1

NA GRZYBY…..

Tegoroczny sezon grzybowy zaczyna nabierać tempa. Nasze miasto Szczecinek otoczone jest przez piękne i duże obszary leśne, obfitujące w liczne gatunki grzybów dlatego też, warto im poświęcić słów kilka. Zbieranie grzybów w naszym kraju było i jest bardzo popularne, a spożywanie ich jest tradycyjnym zwyczajem żywieniowym polskiego społeczeństwa. W przeszłości istniały zwyczaje związane z grupowym zbieraniem grzybów, których literacki obraz występuje w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Grzybiarstwo jest też źródłem zarobku przede wszystkim dla ludności mieszkającej w pobliżu terenów leśnych. Jednak w zdecydowanej większości wyprawa na grzyby jest podyktowana chęcią zebrania grzybów na własne potrzeby.

Pojawienie się w okresie letnim i jesiennym dużej ilości grzybów jest ściśle uzależnione od dostępnej w podłożu wilgoci, opadów, temperatury i wilgotności powietrza. Szybki wzrost grzybów wymaga ciepła i utrzymującego się przez kilka dni wilgotnego podłoża co przy deszczowym lecie może być powodem dużo wcześniejszego obfitego wysypu grzybów już na przełomie czerwca i lipca.

Występujące w naszych lasach i naszych łąkach grzyby możemy podzielić na różne sposoby. Najprostszym z punktu widzenia wyglądu grzyba i tego jak go widzimy jest podział na:

− grzyby rurkowe - to takie, które na spodniej stronie kapelusza maja rurkowaty hymenofor popularnie zwany gąbką. U niektórych gatunków mogą mieć kolor biały, oliwkowy, żółty czy ceglasty. Do tej grupy należą zarówno grzyby jadalne np.: prawdziwki, podgrzybki, maślaki, kozaki jak i grzyby niejadalne takie jak goryczak żółciowy czy wręcz grzyby trujące takie jak borowik szatański

− grzyby blaszkowe - to takie, które na spodniej stronie kapelusza maja blaszkowy hymenofor. Do tej grupy należy wiele poszukiwanych grzybów jadalnych takich jak pieczarka, czubajka, kania, płachetka kołpakowata, gąska zielonka czy mleczaj rydz lecz należą do tej grupy również najbardziej trujące gatunki grzybów jak muchomor sromotnikowy, muchomor jadowity, muchomor czerwony, zasłonak rudy czy grzyby z gatunku strzepiaków

− grzyby listewkowate - to takie które na spodniej stronie kapelusza maja najczęściej zrośnięte, widlaste listewki tego samego koloru co kapelusz. Do tej grupy należą jadalne smaczne grzyby jak pieprznik jadalny czyli popularnie znana kurka oraz lejkowiec dęty.

Ze względu na budowę są jeszcze grzyby maczugowate, purchawkowate, miseczkowate, kolczaste ale że do tych grup należą w zdecydowanej większości grzyby, które nie interesują nas z punktu widzenia zbieracza grzybów jadalnych nie będziemy ich opisywać. Ważnym elementem rozpoznawczym szczególnie w przypadku grzybów blaszkowych jest obecność na trzonie grzyba pierścienia, który jest pozostałością osłony częściowej, która ochrania w młodości hymenofor grzyba. Jeżeli kapelusz nadal rośnie, połączenie z jego krawędzią rozrywa się a pierścień z reguły pozostaje, w typowy sposób zwisając z trzonu. Pierścień jest charakterystyczną cechą przy rozpoznawaniu grzybów. Nierzadko pierścień może w trakcie rozwoju grzyba pod wpływem różnych czynników (susza, zbyt wyrośnięty grzyb) odpaść lub pozostać tylko na brzegu kapelusza. Może to powodować niebezpieczne pomyłki przy identyfikacji grzybów. Na przykład u śmiertelnie trującego muchomora sromotnikowego podobnie jak i u pozostałych muchomorów pierścień jest nieruchomy i trwale przyrośnięty do trzonu i czasami gdy się dobrze przyjrzeć możemy na nim zobaczyć bruzdkowanie a na przykład u kani pierścień jest ruchomy najczęściej nie jest zrośnięty z trzonem. Inną bardzo charakterystyczną cechą odróżniająca muchomory od na przykład kani czy pieczarek jest wyrastanie trzonu grzyba z kielichowato otwartej lub przylegającej pochwy podczas gdy trzon pieczarki lub kani wyrasta bezpośrednio z ziemi nie jest otoczony resztkami osłony. Dokładne

2

zwracanie uwagi na właściwości budowy pomaga uniknąć zatruć muchomorami. Tylko badanie wszystkich poszczególnych cech przy oznaczaniu grzybów może ustrzec przed pomyłkami. W okresie lata i jesieni najczęściej masowo pojawiają się jadalne i smaczne grzyby takie jak: 1. Pieprznik jadalny smaczny grzyb jadalny, znany zdecydowanie częściej pod nazwą kurki,

lisiczki czy też liszki,

(fot. Olaras) Kapelusz 10-100(120) mm; żółty, jasnożółty do pomarańczowożółtego; kapelusz początkowo jest guzkowaty, później wypukły z podwiniętym brzegiem a u starszych okazów rozpostarty, wreszcie niemal lejkowaty; brzeg z wiekiem falisty, klapowany; powierzchnia kapelusza gładka, matowa. Listewki barwy kapelusza, wyraźnie wykształcone, grube, nieregularnie widlasto rozgałęzione, często poprzecznie ze sobą połączone - jest to szczególnie widoczne u starych egzemplarzach; daleko zbiegające na trzon. Trzon barwy kapelusza lecz nieco jaśniejszy; 30-70 x 7-20 mm, o podstawie zwężonej, wyżej szeroki i płynnie przechodzący w kapelusz, często wygięty; pełny, twardy. Miąższ biały do bladożółtego; zwarty, łamliwy, w trzonie włóknisty. Zapach miły, owocowy, korzenny, może przypominać pieprz. Smak łagodny, kwaskowaty do ostrawego. Bardzo pospolity gatunek. Owocniki wyrastają na ziemi, w grupach i szeregach w różnego typu lasach w górach i na nizinach, od czerwca do października, przy czym obficie już na początku sezonu. Szczególnie często spotyka się je na piaszczystych, kwaśnych glebach. Jadalny. Jeden z najlepszych grzybów w Polskich lasach. Bardzo smaczny, o specyficznym aromacie i wyczuwalnym po chwili lekko ostrym posmaku. Przyjemnie się zbiera, bo są to ładne grzyby i jedynie sporadycznie stare egzemplarze mają "robaki".

3

2. Borowiki inaczej zwane prawdziwkami

Borowik usiatkowany (fot. Zenit)

Borowiki to kapeluszowe grzyby rurkowe. Owocniki zwykle są duże, masywne, często z maczugowato rozszerzonym trzonem (szczególnie u młodych egzemplarzy). Powierzchnia trzonu zwykle pokryta jest siateczką lub ziarenkami. Owocnik w zależności od gatunku różnie zabarwiony, także w jaskrawych odcieniach czerwieni i żółci. Są wśród nich gatunki jadalne, niejadalne i trujące na surowo. Z punktu widzenia grzybiarzy dzielimy je na dwie grupy: prawdziwki i "kolorowe borowiki". Prawdziwek to potoczna nazwa obejmująca kilka gatunków borowików. Wszystkie one charakteryzują się brązowym kapeluszem, rurkami początkowo białymi, z wiekiem oliwkowożółtymi, trzon mają pokryty siateczką. Miąższ jest zwarty, biały i niezmienny. Do grupy tej należą borowik szlachetny, borowik sosnowy, borowik usiatkowany

Borowik szlachetny

4

Kolorowe borowiki - bo część tych gatunków borowików ma pory dojrzałych owocników czerwone lub pomarańczowe, miąższ wielu po przecięciu lub uszkodzeniu mocno sinieje albo barwa kapelusza nie jest brązowa jak u prawdziwków. Do grupy tej możemy zaliczyć borowika ceglastoporego, borowika ponurego czy borowika szatańskiego.

Borowik ceglastopory (fot. W.Kulik) Borowik ceglastopory (fot. W.Kulik) Borowiki czy zwane inaczej prawdziwki możemy zbierać od czerwca do jesieni z krótka przerwą w czasie lata i w zależności od gatunku możemy ich szukać w lasach iglastych często pod świerkami tak jak borowika szlachetnego lub w lasach liściastych głównie pod dębami i bukami jak borowika usiatkowanego czy tez borowika ceglastoporego. Borowik szlachetny, borowik usiatkowany jak i inne borowiki poza wyjątkami należą do najlepszych i najsmaczniejszych grzybów jadalnych lecz wśród nich tez występują borowiki niejadalne tak jak borowik grubotrzonowy, który zjedzony na surowo może wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe lub trujące jak borowik szatański, który wywołuje bardzo silne zaburzenia pokarmowe. Trujące borowiki grubotrzonowe i borowik szatańskie dość łatwo odróżnić od pozostałych jadalnych borowików. Przede wszystkim po zabarwieniu kapelusza oraz zabarwieniu trzonu. Zarówno borowik grubotrzonowy jak i szatański mają kapelusze zabarwione na kolor jasnoszary, szarożółty czy szarobiały natomiast trzon obu tych borowików jest brzuchowaty, gruby. Borowik grubotrzonowy ma trzon w górnej części jasnożółty z czerwonym rysunkiem siatki. W dolnej części ma zazwyczaj kolor jasnokarminowoczerwony. Natomiast borowik szatański u młodych osobników ma trzon żółtawy, później w części środkowej z karminowoczerwonym odcieniem, w dolnej części ma rysunek żółtej siateczki. Borowik szatański jest rzadkim grzybem i jest pod ochroną.

5

3. Podgrzybek brunatny

Podgrzybek brunatny

Owocnik zbudowany z trzonu i kapelusza. Hymenofor rurkowy. Barwy od żółtawej do oliwkowej. Pory dosyć szerokie. Kapelusze przeważnie suche i zamszowe, nawet w czasie wilgotnej pogody. Trzony wysmukłe, wąskie i cylindryczne, rzadziej zgrubiałe w środkowej części. Brak pierścienia. Jego powierzchnia jest kropkowana lub płatkowata. Podgrzybki to rodzaj pokrewny borowikom i czasem do nich włączany. Owocniki są zwykle drobniejsze i bez pękatych trzonów. Występuje od czerwca do listopada w lasach iglastych pod sosnami i świerkami. Niekiedy rośnie pod bukami i dębami. Wszystkie podgrzybki to chętnie zbierane grzyby jadalne. 4. Koźlarze,

Koźlarz babka Koźlarz czerwony Grzyby naziemne o średnich lub dużych owocnikach. Kapelusz omszony lub gładki, od barwy białawej po różne odcienie brązu, żółci, czerwieni do prawie czarnej. Trzon stosunkowo długi, bez osłony, włóknisty, szorstki, z zadziorkami; te ciemniejsze od początku lub takie stają się z wiekiem. Pory drobne okrągławe, białawe, szarobrązowe, rzadziej żółtawe. Miąższ często

6

zmienia zabarwienie po przecięciu: czerwienieje, czernieje, błękitnieje, choć nie dotyczy to najpospolitszych gatunków. Koźlarz babka i koźlarz czerwony wraz ze wszystkim swoimi odmianami rośnie od czerwca do października i jako grzyby mikoryzowe są ściśle związane z określonymi gatunkami drzew liściastych i iglastych. Najczęściej można je znaleźć pod brzozami. Niegdyś wyróżniano ledwie kilka gatunków zbiorowych wśród koźlarzy. Obecnie wyróżnia się kilkanaście do kilkudziesięciu drobnych gatunków. Wszystkie gatunki koźlarzy są jadalne - trzony zwykle się odrzuca bo są bardzo łykowate. Koźlarze choć bez aromatu to jako jeden ze składników grzybów na gęsto mogą być przyjemne. 5. Maślaki – zwyczajny, pstry, żółty

Maślak zwyczajny Grzyby średniej wielkości. Kapelusz u większości gatunków silnie śluzowaty, w czasie suszy błyszczący; u części gatunków gładki lub aksamitny. Skórka zwykle łatwo oddziela się od miąższu kapelusza. Trzon równogruby, u części gatunków z pierścieniem; pełny. U części gatunków z ziarenkami na powierzchni, u innych gładki. Pory żółte, pomarańczowe lub oliwkowe. Miąższ zwykle miękki; niezmienny lub jedynie słabo niebieszczejący lub różowiejący. Wyrastają na ziemi, rzadko na zmurszałym drewnie, w lasach lub na ich skraju. Wszystkie maślaki to grzyby mikoryzowe, każdy z gatunków jest związany ściśle z określonym, jednym, gatunkiem lub z kilkoma bardzo blisko spokrewnionymi gatunkami drzew iglastych. Większość gatunków maślaków ma lepką powierzchnię kapelusza, u części występuje też pierścień – cecha istotna przy określaniu gatunku. Wszystkie maślaki są też jadalne i chętnie spożywane jako duszone lub w marynacie. Ściąganie skórki z kapelusza ułatwia oczyszczenie owocników. Kilka gatunków pospolitych jest chętnie zbieranych np. rosnące pod sosnami brązowe maślaki zwyczajne, maślak pstry czy zawsze stowarzyszony z modrzewiem maślak żółty. Jeden z bardziej pospolitych maślaków maślak sitarz wyrastający masowo zwłaszcza w młodnikach sosnowych, nie jest wart większej uwagi z powodu łykowatego miąższu. Owocniki maślaków można znaleźć od czerwca do listopada.

7

6. Czubajka kania.

Owocniki kani są duże, o długim wysmukłym trzonie. Kapelusz jasnobrązowy; 100 - 250(300) mm średnicy; początkowo kulisty lub jajowaty, na długim trzonie, potem wypukły do rozpostartego z garbkiem w centrum; powierzchnia kapelusza sucha, szybko pęka na duże, grube włóknisto-wełnisto-strzępiaste, jasnobrązowe do płowych, umieszczone koncentrycznie, łuski, mniejsze ku brzegowi kapelusza; środek nie popękany, ciemniejszy, brązowy.

Blaszki białe, ostrze w wiekiem może brązowieć; miękkie i kruche; szerokie (10-20 mm); gęste; wolne, bardzo wyraźnie oddzielone od trzonu. Trzon początkowo jednolicie brunatny, szybko charakterystycznie spękany koncentrycznie-zygzakowatymi pęknięciami na duże łuski z jasnym miąższem widocznym w spękaniach; cylindryczny, bardzo długi, smukły, podstawa bulwiasta obrośnięta białawą grzybnią; pusty. Pierścień wyraźny, podwójny, grubobłoniasty, górna powierzchnia białokosmkowa, dolna brązowawa; przesuwalny. Miąższ w kapeluszu biały, miękki, w kapeluszu u dojrzałych okazów watowaty; w trzonie zdrewniały, włóknisty, łykowaty; niezmienny; smak łagodny, orzechowy; zapach charakterystyczny, wyraźny, przyjemny słodkawo-aromatyczny. Czubajkę kanię możemy spotkać od lipca do października, rośnie w przerzedzonych lasach, zwłaszcza liściastych oraz na ich obrzeżach. Należy do najlepszych i najbardziej aromatycznych grzybów jadalnych.

8

Późna jesień nie oznacza końca sezonu grzybowego w naszych lasach, zmienia się skład gatunkowy znajdowanych grzybów. Jest to okres związany z obfitym występowaniem takich grzybów jak: 7. Gąska zielonka zwana tez zielonką, gąską żółtą czy też prośnianką,

(fot. Darek Karasiński)

Kapelusz żółtozielonkawy, może mieć oliwkowy, brązowy lub ochrowy odcień; powierzchnia włókienkowata, często popękana na brązowo-rude łuseczki, wilgotna lepka; 40-80(120) mm średnicy; młody półkulisty, potem rozpostarty, czasem z tępym garbkiem, brzeg początkowo podwinięty, z wiekiem pofalowany, miąższ w kapeluszu gruby. Blaszki siarkowożółte; wąsko przyrośnięte lub wykrojone ząbkiem, gęste.

Trzon zazwyczaj prawie cały zagłębiony w podłożu; jaśniejszy od kapelusza, jasnożółty; walcowaty; powierzchnia gładka lub z kosmkami; pełny. Miąższ białawy do bladożółtego, niezmienny; zwarty; smak łagodny; zapach świeżej mąki.

Gatunek pospolity. Owocniki wyrastają pojedynczo lub w grupach od września do późnej jesieni, ze szczytem owocowania po pierwszych przymrozkach. Zwykle w lasach iglastych, zwłaszcza pod sosnami, na piasku. Smaczny grzyb jadalny.

8. Opieńka miodowa

(fot. Zenit)

9

Kapelusz ochrowobrązowy, miodowobrązowy do czerwonobrązowego, oliwkowobrązowy; 30-100 mm średnicy; początkowo półkulisty, potem wypukły, do rozpostartego, często z tępym garbkiem; powierzchnia kapelusza nie jest lepka, z łuseczkami, dającymi się zetrzeć, z wiekiem może być nagi; brzeg słabo prążkowany. Blaszki młode - kremowe, z wiekiem ciemnieją, plamiste i brązowawe; średnio gęste, przyrośnięte i nieco zbiegające na trzon. Trzon cielistobrązowy, u podstawy czasem żółtawy; równogruby, powyginany, u podstawy może być zgrubiały lub wrzecionowaty; powierzchnia gładka, z kłaczkami lub włókienkami, pierścień zwykle wyraźny i dość trwały, błonkowaty lub włókienkowaty, białawy, brązowiejący, od spodu często z żółtymi lub brązowymi -łuseczkami. Opieńki często tworzą charakterystyczne grube, mocne brązowo-czarne sznury grzybni rozwijające się pod korą i w glebie; gdy kora odpadnie, są one dobrze widoczne.

Miąższ brązowawy, białawy, niezmienny; w trzonie włóknisty i twardy. Zapach słaby lub wyraźny, specyficzny, raczej grzybowy, podczas gotowania specyficzny, silny, nieco drażniący. Smak łagodny po chwili nieco gorzki i cierpki. Kto pożuje przez dłuższy czas kawałek surowej opieńki, odczuwa osobliwy, mydlany, drapiący smak - bardzo nieprzyjemny - jest to charakterystyczna cecha opieńki miodowej.

Bardzo pospolita. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, ze szczytem owocowania jesienią, zwykle w gęstych wiązkach, rzadko pojedynczo, na drewnie lub w pobliżu drzew liściastych i iglastych. Jest to saprotrof lub słaby pasożyt atakujący osłabione drzewa uprawiane na nieodpowiednich dla nich siedliskach.

9. Płachetka kołpakowata zwaną też niemką, turkiem czy też kołpakiem.

(fot. Darek Karasiński)

Kapelusz słomkowy, ochrowożółtawy, żółtobrązowy, młody z fioletowawym nalotem; 60-100(120) mm średnicy, młody dzwonkowaty, potem wypukły, w końcu rozpostarty z garbkiem; powierzchnia często promieniście pomarszczona, matowa; brzeg u starszych

10

egzemplarzy popękany. Blaszki jasne, początkowo blade, potem gliniastobrązowe do rdzawoochrowych (cynamonowobrązowych); gęste, przyrośnięte do trzonu do zbiegających ząbkiem; ostrze karbowane. Trzon - brudnobiaławy; z wąskim, błoniastym pierścieniem, często postrzępionym lub zanikający; powierzchnia nad pierścieniem z nalotem, poniżej pierścienia jedwabisty, długowłóknisty, pełny. Miąższ białawy, marmurkowaty, o przyjemnym zapachu i łagodnym smaku. Miejscami pospolity. Owocniki wyrastają w grupach, masowo, od sierpnia do października w lasach iglastych, na kwaśnych glebach, często w towarzystwie borówki czarnej. Rzadko spotyka się je w lasach liściastych. Jadalny, smaczny. Owocniki szybko są "zarobaczywione" tj. porażone przez larwy owadów, nawet młode egzemplarze, z uwagi jednak na masywność i masowe występowanie dość łatwo jest zebrać ilość pozwalającą na konsumpcję. Tradycyjnie zbierany w Polsce i znany pod różnymi, regionalnymi nazwami, np. turek, niemka, kołpak, podbołotuszka. Niestety oprócz smacznych grzybów jadalnych w naszych lasach i na łąkach rosną też grzyby niejadalne i trujące, których spożycie może w najlepszym wypadku grozić dolegliwościami gastrycznymi a w najgorszym może prowadzić do śmierci. Do takich grzybów należą między innymi: 10. Silnie trujący muchomor sromotnikowy często mylony w swej młodej postaci z pieczarką

lub czubajką kanią

Muchomor sromotnikowy dojrzały owocnik (fot. Darek Karasiński)

11

Muchomor sromotnikowy, młode owocniki (fot. Darek Karasiński)

Muchomor sromotnikowy, przekrój (fot. Darek Karasiński)

Kapelusz zielonawy w różnych odcieniach, jaśniejszy lub ciemniejszy, żółtawozielony, oliwkowozielonkawy, oliwkowobrązowy, silnie blednący i płowiejący z wiekiem, charakterystyczne są promieniście wrośnięte w skórkę kapelusza ciemniejsze włókienka, brzeg jaśniejszy; brzeg kapelusza nie prążkowany lub nieznacznie u starych egzemplarzy. Blaszki białe, z wiekiem kremowe, kremowozielonkawe; gęste; średnio szerokie; wolne. Trzon białawy z żółtawym lub zielonkawy odcieniem i zygzakowatymi wzorkami, powierzchnia w górnej części naga, ku podstawie nieco omszona, czasem z przylegającymi łuseczkami; nieco zwężający się ku górze; pełny, z wiekiem watowaty; podstawa, trzonu, zagłębiona w ziemi, bulwiasto zgrubiała i otoczona wyraźną, dobrze rozwiniętą, wysoką, odstającą, białą pochwą, podczas wyciągania z podłoża i u starych owocników pochwa może być uszkodzona i niewyraźna. Pierścień wyraźny, zwieszony; biały; gładki lub słabo bruzdowany, zwłaszcza u starszych owocników może nie być widoczny. Miąższ biały, pod skórką kapelusza słabo żółtozielony; niezmienny; w kapeluszu miękki, w trzonie twardy; zapach intensywny, zwłaszcza u dojrzałych osobników; słodkawy (podobny do zapachu sztucznego miodu); smak łagodny i słodkawy (lekko orzechowy) - nie przeprowadzać próby smakowej - ktoś już to zrobił za ciebie! Częsty. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, w lasach liściastych (pod dębami i bukami, może też współżyć z brzozą) i mieszanych, rzadziej w lasach iglastych (sosna). Lubi zasobne gleby Śmiertelnie truj ący. Dawką śmiertelną jest już jeden średni okaz, śmiercią może się skończyć zjedzenie ledwo 30 - 50 g grzyba. Trujący składnik, amanityna jest oligopeptydem. Powoduje uszkodzenia komórek. Przyczyną śmierci jest zazwyczaj niewydolność wątroby po jej uszkodzeniu. Trucizna nie jest rozkładana podczas przetwarzania (gotowania, smażenia, suszenia itd.). Najwięcej zatruć śmiertelnych i ciężkich przypada na ten gatunek grzyba.

12

Muchomor sromotnikowy można stosunkowo łatwo rozpoznać po zestawie charakterystycznych cech:

- zawsze jasnych blaszkach, pochwie u podstawy trzonu (tak wyciągać grzyba aby nie została w glebie!),

- zwykle dobrze zachowanym pierścieniu pod kapeluszem,

- słodkawym zapachu oraz białym wysypie zarodników.

Inne grzyby podobnej barwy nie mają tego zestawu cech!!!!!!!!

11. Niejadalny goryczak żółciowy - popularnie zwany szatanem

(fot. Olaras)

Kapelusz jasnobrązowy, płowobrązowy, szarobrązowy, matowy, zamszowaty, wilgotny słabo śluzowaty; 50-150(200) mm średnicy, początkowo półkulisty, potem wypukły i rozpostarty. Pory młode białe (szarobiałe), z wiekiem różowiejące, stare cielistobrązowe. Rurki tej samej barwy, długie na 10-20 mm, przy trzonie zatokowato wycięte, uszkodzone brązowieją. Trzon nieco jaśniejszy od kapelusza, oliwkowożółty do oliwkowobrązowego, z wyraźną, ciemniejszą, siateczką o dużych okach, zwykle na całym trzonie; stosunkowo smukły, równogruby do maczugowatego. Miąższ biały, niezmienny; młody twardy, potem gąbczasty; o bardzo gorzkim smaku, przyjemnym zapachu. Pospolity. Owocniki wyrastają od lata do jesieni, pojedynczo lub w grupach po kilka, pod sosnami, świerkami, na kwaśnych glebach. Niejadalny z powodu bardzo gorzkiego smaku. Trudno go mimowolnie zjeść w potrawie z uwagi na wyjątkowo gorzki smak. Gorzki smak nie zanika podczas suszenia ani podczas gotowania. Zwłaszcza gdy młody to jest łudząco podobny do prawdziwka lub do podgrzybka brunatnego, odróżnia się jednak od nich różowymi rurkami (co jest widoczne dopiero u dojrzałych owocników), ciemną wyraźną siateczką na trzonie (u borowika jest ona słabsza i głownie w górnej części trzonu) ale przede wszystkim bardzo gorzkim smakiem. W naszym rejonie geograficznym i klimatycznym największe bogactwo gatunków grzybów leśnych dojrzewa jednak w okresie jesiennym, od późnego lata do późnej jesieni. Okres od

13

września do końca października a często jeszcze w listopadzie jest w Polsce tradycyjnym sezonem grzybobrań. Jest to szczyt występowania między innymi takich grzybów jadalnych i chętnie przez grzybiarzy zbieranych jak:

Każdy rasowy grzybiarz, który wybiera się na grzybobranie wie, że grzybów nie należy zbierać ot tak sobie, wie że zbieranie grzybów to ogromna frajda i przyjemność, ale należy zachować pewne nienaruszalne zasady, dzięki którym będziemy mogli jeść potrawy z grzybów bez obaw o życie i zdrowie oraz, że w kolejnych sezonach grzybowych, grzybów będzie w bród. I tak:

1. Należy zbierać tylko te gatunki grzybów, które dobrze są nam znane. 2. Nie zbieramy grzybów bardzo młodych, starych i przejrzałych, a także gatunków,

których nie znamy. 3. Nie należy niszczyć żadnych grzybów, także trujących, ponieważ one są także

potrzebne w ekosystemie leśnym. 4. Grzyby należy zbierać całe poprzez wykręcenie z podłoża, a powstały po wykręceniu

dołek należy zasypać, ponieważ w ten sposób zabezpieczamy grzybnię. Zbieranie grzybów poprzez ułamanie trzonu lub obcięcie nożem dolnej jego części jest szkodliwe dla grzybni, a także utrudnia rozpoznanie wszystkich charakterystycznych cech grzyba, tak bardzo istotnych do określenia jego bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi.

5. Bezwzględnie grzyby należy zbierać do łubianek i przewiewnych koszyków, ponieważ w plastikowych nieprzewiewnych torebkach i siatkach grzyby łatwo ulegają zaparzeniu i zepsuciu.

6. Nie należy oceniać grzybów nam nieznanych na podstawie smaku, ponieważ – przykładowo – śmiertelnie trujący muchomor sromotnikowy ma smak łagodny, nie wyróżniający się niczym szczególnym.

7. Nie należy też wierzyć starym przesądom mówiącym o ciemnieniu cebuli lub czernieniu srebrnej łyżki, włożonych do potraw z grzybów, co miałoby świadczyć o tym, że jest ona sporządzona z gatunków grzybów niejadalnych czy trujących.

ZATRUCIA GRZYBAMI

Zatrucia grzybami są poważnym problemem epidemiologicznym, mimo że nie rozszerzają się w sposób ściśle epidemiologiczny, jak to bywa z durem czy czerwonką. Grzyby nie są przyczyną masowych zatruć (np. typu gronkowcowego), lecz należą raczej do grupy zatruć typowo rodzinnych, gdyż na jedno ognisko przypada zwykle od jednej do kilku osób. Zatrucia grzybami stanowią niewielki procent ogólnej liczby zatruć pokarmowych, lecz wysoki wskaźnik zapadalności i zgonów świadczą o niebezpieczeństwie, jakie przedstawiają grzyby trujące.

Istnieją różne metody klasyfikacji zatruć grzybami, lecz wszystkie za podstawę przyjmują ośrodek działania substancji toksycznych w organizmie ludzkim oraz okres utajenia, czyli czas, który upływa od spożycia grzybów do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Zatrucia z krótkim okresem utajenia (od 15 minut do 2 godzin) są na ogół mniej niebezpieczne dla życia od zatruć z długim okresem (powyżej 5 godzin lub nawet kilka dni), w których śmiertelność jest bardzo wysoka.

Wyróżnia się trzy zasadnicze typy zatruć pokarmowych grzybami: cytotropowe, neurotropowe i gastryczne.

Zatrucia cytotropowe. Zatrucia cytotropowe charakteryzują się przede wszystkim uszkodzeniem komórek narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek, serca itp. Objawy chorobowe występują po długim okresie utajenia, wynoszącym po spożyciu muchomora

14

sromotnikowego, wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjątkowo do 40 godzin), piestrzenicy kasztanowatej od 5 do 8 godzin; natomiast w przypadku spożycia zasłonaka rudego od 3 do 14 dni. Zatrucia cytotropowe bardzo często kończą się śmiercią; zanim bowiem wystąpią pierwsze objawy zatrucia, dochodzi do znacznego uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet, jak w przypadku spożycia muchomora sromotnikowego, do hemolizy krwi.

Zatrucia neurotropowe. Zatrucia neurotropowe cechuje ujemny wpływ na system nerwowy człowieka. Pierwsze objawy chorobowe występują po krótkim okresie utajenia, wynoszącym od 15 minut do 2 godzin. Ze względu na różne objawy kliniczne (tab. 2), zatrucia neurotropowe dzieli się na dwie grupy.

Pierwsza grupa charakteryzuje się zwolnieniem akcji serca, spadkiem tętna, zaburzeniem oddychania, uczuciem gorąca i silnym ślinotokiem. Objawy te wywołuje muskaryna, zawarta głównie w strzępniakach i niektórych lejkówkach, już po 15-30 minutach od spożycia grzybów. Druga grupa zatruć charakteryzuje się silnym podnieceniem nerwowym, aż do napadów szału i halucynacji oraz przyspieszeniem akcji serca. Objawy te powoduje substancja o działaniu psychotropowym zbliżona budową chemiczną do atropiny, zwana mikoatropiną (obecnie zidentyfikowana jako kwas ibotenowy, muscymol i muskozon) zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym. Okres utajenia objawów chorobowych wynosi około 2 godziny.

Zatrucia gastryczne. Zatrucia gastryczne charakteryzują się objawami ostrych nieżytów żołądkowo-jelitowych, jak bóle brzucha, wymioty, biegunka, czasami podwyższona temperatura. Następuje znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych. Objawy te występują od 2 do 5 godzin po spożyciu niektórych (uznanych za trujące) gołąbków i mleczajów, wieruszki zatokowatej, gąski tygrysowatej, borowika grubotrzonowego, tęgoskóra i innych gatunków spożytych szczególnie w stanie surowym. Substancjami toksycznymi są związki terpenowe i inne jeszcze nieznane związki organiczne.

W Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Szczecinku zorganizowane są w okresie jesiennym dyżury grzyboznawców, którzy w godzinach pracy Stacji czyli od 7:30 – 15:00 od poniedziałku do piątku udzielają porad na temat zebranych grzybów.

Opracował na podstawie bibliografii - mgr Wiesław Kulik grzyboznawca nr. świadectwa 1648

BIBLIOGRAFIA:

1. Robert Hofrichter - Atlas grzybów. Klub dla Ciebie. Warszawa 2004

2. Helmut i Regine Grünert - Grzyby. Świat Książki. Warszawa 1996

3. Aurel Dermek, Albert Pilāt - Poznajemy grzyby. Ossolineum. Wrocław 1990

4. Na podstawie materiałów opracowanych przez GIS oraz WSSE w Warszawie i WSSE w Olsztynie, Oddział Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej

5. Serwis internetowy www.grzyby.pl