Współczesne społeczeństwo polskie – wykład dziewiąty, czyli o poziomie zamożności, ubóstwie i standardach życia

O czym będzie mowa?• Poziom zamożności - ważne pojęcia• Jak mierzyć poziom zamożności?• PKB - dane dla Polski i UE• Dochody i wydatki – dane dla Polski i UE

• Opinie na temat sytuacji materialnej oraz bogactwa i bogatych

• Bieda – ważne pojęcia• Bieda - dane dla Polski i UE• Opinie na temat biedy i biednych

Poziom zamożności - ważne pojęcia• Dochód:

– Brutto i netto (po oskładkowaniu)– Nominalny i realny (inflacja!)– Rozporządzalny (to, co rzeczywiście jest do wydania, po opodatkowaniu)

• Zróżnicowanie dochodów:– „udział” poszczególnych segmentów dochodowych w puli dochodów (jaki % wszystkich dochodów w Polsce mają osoby z najniższego kwintyla?); współczynniki Gini’ego

Jak mierzyć poziom zamożności?

• PKB na głowę mieszkańca• Dochody gospodarstw domowych: nie jednostek!

– To gospodarstwo domowe jest jednostką ekonomiczną: „zbiera” dochody różnych członków, podejmuje decyzje ekonomiczne, wspólnie konsumuje (np. potrzebuje tylko jednej pralki, jednej zmywarki itp.)

– Ekonomia skali: koszty rozkładają się na więcej osób (np. czynsz, opłaty stałe)

– Zwykle mierzy się dochód na głowę członka gospodarstwa domowego, uwzględniając typ gospodarstwa:• Z uwagi na liczbę członków• Z uwagi na sposób pozyskiwania dochodów przez głowę gospodarstwa domowego (czyli osobę, która wnosi do puli największy dochód) gospodarstwa domowe pracowników najemnych, rolników, pracujących na własny rachunek itp.

• Z uwagi na typ rodziny (1-osobowe, para bez dzieci, para z 1 dzieckiem itp.)

• Wyposażenie gospodarstwa domowego (infrastruktura cywilizacyjna, dobra trwałego użytku)

• Struktura wydatków (na co wydają pieniądze, ile oszczędzają)

Produkt Krajowy Brutto

Porównanie z UE, dynamika i zróżnicowanie

regionalne

PKB według PPP?• PPP (ang: Purchasing Power Parity) = Parytet Siły Nabywczej: uwspółmiernienie wartości waluty przez uwzględnienie cen koszyka dóbr (por. np. „Koszyk Polityki”!)

• Podając PKB według PPP uwzględniamy różnice między krajami

• Można także podawać nominalne PKB dla różnych krajów i na tej podstawie również dokonywać porównań

Jaki jest nasz PKB na głowę (per capita), według PPP, w EURO (2006 rok)• UE (27 krajów) 23 600• Luxemburg 66 100• Irlandia 34 000• Litwa 13 700• Łotwa 13 300• Republika Czeska 18 700• Węgry 15 500 • POLSKA 12 500

Dynamika wzrostu PKB

PKB w regionach

PKB w regionach - dynamika

„Innowacyjność” regionów

Warunki dobrobytu

Za: M. Boni

Wzrost i rozwój

Za: M. Boni

Dochody i wydatki

Wynagrodzenia w regionach

Przeciętny miesięczny dochód do dyspozycji w gospodarstwach domowych, w złotych, na osobę, rok 2006

OgółemG.d. pracowników

G.d. rolników

G.d. pracujących na własny rachunek

G.d. emerytów

G.d. rencistów

802,43 802,51 669,67 1059 891 655

Rok 2005 = 100%

109,6 107,6 115,4 112,3 106,8 110,3

Przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych, w złotych, na osobę, rok 2006

OgółemG.d. pracowników

G.d. rolników

G.d. pracujących na własny rachunek

G.d. emerytów

G.d. rencistów

744,8 732 574 955 853,5 659,7

Udział wydatków na poszczególne kategorie, w stosunku do ogółu wydatków (w %), 2006

Ogółem G.d. pracowników

G.d. rolników

G.d. pracujących na własny rachunek

G.d. emerytów

G.d. rencistów

Żywność i napoje bezalkoholowe

27,1 25,5 35,2 22,6 28,9 31,8

Mieszkanie, energia

19,7 18,4 16,3 19,9 23,0 24,3

Zdrowie 4.9 3,6 3,6 3,5 8,3 7,4

Transport 8,8 10,3 11,3 10,8 5,5 4,2

Łączność 5,2 5,3 4,6 5,9 4,7 5,0

Zróżnicowanie dochodów w wybranych krajach europejskich i USA (wg UNDP)

9,7 9,16,1 7,2 5,7 7,5 5,8 6 7,1 5,2 7

35,8 34,5

43,240,2

44,740,3

45,942,6 43,6 46,4

41

05

101520253035404550

20% najbiedniejszych 20% najbogatszych

Zróżnicowanie dochodów w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (wg UNDP)

10,3 10 8,8 7,9 7,6 8,44,9

8,8 7

35,9 34,4 34,840 40,3 39,1

51,3

37,841

0

10

20

30

40

50

60

Czech

y

Węgry

Słowac

jaLit

waŁo

twa

Białoru

śRosja

Ukraina

Polska

20% najbiedniejszych 20% najbogatszych

Współczynnik Gini’ego w wybranych krajach (wg UNDP)Kraj Współczynnik

Gini'egoKraj Współczynnik

Gini'egoSzwecja 25 Węgry 24,4

Norwegia 25,8 Czechy 25,4

Hiszpania 32,5 Słowacja 25,8

Francja 32,7 Ukraina 29

Grecja 35,4 Polska 31,6

Wielka Brytania 36 Bułgaria 31,9

Włochy 36 Łotwa 32,4

Niemcy 38,2 Białoruś 34,4

Portugalia 38,5 Litwa 36,3

USA 40,8 Rosja 48,6

Opinie na temat własnej sytuacji materialnej

Opinie o bogactwie i bogatych

Bieda

Ważne pojęcia• Rozmiar ubóstwa, czyli ile osób (jaki odsetek

populacji) żyje w ubóstwie:– Miary obiektywne (w odniesieniu do przeciętnych dochodów lub wydatków danego typu gospodarstwa domowego; w odniesieniu do koszyka dóbr)

– Miary subiektywne (lejdejska): subiektywna ocena + luka dochodowa

– Miary relatywne (względem jakiegoś poziomu dochodów) i absolutne (w odniesieniu do potrzeb)

• Granica ubóstwa:– Dochód, od którego zaczyna się ubóstwo

• Głębokość ubóstwa, inaczej zwana luką dochodowo-wydatkową:– Odpowiada na pytanie, ile osobom żyjącym w ubóstwie brakuje pieniędzy, żeby mieć 100% granicy ubóstwa; np. jeśli granicą jest 400 złotych, a ktoś ma 300, to brakuje mu 100 złotych (czyli 25% - lukę mierzy się procentowo)

Ubóstwo • podejście absolutne: ubogie są te gospodarstwa domowe

(te osoby) które nie mają możliwości zaspokojenia potrzeb uznanych w danych warunkach za podstawowe, niezależnie od tego, na jakim poziomie żyją lepiej sytuowane warstwy społeczeństwa.

• podejście względne: ubóstwo rozważane jest jako forma nierówności- ubogie są te rodziny lub te osoby, których poziom życia jest znacznie niższy niż pozostałych członków danego społeczeństwa.

• oceniane w sposób obiektywny, to znaczy oceniając poziom zaspokojenia potrzeb badanych jednostek niezależnie od ich osobistych wartościowań w tym zakresie

• oceniane w sposób subiektywny – uwzględniając opinię badanych

Minimum socjalne i minimum egzystencjalne

• Minimum socjalne: to kategoria socjalna, ustalająca koszty utrzymania gospodarstw domowych, przy uwzględnieniu podstawowych potrzeb bytowo-konsumpcyjnych. Jest to wyznaczona granica wydatków gospodarstw domowych, mierząca godziwy poziom życia.

• Minimum ustawowe: kwota uprawniająca do uzyskania świadczenia socjalnego

• Relatywne: zwykle dochód poniżej 50% wydatków przeciętnego gospodarstwa domowego tego samego typu (np. emeryckiego)

• Minimum egzystencji: (minimum biologiczne), stanowi dolne kryterium ubóstwa bezwzględnego. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według standardu minimum egzystencji wyznacza granicę, poniżej której istnieje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. Konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia organizmu.

Zagrożenie ubóstwem i głębokość ubóstwa w latach 2006 i 2007

Granice ubóstwa – jaka to kwota?

Gospodarstwo 1-osobowe

Gospodarstwo 4-osobowe (2

dorosłych + 2 dzieci poniżej 14

lat)2005 2006 2005 2006

Relatywne 474 520 1280 1405

Ustawowe 461 477 1264 1404

Minimum egzystencji

387 370 1045 999

Subiektywne

941 974 1492 1505

Odsetek osób (w przypadku miary subiektywnej – odsetek gospodarstw domowych) żyjących poniżej granicy ubóstwa

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005

RelatywneUstawoweMinimum egzystencjiSubiektywne

Odsetek osób żyjących poniżej granicy ubóstwa, z uwagi na typy społeczno-ekonomiczne

RELATYWNEUSTAWOWE MIN.

EGZYSTENCJI

2004 2005 2006 2004 2005 2006 2004 2005 2006

Ogółem 20,3 18,7 17,7 19,2 18,1 15,1 11,8 12,3 7,8

Miasto 14 12,5 12,7 12,9 12,3 10,5 7,7 8,2 5,2

Wieś 30,4 27 25,8 29,3 27,3 22,6 18,5 18,7 12

Pracownicze 18,7 17 16,7 18,2 17,3 14,7 10,2 11,2 7

Rolników 31,1 26,4 25,6 30,9 28,2 23 19 18,1 11

Wł. rachunek 13,6 10,2 9 13,2 10,6 7,8 8,9 6,3 3,4

Emeryt 10,9 10,1 11,8 8,9 8,5 8,4 5,6 6,3 4,6

Rencista 28,5 25,6 25,1 25,4 23,1 19,6 16,8 17,5 12,2

Niezarobkowe 43 38,5 40,3 41,5 40,1 37,1 30,6 29,9 22,9

Typ rodziny

1-os 6,1 4,9 4,9 6,5 5,9 4,7 3,3 3,1 1,9

2 + 0 5,6 4,4 5,3 2,8 2,5 2,1 2,8 2,7 1,9

2 + 1 12,3 9 8,9 9,6 7,3 6,1 6,4 5,5 3

2 + 2 18,5 17,2 17,2 18,1 17,8 15,1 9,7 10,4 6,7

2 + 3 35,6 31,4 28,5 37,6 35,8 28,6 21,4 22 13,9

2 + 4+ 55,9 54,5 49,9 62,4 63,1 53,3 40,1 43,5 26,2

Samotni rodzice

23,8 20,5 23 22 20,7 19,8 15,2 14,5 11,2

Odsetek osób z różnych grup społecznych żyjących poniżej minimum egzystencji (wg GUS)

8,5 14,2 16,74,5 9,9 5,9

16,4

32,48,614,8 17,5

7,210,4

6,4

17,2

34

05

10152025303540

Prac

owni

ków

Prac

owni

ków

użyt

kują

cych

gosp

odar

stw

oro

lne

Rol

nikó

w

Prac

ując

ych

naw

łasn

y ra

chun

ek

Emer

ytów

ire

ncis

tów

Emer

ytów

Ren

cist

ów

Utrz

ymuj

ącyc

hsi

ę z

niez

arob

kow

ych

źród

eł

2002 2003

Stopa ubóstwa skrajnego a wiek w 2003 roku (wg GUS)

16,1

15,8

11,4

10,1

5,6

4,8

0 5 10 15 20

0-14

15-19

20-34

35-54

55-65

>65 lat

Poziom wykształcenia a zagrożenie ubóstwem w 2003 roku (wg GUS)

11,1

0,5 4,6

14,311,1

20,318,5

1,1

9

24,327,4

30,5

0

5

10

15

20

25

30

35

Ogółem Wyższe Średnie Zasadniczezawodowe

Gimnazjalne Podstawowe ibez

wykształcenia

minimum egzystencji ustaw ow a granica ubóstw a

Siła związku ubóstwa z cechami położenia społecznego w krajach postkomunistycznych (zagrożenie ubóstwem) w 2000 r. (wg ISP)

Cechy jednostek Bułgaria Polska Rosja Rumunia Słowacja Węgry

Płeć 0,2 1,5 1 2,1 0,4 0,5

Bezrobotny ojciec 0,5 0 0,1 2 0 0,7

Sieroctwo lub półsieroctwo

0 0,5 0,4 0,1 0 0

Wiek 0,3 5,6 4,4 3,9 4,6 3,7

Wykształcenie 0,3 2,8 0 4,1 3,9 2,9

Wielkość miejsca zamieszkania

0,2 2,3 0,4 2,4 0,1 0,5

Emerytura 0,3 0 0,9 0 0 0,3

Inwalidztwo 0 1 1,7 0 1,9 0,9

Trwałe bezrobocie

4,2 4,5 8,2 8,6 10,5 8,8

Warunki mieszkaniowe w 2000 roku w wybranych krajach postkomunistycznych (wg ISP)

Odsetek rodzin Bułgaria Polska Rosja Rumunia Słowacja Węgry

w których śpi się w kuchni 68 6,3 2 8,5 4,1 3,6

żyjących w wilgotnych mieszkaniach

21,6 21,9 16,7 22,5 10,3 16,4

w mieszkaniach z przeciekającym dachem

19,3 12,5 14,3 15,7 7,2 10

w mieszkaniach z podłogą z gliny

19 2 0,6 21,6 1,3 6,3

bez łazienki 38,5 14,5 26,4 49,3 4,9 13

bez c.o. 83 24,3 13,9 50 7,4 21

bez bieżącej zimnej wody 4 4,1 15,6 34 1,1 8

bez bieżącej ciepłej wody 60 23,3 39,1 66 13,6 15

których nie stać na opłacenie ogrzewania

18 3,7 2,6 13,3 1,6 1

Opinie na temat biedy