2

SPIS TREŚCI:

1. Liczba i struktura świadczeniobiorców. Formy wsparcia. Gospodarstwa

domowe objęte pomocą społeczną – tendencje terytorialne……………. 4

1.1. Liczba osób objętych poszczególnymi formami świadczeń z pomocy

społecznej………………………………………………………………………………… 5

1.2. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną – wartość wskaźnika

w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego…………………………………… 6

1.3. Stopa bezrobocia a udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną

w powiatach woj. pomorskiego………………………………………………........... 9

1.4. Typy rodzin objętych pomocą społeczną…………………………………….… 10

2. Koszty i struktura świadczeń z pomocy społecznej……………………….. 15

2.1. Koszty (w ujęciu procentowym) poszczególnych świadczeń z pomocy

społecznej …………………………………………………………………………. 15

2.2. Struktura świadczeń z pomocy społecznej – świadczenia pieniężne

i niepieniężne………………………………………………………………………. 16 2.3. Budżet Wojewody w obszarze pomocy społecznej ……………………..……... 18

3. Pomoc i wsparcie instytucjonalne ……………………………………….…… 20

3.1. Liczba placówek i miejsc, którymi te placówki dysponują …………….……. 20 3.2. Domy pomocy społecznej ……………………………………………….…… 21 3.3. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej

całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom

w podeszłym wieku……………………………………………………………… 25

3.4. Środowiskowe Domy Samopomocy …………………………………..…….. 26

3.5. Pomoc świadczona bezdomnym ……………………………………….……. 31

4. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie ............................................................. 41

5. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań

pomocy społecznej……………………………………………………………..…. 50

6. Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej …………………………… 52

6.1. Wspieranie rodziny …………………………………………………………... 52

6.2. System pieczy zastępczej …………………………………………………….. 57

6.3. Dzieci w pieczy zastępczej …………………………………………………… 73

6.4. Ośrodki adopcyjne……………………………………………………………. 80

6.5. Gminne programy wspierania rodziny ……………………………………..… 81

6.6. Powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej ……………………….….… 82

7. Polityka prorodzinna …………………………………………………………..… 82

3

7.1. Realizacja „Programu 500 plus” ……………………………………………… 82

7.2. Rządowy Program „Dobry Start …………………...…………………………. 87

8. Polityka senioralna ……………………………………………………………….. 89

8.1. Program „Senior +” …………………………………………………………… 89

8.2. Program „Opieka 75+” ………………………….…………………………….. 91

9. Projekt „Wsparcie dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej

w województwie pomorskim w latach 2018 – 2020” współfinansowany

z Krajowego Funduszy Azylu, Migracji i Integracji (FAMI)……….… 92

10. Wsparcie osób niepełnosprawnych …………………………………..… 97

10.1. Programy realizowane w ramach Solidarnościowego Funduszu Wsparcia

Osób Niepełnosprawnych (SFWON) ………………………………………… 97

10.1.1. Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” …..…….…. 97

10.1.2. Program „Opieka wytchnieniowa” ……………………………..…….… 98

10.1.3. Program „Centra opiekuńczo mieszkalne”……………………….…..…. 99

10.1.4. Program „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” …………………. 100

10.2. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych – Zakłady Pracy Chronionej,

Zakłady Aktywności Zawodowej…………………………………………………… 101

10.3. Ośrodki i organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych posiadający wpis

do rejestru prowadzonego przez Wojewodę Pomorskiego ………………………..… 103

11. Zatrudnienie Socjalne ........................................................................................ 105

11.1. Centra Integracji Społecznej ………………………………………….……... 105

11.2. Kluby Integracji Społecznej ……………………………………………….… 106

12. Kadra pomocy społecznej, dostępność pracownika socjalnego ……... 107

13. Podsumowanie i kierunki działań ………………………………………….... 116

4

OCENA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA ROK 2018

(zawierająca również wybrane parametry i informacje dotyczące roku 2019)

Rok 2018 i większość roku obecnego to okres modyfikacji i wdrażania

nowych programów socjalnych, wpływających w różny sposób na całokształt

funkcjonowania systemu pomocy społecznej i formowania się jego

podstawowych wskaźników. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały

najistotniejsze parametry i trendy, które się pojawiły w analizowanym okresie.

W materiale tym zawarto również opisy najważniejszych zagadnień i narzędzi

wspierających różnorodne działania społeczne i poszerzających możliwości

pomocy osobom najsłabszym i wykluczonym.

1. Liczba i struktura świadczeniobiorców. Formy wsparcia. Gospodarstwa

domowe objęte pomocą społeczną – tendencje terytorialne.

W 2018 roku w województwie pomorskim pomocą i wsparciem objętych było

56 566 rodzin skupiających 127 545 osób. Utrzymuje się zatem występująca

już od kilku lat tendencja spadkowa w wielkości tych wskaźników.

W przypadku liczby rodzin objętych pomocą spadek ten w porównaniu

z rokiem 2017 wyniósł 4 551 rodzin, a w przypadku liczby osób w nich

funkcjonujących 13 211 osób.

Dane te nie pokrywają się z wynikami ostatniego badania GUS dotyczącego

wartości wskaźników różnych form ubóstwa (skrajnego, relatywnego

i ustawowego) w Polsce. Badanie to wskazuje, iż w roku 2018 nastąpił wzrost

(po latach spadku) poziomu wszystkich tych wskaźników. Odnosząc się

do tych wyników należy wyjaśnić, że jednostki organizacyjne pomocy

społecznej zajmują się przede wszystkim osobami zakwalifikowanymi do tzw.

ubóstwa ustawowego. Udzielają pomocy osobom lub rodzinom, które zgodnie

5

z obowiązującymi przepisami są uprawnione do ubiegania się o świadczenia

z pomocy społecznej, czyli osiągają dochody poniżej ustawowego kryterium

dochodowego. Jednak statystyki, którymi operujemy ukazują liczbę osób, które

zwróciły się o wsparcie udzielane przez pomoc społeczną, a nie liczbę

wszystkich potencjalnych osób, które mogłyby z tej pomocy skorzystać (jak

to jest w przypadku określania tego wskaźnika przez GUS). Ponadto rodziny

posiadające dzieci i otrzymujące świadczenia wychowawcze w rzeczywistości

osiągają wyższe dochody, niż te, które brane są pod uwagę przy ustalaniu prawa

do świadczeń z pomocy społecznej (bo zgodnie z prawem świadczenie

wychowawcze nie jest uwzględnianie przy określaniu dochodu uprawniającego

do pomocy). Fakt ten może skłaniać niektóre z tych rodzin do rezygnacji ze

wsparcia.

1.1 Liczba osób objętych poszczególnymi formami świadczeń z pomocy

społecznej.

Pojawiający się jako tendencja spadek ogólnej liczby świadczeniobiorców,

ma swoje przełożenie na liczbę osób objętych różnymi formami pomocy.

Przedstawiają to dane zamieszczone w tabeli 1, zawierającej materiał o liczbach

osób objętych poszczególnymi świadczeniami na przestrzeni 3 ostatnich lat.

Zgodnie z tym trendem (utrzymującym się od dłuższego czasu) w przypadku

wielu znaczących (np. zasiłki) form wsparcia zmniejszyła się liczba osób

pobierających poszczególne świadczenia. Jedynie w przypadku osób objętych

usługami (opiekuńczymi, specjalistycznymi) zarysowała się niewielka, ale stała

tendencja wzrostowa – co jest zjawiskiem pozytywnym, szczególnie w sytuacji

zwiększającej się z każdym rokiem populacji osób starszych

i niepełnosprawnych.

6

Tabela1. Osoby objęte poszczególnymi świadczeniami pomocy społecznej w latach

2016 -2018

Liczba osób

Rodzaj świadczenia 2016 2017 2018

Zasiłek stały 18.638 18.417 17.197

Zasiłek okresowy 16.979 14.258 12.461

Usługi specjalistyczne 1.343 1.460 1.486

Składka na ubezpieczenie zdrowotne

16.717 17.586 15.516

Schronienie 2.557 2.550 2.433

Posiłek (ogółem) 43.712 35.308 31.675

- dożywianie dzieci szkolnych 39.402 31.228 27.967

Ubrania 278 199 143

Usługi opiekuńcze 6.358 6.784 7.331

Zasiłek celowy 43.385 40.062 35.578

Zasiłek celowy - klęska żywiołowa

lub ekologiczna 0 2.765 0

Praca socjalna (rodziny) 43.021 43.907 40.523

Gospodarstwa domowe objęte pomocą 65.565 61.117 56.566

Odsetek gospodarstw objętych pomocą 8,1 7,6 7,0

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , SKŁ-ZDR, opracowanie własne

1.2 Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną – wartość

wskaźnika w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego.

Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w 2018 roku

w ogólnej liczbie gospodarstw województwa wyniósł 7,0%. W dwóch

7

poprzednich latach wielkości te kształtowały się odpowiednio na poziomie

7,6% (2017 r.) i 8,1% (2016 r.) – co wskazuje na spadkowy trend tego

wskaźnika w naszym województwie. Wartości tego istotnego, z punktu

widzenia polityki społecznej, parametru w poszczególnych powiatach ukazuje

poniższa tabela.

Tabela 2. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną

w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego – 2018 rok.

GOSP. DOMOWE udział %

Lp. NAZWA ogółem* objęte gosp.dom.

JEDNOSTKI pomocą objętych

społ. pom. społ.

1. M.POW. GDAŃSK 189 174 6 034 3,2

2. M.POW. GDYNIA 102 867 4 234 4,1

3. M.POW. SŁUPSK 39 388 2 657 6,7

4. M.POW. SOPOT 18 298 887 4,8

5. POWIAT BYTOWSKI 24 053 2 505 10,4

6. POWIAT CHOJNICKI 29 479 2 661 9,0

7. POWIAT CZŁUCHOWSKI 18 957 1 907 10,1

8. POWIAT GDAŃSKI 32 147 2 006 6,2

9. POWIAT KARTUSKI 33 427 3 168 9,5

10. POWIAT KOŚCIERSKI 21 107 2 563 12,1

11. POWIAT KWIDZYŃSKI 27 820 3 193 11,5

12. POWIAT LĘBORSKI 22 448 2 656 11,8

13. POWIAT MALBORSKI 23 329 2 306 9,9

14. POWIAT NOWODWORSKI 12 205 1 211 9,9

15. POWIAT PUCKI 24 188 1 681 6,9

16. POWIAT SŁUPSKI 31 993 3 685 11,5

17. POWIAT STAROGARDZKI 39 870 3 243 8,1

18. POWIAT SZTUMSKI 13 778 1 524 11,1

19. POWIAT TCZEWSKI 38 089 3 188 8,4

20. POWIAT WEJHEROWSKI 63 540 5 257 8,3

Ogółem województwo 806 158 56 566 7,0

Źródło: GUS (gospodarstwa domowe ogółem - dane pochodzą z ostatniego spisu powszechnego

z 2011r.), Sprawozdanie resortowe MRPiPS-03R, opracowanie własne

8

Natomiast przestrzenną ilustrację tych danych przedstawia mapa 1 –

tzw. „mapa biedy” naszego województwa.

Mapa 1. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną –

woj. pomorskie 2018 rok.

Źródło: GUS (gospodarstwa domowe ogółem - dane pochodzą z ostatniego spisu powszechnego

z 2011r.), Sprawozdanie resortowe MRPiPS-03R, opracowanie własne

W porównaniu z rokiem 2017 rozmieszczenie powiatów o poszczególnych

wartościach procentowego udziału gospodarstw domowych objętych pomocą

społeczną nie uległo żadnym zmianom. Nadal powiat pucki, gdański,

Trójmiasto i Miasto Słupsk to tereny o najniższym poziomie tego wskaźnika,

a jego najwyższą wartość ponownie uzyskały powiaty: słupski, lęborski,

sztumski, kwidzyński i kościerski.

9

1.3 Stopa bezrobocia a udział gospodarstw domowych objętych pomocą

społeczna w powiatach woj. pomorskiego.

Korelacje między stopą bezrobocia a udziałem gospodarstw domowych

objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach ukazuje wykres 1.

Wykres 1. Stopa bezrobocia o udział gospodarstw domowych objętych pomocą

społeczną w powiatach woj. pomorskiego – 2018 rok.

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R, opracowanie własne.

Zależności te nie są wprost proporcjonalne. W części powiatów można

zauważyć pewną korelację pomiędzy tymi wskaźnikami (odpowiednio wysoki

poziom bezrobocia skutkuje proporcjonalnie wysokim poziomem udziału

gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną). W innych zależności te

się rozmijają, przy czym zarysowały się dwie przeciwstawne tendencje:

10

- w przypadku takich powiatów jak: nowodworski, malborski, występuje wysoki

poziom bezrobocia, natomiast wskaźniki „pomocowe” nie osiągają najwyższych

wartości,

- w przypadku takich powiatów jak: kartuski, kwidzyński, kościerski i słupski,

zauważa się zjawisko odwrotne - przy nie najwyższych poziomach stopy

bezrobocia występuje wysoki poziomu udziału gospodarstw domowych

objętych pomocą społeczną.

1.4 Typy rodzin objętych pomocą społeczną.

Wśród typów rodzin objętych pomocą społeczną w dominującą grupę

od lat ostanowią rodziny z dziećmi - co uwidacznia materiał zamieszczony

w tabeli 3 i wykresie 2.

Tabela 3. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.

Typ rodzin 2016 2017 2018

objętych pom. społ. liczba % liczba % liczba %

rodziny ogółem 74 993 100 71 032 100 66 223 100

z tego: rodziny z dziećmi 27 958 37,3 23 717 33,4 21 453 32,4

rodziny niepełne 8 639 11,5 7 311 10,3 6 660 10,1

rodziny emerytów i rencistów 13 544 18,1 14 155 19,9 14 570 22,0

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , SKŁ-ZDR, opracowanie własne.

11

Wykres 2. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R, opracowanie własne.

Z uwagi na malejący trend rodzin objętych pomocą społeczną na przestrzeni

ostatnich trzech lat, maleje też liczba poszczególnych typów rodzin. Wyjątek

stanowią rodziny emerytów i rencistów, których liczba bezwzględna i udział

procentowy w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną nieznacznie

wzrósł. Jest to zapewne konsekwencja ogólnego wzrostu liczby osób w wieku

senioralnym w naszym społeczeństwie.

W roku 2018 odsetek rodzin z dziećmi w całej populacji rodzin objętych

pomocą społeczną wyniósł 32,4%. Nastąpił zatem, zgodnie z opisanym

wcześniej trendem, kolejny spadek tego wskaźnika w porównaniu z latami

poprzednim. Może to być również skutkiem realizacji Programu „Rodzina

500+”, w postaci poprawy sytuacji materialnej części rodzin z dziećmi.

W ramach tej grupy dominowały rodziny z dwojgiem dzieci, niewiele mniej

12

liczna była również populacja rodzin z jednym dzieckiem. Ta sytuacja

utrzymuje się od lat – co uwidacznia materiał ukazany w tabeli 4 i wykresie 3.

Tabela 4. Rodziny z dziećmi objęte pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.

Typ rodzin 2016 2017 2018

objętych pom. społ. liczba % liczba % liczba %

rodziny z dziećmi

ogółem 27 958 100 23 717 100 21 453 100

o liczbie dzieci:

1 8 991 32,2 7 786 32,8 6 816 31,8

2 9 553 34,2 7 961 33,6 7 169 33,4

3 5 862 21,0 4 962 20,9 4 667 21,8

4 2 261 8,1 1 881 7,9 1 786 8,3

5 816 2,9 704 3,0 641 3,0

6 297 1,1 275 1,2 229 1,1

7 i więcej 178 0,6 148 0,6 145 0,7

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne.

Wykres 3. Rodziny z dziećmi objęte pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne

13

W tabeli 5 przedstawiono porównanie udziału rodzin wielodzietnych

(czyli posiadających 4 i więcej dzieci – zasada przyjęta z badań GUS-owskich

w ramach ostatniego spisu powszechnego) w całej populacji rodzin z dziećmi

w województwie z udziałem tych rodzin w populacji rodzin objętych pomocą

społeczną.

Tabela 5. Udział rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich rodzin z dziećmi oraz

w populacji rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną w woj. pomorskim

w latach 2016 – 2018.

*Dane z ostatniego spisu powszechnego z 2011 r.

Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.

Z zestawień tych wynika, iż udział rodzin wielodzietnych w populacji rodzin

objętych pomocą społeczną jest, analogicznie jak w latach poprzednich,

zdecydowanie większy (13,1%) od udziału tychże rodzin w populacji

wszystkich rodzin z dziećmi w województwie pomorskim (2,2%).

W tabeli 6 i wykresie 4 porównano te wskaźniki na poziomie poszczególnych

powiatów naszego województwa. Przedstawione tutaj dane dotyczą roku 2018.

Tabela 6. Udział rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich rodzin z dziećmi oraz

w populacji rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną w powiatach

woj. pomorskiego w 2018 roku.

Lp. Powiat udział rodzin wielodzietnych (%)

populacja wszystkich

rodzin z dziećmi w

powiecie*

populacja rodzin z dziećmi

objętych

pomocą społeczną (2018 r.)

1. bytowski 3,8 12,5

2. chojnicki 3,4 13,6

3. człuchowski 2,8 9,4

udział rodzin wielodzietnych (%)

populacja wszystkich

rodzin z dziećmi

w województwie*

populacja rodzin z dziećmi

objętych pomocą społeczną

2016 2017 2018

2,2 12,7 12,7 13,1

14

4. gdański 2,2 10,8

5. kartuski 4,6 22,4

6. kościerski 3,2 14,2

7. kwidzyński 2,7 11,3

8. lęborski 2,9 11,5

9. malborski 2,0 12,5

10. nowodworski 3,1 9,1

11. pucki 2,5 11,1

12. słupski 2,7 13,8

13. starogardzki 2,9 14,8

14. sztumski 2,9 14,7

15. tczewski 2,4 13,9

16. wejherowski 2,8 15,7

17. m. Gdańsk 0,8 8,9

18. m. Gdynia 0,8 8,3

19. m. Słupsk 0,9 8,4

20. m. Sopot 0,3 5,0

* Dane z ostatniego spisu powszechnego - 2011 r.

Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.

Wykres 4. Odsetek rodzin wielodzietnych w powiatach woj. pomorskiego w 2018 r.

Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.

15

Przedstawienie obu wskaźników w układzie powiatowym ukazuje sytuację,

w której rozkład wartości udziału rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich

rodzin z dziećmi w poszczególnych powiatach nie pokrywa się dokładnie

z rozkładem wartości udziału rodzin wielodzietnych objętych pomocą

społeczną. Jedynie w przypadku powiatu kartuskiego i Miasta Sopot występuje

zgodność jeśli chodzi o uzyskane poziomy tych wskaźników – w tym

pierwszym przypadku obie dane wykazują najwyższe wartości spośród

wszystkich powiatów województwa pomorskiego, a w drugim najniższe

wartości. We wszystkich przypadkach udział rodzin wielodzietnych w populacji

rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną jest wielokrotnie większy

od udziału tych rodzin w populacji wszystkich rodzin z dziećmi w powiecie

(analogicznie jak na poziomie całego województwa).

2. Koszty i struktura świadczeń z pomocy społecznej.

2.1 Koszty (w ujęciu procentowym) poszczególnych świadczeń z pomocy

społecznej.

Strukturę wydatków poniesionych w 2018 roku na poziomie całego

województwa w sferze pomocy społecznej, w tym udział kosztów

poszczególnych form świadczeń pieniężnych i niepieniężnych przedstawia

wykres 5.

Wśród świadczeń pieniężnych w 2018 r., analogicznie jak w roku

poprzednim, dominowały zasiłki stałe (59,2 %). Inaczej to się przedstawia

w przypadku liczby osób pobierających świadczenia (Tabela 1) - prym wiodą

tutaj bowiem zasiłki celowe (35 578 osoby). Jest to oczywiście związane

z wysokością jednostkowego świadczenia.

16

Wykres 5. Koszty świadczeń z pomocy społecznej - 2018 rok (ujęcie procentowe).

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne

W przypadku świadczeń niepieniężnych, w wymiarze kosztowym,

największy udział miały usługi opiekuńcze (44,6%), natomiast biorąc

pod uwagę liczbę świadczeniobiorców - największego wsparcia udzielono

w postaci posiłku (31 675 osób). Podobne zależności występowały w latach

poprzednich.

2.2 Struktura świadczeń z pomocy społecznej – świadczenia pieniężne

i niepieniężne.

Utrzymuje się rozpoczęta w 2015 roku tendencja do wyrównywania się

poziomów w liczbie osób pobierających świadczenia pieniężne i niepieniężne –

ukazuje to materiał przedstawiony w postaci wykresu 6.

17

Wykres 6. Struktura świadczeń udzielanych z pomocy społecznej w latach 2015 –

2018 (woj. pomorskie).

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne

W 2018 roku w całym województwie pomorskim udział osób, którym

przyznano świadczenie pieniężne w ogólnej liczbie osób, którym przyznano

jakiekolwiek świadczenie z pomocy społecznej wyniósł 56,1% (tylko o 0,6%

niższy od tego jaki był w roku 2017). Wartość tego wskaźnika

w poszczególnych powiatach przedstawia wykres 7. Analiza wykresu wskazuje,

iż tylko w trzech powiatach naszego województwa udział osób otrzymujących

świadczenia pieniężne jest mniejszy niż 50%. W przypadku ośmiu powiatów

ziemskich i trzech miast na prawach powiatu (wszystkie oprócz Miasta Gdańsk)

wskaźnik ten osiągnął wartość większą niż średnia wojewódzka. Największy

udział osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w ogólnej liczbie

świadczeniobiorców wystąpił kolejny raz w Mieście Słupsk (70,7% - spadek

w porównaniu z rokiem 2017 tylko o 1 punkt procentowy).

18

Wykres 7. Procentowy udział osób, którym przyznano świadczenie pieniężne

w ogólnej liczbie osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej

wg powiatów – 2018 rok.

Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie za „Oceną Zasobów Pomocy

Społecznej dla Województwa Pomorskiego za rok 2018.

2.3 Budżet Wojewody w obszarze pomocy społecznej.

Informacje dotyczące budżetu Wojewody Pomorskiego w obszarze

pomocy społecznej, świadczeń dla rodzin oraz pieczy zastępczej przedstawiono

w Tabeli 7. Ukazuje on skalę i różnorodność wydatków ponoszonych

na poszczególne rodzaje wsparcia z środków rządowych. Największy wpływ

na wysokość tego budżetu w latach 2016 – 2018, a także planie na rok 2019 r.

(stan na 31 sierpnia) stanowi koszt świadczeń wypłacanych w ramach

rządowego Programu „Rodzina 500 plus”.

19

Tabela 7. Budżet Wojewody Pomorskiego w latach 2016 – 2018 i plan na 2019 rok – pomoc

społeczna, świadczenia dla rodzin, piecza zastępcza – wykonanie w tys. zł.

Lp. Rodzaj pomocy 2016 2017 2018 2019*

Zasiłki, pomoc w naturze oraz składki

1 na ubezpieczenia zdrowotne (wyk. gminy) 129 501 123 174 108 495 104 174

świadczenia,

2 koszty obsługi 854 364 895 002 907 415 878 409

7 ***

jednorazowe

świadczenie "Za

życiem", koszty obsługi

1 271 1 087 1 656

3 82 65 65 285

41 147 584 1 554 100 1 500 784 1 419 295

50 0 88 288 95 159

Usługi opiekuńcze (wyk. gminy), w tym:

Specjalistyczne usługi opiekuńcze 11 509 13 848 15 268 19 600

6 Program "Opieka 75+" 0 0 185 1 434

Dotacje : Program "Posiłek

7 (wyk. gminy) dla potrzebujących" 31 171 30 420 28 523 28 138

Środowiskowe domy samopomocy bieżące utrzymanie 27 055 25 027 33 235 45 018

8 (utrzym. przez gminy)nowe zadania w zw. z

ustawą "Za życiem" 852 304 2 652 1 700

oraz standardy 301 ** 1 648 ** 872 ** 1 724 **

Utrzymanie ośr. pomocy społecznej (dofinansowanie) 19 985 22 349 22 360 19 985

9 Wynagrodzenie opiekunów prawnych 1 605 2 105 2 678 2 841

Domy pomocy społecznej (bieżące utrzymanie oraz dod. 53 113 53 383 54 315 52 382

10 250 zł dla pracownika socjalnego ) (wyk. powiaty) 0 ** 0 ** 0 ** 0 **

Rządowe programy wspierające pieczę zastępczą

11 (powiaty, gminy) 5 282 1 426 4 876 0

Ośrodki adopcyjne 1 610 1 937 1 955 2 095

12 (samorząd wojewódzki)

Środowiskowe Domy bieżące utrzymanie 685 585 815 1 432

13Samopomocy (powiatowe)

nowe zadania w związku z

ustawą "Za życiem" 0 0 311 566

Dofinansowanie Sieci Ośrodków Interwencji

14 5 2 3 119 1 016

Realizacja Krajowego Programu Przeciwdziałania

15 Przemocy w Rodzinie (SOW-y, pr. korekcyjno-edukacyjne) 828 920 1 001 1 067

Łagodzenie skutków suszy /powodzi/huraganu

16 (gminy) 31 21 892 29 0

17 Wsparcie organizacji pozarządowych (wojewoda) 597 595 589 600

Pomoc cudzoziemcom gmina 17 10 0 3

18 i dzieciom cudzoziemców powiat 36 131 624 501

Razem : 2 286 220 2 750 194 2 779 541 2 679 080

* plan na rok 2019 (po zmianach - stan na 31 sierpnia 2019 r.)

** środki inwestycyjne

Źródło i opracowanie własne

Ustawa o Karcie Dużej Rodziny (gmina)

*** rządowy program wspierania osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne, od 2016 r. zadanie to wynika z ustawy, w pozycji tej ujęto

zobowiązania skarbu państwa wynikające z realizacji tego programu w stosunku do osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne w

poprzednich latach (od 2011 r.)

Rządowy program "Rodzina 500 plus" (gmina, powiat)

Świadczenia rodzinne, fundusz

alimentacyjny, zasiłek dla

opiekuna, skł. na ubezpiecz.

Społeczne (wyk. gminy)

Wspieranie Rodziny - Rządowy Program "Dobry

Start" (gmina, powiat)

Kryzysowej (powiaty) w zakresie dod. 250 zł oraz

tworzenie mieszkań chronionych w ramach Programu

"Za życiem"

20

3. Pomoc i wsparcie instytucjonalne.

3.1. Liczba placówek i miejsc, którymi te placówki dysponują - w wybranych

formach pomocy instytucjonalnej.

Województwo pomorskie charakteryzuje szeroka i różnorodna oferta

wsparcia instytucjonalnego. Najważniejsze formy tej pomocy prezentuje

Tabela 8, w której ukazano liczbę poszczególnych placówek (usytuowanych na

różnych poziomach samorządu terytorialnego) oraz liczbę miejsc jaką

dysponują.

Tabela 8. Pomoc i wsparcie instytucjonalne w woj. pomorskim w latach 2016 – 2018

(wybrane).

lp. Rodzaj placówki liczba

Rok

2016* 2017* 2018*

1. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ (prowadzone przez powiaty, gminy

i inne podmioty)

domów 44 45 45

miejsc 4.291 4.372 4.414

2. ŚRODOWISKOWE DOMY

SAMOPOMOCY

(gminy, powiaty)

domów 62 65 68

miejsc 1.770 1.852 1.923

3.

KLUBY SAMOPOMOCY DLA OSÓB

Z ZBURZENIAMI PSYCHICZNYMI

(gminy)

klubów 12 12

12

miejsc 151 151 151

4.

SPECJALISTYCZNE OŚRODKI

WSPARCIA DLA OFIAR PRZEMOCY W

RODZINIE

(powiaty)

ośrodków 2

2

2

miejsc

całodobowych 23 23 23

5.

OGRZEWALNIE, NOCLEGOWNIE, SCHRONISKA,

SCHRONISKA Z USŁUGAMI OPIEKUŃCZYMI I DOMY DLA MATEK Z MAŁOLETNIMI DZIEĆMI I KOBIET

W CIĄŻY

(gminy, powiaty)

ośrodków 64 41 61

miejsc 2.354 1.950 2.269

21

6.

PLACÓWKI ZAPEWNIAJĄCE

CAŁODOBOWĄ OPIEKĘ OSOBOM

NIEPEŁNOSPRAWNYM, PRZEWLEKLE

CHORYM, W PODESZŁYM WIEKU

(działalność gospodarcza lub statutowa)

placówek 60 63 72

miejsc 1.865 1.960 2.347

* wg stanu na koniec roku, Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne

Analiza tego materiału wskazuje, iż systematycznie z roku na rok poszerza

się oferta wsparcia instytucjonalnego, głównie w przypadku środowiskowych

domów samopomocy, placówek dla osób bezdomnych, domów pomocy

społecznej oraz palcówek zapewniających całodobową opiekę osobom

niepełnosprawnym, przewlekle chorym, w podeszłym wieku.

3.2. Domy pomocy społecznej.

W 2018 r. w województwie pomorskim funkcjonowało 45 domów pomocy

społecznej dysponujących łącznie 4.414 miejscami (wg stanu na dzień

5 września 2019 r. - 46 domów pomocy społecznej i 4.472 miejsca).

Analiza średnich kosztów utrzymania mieszkańca ponadgminnych domów

pomocy społecznej wykazuje, iż w 2018 r. nastąpił wzrost średniego kosztu

pobytu (średnio) o 235,77 zł na osobę, co stanowi wzrost o 7,01%

w porównaniu z rokiem poprzednim. Z informacji uzyskanych od ośrodków

pomocy społecznej dotyczących wysokości środków przekazywanych

na dofinansowanie pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej wynika,

że koszty te w skali całego województwa w sposób ciągły z roku na rok

wzrastają (tabela poniżej). W 2018 r. łączna kwota tego dofinansowania wzrosła

w porównaniu z rokiem 2017 r. o 11,2 mln zł.

22

Tabela 9. Wysokość dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej

przez gminy województwa pomorskiego (w milionach zł.) w latach 2004–2018.

Wojewód

ztw

o Lata:

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

PO

MO

RS

KIE

1,8 2,7 5,9 9,7 12,9 23,1 33,8 40,2 40,5 47,4 52,4 56,6 62,0 68,1 79,3

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Departament Statystyki Finansów „Budżet jednostek samorządu

terytorialnego w latach 2003 – 2008” (lata 2004-2005) i sprawozdanie MRPiPS-03 z Pomorskiego Urzędu

Wojewódzkiego w Gdańsku, Wydział Polityki Społecznej (lata 2005-2018).

Przeprowadzona analiza wykorzystania miejsc w domach pomocy

społecznej w 2018 r. wykazała, iż na koniec tego roku w ponadgminnych

domach pomocy społecznej na 3.955 miejsc przebywało łącznie 3.887 osób,

z czego 2.431 osób skierowanych na podstawie decyzji wydanych po dniu

1 stycznia 2004 r., czyli na „nowych zasadach”, co stanowi 62,5 % ogółu

mieszkańców. Dane te przedstawia poniższa tabela.

Tabela 10. Liczba mieszkańców ponadgminnych domów pomocy społecznej w woj. pomorskim

w latach 2012–2018, z uwzględnieniem osób wnoszących opłatę za pobyt.

Wyszczególnienie

wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

stan mieszkańców ogółem 3.840 3.868 3.910 3.911 3.895 3.897 3.887

z tego:

skierowani na podstawie decyzji

wydanej przed dniem

1 stycznia 2004 r.

(wg starych zasad)

2.070 1.960 1.851 1.735 1.624 1.539 1.456

skierowani na podstawie decyzji

wydanej po dniu

1 stycznia 2004 r.

(wg nowych zasad)

1.770 1.908 2.059 2.176 2.271 2.358 2.431

z tego:

23

wnoszący opłatę za pobyt bez

dopłaty gminy 47 41 38 42 32 33 30

w tym opłata wnoszona przez:

mieszkańca 6 6 9 14 13 8 8

członków rodziny 7 2 1 1 0 0 0

mieszkańca i członków

rodziny 34 33 28 27 19 25 22

wnoszący opłatę za pobyt

z dopłatą gminy 1.723 1.867 2.021 2.134 2.239 2.325 2.401

w tym opłata wnoszona przez:

mieszkańca 1.610 1.691 1.835 1.946 2.099 2.192 2.274

członków rodziny 0 0 0 0 0 0 0

mieszkańca i członków

rodziny 81 150 167 178 133 128 121

pełna odpłatność gminy 32 26 19 10 7 5 6

Źródło: Roczne sprawozdania z działalności ponadgminnych domów pomocy społecznej finansowanych w części

lub całości w ramach Części 85 – Budżet wojewody, Dział 852 – Pomoc społeczna, Rozdział 85202 – Domy

pomocy społecznej (Pomorski Urząd Wojewódzki Wydział Polityki Społecznej w Gdańsku).

Zestawienie to zawiera również dane dotyczące odpłatności za pobyt osób

skierowanych do ponadgminnych domów pomocy społecznej na „nowych

zasadach” i ukazuje wspomniany już udział gmin w dofinansowaniu pobytu

swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej. Jak wynika z danych

za rok 2018, nadal większość osób kierowanych do domów pomocy społecznej

„na nowych zasadach” wymaga wsparcia gminy w dofinansowaniu kosztu

swojego pobytu– 98,8% ogółu (jedynie 30 na 2.431 osób było w stanie pokryć

samodzielnie lub przy wsparciu rodziny koszt swojego pobytu

w ponadgminnych domach pomocy społecznej - co stanowi 1,2% ogółu).

Sytuacja ta pozostaje na stałym poziomie od roku 2004

i potwierdza fakt, że udział w dofinansowaniu pobytu osób umieszczanych

w domach pomocy społecznej nadal w przeważającej większości spoczywa

po stronie gmin kierujących.

Natomiast w domach pomocy społecznej o zasięgu gminnym, na koniec

2018 r. przebywało 203 mieszkańców na 211 miejsc. Podstawowe informacje

o tego typu placówkach zawarte są w tabeli 11.

24

Tabela 11. Liczba mieszkańców gminnych domów pomocy społecznej w woj. pomorskim

w latach 2012 – 2018, z uwzględnieniem osób wnoszących opłatę za pobyt.

Wyszczególnienie wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

stan mieszkańców ogółem 221 211 200 204 201 212 203

z tego:

skierowani na podstawie decyzji

wydanej przed dniem

1 stycznia 2004 r.

(wg starych zasad)

12 11 8 5 2 0 0

skierowani na podstawie decyzji

wydanej po dniu

1 stycznia 2004 r.

(wg nowych zasad)

209 200 192 199 199 212 203

z tego:

wnoszący opłatę za pobyt bez

dopłaty gminy 9 9 4 4 3 6 4

w tym opłata wnoszona przez:

mieszkańca 1 2 2 3 1 2 1

członków rodziny 0 0 0 0 0 0 0

mieszkańca i członków

rodziny. 8 7 2 1 22 4 3

wnoszący opłatę za pobyt

z dopłatą gminy 200 191 188 195 196 206 199

w tym opłata wnoszona przez:

mieszkańca 170 173 169 174 182 188 181

członków rodziny 0 0 0 0 0 0 1

mieszkańca i członków

rodziny 30 18 19 21 14 17 11

pełna odpłatność gminy 0 0 0 0 0 1 6

Źródło: Roczne sprawozdania z działalności gminnych domów pomocy społecznej za lata 2012 - 2018

(Pomorski Urząd Wojewódzki Wydział Polityki Społecznej w Gdańsku).

25

3.3. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej

całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym

lub osobom w podeszłym wieku .

W prowadzonym przez Wojewodę Pomorskiego Rejestrze placówek

zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle

chorym lub osobom w podeszłym wieku, na koniec 2018 r. znajdowały się 72

placówki dysponujące łącznie 2.347 miejscami. Obecnie (stan na dzień

5 września 2019 r.) do ww. Rejestru wpisanych jest już 79 placówek

zapewniających całodobową opiekę z 2.613 miejscami. Poniższa tabela

przedstawia liczbę tych placówek od czasu wprowadzenia obowiązku

posiadania zezwolenia wojewody, do chwili obecnej.

Tabela 12. Liczba placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym,

przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku znajdujących się w prowadzonym przez

Wojewodę Pomorskiego Rejestrze w latach 2006 – 2019.

Lata

Ogółem:

z tego prowadzone w ramach działalności:

statutowej gospodarczej

liczba

placówek

liczba

miejsc

liczba

placówek

liczba

miejsc

liczba

placówek

liczba

miejsc 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

2006 2 59 0 0 2 59

2007 6 123 0 0 6 123

2008 11 277 1 72 10 205

2009 15 477 2 109 13 368

2010 17 540 2 109 15 431

2011 23 758 2 109 21 649

2012 30 932 3 155 27 777

2013 41 1.339 4 171 37 1.168

2014 48 1.497 4 171 44 1.326

2015 54 1.674 4 171 50 1.503

2016 60 1.865 5 196 55 1.669

2017 63 1.960 6 250 57 1.710

2018 72 2.347 6 250 66 2.097

2019* 79 2.613 8 301 71 2.312 * wg stanu na dzień 5 września 2019 r.

26

Z uwagi na działalność w województwie pomorskim placówek

zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle

chorym lub osobom w podeszłym wieku prowadzonych bez wymaganego

zezwolenia Wojewody Pomorskiego należy, przed udostępnieniem

zainteresowanym adresu danej placówki, upewnić się czy placówka ta widnieje

w prowadzonym przez Wojewodę Pomorskiego Rejestrze placówek

zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle

chorym lub osobom w podeszłym wieku.

W przypadku podjęcia informacji, że na terenie gminy wykonywana jest

działalność wskazująca na prowadzenie tego rodzaju placówki bez wymaganego

zezwolenia, należy niezwłocznie powiadomić Wydział Polityki Społecznej

Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, co umożliwi podjęcie

stosownych działań w celu wyeliminowania stanu niezgodnego

z obowiązującym prawem.

Po raz kolejny przypomina się, że gminy nie mogą kierować i ponosić

odpłatności za osoby przebywające w placówkach zapewniających

całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym

lub osobom w podeszłym wieku. Pobyt osób w takich placówkach odbywa się

na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy osobami

korzystającymi, a podmiotem prowadzącym działalność, zaś odpłatność

za ww. usługę pokrywają zainteresowani i ich bliscy.

3.4. Środowiskowe Domy Samopomocy.

„NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGO” jest jednym

z najbardziej aktualnych haseł, którego realizacja jest bardzo trudnym

wyzwaniem dla wszystkich sektorów zapewniających ochronę zdrowia

publicznego, ale też niezwykle istotnym z punktu widzenia budowania całego

systemu wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

27

Kolejny rok wdrażany jest drugi Narodowy Program Ochrony Zdrowia

Psychicznego na lata 2017-2022 oparty o model wsparcia środowiskowego,

czyli oferty środowiskowych form leczenia psychiatrycznego poprzez

funkcjonowanie Centrów Zdrowia Psychicznego. W 2018 roku rozpoczęto

pilotaż, w którym w województwie pomorskim uczestniczy tylko jeden podmiot

- Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie. Będzie on trwał do 30 czerwca 2021 r.

i w tym czasie finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej objętych pilotażem

jest ryczałtowe, czyli jest iloczynem liczby osób powyżej 18 r.ż.

zamieszkujących obszar działania centrum (powiat kościerski poszerzony

o kilka ościennych gmin) i stawki rocznej na osobę. Celem pilotażu jest

przetestowanie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej

opartego na centrach zdrowia psychicznego w aspekcie organizacji,

finansowania, jakości oraz dostępności do świadczeń. Istnieje szansa,

że w najbliższym czasie powstaną jeszcze dwa Centra Zdrowia Psychicznego

w naszym województwie.

Jak co roku, po stronie pomocy społecznej, odnotowujemy dalszy, stały

rozwój istniejących i powstawanie nowych ośrodków wsparcia dziennego –

Środowiskowych Domów Samopomocy i Klubów Samopomocy.

Obecnie w województwie pomorskim funkcjonuje 69 środowiskowych domów

samopomocy, w tym 4 powiatowe, a w grudniu bieżącego roku będzie ich

już 71 dla 2047 osób z zaburzeniami psychicznymi.

ŚDS działają w prawie wszystkich powiatach, z wyjątkiem nowodworskiego!

Skupiają w ramach realizacji różnorodnych usług wszystkie podmioty publiczne

i niepubliczne zaangażowane w proces włączania osób w życie społeczne,

pełnienie ról w rodzinie i podejmowanie zatrudnienia w warunkach

chronionych, a czasem na otwartym rynku pracy. Środowiskowe domy

samopomocy sprawdzają się, jako ważny element sieci oparcia społecznego

ograniczający konieczność hospitalizacji, izolacji po zakończeniu edukacji,

ograniczający proces wykluczenia społecznego osób z zaburzeniami

28

psychicznymi pozwalają na rzeczywistą integrację społeczną oraz

przełamywanie dalej silnych stereotypów społecznych dotyczących

funkcjonowania tych osób w codziennym życiu.

Od kilu lat działają też kluby samopomocy dla osób z zaburzeniami

psychicznymi, jako kolejny element sieci wsparcia, który poszerza usługi

w środowisku oraz pozwala na lepsze wykorzystanie bazy i specjalistów.

Obecnie funkcjonuje w województwie pomorskim 13 klubów samopomocy

(najwięcej w kraju) dla 166 osób.

Praca ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi oparta jest

na idei domu, w którym w bezpieczny i adekwatny do możliwości sposób

uczestnicy mogą korzystać z kompleksowej rehabilitacji, nabywać niezbędne

umiejętności potrzebne w życiu codziennym, polegające na nauce, rozwijaniu

lub podtrzymywaniu umiejętności społecznych, umiejętności interpersonalnych,

rozwiązywania konfliktów, problemów urzędowych, umiejętności spędzania

czasu wolnego.

W roku 2018 uzyskano z rezerwy budżetowej na standaryzację 223 838 zł

i w ramach Programu „Za życiem” 1 669 800 zł na 71 nowych miejsc

i 3 nowe domy dla osób ze spektrum autyzmu lub dla osób

z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Łącznie budżet Wojewody na to

zadanie wyniósł 38 610 198 zł.

Rok 2019 to łącznie 50 439 495 zł, w tym z rezerwy budżetowej 4 024 495,

(łącznie z Programem „Za życiem”), czyli o 11 829 297 zł więcej niż w roku

2018. Dzięki tegorocznej dotacji zostaną uruchomione 3 nowe domy dla 100

osób, w tym dla 62 ze spektrum autyzmu lub dla osób

z niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz dodatkowo 21 miejsc w już

funkcjonujących ośrodkach. Dwa z nich, to miejsca czasowego całodobowego

pobytu umożliwiające treningi życia codziennego i wytchnienie dla rodziców

oraz opiekunów uczestników.

29

Znowelizowane w 2018 i 2019 roku Rozporządzenie w sprawie

środowiskowych domów samopomocy przedłużyło do 31 grudnia 2022 r.

termin uzyskania przez wszystkie środowiskowe domy samopomocy

standardów, z wyłączeniem domów typu D, które zostały wprowadzone

do systemu w 2019 r. Jest to nowy typ środowiskowego domu samopomocy

dla osób ze spektrum autyzmu lub z niepełnosprawnościami sprzężonymi, gdzie

wskaźnik zatrudnienia pracowników zespołu wspierająco-aktywizującego

wynosi nie mniej niż 1 etat na 3 uczestników i gdzie liczba miejsc nie może

być mniejsza niż 5, w przypadku gdy uczestnikami są wyłącznie osoby

ze spektrum autyzmu oraz nie mniejsza niż 7 w przypadku gdy

uczestnikami są wyłącznie osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi

albo osoby z obu grup.

Zgodnie z postulatami środowiska wprowadzono też zmiany, które mają ułatwić

funkcjonowanie środowiskowych domów samopomocy. Zamknięcie domu nie

będzie ograniczane tylko do okresu ferii letnich lub zimowych.

Możliwe jest zamknięcie placówki w dowolnym, innym uzgodnionym terminie

lub terminach na 15 dni roboczych. A także liczba dodatkowych osób

skierowanych do ŚDS w związku z częstymi nieobecnościami uczestników

przekraczającymi 10 dni, nie będzie mogła stanowić więcej niż 20% ogólnej

liczby miejsc w domu. Ma to ułatwić prowadzenie pracy terapeutycznej

i zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom ŚDS.

Dostosowano też przepisy umożliwiając zakup gorącego posiłku dla

uczestników, gdy jest niemożliwe wykonanie go w ramach treningu

kulinarnego, czy w ramach zadania własnego gminy.

Należy też zwrócić uwagę na nowe rozwiązania dotyczące pokoju wyciszeń

wyodrębnionego w osobnym pomieszczeniu - w starych domach, gdy liczba

uczestników ze spektrum autyzmu przekracza 5 osób, a w nowych domach już

gdy jest 3 takich uczestników.

30

Pracownicy merytoryczni ŚDS są zobowiązani posiadać co najmniej

trzymiesięczne doświadczenie zawodowe (nie staż) w pracy z osobami

z zaburzeniami psychicznymi.

Szkolenia z zakresu nowego treningu umiejętności komunikacyjnych, w tym

z wykorzystaniem alternatywnych i wspomagających sposobów

porozumiewania się, w przypadku osób z problemami w komunikacji werbalnej,

przeprowadza się dla wszystkich pracowników nie rzadziej niż raz na trzy lata.

Proces dochodzenia do uzyskania niezbędnych standardów

w środowiskowych domach samopomocy województwa pomorskiego jest

sukcesywnie realizowany. Należy pamiętać także o konieczności wyłączenia

ŚDS ze struktur ośrodków pomocy społecznej zgodnie z art. 111a ustawy

o pomocy społecznej do dnia 31 grudnia 2019 r.

W roku 2018 poziom dotacji celowej na działalność ośrodków wsparcia

dla osób z zaburzeniami psychicznymi wynosił 1268 zł na jednego uczestnika.

Natomiast od października w 2018 r. 1458 zł, a po uwzględnieniu podwyższenia

kryteriów dochodowych dotacja wynosiła już 1612, 30 zł miesięcznie.

Zgodnie z nową regulacją od roku 2019 dotacja wynosi już nie mniej niż 250%

kryterium dochodowego osoby samodzielnie gospodarującej, czyli 1752,50 zł,

zaś dla osób z autyzmem i z niepełnoprawnością sprzężoną, dotacja może

wynosić nawet 2278 zł przy założeniu 30% (525,80 zł) zwiększenia dotacji dla

tych uczestników.

Dotacja na funkcjonowanie Klubów Samopomocy wynosi od października

2018 r. 560,80 zł na osobę miesięcznie.

Zwiększenie dotacji w 2019 r. umożliwiło podniesienie jakości usług

w środowiskowych domach samopomocy, ale już zgłaszane są problemy,

że podniesienie płacy minimalnej, cen usług i materiałów w 2020 roku

powoduje trudności w zbilansowaniu wszystkich wydatków

w przygotowywanych planach budżetowych tych jednostek.

31

Nowym źródłem finansowania ośrodków wsparcia od 2017 roku jest

„Program za Życiem”, który ułatwił dostęp do środowiskowych domów

samopomocy większej grupie osób z zaburzeniami psychicznymi,

w szczególności osobom z niepełnosprawnościami sprzężonymi i spektrum

autyzmu. Może on być przeznaczony również na rozwój bazy całodobowej

umożliwiającej całodobowy pobyt z przyczyn losowych lub na czas odpoczynku

opiekuna osoby niepełnosprawnej.

W 2018 r. już 570 uczestników uzyskało dodatkowe zwiększenie dotacji

do 30% dla osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub spektrum autyzmu,

które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności wraz

ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej

osoby. Rok 2019 zakończy się wsparciem 613 osób ze specjalnymi

potrzebami.

Program „Za życiem” ma zapewnione finansowanie do 2021 roku w celu

rozwoju systemu usług wspierających i rehabilitacyjnych, które będą

obejmować osoby ze spektrum autyzmu lub ze sprzężoną niepełnosprawnością

w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

zgodnie z art.51c ust.5 ustawy o pomocy społecznej wprowadzonym ustawą

z dnia 22 czerwca 2017r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacja

tegoż Programu (Dz.U. 2017 r. poz.1292).

3.5. Pomoc świadczona osobom bezdomnym.

Bezdomność to jedna z przyczyn wykluczenia społecznego stanowiąca

złożony i wymagający wdrożenia kompleksowego systemu pomocy i wsparcia

problem społeczny. Opracowany system winien uwzględniać różnorodność

osobistych trudności, przyczyniających się do doświadczania bezdomności oraz

lokalną skalę zjawiska bezdomności, w tym specyfikę danej gminy i jej zasoby.

W odpowiedzi na rodzące się potrzeby w obszarze pomocy osobom bezdomnym

32

i zagrożonym bezdomnością zostały w ostatnich kilkunastu miesiącach

wprowadzone zmiany w ustawodawstwie, które skutkowały m.in. poszerzeniem

katalogu placówek zapewniających tymczasowe schronienie (dotychczas

obejmującego noclegownię, ogrzewalnię i schronisko dla osób bezdomnych)

o schronisko dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi. Zapełniło to lukę

w systemie udzielania wsparcia osobom bezdomnym wymagającym

wzmożonego wsparcia po leczeniu w zakresie możliwości uzyskania przez nie

usług opiekuńczych ze względu na brak miejsca zamieszkania, w którym usługi

mogłyby być świadczone.

Ostatnie zmiany w ustawodawstwie wprowadzone przez art. 16 ustawy z dnia

19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie

zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2019 r. poz.1690) dotyczą odpłatności za pobyt

osoby bezdomnej w ośrodkach wsparcia jakimi są schroniska dla osób

bezdomnych oraz schroniska z usługami opiekuńczymi. Zmiana w art. 97

polegająca na dodaniu ust. 1a wskazuje na możliwość nałożenia opłaty za pobyt

w schronisku dla osób bezdomnych, w sytuacji gdy dochód osoby samotnie

gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty kryterium

dochodowego. Opłata ta jednak nie może przekroczyć 30 % dochodu osoby

skierowanej do schroniska, a w przypadku schroniska z usługami opiekuńczymi

nie może być wyższa niż 50% tego dochodu. Zapis ten stanowi odpowiedź na

podnoszony aktywizacyjno - edukacyjny walor ponoszenia opłat za pobyt, tj.

uczenie osób bezdomnych gospodarowania środkami finansowymi, a przede

wszystkim finansowej odpowiedzialności za „dach nad głową”.

Każda placówka pełni określoną rolę w systemie kompleksowego wsparcia

noclegowego, zapewniając wsparcie osób bezdomnych przez formy o różnym

charakterze usług.

Ogrzewalnia świadczy usługi o charakterze elementarnym i podstawowym

związanym z zabezpieczeniem wsparcia w sposób doraźny, bardzo często

okazjonalny i udzielany najczęściej sezonowo. Noclegownia zapewnia przede

33

wszystkim schronienie w postaci miejsca noclegowego, nie oferuje natomiast

usług ukierunkowanych na uzyskanie samodzielności życiowej przez osoby

bezdomne. Przyznanie pomocy w formie tymczasowego schronienia

w ogrzewalni lub noclegowni nie wymaga przeprowadzenia wywiadu

środowiskowego ani wydania decyzji administracyjnej.

Schronisko dla osób bezdomnych pełni przede wszystkim funkcje

aktywizujące, pobyt w nim ma mieć charakter tymczasowy i prowadzić

docelowo do usamodzielnienia się osoby bezdomnej i wyjścia z bezdomności -

stąd konieczność podpisania kontraktu socjalnego. Kontrakt socjalny powinien

być sporządzony i podpisany po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego,

ale przed wydaniem stosownej decyzji administracyjnej o przyznaniu

schronienia. Schronisko z usługami opiekuńczymi zapewnia osobom

bezdomnym, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność

wymagają opieki i pomocy w zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych,

ale nie wymagają usług w zakresie świadczonych przez jednostkę całodobowej

opieki, zakład opiekuńczo-leczniczy lub zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy,

tymczasowe schronienie wraz z usługami opiekuńczymi oraz usługami

ukierunkowanymi na wzmacnianie aktywności społecznej, w miarę możliwości

wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności życiowej.

W szczególnie uzasadnionych sytuacjach dopuszcza się przyznanie

tymczasowego schronienia w schronisku dla osób bezdomnych z usługami

opiekuńczymi osobom bezdomnym, które posiadają decyzję o skierowaniu

do domu pomocy społecznej, na okres oczekiwania na umieszczenie w domu

pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż na 4 miesiące. Schroniska dla osób

bezdomnych z usługami opiekuńczymi można łączyć ze zwykłymi schroniskami

w formie „miejsc dla osób niewymagających usług opiekuńczych”, które to

miejsca objęte są regulacjami dotyczącymi zwykłych schronisk dla osób

bezdomnych (w tym standardy). Oba ww. rodzaje schronisk są ośrodkami

34

wsparcia zgodnie z art. 51 ust 4 i 5 znowelizowanej ustawy o pomocy

społecznej.

Kluczowe znaczenie dla prowadzenia ww. placówek zapewniających

tymczasowe schronienie mają określone w obowiązującym Rozporządzeniu

Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2018 roku

w sprawie minimalnych standardów noclegowni, schronisk dla osób

bezdomnych, schronisk dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi

i ogrzewalni standardy obiektów, w których mieszczą się placówki oraz

standardy usług świadczonych w placówkach.

Proces dochodzenia do standardów placówek dla osób bezdomnych

funkcjonujących w dniu wejścia znowelizowanej ustawy kończy się 31 grudnia

2020 r. Równocześnie należy podkreślić, iż okres przejściowy nie dotyczy nowo

powstałych placówek oraz nowego typu placówek – schroniska dla osób

bezdomnych z usługami opiekuńczymi, które z chwilą powstania winne spełniać

wszystkie standardy zawarte we wspomnianym rozporządzeniu.

Na terenie województwa pomorskiego w 2018 roku funkcjonowało

58 placówek noclegowych (dysponujących prawie 2 200 miejscami), w których

osoby bezdomne mogły uzyskać tymczasowe schronienie, w tym: 5 schronisk

dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi, 25 schronisk dla osób

bezdomnych, 13 noclegowni i 10 ogrzewalni oraz 5 innego rodzaju placówek

zapewniających nocleg.

Spośród tych placówek noclegowych – 8 prowadzonych było przez gminy.

Liczba placówek prowadzonych przez inny podmiot na zlecenie jednostek

samorządu terytorialnego wyniosła 47. W obu przypadkach usługi świadczone

przez te placówki były finansowane przez gminy.

Działalność 3 placówek nie jest finansowana przez gminy, a liczba miejsc,

którymi dysponują te placówki wynosi 95 .

Należy podkreślić, że schronisko dla osób bezdomnych ma charakter

uniwersalny i ustawa nie zabrania przebywania w nim bezdomnym

35

matkom/ojcom z dziećmi, jednak przebywanie dzieci w tego typu placówkach

powinno mieć charakter krótkotrwały i dotyczyć tylko sytuacji szczególnych.

Zgodnie z postulatem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej,

właściwymi placówkami, które powinny udzielać schronienia i wsparcia

samotnym matkom z dziećmi są domy dla matek z małoletnim dziećmi i kobiet

w ciąży, a w sytuacjach kryzysowych, ośrodki interwencji kryzysowej (OIK)

oraz specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (SOW).

W roku 2018 na terenie województwa pomorskiego funkcjonowały 3 domy

dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży oraz 2 SOW-y.

Wspominane wcześniej zmiany w ustawodawstwie wprowadziły również nowe

brzmienie art. 48a ust. 11-13 ustawy o pomocy społecznej, które uszczegółowiło

przepisy dotyczące rejestru prowadzonego przez Wojewodę. Jest to rejestr

miejsc, w których gmina udziela tymczasowego schronienia

w schroniskach dla osób bezdomnych, schroniskach dla osób bezdomnych

z usługami opiekuńczymi, noclegowniach i ogrzewalniach. Wojewoda

udostępnia rejestr na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego. Wszelkie

zmiany do rejestru miejsc tymczasowego schronienia w poszczególnych

formach placówek zgłasza Wojewodzie gmina w terminie 14 dni od powstania

zmian.

Wiedzę dotyczącą aktualnej skali zjawiska bezdomności na poziomie

województwa dostarczyło zorganizowane po raz piąty ogólnopolskie badanie

liczby osób bezdomnych, które odbyło się w nocy z 13 na 14 lutego 2019 roku

oraz sprawozdania z realizacji działań na rzecz ludzi bezdomnych w roku 2018.

Od kilku lat województwo pomorskie znajduje się na trzecim miejscu w grupie

województw, na terenie których przebywa najwięcej osób bezdomnych.

W trakcie tegorocznego ogólnopolskiego badania udało się dotrzeć

do 3 014 osób bezdomnych. Porównując z wynikami z poprzedniego badania

w 2017 roku, zaobserwowano dziewięcioprocentowy spadek ogólnej liczby

osób zidentyfikowanych jako osoby bezdomne. Biorąc pod uwagę

36

zróżnicowanie pod względem płci można wnioskować, iż bezdomność to

problem, który dotyka głównie mężczyzn, ponieważ większość badanej

populacji stanowili mężczyźni – 83,9 % ( 2 528 osób), natomiast kobiety

stanowiły 14,2 % ujawnionych osób bezdomnych (428 osób). Podobny rozkład

procentowy utrzymuje się od wielu lat.

Podobnie jak w poprzednich latach zdecydowaną większość osób

bezdomnych – 2 299 osób (co stanowi 76 % całej populacji) zidentyfikowano

w placówkach instytucjonalnych. W przestrzeni publicznej i miejscach

niemieszkalnych zidentyfikowano 715 osób (24 % badanej populacji).

Analizując strukturę bezdomności pod względem płci zauważalny jest wzrost

liczby kobiet przebywających w miejscach niemieszkalnych ( w 2017 roku

ujawniono 18 kobiet w miejscach niemieszkalnych, a w 2019 roku 39 kobiet).

Spośród osób przebywających w placówkach instytucjonalnych

najliczniejszą grupę osób bezdomnych zdiagnozowano w schronisku dla osób

bezdomnych, zarówno kobiet – 150 osób, jak i mężczyzn – 890 osób oraz

w nowej formie placówki - schronisku dla osób bezdomnych z usługami

opiekuńczymi, w którym zidentyfikowano 59 kobiet i 330 mężczyzn, co

stanowiło 13 % całej populacji osób bezdomnych. Podobnie jak w poprzednim

badaniu najwięcej osób bezdomnych zdiagnozowano w przedziale wiekowym

41 – 60 lat (46,5 %) oraz powyżej 60 lat (36,5 %). Osoby dorosłe - do 40 roku

życia stanowiły 15 % badanej populacji. Wysoki odsetek osób bezdomnych w

wieku około 60 roku życia, wiąże się z nasilającymi się problemami natury

zdrowotnej, prowadzącymi do niepełnosprawności, ponieważ osoby te żyją lub

żyły w sytuacji ciągłego narażania zdrowia i życia. Taki stan znacząco utrudnia

osobom bezdomnym realne wychodzenie z bezdomności, powodując

konieczność uruchamiania różnych form wsparcia w stosunku do tej grupy osób

wychodzących poza zapewnieniem schronienia.

Podczas tegorocznego badania ujawniono 58 dzieci (do 18 r.ż.) (co

stanowi 1,9 % zdiagnozowanej grupy osób bezdomnych). Tendencja ma

37

charakter spadkowy, co może oznaczać, iż gminy podjęły działania

profilaktyczne ograniczające zagrożenie uwikłania małoletnich w problem

bezdomności. Dzieci z rodzin dotkniętych kryzysem bezdomności wraz

z rodzicem przebywały głównie w domach dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży

( 27 dzieci) oraz w innych placówkach tj. mieszkania wspierane (22 dzieci).

Notuje się spadek liczby dzieci, które przebywały wraz z rodziną na działkach

i pustostanach (w 2017 roku ujawniono 19 dzieci przebywających na działkach i

pustostanach, zaś w 2019 roku ujawniono 3 dzieci).

Większość osób bezdomnych, ujawnionych podczas badania, to osoby

o długim stażu w bezdomności. Najczęściej spotykamy się tutaj z fazą

chroniczną (od 5 do 10 lat) – 27 %, oraz fazą długotrwałej bezdomności (od 10

lat do 20 lat) - 21 %. W fazie adaptacyjnej (do 5 lat) ujawniono – 19 % badanej

populacji. Grupa osób pozostających w bezdomności powyżej 20 lat stanowi

8 % badanych osób. Należy przypuszczać, że umieralność osób uwikłanych

w kryzys bezdomności, obarczona zagrażającymi warunkami funkcjonowania

jest wyższa, wiele osób nie dożywa późnego wieku, stąd też w tej grupie

dominują osoby w średnim wieku.

W zakresie reprezentowanego wykształcenia, osoby bezdomne

zamieszkujące na terenie województwa pomorskiego - wzorem lat poprzednich -

najczęściej deklarowały posiadanie wykształcenia zawodowego - 43 %

badanych osób, w dalszej kolejności 28 % badanych wskazało, iż posiada

wykształcenie podstawowe, następnie wykształcenie średnie – 15 % badanych.

Wykształcenie wyższe, podobnie jak i gimnazjalne charakteryzowało nieco

powyżej 2 % badanej populacji.

Nieco zmieniły się powody, które osoby bezdomne wskazywały jako

główną przyczynę pozostawania w bezdomności. Konflikt rodzinny był

najczęściej podawanym przez osoby badane źródłem kryzysu bezdomności –

36 %. Jako kolejną przyczynę wskazywano eksmisję i wymeldowanie, jednak

z utrzymującą się zauważalną tendencją spadkową. W 2015 roku ponad połowa

38

badanych wskazywało na eksmisję jako główną przyczynę uwikłania

w bezdomność, w 2017 roku było to niewiele ponad 44 %, a podczas ostatniego

badania ¼ badanych. Prawie 25 % badanych wskazało nadal na uzależnienie

jako powód bezdomności. Dużo wyższy odsetek badanych zaznaczało pierwszy

raz wyodrębniony w katalogu przyczyn wejścia w bezdomność - rozpad

związku, który osiągnął znaczący wynik ponad 18 %. W poprzednim badaniu

przyczyna ta była wskazywana w katalogu jako „Inne” przez 0,36 % badanej

populacji. Podczas ostatniego badania ujawniono, iż prawie dwukrotnie częściej

wskazywano zadłużenie jako przyczynę wejścia w bezdomność (2017 r. –

7,7 %, 2019 r. – 14,% - badanych).

Po raz kolejny zasiłek z pomocy społecznej stanowi najczęściej podawane

źródło dochodu przez osoby objęte badaniem (42,6 %). W drugiej kolejności,

z 6 % wzrostem w porównaniu do poprzedniego badania, źródłem dochodu

stanowi renta/ emerytura (17,3%). Wciąż rośnie odsetek osób bezdomnych,

które deklarowały, iż utrzymują się ze zbieractwa – 12,5 %. W tym roku 461

osób bezdomnych wskazało, że nie posiada żadnego dochodu – czyli 15, 3 %

badanej populacji.

Wsparcie i pomoc osobom bezdomnym udzielona przez gminy w 2018 roku

w oparciu o dane ze sprawozdania z realizacji działań na rzecz ludzi

bezdomnych w roku 2018:

Liczba wszystkich zdiagnozowanych osób bezdomnych, których ostatnim

miejscem zameldowania była dana gmina - 3 616, w tym 2 971 mężczyzn,

645 kobiet.

Liczba wszystkich osób bezdomnych, którym gmina opłaciła w 2018 r. pobyt

w placówkach noclegowych dla osób bezdomnych - 2 929, w tym 2 476

mężczyzn, 453 kobiet.

Liczba osób bezdomnych, którym gmina przyznała świadczenie w postaci

mieszkania chronionego 17 w tym 14 mężczyzn, 3 kobiety.

39

Liczba osób objętych Indywidualnym Programem Wychodzenia

z Bezdomności - 134, w tym 118 mężczyzn, 16 kobiet (tendencja malejąca).

Liczba osób bezdomnych objętych Kontraktem Socjalnym 1 558, w tym

1 130 mężczyzn, 428 kobiet ( wzrost o 216 osób).

Liczba osób bezdomnych, skierowanych do Centrum Integracji Społecznej

54, w tym 48 mężczyzn, 6 kobiet (tendencja stała).

Liczba osób bezdomnych, które podjęły zatrudnienie, w tym zatrudnienie

wspierane 88, w tym 60 mężczyzn, 28 kobiety(tendencja malejąca).

Liczba osób bezdomnych, które się usamodzielniły 213, w tym 176

mężczyzn, 37 kobiety (tendencja wzrostowa dotyczy głównie mężczyzn).

Na podstawie informacji uzyskanych podczas tegorocznej edycji badania

osoby bezdomne wskazywały, iż w 2018 roku najczęściej korzystały (podobnie

jak w poprzednich latach) z pomocy w formie schronienia – 58,3 % badanej

populacji oraz posiłku – 55,2 %. Ze wsparcia finansowego oraz rzeczowego -

w postaci odzieży korzystało prawie 30 % badanych. Z żadnej pomocy w 2018

roku nie skorzystało, aż 12,7 % badanej populacji osób bezdomnych, do tego

17 % badanych w tegorocznym badaniu osób deklarowało, iż nie oczekują

żadnej pomocy. Odsetek ten wzrósł o przeszło 2 % w stosunku do badania

w 2017 roku. Sytuacja taka wiąże się z ryzykiem zwiększania się grupy osób

bezdomnych pozostających poza systemem pomocy, a grupa taka wymaga

zintensyfikowania systematycznych oddziaływań w ich miejscu pobytu

szczególnie przez streetworkerów i pracowników socjalnych, którzy

monitorując ich sytuację życiową, budując relację mogą udzielić adekwatnego

wsparcia.

Wsparcie z zakresu dostępu do posiłku, żywności, odzieży, kąpieli, zapewniały:

8 jadłodajni i stołówek, łącznie 11 punktów wydawania odzieży i żywności oraz

5 łaźni. Dodatkowo w 2018 roku funkcjonowały 3 świetlice dla osób

bezdomnych, w których z pomocą m.in. zatrudnionych w świetlicy animatorów

społecznych, opiekuna czy pracownika socjalnego osoby w kryzysie

40

bezdomności mogły bezpiecznie (szczególnie ważne w okresie zimowym)

i aktywnie spędzić dzień. Placówki dla osób bezdomnych na terenie

województwa, zgodnie z ideą niesienia pomocy osobom bezdomnym udzielają

schronienia wszystkim osobom, które zgłoszą się do placówek – szczególnie,

kiedy warunki atmosferyczne stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia.

W tym roku również w dniach 5-6 grudnia zostanie przeprowadzone

badanie socjodemograficzne „Portret osób bezdomnych na terenie województwa

pomorskiego”, które prowadzimy od 2001 roku wspólnie z Pomorskim Forum

na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, co pozwoli na poszerzenie diagnozy

tego zjawiska.

W 2018 roku został uruchomiony program Ministra Rodziny, Pracy

i Polityki Społecznej: Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom

bezdomnym zapewniający wsparcie finansowe projektów z zakresu pomocy

społecznej skierowanej do osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.

Głównym celem Programu było inspirowanie i wspieranie działań

nakierowanych na przeciwdziałanie i rozwiązywanie problemu bezdomności.

W ramach Programu „Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom

bezdomnym” - edycja 2018 z terenu województwa pomorskiego dofinansowanie

działalności związanej z przeciwdziałaniem bezdomności otrzymały dwie

organizacje na łączną kwotę 306 500 zł, zaś w edycji 2019 wsparcie finansowe

w łącznej kwocie 147 793 zł otrzymały również dwie organizacje.

Obecnie popularyzuje się model rozwiązywania problemów bezdomności

oparty na mieszkalnictwie, a nie na placówkach. Pożądane jest zatem

utrzymanie tendencji wykorzystania różnych form mieszkalnictwa społecznego

w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności poprzez rozwój usług

mieszkaniowych – zarówno w obszarze prewencji (programy zapobiegania

wchodzeniu w bezdomność osób zagrożonych eksmisją), interwencji

(tzw. programy „housing first”, jako alternatywa dla instytucji zbiorowego

zamieszkania, zakładająca zapewnienie samodzielnego mieszkania jako

41

warunku otwierającego terapię, na którym opierają się dalsze działania

specjalistyczne o charakterze zindywidualizowanym), jak i reintegracji

(mieszkania wspierane, readaptacyjne, chronione).

Nadal aktualne pozostaje wypracowanie nowych metod wspierania

rosnącej liczby osób bezdomnych zgłaszających się po pomoc z poważnymi

problemami zdrowotnymi (w tym z zakresu zdrowia psychicznego i związanych

z nim kryzysów), które znacząco utrudniają korzystanie z podstawowego

systemu wsparcia. Należy również upowszechniać działania w zakresie ochrony

zdrowia i życia ukierunkowane na osoby bezdomne niekorzystające

z placówek noclegowych w okresie zimowy, tj. streetworking.

Liczne wyzwania stojące zarówno przed samorządami lokalnymi, jak i przed

organizacjami pozarządowymi, w kształtowaniu lokalnych systemów pomocy

osobom bezdomnym, wiążą się z dostosowaniem się do zmieniających się

wymogów prawnych (nowelizacje ustawy o pomocy społecznej oraz standardy

placówek świadczących pomoc osobom bezdomnym) oraz budowaniem

partnerstw lokalnych w tej sferze.

Płaszczyzną do realizacji powyższych wyzwań winno być kontynuowanie prac

nad zmianą systemu ukierunkowaną na wprowadzenie w Polsce

Miejskiej/Gminnej karty praw osób bezdomnych i dostosowanie jej do polskich

warunków. Z postanowień karty z założenia winno wynikać podstawowe

zobowiązanie władz miasta/gmin do zapewnienia takiego wsparcia danej osoby,

by mogła wyjść z bezdomności oraz by miała prawo do schronienia, przy

zagwarantowaniu ochrony przed poniżeniem, czy dyskryminacją oraz równego

dostępu do usług publicznych.

4. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.

Rozpoczęty wiele lat temu tryb tworzenia sytemu przeciwdziałania

przemocy w rodzinie jest określony w Krajowym Programie Przeciwdziałania

42

Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 ( KPPPwR). Dokument ten wskazuje

na wieloletnią perspektywę jego funkcjonowania, określa priorytety i obszary

działań, nakładając obowiązek na wszystkie szczeble administracji publicznej

realizacji długofalowych zadań w celu zmniejszenia zjawiska przemocy

w rodzinie. Osiągnięcie funkcjonowania skutecznego systemu jest procesem

wymagającym czasu, rzeczywistej współpracy poszczególnych sektorów,

środków finansowych, i ciągle jeszcze zmiany świadomości społecznej. Obecnie

wszystkie działania powinny być skupione na systematycznej pracy wszystkich

służb przy wykorzystaniu nowoczesnych metod profilaktyki i interwencji,

stworzeniu dobrego systemu wsparcia, który konsekwentnie będzie monitorował

każdą ujawnioną sytuację i elastycznie reagował na zmiany, a nie tylko

realizował sztywno procedury.

W ramach nadzoru nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania

przemocy w rodzinie wojewoda monitoruje, wspomaga i kontroluje ich

wykonanie. Wymaga to cyklicznej, sformalizowanej i ujednoliconej oceny

realizacji zadań w oparciu o wszystkie informacje, które tylko posiadają j.s.t.

Jednak dla prawidłowego sprawowania nadzoru w tym obszarze przez służby

Wojewody niezbędne są dane, które odzwierciedlają rzeczywistą sytuację

określającą poziom realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie oraz diagnozę zjawiska i faktycznych potrzeb, a także ustalony

odsetek populacji rodzin zagrożonych przemocą w rodzinie na obszarze każdej

jednostki zgodnie z działaniem 1.1.2 KPPPwR. Tymczasem nadal popełniane są

przez jednostki samorządów lokalnych błędy w sprawozdaniach z realizacji

KPPPwR, co powoduje, że nie są one spójne z innymi sprawozdaniami

resortowymi i jednorazowymi. Analiza danych z tego obszaru wykazuje,

że nadal utrzymuje się tendencja do nierównomiernego prowadzenia działań

z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie przez gminy i powiaty naszego

regionu. Nadal niepokojącym zjawiskiem jest niediagnozowanie zjawiska

43

przemocy w środowiskach lokalnych, a ograniczanie się tylko do zbierania

danych o wszczętych procedurach NK i działaniach interwencyjnych policji.

Brakuje wiedzy na temat chociażby topografii występowania przemocy, nowych

grup sprawców, form i miejsc występowania przemocy. Wciąż jest ograniczony

dostęp do specjalistów, niewystarczający dostęp do bazy pomocowej, poradni

specjalistycznych, terapii małżeńskiej, terapii systemowej rodzin oraz

niewystarczające zaangażowanie w rozwiązywanie tych problemów przez

lokalne samorządy. Dalej dominuje praktyka dotycząca prowadzenia działań

i rozwiązywania problemów wynikających z przemocy, która jest

koncentrowana na służbach pomocy społecznej i policji. W niewielu gminach

istnieją koalicje lokalne, które reprezentują wszystkie sektory i pozwalają

na poprawę systemu wspierania osób uwikłanych w przemoc, umożliwiając

w szerokim zakresie niwelowanie negatywnych skutków zdrowotnych,

ekonomicznych, psychologicznych, mieszkaniowych.

W 2018 roku tylko 57 na 139 samorządów gminnych i powiatowych

prowadziło kampanie społeczne na temat zjawiska i lokalnego systemu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Samorząd powiatowy, poza programem przeciwdziałania przemocy

w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, zobowiązany jest

obligatoryjnie do zapewnienia osobom doznającym przemocy miejsc

w ośrodkach wsparcia i ośrodkach interwencji kryzysowej – zadanie to wciąż

nie jest realizowane na satysfakcjonującym poziomie, co skutkuje wydawaniem

zaleceń pokontrolnych j.s.t. obligujących je do realizacji tych zadań.

Wszystkie szczeble samorządów zgłaszają brak środków finansowych na nowe

zadania oraz konieczność systematycznych szkoleń interdyscyplinarnych

dla pracowników instytucji zajmujących się tym problemem. Przypominamy,

że zadania szkoleniowe z zakresu KPPPwR realizuje samorząd wojewódzki.

44

Podstawowe dane, które opisują stan infrastruktury i poziomu realizacji

zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w 2018 roku

w województwie pomorskim przedstawiają się następująco:

- liczba osób dotkniętych przemocą w rodzinie wyniosła 14 022, z czego

10 117 objęto pomocą w formie poradnictwa medycznego i psychologicznego,

prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego,

- zmniejszyła się do 16 z 20 liczba Punktów Konsultacyjnych, które przyjęły

o 199 mniej osób niż rok temu (z 1 328 do 1 129) dotkniętych przemocą

w rodzinie,

- funkcjonowało 25 lokalnych telefonów zaufania, interwencyjnych lub

informacyjnych, w tym tylko 5 całodobowych, z których przeprowadzono

4002 rozmowy,

- funkcjonowało 11 Ośrodków Interwencji Kryzysowej (OIK)

w powiatach województwa pomorskiego (w tym tylko 2 działające całodobowo,

7 dni w tygodniu); wspierało je 6 Punktów Interwencji Kryzysowej (PIK).

Wszystkie te placówki wsparły 542 osoby, w tym 101 osób skorzystało z miejsc

całodobowego pobytu ,

- działały 3 Domy dla matek z małoletnimi Dziećmi i kobiet w ciąży,

posiadające 30 miejsc, z których skorzystało 96 osób,

- funkcjonowały 2 Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar Przemocy

w Rodzinie (SOW) z 23 miejscami pobytu całodobowego, z których

skorzystało 61 osób (zaś łącznie z innymi formami pomocy oferowanymi przez

te placówki wsparciem objęte zostały 633 osoby),

- 15 edycji programów korekcyjno-edukacyjne dla osób stosujących

przemoc w rodzinie realizowało 11 powiatów. Programy te ukończyło 70

45

osób spośród 198, które je rozpoczęły. Wyniki te od kilku lat kształtują się

podobnie, ale coraz więcej powiatów jest zainteresowanych zwiększeniem

oferty skierowanej do osób stosujących przemoc. Środki finansowe, jakie są

przyznane na ten cel, nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb, dlatego

niektóre powiaty dofinansowują programy lub je w całości finansują,

- programy psychologiczno – terapeutyczne dla osób stosujących przemoc

w rodzinie prowadzone były w 3 powiatach i 6 gminach (w większości ze

środków własnych gminy) dla 64 osób, z czego 32 je ukończyły,

- programy terapeutyczne dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie

prowadzone były przez 3 powiaty i 13 gmin dla 268 osób, z których 94 je

ukończyło.

Analiza danych przekazanych w sprawozdaniach przez samorządy gminne

wskazuje na niewielki wzrost, z 3 877 do 3 908, liczby prowadzonych w 2018

roku procedur NK w stosunku do roku poprzedniego.

Nadal większość, bo aż 2 832, procedur wszczęli przedstawiciele policji,

jednocześnie nastąpił wzrost aktywności pracowników pomocy społecznej,

którzy wszczęli o 114 procedur więcej niż w roku poprzednim (z 690 do 804),

ale znowu odnotowaliśmy spadek wśród pracowników oświaty (z 213 do 186 ),

nadal zaś nikła i na stałym poziomie jest sprawczość w tym zakresie ze strony

pracowników ochrony zdrowia ( 54) i przedstawicieli GKRPA (32).

W okresie sprawozdawczym zakończono 2 333 procedury NK z powodu ustania

przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu przemocy

oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy, a aż 949 z powodu

rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.

Kolejny raz wzrosła liczba odebranych dzieci (z 67 do 86) w trybie art. 12a

ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w przypadku

bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą

46

w rodzinie, realizowanej przez pracowników socjalnych wraz z policjantem,

pracownikiem ochrony zdrowia. W 29 rodzinach, którym odebrano dziecko,

była prowadzona procedura NK. Procedura ta nie jest nadużywana

i zastosowane interwencje są zasadne (potwierdza to też brak przypadków

uznania przez sądy zażaleń złożonych przez opiekunów).

Nie można nie zauważyć narastającego problemu, że dzieci często stają się

ofiarami krzywdzenia fizycznego i emocjonalnego, zaniedbania oraz

wykorzystywania seksualnego. Ich potrzeby i prawa ciągle nie są

wystarczająco dostrzegane i respektowane.

W związku z wieloma przypadkami krzywdzenia dzieci i wstrząsających

okoliczności ich śmierci Fundacja Dajemy Dzieciom apeluje o podjęcie przez

Prezydenta RP inicjatywy ustawodawczej mającej na celu wprowadzenie

prawnie obowiązującej procedury analizowania okoliczności wszystkich

przypadków maltretowania dzieci – w szczególności przypadków maltretowania

ze skutkiem śmiertelnym. To kluczowa procedura stosowana w wielu krajach,

określana jako Serious Case Review lub Child Death Review. Jej wprowadzenie

pozwoli na zidentyfikowanie dysfunkcji systemu ochrony dzieci przed przemocą

i na systemowe zapobieganie takim dramatom. Skala zjawiska jest bardzo

poważna, bo co roku ponad 2 700 dzieci poniżej 1. roku życia jest

hospitalizowanych z powodu poważnych urazów głowy, w tym urazów mózgu

Wiele z tych obrażeń jest skutkiem umyślnego działania, co potwierdzają

wyniki badań, zgodnie z którymi, aż 40% dzieci w Polsce doznało przemocy

ze strony bliskich dorosłych.

Utrzymuje się tendencja i coraz więcej samorządów gminnych

i powiatowych szkoli pracowników, a także umożliwia uczestnictwo

w superwizji, grupach wsparcia dla pracujących bezpośrednio z osobami

uwikłanymi w przemoc w rodzinie. Powoduje to podniesienie skuteczności

i profesjonalizmu działań tej sferze.

47

Nadal z danych uzyskanych za 2018 rok wynika, że dominującą formą

przemocy jakiej doświadczają członkowie rodzin, jest przemoc psychiczna

(4 746 osób) i ma tendencje wzrostową, a potem w kolejności: przemoc fizyczna

(3 576 osób), ekonomiczna (599 osób), zaniedbywanie dzieci (272 osoby)

i seksualna (149 osób).

Nowe regulacje z zakresu ochrony danych osobowych zgodnie

z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej

(RODO) mają zastosowanie od dnia 25 maja 2018 r.

RODO przewiduje, że przetwarzanie danych osobowych jest zgodne z prawem

gdy spełniony jest jeden z takich warunków jak: przetwarzanie jest niezbędne

do wypełniania obowiązku prawnego ciążącego na administratorze

lub przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego

w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej

powierzonej administratorowi ( art.6 ust.1 lit.c, lit.e RODO).

W RODO stwierdza się także, że prawo do ochrony danych osobowych nie jest

prawem bezwzględnym i należy je przestrzegać w kontekście jego funkcji

społecznej i wyważyć względem innych praw podstawowych w myśl zasady

proporcjonalności.

Należy przyjąć, że administratorem w rozumieniu RODO jest gmina,

a członkowie ZI w jej imieniu przetwarzają dane osobowe i są podmiotami

przetwarzającymi dane osobowe.

Przepisy RODO mają służyć ochronie danych, ich zabezpieczeniu i zapewnieniu

sposobów przetwarzania w takim zakresie i wyłącznie w takim celu, w jakim

zostały udostępnione czy uzyskane, nie ograniczają natomiast organów

administracji publicznej w realizacji powierzonych im zadań.

Na możliwość pozyskiwania danych osobowych wskazuje art. 9c ust.1

u o p p w r, zgodnie z którym członkowi ZI/GR w zakresie niezbędnym

do realizacji zadań, o których mowa w art. 9b ust. 2 i 3, mogą przetwarzać dane

osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc dotyczące:

48

stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń

wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, bez zgody i wiedzy

osób, których dane te dotyczą. Także w art. 9d ustawy podkreśla się,

że podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą

odbywa się w oparciu o procedurę NK i nie wymaga zgody osoby dotkniętej

przemocą w rodzinie ( ust.1). Jeżeli jest to uzasadnione z punktu widzenia

prawidłowego wykonania zadania powierzonego ZI czy pracownikowi

socjalnemu, osoby, których dane osobowe są przetwarzane, nie muszą być o tym

informowane. Jeżeli jednak taka potrzeba już nie istnieje - obowiązek

informacyjny powinien zostać wypełniony.

Wydaje się zasadnym, że wszystkie problemy przy stosowaniu RODO mogą

być wyjaśniane członkom ZI/GR przez inspektora powołanego przez gminę,

w której zespół funkcjonuje.

Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jan Nowak skierował 24 lipca br.

prośbę do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o znowelizowanie

przepisów NK w celu dostosowania do RODO w zakresie ograniczania dostępu

do danych osobowych osób podejrzewanych o stosowanie przemocy w rodzinie,

ponieważ obecnie „dokonuje się stygmatyzacja osób, jako sprawców przemocy

niezależnie od jakiegokolwiek postępowania karnego, zatem ograniczenia

dostępu do danych powinny być wprowadzane rozważnie i ograniczone jedynie

do tego co niezbędnie konieczne z uwagi na dobro i bezpieczeństwo ofiar

przemocy.”

Ze względu na swoją złożoność problem przemocy w rodzinie

ma wieloaspektowy charakter, posiada wiele oblicz i manifestuje się

w różnorodny sposób. Problem przemocy w rodzinie wymaga znajomości

aktualnej wiedzy, weryfikacji jej w ramach badań naukowych w celu

odpowiedzialnego kształtowania systemu ograniczającego to zjawisko.

Jednakże, aby uzyskać większą efektywność i powodzenie w realizowaniu

49

przyjętych założeń gminnych, powiatowych czy ogólnokrajowych programów

dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie potrzebne jest zawiązanie

ścisłej koalicji różnego rodzaju podmiotów pośrednio bądź bezpośrednio

związanych z tą problematyką. Potrzebujemy międzysektorowej współpracy

wielu instytucji pomocy społecznej, jednostek badawczych, służb

mundurowych, organizacji pozarządowych, sądownictwa, mieszkalnictwa,

oświaty, ochrony zdrowia, związków wyznaniowych, aby uzyskać realne

zmniejszenie liczby dokonywanych aktów przemocy w środowisku domowym.

Podsumowując należy stwierdzić, że podejmowane w tej sferze działania

rozwijają się nierównomiernie w całym naszym regionie. Niektóre samorządy

jeszcze przed nowelizacją ustawy podjęły wyzwanie i szybko zaczęły działać

interdyscyplinarnie, a niektóre z dużym opóźnieniem tworzyły zespoły i nadal

nie posiadają specjalistycznego wsparcia. Wciąż aktualne są wśród praktyków

działających w tej sferze wnioski dotyczące zmian legislacyjnych np.

doprecyzowania procedury NK, uproszczenie formularzy, ustalenie progu

interwencji uruchamiającej procedurę NK, a także znalezienia ścieżki

finansowego i merytorycznego wsparcia ZI i GR. Nadal bardzo ważnym

hamulcem ograniczającym skuteczność działań są silnie funkcjonujące

stereotypy dotyczące przemocy tj. usprawiedliwianie stosowania różnorodnych

form przemocy w wychowaniu dziecka, niski poziom świadomości społecznej

i wiedzy o przejawach przemocy, wysoki poziom tolerancji dla tego zjawiska

oraz wynikająca stąd bierność, a co za tym idzie oczekiwanie od instytucji,

że rozwiążą same te problemy bez osobistego zaangażowania obywateli.

Dlatego tylko coraz szersze angażowanie społeczności lokalnej, zgodnie

z przeprowadzoną diagnozą, do wspierania osób uwikłanych w przemoc,

podniesienie poziomu wiedzy o tym zjawisku może przyczynić się

do przełamania negatywnego obrazu dotyczącego zjawiska przemocy

w rodzinie. Jednocześnie może doprowadzić do sytuacji gdy każdy obywatel

zareaguje prawidłowo w sytuacji rozpoznania jakiegokolwiek rodzaju zachowań

50

przemocowych w swoim najbliższym otoczeniu licząc na spójną i stabilną

lokalną sieć wsparcia.

Rok 2020 będzie wymagał przygotowania nowego Krajowego Programu

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie obowiązującego od roku 2021, który

powinien wykorzystać rozwój wiedzy i doświadczenie specjalistów

z wszystkich sektorów zdobyte w trakcie sześciu lat zmagań o tworzenie

rzeczywistego systemu przeciwdziałania i rozwiązywania problemów

wynikających z występowania tego zjawiska.

5. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań pomocy

społecznej.

Organizacje pozarządowe pełnią wiele istotnych funkcji w demokratycznym

państwie. Działają na rzecz obywateli, reprezentując ich interesy, broniąc

różnorodnych wartości, a także są ważnym partnerem w rozwiązywaniu

złożonych problemów społecznych.

Jednostki samorządu terytorialnego w naszym województwie w coraz większym

zakresie korzystają z potencjału jakim dysponuje ten sektor. Koronnym

przykładem jest wsparcie udzielane osobom bezdomnym – większość placówek

dla tych osób prowadzonych jest przez organizacje pozarządowe.

Również administracja rządowa wspiera różnorodne działania podejmowane

przez organizacje pozarządowe w sferze społecznej. W ramach corocznie

ogłaszanych przez Wojewodę Pomorskiego otwartych konkursów ofert na

zadania z zakresu pomocy społecznej dofinansowywane są liczne

przedsięwzięcia dotyczące tych ważnych kwestii (przeciwdziałanie

bezdomności, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, specjalistyczna pomoc

dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wsparcie i aktywizacja osób starszych,

wsparcie dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych). Wysokość kwot

przeznaczanych z budżetu Wojewody na wsparcie organizacji pozarządowych

51

realizujących powyższe zadania ukazuje tabela 13. Tabela ta wskazuje również

(patrząc na status formalny współpracujących organizacji), iż głównym

partnerem służb Wojewody w konkursach na zadania zakresu pomocy

społecznej są stowarzyszenia (w 2017 stanowiły 79% wspartych organizacji,

a w 2018 odsetek ten wyniósł 71 %). Zapewne związane jest to z faktem,

że stowarzyszenie jest dominującą formą prawną organizacji pozarządowych

funkcjonujących w naszym województwie – co potwierdza raport z badań pt.

„Kondycja trzeciego sektora w województwie pomorskim – 2018”, powstały na

zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego. Zasady współpracy

Wojewody z organizacjami pozarządowymi reguluje Program Współpracy,

który w tym roku powstaje po raz czwarty (będzie obowiązywać w roku 2020).

Tabela 13. Wsparcie udzielone organizacjom pozarządowym w ramach ogłaszanego przez

Wojewodę Pomorskiego otwartego konkursu ofert na zadania z zakresu pomocy społecznej

(w latach 2016 – 2019).

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

2016 2017 2018 2019

liczba organizacji 83 64 61 58

Ogółem liczba projektów 87 75 66 70

kwota (w tys. zł) 600,0 600,0 600,0 600,0

liczba organizacji 65 49 48 41

Stowarzyszenia liczba projektów 69 59 53 53

kwota (w tys. zł) 458,4 461,8 493,5 443,4

liczba organizacji 13 10 7 10

Fundacje liczba projektów 13 10 7 10

kwota (w tys. zł) 106,6 88,2 57,5 105,6

Podmioty kościelne liczba organizacji 5 5 6 7

i wyznaniowe liczba projektów 5 6 6 7

kwota (w tys. zł) 35,0 50,0 49,0 51,0

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

52

6. Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej.

6.1 Wspieranie rodziny.

Asystent rodziny.

Zgodnie z art. 176 pkt 3 lit a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej, do zadań własnych gminy należy

zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta

rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa. Zgodnie z art. 8 ust. 1

ustawy, rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-

wychowawczych wójt zapewnia wsparcie, które polega w szczególności na:

analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu

w rodzinie, wzmocnieniu roli i funkcji rodziny, rozwijaniu umiejętności

opiekuńczo-wychowawczych rodziny, podniesieniu świadomości w zakresie

planowania oraz funkcjonowania rodziny, pomocy w integracji rodziny.

Wspieranie rodziny jest prowadzone za jej zgodą i aktywnym udziałem,

z uwzględnieniem zasobów własnych oraz źródeł wsparcia zewnętrznego.

Głównym zadaniem asystenta jest pedagogizacja rodziców oraz ich wspieranie

informacyjne, emocjonalne, instrumentalne poprzez towarzyszenie w różnych

czynnościach dnia codziennego. W myśl ustawy o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej istotne jest słowo „wspieranie”, które wskazuje, że

asystent rodziny nie może wyręczać rodzin, tylko im towarzyszyć

w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych.

Od 2012 roku zauważalny jest nieregularny wzrost liczby asystentów

rodziny w województwie pomorskim, a tym samym wzrost liczby rodzin

objętych wsparciem asystenta rodziny.

53

Tabela 14. Asystenci rodzin i rodziny objęte ich wsparciem w latach 2012 -2018.

Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Liczba asystentów

rodziny 126 198 234 249 242 238 242

Liczba rodzin objętych

wsparciem asystenta 1 129 1 957 2 546 2 825 2 719 2 672 2 721

Źródło: sprawozdanie resortowe WRiSPZ-G oraz WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018, opracowanie

własne.

Od 2012 r. realizowany jest „Program asystent rodziny i koordynator

rodzinnej pieczy zastępczej”, którego celem jest m.in. wspieranie jednostek

samorządu gminnego w rozwoju systemu wspierania rodzin, w tym zwiększenie

dostępu do usług asystenta rodziny. Istotą Programu jest dofinansowanie

ze środków budżetu państwa, ujętych w rezerwie celowej, kosztów

wynagrodzenia asystentów rodziny i koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej. Program promuje stabilizację zatrudnienia i poczucie

bezpieczeństwa zawodowego. Zgodnie z art. 247 ustawy o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej, minister właściwy do spraw rodziny prowadzi

program na dofinansowanie w okresie 11 lat od dnia wejścia w życie ustawy

tj. do 2022 r. Po tym czasie zatrudnienie asystentów rodziny będzie w całości

finansowane przez gminę.

W 2018 r. w województwie pomorskim dwie gminy nie zatrudniały

asystenta rodziny. Ustalenia kontroli wskazują, że często problemem

w zatrudnianiu pracownika na stanowisku asystenta rodziny jest brak osób

chętnych, posiadających odpowiednie kwalifikacje.

W województwie pomorskim zauważalne są trudności w zapewnieniu

stabilnego zatrudnienia asystentom rodziny. Wśród przyczyn tego stanu można

wymienić zatrudnianie asystentów rodziny na umowę zlecenie, czego

konsekwencją jest brak stałości i ciągłości w procesie wspierania rodzin

i w podwyższaniu ich umiejętności opiekuńczo-wychowawczych, a także

zatrudnianie na stanowisku asystenta rodziny osób, dla których praca asystenta

54

jest pracą dodatkową, co wiąże się z mniejszą dostępnością ww. pracowników

dla rodzin. Nie bez znaczenia są też warunki pracy asystentów rodziny, w tym

brak dostępności do telefonów służbowych podczas pracy w terenie oraz brak

dofinansowania do środków komunikacji lub ryczałtu za paliwo. Istotną kwestią

jest też brak dostępu do poradnictwa, które ma na celu zachowanie

i wzmocnienie kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia

zawodowego.

Placówki wsparcia dziennego.

W celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem

w placówce wsparcia dziennego, która jest prowadzona przez gminę

lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podst. art. 190

lub podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta.

Placówka wsparcia dziennego współpracuje z rodzicami lub opiekunami

dziecka, a także z placówkami oświatowymi i podmiotami leczniczymi. Pobyt

dziecka w placówce wsparcia dziennego jest nieodpłatny i dobrowolny, chyba

że wychowanka do placówki skieruje sąd.

Placówka wsparcia dziennego może być prowadzona w formie:

opiekuńczej, w tym kół zainteresowań, świetlic, klubów i ognisk

wychowawczych;

specjalistycznej;

pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę.

Na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano wzrost liczby placówek wsparcia

dziennego funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego z 50

w pierwszej połowie 2013 r. do 73 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 23

względem początku analizowanego okresu).

55

Wykres 8. Liczba placówek wsparcia dziennego funkcjonujących na terenie woj.

pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.

Wraz ze wzrostem liczby placówek wzrosła liczba miejsc

w placówkach wsparcia dziennego z 1 217 w pierwszej połowie 2013 r. do

1 872 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 655 względem początku

analizowanego okresu). Nastąpił również wzrost przeciętnej liczby dzieci

umieszczonych w tychże placówkach z 977 w pierwszej połowie 2013 r.

do 1 552 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 575 względem początku

analizowanego okresu).

Rodziny wspierające.

W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji

opiekuńczo-wychowawczych, rodzina może zostać objęta pomocą rodziny

wspierającej. Rodzina wspierająca, współpracując z asystentem rodziny,

pomaga rodzinie przeżywającej trudności w opiece i wychowaniu dziecka,

prowadzeniu gospodarstwa domowego, kształtowaniu i wypełnianiu

podstawowych ról społecznych.

Na przestrzeni ostatnich 5 lat odnotowano nieregularny wzrost liczby rodzin

wspierających funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego z 5

w pierwszej połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r. Tym samym

56

w analizowanym okresie liczba rodzin wspierających funkcjonujących

na terenie województwa pomorskiego została podwojona. Połowę tychże rodzin

stanowią rodziny udzielające wsparcia w okresie od 3 do 12 miesięcy.

Wykres 9. Rodziny wspierające funkcjonujące na terenie woj. pomorskiego w latach 2013

– 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.

Analogicznie w tym samym okresie na terenie województwa pomorskiego

odnotowano wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy rodzin

wspierających z 5 w pierwszej połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r.

Wykres 10. Liczba rodzin korzystających z wsparcia rodzin wspierających

w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.

57

6.2 System pieczy zastępczej.

Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej, piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku

niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców.

Piecza zastępcza jest sprawowana w formie rodzinnej i instytucjonalnej.

Zgodnie z „Ogólnoeuropejskimi wytycznymi dotyczącymi przejścia od opieki

instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności”,

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej rekomenduje wszelkie

działania na rzecz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji

zawodu rodzica zastępczego.

Rodzinna piecza zastępcza.

Na przestrzeni ostatnich 5 lat na terenie województwa pomorskiego

odnotowano znaczny spadek liczby funkcjonujących rodzin zastępczych

spokrewnionych z 1 639 w pierwszym półroczu 2013 r. do 1 403 drugim

półroczu 2018 r. (spadek o 236 względem początku analizowanego okresu).

Wykres 11. Liczba rodzin zastępczych spokrewnionych funkcjonujących na terenie woj.

pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

58

Podobny spadek odnotowano również w przypadku liczby funkcjonujących

rodzin zastępczych niezawodowych z 881 w pierwszym półroczu 2013 r. do

649 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 232 względem początku

analizowanego okresu).

Wykres 12. Liczba rodzin zastępczych niezawodowych funkcjonujących na terenie woj.

pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 - 2018

Tendencję spadkową miała również w tym okresie liczba dzieci umieszczonych

w rodzinach zastępczych niezawodowych z 1 236 w pierwszym półroczu 2013 r.

do 895 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 341 względem początku

analizowanego okresu).

Od 2013 r. na terenie województwa pomorskiego zauważa się także

nieznaczny (choć nieregularny) wzrost liczby funkcjonujących rodzin

zastępczych zawodowych z 107 w pierwszym półroczu 2013 r. do 113

w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 6 względem początku analizowanego

59

okresu). Najwięcej rodzin zastępczych zawodowych funkcjonowało w pierwszej

połowie 2014r. oraz w pierwszej połowie 2018 r. (118 w trakcie obu okresów

sprawozdawczych).

Wykres 13. Liczba rodzin zastępczych zawodowych funkcjonujących na terenie woj.

pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Pomimo nieznacznego wzrostu liczby rodzin zastępczych zawodowych,

w analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano

niewielki spadek liczby dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych

zawodowych z 618 w pierwszym półroczu 2013 r. do 546 w drugim półroczu

2018 r. (spadek o 72 względem początku analizowanego okresu).

W analizowanym okresie liczba funkcjonujących na terenie województwa

pomorskiego rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia

rodzinnego oscylowała od 43 (w pierwszym półroczu 2015 r.) do 51 (w drugim

półroczu 2016 r.). W drugim półroczu 2018 r. podobnie jak w pierwszym

60

półroczu 2013 r. na terenie województwa pomorskiego funkcjonowało już 45

tego typu rodzin.

Wykres 14. Liczba rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia

opiekuńczego funkcjonujących na terenie woj. pomorskiego w latach 2013 – 2015.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W okresie tym odnotowano także niewielki spadek liczby dzieci

umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowych pełniących funkcję

pogotowia rodzinnego z 161 w pierwszym półroczu 2013 r. do 123 w drugim

półroczu 2018 r. (spadek o 38 względem początku analizowanego okresu).

Na przestrzeni tych 6 lat nastąpił też nieznaczny spadek liczby

funkcjonujących rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych z 49

w pierwszym półroczu 2013 r. do 38 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 11

względem początku analizowanego okresu). W pierwszej fazie analizowanego

okresu liczba tych rodzin znacząco spadała (z 49 w pierwszej połowie 2013 r.

do 32 w pierwszej połowie 2017 r.). Jednak poczynając od drugiej połowy

61

2017r. w kolejnych przedziałach zaczęto odnotowywać niewielki, ale regularny

wzrost liczby rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych

funkcjonujących w naszym województwie. Nie uzyskano jednak stanu z roku

2013. Z uwagi na potrzeby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej, liczba

rodzin zastępczych specjalistycznych w województwie pomorskim jest wciąż

niewystarczająca.

Wykres 15. Liczba rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych funkcjonujących

na terenie woj. pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Wraz ze spadkiem ilości tych rodzin odnotowano także spadek liczby dzieci

umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowych specjalistycznych z 100

w pierwszym półroczu 2013 r. do 76 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 24

względem początku analizowanego okresu).

62

Rodzinne domy dziecka.

W okresie od 2013 r. do 2018 r. na terenie województwa pomorskiego

zauważalny jest znaczny i regularny wzrost liczby funkcjonujących rodzinnych

domów dziecka z 63 w pierwszym półroczu 2013 r. do 110 w drugim półroczu

2018 r. (wzrost o 47 względem początku analizowanego okresu). Można zatem

stwierdzić, że na przestrzeni ostatnich 5 lat liczba rodzinnych domów dziecka

funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego została niemal

podwojona.

Wykres 16. Liczba rodzinnych domów dziecka funkcjonujących na terenie woj.

pomorskiego w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Analogicznie do wzrostu liczby rodzinnych domów dziecka,

w analizowanym okresie zauważa się także wzrost liczby dzieci umieszczonych

w rodzinnych domach dziecka z 416 w pierwszym półroczu 2013 r. do 729

w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 313 względem początku analizowanego

63

okresu). Tym samym na terenie województwa pomorskiego na przestrzeni

ostatnich sześciu lat liczba wychowanków rodzinnych domów dziecka została

niemal podwojona. Wskazana powyżej tendencja jest odzwierciedleniem

kierunków podejmowanych działań w zakresie rozwoju rodzinnych form pieczy

zastępczej i profesjonalizacji zawodu rodzica zastępczego, rekomendowanych

przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej.

W okresie ostatnich 6 lat nastąpił znaczny wzrost liczby koordynatorów

rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnionych na terenie województwa

pomorskiego z 74 w pierwszej połowie 2013 r. do 121 w drugiej połowie 2018 r.

(wzrost o 47 względem początku analizowanego okresu). Jest to w dużej mierze

efekt realizacji działań wynikających z art. 247 ustawy z dnia 9 czerwca 2011

roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

W myśl wskazanego artykułu Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

corocznie ogłasza „Program asystent rodziny i koordynator pieczy zastępczej”,

którego celem jest wspieranie jednostek samorządu terytorialnego szczebla

gminnego i powiatowego w rozwoju systemu wspierania rodzin, w tym

zwiększenie dostępu do usług asystenta rodziny w gminie oraz do usług

koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej w powiecie. Zakres realizacji

Programu obejmuje dofinansowanie kosztów wynagrodzenia asystenta rodziny

oraz koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Program jest finansowany

ze środków budżetu państwa, a jego realizatorami są Minister Rodziny, Pracy

i Polityki Społecznej oraz wojewodowie.

64

Wykres 17. Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnieni w woj. pomorskim

w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Analogicznie do wzrostu liczby zatrudnionych koordynatorów rodzinnej

pieczy zastępczej, w analizowanym okresie na terenie województwa

pomorskiego odnotowano znaczny wzrost liczby rodzin zastępczych/rodzinnych

domów dziecka korzystających ze wsparcia koordynatorów rodzinnej pieczy

zastępczej z 1 548 w pierwszej połowie 2013 r. do 1 823 w drugiej połowie

2018 r. (wzrost o 275 względem początku analizowanego okresu).

Wykres 18. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka korzystających

ze wsparcia koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej w woj. pomorskim w latach 2013

– 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

65

Rodziny pomocowe.

Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny

i systemie pieczy zastępczej, rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka, na

ich wniosek, mogą być wspierane przez rodziny pomocowe. Rodziną pomocową

może być:

rodzina zastępcza niezawodowa, rodzina zastępcza zawodowa

lub prowadzący rodzinny dom dziecka;

małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim przeszkoleni

do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu

dziecka lub rodziny przysposabiającej.

Na przestrzeni ostatnich 4 lat na terenie województwa pomorskiego

odnotowano wzrost liczby funkcjonujących rodzin pomocowych z 44 w 2014 r.

do 90 w 2018 r. (wzrost o 46 względem początku analizowanego okresu).

Wykres 19. Liczba rodzin pomocowych funkcjonujących w województwie pomorskim

w latach 2014 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań DSR-RP za lata: 2014 – 2018.

Analogicznie do wzrostu liczby funkcjonujących rodzin pomocowych,

w analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano

również wzrost liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka objętych

66

pomocą rodzin pomocowych z 41 w 2014 r. do 71 w 2018 r. (wzrost o 30

względem początku analizowanego okresu).

Wykres 20. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka korzystających ze

wsparcia rodzin pomocowych w województwie pomorskim w latach 2014 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań DSR-RP za lata: 2014 – 2018.

W ślad za wzrostem liczby funkcjonujących rodzin pomocowych oraz

wzrostem liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka objętych

pomocą tychże rodzin, w analizowanym okresie na terenie województwa

pomorskiego odnotowano zauważalny wzrost liczby dzieci umieszczonych

w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka objętych pomocą rodzin

pomocowych z 127 w 2014 r. do 246 w 2018 r. (wzrost o 119 względem

początku analizowanego okresu). Tym samym na przestrzeni ostatnich 4 lat

liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach

dziecka objętych pomocą rodzin pomocowych została podwojona.

Szkolenia dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka

oraz dla kandydatów do pełnienia tychże funkcji.

Od roku 2013 r. zauważa się znaczny, choć nieregularny wzrost liczby

szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione

z 50 w pierwszej połowie 2013 r. do 89 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 39

względem początku analizowanego okresu).

67

Wykres 21. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione

przeprowadzonych w województwie pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W okresie tym odnotowano nieznaczny spadek liczby szkoleń

przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe z 97

w pierwszej połowie 2013 r. do 89 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 8

względem początku analizowanego okresu).

Wykres 22. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe

przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W przypadku liczby szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny

zastępcze zawodowe odnotowano spadek tej liczby – z 24 w pierwszej połowie

2013 r. do 17 w drugiej połowie 2018 r., co w kontekście podejmowania

rekomendowanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej -

działań na rzecz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji

zawodu rodzica zastępczego, należy uznać za tendencję negatywną.

68

Wykres 23. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze zawodowe

przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W analizowanym okresie odnotowano także nieznaczny wzrost liczby

szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na prowadzących rodzinne domy

dziecka z 2 w pierwszej połowie 2013r. do 4 w drugiej połowie 2018r.

Wykres 24. Liczba szkoleń dla kandydatów na prowadzących rodzinne domy dziecka

przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W badanym okresie zauważa się znaczący wzrost liczby szkoleń

przeprowadzonych dla rodzin zastępczych z 147 w pierwszej połowie 2013 r.

do 635 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 488 względem początku

analizowanego okresu), co w kontekście podejmowania działań na rzecz

69

rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji zawodu rodzica

zastępczego, jest tendencją pozytywną.

Wykres 25. Szkolenia dla rodzin zastępczych przeprowadzone w woj. pomorskim

w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W analizowanym okresie nastąpił także wzrost liczby szkoleń

przeprowadzonych dla prowadzących rodzinne domy dziecka z 16 w pierwszej

połowie 2013r. do 79 w drugiej połowie 2018r. (wzrost o 63 względem początku

analizowanego okresu).

Wykres 26. Liczba szkoleń dla prowadzących rodzinne domy dziecka

przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

70

Instytucjonalna piecza zastępcza.

W województwie pomorskim w 2018 r. funkcjonowały 73 placówki

opiekuńczo-wychowawcze prowadzone przez powiat lub na zlecenie powiatu

oraz jedna Regionalna Placówka Opiekuńczo-Terapeutyczna posiadająca 45

miejsc, prowadzona przez samorząd województwa.

Na przestrzeni analizowanych 6 lat odnotowano spadek liczby placówek

opiekuńczo – wychowawczych funkcjonujących na terenie województwa

pomorskiego z 78 w pierwszej połowie 2013 r. do 73 w drugiej połowie 2018 r.

Wykres 27. Placówki opiekuńczo - wychowawcze funkcjonujące w województwie

pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Pomimo spadku ogólnej liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych,

w analizowanym okresie odnotowano jednak nieznaczny wzrost liczby

placówek opiekuńczo – wychowawczych pełniących funkcję socjalizacyjną z 52

w pierwszej połowie 2013 r. do 62 w drugiej połowie 2018 r.

W 2018 r. na terenie województwa pomorskiego funkcjonowała 1 placówka

opiekuńczo – wychowawcza typu interwencyjnego w Gdańsku.

W analizowanym okresie stwierdzono niewielki wzrost liczby placówek

opiekuńczo - wychowawczych łączących zadania placówek opiekuńczo –

71

wychowawczych typu socjalizacyjnego i typu interwencyjnego z 7 w pierwszej

połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r.

Odnotowano również znaczny spadek liczby placówek opiekuńczo –

wychowawczych typu rodzinnego z 24 w pierwszej połowie 2013 r. do

9 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 15 względem początku analizowanego

okresu). Większość placówek opiekuńczo-wychowawczych została

przekształcona w rodzinne domy dziecka.

Spadek liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych, spowodował również

znaczny spadek liczby miejsc w tychże placówkach z 1 243 w pierwszej

połowie 2013 r. do 1 097 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 146 względem

początku analizowanego okresu).

Wykres 28. Liczba miejsc w placówkach opiekuńczo - wychowawczych funkcjonujących

w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Wraz ze spadkiem liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych oraz

spadkiem liczby miejsc w tychże placówkach, na przestrzeni ostatnich 6 lat

nastąpił znaczny spadek przeciętnej liczby wychowanków placówek opiekuńczo

- wychowawczych z 1 182 w pierwszej połowie 2013 r. do 962 w drugiej

połowie 2018 r. (spadek o 220 względem początku analizowanego okresu).

72

Wykres 29. Przeciętna liczba wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych

w województwie pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Nadal istotną kwestią w obszarze pieczy zastępczej w województwie

pomorskim jest standaryzacja placówek opiekuńczo - wychowawczych. Zgodnie

z art. 230 ustawy placówki opiekuńczo-wychowawcze posiadające więcej niż 14

miejsc dla dzieci mogą funkcjonować do dnia 31 grudnia 2020 r. Od dnia

1 stycznia 2021 r. w placówkach opiekuńczo-wychowawczych będzie mogło

przebywać maksymalnie 14 dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność

przebywając w pieczy. W województwie pomorskim w 2018 r. na terenie

8 powiatów, funkcjonowało 11 placówek, które nie spełniały standardu

dotyczącego liczby dzieci. Standaryzacja placówek wymaga również spełniania

warunku określonego w ustawie, zgodnie z którym placówka opiekuńczo-

wychowawcza nie może się mieścić na jednej nieruchomości gruntowej ani

w jednym budynku z inną placówką opiekuńczo - wychowawczą.

Zgodnie z wyznaczonym kierunkiem deinstytucjonalizacji, istotnym jest

tworzenie w placówkach warunków jak najbardziej zbliżonych do domowych,

73

czemu najlepiej sprzyja usytuowanie placówki w budynku jednorodzinnym

wśród innych zabudowań na osiedlu. W 2018 r. trzy powiaty realizowały

zadania związane z budową domów na potrzeby placówek opiekuńczo-

wychowawczych.

W obszarze instytucjonalnej pieczy zastępczej nadal istnieje potrzeba

zwiększenia liczby placówek opiekuńczo-wychowawczych typu

specjalistyczno-terapeutycznego przeznaczonych dla dzieci o indywidualnych

potrzebach, w szczególności dla dzieci wymagających stosowania specjalnych

metod wychowawczych i specjalistycznej terapii oraz zintensyfikowania działań

na rzecz rozpoznawania i zaspokajania potrzeb dzieci.

6.3 Dzieci w pieczy zastępczej.

Na przestrzeni ostatnich 6 lat na terenie województwa pomorskiego

odnotowano nieznaczny i nieregularny wzrost odsetka udziału wychowanków

rodzinnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy zastępczej

z 75% w pierwszym półroczu 2013 r. do 77,1% w drugim półroczu 2018 r.

(wzrost o 2,1 punktu procentowego względem początku analizowanego okresu).

Tym samym odnotowano nieznaczny spadek odsetka udziału wychowanków

instytucjonalnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy

zastępczej z 25% w pierwszym półroczu 2013 r. do 22,9% w drugim półroczu

2018 r. (spadek o 2,1 punktu procentowego względem początku analizowanego

okresu). Wskazana powyżej tendencja jest odzwierciedleniem kierunków

podejmowanych działań w zakresie rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej

i profesjonalizacji zawodu rodzica zastępczego, rekomendowanych przez

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

74

Wykres 30. Procentowy udział wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej

i instytucjonalnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy zastępczej

w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W analizowanym okresie nie odnotowano znacznych zmian struktury

wiekowej wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej. Na przestrzeni ostatnich

6 lat najliczniej reprezentowanymi grupami wiekowymi wśród wychowanków

rodzinnej pieczy zastępczej były dzieci w wieku od 7 do 13 lat oraz w wieku

od 14 do 17 lat. Udział każdej ze wskazanych grup wiekowych w ogóle

populacji wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej na przestrzeni całego

analizowanego okresu wynosił ok. 30%.

W analizowanym okresie nie odnotowano również znaczących zmian struktury

wiekowej wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej. Na przestrzeni

ostatnich 6 lat najliczniej reprezentowaną grupą wiekową wśród

wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej były dzieci w wieku od 14

do 17 lat, które na przestrzeni całego analizowanego okresu stanowiły ponad

połowę populacji wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej.

W badanym przedziale czasowym, w grupie wychowanków rodzinnej

i instytucjonalnej pieczy zastępczej nie odnotowano znacznych zmian

w zakresie dominujących powodów umieszczenia w pieczy zastępczej.

Głównymi powodami umieszczenia w pieczy zastępczej były uzależnienia

75

rodziców oraz bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych.

Na przestrzeni całego analizowanego okresu średnio co trzeci wychowanek

pieczy zastępczej został umieszczony w pieczy zastępczej z tytułu każdego

z powodów wskazanych powyżej.

Napływ dzieci do pieczy zastępczej.

Od 2013 r. obserwowany jest nieregularny spadek liczby napływających

wychowanków do rodzinnej pieczy zastępczej z 513 w pierwszym półroczu

2013 r. do 432 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 81 względem początku

analizowanego okresu). Największy napływ wychowanków do rodzinnej pieczy

zastępczej odnotowano w drugiej połowie 2013 r., natomiast najmniej

wychowanków przyjęto łącznie do poszczególnych form rodzinnej pieczy

zastępczej w drugiej połowie 2016 r.

Wykres 31. Napływ wychowanków do rodzinnej pieczy zastepczej w woj. pomorskim

w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

W analizowanym okresie odnotowano znaczny spadek liczby

wychowanków napływających do instytucjonalnej pieczy zastępczej z 302

w pierwszym półroczu 2013 r. do 175 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 127

względem początku analizowanego okresu).

76

Wykres 32. Napływ wychowanków do instytucjonalnej pieczy zastępczej

w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Odpływ wychowanków z pieczy zastępczej.

Na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano zauważalny (jednak

zróżnicowany w poszczególnych latach badanego okresu) wzrost liczby

wychowanków opuszczających rodzinną pieczę zastępczą z 359 w pierwszym

półroczu 2013 r. do 449 w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 90 względem

początku analizowanego okresu). Wzrost ten jednak jest różny,

dla poszczególnych grup wiekowych wychowanków. Minimalnie wzrosła liczba

dzieci do 18 roku życia opuszczających rodzinną pieczę zastępczą z 257

w pierwszym półroczu 2013 r. do 265 w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 8

względem początku analizowanego okresu). Znacząco wzrosła natomiast liczba

wychowanków powyżej 18 roku życia, którzy opuścili rodzinną pieczę

zastępczą ze 102 w pierwszym półroczu 2013 r. do 184 w drugim półroczu

2018r. (wzrost o 82 względem początku analizowanego okresu).

77

Wykres 33. Odpływ wychowanków z rodzinnej pieczy zastępczej w województwie

pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Na przestrzeni ostatnich 6 lat nie stwierdzono powstania zdecydowanego trendu

odnośnie ogólnej liczby wychowanków opuszczających instytucjonalną pieczę

zastępczą. Pewne tendencje można zauważyć, kiedy rozpatrujemy ten wskaźnik

w zależności od grupy wiekowej wychowanków.

W analizowanym okresie znacznie spadła bowiem liczba dzieci do 18 roku

życia opuszczających instytucjonalną pieczę zastępczą ze 144 w pierwszym

półroczu 2013 r. do 85 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 61 względem

początku analizowanego okresu). Wzrosła natomiast liczba wychowanków

powyżej 18 roku życia, którzy opuścili instytucjonalną pieczę zastępczą z 67

w pierwszym półroczu 2013 r. do 122 w drugim półroczu 2018 r.

78

Wykres 34. Odpływ wychowanków z instytucjonalnej pieczy zastępczej w województwie

pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

Analizując kierunki odpływu wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej

w wieku do 18 roku życia należy wskazać, że na przestrzeni ostatnich 6 lat

odnotowano nieregularny spadek wartości odsetka wychowanków, którzy

umieszczeni zostali w innych formach rodzinnej pieczy zastępczej z 31,9%

w pierwszym półroczu 2013 r. do 18,9% ogółu małoletnich wychowanków

opuszczających formy rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r.

(spadek o 13 punktów procentowych względem początku analizowanego

okresu). Ponadto należy wskazać, że przez niemal cały ten okres odsetki

niepełnoletnich wychowanków, którzy powrócili do rodziny naturalnej oraz

niepełnoletnich wychowanków, którzy zostali przysposobieni, dla każdego

z czynników mieściły się w przedziale od 20% do 30% ogółu niepełnoletnich

wychowanków opuszczających formy rodzinnej pieczy zastępczej.

Rozpatrując natomiast kierunki odpływu wychowanków rodzinnej pieczy

zastępczej w wieku powyżej 18 roku życia, należy wskazać, że na przestrzeni

ostatnich 6 lat odnotowano znaczny, choć nierównomierny w całym

79

interesującym nas okresie, wzrost wartości odsetka pełnoletnich wychowanków,

którzy założyli własne gospodarstwo domowe z 76,5% w pierwszym półroczu

2013 r. do 84,2% ogółu pełnoletnich wychowanków opuszczających wszystkie

formy rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 7,7

punktu procentowego względem początku analizowanego okresu). Ponadto

w tym samym czasie odnotowano znaczny, ale również nieregularny spadek

odsetka pełnoletnich wychowanków opuszczających formy rodzinnej pieczy

zastępczej, którzy powrócili do rodziny naturalnej z 10,8% w pierwszym

półroczu 2013 r. do 3,3% ogółu odpływających pełnoletnich wychowanków

z rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 7,5 punktu

procentowego względem początku analizowanego okresu). Analizując kierunki

odpływu wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej w wieku do 18 roku

życia należy wskazać, że na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano znaczny

(choć zróżnicowany w poszczególnych latach) wzrost wartości odsetka

wychowanków, którzy powrócili do rodziny naturalnej z 21,5% w pierwszym

półroczu 2013 r. do 43,4% ogółu niepełnoletnich wychowanków

opuszczających instytucjonalną pieczę zastępczą w drugim półroczu 2018 r.

(wzrost o 21,9 punktu procentowego względem początku analizowanego

okresu). Odsetek niepełnoletnich wychowanków instytucjonalnej pieczy

zastępczej, którzy zostali umieszczeni w rodzinnej pieczy zastępczej

na przestrzeni całego analizowanego okresu mieścił się w przedziale od 11,4%

w pierwszym półroczu 2017 r. do 32,3% w drugim półroczu 2013 r.

W analizowanym okresie różnica pomiędzy skrajnymi wartościami

wspomnianego wskaźnika wyniosła 20,9%. Z kolei odsetek niepełnoletnich

wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej, którzy zostali umieszczeni

w innych formach instytucjonalnej pieczy zastępczej na przestrzeni całego

badanego okresu mieścił się w przedziale od 21,7% w drugim półroczu 2018 r.

do 43,3% w pierwszym półroczu 2014 r. W analizowanym okresie różnica

pomiędzy skrajnymi wartościami wspomnianego odsetka wyniosła 21,6%.

80

W analizowanym okresie znacznie spadł natomiast odsetek przysposobionych

wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej z 18,8% w pierwszym

półroczu 2013 r. do 2,4% ogółu niepełnoletnich wychowanków opuszczających

instytucjonalną pieczę zastępczą w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 16,4

punktu procentowego względem początku analizowanego okresu).

6.4 Ośrodki adopcyjne.

W województwie pomorskim funkcjonują dwa ośrodki adopcyjne tj.

Pomorski Ośrodek Adopcyjny, będący jednostką budżetową Województwa

Pomorskiego oraz Ośrodek Adopcyjny Fundacji „Dla Rodziny” prowadzony

na zlecenie Zarządu Województwa Pomorskiego.

Na przestrzeni ostatnich 6 lat na terenie województwa pomorskiego odnotowano

znaczny, choć nieregularny w całym tym okresie, spadek liczby kwalifikacji

dzieci do przysposobienia ze 115 w pierwszej połowie 2013 r. do 76 w drugiej

połowie 2018 r. (spadek o 39 względem początku analizowanego okresu).

Analogicznie do spadku liczby kwalifikacji dzieci do przysposobienia,

w analizowanym przedziale czasowym odnotowano również na terenie naszego

województwa spadek liczby dzieci przysposobionych z 73 w pierwszej połowie

2013 r. do 45 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 28 względem początku

analizowanego okresu).

Wykres 35. Liczba dzieci przysposobionych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.

81

W analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano

niewielki spadek liczby szkoleń przeprowadzonych przez ośrodki adopcyjne

dla kandydatów na rodziny przysposabiające z 94 w pierwszej połowie 2013 r.

do 83 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 11 względem początku

analizowanego okresu). Stwierdzono natomiast znaczny spadek liczby opinii

kwalifikacyjnych dla kandydatów do przysposobienia, wydanych przez ośrodki

adopcyjne ze 125 w pierwszej połowie 2013 r. do 58 w drugiej połowie 2018 r.

(spadek o 67 względem początku analizowanego okresu).

6.5 Gminne programy wspierania rodziny.

Zgodnie z art. 176 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej do zadań własnych gminy należy

opracowywanie i realizacja 3-letnich programów wspierania rodziny.

Na dzień 31 grudnia 2018 r. stwierdzono brak aktualnych programów

w przypadku 2 gmin.

Prowadzony przez Wydział Polityki Społecznej Pomorskiego Urzędu

Wojewódzkiego w Gdańsku monitoring realizacji zadań gmin w zakresie

opracowywania i realizacji programów wspierania rodziny wykazał brak

ciągłości w uchwalaniu przedmiotowych programów w niektórych gminach.

W przypadku 15 gmin daty przyjęcia kolejnych programów były dość odległe

(od roku do 3 lat).

Ponadto przeprowadzone kontrole i analiza tych programów wykazały też inne

nieprawidłowości w tym zakresie: powoływanie się na nieprawidłową podstawę

prawną w sprawie uchwalenia programu; brak informacji o możliwych formach

wsparcia rodziny, takich jak: placówki wsparcia dziennego oraz rodziny

wspierające; brak podejmowanych działań dotyczących zwiększenia form

wsparcia rodziny w przypadkach, gdy na terenie gminy zwiększa się liczba

rodzin korzystających ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej z uwagi

na problemy opiekuńczo-wychowawcze; brak informacji nt. liczby dzieci

82

umieszczanych w pieczy zastępczej i planowanych działaniach mających

na celu przeciwdziałanie temu zjawisku.

6.6 Powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej.

Zgodnie z art. 180 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu

rodziny i systemie pieczy zastępczej do zadań własnych powiatu należy

opracowywanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących

rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin

zastępczych zawodowych. Na dzień 31 grudnia 2018 r. nie stwierdzono braku

przedmiotowego programu w powiatach na terenie województwa pomorskiego.

Analiza powiatowych programów rozwoju pieczy zastępczej wykazała jednak

obszary wymagające większego dopracowania i uszczegółowienia, a dotyczące:

określania corocznych limitów rodzin zastępczych zawodowych, liczby dzieci

w pieczy zastępczej, instytucjonalnej pieczy zastępczej, koordynatorów

rodzinnej pieczy zastępczej oraz zakresu współpracy z gminnymi ośrodkami

pomocy społecznej.

7. Polityka prorodzinna.

7.1 Realizacja „Programu 500 plus”.

Program 500+ a demografia.

Program 500 plus to główny i najważniejszy instrument polityki

prorodzinnej w naszym kraju od 2016 roku. Ma on zmniejszyć obciążenia

finansowe rodzin związane z wychowywaniem dzieci, a tym samym zachęcać

do podejmowania decyzji o posiadaniu ich większej liczby.

Jednak faktyczny wpływ tego instrumentu na sytuację demograficzną kraju

i poszczególnych regionów będzie zapewne możliwy do określenia po dłuższym

okresie jego realizacji. Trzyletni okres funkcjonowania programu nie stanowi

jeszcze podstawy do wyznaczenia stabilnego trendu w tym zakresie.

83

Potwierdzają to informacje dotyczące nowych urodzeń w naszym województwie

– po niewielkim wzroście w roku 2017, w roku 2018 nastąpił ich nieznaczny

spadek. Dane za 2018 rok wskazują bowiem, iż w województwie pomorskim

urodziło się ogółem 25 983 dzieci tj. o 855 mniej niż w roku poprzednim.

Jak te liczby przedstawiały się w poszczególnych szpitalach naszego

województwa przedstawia poniższy wykres.

Wykres 36. Urodzenia żywe w wybranych szpitalach woj. pomorskiego w latach

2016 – 2018.

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

Z danych GUS wynika, że przyrost naturalny w województwie

pomorskim na 1000 ludności w 2018 roku wynosił 1,76 (dla porównania

w roku 2017 – 2,51, w roku 2016 - 2,04). Współczynnik dzietności

w województwie pomorskim w 2018 roku, określający liczbę urodzonych dzieci

przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat), wynosił

1,598 (dla porównania w roku 2017 – 1,625, a w roku 2016 – 1,506).

84

Wnioski o świadczenia 500+.

W 2018 roku złożono 171 391 wniosków o przyznanie prawa

do świadczenia wychowawczego, tj. o około 7 % więcej wniosków niż w roku

ubiegłym. Od początku „Programu” tj. od 1 kwietnia 2016 r. do 31 grudnia

2018 r. pracownicy jednostek realizujących wypłatę świadczeń 500+ przyjęli

518 596 wniosków o ustalenie prawa do wsparcia.

Wykres 37. Liczba wniosków o przyznanie prawa do świadczenia wychowawczego

– 2017 i 2018 rok.

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze (woj. pomorskie, stan na

31 grudnia 2018 roku).

Według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. świadczeniem wychowawczym

objętych było 150 795 rodzin, z tego: 76 279 rodzin pobierało świadczenie na

pierwsze lub jedyne dziecko, 74 516 rodzin na drugie i kolejne dzieci.

Proporcje te ukazuje poniższy wykres.

85

Wykres 38. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze – 2018 rok.

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

Z 76 279 rodzin objętych „Programem”, pobierających świadczenie

na pierwsze/jedyne dziecko, wysokiemu kryterium dochodowemu (tj. 1200 zł

netto ze względu na obecność w rodzinie dziecka niepełnosprawnego) podlegało

9 392 rodzin (około 12%). Dla pozostałych 66 887 (88%) rodzin kryterium

dochodowe wynosiło 800 zł netto.

Wykres 39. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko wg

kryterium dochodowego– 2018 rok.

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

86

Wśród wszystkich rodzin otrzymujących wsparcie finansowe w ramach

„Programu 500 plus” najwięcej pobiera to świadczenie na 1 dziecko (61%).

Rodziny objęte tym wsparciem na dwoje dzieci stanowiły 27%. Natomiast

udział rodzin wielodzietnych, pobierających świadczenie wychowawcze na troje

i więcej dzieci wynosił około 12% wszystkich rodzin otrzymujących pomoc.

Wykres 40. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze wg ilości dzieci, na które to

świadczenie jest pobierane – 2018 rok.

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

Według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. w województwie pomorskim

świadczenie wychowawcze otrzymywali rodzice/opiekunowie dla około 274

tys. dzieci. Od 1 kwietnia 2016 roku do 31 grudnia 2018 r. wypłacono

8 195 603 świadczeń wychowawczych łącznie w formie pieniężnej, rzeczowej

(najczęściej: żywność, ubrania, lekarstwa) i opłacania usług (między innymi:

opłacanie żłobka, przedszkola, kosztów internatu, wykupienie obiadów, zapłata

czynszu). W samym roku 2018 wypłacono 2 927 918 wszystkich świadczeń

wychowawczych, z tego 1506 świadczeń niepieniężnych. Świadczenia

87

niepieniężne stanowiły około 0,05 % wszystkich wypłaconych w 2018 roku

świadczeń.

Warto zauważyć, że okres świadczeniowy 2018/2019 był ostatnim

okresem w którym świadczenie wychowawcze na pierwsze lub jedyne dziecko

wypłacane było ze względu na sytuację materialną rodziny tj. kryterium

dochodowe. W wyniku nowelizacji w 2019 roku ustawy o pomocy państwa

w wychowywaniu dzieci „Program” Rodzina 500 plus został rozszerzony

i objął wszystkie dzieci oraz młodzież do 18. roku życia. Była to największa

zmiana w „Programie” od momentu jego wprowadzenia w 2016 roku. Prawo

do wypłaty środków w kolejnym okresie świadczeniowym trwającym

od 1 października 2019 roku do 31 maja 2021 roku przestało zależeć

od dochodów uzyskiwanych przez rodzinę. Formularz wniosku został znacznie

uproszczony i skrócony. Dzieci włączone w „Program” po raz pierwszy

otrzymywały wyrównanie już od 1 lipca 2019 roku. Znaczącą zmianą

dla rodziców samotnie wychowujących dzieci stało się zniesienie konieczności

ustalenia alimentów na dziecko od drugiego z rodziców. Nabór wniosków

o przyznanie świadczenia wychowawczego „na nowych zasadach”, czyli bez

kryterium dochodowego, ruszył od 1 lipca 2019 roku – w wersji elektronicznej,

oraz od 1 sierpnia 2019 roku – papierowo.

Tak ogromna zmiana w polityce rodzinnej była intensywnie oczekiwana przez

rodziców i opiekunów dzieci od dłuższego czasu.

7.2 Rządowy program „Dobry Start”.

Uchwałą nr 80 Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie

ustanowienia rządowego programu „Dobry start” (M.P. poz. 514),

ustanowiono rządowy program wsparcia rodzin z dziećmi w ponoszeniu

wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. Stanowi on 300 złotych

jednorazowego wsparcia dla wszystkich uczniów rozpoczynających rok

szkolny. Program obejmuje dzieci wychowujące się zarówno w rodzinach, jak

88

i te przebywające w pieczy zastępczej. Rodziny otrzymują świadczenie bez

względu na dochód.

W 2018 r., będącym pierwszym rokiem obowiązywania programu „Dobry

start” w województwie pomorskim rodzice, opiekunowie faktyczni,

opiekunowie prawni oraz osoby uczące się złożyły łącznie 198 768 wniosków

o przyznanie świadczenie, na podstawie których przyznano łącznie 281 343

świadczeń, w tym, 98 w związku ze sprawowaniem opieki naprzemiennej

nad dzieckiem.

Na realizację Programu „Dobry Start” w 2018 r. gminy łącznie wydatkowały

87 132 000 zł. Do opiekunów faktycznych, opiekunów prawnych oraz osób

uczących się w województwie pomorskim w ramach Programu trafiło łącznie

84 332 700 zł. Koszty obsługi Programu w gminach łącznie wyniosły

2 799 300 zł.

Z ogólnej liczy wniosków na to świadczenie, w pierwszym roku

obowiązywania programu, do organów właściwych wpłynęło łącznie 2 626

wniosków o przyznanie świadczenia dobry start od rodzin zastępczych, osób

prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo -

wychowawczych i dyrektorów regionalnych placówek opiekuńczo –

terapeutycznych. Na podstawie wspomnianych powyżej wniosków przyznano

3 733 świadczeń na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej. Na ich realizację

w 2018 r. powiaty łącznie wydatkowały 1 555 000 zł. Do rodzin zastępczych,

osób prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo -

wychowawczych i dyrektorów regionalnych placówek opiekuńczo –

terapeutycznych. w województwie pomorskim w ramach Programu trafiło

łącznie 1 119 000 zł na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej. Koszty obsługi

Programu w powiatach łącznie wyniosły 35 000 zł.

Zestawiając liczbę przyznanych świadczeń z poszczególnymi formami

pieczy zastępczej, w których umieszczone są dzieci, na które przyznano

świadczenie, należy wskazać, że największym beneficjentem programu

89

są rodziny zastępcze spokrewnione, do których trafiła 1/3 ogółu świadczeń

przyznanych na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej.

8. Polityka senioralna.

W sytuacji ostatnich trendów demograficznych, których przejawem jest

starzenie się naszego społeczeństwa, głównym celem prowadzonej od kilki lat

polityki senioralnej w Polsce jest zapewnienie naszym obywatelom w wieku

poprodukcyjnym z jednej strony dobrych warunków aktywnego starzenia się

i prowadzenia w dalszym ciągu samodzielnego życia, a z drugiej strony, gdy ta

aktywność i samodzielność jest niemożliwa, odpowiedniej opieki. Cele te

materializują się w Programach: „Senior+” oraz „Opieka 75+”.

8.1. Program „Senior +” .

Celem strategicznym tego rządowego Programu jest wsparcie aktywnego

uczestnictwa w życiu społecznym seniorów poprzez rozbudowę infrastruktury

ośrodków wsparcia w środowisku lokalnym oraz zwiększenie miejsc

w placówkach „Senior+” poprzez dofinansowanie działań jednostek samorządu

w rozwoju na ich terenie sieci Dziennych Domów „Senior+” i Klubów

„Senior+”.

Program adresowany jest do nieaktywnych zawodowo osób w wieku 60+.

Funkcjonowanie Dziennego Domu „Senior+” zapewnia stałe dzienne wsparcie,

w ramach którego można skorzystać z bogatej oferty usług: socjalnych (w tym

posiłek), edukacyjnych, kulturalno-oświatowych, aktywności ruchowej,

kinezyterapii, zajęć sportowo-rekreacyjnych, aktywizujących społecznie, terapii

zajęciowej. Działalność Klubu „Senior+” polega na motywowaniu seniorów

do działań na rzecz samopomocy. Klub „Senior+” ze względu na elastyczność

funkcjonowania pozwala na lepsze dostosowanie oferty wsparcia do potrzeb

seniorów.

90

W 2018r. w ramach Program utworzono 4 Dzienne Domy Senior+ oraz

9 Klubów Senior+. Łączna suma dofinansowania, z środków rządowych,

jaką przekazano (na podstawie umów) samorządom na ten cel to kwota

2 900 000 zł. W kolejnej edycji Programu czyli w roku 2019 Wojewoda

Pomorski podpisał umowy z jednostkami samorządu terytorialnego

na utworzenie kolejnych 9 placówek Senior + (1 Dzienny Dom i 8 Klubów).

Łączna kwota dotacji jaka została przekazana na ten cel wyniosła 2 821 755,

13 zł (1 samorząd zrezygnował z dotacji w edycji 2019).

Reasumując, w latach 2015-2019 w województwie pomorskim w ramach

realizacji Programu 31 gmin otrzymało dofinansowanie z budżetu państwa

na utworzenie i funkcjonowanie 14 Dziennych Domów i 25 Klubów Senior +.

Poniżej tabela, która przedstawia rozmieszczenie obu rodzajów placówek

w poszczególnych powiatach i gminach.

Tabela 15. Domy i kluby Senior+ w woj. pomorskim.

Powiat Dzienny Dom

Senior + Klub Senior + Liczba

uczestników Data Utworzenia

bytowski Tuchomie 15 2015

bytowski Parchowo 16 2019

bytowski Czarna Dąbrówka 40 2019

chojnicki Czersk 20 2015

człuchowski Koczała 20 2018

człuchowski Rzeczenica 15 2017

człuchowski Człuchów 15 2019

Gdańsk Gdańsk 15 2016

Gdańsk Gdańsk 30 2015

gdański Kolbudy 15 2018

gdański Kolbudy II 15 2019

gdański Przywidz 20 2019

Gdynia Gdynia 40 2018

kartuski Chmielno 15 2018

kościerski Kościerzyna 15 2018

kościerski Stara Kiszewa 15 2018

kwidzyński Kwidzyn 25 2017

kwidzyński Ryjewo 30 2018

kwidzyński Sadlinki 30 2018

lęborski Wicko 30 2018

nowodworski Nowy Dwór Gdański 20 2018

pucki Puck 20 2015

słupski Słupsk 29 2017

słupski Smołdzino 15 2019

starogardzki Skarszewy 30 2015

91

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

8.2. Program „Opieka 75 +” .

W listopadzie 2017 r. Minister Rodziny , Pracy i Polityki Społecznej

podpisała Program „Opieka 75+” na 2018 rok, który został opracowany

w odpowiedzi na wyzwania, jakie stawiają przed Polską zachodzące procesy

demograficzne, prowadzące do starzenia się społeczeństwa. Niekorzystna

sytuacja demograficzna jest szczególnie widoczna w małych gminach,

w których proces starzenia się zachodzi znacznie szybciej niż w skali kraju.

Celem Programu jest pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb

życiowych oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem poprzez zwiększenie

dostępności do usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych

(z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami

psychicznymi) dla osób samotnych w wieku 75 lat i więcej.

Adresatami Programu w pierwszej fazie były gminy świadczące usługi

opiekuńcze w ramach zadań własnych obowiązkowych, posiadające

na swoim terenie do 20 tys. mieszkańców, następnie poszerzono katalog gmin

do 40 tys. i 60 tys. mieszkańców.

Gmina może skorzystać z dofinansowania ze środków budżetu

państwa w wysokości 50% kosztów realizacji zadania, jeżeli samodzielnie

starogardzki Skarszewy 20 2017

starogardzki Starogard Gdański

30 2018

sztumski Dzierzgoń 25 2019

sztumski Dzierzgoń 25 2017

sztumski Mikołajki Pomorskie 20 2018

sztumski Sztum 30 2017

tczewski Pelplin - Kulice 15 2015

tczewski Pelplin 15 2016

tczewski Pelplin-Lignowy 15 2018

tczewski Pelplin-Rajkowy 15 2017

tczewski Tczew 30 2017

tczewski Morzeszczyn 20 2019

wejherowski Linia bez dofinansowania

od 2019

15 2018

wejherowski Reda 15 2019

92

realizuje usługi opiekuńcze poprzez opiekunki zatrudnione na umowę

o pracę.

W początkowej fazie do Programu „Opieka 75+” w woj. pomorskim

przystąpiło 8 gmin liczących do 20 tys. mieszkańców, z których 5

zrezygnowało, ponieważ wystąpiły trudności z zatrudnieniem opiekunek

z powodu ich braku na terenie gminy lub sąsiadującej gminy. Ostatecznie

w 2018 roku Program realizowało 13 gmin wiejskich i miejskich, które

wydatkowały środki z budżetu państwa w wysokości 184 783 zł.

9. Projekt „Wsparcie dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej

w województwie pomorskim w latach 2018 – 2020” współfinansowany

w ramach Programu Krajowego Funduszu Azylu, Migracji i Integracji

(FAMI).

Projekt ma na celu zapewnienie kompleksowego wsparcia cudzoziemcom

spoza Unii Europejskiej (w tym pochodzenia polskiego) – szczególnie

w zakresie zapewnienia doradztwa i pomocy w kwestiach legalizacji pobytu,

administracyjnych i prawnych, przysługujących praw pracowniczych, doradztwa

i pomocy integracyjnej, opieki zdrowotnej, psychologicznej i socjalnej, opieki

nad dziećmi, aktywizacji zawodowej, nabywania kompetencji językowych oraz

adaptacji i integracji z polskim społeczeństwem. Istotnym elementem projektu

jest też rozwijanie i aktualizacja spójnej strategii integracyjnej na terenie

województwa oraz zapewnienie specjalistycznych szkoleń dla koalicjantów -

pracowników różnych instytucji zaangażowanych w projekt: nauczycieli,

przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, powiatowych urzędów pracy oraz

innych instytucji i organizacji. Realizacja zamierzonych celów zawiera się

w czternastu zadaniach realizowanych w okresie grudzień 2018 - luty 2021.

Wartość całego projektu wynosi: 2.801.334 zł, w tym wkład FAMI: 2.101.000 zł

oraz wkład budżetu państwa: 700.334 zł

93

Większość działań została uruchomiona już w roku 2019. Realizacja

projektu polegała na wdrożeniu następujących przedsięwzięć:

Prowadzenie punktów informacyjno-doradczych - punkty działają

całorocznie do końca funkcjonowania projektu i świadczą bezpłatną pomoc

dla cudzoziemców. W ramach każdego punktu jest prowadzona działalność

zapewniająca doradztwo i pomoc w kwestiach legalizacji pobytu,

administracyjnych i prawnych, przysługujących praw pracowniczych, doradztwa

i pomocy integracyjnej, opieki zdrowotnej, psychologicznej i socjalnej, opieki

nad dziećmi oraz łączenia rodzin. Punkty informacyjno-doradcze utworzono

w 6 gminach woj. pomorskiego (wykaz w tabeli poniżej). Każdy punkt jest

prowadzony przez osoby w charakterze specjalisty ds. doradztwa i pomocy

integracyjnej. Pozostali zatrudnieni specjaliści to: prawnik, tłumacz, psycholog,

osoba zapewniająca opiekę nad dzieckiem (np. na czas załatwienia przez

cudzoziemca spraw w urzędzie, instytucji itp.). Dopuszcza się udzielenie

1 osobie różnego wsparcia w ramach usług specjalistycznych. Do końca

czerwca 2019r. z usług punktów skorzystało ponad 70 osób. Realizator: Caritas

Archidiecezji Gdańskiej.

Tabela 16. Lista punktów informacyjno-doradczych w województwie pomorskim.

Lp. Miejscowość Dane teleadresowe

1 Gdańsk ul. Dobra 8, 80-746 Gdańsk, tel. 533-327-348

2 Gdynia ul. Jęczmienna 8, 81-089 Gdynia, tel. 533-327-359

3 Kartuzy ul. 3 Maja 2/14, 83-300 Kartuzy, tel. 533-327-368

4 Starogard Gdański ul. Rycerska 5, 83-200 Starogard Gdański, tel. 533-

327-342

5 Chojnice ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 30 A, 89-600

Chojnice, tel. 533-327-369

6 Słupsk ul. Krasińskiego 7, 76-200 Słupsk, tel. 533-327-349

94

Kursy języka polskiego dla dorosłych – są prowadzone na różnych poziomach

nauczania. Poziom nauczania języka polskiego jest dostosowany

do zgłoszonych potrzeb cudzoziemców. Zajęcia odbywają się w miejscu

największego skupiska cudzoziemców (Gdańsk, Sopot, Gdynia). Większość

kursów będzie się odbywać w aglomeracji Trójmiasta, pozostałe – adekwatnie

do stwierdzonych potrzeb. Ilość kursów w trakcie trwania całego projektu: 32.

W roku 2019 planuje się realizację 16 kursów. Pierwsze dwa kursy ruszyły pod

koniec czerwca, ilość uczestników w I półroczu 2019r: 24 osoby. Realizator:

Accent School of Polish.

Kursy metodyczne nauki języka polskiego jako języka obcego dla

nauczycieli pracujących w województwie pomorskim – planowana jest

realizacja 6 kursów do końca 2019 roku. Celem tego działania jest wyposażenie

nauczycieli w wiedzę, kompetencje i umiejętności umożliwiające samodzielną

realizację zajęć edukacyjnych z uczniami cudzoziemskimi, nie posiadającymi

żadnej znajomości języka polskiego lub na niewielkim poziomie. Łączna ilość

nauczycieli: minimum 60 osób.

Pierwszy kurs ruszył pod koniec czerwca, ilość uczestników w I półroczu 2019r:

16 osób. Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska

Perspektywa.

Nauka j. polskiego jako obcego dla dzieci - działanie jest skierowane do szkół,

w których jest dużo uczniów nie znających języka polskiego a pula

przyznawanych szkołom godzin dodatkowych jest zbyt mała. Lekcje są

prowadzone przez nauczycieli z danej szkoły lub zatrudnionych z zewnątrz.

Pierwsze zajęcia ruszyły na początku czerwca, ilość uczestników w I półroczu

2019r: 16 osób. Łączna ilość dzieci objętych wsparciem: minimum 80 osób.

Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska Perspektywa.

95

Tabela 17. Wykaz szkół objętych wsparciem w ramach zadania.

L.p. Typ szkoły Numer szkoły Adres szkoły

1 podstawowa SP nr 57* ul. Aksamitna 8, 80-858 Gdańsk

2 podstawowa SP nr 81* ul. Siedleckiego 14, 80-299 Gdańsk

3 podstawowa SP nr 50 ul. Grobla IV 8, 80-837 Gdańsk

4 podstawowa SP nr 65 ul. Śluza 6, 80-770 Gdańsk

5 podstawowa SP nr 11 ul. Stryjewskiego 28, 80-620 Gdańsk

6 podstawowa SP nr 60 ul. Chłopska 64, 80-350 Gdańsk

7 podstawowa SP nr 52 ul. Kościuszki 11, 80-427 Gdańsk

8 podstawowa SP nr 5 ul. Meissnera 9, 80-462 Gdańsk

* - szkoły z oddziałami przygotowawczymi.

Zajęcia wyrównawcze dla dzieci - zajęcia pozwalają uczniom cudzoziemskim

na nadrobienie zaległości szkolnych, pomoc w specjalistycznym słownictwie

i wsparcie w odrabianiu prac domowych oraz opanowywaniu materiału

szkolnego. Zajęcia wyrównawcze są rozdysponowane w podobny sposób jak

lekcje języka polskiego – czyli w tych szkołach, gdzie dzieci cudzoziemskich

jest najwięcej a możliwości realizacji takiego wsparcia niewielkie.

Pierwsze zajęcia ruszyły na początku czerwca, ilość uczestników w I półroczu

2019r: 16 osób. Łączna ilość dzieci objętych wsparciem: minimum 80 osób.

Wykaz szkół objętych wsparciem w ramach zadania: te same co w działaniu

nauka j. polskiego jako obcego dla dzieci.

Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska Perspektywa.

Główne działania i perspektywy na kolejny okres realizacji Projektu:

W ramach przedmiotowego Projektu planowane są w 2 połowie 2019 oraz

kolejnym roku następujące działania:

- Kursy adaptacyjne – mają na celu włączenie obywateli państw trzecich

zamieszkujących na terenie województwa pomorskiego do aktywnego życia

lokalnych społeczności, poszerzanie ich wiedzy na temat kultury, tradycji,

prawa i historii kraju przyjmującego. Realizacja kursów: od lipca 2019r.

96

- Doradztwo zawodowe oraz tłumaczenia przysięgłe – w ramach tego

działania cudzoziemcy będą mogli skorzystać ze wsparcia doradcy zawodowego

oraz tłumaczy przysięgłych w punktach informacyjno-doradczych. Działanie

rozpocznie się od września 2019r.

- Zajęcia nt. tradycji, historii i kultury polskiej dla dzieci w szkołach -

planowane wsparcie na rok szkolny 2019-2020.

- Spotkania warsztatowo-sieciujące dla koalicjantów - zajęcia przeznaczone

dla przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, Powiatowych Urzędów Pracy

oraz instytucji współpracujących np. Kuratorium Oświaty i przedstawicieli

szkół, organizacji pozarządowych oraz pozostałych koalicjantów.

- Organizacja konferencji dla koalicjantów - w formule: 1 konferencja w roku

2020 i 1 konferencja w roku 2021. Łącznie 160-180 osób. Celem konferencji

jest integracja środowiska zawodowego szeroko rozumianych koalicjantów.

- Zajęcia konsultantów kulturowych w szkołach - konsultanci będą pracować

z nauczycielami, dyrektorami szkół, psychologami, pedagogami ze szkół

z całego województwa pomorskiego. Planowane zatrudnienie 2 osób

realizujących działania w różnych szkołach.

- Zajęcia adaptacyjne i rekreacyjno-integracyjne dla rodzin - w ramach

działania zaplanowano realizację 4 weekendowych spływów kajakowych

w okresie wakacji z elementami rekreacji i zajęć sportowo-integracyjnych.

Zajęcia przeznaczone są dla rodzin cudzoziemskich oraz polskich.

- Zatrudnienie asystentów j. ukraińskiego – w wybranych szkołach uczących

cudzoziemców. Planowane jest zatrudnienie asystentów do końca trwania

projektu.

- Wydanie przewodnika dla cudzoziemców oraz inne działania

o charakterze informacyjno-promocyjnym - przewodnik ma ułatwić

trafiającym na Pomorze cudzoziemcom uzyskać kompendium wiedzy

przydatnej do adaptacji w naszym województwie. Publikacja zostanie wydana

w języku rosyjskim, ukraińskim i angielskim.

97

10. Wsparcie osób niepełnosprawnych.

10.1. Programy realizowane w ramach Solidarnościowego Funduszu

Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (SFWON).

W dniu 1 stycznia 2019 r. powstał państwowy fundusz celowy pn.

Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, zwany

„Funduszem Solidarnościowym”, którego głównym celem jest wsparcie

społeczne osób niepełnosprawnych.

W pierwszym roku funkcjonowania fundusz solidarnościowy jest zasilany

przede wszystkim z części składki odprowadzanej od wynagrodzeń na Fundusz

Pracy. Składka odprowadzana przez pracodawców od wynagrodzenia wynosi

2,45%. Po zmianie składka nadal pobierana jest w tej samej wysokości, z tym że

0,15% trafia bezpośrednio do funduszu solidarnościowego. Dzięki temu pomoc

osobom niepełnosprawnym zwiększa się o ok. 650 mln złotych rocznie.

Zasadniczym źródłem finansowania funduszu wsparcia osób niepełnosprawnych

jest danina solidarnościowa. Będą ją płaciły co roku te osoby fizyczne, których

dochody w danym roku podatkowym przekroczą 1 mln zł. Wysokość daniny

solidarnościowej wyniesie 4% nadwyżki tej kwoty.

Po raz pierwszy daninę najbogatsi podatnicy zapłacą w 2020 roku od dochodów

uzyskanych w 2019 roku. W efekcie w 2020 roku do Solidarnościowego

Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych trafi ok. 1,15 mld zł. Razem

z częścią składki na fundusz pracy rząd przeznaczy w ramach funduszu

wsparcia osób niepełnosprawnych ok. 1,8 mld zł.

10.1.1. Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych”.

Program ma na celu zwiększenie dostępności do usług opiekuńczych,

w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych

ze znacznym stopniem niepełnosprawności w wieku do 75 lat, a także dla dzieci

do 16 roku życia z orzeczeniem o niepełnosprawności ze szczególnymi

wskazaniami, tj. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej

98

osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej

egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna

dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, z wyłączeniem

specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Dla gmin przewiduje się dofinansowanie do 50% kosztów przeznaczonych

na organizację usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług

opiekuńczych, co umożliwi gminom zwiększenie godzin usług opiekuńczych.

Dla województwa pomorskiego zostało przyznane dofinansowanie na realizację:

Tabela 18. Usługi opiekuńcze - Środki finansowe z SFWON na 2019 rok w PLN.

Jednostka

Usługi opiekuńcze dla

osób

niepełnosprawnych

Specjalistyczne usługi opiekuńcze

dla osób niepełnosprawnych

Gminy 256 164 39 600

Miasta - Gminy 233 961 9 000

Miasta 2 650 896 132 347

Ogółem

województwo 3 303 955 180 947

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

10.1.2. Program „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2019

Program kierowany jest do dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności

oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których członkowie

rodzin lub opiekunowie sprawujący bezpośrednią opiekę, wymagają wsparcia

w postaci doraźnej, krótkotrwałej przerwy w sprawowaniu opieki oraz

podniesienia swoich umiejętności i wiedzy w zakresie opieki na tym osobami.

Program ograniczony jest do dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie

ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej

osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej

egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna

dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

99

W ramach Programu gmina/powiat może otrzymać wsparcie finansowe

na koszty realizacji zadania świadczonego w formie usług opieki

wytchnieniowej w wysokości do 80% kosztów realizacji tych usług.

Dla województwa pomorskiego zostało przyznane dofinansowanie na realizację:

Tabela19. Opieka Wytchnieniowa - Środki finansowe z SFWON na 2019 rok w PLN.

Jednostka Moduł I – pobyt

dzienny

Moduł II – pobyt

całodobowy

Moduł III –

specjalistyczne

poradnictwo

Gminy 415 200 4 032

Miasta – Gminy 265 776 4 032 23 712

Miasta 848 920 185 472 103 840

Ogółem województwo 1 529 896 193 536 127 552

Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

10.1.3. Program "Centra opiekuńczo-mieszkalne"

Z programu korzystać mogą gminy i powiaty chcące utworzyć Centra

opiekuńczo-mieszkalne lub zlecić ich prowadzenie organizacjom

pozarządowym. Program jest realizowany od 1 lipca 2019 roku. Na jego

realizacje w bieżącym roku przeznaczono 50 mln złotych.

Celem utworzenia Centrów opiekuńczo-mieszkalnych jest uzupełnienie systemu

wsparcia osób niepełnosprawnych, poprzez stworzenie dodatkowej usługi

w postaci zapewnienia możliwości zamieszkiwania w formie pobytu dziennego

lub całodobowego.

Osoby, do których kierowany jest Program, obok różnorodnego wsparcia

(w tym w zakresie potrzeb zdrowotnych, pielęgnacyjnych, zapobiegania

wtórnym powikłaniom, stymulowania i rozwijania sprawności ruchowej,

kompetencji poznawczych oraz społecznych), będą miały zapewnioną

możliwość niezależnego/samodzielnego i godnego funkcjonowania na miarę

swoich potrzeb. Potrzeby te mają właśnie zaspakajać Centra opiekuńczo-

mieszkalne. Program adresowany jest do gmin i powiatów, które zorganizują

100

usługi zamieszkiwania w formie pobytu dziennego lub całodobowego

w przedmiotowych Centrach.

Do tej pory do Wojewody Pomorskiego wnioski złożyło 10 jednostek

samorządu terytorialnego.

Po dokonaniu oceny formalnej i merytorycznej zgodnie z kryteriami zawartymi

w art. 13 ust.6 ustawy z dnia 23 października 2018 r. o Solidarnościowym

Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych oraz wytycznymi zawartymi

w Programie wysłano do zatwierdzenia przez Ministra wnioski z następujących

jednostek: Gmina Wiejska Borzytuchom, Gmina Wiejska Przechlewo, Gmina

Wiejska Kołczygłowy, Gmina Miejska Człuchów, Gmina Miejska Rumia oraz

Gmina Miejska Kępice.

10.1.4. Program "Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej"

Minister Rodziny Pracy i Polityki Społecznej Pani Bożena Borys-Szopa

w dniu 19 września 2019 r. podpisała Program "Asystent osobisty osoby

niepełnosprawnej" adresowany do osób niepełnosprawnych posiadających

orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

O środki na realizację usług asystenta w ramach Programu mogą ubiegać się

jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego i powiatowego, które

w ramach programu mogą otrzymać wsparcie finansowe w wysokości

do 100% kosztów realizacji.

Pierwsza edycja Programu jest realizowana od 1 października 2019 r.

do 31 grudnia 2020 roku. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

(MRPiPS) na realizację tego Programu przeznaczy w tym roku kwotę 30 mln

zł, a w przyszłym - 50 mln zł.

Celem Programu jest wprowadzenie usługi asystenta jako formy

ogólnodostępnego wsparcia dla osób niepełnosprawnych posiadających

orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Osoby

101

te będą miały możliwość skorzystania z pomocy asystenta m.in. przy

wykonywaniu codziennych czynności czy podejmowaniu aktywności

społecznej. Program ma na celu również przeciwdziałanie dyskryminacji

i wykluczeniu społecznemu ww. osób niepełnosprawnych poprzez umożliwienie

im uczestnictwa w wydarzeniach społecznych, kulturalnych czy sportowych.

Do zadań asystenta należeć będą m.in. pomoc w wyjściu, powrocie oraz

w dojazdach np. na rehabilitację i zajęcia terapeutyczne lub do ośrodków

kultury, pomoc w zakupach i w załatwieniu spraw urzędowych.

10.2. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych - Zakłady Pracy

Chronionej, Zakłady Aktywności Zawodowej w woj. pomorskim.

Przedsiębiorstwa, które gwarantują miejsca pracy dla osób

niepełnosprawnych, a zatrudnione w nich osoby z niepełnosprawnością znajdują

zatrudnienie w specjalnych warunkach, tworzą chroniony rynek pracy.

Zatrudnienie na chronionym rynku pracy charakteryzuje się tym, iż nie

występuje konkurencja pomiędzy osobami sprawnymi i niepełnosprawnymi,

a środowisko pracy dostosowywane jest do psychofizycznych możliwości

zatrudnionego. Podstawowymi rodzajami przedsiębiorstw na chronionym rynku

pracy w Polsce są:

zakłady pracy chronionej (ZPCh),

zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).

Pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej oraz organizatorom

zakładów aktywności zawodowej przysługują zwolnienia z różnych podatków

i opłat, miesięczne dofinansowania wynagrodzeń osób niepełnosprawnych,

a także inne formy wsparcia finansowego. W przypadku zakładów aktywności

zawodowej, ze środków publicznych dofinansowane jest również ich

utworzenie.

102

Zakłady pracy chronionej.

Zakład pracy chronionej jest jednostką biznesową, która generuje zysk,

a jednocześnie w związku z zatrudnianiem dużej liczby osób niepełnosprawnych

korzysta z szeregu form wsparcia finansowego.

W województwie pomorskim w styczniu 2018 roku w istniejących 76

zakładach pracy chronionej zatrudnionych było 9 496 osób, w tym 7 892 osoby

niepełnosprawne. Natomiast w grudniu 2018 roku już w 69 zakładach pracy

chronionej zatrudniono 9 472 osoby, w tym 7 832 osoby niepełnosprawne.

Powyższe dane wskazują, że znacząco zmniejsza się ilość zpchr, przy czym nie

ma to znaczącego wpływu na ogólną ilość osób zatrudnionych w zpchr

na terenie województwa. Mniejsze zakłady nie wytrzymują trudnych warunków

przewidzianych ustawą ( z dnia 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej

i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), a ich spełnienie staje

się coraz trudniejsze zarówno organizacyjnie jak i finansowo. Natomiast duże

zakłady posiadają lepsze zasoby organizacyjne i mogą powiększać zatrudnienie.

Niektórzy z pracodawców wręcz narzekają, że mają trudności poszukując

pracowników z orzeczoną niepełnosprawnością.

Analogiczna tendencja powtórzyła się w roku 2019. Na koniec czerwca br.

funkcjonowało 66 zpchr, a zatrudnienie w nich wyraźnie wzrosło. Ilość

zatrudnionych pracowników wynosiła – 9 803, w tym 8 133 niepełnosprawnych.

Zakłady aktywności zawodowej.

Zakład aktywności zawodowej jest podmiotem ekonomii społecznej,

który nie działa dla osiągnięcia zysku, a ewentualny dochód przeznacza

na działania związane z rehabilitacją swoich niepełnosprawnych pracowników.

Podmiot ten może utworzyć gmina, powiat, fundacja, stowarzyszenie albo inna

organizacja społeczna, która w statucie ma wpisane zadanie rehabilitacji

społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych.

103

Na terenie województwa pomorskiego nie ma dużego zainteresowania taką

formą zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Działają dwa zaz-y ze stabilnym

zatrudnieniem, które w styczniu 2018 r. wynosiło 154 osoby w tym 116 osób

niepełnosprawnych, w grudniu na 154 zatrudnionych było 114 osób

niepełnosprawnych. Podobna sytuacja panuje w roku 2019.

10.3 Ośrodki i organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych posiadający wpis

do rejestru prowadzonego przez Wojewodę Pomorskiego.

Do końca pierwszego półrocza 2019 r. w województwie Pomorskim

działało aktualnie aktywnych 61 organizatorów turnusów rehabilitacyjnych

i 91 ośrodków rehabilitacyjnych, organizujących turnusy rehabilitacyjne,

w których uczestniczą osoby korzystające z dofinansowania ze środków

PFRON.

W kompetencji Wojewody jest prowadzenie rejestru ośrodków i rejestru

organizatorów turnusów rehabilitacyjnych i dokonywanie wpisów do tych

rejestrów. Wniosek o wpis do rejestru organizatorów mogą składać osoby

fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne lub inne jednostki

organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, jeżeli przynajmniej

od dwóch lat prowadzą działalność na rzecz osób niepełnosprawnych.

Ośrodki ubiegające się o wpis do rejestru wojewody powinny spełniać

określone standardy (m.in. posiadać baza noclegową i żywieniową dla minimum

20-osobowej grupy osób niepełnosprawnych oraz dla niezbędnej liczby

opiekunów i kadry, gabinet lekarski lub zabiegowy, odpowiednie zaplecze

do realizacji aktywnych form rehabilitacji, infrastrukturę przystosowaną

do określonej grupy osób niepełnosprawnych).

Organizatorzy turnusów zobligowani są do realizacji zakładanego programu

zajęć indywidualnych, grupowych, zapewnienia odpowiedniej kadry oraz stałej

opieki pielęgniarskiej.

104

Jeżeli podmiot (ośrodek lub organizator) spełnia wymagane warunki, wpis

do odpowiedniego rejestru dokonywany jest niezwłocznie.

Organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych zobligowani są do corocznego

informowania wojewody o zrealizowanych turnusach rehabilitacyjnych,

w których uczestniczyły osoby korzystające z dofinansowania ze środków

PFRON.

Zgodnie uzyskaną za rok 2018 informacją o organizatorach turnusów

rehabilitacyjnych, w których uczestniczyły osoby niepełnosprawne korzystające

z dofinansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych w województwie pomorskim zorganizowano 495

turnusów stacjonarnych dla 8 239 osób niepełnosprawnych ( w tym głównie

osoby z dysfunkcją narządu ruchu i schorzeniami układu krążenia).

Nie ma widocznej tendencji spadkowej czy zwyżkowej w ilości

organizowanych turnusów rehabilitacyjnych czy osób niepełnosprawnych

uczestniczących na tych turnusach. W analogicznym podsumowaniu za 2017

rok liczba zorganizowanych turnusów rehabilitacyjnych, w których

uczestniczyło 8 196 osób niepełnosprawnych, wyniosła 423. Można stwierdzić,

że wielkości te ukształtowały się na stałym poziomie.

Kontrolę ośrodków i organizatorów przeprowadza wojewoda lub

powiatowe centrum pomocy rodzinie.

Wojewoda Pomorski do końca pierwszego półrocza 2019 r. przeprowadził 16

kontroli w trybie zwykłym, ujętym w planie rocznym kontroli Pomorskiego

Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku. Kontrole te zakończyły się wynikiem

pozytywnym.

105

11. Zatrudnienie socjalne.

Niektóre grupy społeczne potrzebują większej uwagi i wsparcia, aby wrócić

na rynek pracy. Dlatego została wprowadzona możliwość skorzystania

z zatrudnienia socjalnego. Działalnością, która ma na celu aktywizację osób

znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, zajmują się specjalne ośrodki

zwane Centrami Integracji Społecznej (CIS) lub Klubami Integracji Społecznej

(KIS). Działalność CIS i KIS została określona w przepisach ustawy z dnia

13 czerwca 2003r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2019 poz. 217, późn. zm.)

11.1. Centra Integracji Społecznej

Centrum Integracji Społecznej to instytucja realizująca specjalistyczny

program pracy z osobami wykluczonymi społecznie lub zagrożonymi

wykluczeniem, w określonym czasie.

Misją Centrum Integracji Społecznej jest aktywizacja społeczna i zawodowa

osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz działania długofalowe

mające wpływ na postawę człowieka i jego sposób funkcjonowania

w środowisku. Jego głównym zadaniem jest odbudowywanie i podtrzymywanie

u osób wykluczonych społecznie, zdolności do samodzielnego i efektywnego

pełnienia ról społecznych a także samodzielnego poruszania się po rynku pracy,

prowadzącego do zatrudnienia w różnych formach: u pracodawcy,

samozatrudnienia (praca na własny rachunek lub w spółdzielni socjalnej).

Aktualnie w województwie pomorskim Funkcjonują 22 Centra Integracji

Społecznej. W roku 2018 reintegrację społeczno–zawodową w pomorskim

rozpoczęło 836 osób. Łącznie w zajęciach prowadzonych przez CIS

uczestniczyło 1 189 osób, z powodzeniem ukończyło je 717 osób. Spośród

uczestników zajęć 272 osoby podjęły zatrudnienie, w tym 12 osób podjęło

samodzielną działalność gospodarczą.

106

Warsztaty, w których najczęściej szkolono uczestników CIS w województwie

pomorskim, to warsztaty: naprawcze tzw. „złota rączka” , gastronomiczne,

krawieckie, konserwatorskie, itp.

Tabela 20. Struktura uczestników CIS w latach 2017-2018.

Osoby, które rozpoczęły zajęcia w latach:

Osoby, które ukończyły zajęcia w latach:

2017 2018 2017 2018 Uczestnicy zajęć

ogółem

977 836 607 717

Osoby bezdomne 35 34 26 32 Osoby uzależnione od

alkoholu 113 119 64 90

Osoby uzależnione od

narkotyków lub

innych środków

odurzających

15 8 14 6

Osoby chore

psychicznie 28 41 24 25

Osoby długotrwale

bezrobotne 367 297 213 271

Osoby zwalniane z

zakładów karnych

mające trudności w

integracji ze

środowiskiem

19 12 10 10

Uchodźcy realizujący

indywidualny program

integracji

1 0 0 0

Osoby

niepełnosprawne 210 207 111 174

inni 189 118 145 109 Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.

11.2 Kluby Integracji Społecznej.

Klub Integracji Społecznej jest to jednostka, której celem działania jest

pomoc osobom oraz ich rodzinom z podobnymi problemami życiowymi

w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestniczenia w życiu

lokalnej społeczności. Wspierają te osoby w powrocie do pełnienia określonych

ról społecznych, a także w podniesieniu swoich kwalifikacji zawodowych,

stanowiących wartość na rynku pracy.

107

Kluby integracji społecznej mają przede wszystkim za zadanie wsparcie

osób bezrobotnych, ale także zagrożonych wykluczeniem społecznym (któremu

mają przeciwdziałać), korzystających jednocześnie ze świadczeń pomocy

społecznej. Zasady działania klubów mają umożliwić wzrost aktywności

życiowej tych osób, wydostanie się z długotrwałej bierności i uzyskanie

narzędzi do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, z jakimi mają

do czynienia osoby przez dłuższy czas pozostające bez pracy.

W roku 2018, w województwie pomorskim zajęcia w KIS rozpoczęły 502

osoby, a ukończyło 264. Spośród absolwentów 102 osoby podjęły

zatrudnienie. Aktualnie w województwie pomorskim funkcjonuje 16 Klubów

Integracji Społecznej.

12. Kadra pomocy społecznej, dostępność pracownika socjalnego.

W 2018 roku w województwie pomorskim we wszystkich jednostkach

organizacyjnych pomocy i integracji społecznej zatrudnionych było 6 812 osób,

z czego 485 osób stanowiło kadrę powiatowych centrów pomocy rodzinie, 2 563

osoby pracowały w domach pomocy społecznej, a 3 189 osób to pracownicy

ośrodków pomocy społecznej. W grupie pracowników ośrodków pomocy

społecznej dominującą grupę stanowią pracownicy socjalni. W skali całego

województwa jest to liczba 1 134 osób (co stanowi 1 132,85 etatu).

W porównaniu z rokiem 2017 nastąpił zatem nieznaczny wzrost liczby

pracowników socjalnych pracujących w ośrodkach pomocy społecznej

(o 25 osób). Mimo to nie wszystkie gminy zapewniają swym mieszkańcom

niezbędną dostępność do pracownika socjalnego. Zgodnie z zapisem w ustawie

o pomocy społecznej funkcjonują dwa parametry warunkujące odpowiednie

zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej:

1. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy

na 2 000 mieszkańców, lub

108

2. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy

na 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną.

Oczywiście spełnienie jednego lub drugiego wymogu nie przesądza o tym,

że w konkretnym ośrodku pomocy społecznej jest optymalna liczba kadry,

gdyż zapis ustawowy wprowadza jeszcze jeden warunek, jakim jest zatrudnienie

w pełnym wymiarze czasu pracy przynajmniej trzech pracowników socjalnych.

Dlatego na koniec 2018 r. całość wymogów, określonych w ustawie o pomocy

społecznej, dotyczących zatrudnienia odpowiedniej ilości pracowników

socjalnych spełniały 93 ośrodki pomocy społecznej (wzrost o 5 jednostek

w stosunku do roku 2017), spośród 123 funkcjonujących w naszym

województwie.

Szczegółowe informacje dotyczące wartości poszczególnych parametrów

określających dostępność pracowników socjalnych w pomorskich ośrodkach

pomocy społecznej na koniec 2018 r. i I półrocze 2019 r. (tylko parametr

wskazujący liczbę mieszkańców przypadającą na 1 pracownika socjalnego)

przedstawiają poniższe tabele.

Tabela 21. Dostępność pracownika socjalnego – 2018 r. i I półrocze 2019 r. (spełnienie

wymogu: 1 pracownik socjalny na pełnym etacie na 2 000 mieszkańców).

Lp. NAZWA LICZBA Pr. socjalni Liczba Pr. socjalni Liczba

gmin Lp. JEDNOSTKI LUDNOŚCI* Ogółem ludności Ogółem ludności

w przelicz. w stosunku w przelicz. w stosunku

na pełne etaty do liczby

na pełne etaty do liczby

pracowników pracowników

socjalnych socjalnych

2018 r. 2018 r. I - VI 2019 r. I - VI 2019 r.

1. I. M.POW. GDAŃSK 466 631 212 2 201 201,76 2 313

2. II. M.POW. GDYNIA 246 309 128 1 924 124,85 1 973

3. III. M.POW. SŁUPSK 91 007 50 1 820 50 1 820

4. IV. M.POW. SOPOT 36 046 20 1 802 22 1 638

V. POWIAT BYTOWSKI

5. 1. MOPS BYTÓW 25 471 12 2 123 12 2 123

6. 2. MGOPS MIASTKO 19 610 9 2 179 9 2 179

7. 3. GOPS BORZYTUCHOM 3 314 2 1 657 2 1 657

109

8. 4. GOPS CZARNA DĄBRÓWKA 5 926 4 1 482 4 1 482

9. 5. GOPS KOŁCZYGŁOWY 4 254 3 1 418 3 1 418

10. 6. GOPS LIPNICA 5 264 2 2 632 2 2 632

11. 7. GOPS PARCHOWO 3 765 2 1 883 2 1 883

12. 8. GOPS STUDZIENICE 3 738 2 1 869 2 1 869

13. 9. GOPS TRZEBIELINO 3 699 3 1 233 3 1 233

14. 10. GOPS TUCHOMIE 4 258 3 1 419 3 1 419

razem powiat bytowski 79 299 42 1 888 42 1 888

VI. POWIAT CHOJNICKI

15. 1. MOPS CHOJNICE 39 904 22 1 814 15 2 660

16. 2. MGOPS BRUSY 14 599 5 2 920 5 2 920

17. 3. MGOPS CZERSK 21 641 10 2 164 12 1 803

18. 4. GOPS CHOJNICE 19 100 9 2 122 9 2 122

19. 5. GOPS KONARZYNY 2 307 2 1 154 1 2 307

razem powiat chojnicki 97 551 48 2 032 42 2 323

VII. POWIAT CZŁUCHOWSKI

20. 1. MOPS CZŁUCHÓW 13 708 7 1 958 6 2 285

21. 2. MGOPS CZARNE 9 111 5 1 822 5 1 822

22. 3. MGOPS DEBRZNO 9 078 6 1 513 6 1 513

23. 4. GOPS CZŁUCHÓW 11 113 5 2 223 5 2 223

24. 5. GOPS KOCZAŁA 3 375 3 1 125 3 1 125

25. 6. GOPS PRZECHLEWO 6 352 2 3 176 3 2 117

26. 7. GOPS RZECZENICA 3 633 2 1 817 3 1 211

razem powiat człuchowski 56 370 30 1 879 31 1 818

VIII. POWIAT GDAŃSKI

27. 1. MOPS PRUSZCZ GD. 30 878 10 3 088 11 2 807

28. 2. GOPS CEDRY WIELKIE 6 947 3 2 316 3 2 316

29. 3. GOPS KOLBUDY 17 417 7 2 488 8 2 177

30. 4. GOPS PRUSZCZ GDAŃSKI 30 232 10 3 023 10 3 023

31. 5. GOPS PRZYWIDZ 5 889 3 1 963 3 1 963

32. 6. GOPS PSZCZÓŁKI 9 568 3 3 189 3 3 189

33. 7. GOPS SUCHY DĄB 4 223 2,75 1 536 3 1 408

34. 8. GOPS TRĄBKI WIELKIE 11 045 5 2 209 5 2 209

razem powiat gdański 116 199 43,75 2 656 46 2 526

IX. POWIAT KARTUZY

35. 1. GOPS CHMIELNO 7 752 3 2 584 4 1 938

36. 2. GOPS KARTUZY 33 789 17 1 988 17 1 988

37. 3. GOPS PRZODKOWO 9 454 3 3 151 3 3 151

38. 4. GOPS SIERAKOWICE 19 836 11 1 803 12 1 653

39. 5. GOPS SOMONINO 10 727 5 2 145 4 2 682

40. 6. GOPS STĘŻYCA 10 504 5 2 101 6 1 751

41. 7. GOPS SULĘCZYNO 5 506 3 1 835 3 1 835

42. 8. GOPS ŻUKOWO 39 051 8 4 881 8 4 881

razem powiat kartuski 136 619 55 2 484 57 2 397

X. POWIAT KOŚCIERSKI

110

43. 1. MOPS KOŚCIERZYNA 23 759 13 1 828 13 1 828

44. 2. GOPS DZIEMIANY 4 389 3 1 463 2 2 195

45. 3. GOPS KARSIN 6 252 4 1 563 4 1 563

46. 4. GOPS KOŚCIERZYNA 16 020 8 2 003 8 2 003

47. 5. GOPS LINIEWO 4 600 3 1 533 3 1 533

48. 6. GOPS LIPUSZ 3 728 4 932 3 1 243

49. 7. GOPS NOWA KARCZMA 6 971 5 1 394 5 1 394

50. 8. GOPS STARA KISZEWA 6 809 2 3 405 2 3 405

razem powiat kościerski 72 528 42 1 727 40 1 813

XI. POWIAT KWIDZYŃSKI

51. 1. MOPS KWIDZYN 38 481 21 1 832 20 1 924

52. 2. MGOPS PRABUTY 13 144 8 1 643 8 1 643

53. 3. GOPS GARDEJA 8 450 4 2 113 4 2 113

54. 4. GOPS KWIDZYN 11 388 7 1 627 6 1 898

55. 5. GOPS RYJEWO 5 854 3 1 951 3 1 951

56. 6. GOPS SADLINKI 5 974 3 1 991 3 1 991

razem powiat kwidzyński 83 291 46 1 811 44 1 893

XII. POWIAT LĘBORSKI

57. 1. MOPS LĘBORK 35 367 17 2 080 16 2 210

58. 2. MOPS ŁEBA 3 675 4 919 4 919

59. 3. GOPS CEWICE 7 585 4 1 896 4 1 896

60. 4. GOPS NOWA WIEŚ LĘBORSKA 13 580 7 1 940 7 1 940

61. 5. GOPS WICKO 6 073 5 1 215 5 1 215

razem powiat lęborski 66 280 37 1 791 36 1 841

XIII. POWIAT MALBORSKI

62. 1. MOPS MALBORK 38 570 20 1 929 20 1 929

63. 2. MOPS NOWY STAW 7 695 4 1 924 4 1 924

64. 3. GOPS LICHNOWY 4 627 3 1 542 3 1 542

65. 4. GOPS MALBORK 4 792 3 1 597 3 1 597

66. 5. GOPS MIŁORADZ 3 387 3 1 129 3 1 129

67. 6. GOPS STARE POLE 4 677 3 1 559 3 1 559

razem powiat malborski 63 748 36 1 771 36 1 771

XIV. POWIAT NOWODWORSKI

68. 1. MOPS KRYNICA MORSKA 1 303 3 434 3 434

69. 2. MGOPS NOWY DWÓR GDAŃSKI 17 780 9 1 976 9 1 976

70. 3. GOPS OSTASZEWO 3 216 2 1 608 3 1 072

71. 4. GOPS STEGNA 9 779 5 1 956 5 1 956

72. 5. GOPS SZTUTOWO 3 668 3 1 223 4 917

razem powiat nowodworski 35 746 22 1 625 24 1 489

XV. POWIAT PUCKI

73. 1. MOPS HEL 3 285 3 1 095 3 1 095

74. 2. MOPS JASTARNIA 3 708 3 1 236 3 1 236

75. 3. MOPS PUCK 11 241 4 2 810 3 3 747

76. 4. MOPS WŁADYSŁAWOWO 15 438 6 2 573 6 2 573

111

77. 5. GOPS KOSAKOWO 14 850 6 2 475 5 2 970

78. 6. GOPS KROKOWA 10 830 6 1 805 5 2 166

79. 7. GOPS PUCK 26 374 6 4 396 7 3 768

razem powiat pucki 85 726 34 2 521 32 2 679

XVI. POWIAT SŁUPSKI

80. 1. MOPS USTKA 15 527 8 1 941 9 1 725

81. 2. MGOPS KĘPICE 9 197 5 1 839 5 1 839

82. 3. GOPS DAMNICA 6 094 3 2 031 3 2 031

83. 4. GOPS DĘBNICA KASZUBSKA 9 631 5 1 926 5 1 926

84. 5. GOPS GŁÓWCZYCE 9 075 5 1 815 5 1 815

85. 6. GOPS KOBYLNICA 12 594 6 2 099 6 2 099

86. 7. GOPS POTĘGOWO 6 953 3 2 318 4 1 738

87. 8. GOPS SŁUPSK 18 002 9 2 000 8,5 2 118

88. 9. GOPS SMOŁDZINO 3 398 3 1 133 3 1 133

89. 10. GOPS USTKA 8 345 4 2 086 4 2 086

razem powiat słupski 98 816 51 1 938 52,5 1 882

XVII. POWIAT STAROGARDZKI

90. 1. MOPS CZARNA WODA 3 189 3 1 063 3 1 063

91. 2. MOPS SKÓRCZ 3 611 2 1 806 2 1 806

92. 3. MOPS STAROGARD GD. 47 776 22 2 172 24 1 991

93. 4. GOPS BOBOWO 3 183 2 1 592 2 1 592

94. 5. GOPS KALISKA 5 400 3 1 800 3 1 800

95. 6. GOPS LUBICHOWO 6 584 3 2 195 3 2 195

96. 7. GOPS OSIECZNA 2 884 3 961 5 577

97. 8. GOPS OSIEK 2 386 2 1 193 2 1 193

98. 9. GOPS SKARSZEWY 14 807 8 1 851 9 1 645

99. 10. GOPS SKÓRCZ 4 599 3 1 533 3 1 533

100. 11. GOPS SMĘTOWO GRANICZNE 5 249 3 1 750 3 1 750

101. 12. GOPS STAROGARD GD. 16 598 7 2 371 7 2 371

102. 13. GOPS ZBLEWO 11 738 7 1 677 6 1 956

razem powiat starogardzki 128 004 68 1 882 72 1 778

XVIII. POWIAT SZTUMSKI

103. 1. MOPS DZIERZGOŃ 9 263 6 1 544 5 1 853

104. 2. MGOPS SZTUM 18 434 9 2 048 9 2 048

105. 3. GOPS MIKOŁAJKI POMORSKIE 3 649 4 912 5 730

106. 4. GOPS STARY DZIERZGOŃ 3 960 2 1 980 3 1 320

107. 5. GOPS STARY TARG 6 263 4 1 566 6 1 044

razem powiat sztumski 41 569 25 1 663 28 1 485

XIX. POWIAT TCZEWSKI

108. 1. MOPS PELPLIN 16 297 6,75 2 414 6,75 2 414

109. 2. MOPS TCZEW 60 279 28,00 2 153 28 2 153

110. 3. MGOPS GNIEW 15 544 8,00 1 943 8 1 943

111. 4. GOPS MORZESZCZYN 3 655 3,00 1 218 3 1 218

112. 5. GOPS SUBKOWY 5 473 3,00 1 824 3 1 824

113. 6. GOPS TCZEW 14 628 3,00 4 876 3 4 876

112

razem powiat tczewski 115 876 51,75 2 239 45 2 575

XX. POWIAT WEJHEROWSKI

114. 1. MOPS REDA 25 810 8 3 226 9 2 868

115. 2. MOPS RUMIA 49 031 20 2 452 20 2 452

116. 3. MOPS WEJHEROWO 49 789 21 2 371 21 2 371

117. 4. GOPS CHOCZEWO 5 529 3 1 843 3 1 843

118. 5. GOPS GNIEWINO 7 438 4 1 860 2 3 719

119. 6. GOPS LINIA 6 361 2 3 181 3 2 120

120. 7. GOPS LUZINO 16 270 6 2 712 6 2 712

121. 8. GOPS ŁĘCZYCE 12 046 6 2 008 6 2 008

122. 9. GOPS SZEMUD 17 816 6,75 2 639 6 2 969

123. 10. GOPS WEJHEROWO 25 818 12 2 152 12 2 152

razem powiat wejherowski 215 908 88,75 2 433 88 2 454

RAZEM

WOJEWÓDZTWO 2 333 523 1 132,85 2 060 1 124,50 2 075

* stan na 31.XII.2018 r. Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , MRPiPS-03P, opracowanie własne.

Tabela 22. Dostępność pracownika socjalnego – 2018 r. (spełnienie wymogu: 1 pracownik

socjalny na pełnym etacie na 50 rodzin objętych pracą socjalną).

Lp. NAZWA Liczba Pr. socjalni Liczba

gmin Lp. JEDNOSTKI rodzin ogółem rodzin obj.

objętych w przelicz. pr. socjalną

pracą na pełne w stosunku

socjalną etaty do liczby

pracowników

socjalnych

2018 r. 2018 r. 2018 r.

1. I. M.POW. GDAŃSK 7 355 212 35

2. II. M.POW. GDYNIA 2 385 128 19

3. III. M.POW. SŁUPSK 967 50 19

4. IV. M.POW. SOPOT 1 187 20 59

V. POWIAT BYTOWSKI

5. 1. MOPS BYTÓW 589 12 49

6. 2. MGOPS MIASTKO 571 9 63

7. 3. GOPS BORZYTUCHOM 33 2 17

8. 4. GOPS CZARNA DĄBRÓWKA 54 4 14

9. 5. GOPS KOŁCZYGŁOWY 24 3 8

10. 6. GOPS LIPNICA 52 2 26

11. 7. GOPS PARCHOWO 20 2 10

12. 8. GOPS STUDZIENICE 3 2 2

13. 9. GOPS TRZEBIELINO 82 3 27

14. 10. GOPS TUCHOMIE 99 3 33

razem powiat bytowski 1 527 42 36

113

VI. POWIAT CHOJNICKI

15. 1. MOPS CHOJNICE 709 22 32

16. 2. MGOPS BRUSY 76 5 15

17. 3. MGOPS CZERSK 392 10 39

18. 4. GOPS CHOJNICE 158 9 18

19. 5. GOPS KONARZYNY 43 2 22

razem powiat chojnicki 1 378 48 29

VII. POWIAT CZŁUCHOWSKI

20. 1. MOPS CZŁUCHÓW 16 7 2

21. 2. MGOPS CZARNE 470 5 94

22. 3. MGOPS DEBRZNO 201 6 34

23. 4. GOPS CZŁUCHÓW 332 5 66

24. 5. GOPS KOCZAŁA 167 3 56

25. 6. GOPS PRZECHLEWO 230 2 115

26. 7. GOPS RZECZENICA 40 2 20

razem powiat człuchowski 1 456 30 49

VIII. POWIAT GDAŃSKI

27. 1. MOPS PRUSZCZ GD. 447 10 45

28. 2. GOPS CEDRY WIELKIE 187 3 62

29. 3. GOPS KOLBUDY 295 7 42

30. 4. GOPS PRUSZCZ GDAŃSKI 567 10 57

31. 5. GOPS PRZYWIDZ 4 3 1

32. 6. GOPS PSZCZÓŁKI 160 3 53

33. 7. GOPS SUCHY DĄB 11 2,75 4

34. 8. GOPS TRĄBKI WIELKIE 338 5 68

razem powiat gdański 2 009 43,75 46

IX. POWIAT KARTUZY

35. 1. GOPS CHMIELNO 230 3 77

36. 2. GOPS KARTUZY 102 17 6

37. 3. GOPS PRZODKOWO 183 3 61

38. 4. GOPS SIERAKOWICE 557 11 51

39. 5. GOPS SOMONINO 172 5 34

40. 6. GOPS STĘŻYCA 110 5 22

41. 7. GOPS SULĘCZYNO 124 3 41

42. 8. GOPS ŻUKOWO 123 8 15

razem powiat kartuski 1 601 55 29

X. POWIAT KOŚCIERSKI

43. 1. MOPS KOŚCIERZYNA 974 13 75

44. 2. GOPS DZIEMIANY 6 3 2

45. 3. GOPS KARSIN 18 4 5

46. 4. GOPS KOŚCIERZYNA 184 8 23

47. 5. GOPS LINIEWO 183 3 61

48. 6. GOPS LIPUSZ 110 4 28

49. 7. GOPS NOWA KARCZMA 69 5 14

50. 8. GOPS STARA KISZEWA 10 2 5

razem powiat kościerski 1 554 42 37

114

XI. POWIAT KWIDZYŃSKI

51. 1. MOPS KWIDZYN 372 21 18

52. 2. MGOPS PRABUTY 480 8 60

53. 3. GOPS GARDEJA 321 4 80

54. 4. GOPS KWIDZYN 193 7 28

55. 5. GOPS RYJEWO 63 3 21

56. 6. GOPS SADLINKI 55 3 18

razem powiat kwidzyński 1 484 46 32

XII. POWIAT LĘBORSKI

57. 1. MOPS LĘBORK 902 17 53

58. 2. MOPS ŁEBA 76 4 19

59. 3. GOPS CEWICE 386 4 97

60. 4. GOPS NOWA WIEŚ LĘBORSKA 221 7 32

61. 5. GOPS WICKO 272 5 54

razem powiat lęborski 1 857 37 50

XIII. POWIAT MALBORSKI

62. 1. MOPS MALBORK 1 330 20 67

63. 2. MOPS NOWY STAW 171 4 43

64. 3. GOPS LICHNOWY 41 3 14

65. 4. GOPS MALBORK 44 3 15

66. 5. GOPS MIŁORADZ 43 3 14

67. 6. GOPS STARE POLE 184 3 61

razem powiat malborski 1 813 36 50

XIV. POWIAT NOWODWORSKI

68. 1. MOPS KRYNICA MORSKA 47 3 16

69. 2. MGOPS NOWY DWÓR GDAŃSKI 730 9 81

70. 3. GOPS OSTASZEWO 22 2 11

71. 4. GOPS STEGNA 373 5 75

72. 5. GOPS SZTUTOWO 1 3 0

razem powiat nowodworski 1 173 22 53

XV. POWIAT PUCKI

73. 1. MOPS HEL 28 3 9

74. 2. MOPS JASTARNIA 38 3 13

75. 3. MOPS PUCK 3 4 1

76. 4. MOPS WŁADYSŁAWOWO 260 6 43

77. 5. GOPS KOSAKOWO 8 6 1

78. 6. GOPS KROKOWA 213 6 36

79. 7. GOPS PUCK 251 6 42

razem powiat pucki 801 34 24

XVI. POWIAT SŁUPSKI

80. 1. MOPS USTKA 343 8 43

81. 2. MGOPS KĘPICE 238 5 48

82. 3. GOPS DAMNICA 113 3 38

83. 4. GOPS DĘBNICA KASZUBSKA 215 5 43

115

84. 5. GOPS GŁÓWCZYCE 258 5 52

85. 6. GOPS KOBYLNICA 270 6 45

86. 7. GOPS POTĘGOWO 236 3 79

87. 8. GOPS SŁUPSK 585 9 65

88. 9. GOPS SMOŁDZINO 85 3 28

89. 10. GOPS USTKA 224 4 56

razem powiat słupski 2 567 51 50

XVII. POWIAT STAROGARDZKI

90. 1. MOPS CZARNA WODA 45 3 15

91. 2. MOPS SKÓRCZ 80 2 40

92. 3. MOPS STAROGARD GD. 667 22 30

93. 4. GOPS BOBOWO 14 2 7

94. 5. GOPS KALISKA 67 3 22

95. 6. GOPS LUBICHOWO 99 3 33

96. 7. GOPS OSIECZNA 69 3 23

97. 8. GOPS OSIEK 12 2 6

98. 9. GOPS SKARSZEWY 645 8 81

99. 10. GOPS SKÓRCZ 117 3 39

100. 11. GOPS SMĘTOWO GRANICZNE 263 3 88

101. 12. GOPS STAROGARD GD. 291 7 42

102. 13. GOPS ZBLEWO 160 7 23

razem powiat starogardzki 2 529 68 37

XVIII. POWIAT SZTUMSKI

103. 1. MOPS DZIERZGOŃ 108 6 18

104. 2. MGOPS SZTUM 539 9 60

105. 3. GOPS MIKOŁAJKI POMORSKIE 35 4 9

106. 4. GOPS STARY DZIERZGOŃ 190 2 95

107. 5. GOPS STARY TARG 247 4 62

razem powiat sztumski 1 119 25 45

XIX. POWIAT TCZEWSKI

108. 1. MOPS PELPLIN 94 6,75 14

109. 2. MOPS TCZEW 1 560 28 56

110. 3. MGOPS GNIEW 421 8 53

111. 4. GOPS MORZESZCZYN 130 3 43

112. 5. GOPS SUBKOWY 85 3 28

113. 6. GOPS TCZEW 15 3 5

razem powiat tczewski 2 305 51,75 45

XX. POWIAT WEJHEROWSKI

114. 1. MOPS REDA 375 8 47

115. 2. MOPS RUMIA 878 20 44

116. 3. MOPS WEJHEROWO 814 21 39

117. 4. GOPS CHOCZEWO 10 3 3

118. 5. GOPS GNIEWINO 71 4 18

119. 6. GOPS LINIA 164 2 82

120. 7. GOPS LUZINO 96 6 16

121. 8. GOPS ŁĘCZYCE 163 6 27

116

122. 9. GOPS SZEMUD 359 6,75 53

123. 10. GOPS WEJHEROWO 366 12 31

razem powiat wejherowski 3 296 88,75 37

RAZEM

WOJEWÓDZTWO 40 391 1 132,85 36

Źródło: Sprawozdanie resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne.

* * *

Podsumowanie i kierunki działań

Rok 2018 i większa część roku bieżącego to czas licznych zmian

legislacyjnych oraz wdrażania ważnych z punktu widzenia polityki społeczno-

demograficznej programów rządowych. Wszystkie te kwestie miały i mają

istotny wpływ na sposób formułowania i realizowania najważniejszych zadań

z zakresu pomocy społecznej w naszym regionie. W najbliższym okresie

istotne będą zatem następujące cele i kierunki:

Kontynuacja wysiłków mających na celu dalszą sprawną realizację

„Programu Rodzina 500 plus” (w znowelizowanej formule) oraz

„Dobry start”, stanowiących długofalowy instrument aktywnej

polityki prorodzinnej,

Poszerzanie sieci placówek służących aktywizacji osób starszych

w ramach kolejnej edycji Programu „Senior+” oraz rozwój usług

opiekuńczych przy wykorzystaniu możliwości jakie daje Program

„Opieka 75+”,

Intensyfikacja działań na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych

poprzez efektywne wykorzystanie narzędzi, które oferują programy

117

finansowane z Solidarnościowego Fundusz Wsparcia Osób

Niepełnosprawnych (SFWON),

Profesjonalizacja kadry pomocy społecznej i dbałość samorządów

gminnych o zapewnienie niezbędnej, określonej ustawowo, dostępności

do pracownika socjalnego w ośrodkach pomocy społecznej,

Finalizacja prac zmierzających do wydzielenia środowiskowych domów

samopomocy ze struktur ośrodków pomocy społecznej, zgodnie z art.

111a ustawy o pomocy społecznej (do dnia 31 grudnia 2019 r.).

Podejmowanie wysiłków w celu zwiększenia dostępu

do środowiskowych domów samopomocy większej grupie osób

z niepełnosprawnościami sprzężonymi i spektrum autyzmu poprzez

wykorzystanie środków i możliwości jakie daje „Program za Życiem”

(w tym rozwój bazy całodobowej) oraz nowelizacja Rozporządzenia

w sprawie środowiskowych domów samopomocy,

Poszerzenie działań i zacieśnienie współpracy wszystkich służb

w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zwiększenie

zaangażowania w doskonalenie systemu ochrony dzieci przed

przemocą. Kontynuacja działań promocyjno-edukacyjnych w celu

zmiany stereotypów dotyczących przemocy w rodzinie,

Udoskonalanie i dostosowywanie istniejących systemów pomocy

osobom bezdomnym do pojawiających się potrzeb i obowiązujących

wymogów prawnych oraz intensyfikacja działań podmiotów

samorządowych i pozarządowych ukierunkowanych na osiągnięcie

określonych w prawie minimalnych standardów placówek

świadczących tymczasowe schronienie osobom bezdomnym.

118

Doskonalenie kadr systemu wsparcia rodziny oraz wzmocnienie roli

asystenta rodziny w działaniach na rzecz rodziny przeżywającej

trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Tworzenie

sprzyjających warunków do działania rodzin wspierających oraz

dostępu do specjalistycznego poradnictwa,

Rozwój rodzinnej pieczy zastępczej szczególnie w obszarze rodzin

zastępczych zawodowych specjalistycznych,

Intensyfikacja działań na rzecz standaryzacji liczby dzieci

w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Poszerzenie sieci

placówek opiekuńczo – wychowawczych typu specjalistyczno-

terapeutycznego.

* * *

Opracowali:

Tekst i materiał analityczno-statystyczny: Małgorzata Szady, Ewa Szczypior, Aneta

Ziętek –Walenciej, Marcin Kacpura, Jolanta Szubstarska, Jolanta Mazurkiewicz,

Agnieszka Babiarz, Agnieszka Depka, Maciej Gajda, Joanna Chyła, Barbara

Maszotta, Anna Dąbrowska, Tamara Bielesz, Izabela Michnowska.

Redakcja: Małgorzata Szady

Gdańsk, październik 2019 r.