. Слипченко,Войны нового поколения…, s. 38–44; T. Grabowski,Rosyjska siła…, s. 50–51.Por.A.A.Павловский,К вопросу об эволюции развития теории войн и военного искусства в истории человечества. Войны XXI века,„Наукаивоеннаябезопасность”2003,nr1,s.9–12.

59 В.И. Слипченко, Войны нового поколения…, s. 87–98; T. Grabowski, Rosyjska siła…, s. 52. Por.P.G.Gillespie,Weapons of Choice: The Development of Precision Guided Munitions,Alabama2006, s.161–184;И.Н.Воробьёв,B.A.Киселев,Высокоточное сражение,„Военнаямысль”2006,nr11,s.18;P.Mattsson,N.Eklund,Russian Operational Art in the Fifth Century,„RevistadeCiênciasMilitares”2013,nr1,s.29–47.

60T.Grabowski,Rosyjska siła…,s.52.


Wtychwarunkachinformacjajestczynnikiemumożliwiającymkierowaniedużąilościąróżnorodnychsiłiśrodkówwwalcecharakteryzującejsięwysokąprecyzjąuderzeń,któ-raobejmujewszystkiesfery.Dlategoteżkoniecznejeststworzenieglobalnychsystemówdowodzenia,kierowania,wywiaduiłączności,coznajdujeodzwierciedleniewrealizo-wanejwsiłachzbrojnychFRkoncepcjiwalkimetodąsieciocentryczną,stanowiącychintegralnyaspektkoncepcjiwojnybezkontaktowej61.Zewzględunacharakteritematy-kęniniejszegoopracowaniaszczegółoweomówieniezałożeńtejkoncepcjiorazjejim-plementacjiwsiłachzbrojnychFRniejestmożliwe.Uogólniając,należynadmienić,żekoncepcjatazakładapowstaniejednolitegopolainformacyjnego,wktórymskupiająsięwszelkieśrodkiłącznościiwymianyinformacjistwarzającemożliwośćuzyskaniawysokiegostopniaintegracjiwewszystkichwymiarachprzestrzeniwalki(ląd,morze,powietrze,przestrzeńkosmicznaisferakognitywna),coprzyspieszaprowadzeniewszel-kichoperacji62.Ingerencjawtopoleprzyużyciubroniinformacyjnejmożespowodowaćkonsekwencjeprzewyższająceatakprowadzonyśrodkamikonwencjonalnymi.Dlategoteż,według rosyjskichekspertów,nieodłącznączęściąwojnynowejgeneracjipowin-nabyćoperacjainformacyjno-uderzeniowa(ros.информационно-ударная операция),czyli kompleks działań prowadzonych środkami informatycznymi i informacyjnymi zuwzględnieniemcelu,miejscaiczasu.Zamierzeniemtakiejoperacjijestzniszczeniezasobówinformacyjnychprzeciwnikaoraz jegodecyzyjny i funkcjonalnyparaliż.Naoperacjęinformacyjno-uderzeniowąskładająsięnastępująceformyataku:

• informacyjno-psychologiczny(zastosowaniemasowychśrodkówprzekazu,przed-sięwzięciaocharakterzeagitacyjno-propagandowym),

• psychotroniczny (oddziaływanie za pomocą urządzeń generujących określoneefektypsychosomatyczne),

• radioelektroniczny(zastosowanieśrodkówradioelektronicznych,np.zagłuszających),• informatyczny(oddziaływanienasystemyinformatyczneprzeciwnikazapomocąspecjalnychprogramówkomputerowych)63.Koncepcjawojnybezkontaktowejzostałapoddanasurowejkrytyceprzezgenerała

armiiMachmutaGariejewa, reprezentantakonserwatywnegonurtuwrosyjskiejmyśliwoskowej.Generałstwierdził,żebrońjądrowanadalstanowipodstawowyczynnikpo-wstrzymującyimperialistycznepaństwaodwznieceniatrzeciejwojnyświatowej.Sprze-ciwiasięopiniiokoniecznościograniczeniasiłlądowych.GłównymizagrożeniamidlaRosjisą,wedługGariejewa,„kolorowerewolucje”,dywersyjnedziałaniainnychpaństwprowadzonewpobliżugranicRosji,lokalnewojnyikonfliktywywołaneprzezZachódorazzagrożeniazwiązanezbezpieczeństweminformacyjnymFR.DlaGariejewazasto-sowanienowoczesnychśrodkówograniczasiędowsparciadziałańzbrojnychprowadzo-nychmetodamikonwencjonalnymi,copowodujepodniesienieichnawyższypoziom64.

61В.И.Слипченко,Войны нового поколения…,s.203–224;Ю.Е.Горбачев,Сетецентрическая война: миф или реальность?,„Военнаямысль”2006,nr1,s.70–73.

62 A.B. Долгополов, C.A. Богданов, Эволюция форм и способов ведения вооружённой борьбы в сетецентрических условиях,„Военнаямысль”2011,nr2,s.49–58;M.M.Хамзатов,Влияние концепции сетецентрической войны на характер современных операций,„Военнаямысль”2006,nr7,s.14.

63 T. Grabowski, Rosyjska siła…, s. 55–56; И.Н. Воробьёв, Информационно-ударная операция,„Военнаямысль”2007,nr6,s.14–21;H.H.Чибисов,H.A.Водкин, Информационно-ударная операция,„Армейскийсборник”2011,nr3,s.46–50.

64M.A.Гареев,Проблемы стратегического сдерживания в современных условиях,„Военнаямысль”2009,nr4, s.2−10.Por.M.A.Gareev, If War Comes Tomorrow? The Contours of Future Armed Conflict,London 1998, s. 70–93; Е.Ф. Подсобляев,Спорные вопросы теории бесконтактных войн, „Военнаямысль”2006,nr2,s.25−33.


Warto podkreślić, żew schemat koncepcjiGariejewawpisuje sięm.in.wojnapięciodniowa.Głównąrolęodegraływniejsiłykonwencjonalne.Dokonanozsynchro-nizowanegoatakuzlądu,morzaipowietrza.Operacjasiłzbrojnychzostaławspartadziałaniamiwpisującymisięwramyoperacjiinformacyjno-uderzeniowejprzezdoko-naniecyberatakównagruzińskiesiecitelekomunikacyjneiinformatyczneorazstro-ny rządowe, na których umieszczono zdjęcia porównujące gruzińskiego prezydentaMicheilaSaakaszwilegodoAdolfaHitlera.AtakiprzybrałyformęDDoS(ang.Distri-buted Denial of Service–rozproszonaodmowausługi),czyliatakunasystemkompu-terowylubusługęsieciowąwceluuniemożliwieniadziałaniaprzezzajęciewszystkichwolnychzasobów,przeprowadzonegorównocześniezwielukomputeróworosyjskimilitewskimIP.Prawdopodobniezatymidziałaniamistałygrupyhakerówwywodzą-cychsięzeświataprzestępczegopowiązanegozKremlemlubtzw.cyberwojska,czy-li regularne formacje wojskowe przeszkolone do walki w cyberprzestrzeni. Udział watakucybernetycznymumożliwionotakżekażdemuRosjaninowi,którymiałdostępdosieciInternet.Naspecjalnymforumzamieszczonoinstrukcję,wjakisposóbatako-waćgruzińskiestrony.Konfliktz2008r.byłwięcpierwszymwdziejachświata,którytoczyłsięwczterechwymiarach–pozalądem,morzemipowietrzem,działaniabyłyprowadzonerównieżwcyberprzestrzeni65.

Zakończenie

Jakpodkreśliłgen.Gierasimow,każdawojnajestszczególnymprzypadkiem,którywymagazastosowaniawłasnej,wyjątkowejlogiki,aniejakiegokolwiekjużistniejącegowzorca66.Logikatajestopartanauniwersalnychsposobachprowadzeniawojny,któresąznaneodpoczątkówdziejówludzkości.Trudnosobiewyobrazićużyciesiływojskowejbez jednoczesnego zabezpieczeniawywiadowczego i informacyjnego, sankcji ekono-micznych,prowadzeniatajnychoperacjiczypróbyosłabieniaprzeciwnikaiwykorzy-staniasprzecznościistniejącychwjegokraju(etnicznych,społecznych,ekonomicznych,politycznych itd.).W rosyjskiej myśli wojskowej takie działania, jak wykorzystanieczynnikówetnicznychipsychologicznych,prowadzeniedziałańwywrotowychipropa-gandowych,wciągnięciewwojnęwewnętrznychstrukturspołecznychpaństw,zostaływlatach60.XXw.usystematyzowaneprzezJewgienijaMessnerapodnazwą„wojnybuntowniczej”67.

65 A. Kozłowski, Cyberwojownicy Kremla, w: Formatowanie Ukrainy. Antologia publikacji portalu „Geopolityka.org”, t. 1: W cieniu EuroMajdanu (21 XI 2013–27 VI 2014), M. Domagała, R. Potocki (red.nauk.),Warszawa2015,s.311−319;J.Carr,Inside Cyber Warfare,Beijing–Cambridge–Farnham–Köln–Sebastopol–Tokyo2012,s.3,85;R.Hurwitz,A New Normal? The Cultivation of Global Norms as Part of a Cyber Security Strategy,w:Conflict and Cooperationin Cyberspace. The Challenge to National Security, P.A. Yannakogeorgos,A.B.Lowther(red.),NewYork2014,s.241.

66B.Герасимов,Ценность науки в предвидении…,s.3.67 Szerzej na ten temat zob.Е.Э.Месснер,Лик современной войны,w: Военная мысль в изгнании.

Творчество русской военной эмиграции,И.В.Домнин(red.),Москва1999,s.363–404;tenże,Всемирная мятежевойна,Москва2004,s.15–23,46–59,332–340.Cechy„wojnybuntowniczej”widocznewprzebiegukonfliktuFederacjiRosyjskiejzpaństwemukraińskimzostałyomówioneprzezautorawodrębnymopracowaniu,zob.M.Wojnowski,Konflikt rosyjsko-ukraiński jako przykład realizacji doktryny geopolitycznej Aleksandra Dugina i koncepcji „wojny buntowniczej” Jewgienija Messnera,„PrzeglądBezpieczeństwaWewnętrznego”2014,s.58–91.Por.L.Sykulski, Rosyjska koncepcja wojen buntowniczych Jewgienija Messnera,„PrzeglądGeopolityczny” 2014, nr 11, s. 103–113; K. Kraj,Ukraina i мятежевойнa, „E-Terroryzm” 2014, nr 7, s.11–22.


Wrosyjskiejwalceinformacyjnejistotnąrolęodgrywaaparatpojęciowy.Zawieraonwielepojęć–sloganów,jakchoćby: „brońinformacyjna”,„brońcywilizacyjna”,„in-formacyjnyspecnaz”,„wojskainformacyjne” itp.Wśrodkachmasowegoprzekazupo-sługująsięnimiprokremlowscypolitolodzy,wojskowiidziennikarze.Tezmilitaryzowa-nepojęciakształtująpostawykonfrontacyjneoraznarzucająwłasnejiświatowejopiniipublicznejzmanipulowanyobrazrzeczywistości68.Takimnacechowanymfunkcjonalniesloganem jest również „wojnanowejgeneracji”, cow świadomości opinii publicznejstwarzawrażenie,żeRosjadysponujeprzewagąmilitarnąnadPaktemPółnocnoatlan-tyckimoraznowąkoncepcjąprowadzeniadziałańwojennych.Jakjużpowiedziano,ro-syjskawojnanowejgeneracji–utożsamiananaZachodziezwojnąhybrydową– jestsynteząrozwiązańznanychwprzeszłości,awyrażonychwmyśliwojskowejpowstałejwkręgachrosyjskiejbiałejemigracjiiwZSRR.Wtymkontekścienowatorskiegocha-rakteruwojny nowej generacji należy upatrywać jedyniewwykorzystaniu nowocze-snychśrodkówtechniki,coprzyczyniasiędowzrostuznaczeniawalkiinformacyjnej,sił specjalnych oraz tzw.wojny bezkontaktowej stanowiącej integralną część działańprzewidzianychwramachwspomnianejkoncepcji.

CelemdalszychbadańpowinnobyćprzedewszystkimpogłębienieanalizydziałańRosjiwsferachbędącychobiektemagresji,prowadzonejwramachwojnynowejgene-racji,orazwypracowanieskutecznychmetodobronyprzedtakrozumianąformąataku.

Abstrakt

Artykułmanaceluprzedstawieniegenezyigłównychzałożeńrosyjskiejkoncepcjiwojnynowejgeneracji,zeszczególnymuwzględnieniemznaczeniawalkiinformacyjnej,rolisiłspecjalnychorazwykorzystanianowoczesnychtechnologiiwdziałaniachwojen-nych.Zamiaremautorajesttakżepróbaudzieleniaodpowiedzinapytania:czyzałożeniakoncepcjiwojnynowejgeneracji,zwanejnaZachodziewojnąhybrydową,sąrzeczywiściezałożeniaminowatorskimiorazczyznajdująodzwierciedleniewewspółczesnejrosyjskiejpraktycewojskowej.Rosyjskakoncepcjawojnynowejgeneracji–utożsamiananaZacho-dziezwojnąhybrydową–jestsynteząrozwiązańznanychwprzeszłości,awyrażonychwmyśliwojskowejpowstałejwkręgach rosyjskiejbiałej emigracji iwZSRR.W tymkontekście nowatorskiego charakteruwojny nowej generacji należy upatrywać jedynie wwykorzystaniunowoczesnychśrodkówtechniki,coprzyczyniłosiędowzrostuznacze-niawalkiinformacyjnej,siłspecjalnychoraztzw.wojnybezkontaktowej.

Słowa kluczowe:wojnanowejgeneracji,miękkasiła,siłyspecjalne,walkainformacyj-na,wojnaniekontaktowa.

Abstract

ThearticleisaimedatpresentingthegenesisandmainassumptionsoftheRussianconceptofmodernwarfare,takingintoaccountthesignificanceofinformationwarfa-re,theroleofspecialforcesandtheuseofmoderntechnologiesforwarfareactivities.

68J.Darczewska,Rosja zbroi się do „wojny informacyjnej” z Zachodem,„BiuletynKwartalnyRządowegoCentrumBezpieczeństwa”2014,nr9,s.3.


Theauthoralsotriestoanswerthequestion:istheconceptof“modernwarfare”,intheWestknownasthehybridwarfare,anewideaindeedandwhetheritisreallyappliedinmodernRussianmilitarypolicy.TheRussianconceptofthemodernwarfare–intheWestidentifiedwiththehybridwarfare–isthesynthesisofconceptsalreadyknowninthepast,exposedbythemilitarythoughtswithinthecirclesofwhiteRussianemigrationandintheSovietRussia.Hence,withinthegivencontext,theconceptofmodernwarfareshouldbeseenastheuseofmoderntechnology,whichitselfincreasedtheimportanceofinformationwarfare,specialforcesandtheso-calledno-contactwarfareactivities.

keywords:modernwarfare,softpower,specialforces,informationwarfare,no-contactwarfare.

koncepcja „wojny nowej generacji” w ujęciu strategów ... · ukraińskiego rosyjska koncepcja...

Documents

Transcript of koncepcja „wojny nowej generacji” w ujęciu strategów ... · ukraińskiego rosyjska koncepcja...