O Hippice Perskiej Okresu Sasanidzkiego - Kopia

5/28/2018 O Hippice Perskiej Okresu Sasanidzkiego - Kopia

1/37

Humpty Dumpty sat on the wall

Humpty Dumpty had a great fall.

All the kings horses and all the kings men

Could not put Humpty together again

Autor: Patryk Skupniewicz

Perskie zamiowanie do koni stao si w literaturze staroytnej niemal przysowiowe.

Koskie renie miao decydowa o sukcesji tronu mistyczny ko mia usuwa nie!odne!o

wadc wyszkolenie perskic" koni wz#udzao podziw wyposaenie je$dzieckie

przyjmowano w %recji &zymie i 'izancjum jako wz(r !odny na)ladowania. *d czas(w

Ac"emenid(w rosa rola jazdy w armii Kr(la Kr(l(w. Partowie dysponowali armiami

cakowicie konnymi. Przynaleno) do klasy spoecznej spo)r(d kt(rej rekrutowano konnyc"

wojownik(w as#aran decydowaa o statusie czowieka +wolne!o, - azaty. ustyn opisuje

Part(w jako niemal przyro)nityc" do koskic" !rz#iet(w:

/ydaje si e podkre)lanie roli jazdy w armiac" 0ranu oraz mio)ci do koni samyc"

Pers(w nie #yo tylko za#ie!iem retorycznym. Ko wpisa si na trwae w kultur o#yczaj

mentalno) i cae ycie te!o ludu. / relacji Sir o"na de 1"ardin dotycz2cej je!o podr(y do

Persji w 00 po. 3400 w. mona znale$ opisy #ardzo podo#ne do tyc" znanyc" z dziea

ustyna.

Poniewa inne cec"y mentalno)ci iraskiej o#yczaju a nawet konstytucji 5izycznej

zao#serwowane przez 5rancuskie!o podr(nika wydaj2 z!adza si z o#serwacjami autor(w

antycznyc" mona#y podejrzewa retoryczny ukon w stron dawnyc" europejskic"

autorytet(w. ednak stopie szcze!(owo)ci relacji de 1"ardin6a pozwala odrzuci podo#ne

w2tpliwo)ci. /spomnienia podr(nika s2 wypenione detalami do te!o stopnia ywymi i

aktualnymi e nie mona w2tpi w autentyczno) przekazu. 7atem pomimo #urzliwej "istorii

Persji licznyc" o#cyc" etnos(w pojawiaj2cyc" si w jej dziejac" okresowo dominuj2cyc" w

kate!oriac" politycznyc" militarnyc" a nawet kulturalnyc" czy duc"owyc" zr#y iraskie!o

Volksgeistpozostay niezmienne od staroytno)ci po nowoytno). 'y moe istotn2 rol w

zac"owaniu tyc" danyc" cec" miaa )wiadomo) "istorii wasne!o narodu kt(ra w 5ormie

zmitolo!izowanej8poetyckiej pozwalaa utrzyma wspomnienie dawnej c"way w momentac"

dominacji Ara#(w 9urkmen(w on!o(w podczas walk z *smanami. 1"o w odniesieniudo "istorii sztuki perskiej pojawia si opinia e do okresu selduckie!o mona m(wi o


2/37

conservatio motyw(w sasanidzkic" a p($niej ju tylko renovatio ;%ra#ar *. - Sasanian

Silaturalnie pojawiy si nowe istotne

elementy: strzemiona zekir zakrzywione ostrze ;szamszir=. ednak konne ucznictwo konne

zapasy ;al#o raczej konna walka #ez #roni - konne jujitsu?= konna szermierka sztuka

wadania w(czni2 na koniu umiejtno) miotania oszczepami - czirit posu!iwania si

arkanem a nawet !ra w polo #arwnie i wyrazi)cie przedstawiane w nowoytnyc"

miniaturac" perskic" opracowane zostay w okresie sasanidzkim.

I. Jazda perska epoki sasanidzkiej.

Pastwo Sasanid(w #yo #ezpo)rednim spadko#ierc2 swoic" arsakidzkic"

poprzednik(w zar(wno pod wz!ldem ustroju jak i kultury. @siowanie zdyskredytowania

kr(lestwa partyjskie!o oraz propa!andowe odwoywanie si do tradycji ac"emenidzkiej

stanowio element le!itymizuj2cy wadz dynastii #untownik(w. Pomimo d2e nowej

rodziny panuj2cej do zmiany ustroju pastwa i przeksztacenia !o ze spojonej wizami

5eudalnyc" zaleno)ci 5ederacji w scentralizowan2 monarc"i despotyczn2 0ran zac"owa

ksztat kulturalno8polityczno8spoeczny nadany przez Arsakid(w najpewniej jeszcze po

inwazji ara#skiej. >aturalnie ten zasadniczy konserwatyzm dotyczy take armii. oktryna

wojenna Sasanid(w #ya w zasadzie odziedziczona po Partac"B. ej cec"2 najcz)ciej

podkre)lan2 przez autor(w klasycznyc" #ya dominuj2ca rola jazdy niski status i niewielkie

znaczenie taktyczne piec"oty co jaskrawo kontrastowao z militarnymi tradycjami %rek(w i

&zymian. >aturalnie relacji tyc" nie wolno przecenia !dy istniej2 )wiadectwa masowe!o

wykorzystania piec"oty przez Part(w. Stosowanie licznyc" pieszyc" oddzia(w przez

B.ielczarek Cataphracti and Clibanarii, tudies on the Heavy Armoured Cavalry of the Ancient !orldC(d$ BDDE s. FB8GH zwaszcza s.GIJ P.Pours"ariatiDecline and "all of the asanian #mpire.$he asania%

&arthian Confederacy and the Arab Con'uest of (ran >ew ork LMMN s.BD8BFEJ4.P.>ikonoroikonoro< ;red.= Ventralnaa A+ia otAhemenidov do $imuridov s. BIB i dalszeJ . ic"alak $he rigins and Development of assanian HeavyCavalry Oolia *rientalia 3304 BDNHpass.J 1oulston .1-oman, &arthian and assanid $actical

Developments w: $he Defence of the -oman and y+antine #ast, 'A& *5ord BDNGpass.J P. Skupniewicz

ci/0ko+bro1ne1 1e2d+e asanid3w Acta @niicolai 1opernici Arc"eolo!ia 333 ;EHD= 9oru LMMG s.BFBJ .. *l#yc"t&arthian 4ilitary trategy at !ars against -ome, w: Voennaa Ar"eolo!i6a St. Peters#ur!BDDNpass.J


3/37

Sasanid(w udokumentowane s2 w ci2!u cae!o panowania dynastii. Podo#nie rzekoma

nieumiejtno) zdo#ywania miast czy twierdz armii arsakidzkic" wydaje si mocno

przesadzona. la nastpnej epoki istniej2 )wiadectwa stosowania skomplikowanej sztuki

poliokretycznej niemal od same!o jej pocz2tku.

7decydowanie jednak zar(wno partyjskie jak i sasanidzkie armie #yy zdominowane

przez kawaleri. Poza nader licznymi )wiadectwami autor(w !reckic" i rzymskic" czy

+ahnameL !dzie wszyscy "erosi potykaj2 si konno nawet je)li walka koczy si ostatecznie

na ziemi mona wymieni )wiadectwa5yadg6r 7 8ar9r6n !dzie moliwo) dosiadania konia

warunkuje moliwo) prowadzenia walki i realizacji zemstyE. :Asp ud mard;,+Konie i ludzie

kr(la, to s5ormuowanie kilkukrotnie spotykane w o5icjalnyc" a nawet reli!ijnyc" tekstac"

okresu sasanidzkie!oI. 7namiennym jest e okre)lenie to dotycz2ce zapewne cao)ci armii

0ranu akcentuje o#ecno) wierzc"owc(w onierzy stawiaj2c na dru!im miejscu. 7

pewno)ci2 ma to zwi2zek z dominacja jazdy w siac" z#rojnyc" Persji kt(re #ez konnicy

;koni= staway si niemal #ez#ronne. Konie kr(la niosy je!o wojownik(w tam !dzie

pojawiay si konie kr(la pojawiali si r(wnie je!o wojownicy. 0nnym znacz2cym dowodem

e jazda wer#owana #ya z wysokic" +szlac"etnyc", warstw spoeczestwa jest

apokaliptyczna przepowiednia asw6r payg du payg asw6r baw9d- +konni stan2 si pieszymi

a piesi konnymi, kt(r2 naley odczytywa jako zapowied$ cakowite!o wywr(cenia r(l

spoecznyc" w czasac" ostatecznyc"F.

azda miaa #y podzielona na cikoz#rojn2 i nie opancerzonyc" konnyc"

ucznik(wG. Pancerna miaa #y rekrutowana z najwyszyc" warstw spoecznyc" a ucznicy

L/atpliwo)ci czy >th Centuries *5ord BDNL s.BH LM8LB= jednak dzieo Oirdausie!o stanowi najlepiej zac"owany skr(t lu# przer(#k?waday nam9zatem traktowana

#dzie jako penoprawne $r(do dla "istorii sasanidzkiej. Podo#nie zac"owane teksty pe"lewijskie zostaynajpewniej spisane ju po upadku dynastii.E5yadg6r 7 8ar9r6n Q NL8NE ;w:= *.. Runakoew ork LMMM s. HJ .um#ac" PSkjaer


4/37

spo)r(d dehkan3w8 dro#niejszyc" wa)cicieli ziemskic" lu# arystokrat(w. 9o przeniesienie

straty!ra5ii spoecznej na or!anizacj militarn2 c"o nie poz#awione podstaw niekoniecznie

jest w peni uzasadnioneH. 7#iorczy termin jakim okre)lano parto8sasanidzk2 arystokracj

wojenn2 asawiraEsavaran oznacza +je$d$ca,N. 7 uwa!i na elitarny c"arakter te!o terminu

zwykle odnosi si !o do jazdy cikoz#rojnejD. 9ymczasem adne $r(da nie m(wi2 o

wyszym statusie pancernyc" kawalerzyst(w podczas !dy konne ucznictwo stanowio

umiejtno) cenion2 w)r(d najwyszyc" warstw spoecznyc"BM. @dokumentowane zostay

ucznicze zdolno)ci Szapura 0BB wedu! A!at"an!elosa Ardaszir ;kt(re!o )arnamak e

H. ic"alak $he rigins and Development of assanian Heavy Cavalry Oolia *rientalia 3304 BDNH s. NMJ

1oulston .1-oman, &arthian and assanid $actical Developments w: $he Defence of the -oman andy+antine #ast, 'A& *5ord BDNG s. GMJ A. 1"azanoikonoro


5/37

Ardair e &apakanopisuje jako doskonae!o konne!o ucznikaBL= mia zastrzeli atakuj2ce!o

!o lanc2 Arta#ana z uku na jednym z tryum5alnyc" relie5(w 'iZapur 04 zwyciski kr(l

ukazany zosta z ukiem i strzaami w doni - narzdziami wojenne!o sukcesu Pers(w BE.

7a#ytki toreutyki sasanidzkiej pene s2 przedstawie wadc(w poluj2cyc" z ukiem r(wnie

potwierdzone s2 umiejtno)ci strzeleckie dow(dc(w zar(wno 4a"riza podczas walki z

Vtiopczykami w emenieBIale te na przykad ormizda podczas ara#skie!o pod#oju BF. /

5yadg6r 7 8ar9r6n 'ast


6/37

opisuje Pers(w jako opancerzonyc" konnyc" ucznik(w nie posiadaj2cyc" lanc ;ani tarcz=LM

kt(rzy po zakoczeniu ostrzau natyc"miast przec"odzili do walki mieczami. >a kilku

%ra55iti z ura Vuropos widniej2 konni ucznicy w koniac" okrytyc" ladramiLB. >a p($no8 lu#

postsasanidzkim relie5ie stiukowym znajduj2cy si o#ecnie w etropolitan useum o5 Arts

wyo#raono strzelaj2ce!o z uku je$d$ca w pancerzu uskowym i c"arakterystycznym "emie

nawi2zuj2cym ksztatem do tiary - kulahuII. &elie5y skalne ukazuj2ce walki konnyc"

wojownik(w z Oiruz#ad i >akZ e &ostam pomimo przedstawienia opancerzenia i du!iej

w(czni jako !(wnej #roni wszystkie postacie posiadaj2 oporz2dzenie ucznicze. 7a#ytki

toreutyki wyo#raaj2ce konne polowanie niezalenie od uywanej #roni umieszczaj2

koczan na wyposaeniu my)liwe!o. /ydaje si e opinia o )cisym podziale jazdy

sasanidzkiej na cikoz#rojn2 i lekkoz#rojnyc" konnyc" ucznik(w oraz mniej "onorowej

5unkcji tyc" ostatnic" #udzi pewne w2tpliwo)ci. odatkowo uk nie #y narzdziem tanim

czy prostym w wykonaniu. >ie #y te #roni2 atw2 w o#sudze - #ie!o) w konnym

strzelectwie wyma!aa du!otrwayc" wicze niemal od dziecistwa. /yszkolenie konne!o

ucznika wyma!ao zaso#(w niewiele mniejszyc" ni trenin! cikoz#rojne!o kawalerzysty.

Poniewa sasanidzcy je$d$cy nosili pancerze niezalenie od #roni jak2 mieli si posu!iwa

r(wnie koszt wyposaenia si niewiele r(niLE. ako #ardziej aktywni konni ucznicy musieli

posiada zapewne wicej wierzc"owc(w na zmian a jednocze)nie ponosili !(wny ciar

#oju co stwarzao wicej okazji do wykazania si mstwem. Poniewa od kawalerzyst(w

#izantyjskic" oczekiwano umiejtno)ci zamiany uku na lanc w !alopie podo#nej tec"niki

uywali dawni 9urcy podejrzewa zatem mona e Sasanidzi potra5ili zmienia taktyczne

5unkcje oddzia(w w kr(tkim czasieLI. >ie naley jednak przyjmowa e jazda perska

oddzia(w wro!a. * aktywnej w por(wnaniu z cik2 jazd2 roli konnyc" ucznik(w patrz: .1. 1oulstonop.cit. s. GM GN o zaleno)ci taktycznej cikoz#rojnej kawalerii od konnyc" ucznikow patrz: A. 1"azanoicolle aracen "aris, AD >MLM%>ILM *5ord BDDI s.FL8FE
http://www.iranica.com/http://www.iranica.com/


7/37

stopniowo odc"odzia od )cise!o podziau na cikoz#rojn2 i ucznik(w na rzecz

uniwersalno)ci doc"odz2c do stanu jazdy +)redniej,. 7ar(wno materia ikono!ra5iczny jak i

$r(da pisane potwierdzaj2 istnienie cikoz#rojnej kawalerii w ostatnic" kilkudziesiciu

latac" istnienia dynastii jednocze)nie jak wspomniano wyej nie zanika istotna militarna

rola ucznictwa. ednocze)nie wydaje si e podzia jazdy perskiej na posu!uj2cyc" si

du!imi lancami pancernymi kawalerzystami i lekkoz#rojnyc" konnyc" ucznik(w jest naz#yt

ry!orystyczn2 konstrukcj2LF. >ajpewniej podzia prze#ie!a pomidzy jazd2 supercik2 i

opancerzonymi +)rednioz#rojnymi, ucznikami.

0stniej2 przesanki a#y s2dzi e jazda sasanidzka podo#nie jak partyjska stosowaa

tarczeLGoraz #ardziej zr(nicowan2 !am #roni drzewcowyc"LH. >ajpewniej o#ok istniej2cyc"

przez cay czas trwania dynastii 5ormacji #ardzo szczelnie opancerzonyc" - +supercikic",

istniay oddziay konnyc" ucznik(w kt(rzy potra5ili przec"odzi do walki wrcz i nosili

pancerze czym odr(niali si od swoic" partyjskic" poprzednik(w. ednocze)nie

+cikoz#rojno), niekoniecznie musi #y rozpatrywana wy2cznie poprzez wizj szar

europejskie!o rycerstwa czy kawalerii renesansowej.

ednocze)nie jak si wydaje istnieli w czasac" partyjskic" i wczesnosasanidzkic"

konni wojownicy przeznaczeni do walki wrcz niewyposaoni jednak w pancerze. 0stnienie

lekkoz#rojnyc" konnyc" wojownik(w8w(cznik(w w 0ranie jest do#rze po)wiadczone we

wcze)niejszyc" epokac"LN. la czas(w arsakidzkic" przykadem istnienia takic" jednostek

#y#y 5resk ze Starej >isy oraz stwierdzenie Kasjusza io e jazda Part(w skadaa si z

konnyc" ucznik(w i kontophoroi kt(ryc" wikszo) #ya opancerzonaLD co oznacza e

istnieli w (wczesnej armii iraskiej wojownicy posu!uj2cy si lancami nie nosz2cy

pancerzy. Sasanidzkie !ra55iti z ura Vuropos przedstawia perskic" kawalerzyst(w

!alopuj2cyc" z du!imi lancami w odziey i #ez "em(w. >aturalnie mo!o c"odzi o

"eroizacj intencjonalnie ukazanyc" os(#EM. ednak sztuka okresu pierwszyc" Sasanid(w nie

wykazywaa niec"ci do wyo#raania wojownik(w w pancerzac" o czym )wiadcz2 relie5yLF9eza jako#y konne ucznictwo #yo w 0ranie w zaniku pomidzy LMM i EFM rokiem ;patrz: A...'i


8/37

skalne w Oiruz#ad i >akZ e &Xstam. / okresie panowania Sasanid(w uz#rojenie oc"ronne

stao si #ardziej powszec"ne. Poniewa jednak zasadnicza 5eudalna zasada wer#unku nie

ule!a zmianie i stopie opancerzenia zalea od zamono)ci wojownikaEB. omy)la si

zatem mona e zwikszenie ilo)ci uz#rojenia oc"ronne!o mo!o stanowi wynik re5ormy

podatkowej kt(r2 wedu!)arnamak e Ardair e &apakanmia przeprowadzi pierwszy kr(l

sasanidzkiEL. /arto zaznaczy e wczesnoislamskie oddziay lekkoz#rojnyc" szermierzy

odnosiy si do tradycji wojownik(w sasanidzkic" co moe )wiadczy e partyjska tradycja

walki #ez opancerzenia jednak przetrwaa w 0ranie pod wadz2 nowej dynastii. /ydaje si e

podo#nie jak ponad milenium p($niej polska "usaria pancerna jazda Sasanid(w potra5ia

dostosowywa uz#rojenie do zada taktycznyc".

ona #y zatem w odniesieniu do kawalerii sasanidzkiej zmody5ikowa zdanie

Kasjusza iona i powiedzie e caa jazda #ya opancerzonymi ;w r(nym zakresie=

konnymi ucznikami spo)r(d kt(ryc" cz) okryta wraz z komi wierzc"owcami potra5ia

walczy lancami. Poniewa ikono!ra5ia dostarcza przykad(w w(czni r(nyc" du!o)ci oraz

istniej2 wskaz(wki m(wi2ce o uywaniu przez wojownik(w sasanidzkic" tarcz kt(re

uywano najcz)ciej do walki mieczami toporami czy maczu!amiEE uzna naley e mo!y

przetrwa tradycje stosowania kom#inacji tarczy i w(czni.

Armia sasanidzka zor!anizowana #ya w oparciu o system dziesitny przy czym

najmniejszym oddziaem #yo piciu wojownik(w. *ddzia pidziesiciooso#owy nazywano

vat, stuoso#owy - draf tysi2coso#owy 8gundNK.

7nane s2 najwysze stopnie armii sasanidzkiej: sp6hbed8 dow(dca armii kt(ry mia

#y !(wnodowodz2cym caymi siami z#rojnymi do czas(w 3usrX 0 ;#r6nsp6hbed= od

kiedy terytorium pastwa podzielono na cztery o#szary podle!aj2ce oso#nej administracji z

oso#nymi sp6hbedanNL. 0nnym wysokim stopniem kt(ry wedu! al 9a#ari mia nawet

przewyszasp6hbed#y art9t6r6n s6l6r#y moe odpowiada onsp6hbedan sp6hbed czyli

#r6n sp6hbed sprzed re5orm 3usrX 0 ;co oznaczao#y e koncepcja jedne!o

EB.1. 1oulston op.cit. s.GLEL)arnamak e Ardair e &apakanwedu!:Ksi!a czyn(w Ardaszyra syna Papaka tum 9. %acek Krak(wLMMG 40 s.EF8EGJ naley zaznaczy e tekst poc"odzi z koca panowania dynastii zatem wzmiankowanare5orma podatkowa mo!a w rzeczywisto)ci odnosi si do re5orm przeprowadzonyc" w 40 w. Ardaszir i1"osrow 0 #yli +idealnymi, wadcami niejednokrotnie utosamianymi w tradycji perskic" patrz: 9. aryaee$he (deal )ing in the asanian !orld. ArdaF7r 7&6bag6n or ?usrO Anag%ruw6nPQ6me%ye (r6n%e 6st6n o. Bpass. niewykluczone e w ci2!u czterec" wiek(w panowania dynastii dokonywano zman w systemi

podatkowym kilkukrotnieJ o zmianie uz#rojenia oc"ronne!o u Sasanid(w patrz: 1"azno< op.cit. s. BNN8BNDEE/ydaje si e stosowane do walki w #liskim dystansie niewielkie tarcze kt(re zaadoptowane zostay przezarmie 0slamu stay si inspiracj2 dla powstanie europejskic" )redniowiecznyc" i renesansowyc" puklerzy.EI%./iden!ren(ran der JroRe Jegner -oms* )Snigsgewalt, "eudalismus, 4ilitTrwesen Au5sie! und

>ieder!an! der &\misc"en /elt D.B 'erlin >ew ork s.LNM8LNBEF&.%yselen $he "our Jenerals of the asanian #mpire* ome igillographc #vidence &oma LMMB s. BE8BN


9/37

!(wnodowodz2ce!o przetrwaa lu# odya w okresie p($niejszym=EG. Stopie dow(dcy armii

to gund s6l6r EH. *so#nym stopniem #y dow(dca jazdy - asw6r6n s6l6rN i aspbedNU.

1zterotysicznym oddziaem jazdy stanowi2cym kr(lewsk2 stra przy#oczn2 dowodzi

put7b6n s6l6rKM. 0stniaa r(wnie 5unkcja tysicznika - ha+6rbed kt(re #ywa tumaczone jako

+wart tysi2ca, co mo!o #y tytuem "onorowymIB.

>ieznane s2 nazwy stopni niszyc" wiadomo jednak e najprawdopodo#niej #yo ic"

siedem co su!erowa ma)arnamak e Ardair e &apakan jednocze)nie siedem stopni #yo w

armii @majjadzkiejIL.

II. Ko perski epoki sasanidzkiej.

7 powodu #raku dostpnyc" #ada nad szkieletami koskimi z czas(w sasanidzkic"

opis wierzc"owc(w musi opiera si na $r(dac" ikono!ra5icznyc" i literackic". /yo#raenia

koni to w przytaczaj2cej wikszo)ci przedstawienia je$d$c(w na swoic" wierzc"owcac" w

r(nyc" sytuacjac" - od paradne!o stpa przez stawanie d#a po konwencjonalny +lec2cy

!alop, polowania czy #oju. 7darzaj2 si jednak o#iekty ukazuj2ce same konie z do)

szcze!(owo oddanymi detalami rzdu oraz elementami ozdo#nymi.

Prawdopodo#nie z uwa!i na rozle!o) sasanidzkie!o pastwa znano kilka ras koni.

&(wnie na przestrzeni ponad czterec" stuleci panowania dynastii rasy koni mo!y #y

r(norodnie ksztatowane. / tek)cie?usraw ud r9dag%e wymienia si nastpuj2ce zwierzta

wierzc"owe: ko mu wiel#2d i ko pocztowyIE. 7a najwa)ciwsze dla kr(la uwaa si

jednak abest6nd7g - konia ;nale2ce!o do= "aremu co #ywa tumaczone jako waac"II.

Poniewa wymienione zwierzta nie zostay opisane wedu! pci a kr(lewskie konie

przedstawione w za#ytkac" sztuki sasanidzkiej posiadaj2 czsto #ardzo wyra$nie

wyartykuowane pr2cia i j2dra &ac"sz i Sza#diz r(wnie #yy o!ierami naley wykluczy

moliwo) #y tytuowy r9dagczyli w przy#lieniu +pa$, m(! zasu!erowa kr(lowi waac"a

jako najlepsze!o wierzc"owca. ednocze)nie $r(da sy!illo!ra5iczne )wiadcz2 e +eunuc"

EG/. SundermannArt9t6r6n s6l6r w: V.ars"ater ;red.= #ncyclopaedia (ranica dostpna nawww.iranica.comJ A.9a55azoli asanian ociety H8BLJ .S"aki op.cit.EHA.9a55azoli asanian ociety loc.citEN(bidem s.BEED&.%yselen op.cit. LE8LHJ .U 1"aumontAspbed w:#ncyclopaedia (ranica V.ars"ater ;red.= dostpna nawww.iranica.comJ 1.9oumano55Aspet w: V.ars"ater ;red.= #ncyclopaedia (ranica dostpna nawww.iranica.comJIM(bidem s. BLIB&.%yselen op.cit. s.LB8LLIL(bidem s.BFIE* podziale koni na due konie nisejskie i mae +tradycyjne, patrz: A.S.S"a"#aziAsb, i.(n &re%(slamic (ranw: V.ars"ater ;red.= #ncyclopaedia (ranica dostpna nawww.iranica.comJPodzia na konie zwyke i

szlac"etne istnia w Persji jeszcze w 303 w. patrz: .1zapskiHistoria konia Pozna BNHI t.B s.LBDII?usraw ud -9dagQDD ;w:= *.. Runako


10/37

kr(lestwa, #y jednym z zaszczytnyc" tytu(w sp6hbedan- +marszak(w, sasanidzkic" si

z#rojnyc" peni2cyc" r(wnie wane 5unkcje administracyjneIF. 7atem okre)lenie

waac"[eunc"[poz#awiony j2der musiao peni w semantyce sasanidzkiej znacznie

wykraczaj2ce poza dosowne znaczenie. Autokastracja pojawia si kilku wersjac" le!endy o

zaoeniu dynastii jako wyraz lojalno)ci moe jako sym#ol rozwa!i i dalekowzroczno)ci

wykraczaj2cej poza #(l i upokorzenie zwi2zane z dokonaniem dramatyczne!o aktu. /arto

wspomnie e )wiadome samookaleczenia Pers(w maj2ce na celu zmylenie wro!(w 0ranu

wzmiankowaa literatura antyczna. 7esp( skojarze zwi2zanyc" z +przynaleno)ci2, do

"aremu nie jest jasny nie moe jednak zosta o!raniczony do +waac"a,. >aley zatem

uzna e elokwentny modzian wymienia trzy typy koni stosowanyc" do jazdy wierzc"em w

sasanidzkiej Persji: zwyky - tj. poz#awiony dodatkowe!o okre)lenia +pocztowy, oraz

+"aremowy,. oliwe e +"aremowy, oznacza o!iera posiadaj2ce!o wasny "arem klaczy

co stanowi mo!o czynnik de5iniuj2cy pokrewiestwo pomidzy wierzc"owcem a wadc2 -

podo#nie ciesz2ce!o si posiadaniem wasne!o "aremuIG. >iestety tekst nie podaje cec"

c"arakteryzuj2cyc" poszcze!(lne rasy[typy. 9rze#a doda e tradycyjnie w 0ranie o!iery

uwaa si za konie stosowne pod wierzc" klacze pozostawia si ic" 5unkcjom

reprodukcyjnym a waac"y s2 uywane jako zwierzta juczne. / czasac" selduckic"

m(wiono e 0raczycy jed2 na o!ierac" Ara#owie na klaczac" a 9urcy na waac"ac"

;i!ard s.HEN=. 9rze#a zaznaczy e waac"y #yy wierzc"owcami Scyt(w i Sarmat(w -

irasko8jzycznyc" koczowniczyc" plemion /ielkie!o Stepu. 'y moe powtarzaj2ce si

praktyki ycia nomad(w zwi2zane #yo z praktyk2 stepowe!o ycie a nie przynaleno)ci2 do

dane!o etnosu IH;ylandJ >esteroaley jednak doda e przywilejem kr(l(w sdzi(w i

urzdnik(w - dib7r6n #ya jazda na +spokojnyc" i a!odnyc", koniac" zwanyc" himl6K.

9rudno okre)li czy spole!liwy c"arakter owyc" koni wynika z selekcji czy c"odzio o

waac"y. Podkre)li trze#a e dosiadanie takic" wierzc"owc(w zarezerwowane #yo dla

dy!nitarzy administracji cywilnej przysu!iwao r(wnie kr(lowi jako jej zwierzc"nikowi.

Kr(l jako naczelnik si z#rojnyc" i wojownik mia#y dosiada o!iera.

Poc"odz2ca z 30 wieku ara#ska )it6b%al%mah6sin wa%l%add6d wymienia w)r(d

wierzc"owc(w 1"osrowa 00 Paresterooew ork LMMM s. LHJ idemDab7r.i. (n the &re%(slamic &eriod w:V.ars"ater ;red.=#ncyclopaedia (ranica dostpna na www.iranica.com
http://www.iranica.com/http://www.iranica.com/


11/37

+szlac"etnyc", koni. /ydaje si jednak e konie ihr7 musiay stanowi ras lu# typ

uwaany za cenn2 !dy 5i!ura je$d$ca ze zota kt(r2 cesarza &]mu ;najpewniej aurikios=

mia podarowa 1"osrowowi przedstawiona zostaa jako dosiadaj2ca wa)nie takie!o

rumaka. Poniewa wzmiankowana rze$#a miaa wyo#raa posta z wyposaeniem do !ry w

polo przypuszcza mona e owe ihr7 mo!y #y wierzc"owcami pre5erowanymi do tej

!ryID.

/ okresie sasanidzkim ceniono konie ara#skie ;!i+6rin 7 atrang ud nihin 7 n9w%

ardaFirEL s. BGEJ +ahname= rozpowszec"nione zapewne przez Uac"mid(w - ara#skic"

sprzymierzec(w sasanidzkiej Persji znakomityc" konnyc" wojownik(wFM. /arto zaznaczy

e o#rosy w p($niejszyc" czasac" le!end2 kr(l8my)liwy[wojownik 'a"ram 4 %ur

wyc"owywa si mia na dworze ara#skim tam nauczy si jazdy konnej i zyska swe!o

ulu#ione!o rumaka. 9rudno #y pewnym co w(wczas oznaczao okre)lenie +konie ara#skie,.

0stniej2 uzasadnione w2tpliwo)ci czy mo!a w(wczas rasa ara#ska w ksztacie znanym

o#ecnie ;'y moe dopiero wyksztacaa si z koni syryjskic" i p(nocno8a5rykaskic"=.

'adania !enetyczne su!eruj2 e mo!a powsta dopiero w 400 wieku #y moe dopiero po

pod#oju Persji. ednak przedislamska poezja ara#ska wielokrotnie opisuje z podziwem

wspaniae rumaki #o"ater(w pustyni. &(wnie armie %"assanidow i Uac"mid(w #yy

armiami konnymi. @zna zatem mona e w Persji ceniono konie "odowane przez Ara#(w

przed pojawieniem si a"ometa.

>iemal trzydzie)ci lat wyczerpuj2cyc" walki z 'izancjum w pierwszej poowie 400

wieku musiao wpyn2 ne!atywnie na jako) uywanyc" wierzc"owc(w !dy du!otrwaa

wojna z jednej strony trze#ia po!owie rumak(w z dru!iej strony utrzymywaa najlepszy

materia !enetyczny z dala od miejsc "odowli. >iewykluczone e zac"wyt Pers(w dla koni

ara#skic" znany z literatury pe"lewijskiej i ara#skiej m(! stanowi ilustracj stanu tu po

pod#oju !dy w 0ranie #rako rodzimyc" do#ryc" koni #ojowyc" - wytrze#ionyc" wojnami z

Ookasem i erakliuszem a niemal natyc"miast po nic" - z Ara#ami.

7nane #y mo!y due konie poc"odz2ce z Azji Wrodkowej 8 prawdopodo#ni

przodkowie rasy Ac"a 9ekin 8 wierzc"owce wojownik(w i my)liwyc" ukazanyc" na

plakietac" z *rlat oraz w p($niejszej sztuce so!dyjskiej o szczupyc" korpusac" wypukyc"

pyskac". /ydaje si e spokrewnione #yy z komi sakijskimi znanymi z za#ytk(w sztuki

oraz szcz2tk(w odnalezionyc" w zamarznityc" kur"anac" Ataju a take z ic" nastpcami -

ID1.A. 0nostrance


12/37

komi kurykaskimi i tasztykskic"FB. 7namienne pozostaje r(wnie podo#iestwo uz#rojenia

wojownik(w tasztykskic" do przedstawionyc" w scenie #itewnej z *rlat. ue mocne konie

+o pyskac" podo#nyc" do wiel#2dow, sprowadzano do 1"in z Oer!any i 1"uttay. /e

wczesnym )redniowieczu masywne konie "odowano na terenie Azji Wrodkowej na AtajuFL.

/ydaje si jednak e #yy to rasy importowane na teren Wr6nahr raczej nietypowe w

sasanidzkiej Persji. Poniewa wysoko) konia do szyi[usz(w stanowia okre)lenie prawne

decyduj2ce jaki o#szar dna rzeki naley do !ranicz2cej z ni2 dziaki naley jednak

podejrzewa e wielko) koni w pastwie perskim nie mo!a si diametralnie r(ni. ue

konie Azji Wrodkowej musiay stanowi zatem raczej e!zotyczny wyj2tek zapewne

o!raniczony do p(nocno8wsc"odnic" cz)ci imperium.

Wredniowieczne "ars%n6ma r(wnie wspominaj2 trzy !(wne rasy koni: ara#skie -

najszlac"etniejsze najszy#sze kurdyjskie - o wikszej od ara#(w wytrzymao)ci tureckie

nazywane kXhi lu# d6g7 - doskonae do jazdy w !(rac". /zmiankowano r(wnie istnienie

koni turkmeskic" c"orasanskic" i !iliaskic". /sp(cze)nie w 0ranie i A5!anistani konie

turkmeskie ;np. ac"a tekiny= uwaa si za wa)ciwe do jazdy po r(wninac" a konie iraskie

;lori= - do jazdy w terenie !(rzystymFE. ona przypuszcza e sytuacja nie r(nia si

znacz2co w okresie sasanidzkim: znano zapewne rasy turkmenskie i c"orasaskie poc"odz2ce

z p(nocnyc" i p(nocno8wsc"odnic" rejon(w 0ranu konie ara#skie i wa)ciwe konie perskie.

Pomimo wyraanyc" niekiedy opinii jako#y sasanidzka cikoz#rojna jazda

dysponowaa komi nadzwyczajnyc" rozmiar(w czy wa!iFI wydaje si e konie ukazane na

za#ytkac" sztuki sasanidzkiej #ynajmniej nie naleay do duyc" w rozumieniu wysoko)ci w

k#ie. Posiaday masywne umi)nione korpusy silne szyje niedu!ie mocne no!i i kr(tkie

#y o wypukym lu# prostym pro5ilu. >iekt(re przedstawienia +kr(lewskic" ow(w, su!eruj2

e zwierzta te pokrywaa dusza sier) al#o same koczyny #yy owosione. +ahname

opisuje &ac"sza i je!o matk w taki spos(#: +siwa ko#ya o piersi lwa zwizyc" no!ac" o

uszac" jak dwa "artowane kinday i t!im karku wysmuka w tuowiu. A za ni2 $re#i

wysokie jak ona zad i pier) je!o szerokie jak jej a oko ciemne, ;Oirdausi LMI8LMF=. +7wize

no!i6 +t!i kark, +wysmuka w tuowiu, ;czyli #y moe o du!im[wyduonym korpusie=

+pier) lwa, +szeroki zad, +kr2!y zad, - wydaje si e to wa)nie cec"y wierzc"owc(w

FBS.P.>estero


13/37

znanyc" z ikono!ra5ii sasanidzkiej. /ydaje si e cec"y te miay w przypadku koni kawalerii

podstawowe znaczenie - szeroka pier) oznaczaa o#szern2 klatk piersiow2 wystarczaj2c2

dla pomieszczenia mocne!o serca i potnyc" puc a wydatny zad oznacza mas mi)ni

zasadniczyc" dla motoryki konia.

+ahname w wielu miejscac" nazywa &ostama +mem o ciele soniowym,

armeskie $r(da dotyczace wydarze 04 wieku por(wnuj2 cikoz#rojne!o je$d$ca do

elaznej !(ry na koniu. /ydaje si e masywnie umi)niony odziany w pancerz wojownik

na rumaku m(! wizualnie dominowa nad swoim wierzc"owcem zatem proporcje w

przedstawieniac" sztuki sasanidzkiej mona w wielu przypadkac" uzna za wiary!odneFF.

Pamita jednak naley e sztuka staroytna ;nie tylko perska= uywaa proporcji dla

przekazania "ierarc"ii postaci konie przedstawiane w o5icjalnej ikono!ra5ii sasanidzkiej

mo!y #y celowo pomniejszane #y nie zak(ca przekazu sym#oliczne!o - w(wczas

wierzc"owiec peni#y 5unkcj jedne!o z ikonicznyc" rekwizyt(w. /arto te doda e

rzymskie konie #ojowe r(wnie #yy niewielkie ;ok. BIMcm w k#ie=. Synne !ra55iti z ura

Vuropos przedstawiaj2ce cikoz#rojne!o je$d$ca ;niezalenie czy c"odzi o &zymianina

Parta czy Persa= ukazuje !o na maym koniu o mocnym korpusie i kr(tkic" no!ac". >a

wczesno)redniowiecznyc" petro!li5ac" z Suleki zo#aczy mona opancerzonyc"

wojownik(w dosiadaj2cyc" mayc" koni podczas !dy konni ucznicy jed2 na rosyc"

wierzc"owcac"FG. @zasadnionym wydaje si zatem wniosek ze konie sasanidzkie #yy na tyle

mae #y mo!li na nie wskakiwa #ez wiksze!o wysiku opancerzeni wojownicy jednak na

tyle due #y Szapurowi 0 warto #yo uywa plec(w pojmane!o /aleriana jako plat5ormy do

wsiadania na rumaka ;niezalenie od propa!andowe!o i oso#iste!o znaczenia te!o !estu=.

Korzystanie ze strzemion do dosiadania wierzc"owc(w przez jazd ara#sk2 w 400 wieku

#yo uznane przez kali5a *mara za nowomodne i dekadenckie zatem wyma!ano od

wojownik(w #y umieli wskakiwa na konie #ez tej pomocy.

/ielko) koni perskic" omawiane!o okresu pojmowana #ya jako umi)nienie i sia a

nie wzrostFH. Pomimo e Sasanidzi mo!li zna wysokie )rodkowoazjatyckie rasy koni

najprawdopodo#niej stosowali je w #ardzo o!raniczonym zakresie je)li w o!(le. Podnoszony

niekiedy ar!ument jako#y c"iskie +nie#iaskie, konie +poc2ce si krwi2, #yy #lisko

FF*dwrotnie: A.S.S"a"#aziAsb, i.(n &re%(slamic (ranFGS.P.>estero


14/37

spokrewnione z rumakami iraskimi traktowa naley z najwysz2 ostrono)ci2FN. &umaki

znane z za#ytk(w ceramiki tan!owskiej niew2tpliwie posiaday spor2 domieszk rosyc" krwi

wierzc"owc(w )rodkowoazjatyckic" trze#a jednak zaznaczy e nie przypominaj2 koni z

ikono!ra5ii sasanidzkiej. /ierzc"owce pancernyc" wojownik(w ukazanyc" na relie5ie w

!ro#owcu 9an! 9aizon!a w rzeczywisto)ci przypominaj2 konie sasanidzkie jednak

reprezentuj2 zapewne pewien typ #udowy konia zdatne!o dla azjatyckiej cikoz#rojnej

jazdy. Perska diaspora i perski dw(r +na uc"od$ctwie, mo!y przynie) ze so#2 konie

iraskie c"o wydaje si e ic" o#ecno) na !ro#owcu Ui S"i in6a #ya#y przedwczesna

zatem !dy#y mia#y to #y konie krwi iraskiej musia#y si znale$ w 1"inac" za

po)rednictwem 9urk(w lu# So!dyjczyk(wFD. P($niejsza sztuka 9an! o#ieraa jednak za temat

ro)lejsze konie spokrewnione jak wspomniano wyej z rosymi wierzc"owcami sakijskimi

kt(re to musiay #y owymi po2danymi przez 1"iczykow +nie#iaskimi komi,

+poc2cymi si krwi2,.

Por(wnuj2c do ras istniej2cyc" wsp(cze)nie wydaje si e typowe wierzc"owce

sasanidzkie podo#nie jak wcze)niejsze wierzc"owce perskie i medyjskie przypominay

wsp(czesne!o konia #er#eryjskie!o #y moe stepowe rasy )rodkowo8azjatyckie lu# kuca

kaspijskie!o ;kt(ry to wa)nie ko wywodzi si od wierzc"owc(w sasanidzkic" #y moe

jest ic" skarowaciaym potomkiem=.

>iewraliwo) na upa i zmczenie konnicy sasanidzkiej a zatem i jej koni to cec"a

podkre)lana przez autor(w zac"odnic"GM. @miejtno) znuenia przeciwnika przed

przyst2pieniem do #itwy wyma!ao zwikszonej wydolno)ci wojownik(w oraz zwierz2tGB.

/ypasanie w ta#unac" na otwartyc" przestrzeniac" r(wnie wyma!ao od koni odporno)ci

na warunki klimatyczneGL. @miejtno) prowadzenia przez armie sasanidzkie a wcze)niej

partyjskie walki w terenie !(rskim wyma!aa od koni siy i wytrzymao)ci. Pomimo e !(ry

nie stanowi2 )rodowiska umoliwiaj2ce!o rozwinicie potnyc" szar czy dokonywanie

skomplikowanyc" manewr(w je$d$cy irascy odnosili sukcesy w wojnac" toczonyc" na

terenie Armenii czy Azji niejszej od 0 w p.n.e. po upadek przed8islamskiej Persji.

Poc"odz2cy z 40 wieku trategikon &seudo%4aurikiosapoucza a#y z Persami potyka si na

r(wninie !dy teren !(rzysty daje im przewa! podo#nie zac"owane wskaz(wki5yin n6me

FNA.S.S"a"#aziAsb, i.(n &re%(slamic (ranFDimo e konie przedstawione w sztuce So!diany wydaj2 si znacznie ro)lejsze od sasanidzkic" jednak narelie5ac" sarko5a!(w so!dyjskic" urzdnik(w z 1"in 408400 w. ukazane s2 !(wnie znacznie mniejszewierzc"owce stepowe lu# iraskie. 9rze#a te stwierdzi ze pomidzy o#ydwoma rasami mo!o zac"odzi

pokrewiestwo.GM* )wiadomie wykorzystywanej taktyce zmczenia przeciwnika patrz 1.A. 0nostrance


15/37

pouczaj2 a#y na o#(z wy#iera teren lesisty +r(wniny pozostawiaj2c wro!owi, Persowie

mieli +trzyma si !(r niczym jelenie, lu# +kozice na urwiskac",GE co niew2tpliwe

c"arakteryzuje rumaki sasanidzkie jako wytrzymae silne i zwinne.

Stosunkowo niewielkie rozmiary i kr(tkie koczyny rekompensowaa zapewne masa

mi)niowa i temperament. /ikszo) o#iekt(w sztuk sasanidzkiej przedstawiaj2cyc" sceny

walki lu# polowania ukazuje konie w tzw. +lec2cym !alopie,. Pomimo e w adnej 5azie

adne!o z c"od(w ko nie ma wszystkic" n(! wyprostowanyc" r(wnole!le do podoa

stylizacja ta )wietnie wyraa potrze# oddania pdu zwierzcia. 7atem szy#ko) #ie!u

stanowia cec" konieczn2 do podkre)lenia. * tym e sasanidzka partyjska czy sarmacka

cika jazda operowaa w penym !alopie )wiadcz2 przekazy 9acyta Ammianusa

arcellinusa 7osimosa czy trategikonu &seudo%4aurikosa. Konne walki opisywane w

+ahnameod#yway si w cwale. /sp(cze)nie konie perskie i a5!askie uczone s2 dw(c"

c"od(w: stpa i !alopuGI. 9rudno zatem uzna za uzasadnione przypuszczenia jako#y

staroytna i wczesno)redniowieczna cika jazda ;stworzona na terenie /ielkie!o 0ranu=

atakowaa kusem ;Syiewielkie rozmiary wierzc"owc(w nie stanowiy przeszkody w

rozwoju cikoz#rojnej jazdy rzymskiej tureckiej kir!iskiej czy mon!olskiej. Przykad

petro!li5(w z Suleki wskazuje e nisze konie mo!y #y niekiedy pre5erowane dla cikiej

jazdyGF #y moe z uwa!i na si i zwinno) - cec"y nie #ardzo istotne przy w#ijaj2cej si w

szyk wro!a szary niezwykle jednak wane w konnyc" pojedynkac" czy w mele_.

9emperament &ac"sza +ahname wspomina kilkukrotnie je!o matka natomiast

+nad#ie!a jak lew rozjuszona !ow c"ciaa mu `&ostamowi od!ry$ z#ami,. 'o"ater

ujarzmi jej 5uri )rodkami niez#yt su#telnymi: +7arycza niczym lew dziki przerazi rykiem

tym strasznym ko#y w kark j2 uderzy pi)ci2 potn2 a si zac"wiao jej ciao. Pada i

wstaa...,. Po raz kolejny w "ippicznej kulturze sasanidzkiej Persji dostrzec mona zwi2zki z

Azj2 Wrodkow2.

GE1.A. 0nostrance


16/37

>iewiele da si powiedzie o umaszczeniu tyc" koni. 1"o tradycyjnie siwy ko #y

rytualnie zwi2zany z perskim kr(lem podo#nie siwa #ya klacz - matka &ac"sza. Sam

&ac"sz #y +ja#kowity, ctkowany ;Oirdausi nowy s. LMFJ w sztuce miniatorskiej

p($niejszyc" okres(w &ac"sz przedstawiany jest jako jasno umaszczony #y moe zatem w

tumaczeniu pojawio si niezrozumienie terminu +ja#kowity, wedu! onc"i87ade"6a w

5yadg6r 7 8ar9r6nko &ostama mia #y jednak czarny= a ukoc"any wierzc"owiec 3usrX 00

- Sza#diz m(! #y ja#kowity lu# tarantowaty. Al8amad"ani pisz2c o kunszcie wykonawcy

pomnika przedstawiaj2ce!o te!o ostatnie!o rumaka m(wi e tam !dzie powinien #y

popielaty #y popielaty !dzie mia #y czarny - #y czarny !dzie #iay - #y #iay ;o


17/37

r(nyc" rodzaj(w kiezn dla cel(w niniejsze!o om(wienia zastosowana zostanie

nomenklatura wsp(czesna. >aley przy tym zauway e wiele nazw stosowanyc" o#ecnie

moe mie #ezpo)rednie lu# po)rednie iraskie poc"odzenie. /yr(ni mona cztery rodzaje

kiezn znanyc" dziki zac"owanym przykadom lu# za#ytkom sztuki sasanidzkiej:

a" #$yk!e $dzid!a. / ikono!ra5ii pojawiaj2 si przedstawienia !(w koni

wierzc"owyc" !dzie nie ukazano ani czanek ani pa2ka jakim "ackamore o#ejmuje c"rapy.

/ydaje si e ukazano w(wczas zwyke wdzida. Przedstawie takic" nie jest jednak wiele.

Stosowano te wdzida z masywnym metalowym ka#2kiem jako pod#r(dkiem podo#ne do

znalezionyc" w rzymskim 5orcie w >ewstead am ill w Somerset czy dw(c" e!zemplarzy

z rzymskiej 9racjiGD.

b" %dzid!a polizko$e. / okresie sasanidzkim ic" stosowanie miao ju du!a

tradycj na 'liskim /sc"odzie si!aj2ca czas(w asyryjskic" w)r(d irasko8jzycznyc"

stepowc(w znane ju Scytom a je!o uycie kontynuowali Sarmaci. /dzida policzkowe

ukazane #yy na kilku dzieac" sztuki przedstawiaj2cyc" kr(lewskie konie. >ie #yy jednak

tak popularne jak munsztuki i "ackamore.

" %dzid!a munsztuko$e. / ikono!ra5ii wyr(ni mona dwa rodzaje

wdzide munsztukowyc": z prostymi w2sami i z czankami wypro5ilowanymi w uk.

Stosunkowo czsto munsztuki sasanidzkie posiaday czanki z dolnymi i !(rnymi ramionami i

#yy stosowane wraz z "ackamore. / jednym przypadku dostrzec mona masywny zapewne

metalowy pod#r(dek. Cacuszki 2cz2ce ramiona czanek #yway niekiedy #ardzo szerokie

ozdo#ne przenosiy spor2 cz) siy stosowanej na wodzac" na pysk z#liaj2c dziaanie

takie!o kiezna do popularne!o w czasac" sasanidzkic" "ackamore z wdzidem.

d" &akamore'Ja(uima. /sp(czesna nazwa te!o rodzaju kiezn poc"odzi ma

z jzyka ara#skie!o !dzie #rzmiaa al hakma. Po pod#oju wikszej cz)ci P(wyspu

0#eryjskie!o przez Ara#(w samo kiezno jak i oznaczaj2ce je sowo zostay zaadoptowane w

Vuropie a p($niej w Ameryce tam powstaa an!ielska nazwa najcz)ciej o#ecnie stosowana.

7nane jest zar(wno dziki zac"owanym e!zemplarzom jak i ikono!ra5iiHM. Przykady

sasanidzkic" "ackamore podzieli mona na:

8 &akamore z $dzid!em ;niekiedy niezalenym wdzidem policzkowym=

najcz)ciej munsztukowym. /dzido mo!o stanowi po2czon2 cz) konstrukcji mo!o

#y te oso#nym elementem. Podo#ne konstrukcje znane s2 z "ippiki rzymskiej. 7apewne

GDA.yland $he Action of the Qewstead naffle it, ournal o5 &oman ilitary Vbuipment Studies L BDDB

s.LH8EEJ $he -oman cavalry horse and its efficient control ournal o5 &oman ilitary Vbuipment Studies EBDDL s. HI8HGHM%.errman op.cit. s. HFN8HGE


18/37

!enetycznie zwi2zane #yy ze wzmiankowanym przez Kseno5onta psalion. 9rudno okre)li

czy metalowe "ackamore z wdzidem powstao przez dodanie wdzida do istniej2cej

wcze)niej1a'uimaczy przez zast2pienie acuszka munsztuka metalow2 szta#k2. /ikszo)

sasanidzkic" "ackamore miaa !(rny ;nac"rapnikowy?= pa2k co5nity ku )rodkowi pyska w

stosunku do dolne!o. *#a po2czone #yy szta#kami policzkowymi. Kiezna tej konstrukcji

znane s2 r(wnie z przykad(w rzymskic". 0kono!ra5ia sasanidzka wskazuje e !(rny pa2k

#y dodatkowo mocowany nawet dwoma rzemieniami zapewne celem zapewnienia )cise!o

przeniesienia nacisku z wodzy na )rodkow2 cz) pyska. Sre#rna !owa konia znajduj2ca

nieo#ecnie w Uuwrze ukazuje najpewniej wdzido policzkowe z #osalem. 'y moe #osal

#y 5orm2 pierwotn2 jednak w czasac" sasanidzkic" "ackamore posiadao ju du!2

tradycj.

8 &akamore bez $dzid!a ale z dodatko$ym kab!)kiemal#o nawet szeroki

paskiem metalu wyc"odz2cym przed c"rapy i pysk ;#y moe stosowane z oso#nym

wdzidem= tworz2cym rodzaj solidne!o ozdo#ne!o *ka+aa znane dziki zac"owanym

przykadom co uniemoliwia stwierdzenie czy kiedykolwiek #yy stosowane samodzielnie.

>a niekt(ryc" o#iektac" sztuki widniej2 konie nosz2ce takie kiezna jednak nie ukazano

czanek ani wodzy trudno zatem okre)li czy s2 to przedstawienia +kiezn ka!acowyc",

dziaaj2cyc" samodzielnie na zasadzie wa)ciwej "ackamore[1a'uima czy stylizacja

pomijaj2ca szcze!(y rzdu pozwolia na pominicie czanek lu# )lad(w uycia wdzide. 9en

rodzaj kiezn jest wariantem "ackamore z co5nitym !(rnym pa2kiem - r(ni si jedynie

szta#k2 zamykaj2c2 z przodu c"rapy.

8 &akamore z *ka+aem i $dzid!em;munsztukowym lu# policzkowym=

r(wnie czsto powtarzaj2ce si w za#ytkac" sztuki sasanidzkiej. /ydaje si e cz)

przedstawie #ez w2tpienia ukazuje +kiezno ka!acowe, z munsztukiem c"o w niekt(ryc"

przypadkac" mona podejrzewa e mo!o c"odzi o metalow2 kawacen[ca


19/37

tym idzie nie pozwalay na powodowanie wodzami surowe kiezna zapewniay #ezwz!ldne

posuszestwo konia wo#ec innyc" )rodk(w.

III.1.-. iod!a. 7nanyc" jest kilka s(w odnosz2cyc" si do siode z jzyka )rodkowo8

perskie!o:sku+- popr!+9n- siodo+9n%kardan, +9n%s6Ftan- sioda+9ngar- siodlarzHB.

>ie zac"oway si e!zemplarze siode sasanidzkic". >a podstawie ikono!ra5ii powszec"nie

uwaa si e do 04 wieku uywano +ro!atyc", siode podo#nyc" do rzymskic" a p($niej

siode o dw(c" kac" - wyszym przednimi niszym tylnym kt(re mimo ze nie zapewniay

tak sta#ilnej pozycji podczas jazdy #y moe pozwalay na wiksza swo#od ruc"(w HL.

/ydaje si jednak e stosowano dalej mikkie +sioda, z odpowiednio po2czonyc" derek

co #yo w uyciu od #ardzo dawnyc" czas(w w 0ranie i przez ludy iraskojzyczne.

a" iod!a *ro+ate. * sztywnej drewnianej konstrukcji pokrytej sk(r2 skadaj2cej

si z dw(c" po2czonyc" deszczuek i dw(c" wystp(w z przodu nad k#em oraz dw(c" za

po)ladkami je$d$ca. 7nane !(wnie z #ada nad wyposaeniem jazdy rzymskiej kt(re poza

ikono!ra5i2 wykorzystuj2 zac"owane elementy siode tej konstrukcji. 0c" !eneza #ywa

wi2zana z 1eltami czsto jednak podnoszone s2 opinie e $r(dem +ro!atyc", siode #yy

iraskojzyczne kultury /ielkie!o Stepu kt(re zainspiroway 1elt(w i Pers(w. 'y moe ten

typ siode przynie)li na teren 0ranu jeszcze Parni[a"owieHE. /yszy z uycia w 04 w. #y

moe pod wpywem kon5likt(w z unami[e5talitami. @le!y konstrukcji z dwoma kami

c"o trudno zde5iniowa co mo!o stanowi o ic" niszej uyteczno)ci.

/ okresie sasanidzkim wyr(ni mona na podstawie ikono!ra5ii dwa typy

+ro!atyc", siodeHI:

8 iod!a z $ysokimi, $yprofilo$anymi do /rodka *ro+amio#ejmuj2cymi no!i

je$d$ca w spos(# nieco z#liony do +kuli, na jakim opiera si prawa no!a amazonki w

damskic" siodac". 9aka konstrukcja pozwalaa na zac"owanie maksymalnej sta#ilno)ci w

siodle dawaa moliwo) oparcia ciaru ciaa przy zadawaniu uderze znacznie utrudniaa

wyrzucenie z sioda. 'y moe jednak w pewnym stopniu o!raniczaa zakres ruc"(w z

pewno)ci2 stanowia przeszkod w szy#kim wsiadaniu i zsiadaniu co #yo wane zwaszcza

w przypadku konieczno)ci !watowne!o poderwania si po upadku konia.

HBA.9a55azoliA Gist of $erms for weapons and Armour in !estern 4iddle (ranian, ilk -oad Art andArchaeology N Kamakura BDDE[DI s. BNHJ &.%"irs"manGa elle en (ran 0ranica Antibua 3 BDHEHL%.errman&arthian and asanian addlery Arc"aeolo!ia 0ranica et *rientalis 00 %ent BDND s. HGE8HGDJ.7akeri 6s6nid oldiers in #arly 4uslim ociety. $he rigins of BAyy6r6n and "utuwwa /ies#aden BDDFs.FMHE4.P.>ikonoro


20/37

8 iod!a z niskimi *ro+amiprzypominaj2cymi raczej cztery wystpy lu# !uzy na

siodle ni ramiona )ci)le o#ejmuj2ce no!i je$d$ca. Konstrukcja taka nie o!raniczaa zakresu

ruc"(w konne!o zawaa stosunkowo do#re oparcie pozwalaa na szy#kie dosiadanie i

zsiadanie.

>aturalnie podzia ten moe wynika wy2cznie z konwencjonalne!o c"arakteru

sztuki sasanidzkiej. >iskie ro!i pojawiaj2 si wy2cznie na przedstawieniac" koni #ez

je$d$c(w wysokie zakrzywione ro!i pojawiaj2 si na wyo#raeniac" dosiadanyc"

wierzc"owc(w.

b" iod!a z d$oma !kami. Cki posiaday ju sioda sakijskie znalezione w

!ro#owcac" Ataju znane #yy r(wnie Partom stosowane zapewne przez Sarmat(w.

@kazane zostay na plakietac" z *rlat. / Persji nie zrezy!nowano z ic" stosowania nawet

podczas dominacji siode +ro!atyc",HF. Przedni k #y wyszy od tylne!o kt(ry niekiedy

zupenie !inie w wyo#raeniac". Sioda o podo#nej #udowie stosowali unowie mona

zatem przypuszcza e popularyzacja ic" tec"niki jazdy doprowadzia do odrzucenia siode

+ro!atyc",.

" 0zapraki. Przed wynalezieniem sztywnyc" siode w 0ranie jak w innyc"

cz)ciac" Stare!o Wwiata jedono na derkac"[czaprakac"HG. /cze)nie stay si one

elementem suto zdo#ionym wyszywanym dekorowanym aplikacjami a nawet klejnotami. /

niekt(ryc" przedstawieniac" sztuki sasanidzkiej trudno okre)li czy je$dziec siedzi w siodle

o #ardzo niskic" kac" czy na kilku naoonyc" jeden na dru!i czaprakac"[derkac"

tworz2cyc" rodzaj mikkie!o sioda z pozszywanyc" warstw tkanin lu# 5ilcu. /ikszo)

rzd(w ukazanyc" w ikono!ra5ii sasanidzkiej wyposaona jest w #o!ato wyszywane

czapraki ozda#iane !ownie motywami !eometrycznymi. >aturalnie w przypadku

wierzc"owc(w oladrowanyc" lu# okrytyc" kropierzem nie da si stwierdzi jaki materia

znajdowa si pomidzy skor2 konia a siodem. Podo#nie w przypadku je$d$c(w ukazanyc"

w du!ic" paszczac" kt(re zasaniaj2 ewentualny czaprak. ona jednak #ez w2tpliwo)ci

stwierdzi e poza wz!l2dami praktycznymi czapraki stanowiy istotny element dekoracyjny

rzdu podkre)laj2cy status je$d$ca. ak wspomniano wyej #o!actwo rzdu wydaje si mie

znaczenie spoeczne - je)li.

/yj2tkow2 5orm2 ozdo#y jest przedstawiona na !ra55iti ze )cian +"aremu, z

Persepolis siatka okrywaj2ca !rz#iet niekt(ryc" koni. 7 uwa!i na nieco sc"ematyczne

HF4.P. >ikonoro


21/37

wykonanie trudno okre)li rodzaj materiau z jakie!o owa siatka #ya wykonana. oliwe ze

ukazano pas tkaniny lu# 5ilcu czy sk(ry pokryte!o kratownicowym wzorem ;kratka pojawia

si na przedstawieniac" czaprak(w w kilku za#ytkac" toreutyki=. Podo#ny sk(rzany pas

#ie!n2cy wzdu !rz#ietu konia maj2 znalezione w ura Vuropos ladry oraz przypuszczalnie

taki sam pas u koskie!o pancerza wyo#raono na relie5ie z 9an! e Sar


22/37

+strzemiona ptlowe, stanowi2 element stroju 2cz2cy no!awice z #utami. odatkowo trze#a

doda e ludy stepowe nie miay potrze#y dokonywania podo#nyc" usprawnie. 1zonkowie

spoeczno)ci koczowniczyc" na#ywali umiejtno)ci jazdy konnej od wczesne!o dziecistwa

umiejtno) przekazywana #ya z pokolenia na pokolenie. Strzemiona pierwotnie potrze#ne

#yy populacjom dla kt(ryc" jazda konna stanowia nowo) a sztuk je$dzieck2

opanowywano w starszym wieku. 9rudno dyskutowa z tez2 ien e wynalezienie strzemion

doprowadzio do powstania c"iskiej pancernej jazdyHN jednak w innyc" cz)ciac" Vurazji

cika kawaleria powstaa wcze)niej #ez tej pomocy. ak wzmiankowano wyej jeszcze w

si(dmym wieku stosowanie strzemion przez jazd ara#sk2 uznane #yo przez kali5a @mara za

nowomodne i +dekadenckie, co )wiadczy z jednej strony o istnieniu ywej tradycji

"ippicznej w)r(d Ara#(w z dru!iej jednak ilustruje rodzaj konserwatyzmu jaki wystpowa

w)r(d je$d$c(w +z urodzenia,.

Poniewa poc"odz2cy z sz(ste!o wieku trategikon &seudo%4aurikiosadowodzi e

strzemiona stosowaa jazda #izantyjska errman ic"alak i Oarrok"HDuznali e Persowie

sasanidzcyNM r(wnie musieli w(wczas takowej pomocy uywaNB. / )wietle przekazu o

oporze wadc(w ara#skic" jeszcze w poowie nastpne!o wieku ewentualno) posiadania

strzemion przez Sasanid(w naley podda w w2tpliwo). ednocze)nie ar!ument dotycz2cy

dosiadu ukazane!o w ikono!ra5ii m(wi2cy jako#y wyprostowane w d( no!i mona #yo

uzna za )lad jazdy w strzemionac" trudno uzna za mocny.

Strzemiona pojawiaj2 si w sztuce sasanidzkiej po raz pierwszy w postsasanidzkiej

paterze +Pur e 4a"man, znajduj2cej si o#ecnie w Vrmitau. 7e strzemionami przedstawiono

wojownik(w na poc"odz2cyc" z si(dme!o wieku 5reskac" so!dyjskie!o Pendykentu.

ednocze)nie jeszcze postsasanidzkie stiukowe relie5y z 1zal e 9arc"an i o#iekty toreutyki

so!dyjskiej nawi2zuj2cej do wzor(w sasanidzkic" przedstawiaj2 je$d$c(w #ez strzemion.

/ydaje si e Persowie zaakceptowali strzemiona po upadku dynastii Sasanid(w.

1"tniejsze akceptowanie nowo)ci przez 'izantyjczyk(w )wiadczy moe o #raku

wyksztaconej tradycji "ippicznej !dzie ze wz!ld(w pra!matycznyc" adaptowano

r(norodne wpywy. 'yo to moliwe dziki swoistemu rozdzieleniu armii i spoeczestwa

op.cit. s.LDMHNA.ien $he tirrup and its #ffect on Chinese 4ilitary History dostpne na:www.silk8road.comHD. ic"alak op.cit.J s. NL8NEJ opinia .A.Uittauer o zaskakujacym #raku strzemion w)r(d Part(w iSasanid(w patrz: .A.Uittauer#arly tirrups w: Uittauer .A 1rouwell . &auwlin! P. ;red.Z elected!ritings on Chariots and ther #arly Vehicles, -iding and Hareness s. IIG8IINJ %.errman loc.citNM* kuriozalnej teorii jako#y due koczany jazdy sasanidzkiej peniy rol sta#ilizuj2c2 dosiad patrz: .V./ita

$he #thnika in y+antine 4ilitary $reatises praca doktorska @ni


23/37

oraz centralnemu systemowi szkolenia kt(ry nawet je)li synowie onierzy r(wnie zostawali

onierzami nie pozwala na ,dziedzicznie, umiejtno)ci. / zwi2zku z tym szkolono

wojownik(w po osi2!niciu dojrzao)ci podczas !dy w 0ranie podo#nie jak w

spoeczno)ciac" koczowniczyc" jazda konn2 opanowywano od dziecistwa jak pokazano

wyej stanowia ona istotny desy!nat przynaleno)ci do !rupy spoecznej podo#nie jak

noszenie ze so#2 #roni.

>aley zatem z!odzi si z S"a"#azi 1oulstonem oraz >ikonoro


24/37

ikono!ra5ii s2 najcz)ciej zdo#ione motywami !eometrycznymi lu# 5loralnymi podczas !dy

tarcze w Azji czsto zdo#ione #yy centralnie umieszczonym #em monstrum lu#

stylizowane!o lwa jednak w paterze Pur e 4a"man w miejsce 5aler ukazano zawieszki w

ksztacie ludzkic" !(w co z#lia je do omawianyc" o#iekt(w. /ydaje si e !(wki

przedstawione na naczyniu mo!y mie zwi2zek z o#yczajem za#ierania !(w za#ityc"

wro!(w jako tro5e(w przez Scyt(w i p($niejszyc" wojownik(w )rodkowoazjatyckic" cze!o

przykadami mo!2 #y ko)ciana plakieta z *rlat z przedstawieniem sceny #itewnej czy zote

naczynie z >a!yszentmiklos kt(re pomimo e czsto jest okre)lane jako awarskie wydaje

si poc"odzi z kr!u iraskie!o. wa sre#rne sasanidzkie k(ka ozdo#ione przedstawieniami

#aant(w r(wnie mo!y stanowi ozdo# rzdu koskie!o.

b" 8ompony. Przymocowane na acuszkac" po #okac" za siodem

c"arakterystyczne pompony o ksztacie mi!daa #yy niemal o#owi2zkowym elementem

kr(lewskie!o rzdu koskie!o. >ajcz)ciej ukazane one s2 jako powiewaj2ce w !(rze nad

zadem koskim niekiedy niezalenie od c"odu w danej sytuacjiNI. Posiadanie tej ozdo#y #yo

raczej zarezerwowane dla kr(la kr(l(w nie wiadomo czy mo!li jej uywa pomniejsi

kr(lowie lu# wielcy 5eudaowie. >a jednym z !ra55iti z ura Vuropos ukazano je$d$ca z

koniem w rzdzie ozdo#ionym tym elementem najpewniej nie #y to kr(l sasanidzki.

/iadomo e podo#na dekoracja rzdu si ona w na plakietac" przedstawiaj2cyc" poluj2cyc"

je$d$c(w z teren(w 'aktrii. >ie wykluczone zatem e ozdo#a ta pojawia si w)r(d

Sasanid(w za wsc"odni2 inspiracj2. 7 pewno)ci2 jednak przed pierwszymi kampaniami

przeciw Kuszanom !dy omawiane pompony o#ecne s2 na !ra55iti z tzw. aremu z

Persepolis datowane!o na okres tu przed przejciem wadzy przez dynasti. >aley te

doda ze na wspomnianym za#ytku wyo#raono r(wnie podo#ne ozdo#y zawieszone pod

szyj2 wierzc"owc(w na mod )rodkowo8 i wsc"odnioazjatyck2. Podo#nie ozdo#ione

wierzc"owce odnale$ mona w sztuce post8sasanidzkiej So!diany zainspirowanej wszake

wzorcami sasanidzkimiNF.

" 9a/my. Powiewaj2ce ta)my stanowiy jedn2 z ulu#ionyc" ozd(# stroju

sasanidzkie!o #yy umieszczane na szczytac" "em(w koronac" na szyi #arkac" #utac" a

take na ukac". Posiaday one znaczenie sym#oliczne poniewa jednak wiadomo e

NI9o z pewno)ci2 jedna z licznyc" stylizacji sztuki sasanidzkiej c"o mona zada pytanie czy z czasemwisz2cyc" pompon(w nie zaczto usztywnia a#y nie opaday ;stercz2ce ku !(rze z zadu ozdo#y posiadaa(wczesna cika jazda c"iska a z rodzimyc" przykad(w warto przypomnie skrzyda "usarskie pierwotniemocowane do siode=.NF.1ompareti S.1risto5oretti&roposal for Qew (nterpretation of the Qorthern !all of the :Hall of

Ambassadors; at Afrasyab, w: 4.P. >ikonoro< ;red.= Centralnaa A+ia ot Ahemenidov do $imuridov.Arheologia, istoria, etnologia, kultura St. Peters#ur! LMMF s. LBG


25/37

wyszywane zotem ta)my mo!y #y podarowane przez kr(la zwyciskim wodzom nie #yy

zarezerwowane dla kr(la stanowiy jednak zaszczytn2 ozdo#. / przypadku rzdu koskie!o

mocowano je na skroniac" zwierz2t niekiedy wi2zano je nad przednimi kolanami i nad

tylnymi stawami skokowymi wierzc"owc(wNG. 1o warto podkre)li ta)my na no!ac" i

skroniac" pojawiay si r(wnie w ikono!ra5ii koni skrzydlatyc" kt(re w przeciwiestwie do

Pe!aza ze sztuki antycznej nie #yy w sztuce )ci)le iraskiej ukazywane jako dosiadane NH.

*zdo#y umieszczane powyej kolan pojawiaj2 si w przedstawieniac" koni Sak(w

poc"odz2cyc" z 0ndii z 0 w. 'y moe ponownie inspiracja pyna od lud(w stepowyc" al#o

z 0ndii. 9radycje te przenikn2 mo!y za po)rednictwem Sak(w kt(rzy co najmniej jeszcze w

pocz2tku panowania Sasanid(w odr(niali si etnicznie od Pers(w. 0nnym miejscem wi2zania

ozdo#nyc" ta)m #ya nasada o!ona.

d" :z$onki. uzyka penia istotn2 rol w iraskiej sztuce wojennejNN. zwonki z

metali szlac"etnyc" lu# ze spolerowane!o #r2zu stanowi mo!y element kt(ry peni

podw(jn2 role - ozdo#y plastycznej oraz $r(da d$wiku. Stosowanie dzwonk(w w rzdac"

koskic" na 'liskim /sc"odzie po)wiadczone jest od Asyryjczyk(w po wsp(czesnyc"

Kurd(w. /edu!5y7n n6memiay one stanowi wyma!any element wyposaenia koskie!o

wojownik(w sasanidzkic"ND.zwonki zar(wno kuliste jak i otwarte znane s2 z ikono!ra5ii.

zwonki kuliste poza wyo#raeniami rumak(w pojawia si w przedstawieniac" tancerek lu#

do#roczynnyc" zoroastryjskic" duc"(w d9n.

e" 7ryzury +rzy$y i o+ona. Ksztatowanie wosia koskie!o miao du!2 tradycj

w)r(d m(wi2cyc" jzykami iraskimi koczowniczyc" lud(w /ielkie!o Stepu. *d nic"

o#yczaj ten przejy ludy osiade i p($niejsi nomadzi eurazjatyccy posu!uj2cy si jzykami

atajskimi. >ie znana jest nam semantyka te!o rodzaju ozda#iania wierzc"owc(w. 'y moe

uczesanie konia stanowio desy!nat wasno)ci #y moe #yo atry#utem pozycji spoecznej

wa)ciciela al#o miao c"arakter wy2cznie estetyczny. >ajcz)ciej spotykanym elementem

#yo z#ieranie wosia na szycie !owy w kit. >iekiedy !rzyw pozostawiano w naturalnej

du!o)ci cz)ciej jednak strzyono zazwyczaj tak e wzdu osi kr!osupa powstawa pas

kr(tsze!o wosia. >ajcz)ciej stercz2ce wosie na odcinku za #em #yo nieco dusze tworz2c

prostok2tny wystp. Oryzura ta znana jest w ikono!r5aii partyjskic" pojawia si na znanym

NG.1ompareti S.1risto5oretti loc.cit.NH/2tpliwo) #udzi moe przedstawienie 'elle5onta na mozaice z Palmyry !dzie je$dziec w stroju iraskimdosiada pe!aza i prze#ija w(czni2 "ydr. 9ak zwani ioskurowie przedstawieni z w(czniami i pij2cymiskrzydlatymi komi nie zostali ukazani jako dosiadaj2cy mitycznyc" zwierz2t.NN4.P. >ikonoro. Skupniewicz 0. Sy


26/37

!ra55iti ze Starej >isy. /ystpuj2cy u stepowc(w o#yczaj strzyenia !rzywy w krenela

spotykany #y stosunkowo rzadko. 1zasami po je!o #okac" !rzywy pozostawiano dusze

wosy opadaj2ce na szyj.

*!ony czesano w du!i w2ski warkocz lu# wi2zano z nic" skomplikowany wze

przypominaj2cy wsp(czesny sym#ol nieskoczono)ci. ak wspomniano wyej 5ormowaniu

o!on(w poma!ay ozdo#ne ta)my.

III.. ;adry i kropierze. /ierzc"owce jako cenny zas(# a do te!o towarzysz walki

#yy czsto c"ronione pancerzami najpewniej kt(re w )rednioperskim nazywano: ti]f6f,

bargustuv6n, sil7UM. >iestety trudno okre)li na czym pole!ay r(nice pomidzy tymi

pojciami. >aley zaznaczy e pe"lewijska nomenklatura dotycz2ca uz#rojenia jest do)

nieprecyzyjna i nie pozwala na identy5ikacje typ(w oladrowania na podstawie samyc"

termin(w. Autorzy antyczni czsto wzmiankowali szczelne opancerzenie rumak(w perskic".

)arnamak e Ardair e &apakanwspomina e koski pancerz #y jednym z przedmiot(w

ukradzionyc" Arta#anowi przez ArdasziraDB. /ynalezienie ladr(w +ahname umieszcza

w)r(d innyc" przedmiot(w rewolucyjnyc" dla los(w ludzko)ci. Po swoic" re5ormac"

militarnyc" 1"osrow 0 Anuszirwan wyma!a a#y je!o kawalerzy)ci posiadali konie c"ronione

pancerzem co potwierdzaj2 zar(wno $r(da perskie jak i ara#skie. 'ez w2tpienia w perskiej

doktrynie wojennej utrata konia czynia wojownika niemal #ezuytecznym a co najmniej na

jaki) czas de!radowaa !o do roli piesze!o czyli roli !odnej po!ardy dla iraskie!o

arystokraty. *c"rona konia #ya zatem niemal r(wnie wana jak oc"rona wojownika. >aley

jednak pamita ze o#ci2ony pancerzem ko traci na wytrzymao)ci a zapewne i na

r2czo)ci. Szy#ka wymiana wierzc"owca w czasie #itwy stawaa si niemoliwa c"y#a e

kolejny wierzc"owiec ju nie #y oladrowany. odatkowym czynnikiem #y wysoki koszt

takie!o wyposaenia. St2d zapewne podo#nie jak w przypadku 'izantyjczykow opisywanyc"

w trategikonie &seudo%4aurycego tylko niewielka cz) cikiej jazdy dosiadaa

opancerzonyc" koni.

a= ;adry !usko$e. *pisy autor(w klasycznyc" m(wi2 o cikiej je$dzie partyjskiej

ale r(wnie sasanidzkiej jako odzianej w uskowe pancerze kt(re c"roniy zar(wno

wojownik(w jak i wierzc"owce. wa kompletne !arnitury uskowyc" ladr(w znaleziono w

ura Vuropos z kt(ryc" jeden #y elazny dru!i #r2zowy. Poniewa pancerze znaleziono

DMA.9a5azzoliGist of arms and armourpass.J 1.A.0nostrance


27/37

wewn2trz twierdzy stanowiy zatem elementy uz#rojenia rzymskie!o. /ydaje si jednak e

s2 dowodem adaptacji wzor(w wsc"odnic" przez &zymian. Podo#nie !ra55iti z ura Vuropos

z przedstawieniem opancerzone!o kawalerzysty. /edu! opinii Pu!aenkowej ;podjtej

p($niej przez >ikonoroajpewniej uskowym pancerzem c"roniony #y ko wojownika

przedstawione!o na relie5ac" 1"aczajanu kt(ry c"o nie naley do ikono!ra5ii perskiej

stanowi kolejn2 stosunkowo #lisk2 analo!i dla uskowyc" koskic" pancerzy iraskic"DI.

#= ;adry lamelko$e


28/37

zalece trategikonu &seudo%4aurikiosa. 'y moe odnosi si do podarowanyc"

szac"inszac"owi przez auryce!o oddziau do#orowyc" konnyc" jako stray przy#ocznej.

0nnym $r(dem tej analo!ii moe #y dua ilo) element(w )rodkowoazjatyckic" - tureckic"

ukazanyc" w relie5ac" 9ab e 'ostan. Podo#nie jak Strate!ikon peen jest odniesie do

inspiracji poc"odz2cyc" od tureckic" Awar(w tak Persowie mo!li czerpa inspiracj od

samyc" 9urk(w kt(rzy w(wczas zdominowali Azj 1entraln2.

*dciski pieczci sp6hbedan przedstawiaj2 konie c"ronione podo#nie jak w

przypadku relie5u z 9an! e Sariewielkie rozmiary

przedstawie nie pozwalaj2 na precyzyjne okre)lenie konstrukcji ukazanyc" pancerzy.

/ydaje si jednak e wierzc"owce okryte s2 rzdami lamelek zaznaczonymi liniami na szyi

piersiac" i zadac" rumak(w. Uamelki #yy raczej niewielkie #y moe przypominaj2ce

skrupulatnie wyrze$#ione na 5i!urze z 9ab e 'ostan. /yo#raenia podo#nie opancerzonyc"

koni znane s2 w sztuce c"iskiej od upadku dynastii an a do in! DG. 9rze#a jednak

stwierdzi e szczyt )wietno)ci cikoz#rojnej jazdy Pastwa Wrodka przypada na dynasti

Sui i 9an!. Uamelkowe ladry #yy jednak wykorzystywane w Azji Wrodkowej do

wsp(czesno)ci. away )wietn2 oc"ron wierzc"owcom zwaszcza przed strzaami kt(re

niew2tpliwie stanowiy najwiksze za!roenie dla koni. / walce #ezpo)redniej mimo

)wiadectw m(wi2cyc" o za#ijaniu wierzc"owc(w przeciwnika i ikono!ra5ii ukazuj2cyc"

martwe konie przy zma!aj2cyc" si jeszcze wojownikac" cel prymarny stanowi czowiek.

" ;adry kolze. 1"o #rak materiay ikono!ra5iczne!o #ezwz!ldnie ukazuj2ce!o

ten rodzaj opancerzenia koni $r(da pisane mo!2 )wiadczy e wykorzystywano kolczu!

jako materia dla oladrowania. >aley jednak przypomnie e )rednioperska nomenklatura

jest do) nieprecy+y1nai trudno na jej podstawie opiera twierdze. 'y moe !ste rytmy

krzyuj2cyc" si linii wyryte na zadac" koni przedstawionyc" na !ra55iti wyo#raaj2cyc"

ucznik(w mo!y#y ukazywa ladry kolcze a nie uskowe. /ydaje si jednak e

zapoyczona od &zymian kolczu!a kt(ra w kr(tkim czasie zdo#ya dua popularno) w

0ranie mo!a sta si pancerzem koskimDH. 'y moe splot metalowyc" k(ek zaszywano

pomidzy warstwy tkaniny czy 5ilcu co w ikono!ra5ii #yo#y nie do odr(nienia od

kropierzy. / )redniowiecznej Persji uywano pancerza wykonane!o z kolczu!i 2czonej z

surowym jedwa#iem naklejanej ;?= na jedwa#n2 tkanin i pokrywanej #rokatem. *c"rona

DGA.'.ienArmor in China before the $ang Dynasty ournal o5 t"e Vast Asian Association L E8I s. IE8IFJeadem, tudy of #arly Chinese Armor Arti#us Asiae 3000 B[L s. LE8LI EG8IBJ .on!Gamellar Armor and

Horse ardings in ^amato and )oguryo and $heir Connectoons with China ournal o5 t"e Vast Asian

Association L E8I s. BLN8BEIDH4.P.>ikonoro


29/37

taka nazywana #ya bargostv6n%e kan17n po)wiadczone jest jej stosowanie w przypadku soni

mo!a #y zatem stosowana r(wnie do osaniania koniDN.

d= Kropierze. Kropierze stanowiy najcz)ciej przedstawiany element #ojowe!o

rynsztunku koni cikoz#rojnej jazdyDD. 7najduj2 si zar(wno na wspaniayc" relie5ac" z

przedstawieniem walki konnej w Oiruz#ad i >akZ e &ostam oraz na tak zwanej !emmie

Szapura przec"owywanej o#ecnie w Uuwrze. * tym e konie Pers(w c"ronione #yy

sk(rzanymi pac"tami m(wi Ammianus arcellinusBMM. &elie5 5iruz#adzki )wiadczy e

podo#nie jak w europejskim )redniowieczu umieszczano na nic" znaki rodowe. 1"o warto)

o#ronna kropierza moe #udzi w2tpliwo)ci trze#a przypomnie e trategikon &seudo%

4aurikiosar(wnie wspomina o 5ilcowyc" osonac" dla koni oraz o o#szernyc" !ru#yc"

paszczac" kt(re do pewne!o stopnie mo!y c"roni przed strzaami. 7ar(wno sk(ra jak 5ilc

czy pikowana tkanina ;lu# kom#inacja tyc" materia(w=BMB peniy odpowiedni2 5unkcj

o#ronn2 nie stanowi2c z#ytnie!o o#ci2enia pozwalay zatem na wielokrotne powtarzanie

!watownyc" manewr(w wykonywanie zaskakuj2cyc" uderze kt(re tak #ardzo day si we

znaki &zymianom wyco5uj2cym si wraz z ulianem spod Ktezy5ontu. ak mona

wnioskowa z relacji Ammianusa arcellinusa niespodziewane pojawianie si cikoz#rojnej

konnicy perskiej #yo r(wnie istotnym czynnikiem jej sukcesu jak miad2cy atak. /ydaje

si e w przeciwiestwie do pancernej kawalerii partyjskiej czy c"iskiej z okresu Sui

asawira pole!ali na umiejtno)ci manewru i dynamice a w mniejszym stopniu na ciarze

uderzenia. ednocze)nie na polu #itwy penym pocisk(w szy#ko) pozwalaa utrudni

tra5ienie przy czym odpowiednio przy!otowane kropierze stanowiy zapewne wa)ciwy

kompromis pomidzy wa)ciwo)ciami oc"ronnymi a wytrzymao)ci2 i dynamik2BML. 'arwione

w kolory rod(w ozdo#ione ic" znakami stanowiy r(wnie wyra$ny znak uatwiaj2cy

identy5ikacje oddzia(w i dowodzenie. /ierzc"owce kt(re miay zosta podarowane

cesarzowi rzymskiemu ;aurikiosowi= miay #y cae okryte kropierzami z satyny

ozdo#ionymi zotem i peramiBME. >a pomoc 3usrX 0 miaa przyj) armia od kopyt do !(w

odziana w zieleBMI. >iezalenie czy zielone kropierze ukryway dodatkowe opancerzenie czy

nie jest to dow(d na korzystanie z tej 5ormy #ojowej ozdo#y i oc"rony w okresie

DNA.S. elikian81"ir


30/37

p($nosasanidzkim odziedziczonej dalej przez armie islamu sk2d element ten przejty zosta

do Vuropy. /spomniany wyej bargostv6n%e kan17nr(wnie m(!#y z zewn2trz wy!l2da

jak jedwa#ny kropierz.

* tekstylnyc" najpewniej elementac" rzdu koskie!o podzielonyc" podo#nie jak

p($niejsze )rodkowo8 i wsc"odnioazjatckie ladry lamelkowe na cz) napier)n2 i nazadni2

wspomina %"irs"manBMF. 1"o za#ytki przez nie!o przywoywane poc"odz2 z czas(w

ac"emenidzkic" Oarrok" uzna e podo#ne elementy #yy wci2 uywane za Sasanid(w.

III.>. Arkan. Posu!iwanie si arkanem ;gy6n%ni+6Eni+Or, kamand=BMG stanowio

konieczno) podczas wypasania ta#un(w. Pomimo i !odnym "erosa sposo#em ujarzmiania

koni #yo uycie wasnyc" r2k jak to zostao przedstawione w +ahnamepodczas przejcia

&ac"sza przez &ostami i wyo#raone r(wnie zostao na paterze kuszano8sasanidzkiej z

+wadca, mocuj2cym si z koniem wydaje si jednak e cz)ciej stosowan2 praktyk2 #yo

uywanie arkanu. /iadomo e arkan stanowi zar(wno #ro #ojow2 #d2c2 staym

elementem wyposaenia jazdy jak i my)liwsk2 o czym )wiadcz2 liczne za#ytki toreutyki

oraz 5ra!ment z?usraw ud -9dag !dzie tytuowy modzieniec pojma nim dwa lwyBMH. /)r(d

nic" znajduje si przedstawienie niezidenty5ikowane!o wyo#raone!o na piec"ot kr(la

c"wytaj2ce!o jedn2 ptl2 kilka ona!r(w.

ateriaem z jakie!o wykonywano arkany #ya ko$la sk(ra materia wytrzymay i

elastyczny. /oono je w specjalnyc" splotac" przymocowane do siodeBMN.

I?. 9e@nika jazdy konnej $ okresie sasanidzkim. 9renin+ i emojonalny

z$i)zek z!o$ieka z koniem.

azda konna pole!a przede wszystkim na komunikacji pomidzy je$d$cem i

wierzc"owcem. /szelka tec"nika jazdy stanowi metod stworzenia takie!o po2czenia.

etody #rutalne podo#nie jak i a!odne maj2 na celu przekonanie zwierzcia do

posuszestwa dziaania wedu! woli czowieka. / sytuacjac" ekstremalnyc" jak walka od

wa)ciwe!o zrozumienia komunikat(w zalee mo!o ycie wojownika. *d wierzc"owca

oczekiwano a#solutne!o posuszestwa c"o umiejtno) niewer#alne!o porozumienia jaka

zespalaa konne!o z je!o wierzc"owcem rodzia emocjonaln2 wi$ opisywan2 niekiedy przez

poet(w. 7wi2zek wojownika z rumakiem opisywany #y jak uczucie #liskie przyja$ni lu#

mio)ci.

BMF&.%"irs"man op.cit. s.DH8DDBMGA.9a55azoliA Gist of $erms for weapons and Armour in !estern 4iddle (ranian, ilk -oad Art and

Archaeology N Kamakura BDDE[DI s. BND BDIJ .7akeri op.cit. s.LBHBMH?usraw ud -9dagQBBN ;w:= *.. Runako


31/37

I?.1 9e@nika jazdy konnej. >iestety nie s2 znane szcze!(y tec"niczne "ippiki

sasanidzkiej. / przeciwiestwie do innyc" epok #rakuje podrcznik(w "ippicznyc" c"o

znane s2 przekazy jako#y podrczniki takowe istniay. 'y moe za!iny #y moe w

rzeczywisto)ci nie istniay w opartej na ustnej tradycji kulturze sasanidzkie!o 0ranu. oliwe

r(wnie e traktoway o czynno)ci naz#yt oczywistej kt(r2 kady ojciec zo#owi2zany #y

przekaza synowi. edyne $r(da jakie s2 dostpne to ikono!ra5ia i opisy zawarte w $r(dac"

"istorycznyc" czy poetyckic".

a= :osiad. Sztuka sasanidzka przedstawia je$d$c(w siedz2cyc" w

siodac" !#oko i pewnie. 'rak strzemion najpewniej wymusza pewn2 opart2 na sile n(!

pozycj. 1o prawda zar(wno ikono!ra5ia !recka #osporaska scytyjska i sarmacka oraz

od#ywaj2ce si jeszcze wsp(cze)nie sum#ajskiepasolawskazuj2 jak dynamiczny m(! #y

dosiad w sytuacji #raku strzemion i jak #ardzo pozwala na do) ener!iczn2 prac n(! jednak

wikszo) przedstawie sasanidzkic" ukazuje je$d$c(w w #ardzo sta#ilnym dosiadzie.

/yr(ni mona trzy pozycje n(!: wyprostowane w d( z wyci2!nitymi palcami za!ite

nieco w ty oplataj2ce #rzuc" konia oraz .cakiem z!ite poziomo do podoa - o#ecne

wy2cznie w dynamicznyc" scenac" dramatycznej walki

8 :osiad z palami skiero$anymi $ d!. >aturalnie do) trudno zrekonstruowa

5aktyczn2 pozycj oddan2 poprzez ukazanie niemal wyprostowanyc" n(! i st(p. ocno

z#udowane konie sasanidzkie o szerokic" korpusac" wymuszay wiksze z!icie kolan

trudno jednak powiedzie czy jednak o#ci2!nite palce mo!y#y oznacza oplecenie #rzuc"a

wierzc"owca tak e stopy przyle!ay do je!o ciaa przez co wydaway si skierowane w d(.

Stopy ukazane s2 co prawda jako wisz2ce pod #rzuc"ami rumak(w trudno w(wczas wyja)ni

c"arakterystyczny przeprost stopy. 'y moe ten rodzaj wyo#rae ukazywa intencjonalnie

!#oki dosiad z no!ami opuszczonymi w d( a sztywno wyci2!nite palce mo!y stanowi

wym(! estetyki. Pamita naley e ze swojej natury sztuka sasanidzka miaa c"arakter

kanoniczny i raz zaakceptowana stylizacja na#ieraa niezwykej trwao)ci. &az opracowany

sc"emat przedstawiania szcze!((w zmieniany #y wyj2tkowo niec"tnie. Postsasanidzkie

relie5y stiukowe z 1zal 'arc"an wydaj2 si przedstawia pierwsz2 z opisanyc" moliwo)ci.

'y moe stylizacja taka odnosia si do metody jazdy !dzie je$dziec mia no!i zwisaj2ce

lu$no natomiast w razie potrze#y ;7miana c"odu? *p(r przy uderzeniu? Potrze#a

zwikszenia nacisku - danie ydki?= m(! o#ejmowa #rzuc" wierzc"owca co oddawane

#yo jako wyci2!nicie stopy w d(.

8 :osiad z no+ami obejmuj)ymi korpus konia i nieo z+itymi kolanami.

Stylizacja ta wydaje si #ardziej realistyczna od poprzedniej jest jednak rzadziej spotykana.


32/37

7!icie kolan w prz(d c"o nadaje przedstawieniu wizualnie #ardziej dynamiczny c"arakter

mo!o#y spowodowa osa#ienie nacisku udami c"o #ez w2tpienia pozwalao#y na o#jcie

korpusu konia ca2 wewntrzna powierzc"ni2 no!i. / przypadku !dy na przedstawieniu

dostrzec mona jeden z przednic" ro!(w +ro!ate!o, sioda ujmuj2ce!o udo je$d$ca

przypuszcza mona e sama konstrukcja pozwalaa na rezy!nacj z mocne!o nacisku

udami. ona jednak przypuszcza e o#ie stylizacje odnosz2 si do jednakowe!o wiedzieli

ko!o atakowa ;o#ecnie su#y specjalne postpuj2 podo#nie wo2c wysokic" urzdnik(w w

konwoju skadaj2cym si z kilku identycznyc" samoc"od(w utrudniaj2c ewentualny atak

zamac"owca=. 7osta jednak rozpoznany dosiadu przy czym pierwsza #ya#y #ardziej

estetyzuj2ca a dru!a - realistyczna. /ydaje si jednak e w sytuacji jazdy #ez strzemion

5aktycznie moliwe #yy dwa dosiady i dwie pozycje n(!. /spomina ju o tym Kseno5ont

jednak o wiele istotniejsza w tym kontek)cie jest wzmianka "istorii Armeskiej !dzie su2cy

Sasanidom armeski odstpca usiowa unikn2 oso#iste!o udziau w walce poprzez u#ranie

w swoje kolory i nadanie swoic" znak(w kilku wojownikom przez co wro!owie nie poprzez

c"arakterystyczny dosiad - z no!ami zwisaj2cymi a nie o#ejmuj2cymi wierzc"owca.

omy)la si mona e prezentowa dosiad ukazywany pierwsz2 z wymienionyc" stylizacji.

8 :osiad z kolanami z+itymi i +oleniami r$nole+!ymi do po!doa. 9en rodzaj

uoenia je$d$ca przedstawiany na za#ytkac" toreutyki i wy2cznie w przypadkac" !dy ko

stawa d#a. Patera ze scen2 walki kuszansza"a 'a"rama z dzikami z Vrmitau ukazuje !o

niemal zsuwaj2ce!o si ze staj2ce!o d#a wierzc"owca trzymaj2ce!o si szyi konia lew2

rk2 a praw2 zadaj2ce!o cicie mieczem. >aturalnie moe #y to kolejny rodzaj stylizacji w

kanonicznej sztuce sasanidzkiej ale mona tu dostrzec tec"nik zac"owywania r(wnowa!i na

wierz!aj2cym koniu #ez strzemion c"o r(wnie do#rze moe to #y odsunicie no!i z

zasi!u atakuj2cyc" #estii.

#= 8o$odo$anie koniem. Pomimo #raku zac"owanyc" podrcznik(w je$dzieckic"

mona na podstawie ikono!ra5ii i $r(de literackic" dokona rekonstrukcji zasadniczyc"

prawide powodowania koniem w czasac" sasanidzkic". 7wraca uwa! 5akt e w wikszo)ci

przedstawie je$dziec nie trzyma wodzy. Przytaczaj2ca wikszo) przedstawie ukazuje

konne!o ucznika - strzelaj2ce!o w !alopie zar(wno przed jak i za sie#ie. 9rze#a jednak

zauway e w)r(d scen tzw. +kr(lewskie!o polowania, istniej2 przykady !dy my)liwy

uywa miecza lew2 rk2 trzymaj2c dru!ie zwierze lu# jednocze)nie uderzaj2c o5iar w e#

pi)ci2. / innyc" owca ukazany jest podczas polowania lassem[arkanem i trzyman2 o#ur2cz

lanc2. Sceny walki konnyc" wojownik(w c"o stosunkowo nieliczne i znane wy2cznie zrelie5(w skalnyc" ;r(wnie na postsasanidzkic" so!dyjskic" 5reskac" z Pendykentu


33/37

wojownicy ukazani s2 walcz2c konno trzymanymi o#ur2cz du!imi lancami c"o posiadaj2

ju strzemiona= r(wnie ukazuj2 je$d$c(w nie trzymaj2cyc" wodzy - wikszo) uderza

o#ur2cz du!2 lanc2 tymczasem ostatnia para walcz2cyc" na relie5ie z Oiruz#ad ukazuje

wojownik(w zaan!aowanyc" w konne zapasy - zwyciski perski modzieniec podczas

!alopu o#ejmuje lewym ramieniem szyj wro!a jak#y dusz2c !o przedramieniem praw2

rk2 kontroluj2c rami przeciwnika. >aturalnie adna z tyc" tec"nik nie jest moliwa do

wykonania trzymaj2c wodze. istrzem zapas(w konnyc" mia #y r(wnie &ustam kt(ry w

trakcie konnej walki #ez #roni mia wyrzuca przeciwnik(w w powietrze i na ziemi

za#ijaj2c ic" na miejscu. 7 dru!iej strony %rek Andreas z!odnie z przekazem Prokopiusza

tec"nikami zapa)niczymi za#i w konnyc" pojedynkac" trzec" Pers(w. /yczyny takie nie s2

moliwe z jednoczesnym kontrolowaniem wodzy.

9rze#a jednak doda e cz) przedstawie ukazuje owc lu# wojownika

trzymaj2ce!o wodze stanowi2 one jednak zdecydowan2 mniejszo) i ukazuj2 je$d$c(w

podczas parady[ceremonii lu# w sytuacji krytycznej jak na przykad pokonani wro!owie

sza"insza"(w na relie5ac" z >akZ e &ostam al#o podczas miotania oszczepami.

Ui#aniusz opisuj2c wyszkolenie armii Szapura pisze e konie jazdy #yy

wytrenowane a#y rea!owa na komendy !osowe #y je$d$cy mo!li walczy o#iema rkami

#ez konieczno)ci kontrolowania wodzy. 'y moe przekaz retora nie jest )cisy - !os nie

wydaje si nienajlepszym medium w zamcie #itwy zatem przypuszcza mona e Persowie

powodowali swoimi komi no!ami i #iodrami #y moe z dodatkowym uyciem !osu.

Stosowanie metalowyc" masek lu# kolczoc" czepc(w c"roni2cyc" twarz czynio !os

dodatkowo nieskutecznym na polu walki. ednocze)nie pamita trze#a e konna walka

wyma!aa od je$d$ca !watownyc" ruc"(w caym ciaem - poza wspomnianymi relie5ami i

opisami walk z +ahname;kt(ra wszak spisana zostaa dopiero w 30 wieku st2d z pewno)ci2

przynosi przemieszane realia przedislamskie i islamskie= odnale$ mona opis konnej walki

w(czniami w )rednioperskim tek)cie ?usraw ud -9dag !dzie tytuowy +pa$, c"wal2c si

sw2 umiejtno)ci2 walki wspomina uniki zwody c"owanie si za kosk2 szyjBMD- tec"niki

kt(ryc" ilustracj2 mo!a#y #y patera z kuszansza"em 'a"ramem. 0nny pe"lewijski tekst

5yadg6r 7 8ar9r6nm(wi o umiejtno)ci o#rony na koniu su!eruj2c e unikanie cios(w w

siodle #yo najtrudniejszym elementem walki kawaleryjskiejBBM. /ydaje si to #ardzo

prawdopodo#ne !dy wykonywanie !watownyc" ruc"(w ciaem w sytuacji #raku

BMD?usraw ud -9dagQBB8BL ;w:= *.. Runako


34/37

strzemion i niemal odrzuconyc" wodzy musiao komplikowa komunikacj midzy

czowiekiem a zwierzciem.

/ydaje si e dla Ui#aniusza kt(ry wszak #y "umanist2 a nie je$d$cem8onierzem

jazda #ez uycia wodzy wydawaa si nie do pomy)lenia inaczej ni na skutek tresury

zwierz2t na podo#iestwo tresury cyrkowej. /arto doda e Partowie - poprzednicy

Sasanid(w - znani #yli midzy innymi ze sztuki ujedania koni oraz tresowanyc"

+tacz2cyc" koni,. +9acz2ce konie, pojawiy si w 1"inac" epoki 9an! dynastii naj#ardziej

c"y#a w caej "istorii Pastwa Wrodka otwartej na wpywy zewntrzne kultura te!o okresu

c"arakteryzuje si adaptacj2 licznyc" element(w iraskic". >iewykluczone e tresura koni

#ya jednym z nic".

ona wnioskowa e znani ze )wietnej tresury koni Persowie potra5ili przede

wszystkim trenowa je do walki. /ydaje si e wodze stanowiy ostatni #odziec z jakie!o

korzystano. ednocze)nie cikie i surowe kiezna zapewniay posuszestwo koni. 0stniej2

przykady z czas(w p($niejszyc" na to e konie #ez munsztuk(w wykazyway si

nieposuszestwem i ule!ay w niepo2danyc" momentac" instynktowi

samozac"owawczemu podczas !dy po naoeniu munsztuk(w wykonyway zadanieBBB.

>ajistotniejszym czynnikiem #y jednak zapewne wytrway indywidualny trenin! oraz

wa)ciwa selekcja zwierz2t dla wojownik(w.

/ przeciwiestwie do %rek(w epoki "ellenizmu i do &zymian Persowie epoki

sasanidzkiej nie uywali ostr(!. Stosowali jednak #aty ;aspOn, atar asp atar, atar 7 asp,

t6+6nag=%kt(re wspominaj2 )rednioperskie $r(da pisaneBBL. >ie ma jednak ani zac"owanyc"

e!zemplarzy ani ikono!ra5ii takic" #at(w z okresu sasanidzkie!o. ona jednak doda e

#aty 8 na"ajki pojawiaj2 si na wyposaeniu kr(l(w indosakijskic" ukazanyc" jako

cikoz#rojni je$d$cy w za#ytkac" numizmatyki. est to naturalnie do) odle!a analo!ie

c"o reprezentuje podo#n2 tradycj "ippiczn2 zwi2zan2 z 0raczykami /ielkie!o Stepu -

tradycj kt(r2 Sasanidzi przejli po swoic" przodkac" Arsakidac". >a o#rzeu patery z

rzekomym przedstawieniem +tryum5u ionizosa, widniej2 dwa skrzydlate putta z

przedmiotem kt(ry najpewniej jest #atem - na"ajem z du!im sztywnym trzonkiem do

kt(re!o przymocowano rzemie ;kt(ry 5aktycznie m(!#y stanowi pomoc w !rze w polo=.

/ wyo#raeniu tym #rakuje jednak zwi2zku o#iektu z koniem co sprawia e mona !o

postrze!a jako #at na woy lu# nawet proc z drzewcem.

BBBPonownie dzikuj dr../ielcowi za podzielenie si powysz2 in5ormacj2BBLA.9a55azoliA Gist of $erms for weapons and Armour in !estern 4iddle (ranian, ilk -oad Art and

Archaeology N Kamakura BDDE[DI s. BNH BDEJ wzmiankowany jest na przykad zakaz poma!ania so#ie #atempodczas !ry w polo patrz: 1.A. 0nostrance


35/37

I?.-. 9renin+ i emojonalny z$i)zek z!o$ieka z koniem. Ponownie wo#ec #raku

podrcznik(w naley si odwoa do ikono!ra5ii i literatury piknej. ako) trenin!u zar(wno

koni jak i je$d$c(w podkre)lona zostaa wyej. 'ior2c pod uwa! przykad &ac"sza

stwierdzi mona e konie #yy wy#ierane spo)r(d ta#unu w wieku trzec" lat i ujedane.

omy)la si mona e zaledwie niewielki odsetek koni #y wy#ierany na konie #ojowe a

spo)r(d wy#ranyc" jeszcze mniejszy odsetek z sukcesem koczy trenin!. /ydaje si e

wierzc"owce selekcjonowano dalej do wykonywania poszcze!(lnyc" zada taktycznyc". la

przykadu do udziau w zasadzkac" miano uywa oso#nik(w o kt(ryc" wiedziano e nie

#d2 re parska czy si psoci odwrotnie podczas nocnyc" atak(w jedn2 z metod

przeraania wro!a #yo sianie paniki i de5etyzmu przez wojownik(w na koniac" ro#i2cyc"

mn(stwo "aasuBBE. @miejtno) tresury rozci2!nita do kontroli parskania i renia miaa #y

wedu! retora Adriana znana PartomBBI.

/ikszo) wojownik(w od#ywaa trenin! samodzielnie we wasnyc" wo)ciac"

podo#nie jak )redniowieczni rycerze stawiaj2c si jednak re!ularnie na prze!l2dy.

Spoczywaa na nic" odpowiedzialno) za jako) uz#rojenia i wierzc"owc(w. Pomimo re5orm

3usrX 0 pozwalaj2cyc" na s5inansowanie i stworzenie armii niezalenej od zaci2!u

5eudalne!o dawny system rekrutacji wci2 dominowa. Przypuszcza zatem naley e

umiejtno)ci indywidualne i w mniejszyc" oddziaac" wiczono w siedzi#ac" rod(w podczas

!dy skoordynowane operowanie cayc" "u5c(w trenowano podczas od#ywanyc" raz na

cztery miesi2ce pod okiem wa)ciwe!o urzdnika prze!l2d(wBBF. 9a metoda po)wiadczona

jest co prawda dopiero dla czas(w 3usrX 0 c"o i wcze)niej wojownicy musieli wiczy

manewry duymi !rupami w szykac". System taki przekazuj2cy znajomo) sztuki wojennej z

pokolenia na pokolenie #y nader konserwatywny i niec"tny nowinkom tec"nicznym czy

taktycznym. ednocze)nie poniewa konie stanowiy wasno) je$d$c(w istotn2 cz) ic"

maj2tku o#darzane #yy wyj2tkow2 atencj2.

Stay czterotysiczny oddzia jazdyBBG #d2cy rodzajem stray przy#ocznej ale te i

zapewne akademii wojskowej dla modziec(w z wysokic" rod(w ;lu# koszarami

zakadnik(w= nazywany put7b6n podle!a musia nieco innym zasadomBBH. /ierzc"owce

kr(lewskie "odowano w centralnyc" stadninac" a na dworze istnia urz2d !(wne!o

BBE1.A. 0nostranceew ork LMMM s. BI

BBG/ czasac" 3usrX 00 oddzia ten mia mie GMMM wojownik(w patrz: .7akeri op.cit. s.BNBBBH)arnamak e Ardair e &apakan wedu!:Ksi!a czyn(w Ardaszyra syna Papaka tum 9. %acek Krak(wLMMG 04 s.LN 30 s.FH


36/37

koniusze!o 8 aswarbedE6Fwarbed odpowiedzialne!o za konie wadcy i dworu w tym

najpewniej konie !wardii. Ksi!owo)ci2 kr(lewskic" stajen zajmowa si 6Fwar%6m6r%dib7r

natomiast od strony zdrowotnej wierzc"owc(w do!l2da naczelny weterynarz pastwa -stOr%

bi+ik>>. *ddzia ten od#ywa trenin!i pod okiem dworskic" instruktor(w. omy)la si

mona e po zakoczeniu su#y a#solwenci +dworskiej akademii, zapewniali #ardziej

"omo!eniczny ksztat wyszkolenia w siedzi#ac" wasnyc" rod(w. Podo#n2 midzy innymi

5unkcj m(! mie o#yczaj wyc"owywania c"opc(w na dworac" o#cyc" rod(w. Poza

stwarzaniem wizi emocjonalnyc" midzy przedstawicielami r(nyc" rodzin oraz

rozproszeniem mskic" czonk(w co mo!o#y zapo#iec cakowitemu zniszczeniu klanu

procedura ta zapo#iec #y mo!a nadmiernej re!ionalizacji tradycji wojennej i je$dzieckiej

oraz przyswajanie stopniowe nowo)ci. 7 jednej strony struktura rodowa nie dopuszczaa do

rewolucyjnej zmiany ;umiejtno)ci u)wicone #ojowymi sukcesami przodk(w zyskiway

przymioty sacrum= ale wymiana c"opc(w pomidzy rodami oraz su#a modziec(w w

nadwornym oddziale jazdy pozwalay na stopniowe wprowadzanie zmian. imo to armi

persk2 ;jak i cae spoeczestwo= cec"owa znacz2cy konserwatyzm. >awet odej)cie od siode

+ro!atyc", na rzecz siode z kami odczytywa mona jako rezy!nacj z jedne!o ze

stosowanyc" typ(w a nie 5aktyczn2 zmian.

0stotn2 5unkcj w trenin!u je$d$c(w peniy !ry konne w tym polo ;Ow9g6n=BBDoraz

polowania. 9o ostatnie stanowie ulu#ion2 rozrywk kr(l(w i monowadc(w perskic" od

czas(w ac"emenidzkic" praktycznie do kadarskic"BLM. @czestnictwo w !rac" stanowio

o#owi2zek kade!o dworzanina a w czasac" partyjskic" #rak zamiowania do polowa

stanowio jeden z dowod(w nieakceptowalnej romanizacji wadcy a skutkiem te!o je!o

odrzucenie. 9ymczasem kr(l yj2cy w stepie dziki ukowi i rumakowi znajdowa apro#at

monowadc(w. io)nikiem stepowyc" po)ci!(w za zwierzyn2 #y &ostam na mar!inesie

mona przypomnie je!o potomka z !ruziskie!o eposu - 9ariela.

BBNA.S.S"a"#aziAsb, i.(n &re%(slamic (ranJ A.9a5azzoli5Fwarbed w: V.ars"ater ;red.=#ncyclopaedia(ranica dostpna nawww.iranica.comBBD)arnamak e Ardair e &apakan wedu!: Ksi!a 1zyn(w Ardaszyra 00 s. BD LBJ?usraw ud -9dagQBL ;w:=*.. Runako


37/37

'ior2c pod uwa! )wiadectwo +ahnames2dzi mona e konie #ojowe szkolono do

samodzielnej walki zapewne podo#nie jak wierzc"owce jazdy p($norenesansowej.

*czekiwano od nic" aktywne!o szkodzenia koniom przeciwnika a take ostrze!ania przed

niespostrzeonym atakiem. &ac"sz mia samodzielnie za#i lwa ;za co zosta skarcony jako

e wyrczy czowieka w pracy #o"atera= p($niej ostrze!a swe!o pana przed wypezaj2cym

smokiem ;cze!o o may wos nie przepaci yciem !dy smok ukrywa si zanim #o"ater

zdoa ockn2 si ze snu=.

/sp(lny indywidualny trenin! od wczesnej modo)ci zwierzcia a niekiedy i

mczyzny owocowa siln2 emocjonalna wizi2. 7 pewno)ci2 elementem tej wizi ze strony

czowieka #ya )wiadomo) warto)ci #ojowe!o rumaka wynikaj2ca ze skrupulatnej selekcji a

potem wytrwae!o trenin!u. >aj#ardziej znanym przykadem #dzie tu naturalnie zwi2zek

&ostama i &ac"sza Si

O Hippice Perskiej Okresu Sasanidzkiego - Kopia

Documents

Transcript of O Hippice Perskiej Okresu Sasanidzkiego - Kopia