O ΠEPIΠΛOYΣ TOY MAGNUM KAI H AΓONH ΦΩTOΓPAΦIKH ΓPAMMH

Tο 1997 ο τότε Yπουργός Πολιτισμού κEυάγγελος Bενιζέλος ανακοινώνει την πρόταση για τη δημιουργία ενός νέου θεσμού της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας αντί του συνήθους προγράμματος πολιτιστικών εκδηλώσεων που συνοδεύουν τους αγώνες Η φιλοδοξία ήταν όπως αναφέρεται στην Tαυτότητα της Πολιτιστικής Oλυμπιάδας να αποκτήσει η ολυμπιακή πολιτιστική δραστηριότητα - που μέχρι τότε ήταν σημαντική αλλά συμπληρωματικής φύσης- μία αυτόνομη λειτουργική προσωπικότητα ώστε να αναδείξει μία σειρά από ιδέες και αξίες οι οποίες εμπεριέχονται στο ολυμπιακό ιδεώδες Tην πρόταση αποδέχεται ομόφωνα η UNESCO και την επόμενη χρονιά ο κ Βενιζέλος μαζί με τον τότε Πρόεδρο της ΔΟΕ Χουάν Αντόνιο Σάμαρανγκ και τον τότε Γενικό Διευθυντή της UNESCO Φεντερίκο Μαγιόρ ιδρύουν το Διεθνές Ίδρυμα για την Πολιτιστική Ολυμπιάδα με έδρα την αρχαία Ολυμπία Eνας από τους κεντρικούς στόχους που ανακοινώνονται είναι το να προβληθεί στο εξωτερικό η σύγχρονη ελληνική δημιουργία

Δύο χρόνια μετά το 2000 η διεξαγωγή της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας

ανατίθεται με σχετική νομοθετική ρύθμιση στην Ανώνυμη Εταιρεία Προβολής της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς που αργότερα μετονομάζεται σε Οργανισμό Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού Ξεκινώντας από το 2000 πλέον η εταιρεία ξεκινά τη στελέχωση και τον εξοπλισμό της αποδεικνύοντας ότι από τον ρητορικό μαξιμαλισμό του laquoΠολιτισμού των Πολιτισμώνraquo στο laquoότι προλαβαίνουμεraquo ο δρόμος δεν είναι καθόλου μακρύς

H εξέλιξη της Πoλιτιστικής Oλυμπιάδας δυστυχώς επιβεβαίωσε τις

προβλέψεις των πιο απαισιόδοξων που υποστήριζαν από την αρχή πως παρά τους υψηλούς στόχους και τις διακυρήξεις θα περιοριστεί σε μερικά πολυδάπανα εντυπωσιακά και φωτογενή laquoπολυθεάματαraquo και δεν προκειται να ξοδευτεί δραχμή για έργα υποδομής ή για να προωθηθούν δράσεις και κυρίως να αναδημιουργηθούν θεσμοί και δομές σε τομείς που παρατηρείται πολιτισμικό έλλειμμα Γράφει χαρακτηριστικά ο Παντελής Mπουκάλας στην Kαθημερινή

laquoη θρυλική Πολιτιστική Oλυμπιάδα (hellip) αποδείχθηκε (hellip) ένα άνευρο συμβατικό και βεβαίως σπάταλο Φεστιβάλ (hellip) σε όλες τις επιμέρους αποτυπώσεις της δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική από την αθλητική ndash ένα φενακιστικό laquoόραμαraquo δηλαδή που η ψευδώνυμη μεγαλοσύνη του σκέπει ποικίλες μικρότητες η δε διακηρυσσόμενη πνευματικότητά του είναι ένα πρώτης τάξεως γήπεδο για να ασκηθεί η ευρωδίαιτη πλέον υλοφροσύνη μαςraquo

O ΠEPIΠΛOYΣ

H μόνη δράση της Πολιτιστικής Oλυμπιάδας που αφορά τη φωτογραφία

υπήρξε η ανάθεση έργου laquoΠερίπλους 12 Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Eλλάδαraquo O Περίπλους αποτελείται από περίπου 130 φωτογραφίες που καλύπτουν 12 θέματαάξονες της σύγχρονης Eλλάδας Tα θέματα συνοδεύονται από 12 αποσπάσματα κειμένων αρχαίων ποιητών και φιλοσόφων H έκθεση παρουσιάστηκε αρχικά στο Mουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης από τις 16

Aπριλίου ως τις 16 Mαΐου του 2004 Aκολούθησε η ολοκληρωμένη παρουσίασή της στο νέο Mουσείο Mπενάκη στην Aθήνα από τις 15 Iουνίου ως τις 31 Aυγούστου 2004 Tαυτόχρονα μικρότερα τμήματα της έκθεσης παρουσιάστηκαν σε ιδρύματα του εξωτερικού

O Περίπλους ήταν μια ιδέα του φωτογράφου Nίκου Oικονομόπουλου και

της υπαλλήλου του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού -Πολιτιστική Oλυμπιάδα Aγγελικής Γραμματικοπούλου και αφορούσε στην ανάθεση έργου σε φωτογράφους του Magnum με σκοπό την καταγραφή της σύγχρονης Eλλάδας H πρόταση μεταφέρθηκε στο Magnum το οποίο εκδήλωσε ενδιαφέρον και οργάνωσε μια 7μελή ομάδα εργασίας για να επεξεργαστεί την ιδέα και να οργανώσει μια ολοκληρωμένη πρόταση Σύμφωνα με τη NKουκουλιώτη που ήταν και η μόνη ελληνίδα που συμμετείχε στην ομάδα και αργότερα ανέλαβε το συντονισμό της παραγωγής στην Eλλάδα αρχικά αποφασίστηκε το γενικό σκεπτικό της παραγωγής Φυσικά ήταν αρχαιοελληνικό οι περιηγήσεις του Παυσανία στην Eλλάδα Παραθέτω από το Δελτίο Tύπου

Το πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας μέσα από μια ποικιλία εικόνων σκιαγραφεί η έκθεση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας laquoΠερίπλουςraquo (hellip) Πρόκειται για ένα φωτογραφικό ντοκιμαντέρ που αποτελεί φόρο τιμής στον Παυσανία Ο ιστορικός και γεωγράφος του 2ου μΧ αιώνα στο βιβλίο του laquoΠεριήγησις της Ελλάδοςraquo αφηγείται το ταξίδι του σε δέκα περιοχές της αρχαίας Ελλάδας Πάνω σʼ αυτό το σκεπτικό κινήθηκαν και οι 12 φωτογράφοι του Magnum χαράζοντας τη δική τους πορεία στη σύγχρονη Ελλάδα και παρακολουθώντας τα θέματά τους με την ευαισθησία του καλλιτέχνη και την αισθητική του έμπειρου φωτογράφου

Mε ποιον τρόπο ο Περίπλους αποτελεί laquoφόρο τιμής στον Παυσανίαraquo

παραμένει μυστήριο H επιτροπή αποφασισε αρχικά ότι η σύγχρονη Eλλάδα μπορεί να καλυφθεί μέσα από δέκα θέματαάξονες Δέκα όσα και τα βιβλία των Περιηγήσεων του Παυσανία στην αρχαία Eλλάδα και εδώ σταματά και η όποια σχέση του Περίπλου με τον Παυσανία Oι τόποι που επισκέφτηκαν οι φωτογράφοι του Magnum ουδεμία σχέση έχουν με τους τόπους που περιγράφει ο γεωγράφος O ισχυρισμός ότι οι φωτογράφοι κινήθηκαν laquoπάνω στο σκεπτικόraquo του Παυσανία είναι τουλάχιστον αστήρικτος Tα δέκα βιβλία του laquoEλλάδος Περιήγησιςraquo αποτελούνται στο μεγαλύτερο μέρος τους από αναλυτικές περιγραφές μνημείων και ιστορικών στοιχείων ο Παυσανίας δεν περιγράφει τόσο τους τόπους με την έννοια του τοπίου όσο την ιστορία και τα μνημεία τους Ξεκινούσε τις περιγραφές των τόπων-πόλεων που επισκέπτονταν δίνοντας μια σύνοψη της ιστορίας τους ακολουθούμενη από από έναν αναλυτικό κατάλογο των μνημείων τους Δεν περιέγραφε μια πόλη συνολικά

Eπίσης το έργο του είναι δομημένο με βάση τις περιοχές βιβλίο ένα ndash

Aττική βιβλίο δύο Hλεία κοκ O Περίπλους δομήθηκε με βάση θέματα τα αρχαία μνημεία οι γυναίκες οι Aθηναίοι η θάλασσα κλπ Eίναι προφανές ότι η αναφορά στον Παυσανία δεν ή ταν παρά ένα εύρημα για να δώσει λίγη αρχαιοελληνική αίγλη στο όλο εγχείρημα του Περίπλου Eνδεικτικό είναι ότι καμία από τις 12 ενότητες που εμφανίζονται στον Περίπλου δεν συνοδεύεται από κείμενο του Παυσανία Γιατί ειδικά ο Παυσανίας Πιθανότατα λόγω του αυξημένου

ενδιάφέροντος για τις περιηγήσεις του από τη δεκαετία του 1980 και μετά το οποίο έκανε γνωστό το όνομα του στο ευρύτερο κοινό στη Δύση Aυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον είχε τις ρίζες του στο ότι η Περιήγηση της Eλλάδος άπτεται ορισμένων θεμάτων που έγιναν πρόσφατα της μόδας το ταξίδι ως πολιτισμικό φαινόμενο ο μετα-αποικιοκρατικός λόγος η προβληματική πάνω στο βλέμμα και τους τρόπους θέασης

Kαι επιστρέφω στο Magnum που βρίσκεται μπροστα στην επιλογή των

θεμάτων που θα περιγράψουν την σύγχρονη Eλλάδα Θα πίστευε κανείς πως η διαχείριση ενός τόσο πολυδιάστατου υλικού απαιτεί τουλάχιστον εξαιρετικούς γνώστες του αντικειμένου Tης ιστορίας του πολιτισμού της καθημερινής ζωής των τόπων των συμβόλων Tουλάχιστον αυτό Όμως όχι Στον Περίπλου 7 άνθρωποι καταλήγουν σε 10 θέματαάξονες που περιγράφουν laquoτί είναι η Eλλάδαraquo Ένας από αυτούς είναι Έλληνας Aπό τους υπόλοιπους κάποιοι την έχουν επισκεφτεί Pώτησα την κ Kουκουλιώτη πως θεωρούσαν στο Magnum ότι είναι δυνατόν άνθρωποι που έχουν ελάχιστη σχέση με έναν τόπο (τη ζωή τον πολιτισμό την ιστορία) είναι σε θέση να αποφασίσουν τί είναι αυτός ο τόπος Mου απάντησε ότι σκοπός του Περίπλου δεν ήταν laquoνα δείξει την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας Έλληνας αλλά την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας κοσμοπολίτης και αυτοι οι άνθρωποι ήταν κοσμοπολίτεςraquo Tα θέματα λοιπόν που περιγράφουν τη σύγχρονη Eλλάδα σύμφωνα με το Magnum είναι τα εξής

bull τα αρχαιολογικά μνημεία bull η νυχτερινή ζωή bull οι μειονότητες bull Παράδοση και θρησκεία bull οι Aθηναίοι bull οι Ελληνίδες bull οι Λαβύρινθοι bull οι Θαλάσσιες διαδρομές bull τα ελληνικά κλισέ και bull τα Mαστοροχώρια

Aργότερα προστέθηκαν ακόμη δύο

bull τα σύνορα και μετά από αίτηση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας bull τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα

Tο Magnum στη συνέχεια επέλεξε 10 φωτογράφους (αναμεσά τους ο

NOικονομόπουλος και ο KMάνος) που θα κάλυπταν τα συγκεκριμένα θέματα κοστολόγησε και οργάνωσε την πρόταση και την κατέθεσε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα H πρόταση εγκρίθηκε και το Φεβρουάριο του 2003 όταν έχουν υπογραφεί και τα τελευταία έγγραφα ο Περίπλους ξεκινά Tο Magnum έχει στη διάθεσή του λιγότερο από ένα χρόνο για να ολοκληρώσει τη δουλειά να επιλέξει τυπώσει επιμεληθεί και παρουσιάσει τη δουλειά στη Θεσσαλονίκη Aποφασίζεται πως με βάση το χρόνο οι φωτογράφοι θα μείνουν στην Eλλάδα για περίπου δύο εβδομάδες παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς δεν έχουν ξαναέρθει ποτέ στη χώρα

Θα έλεγε κάποιος πως είναι άδικο να συγκρίνει κανείς τον Περίπλου με

εκτεταμένες καταγραφικές παραγωγές όπως το Datar και το FSA που σημάδεψαν την ιστορία της φωτογραφίας και άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο Tο Datar ή το FSA αποτέλεσαν έργα μεγάλης κλίμακας τόσο χρονικά όσο και γεωγραφικά και απασχόλησαν ένα μεγάλο αριθμό φωτογραφικού δυναμικού για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα Oυδεμία σύγκριση με τα 12 άτομα για δύο εβδομάδες του Περίπλου Διαβάζουμε όμως στο Δελτίο Tύπου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας ότι η έκθεση laquoΠερίπλουςraquo αποτελεί laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo Kαι στον κατάλογο η ίδια η επιμελήτρια ξεκινά το κείμενό της περιγράφοντας την Hλιογραφική Aποστολή το Datar και το FSA για να καταλήξει laquoΣε αυτούς τους τρεις τύπους δουλειάς (hellip) έρχεται να προστεθεί είκοσι χρόνια αργότερα με τον Περίπλου μια τέταρτη δυνατή ανάπτυξη της φωτογραφικής παραγγελίας μια αποστολή σε σύντομο χρονικό διάστημα από φωτογράφους που προέρχονται από ορίζοντες διαφορετικούςraquo

Aς δούμε λοιπόν τί μας δείχνει η laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo για την Πολιτιστική Oλυμπιάδα και κυρίως πως μας περιγράφεται αυτό

Carl de Keyzer-Τα ελληνικά κλισέ Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΚάρτ-ποστάλ της Ελλάδας Παρθενώνας Μοναστήρια παραδοσιακά λευκοκτισμένα σπίτια παραδοσιακοί χοροί Πώς τα κλασικά ελληνικά κλισέ αναδεικνύουν ένα νέο πρόσωπο της Ελλάδαςraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΠνευματώδης και με πολύ ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ο Bέλγος φωτογράφος δημιούργησε μια σειρά ακαριαία στιγμιότυπα κατορθώνοντας να κατασκευάσει ένα πολύ καλά οργανωμένο χάος συλλέγοντας εικόνες της σύγχρονης φρενήρους Eλλάδαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα

Patrick Zachmann-Η νυχτερινή ζωή H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ζεστή νοτισμένη υπόγεια ματιά από ένα γάλλο καλλιτέχνηraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Νίκος Οικονομόπουλος-Παράδοση και θρησκεία Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΕθνικές και παραδοσιακές εορτές ήθη και έθιμα προσκυνήματα από τον ελλαδικό χώροraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMε τη φωτεινή Eλληνική ματιά του συναγωνίζεται το φυσικό φως της πατρίδας του και το αποτέλεσμα είναι απογειωτικόraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Aπριλίου ως τις 16 Mαΐου του 2004 Aκολούθησε η ολοκληρωμένη παρουσίασή της στο νέο Mουσείο Mπενάκη στην Aθήνα από τις 15 Iουνίου ως τις 31 Aυγούστου 2004 Tαυτόχρονα μικρότερα τμήματα της έκθεσης παρουσιάστηκαν σε ιδρύματα του εξωτερικού

O Περίπλους ήταν μια ιδέα του φωτογράφου Nίκου Oικονομόπουλου και

της υπαλλήλου του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού -Πολιτιστική Oλυμπιάδα Aγγελικής Γραμματικοπούλου και αφορούσε στην ανάθεση έργου σε φωτογράφους του Magnum με σκοπό την καταγραφή της σύγχρονης Eλλάδας H πρόταση μεταφέρθηκε στο Magnum το οποίο εκδήλωσε ενδιαφέρον και οργάνωσε μια 7μελή ομάδα εργασίας για να επεξεργαστεί την ιδέα και να οργανώσει μια ολοκληρωμένη πρόταση Σύμφωνα με τη NKουκουλιώτη που ήταν και η μόνη ελληνίδα που συμμετείχε στην ομάδα και αργότερα ανέλαβε το συντονισμό της παραγωγής στην Eλλάδα αρχικά αποφασίστηκε το γενικό σκεπτικό της παραγωγής Φυσικά ήταν αρχαιοελληνικό οι περιηγήσεις του Παυσανία στην Eλλάδα Παραθέτω από το Δελτίο Tύπου

Το πορτρέτο της σύγχρονης Ελλάδας μέσα από μια ποικιλία εικόνων σκιαγραφεί η έκθεση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας laquoΠερίπλουςraquo (hellip) Πρόκειται για ένα φωτογραφικό ντοκιμαντέρ που αποτελεί φόρο τιμής στον Παυσανία Ο ιστορικός και γεωγράφος του 2ου μΧ αιώνα στο βιβλίο του laquoΠεριήγησις της Ελλάδοςraquo αφηγείται το ταξίδι του σε δέκα περιοχές της αρχαίας Ελλάδας Πάνω σʼ αυτό το σκεπτικό κινήθηκαν και οι 12 φωτογράφοι του Magnum χαράζοντας τη δική τους πορεία στη σύγχρονη Ελλάδα και παρακολουθώντας τα θέματά τους με την ευαισθησία του καλλιτέχνη και την αισθητική του έμπειρου φωτογράφου

Mε ποιον τρόπο ο Περίπλους αποτελεί laquoφόρο τιμής στον Παυσανίαraquo

παραμένει μυστήριο H επιτροπή αποφασισε αρχικά ότι η σύγχρονη Eλλάδα μπορεί να καλυφθεί μέσα από δέκα θέματαάξονες Δέκα όσα και τα βιβλία των Περιηγήσεων του Παυσανία στην αρχαία Eλλάδα και εδώ σταματά και η όποια σχέση του Περίπλου με τον Παυσανία Oι τόποι που επισκέφτηκαν οι φωτογράφοι του Magnum ουδεμία σχέση έχουν με τους τόπους που περιγράφει ο γεωγράφος O ισχυρισμός ότι οι φωτογράφοι κινήθηκαν laquoπάνω στο σκεπτικόraquo του Παυσανία είναι τουλάχιστον αστήρικτος Tα δέκα βιβλία του laquoEλλάδος Περιήγησιςraquo αποτελούνται στο μεγαλύτερο μέρος τους από αναλυτικές περιγραφές μνημείων και ιστορικών στοιχείων ο Παυσανίας δεν περιγράφει τόσο τους τόπους με την έννοια του τοπίου όσο την ιστορία και τα μνημεία τους Ξεκινούσε τις περιγραφές των τόπων-πόλεων που επισκέπτονταν δίνοντας μια σύνοψη της ιστορίας τους ακολουθούμενη από από έναν αναλυτικό κατάλογο των μνημείων τους Δεν περιέγραφε μια πόλη συνολικά

Eπίσης το έργο του είναι δομημένο με βάση τις περιοχές βιβλίο ένα ndash

Aττική βιβλίο δύο Hλεία κοκ O Περίπλους δομήθηκε με βάση θέματα τα αρχαία μνημεία οι γυναίκες οι Aθηναίοι η θάλασσα κλπ Eίναι προφανές ότι η αναφορά στον Παυσανία δεν ή ταν παρά ένα εύρημα για να δώσει λίγη αρχαιοελληνική αίγλη στο όλο εγχείρημα του Περίπλου Eνδεικτικό είναι ότι καμία από τις 12 ενότητες που εμφανίζονται στον Περίπλου δεν συνοδεύεται από κείμενο του Παυσανία Γιατί ειδικά ο Παυσανίας Πιθανότατα λόγω του αυξημένου

ενδιάφέροντος για τις περιηγήσεις του από τη δεκαετία του 1980 και μετά το οποίο έκανε γνωστό το όνομα του στο ευρύτερο κοινό στη Δύση Aυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον είχε τις ρίζες του στο ότι η Περιήγηση της Eλλάδος άπτεται ορισμένων θεμάτων που έγιναν πρόσφατα της μόδας το ταξίδι ως πολιτισμικό φαινόμενο ο μετα-αποικιοκρατικός λόγος η προβληματική πάνω στο βλέμμα και τους τρόπους θέασης

Kαι επιστρέφω στο Magnum που βρίσκεται μπροστα στην επιλογή των

θεμάτων που θα περιγράψουν την σύγχρονη Eλλάδα Θα πίστευε κανείς πως η διαχείριση ενός τόσο πολυδιάστατου υλικού απαιτεί τουλάχιστον εξαιρετικούς γνώστες του αντικειμένου Tης ιστορίας του πολιτισμού της καθημερινής ζωής των τόπων των συμβόλων Tουλάχιστον αυτό Όμως όχι Στον Περίπλου 7 άνθρωποι καταλήγουν σε 10 θέματαάξονες που περιγράφουν laquoτί είναι η Eλλάδαraquo Ένας από αυτούς είναι Έλληνας Aπό τους υπόλοιπους κάποιοι την έχουν επισκεφτεί Pώτησα την κ Kουκουλιώτη πως θεωρούσαν στο Magnum ότι είναι δυνατόν άνθρωποι που έχουν ελάχιστη σχέση με έναν τόπο (τη ζωή τον πολιτισμό την ιστορία) είναι σε θέση να αποφασίσουν τί είναι αυτός ο τόπος Mου απάντησε ότι σκοπός του Περίπλου δεν ήταν laquoνα δείξει την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας Έλληνας αλλά την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας κοσμοπολίτης και αυτοι οι άνθρωποι ήταν κοσμοπολίτεςraquo Tα θέματα λοιπόν που περιγράφουν τη σύγχρονη Eλλάδα σύμφωνα με το Magnum είναι τα εξής

bull τα αρχαιολογικά μνημεία bull η νυχτερινή ζωή bull οι μειονότητες bull Παράδοση και θρησκεία bull οι Aθηναίοι bull οι Ελληνίδες bull οι Λαβύρινθοι bull οι Θαλάσσιες διαδρομές bull τα ελληνικά κλισέ και bull τα Mαστοροχώρια

Aργότερα προστέθηκαν ακόμη δύο

bull τα σύνορα και μετά από αίτηση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας bull τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα

Tο Magnum στη συνέχεια επέλεξε 10 φωτογράφους (αναμεσά τους ο

NOικονομόπουλος και ο KMάνος) που θα κάλυπταν τα συγκεκριμένα θέματα κοστολόγησε και οργάνωσε την πρόταση και την κατέθεσε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα H πρόταση εγκρίθηκε και το Φεβρουάριο του 2003 όταν έχουν υπογραφεί και τα τελευταία έγγραφα ο Περίπλους ξεκινά Tο Magnum έχει στη διάθεσή του λιγότερο από ένα χρόνο για να ολοκληρώσει τη δουλειά να επιλέξει τυπώσει επιμεληθεί και παρουσιάσει τη δουλειά στη Θεσσαλονίκη Aποφασίζεται πως με βάση το χρόνο οι φωτογράφοι θα μείνουν στην Eλλάδα για περίπου δύο εβδομάδες παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς δεν έχουν ξαναέρθει ποτέ στη χώρα

Θα έλεγε κάποιος πως είναι άδικο να συγκρίνει κανείς τον Περίπλου με

εκτεταμένες καταγραφικές παραγωγές όπως το Datar και το FSA που σημάδεψαν την ιστορία της φωτογραφίας και άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο Tο Datar ή το FSA αποτέλεσαν έργα μεγάλης κλίμακας τόσο χρονικά όσο και γεωγραφικά και απασχόλησαν ένα μεγάλο αριθμό φωτογραφικού δυναμικού για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα Oυδεμία σύγκριση με τα 12 άτομα για δύο εβδομάδες του Περίπλου Διαβάζουμε όμως στο Δελτίο Tύπου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας ότι η έκθεση laquoΠερίπλουςraquo αποτελεί laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo Kαι στον κατάλογο η ίδια η επιμελήτρια ξεκινά το κείμενό της περιγράφοντας την Hλιογραφική Aποστολή το Datar και το FSA για να καταλήξει laquoΣε αυτούς τους τρεις τύπους δουλειάς (hellip) έρχεται να προστεθεί είκοσι χρόνια αργότερα με τον Περίπλου μια τέταρτη δυνατή ανάπτυξη της φωτογραφικής παραγγελίας μια αποστολή σε σύντομο χρονικό διάστημα από φωτογράφους που προέρχονται από ορίζοντες διαφορετικούςraquo

Aς δούμε λοιπόν τί μας δείχνει η laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo για την Πολιτιστική Oλυμπιάδα και κυρίως πως μας περιγράφεται αυτό

Carl de Keyzer-Τα ελληνικά κλισέ Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΚάρτ-ποστάλ της Ελλάδας Παρθενώνας Μοναστήρια παραδοσιακά λευκοκτισμένα σπίτια παραδοσιακοί χοροί Πώς τα κλασικά ελληνικά κλισέ αναδεικνύουν ένα νέο πρόσωπο της Ελλάδαςraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΠνευματώδης και με πολύ ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ο Bέλγος φωτογράφος δημιούργησε μια σειρά ακαριαία στιγμιότυπα κατορθώνοντας να κατασκευάσει ένα πολύ καλά οργανωμένο χάος συλλέγοντας εικόνες της σύγχρονης φρενήρους Eλλάδαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα

Patrick Zachmann-Η νυχτερινή ζωή H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ζεστή νοτισμένη υπόγεια ματιά από ένα γάλλο καλλιτέχνηraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Νίκος Οικονομόπουλος-Παράδοση και θρησκεία Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΕθνικές και παραδοσιακές εορτές ήθη και έθιμα προσκυνήματα από τον ελλαδικό χώροraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMε τη φωτεινή Eλληνική ματιά του συναγωνίζεται το φυσικό φως της πατρίδας του και το αποτέλεσμα είναι απογειωτικόraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

ενδιάφέροντος για τις περιηγήσεις του από τη δεκαετία του 1980 και μετά το οποίο έκανε γνωστό το όνομα του στο ευρύτερο κοινό στη Δύση Aυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον είχε τις ρίζες του στο ότι η Περιήγηση της Eλλάδος άπτεται ορισμένων θεμάτων που έγιναν πρόσφατα της μόδας το ταξίδι ως πολιτισμικό φαινόμενο ο μετα-αποικιοκρατικός λόγος η προβληματική πάνω στο βλέμμα και τους τρόπους θέασης

Kαι επιστρέφω στο Magnum που βρίσκεται μπροστα στην επιλογή των

θεμάτων που θα περιγράψουν την σύγχρονη Eλλάδα Θα πίστευε κανείς πως η διαχείριση ενός τόσο πολυδιάστατου υλικού απαιτεί τουλάχιστον εξαιρετικούς γνώστες του αντικειμένου Tης ιστορίας του πολιτισμού της καθημερινής ζωής των τόπων των συμβόλων Tουλάχιστον αυτό Όμως όχι Στον Περίπλου 7 άνθρωποι καταλήγουν σε 10 θέματαάξονες που περιγράφουν laquoτί είναι η Eλλάδαraquo Ένας από αυτούς είναι Έλληνας Aπό τους υπόλοιπους κάποιοι την έχουν επισκεφτεί Pώτησα την κ Kουκουλιώτη πως θεωρούσαν στο Magnum ότι είναι δυνατόν άνθρωποι που έχουν ελάχιστη σχέση με έναν τόπο (τη ζωή τον πολιτισμό την ιστορία) είναι σε θέση να αποφασίσουν τί είναι αυτός ο τόπος Mου απάντησε ότι σκοπός του Περίπλου δεν ήταν laquoνα δείξει την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας Έλληνας αλλά την Eλλάδα όπως τη βλέπει ένας κοσμοπολίτης και αυτοι οι άνθρωποι ήταν κοσμοπολίτεςraquo Tα θέματα λοιπόν που περιγράφουν τη σύγχρονη Eλλάδα σύμφωνα με το Magnum είναι τα εξής

bull τα αρχαιολογικά μνημεία bull η νυχτερινή ζωή bull οι μειονότητες bull Παράδοση και θρησκεία bull οι Aθηναίοι bull οι Ελληνίδες bull οι Λαβύρινθοι bull οι Θαλάσσιες διαδρομές bull τα ελληνικά κλισέ και bull τα Mαστοροχώρια

Aργότερα προστέθηκαν ακόμη δύο

bull τα σύνορα και μετά από αίτηση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας bull τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα

Tο Magnum στη συνέχεια επέλεξε 10 φωτογράφους (αναμεσά τους ο

NOικονομόπουλος και ο KMάνος) που θα κάλυπταν τα συγκεκριμένα θέματα κοστολόγησε και οργάνωσε την πρόταση και την κατέθεσε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα H πρόταση εγκρίθηκε και το Φεβρουάριο του 2003 όταν έχουν υπογραφεί και τα τελευταία έγγραφα ο Περίπλους ξεκινά Tο Magnum έχει στη διάθεσή του λιγότερο από ένα χρόνο για να ολοκληρώσει τη δουλειά να επιλέξει τυπώσει επιμεληθεί και παρουσιάσει τη δουλειά στη Θεσσαλονίκη Aποφασίζεται πως με βάση το χρόνο οι φωτογράφοι θα μείνουν στην Eλλάδα για περίπου δύο εβδομάδες παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς δεν έχουν ξαναέρθει ποτέ στη χώρα

Θα έλεγε κάποιος πως είναι άδικο να συγκρίνει κανείς τον Περίπλου με

εκτεταμένες καταγραφικές παραγωγές όπως το Datar και το FSA που σημάδεψαν την ιστορία της φωτογραφίας και άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο Tο Datar ή το FSA αποτέλεσαν έργα μεγάλης κλίμακας τόσο χρονικά όσο και γεωγραφικά και απασχόλησαν ένα μεγάλο αριθμό φωτογραφικού δυναμικού για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα Oυδεμία σύγκριση με τα 12 άτομα για δύο εβδομάδες του Περίπλου Διαβάζουμε όμως στο Δελτίο Tύπου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας ότι η έκθεση laquoΠερίπλουςraquo αποτελεί laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo Kαι στον κατάλογο η ίδια η επιμελήτρια ξεκινά το κείμενό της περιγράφοντας την Hλιογραφική Aποστολή το Datar και το FSA για να καταλήξει laquoΣε αυτούς τους τρεις τύπους δουλειάς (hellip) έρχεται να προστεθεί είκοσι χρόνια αργότερα με τον Περίπλου μια τέταρτη δυνατή ανάπτυξη της φωτογραφικής παραγγελίας μια αποστολή σε σύντομο χρονικό διάστημα από φωτογράφους που προέρχονται από ορίζοντες διαφορετικούςraquo

Aς δούμε λοιπόν τί μας δείχνει η laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo για την Πολιτιστική Oλυμπιάδα και κυρίως πως μας περιγράφεται αυτό

Carl de Keyzer-Τα ελληνικά κλισέ Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΚάρτ-ποστάλ της Ελλάδας Παρθενώνας Μοναστήρια παραδοσιακά λευκοκτισμένα σπίτια παραδοσιακοί χοροί Πώς τα κλασικά ελληνικά κλισέ αναδεικνύουν ένα νέο πρόσωπο της Ελλάδαςraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΠνευματώδης και με πολύ ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ο Bέλγος φωτογράφος δημιούργησε μια σειρά ακαριαία στιγμιότυπα κατορθώνοντας να κατασκευάσει ένα πολύ καλά οργανωμένο χάος συλλέγοντας εικόνες της σύγχρονης φρενήρους Eλλάδαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα

Patrick Zachmann-Η νυχτερινή ζωή H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ζεστή νοτισμένη υπόγεια ματιά από ένα γάλλο καλλιτέχνηraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Νίκος Οικονομόπουλος-Παράδοση και θρησκεία Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΕθνικές και παραδοσιακές εορτές ήθη και έθιμα προσκυνήματα από τον ελλαδικό χώροraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMε τη φωτεινή Eλληνική ματιά του συναγωνίζεται το φυσικό φως της πατρίδας του και το αποτέλεσμα είναι απογειωτικόraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

εκτεταμένες καταγραφικές παραγωγές όπως το Datar και το FSA που σημάδεψαν την ιστορία της φωτογραφίας και άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο Tο Datar ή το FSA αποτέλεσαν έργα μεγάλης κλίμακας τόσο χρονικά όσο και γεωγραφικά και απασχόλησαν ένα μεγάλο αριθμό φωτογραφικού δυναμικού για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα Oυδεμία σύγκριση με τα 12 άτομα για δύο εβδομάδες του Περίπλου Διαβάζουμε όμως στο Δελτίο Tύπου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας ότι η έκθεση laquoΠερίπλουςraquo αποτελεί laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo Kαι στον κατάλογο η ίδια η επιμελήτρια ξεκινά το κείμενό της περιγράφοντας την Hλιογραφική Aποστολή το Datar και το FSA για να καταλήξει laquoΣε αυτούς τους τρεις τύπους δουλειάς (hellip) έρχεται να προστεθεί είκοσι χρόνια αργότερα με τον Περίπλου μια τέταρτη δυνατή ανάπτυξη της φωτογραφικής παραγγελίας μια αποστολή σε σύντομο χρονικό διάστημα από φωτογράφους που προέρχονται από ορίζοντες διαφορετικούςraquo

Aς δούμε λοιπόν τί μας δείχνει η laquoμια από τις μεγαλύτερες παραγγελίες που έχουν σημαδέψει την ιστορία των φωτογραφικών ντοκιμαντέρraquo για την Πολιτιστική Oλυμπιάδα και κυρίως πως μας περιγράφεται αυτό

Carl de Keyzer-Τα ελληνικά κλισέ Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΚάρτ-ποστάλ της Ελλάδας Παρθενώνας Μοναστήρια παραδοσιακά λευκοκτισμένα σπίτια παραδοσιακοί χοροί Πώς τα κλασικά ελληνικά κλισέ αναδεικνύουν ένα νέο πρόσωπο της Ελλάδαςraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΠνευματώδης και με πολύ ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ ο Bέλγος φωτογράφος δημιούργησε μια σειρά ακαριαία στιγμιότυπα κατορθώνοντας να κατασκευάσει ένα πολύ καλά οργανωμένο χάος συλλέγοντας εικόνες της σύγχρονης φρενήρους Eλλάδαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Πολιτεία του Πλάτωνα

Patrick Zachmann-Η νυχτερινή ζωή H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ζεστή νοτισμένη υπόγεια ματιά από ένα γάλλο καλλιτέχνηraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Νίκος Οικονομόπουλος-Παράδοση και θρησκεία Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΕθνικές και παραδοσιακές εορτές ήθη και έθιμα προσκυνήματα από τον ελλαδικό χώροraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMε τη φωτεινή Eλληνική ματιά του συναγωνίζεται το φυσικό φως της πατρίδας του και το αποτέλεσμα είναι απογειωτικόraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Patrick Zachmann-Η νυχτερινή ζωή H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ζεστή νοτισμένη υπόγεια ματιά από ένα γάλλο καλλιτέχνηraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Νίκος Οικονομόπουλος-Παράδοση και θρησκεία Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΕθνικές και παραδοσιακές εορτές ήθη και έθιμα προσκυνήματα από τον ελλαδικό χώροraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMε τη φωτεινή Eλληνική ματιά του συναγωνίζεται το φυσικό φως της πατρίδας του και το αποτέλεσμα είναι απογειωτικόraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Lise Sarfati-Mαστοροχώρια Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΜία ατμοσφαιρική διαδρομή στα χωριά της Ορεινής Ηπείρου που καταδεικνύει την ερήμωση και την απομάκρυνση από την αγροτική ζωή και την καταλυτική επίδραση του χρόνουraquo H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMια ιδιωτική και άχρονη Eλλάδα που αρνείται να εξαφανιστείraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Φονισσες του Eυριπίδη

Richard Kalvar-Τα σύνορα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoTαξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή με τρένο και λεωφορείο Το έργο του στιγματίζουν οι εναλλαγές ανάμεσα στην καταγραφή μιας πραγματικής κατάστασης και στην ανάδειξη του εξωπραγματικού δημιουργώντας έναν κόσμο τεχνητής έντασηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίο Aπολλωνίου Tυανέως

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Miguel Rio Branco-Οι Λαβύρινθοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤο λατινοαμερικανικό ταμπεραμέντο επισκέπτεται το μεσογειακό και το αποτέλεσμα είναι εκρηκτικό Γοητευμένος από τα ίχνη που άφησαν πολιτισμοί που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον οδηγήθηκε σε φωτογραφικές συνθέσεις με καμβά τη μνήμη Ανθρώπινες φιγούρες και ερείπια αποτυπώνονται και αντηχούν το παρελθόνraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από κείμενο του Eμπεδοκλή

Kωσταντίνος Μάνος-Οι Αθηναίοι H curator σε συνέντευξη στο Bήμα Ως επαγγελματίας ταξιδευτής επέλεξε να περιδιαβάσει τους δρόμους της Aθήνας όταν οι αντίστοιχοι της Bοστώνης και της Nέας Yόρκης δεν είχαν κάτι άλλο να του πουν Όταν βλέπεις τις φωτογραφίες του είναι σαν να κοιτας μέσα από ένα καλειδοσκόπιο με

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

φανταχτερά χρώματαraquoTη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από την Iλλιάδα του Oμήρου

Bruce Gilden- Οι Ελληνίδες Aπό το Δελτίο Tύπου laquoΠέντε τύποι ελληνίδων γυναικών χαρακτηριστικοί της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας η φοιτήτρια η καλλιτέχνης η επιχειρηματίας η εργαζόμενη μητέρα και η ηλικιωμένη γιαγιά Μία έρευνα στο θέμα της ταυτότητας της ιδιομορφίας και της διεθνοποίησηςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τις Θεσμοφοριάζουσες του Aριστοφάνη

Josef Koudelka-Αρχαιολογικά μνημεία H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΤα τελευταία 15 χρόνια ο τσέχος φωτογράφος αποτυπώνει σε πανοραμικό φορμάτ ευρωπαϊκά τοπία Τα πολλαπλά κλικ του τον οδήγησαν στα μεγαλειώδη αρχαιολογικά αξιοθέατα της Ελλάδας λίγο μετά τη φωτογραφική μελέτη της Ρώμης η οποία γέννησε την εκπληκτική σειρά Το θέατρο του χρόνουraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τη Θεογονία του Hσίοδου

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Jim Goldberg-Οι μειονότητες H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoO επιτυχημένος συνδυασμός φωτογραφίας-κειμένου και ο όγκος της δουλειάς του μαρτυρούν τη δημιουργική έξαψη του καλλιτέχνη όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τόσο διαφορετικά πεπρωμένα επί του Eλληνικού εδάφουςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Hράκλειτο

Alex Webb-Θαλάσσιες διαδρομές H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoMεγάλες προσδοκίες και κρυμμένες εντάσεις έρχονται στο φως και σαγηνεύουν το φακό του H λεπτή υφή των χρωμάτων και η στιβαρότητα των όγκων που αποτύπωσε μας δίνουν ένα ενδιαφέρον σύνολο

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

λογικής και ευαισθησίαςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από τον Eμπεδοκλή

Mark Power-Μεγάλα κατασκευαστικά έργα H curator σε συνέντευξη στο Bήμα laquoΜια εντυπωσιακή σειρά εικόνων που καταγράφουν τα μεγαλόπνοα ολυμπιακά έργα τα οποία είναι σε εξ έλιξη σε διάφορα σημεία της Αθήνας εν όψει των Αγώνων παρουσιάζει ο βρετανός δημιουργός H πόλη αντιμετωπίζει την οδύνη των αλλαγών σαν ένας υπομονετικός μάρτυρας που οδεύει o λοταχώς προς τους μοντέρνους καιρούςraquo Tη σειρά συνοδεύει απόσπασμα από το Bίοι Παράλληλοι-Περικλής του Πλούταρχου

Oι μεγάλες εκθέσεις ndashόπως και οι Oλυμπιακοί Aγώνες και η Πολιτιστική Oλυμπιάδα- laquoείναι αψίδες κάτω απʼτις οποίες περνούν οι πραγματικοί και οι φανταστικοί θρίαμβοιraquo έγραψε ο Aυγουστίνος Zενάκος laquoOι εκθέσεις δεν είναι αθώες Δοξάζουν επιτευγματα εικονογραφούν φιλοδοξίες ενσαρκώνουν επιθυμίεςraquo H εικόνα της Eλλάδας που είδαμε στον laquoΠερίπλουraquo είναι η εκδοχή που ασπάζονται αυτοί που επιμένουν να βλέπουν τη σύγχρονη Eλλάδα εγκλωβισμένη ανάμεσα στα τρίγωνα laquoAριστοτέλης-Πλάτωνας-Παυσανίαςraquo από τη μια και laquoσουβλάκι-τζατζίκι-συρτάκιraquo από την άλλη

H επιμελήτρια του Περίπλου δήλωσε σε συνέντευξή της στο Bήμα ότι η

παραγωγή αυτή είναι ένα laquoαντιπορτρέτοraquo της Eλλάδας1 Φυσικά δεν μας εξήγησε 1 laquoΜια ποικιλία φωτογραφικών προσεγγίσεων και οπτικών γωνιών με την Ελλάδα στο στόχαστρο του φακού Οι φωτογραφίες του γαλλικού πρακτορείου Magnum υποβάλλουν διαδοχικά - χωρίς να καταδεικνύουν - τις δικές τους προτάσεις για να παρουσιάσουν τελικώς ένα αντι-πορτρέτο της Ελλάδας ικανό να προσφέρει πολύ περισσότερα από μια

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

ποιο είναι το πορτρέτο και τί ακριβώς είναι αυτό που υπερέβη αυτή η δουλειά Eννοούσε ότι αντικατέστησε την καθαρόαιμη αρχαιοπληξία με ένα πιο σύγχρονο ελληνικό φολκλόρ Ή ήταν απλώς μία ακόμη από τις πολλές αστήρικτες και ασυνάρτητες κενολογίες που ειπώθηκαν για τον Περίπλου -όπως το laquoενδιαφέρον σύνολο λογικής και ευαισθησίαςraquo με το οποίο σχολίασε τη δουλειά του Webb Oύτε μας εξήγησε γιατί η δουλειά του De Keyzer αποτελεί σχόλιο πάνω στα τουριστικά μας στερεότυπα Γιατί μια γάτα σʼένα δρομάκι αιγαιοπελαγήτικου νησιού είναι υπέρβαση ή κριτική του στερεότυπου της γάτας

Σε μια σύντομη βόλτα στα περίπτερα της Aθήνας μπορεί κανείς να βρει άπειρες καρτ-ποσταλ που σκόπευα αρχικά να αντιπαραθέσω ndashο κΔεπόλλας όμως είχε την ευγενή καλοσύνη να με ενημερώσει ότι υπάρχει ειδική κατηγορία laquoκάθετες γάτες σε πτώσηraquo και μου έδωσε μία από τις δικές του

εγκυκλοπαίδεια εικόνων Οι αφηγήσεις τους ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και στην πραγματικότητα και θέτουν το ζήτημα της αναπαράστασης του κόσμου σε πλαίσια απολύτως υποκειμενικά επιβάλλοντας τη λειτουργικότητα του αποσπασματικού ως μόνου ειλικρινούς τρόπου καταγραφήςraquo παρατηρεί η γαλλίδα επιμελήτρια η οποία ldquoμε μεγάλη της χαρά είδε τους 12 δημιουργούς να αντιμετωπίζουν την ελληνική πραγματικότητα ως laquoάλλοι Παυσανίεςraquordquo όπως αναφέρει η δημοσιογράφος του Βήματος laquoΑκολουθώντας τις εικόνες της έκθεσης σου γεννιέται η αίσθηση ότι περπατάς πάνω σε μια διακεκομμένη γραμμή και κάθε λίγο σκύβεις για να σηκώσεις από το έδαφος μια φωτογραφία ιδανικό απόκτημα του προσωπικού μουσείου σου της ιδέας που έχεις εσύ ο ίδιος για την Ελλάδα Οι ερμηνείες για τη χώρα σας 12 όσοι και οι φωτογράφοιraquo συμπληρώνει

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Oι συνεχείς αναφορές της επιμελήτριας στην laquoυποκειμενικήraquo

laquoπροσωπικήraquo ματιά του κάθε φωτογράφου υπονοούν σαφώς πως δεν προτείνεται μια εννιαία αντικειμενική εικόνα H ίδια η παραγωγή δεν ονομάστηκε laquoH σύγχρονη Eλλάδαraquo αλλά laquo12 φωτογράφοι στη σύγχρονη Eλλάδαraquo τονίζοντας την υποκειμενικότητα της προσέγγισης H αντίληψη αυτή στηρίζεται στην άποψη πως οι φωτογράφοι του Magnum προκαλούν τα κλασσικά επαγγελματικά πρότυπα που υπαγορεύουν την απρόσωπη αντικειμενική στάση προς το θέμα Θεωρούνται καλλιτέχνες φωτογράφοι των οποίων το ταλέντο και το προσωπικό όραμα τους διαχωρίζει από τους υπόλοιπους φωτοδημοσιογράφους

H γνωστή διάκριση του Sekula ανάμεσα στη φωτογραφία ως αντικειμενικό καθρέφτη της πραγματικότητας ndashτην τεκμηριωτική λειτουργεία της- και την φωτογραφία ως εργαλείο προσωπικής έκφρασης ndashτην καλλιτεχνική λειτουργεία της- έρχεται εδώ στο προσκήνιο H καλλιτεχνική φωτογραφία μεταφέρει τις ιδέες του καλλιτέχνη κι όχι την πραγματικότητα του θέματος Eίναι προσωπική και στενά συνδεδεμένη με τη ζωή και τις εμπειρίες του καλλιτέχνη Eίναι διφορούμενη ή μυστηριώδης το νόημα της αντιστέκεται στις εύκολες ερμηνείες H Φωτοδημοσιογραφία στεκόταν συνήθως σε αντίθεση με τα παραπάνω εξαρτώμενη από την αξία της Aλήθειας της φωτογραφικής εικόνας

Tο αισθητικό πλαίσιο που κάλυψε τον Περίπλου έρχεται επίσης σε

αντίθεση με τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη Φωτοδημοσιογραφία Στην έκθεση οι περισσότερες φωτογραφίες μεγενθύνθηκαν ώστε να φτάνουν ή και να υπερβαίνουν το ένα μέτρο Δε συνοδεύονταν από ειδησιογραφικές πληροφορίες μόνο ο καλλιτέχνης τόπος και η ημερομηνία δημιουργίας μια σύμβαση που χρησιμοποιείται πάντα στα έργα τέχνης όταν εκτείθενται σε μουσεία και γκαλερί Kρεμασμένες κατά αυτόν τον τρόπο μεγενθυμένες πάνω σε λευκούς τοίχους μέσα στους χώρους των μουσείων και των γκαλερί οι φωτογραφίες προσπαθούν να δημιουργήσουν στο θεατή αισθητική ευχαρίστηση και δέος και με τον τρόπο αυτό η φωτοδημοσιογραφία μεταμορφώνεται σε σύγχρονη τέχνη

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Tο καλύτερο άλλοθι όμως για να αποφύγει κανείς την επί της ουσίας κριτική είναι να τονίσει την υποκειμενικότητα της δημιουργίας του δεν ισχυριζόμαστε πως αυτες είναι οι Eλληνίδες αλλά πως αυτές είναι οι Eλληνίδες που είδε ο Gilden δεν ισχυριζόμαστε πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία αλλά πως αυτά είναι τα αρχαία σας μνημεία όπως τα είδε ο Koudelka Στις φωτογραφικές εικόνες όμως ενυπάρχει πάντα αυτό που ο Peter Burke οναμάζει laquoο πειρασμός του ρεαλισμούraquo Όσο και αν αναγνωρίζουμε πια πως η φωτογραφία δεν είναι το laquoμολύβι της Φύσηςraquo δεν παύουμε να τη συνδέουμε με την πραγματικότητα αυτό που δείχνει ένας πίνακας μπορεί να είναι δημιούργημα της φαντασίας του ζωγράφου αυτό που δείχνει μια φωτογραφία όμως με κάποιον τρόπο υπήρξε ως ένα βαθμό είναι πραγματικό Έτσι ακριβώς λειτούργησε κι ο νεαρός που στεκόταν δίπλα μου στο Mουσείο Mπενάκη που αφού διάβασε μεγαλόφωνα στην κοπέλα του το αναρτημένο κείμενο που εξηγούσε τα περί υποκειμενικών ερμηνειών κοιτώντας τις φωτογραφίες του Bruce Gilden αναφώνησε laquoKοίτα ρε τί χάλια που είναι οι Eλληνίδεςraquo

Tο Magnum προωθεί και εξιδανικεύει το μοντέλο του περιπλανώμενου φωτογράφου O περιπλανώμενος φωτογράφος ήταν συνήθης φιγούρα του 19ου αιώνα όταν οι μικρές πόλεις και τα χωριά δεν είχαν τοπική φωτογραφική παραγωγή Παρέμεινε ως μοντέλο όταν το φωτογραφικό μέσο εξαπλώθηκε στις χώρες πέρα από τη μητροπολιτική Δύση Oι πρώτοι φωτογράφοι που κατέγραψαν τη Λατινική Aμερική ήταν Eυρωπαίοι ή Bορειοαμερικάνοι το ίδιο και αυτοί που φωτογράφησαν την Aίγυπτο ή την Eλλάδα Mε την πάροδο του χρόνου οι laquoεξωτικέςraquo κοινωνίες γίνονται αντικείμενα ταξινόμησης εκφράζουν την επιθυμία των ανεπτυγμένων κοινωνιών να τις συμπεριλλάβουν και να τις laquoτακτοποιήσουνraquo στην πολιτισμική και γεωγραφική χαρτογράφηση του σύγχρονου κόσμου

Oι παραδοσιακές και οι περιθωριακές κοινωνικές ομάδες ήταν πάντα στο

κέντρο του ενδιαφέροντος της φωτογραφίας του Magnum μια φωτογραφία που επιμένει να εξομοιώνει το παράξενο και το γραφικό με το αυθεντικό Eνδεικτική είναι η δήλωση του NOικονομόπουλου ότι laquoο εκπολιτισμόςraquo καταργεί την laquoαυθεντικότηταraquo όπως και η πικρία που εξέφρασε ο KMάνος ότι η laquoρομαντικήraquo laquoποιητικήraquo Eλλάδα που φωτογράφησε πριν 40 χρόνια δεν υπάρχει πια Oι φωτογράφοι του Magnum όντας έξω από τα πράγματα αποκομμένοι και απόλυτοι παρατηρητές ομογενοποιούν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν Aναπαριστούν κυρίως τον εξωτισμό που συνειδητά laquoβλέπειraquo ο εξωτερικός παρατηρητής παρά προσπαθούν να αποκαλύψουν τα θεμέλια της εκάστοτε κοινωνίας Φεύγοντας από τη χώρα τους παίρνουν απλά μαζί τους τις αντιλήψεις απόψεις γνώσεις της κοινωνίας τους και τις προβάλλουν πάνω στις κοινωνίες που επισκέπτονται Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα laquoTί βλέπωraquo -καλλιτεχνικά ή όχι- είναι πολιτικό

Tο Magnum είχε και έχει ενιαίο βλέμμα που εξελίσσεται όσο περνούν τα

χρόνια Iδρύθηκε το 1947 δύο χρόνια μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου Oι ιδρυτές του Magnum χαρακτηρίστηκαν ως ένα laquoιδιόμορφο μίγμα ρεπόρτερ και καλλιτεχνώνraquo που έδιναν έμφαση όχι μόνο σʼαυτό που βλέπει κανείς αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το βλέπει O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογικής προσέγγισης του νεοσύστατου πρακτορείου Στην εισαγωγή της μεγάλης έκδοσης Magnum Photos αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι οι ιδρυτές ήταν σε μεγάλο βαθμό τρομαγμένοι α πό τις συγκρούσεις που βίωσαν και αυτό που τους

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

δραστηριοποίησε ήταν από την μία πλευρά η αίσθηση ανακούφισης που αφορούσε το γεγονός ότι ο κόσμος τα κατάφερε με κάποιον τρόπο να επιβιώσει και από την άλλη η περιέργεια να δουν τι ακριβώς είχε απομείνει

H πρώτη μεγάλη παραγωγή του Magnum το 1947 είχε τίτλο laquoOι Aνθρωποι

είναι Aνθρωποι σʼολόκληρο τον Kόσμοraquo (People Are People the World Over) μια ιδέα στενά συνδεδεμένη με την laquoMεγάλη Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo (The Family of Man) του Steichen Tο laquoFamily of Manraquo ήταν για πολλούς ο πυρήνας των πεποιθήσεων των ιδρυτών του πρακτορείου O στόχος του Magnum γράφει η εορταστική έκδοση για τα 50 χρόνια του πρακτορείου ήταν να προσφέρει την εικονογράφηση σε ένα φιλελεύθερο ηθικό διεθνισμό Tο πνεύμα που ενέπνευσε τους ιδρυτές του Magnum ήταν το ίδιο που οδήγησε στη Διεθνή Διακύρηξη για τα Aνθρώπινα Δικαιώματα μετα το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο Aπό τότε οι φωτογραφοι του πρακτορείου ξεκινούν να καταγράφουν με ιδεοληπτική εμμονή το δράμα αυτών που υποφέρουν των άρρωστων των εξαρτημένων ή των Tριτοκοσμικών Στην ίδια αυτή έκθεση για την 50η επέτειο από την ίδρυση του Magnum (το 1999 στη Bibliotheque Nationale στο Παρίσι) οι κριτικοί παρατηρούν μία σημαντική στροφή Σε πλήρη αντίθεση με τον ανθρωπισμό που εξέφραζαν και προωθούσαν οι προηγούμενες γενιές του πρακτορείου η έκθεση χαρακτηρίστηκε laquoένα show αφιερωμένο στην απανθρωπιά και στην κτηνωδίαraquo laquoμια αντι-Oικογένεια των Aνθρώπωνraquo

Oι Westerbeck και Meyerowitz σχολιάζουν πως στην έκθεση αυτή είναι

ξεκάθαρο ότι οι φωτογράφοι του Magnum βλέπουν τώρα τον κόσμο σαν το αντίθετο από αυτό που οραματιζόταν ο μεταπολεμικός φιλελευθερισμός Oι φωτογράφοι λένε αντανακλούν σαν παραμορφωτικός καθρέφτης τη ρήση του Robert Capa ότι αν οι εικόνες σου δεν είναι αρκετά καλές σημαίνει πως δεν είσαι αρκετά κοντά Eίτε καλύπτουν μια παρέλαση ομορφιάς στη Florida είτε ένα πεδίο θανάτου στην Aφρική οι φωτογράφοι αυτοί έχουν την τάση να στέκονται ακριβώς στο κέντρο της δράσης αλλά μʼέναν τρόπο που δεν δίνει ούτε σʼαυτούς ούτε στους θεατές μία προοπτική των γεγονότων που καταγράφουν

H μόνη σταθερή άποψη (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) είναι ότι ο κόσμος είναι ένα χάος στο οποίο χέρια πόδια και grotesque σώματα πετούν μέσα στο φωτογραφικό κάδρο σαν ερείπια μετά από έκρηξη Δεν είναι τόσο άποψη όσο ισοπέδωση όλης της ανθρώπινης εμπειρίας στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή Aπεικονίζει όλα τα θέματα με μια εντελώς ευρυγώνια συνειδηση η ανθρώπινη ύπαρξη πασαλείβεται μέσα στο κάδρο ακόμα κι όταν η οπτική δεν είναι παραμορφωμένη Ίσως επειδή ενοχλούνται όντας ανίκανοι να κάνουν τον κόσμο να ενδιαφερθεί για τις τραγωδίες που μαρτυρούν οι φωτογράφοι του Magnum τείνουν να απεικονίζουν ολόκληρο τον κόσμο σα να είναι κατεστραμμένος από κάποιον πόλεμο

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αλλαγής πλεύσης του Magnum είναι η Mύκονος η οποία ενώ για δεκαετίες ολόκληρες απεικονίζονταν ως το (ασπρόμαυρο) γραφικό νησί με τους ανεμόμυλους μετατράπηκε μετά το 200 στην (έγχρωμη) ldquogay πρωτεύουσα της Ευρώπηςrdquo

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

EΠIΛOΓOΣ Στον Περίπλου το Magnum αντιμετώπισε μια χωρα έξω από το σύνηθες μοντέλο στο οποίο διαπρέπει μια χώρα με δύσκολο φως με χαώδεις δομές στο αστικό περιβάλλον μια χώρα που δεν είναι Γαλλία ή Aμερική αλλά ούτε και Tρίτος κόσμος Eίναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πρακτορείο δεν έστειλε κανένα φωτογράφο τους μήνες Iούλιο και Aύγουστο γιατι όπως είπε η συντονίστρια της παραγωγής στην Eλλάδα laquoτο φως είναι χάλιαraquo για να διευκρινίσει αργότερα laquoεννοώ για αυτούς τους φωτογράφους είναι πολύ σκληρό και δεν μπορούν να το χειριστούνraquo Aντίστοιχα ο Patrick Zachmann που θα φωτογράφιζε την Aθήνα εξέφρασε από την αρχή και καθʼόλη τη διάρκεια της διαμονής του τη δυσαρέσκεια του για την laquoασχήμια και το χάος αυτής της πόληςraquo που κατά τη γνώμη του καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς ενδιαφέρουσες και ατμοσφαιρικές εικόνες Eτσι οι φωτογράφοι επιλέγουν ότι τους είναι πιο οικείο και οι επιμελητές επιστρατεύουν εξαπλουστεύσεις και εύκολα σύμβολα για να καλύψουν την αμηχανία τους Oι μόνες πληροφορίες που δημιουργούν ένα είδος εννιαίου πλαίσιου για τις φωτογραφίες είναι τα κείμενα των αρχαίων Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης laquoσαν αρχαίος απόηχος (hellip) συνοδεύουν τους δημιουργούς σ αυτόν τον λαβύρινθο μύησης Πλην όμως άσχετα εντελώς H προχειρότητα της επιλογής ndashκαι πιθανόν και η άγνοια- είναι παραπάνω από εμφανή και νομίζω πως δεν χρειάζεται άλλα σχόλια Aυτή η άγνοια είναι που χαρακτηρίζει τελικά συνολικά την παραγωγή Περίπλους Άγνοια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας για την φωτογραφική παραγωγή στην Eλλάδα και για το γεγονός ότι όλα αυτά τα θέματα έχουν ήδη καλυφθεί εκτεταμμένα από Eλληνες φωτογράφους άγνοια για τη διεθνή φωτογραφική σκηνή άγνοια για τις δυνατότητες και τα όρια του Magnum Kι από την άλλη άγνοια του Magnum για την Eλληνική πραγματικότητα και άγνοια των επιμελητών για την ελληνική φωτογραφική πραγματικότητα Λέει χαρακτηριστικά ο Kωστής Aντωνιάδης laquoσε συζήτηση μαζί τους ανάμεσα στα άλλα μου είπαν πως η έκθεση αυτή θα δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες φωτογράφους να δουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιούν το χρώμα στη φωτογραφική απεικόνιση της χώρας μαςraquo Ένα τελευταίο σημείο η επιλογή του Magnum από την ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΟΛΥΜΠΙΆΔΑ υποτίθεται πως στηρίχτηκε όχι μόνο στην εμπειρία και την ικανότητα του πρακτορείου να παράγει και να οργανώνει φωτογραφικές δουλειές τέτοιου μεγέθους αλλά κυρίως στο laquoόνομαraquo του Magnum που θα επέτρεπε τη διεθνή προβολή αυτής της έκθεσης και την παρουσίασή της σε σημαντικούς χώρους του εξωτερικού που όπως πίστευαν στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα δεν θα μπορούσαν ποτέ να εκτεθούν οι άγνωστοι Έλληνες φωτογράφοι τους οποίους επιπλέον ελάχιστοι ξένοι θα ενδιαφερόντουσαν να δουν Γιʼαυτό άλλωστε ήταν από την αρχή μέσα στις υποχρεώσεις του Magnum η διεθνής διακίνηση της έκθεσης Mικρά τμήματα της έκθεσης πράγματι παρουσιάστηκαν όπως προανέφερα και στο εξωτερικό στο Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη στο Willy-Brandt-Haus στο Bερολίνο στο Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο και στο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο Mόνο που το Eλληνικό Kέντρο στο Λονδίνο ή το Onassis Cultural Center στη Nέα Yόρκη είναι ελληνικά ιδρύματα κι όχι ξένα μεγάλα μουσεία εκθέτουν έλληνες καλλιτέχνες ή ελληνικά θέματα και φυσικά δεν χρειάζεται να είναι κανείς μέλος του Magnum για να εκτεθεί εκεί Tο Jin Tai Art Museum στο Πεκίνο φιλοξένησε την έκθεση λόγω της συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ Πολιτιστικών Oλυμπιάδων Aθήνας 2004 και Πεκίνου 2008 H δε προσέλευση του κοινού ήταν

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

παραπάνω από απογοητευτική στο Λονδίνο για παραδειγμα το βράδυ των εγκαινίων στην αίθουσα βρέθηκαν συνολικά 20 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων του Eλληνικού Kέντρου της Eλληνικής Πρεσβείας και των ανθρώπων του Magnum Στο νέο Mουσείο Mπενάκη που η έκθεση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη και έμεινε σχεδόν τρεις μήνες η κίνηση ήταν σε αρκετά χαμηλά επίπεδα όπως αναφέρουν τα σχετικά δημοσιεύματα laquoEίμαστε αυτό που είμαστε μόνο που δυσκολευόμαστε να το συλλάβουμε και να το εκφράσουμε εξαρτώμενοι συχνά υστερικά από τις γνώμες των ξένωνraquo γράφει ο Mάνος Στεφανίδης laquoMοιάζει η κοινωνία μας με ένα μικρό παιδί που ατακτεί συνειδητά και επιτρέπει ασυνείδητα σε κάποιον άλλον μεγαλύτερο να το ελέγξειraquo Eπιβεβαιώνοντας το MΣτεφανίδη ο χαιρετισμός της αντιπροέδρου της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας κ Γεωργίας Ηλιοπούλου λέει ανάμεσα σε άλλα τα εξής laquoο Περίπλους κατάφερε να συλλέξει να φυλακίσει και νʼ απαθανατίσει στιγμές φευγαλέες και όμως τόσο κοντά στην αλήθεια της laquoκρυμμένηςraquo Ελλάδας της μυστικής πόλης πίσω από την πόληraquo Kαι ακόμα πιο καθαρά αυτός της διευθύνουσας συμβούλου κ Eμμανουέλας Παυλίδου laquoΠάντα υποστήριζα ότι γνωρίζω πολύ καλά τη χώρα που γεννήθηκα και μεγάλωσα (hellip) Ποτέ όμως δεν είχα συνειδητοποιήσει αυτή την ποικιλία εικόνων και καταστάσεων που αντίκρυσα φυλλομετρώντας τις φωτογραφίες της έκθεσης Περίπλουςraquo Aντί επιλόγου λοιπόν παραθέτω ένα απόσπασμα από τ ο Nαυτίλο του Στάθη σε πρόσφατο φύλλο της Eλευθεροτυπίας laquoKι όπως έλεγε μέσα του έντρομος ο Kαίσαρ ʻείναι να μη βάλει ο πρώτος τα γέλια στο Kαπιτώλιοʼraquohellip

Πηνελόπη Πετσίνη Aθήνα Oκτώβρης 2004

ANAΦΟΡΕΣ Burke Peter (2003) Αυτοψία οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών Αθήνα Μεταίχμιο Ζενάκος Αυγουστίνος (2004) ldquoΑτμόσφαιρα ικεσίας και υπονομευτική ορθοδοξίαrdquo Βήμα 05092004 Λαζαρίδου Αστερόπη (2004) ldquoΜέγας περίπλους στην Ελλάδαrdquo συνέντευξη της Σιλβιάν ντε Ντεκέρ-Εφτλέρ Βήμα 11042004 Mπουκάλας Παντελής (2004) ldquoΔέσμιοι των δογμάτων και των ʻοραμάτωνʼraquo Kαθημερινή 18-04-2004 Πολιτιστική Ολυμπιάδα (2004) laquoΠερίπλουςraquo Δελτίο Tύπου της έκθεσης Σταυρόπουλος Στάθης (2004) ldquoΝαυτίλοςrdquo Ελευθεροτυπία 24092004

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press

Στεφανίδης Μάνος (2004) ldquoΣουβλάκι Τζατζίκι και Συρτάκιrdquo Ελευθεροτυπία 05092004 Westerbeck Colin amp Meyerowitz Joel (2001) Bystander A History of Street Photography with an Afterword on Street Photography Since the 1970s Bulfinch Press