O co chodzi w reformie emerytalnej?

• 1

Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego

Materiał informacyjny – rozszerzony i uzupełniony

Warszawa, 23 lutego 2012

2

RAPORT PODSTAWOWY – SLAJDY 3 - 27

MATERIAŁY DODATKOWE

DEMOGRAFIA

ZMIANY NA RYNKU PRACY

GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE

SPIS TREŚCI


DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33

ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44

GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE – SLAJDY 45 - 48

Celem niniejszego raportu jest odpowiadanie na najważniejsze pytania pojawiające się w debacie na temat reformy emerytalnej. Z tego względu będzie on sukcesywnie uzupełniany o materiały odnoszące się do najważniejszych kwestii podnoszonych w toku konsultacji społecznych.

Od zespołu redagującego:

•  Od lat 90. XX wieku prawie wszystkie kraje UE, ale także USA, Japonia i Kanada podnoszą wiek emerytalny.

•  Kryzys zadłużenia pokazuje, że niebilansujące się systemy emerytalne nie mogą być dłużej finansowane długiem.

•  Dłuższa aktywność zawodowa oraz zrównanie wieku emery ta lnego kob ie t i mężczyzn są wś ród najważniejszych rekomendacji Komisji Europejskiej w tzw. białej księdze emerytur, opublikowanej 16 lutego.

Globalny kontekst proponowanych zmian

3

Kluczowe przyczyny zrównania i podniesienia wieku emerytalnego 1

2

3

4

5

4

Rośnie dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym i emerytalnym, ponieważ:

–  Polacy żyją dłużej,

–  spada liczba narodzin, –  coraz więcej Polaków dłużej się uczy.

Od 1999 r. Polacy w większości sami gromadzą kapitał na swoją emeryturę, a wydłużająca się długość życia powoduje, że pracują krócej na każdy rok pobierania emerytury, co przekłada się na niższe świadczenia emerytalne.

Konieczność równoczesnego utrzymywania starego i nowego systemu emerytalnego powoduje pogłębienie się dysproporcji wpłat i wypłat. Deficyt systemu emerytalnego wzrośnie z 40 mld zł w 2013 r. do 70 mld zł w 2030 r. (ceny stałe 2012 r., w cenach bieżących: 41 mld i 106 mld).

Polska należy do krajów, w których najwcześniej przechodzi się na emeryturę, co dotyczy szczególnie kobiet. Jest jednym z ostatnich krajów UE, który nie podniósł wieku emerytalnego przynajmniej do 65 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.

Światowy kryzys pokazuje, jak kosztowne i bolesne dla obywateli może być finansowanie deficytu pożyczkami na rynku finansowym.

Alternatywą dla niepodnoszenia wieku emerytalnego jest wzrost obciążeń podatkowych lub drastyczne obniżanie emerytur. Oba działania prowadziłyby do obniżenia poziomu życia i utraty konkurencyjności przez polską gospodarkę.

6

Polska ma prawie najniższy wiek przejścia na emeryturę w Europie1, w szczególności dla kobiet

Wiek emerytalny w 2040 roku2 Kobiety Mężczyźni

1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. 2 Dodatkowo niektóre kraje wprowadziły odstępstwa, np. ze względu na długi staż pracy. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011.

Polska 60,0 Słowenia 61,0 Słowacja 62,0 Łotwa 62,0 Bułgaria 63,0 Rumunia 63,0 Luxemburg 65,0 Grecja 65,0 Malta 65,0 Cypr 65,0 Litwa 65,0 Portugalia 65,0 Belgia 65,0 Austria 65,0 Węgry 65,0 Estonia 65,0 Czechy 66,5 Francja 67,0 Wielka Brytania 67,0 Holandia 67,0 Hiszpania 67,0 Szwecja 67,0 Niemcy 67,0 Irlandia 68,0 Finlandia 68,0 Włochy 68,6 Dania 70,0

63,0 65,0

62,0 62,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,5 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 68,0 68,0 68,6 70,0

5

Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2020 rok)

1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny w 2020 r. Źródło: European Commission, White paper for adequate, safe and sustainable pensions.

Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1

Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1

Irlandia

Szwecja

Finlandia

Wielka Brytania

Dania

Holandia

Estonia

Niemcy

Łotwa

Litwa

Polska

Czechy

Francja

Belgia

Austria Węgry

Słowacja

Bułgaria

Luksemburg

Portugalia

Hiszpania

Grecja

Włochy

Malta Cypr

Rumunia Słowenia

6

Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2040 rok)

1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011.

Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1

Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1

Irlandia

Szwecja

Finlandia

Wielka Brytania

Dania

Holandia

Estonia

Niemcy

Łotwa

Litwa

Polska

Czechy

Francja

Belgia

Austria Węgry

Słowacja

Bułgaria

Luksemburg

Portugalia

Hiszpania

Grecja

Włochy

Malta Cypr

Rumunia Słowenia

7

– wzrost o 1 miesiąc rocznie w latach 2013-‐2018, – wzrost o 2 miesiące rocznie w latach 2019-‐2027.

Hiszpania Wielka Brytania Niemcy Czechy Włochy

Źródło: Komisja Europejska, ILO, OECD.

– stopniowe dojście do wieku emerytalnego 65 lat dla kobiet do 2018 r., – stopniowe podwyższenie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do 68 lat do 2046 r.

– stopniowa zmiana w latach 2012-‐2029, – możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę w wieku 63 lat dla osób z bardzo długim stażem pracy, ale kosztem znaczącego spadku świadczeń.

– wzrost o 2 miesiące rocznie od 2013 r. bez określonego docelowego wieku emerytalnego, – wiek emerytalny nie będzie dłużej zróżnicowany dla kobiet bez względu na liczbę dzieci.

– wiek emerytalny zależny od dalszego oczekiwanego życia, – skokowy wzrost z 60 do 65 roku życia dla kobiet pracujących w sektorze publicznym w 2010 r. i następnie do 66 lat w 2012 r.

Wiek przejścia na emeryturę

6765Kobiety

6765

2027 2012

Mężczyźni

6860Kobiety

6865

2046 2011

Mężczyźni

6765Kobiety

6765

2029 2011

Mężczyźni

66,7 60,7 Kobiety

2041

66,7

2012

62,1 Mężczyźni

60,3 70,0 Kobiety

70,0

2011

65,3

2060

Mężczyźni

Przykłady zmian wieku emerytalnego w wybranych krajach

8

•  Spada liczba osób w wieku produkcyjnym przypadająca na jednego emeryta (4,1 w 2010 r.; 2,0 w 2040 r.).

•  Spada liczba rąk do pracy – o 4,9 mln osób w latach 2010-‐2040, czyli do 21 mln osób

w wieku produkcyjnym.

•  Większą część życia spędzamy ucząc się i na emeryturze, a mniejszą część życia pracując.

•  Polacy coraz krócej pracują na każdy rok swojej emerytury.

•  Wydłużająca się długość życia: – tylko w ciągu ostatnich 20 lat długość życia osób w wieku 65 lat wzrosła (w latach) o 2,7 dla mężczyzn i o 3,3 dla kobiet do odpowiednio 80,1 i 84,5 lat2; – kobieta obecnie 38-‐letnia – pierwszy rocznik, który przejdzie na emeryturę w wieku 67 lat w 2040 r., dożyje przeciętnie 86,5 lat. •  Malejąca liczba narodzin -‐ tylko około 370

tysięcy 5-‐latków, w porównaniu np. do 526 tys. 50-‐latków (2011 r.).

•  Wydłużający się okres edukacji – przeciętny 25-‐latek w 1990 r. spędził 8,4 lat ucząc się, podczas gdy w 2010 r. było to już 10 lat.

Wpływ na obecny system emerytalny Główne trendy demograficzno-‐społeczne

Źródło: Materiały AWG, UNDP, Eurostat, GUS.

Narasta dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym1 i emerytalnym

9 1 Wiek produkcyjny w całej prezentacji zdefiniowany jest jako zakres od 15 lat do wieku emerytalnego. 2. Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

92

90

88

86

84

82

80

0

+8,7

86,1

83,8

81,2 80,1

78,6 77,4

Oczekiwana długość życia 65-‐letniej osoby w Polsce*

Źródło: AWG.

Rośnie długość życia na emeryturze

Kobiety Mężczyźni

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

92

90

88

86

84

82

0

+8,6

Polska 89,8

87,7

85,3 84,5

82,5

81,2

10 *Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.

Dzieciństwo i edukacja

Aktywność zawodowa

Emerytura

2007

28%

42%

30%

1985

25%

54%

21%

1965

23%

69%

8%

Liczba lat aktywności zawodowej na każdy rok emerytury

8,1 2,6 1,4

2007

30%

49%

21%

1985

27%

62%

12%

1965

24%

73%

4%

20,5 5,3 2,4

Już teraz efektywny czas na emeryturze jest tylko o połowę krótszy od czasu aktywności zawodowej

Źródło: OECD, obliczenia własne.

Mężczyźni Kobiety

11

12 Źródło: AWG, GUS

W przyszłości dramatycznie spadnie liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26,0 do 21,1 milionów osób w 2040 r.

400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400

2010, ogółem 38,2 milionów osób

W tysiącach osób

M15-‐64, K15-‐59 M65+, K60+-‐ 0-‐14

2040, ogółem 36 milionów osób


12,1 % populacji

58,7% populacji

29,2% populacji

400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400

10,5 mln

21,1 mln

4,4 mln


6,4 mln

26,0 mln

5,8 mln

16,8% populacji

68,1% populacji

15,2% populacji

Wiek

400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300

13

12,2 mln

16,5 mln

3,9 mln

W przyszłości dramatycznie zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26 do 16,5 mln osób w 2060 r.

400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400

6,4 mln 16,8%

populacji

68,1% populacji 26,0 mln

15,2% populacji 5,8 mln

2010 r., ogółem 38,2 mln osób 2060 r., ogółem 32,5 mln osób

Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety

12,0% populacji

50,5% populacji

37,5% populacji

W tysiącach osób

Źródło: AWG, GUS M15-‐64, K15-‐59 M65+, K60+-‐ 0-‐14 Wiek

2020 2030

26,0

2010

6,4

24,0

8,4

22,8

9,6

2040

21,1

10,5

2050

18,2

2060

16,5

11,9 12,2

4,1 :1 2,8:1 2,4:1 2,0:1 1,5:1 1,4:1

Liczba osób w wielu produkcyjnym oraz liczba emerytów

Liczba emerytów

Liczba osób w wieku produkcyjnym

Bez zmian w wieku emerytalnym, w latach 2010 – 2060 zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a znacznie wzrośnie liczba osób na emeryturze

Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG

•  W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku produkcyjnym zmaleje o 4,9 mln osób, do około 21 mln ze względu na malejącą liczbę urodzeń w ostatnich 20 latach.

•  Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne

3,4 mln do 2060 r. •  W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie o 4 mln i o kolejne 1,7 mln do 2060 r.

14

Liczba emerytów

Liczba osób w wieku produkcyjnym

Podniesienie wieku emerytalnego ograniczy spadek liczby osób w wieku produkcyjnym

Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG 15

26,0 25,0 24,2 23,6

20,8

18,3

6,4

7,4

8,2

8,1

9,3

10,4

2020 2030 2010 2040 2050 2060

4,1 :1 3,4:1 3,0:1 2,9:1 2,2:1 1,8:1

2010, ogółem 38,2 milionów osób

•  Podniesienie wieku emerytalnego poprawi proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym a liczba emerytów (osób w wieku poprodukcyjnym) z 2,0:1 do 2,9:1 w 2040 r. oraz z 1,4:1 do 1,8:1 w 2060 r.

Pozostawienie wieku emerytalnego bez zmian

•  Drastycznie ograniczone emerytury i rosnące ubóstwo osób starszych,

•  Niższy wzrost gospodarczy spowodowany ubytkiem osób w wieku produkcyjnym,

•  Wysoki deficyt systemu emerytalnego, ograniczający wydatki na rozwój.

Zwiększenie składek/podatków

•  Znacząco niższy wzrost gospodarczy spowodowany wyższymi kosztami pracy oraz mniejszą liczbą pracujących,

•  Ucieczka dobrych pracowników za granicę, •  Mniejsze zarobki neqo.

Podniesienie wieku emerytalnego

•  Wyższe emerytury, •  Stabilny rozwój gospodarczy, •  Dłuższy okres pracy.

Konsekwencje:

Możliwe są trzy rozwiązania

16

17

•  Zmiany w wieku emerytalnym będą bardzo stopniowe i w niewielkim stopniu będą dotyczyły ludzi tuż przed emeryturą.

•  Do 2020 r. wiek emerytalny wzrośnie tylko o 2 lata. Zrównanie wieku

emerytalnego kobiet i mężczyzn na poziomie 67 lat nastąpi dopiero w 2040 r.

•  Rozłożenie zmian na lata pozostawia wiele czasu na dostosowania na rynku pracy, zarówno po stronie pracowników jak i pracodawców. Pozwoli także Rządowi na elastyczne reagowanie w razie pojawienia się barier dla tych dostosowań.

•  Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego ograniczy niedobór pracowników

w stale rosnącej polskiej gospodarce i zwiększy bezpieczeństwo finansowe Polaków.

•  Obecnie jest ostatni moment na wykorzystanie potencjału powojennego wyżu demograficznego. Odłożenie zmian w czasie wymagałoby zdecydowanie bardziej drastycznych i bolesnych zmian w przyszłości.

Propozycja rządu to bezpieczeństwo dla ludzi i gospodarki

Tempo wzrostu wieku emerytalnego jest i tak mniejsze od tempa wzrostu oczekiwanej długości życia*

Kobieta Mężczyzna

*Uwzględniając ostatnie 20 lat. ** Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.

18

81

89,8

60

55

60

65

70

75

80

85

90

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

długość życia**

wiek emerytalny

67 65

55

60

65

70

75

80

85

90

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

długość życia**

wiek emerytalny

86,1

77,4

67

Zmiany rozłożone w czasie do 2040 roku

19

Wiek przejścia na emeryturę

25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

60 lat

55 lat

50 lat

39 lat

40 lat

45 lat

38 lat

Kobiety

Mężczyźni

Wiek w 2012 roku

Podniesiony wiek emerytalny

Obecny wiek emerytalny

25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

64 lata

58 lat

59 lat

60 lat

61 lat

62 lata

63 lata

60 lat

61 lat 7 miesięcy

63 lata 3miesiące

64 lata 11 miesięcy

66 lat 7 miesięcy

66 lat 11 miesięcy

67 lat

65 lat 3 miesiące

65 lat 7 miesięcy

65 lata 11 miesięcy

66 lat 3 miesiące

66 lat 7 miesięcy

66 lat 11 miesięcy

67 lat

20

•  Badania pokazują, że większa liczba pracujących osób starszych nie ogranicza dostępu do pracy osobom młodym – w krajach, w których pracuje więcej osób starszych, jednocześnie pracuje więcej osób młodych.

•  Starsi i młodsi nie konkurują o te same miejsca pracy. • Wzrost gospodarczy w Polsce będzie zwiększać zapotrzebowanie na pracowników.

•  Zabraknie rąk do pracy – w latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku 25-‐34 lata zmaleje o 2,2 mln.

Większa liczba osób starszych na rynku pracy nie zablokuje miejsc pracy osobom młodym

Źródło: AWG, Komisja Europejska – AMECO, OECD 2011, NBER 2010, MF.

Sytuacja demograficzna – młodzież i osoby starsze

21

4,1

2040

6,3

2010

2,7

2030

2,8

5,5

2020

2,0 1,8

2,0

3,8

2,1 3,2

3,1

Kobiety

Mężczyźni

Młodzież*

Osoby starsze**

1,5

2,4 2,2

1,3 2,3 3,5

4,6

2,8 2,6

6,8

1,6

3,3 2,8

4,4 4,8 3,5 3,9

2,4

1,5 1,8 3,6

2,4

1,2

3,9

2010 2020 2030 2040

Źródło: AWG

W milionach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

*Osoby w wieku 25-‐34 **Osoby w wieku od 55 do 59 (K) lub 64 (M) lat -‐ przed zmianami oraz od 55 – nowy wiek emerytalny – po zmianach.

22

Nawet w okresie światowego kryzysu gospodarczego liczba pracujących w Polsce rosła

Źródło: AMECO -‐ Komisja Europejska, materiały AWG.

Liczba pracujących w gospodarce narodowej (mln)

16,1

0,9

2011 2010

16,0

2009

15,9

2008

15,8

2007

15,2

2006

13,8 13,8

14,2

2001 2004

14,1

2002

14,5

2005 2000

13,6

14,6

2003

2,1

0,6

I poł. 2011 2010

2,0

2009

1,8

2008

1,7

2007

1,5

Liczba pracujących w wieku 55+ (mln)

Podniesienie wieku emerytalnego przełoży się na znaczny wzrost emerytur

23 1 Dla kobiet urodzonych po 1974 wzrost emerytury wyniesie nawet 70%. 2 Dla osoby zarabiającej w trakcie kariery zawodowej przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Źródło: Szacunki MF.

2011

Emerytura kobiety2

Przeciętne wynagrodzenie

1 884

3 266

2040

3 411 +65%1

3 513 +20%

Po zmianach Przed zmianami

7 551

2 921

Po zmianach Przed zmianami

2 062

Przeciętne wynagrodzenie

w zł, ceny stałe 2010 r. Przykład dla osoby urodzonej w 1973 r.2

Kobiety Mężczyźni

24

Dla zachowania poziomu emerytur przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego niezbędny byłby wzrost składki lub wzrost dotacji budżetowej do ZUS finansowanej między innymi z podatków.

Po podniesieniu wieku emerytalnego, emerytury kobiet będą wyższe o około 70% a mężczyzn o około 20%.

Aby uzyskać ten sam efekt przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego wydatki na emerytury musiałyby wzrosnąć o około 45%, tj. 2,5-‐3% PKB. Aby to sfinansować należałoby:

–  podnieść składkę emerytalną z 19,52% o około 30% lub, –  podnieść stawkę VAT o ponad 8 punktów procentowych do ponad 30%.

Bezpieczeństwo emerytów i finansów Polski

1

2

3

25

Korzyści dla gospodarki

Źródło: Ministerstwo Finansów, AWG.

Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym w wyniku podniesienia wieku emerytalnego w stosunku do scenariusza braku zmian (mln)

Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli ograniczyć zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym w 2040 r. o około 2,4 mln.

2020 2030 2040

2,4

1,0

1,4

Rekomendacje Komisji Europejskiej – biała księga emerytur

Powiązanie wieku emerytalnego ze wzrostem oczekiwanej długości życia.

Ograniczenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.

Dłuższa aktywność zawodowa.

Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn.

Wspieranie dodatkowego oszczędzania na emeryturę.

26 Źródło: Komisja Europejska, White Paper, An Agenda for Adequate, Safe and Sustainable Pensions, 16.02.2012.

1

2

3

4

5

27

Podsumowanie

•  Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego jest nieuchronne ze względu na dłuższe życie i mniejszą liczbę urodzeń.

•  Dłuższa praca pozwoli Polakom zgromadzić więcej kapitału emerytalnego i ochroni przyszłych emerytów, zwłaszcza kobiety, przed ubóstwem. Znalezienie pracy nie będzie tak trudne, jak twierdzą krytycy – już wkrótce będzie brakowało rąk do pracy, a pracodawcy będą zabiegali zarówno o starszych, jak i młodych pracowników.

•  Kraje europejskie podnoszą wiek emerytalny. Jedne robią to wyprzedzająco i stopniowo, inne pod przymusem, gwałtownie i dużym kosztem społecznym. Polska decyduje dziś, do której grupy chce należeć.

•  Podejmując decyzję teraz, wzmocnimy w sposób ewolucyjny bezpieczeństwo dzisiejszych emerytów i przyszłych pokoleń. Zwłoka może doprowadzić nas do podobnej sytuacji jak w Grecji.

•  Zmiany umożliwią szybszy wzrost gospodarczy i poprawią stabilność finansową Polski bez potrzeby podnoszenia podatków. Polska skonsoliduje pozycję lidera wzrostu w Europie.

•  Uchwalenie reformy wzmocni finansową wiarygodność Polski, co przełoży się na niższy koszt pozyskania kapitału i szybszą redukcję zadłużenia.


28

DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33

ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44

GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE – SLAJDY 45 - 48

29

DEMOGRAFIA

2060

12,7

2050

14,2

2040

10,5

16,1

2030

9,6

17,3

2020

8,4

18,2

2010

6,5

18,1

11,9 12,2

Liczba emerytów

Liczba osób aktywnych zawodowo

Zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a wzrośnie liczba osób na emeryturze

* Osób w wieku poprodukcyjnym. Źródło: MF, AWG

•  Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne

3,4 mln do 2060 r. •  W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie

o 4 mln.

Prognozowana liczba osób aktywnych zawodowo i liczba emerytów* (mln)

30

Prognoza bez podniesienia wieku emerytalnego

Pokolenie wyżu osiąga wiek emerytalny

•  Obecnie ludność Polski liczy około 38 mln osób.

•  Wyjątkowo liczna grupa osób urodzonych w latach 50. w najbliższych latach opuści rynek pracy (ok. 500-‐600 tyś. rocznie).

•  Ubytku pracujących starszych osób nie będzie w stanie zrekompensować najmłodsze pokolenie. Przykładowo, dzisiejszych 10-‐latków jest około 355 tys., podczas gdy 55-‐latków jest ok. 591 tys.

•  Struktura rynku pracy na najbliższe 30 lat jest w dużym stopniu znana. Nawet gdyby od przyszłego roku gwałtownie i trwale wzrosła liczba urodzeń (nierealistyczny wzrost współczynnika dzietności z ok. 1,4 obecnie do 2,1 w 2013 r.), to efekty na rynku pracy w postaci wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym powyżej wartości jakie daje podniesienie wieku emerytalnego nastąpiłby dopiero po 2040 r.

•  W przyszłości na rynku pracy dominować liczebnie będą pracownicy starsi. Będą oni funkcjonować w zupełnie innym demograficznie środowisku, niż obecnie, gdyż największą grupę pracujących będą stanowić ich rówieśnicy.

31 Źródło: GUS, prognoza Eurostat

32

Zmiana liczby osób w wieku przedemerytalnym do 2020 r.

Źródło: Materiały AWG

Zmiana liczby osób w wieku 55 – wiek emerytalny w latach 2010 -‐ 2020

•  Po ograniczeniu prawa do wcześniejszych emerytur (2009 r.), wzrosły aktywność zawodowa i zatrudnienie osób starszych.

•  Po zmianach, wzrost liczby osób w wieku przedemerytalnym będzie zbliżony do wzrostu liczby pracujących osób starszych w latach 2008 – 2011.

-‐282

10

-‐271

278

482

760

-‐400

-‐200

0

200

400

600

800

1000

Kobiety Mężczyźni Razem

Zmiana liczby ludności 55 -‐ 59/64

Zmiana liczby ludności 55 -‐ nowy wiek emerytalny (l.oś)

W tys. osób

33

Sytuacja demograficzna – ludność w wieku produkcyjnym*

Źródło: AWG

11,8

22,8

12,0

24,2 23,6

11,4

11,8 11,7

21,1

25,0

12,4 13,2

9,8 10,8

24,0

12,7

11,3 11,9

26,0

13,5

12,5

26,0

13,5

12,5

2010 2020 2030 2040

Mężczyźni

Kobiety

W milionach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

Przed zmianami

Po zmianach

*Osoby w wieku od 15 do 59 (K) lub 64 (M) lat -‐ przed zmianami oraz od 55 do nowego wieku emerytalnego w danym roku – po zmianach.

34

ZMIANY NA RYNKU PRACY

Obecna sytuacja na rynku pracy

35

Mimo spowolnienia gospodarki, w ostatnich 4 latach w Polsce rosła liczba pracujących

W przyszłości, przy oczekiwanej poprawie koniunktury i zmniejszającej się liczbie osób w wieku produkcyjnym, sytuacja na rynku pracy będzie bardziej korzystna dla pracowników

Źródło: GUS, KE

00%

05%

10%

15%

20%

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Stopa bezrobocia na koniec roku

Stopa bezrobocia na koniec roku (w procentach)

Aktualnie notowany poziom bezrobocia jest relatywnie wysoki, ale – mimo najgłębszego od wielu dekad kryzysu – bezrobocie jest zdecydowanie niższe niż w poprzednich okresach spowolnienia

Według badań OECD, w krajach o największym zatrudnieniu osób starszych pracuje najwięcej osób młodych

36 Źródło: OECD

AUS

AUT

BEL

CAN CHL

CZE

DNK

EST FIN

FRA

DEU

GRC

HUN

ISL

IRL ISR

ITA

JPN

KOR

LUX

MEX

NLD

NZL NOR

POL

PRT

SVK

SVN

ESP

SWE CHE

TUR

GBR

USA OECD

30

40

50

60

70

80

90

100

30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80

Stopa zatrudnienia, 20-‐24 lata (%)

Stopa zatrudnienia, 55-‐59 lat (%)

Obserwowane w krajach OECD tendencje wskazują na pozytywną relację między zatrudnieniem osób starszych (55-‐59 lat) i osób młodych (20-‐24).

37

1.  Zmiana PKB per capita, czyli zamożności Polaków, znacząco zależy od poziomu zatrudnienia: •  przy spadku liczby osób w wieku produkcyjnym, utrzymanie dodatniego

wzrostu PKB będzie możliwe tylko poprzez wzrost wydajności pracowników. 2.  Od tempa wzrostu PKB zależy tempo waloryzacji kapitału emerytalnego:

•  subkonta w ZUS waloryzowane wzrostem PKB, •  konta z I filaru waloryzowane de facto wzrostem funduszu płac (technicznie:

przypisem składki), •  stopy zwrotu OFE powiązane z zyskami przedsiębiorstw.

3.  Wpłacone nominalnie składki to tylko ok. 50% kapitału emerytalnego. Pozostała część to waloryzacja zgodnie ze stopą inflacji (ok. 20%) oraz wzrostem PKB (30%)1.

4.  Zgodnie z szacunkami MF, poziom PKB w 2040 r., po podniesieniu wieku emerytalnego, będzie o ok. 157 mld zł wyższy ( 3,4 bln zł, ceny stałe 2012). W przeliczeniu na każdego Polaka, będzie to około 4,4 tys. zł.

Więcej pracujących to większy PKB i wyższe emerytury

1 Szacunek dla mężczyzny urodzonego w 1985 r., przechodzącym na emeryturę w 2052 r., zarabiającego przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej

38

Zmiana aktywnych zawodowo w latach 2010-‐2040

38

Aktywni zawodowo

Przed zmianami Po zmianach

2011 18,2

2020 18,2 18,4

2030 17,3 17,9

2040 16,1 17,1

Źródło: AWG

Korzyści dla gospodarki – rynek pracy W milionach osób

6,5%

18,0

17,0

16,0

16,5

17,5

2040 2030 2020 2010 2015 2025 2035

18,5 Po zmianach

Przed zmianami

Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli w latach 2011-‐2040 ograniczyć spadek liczby aktywnych zawodowo o ok. 1,1 mln osób.

Zmiany struktury rynku pracy w Polsce

39

•  Struktura gospodarki w Polsce zaczyna przypominać strukturę krajów rozwiniętych

•  Rośnie znaczenie sektorów, w których potrzebne jest doświadczenie, a mniej ważna siła fizyczna

Źródło: GUS, razem z pracującymi w gosp. indyw. w rolnictwie.

Udział pracujących w wybranych sektorach gospodarki

W procentach

20,5

51,5

28,0

28,0

14,9

57,2

Przemysł

Usługi

Rolnictwo

2000 2010

Polska Wielka Brytania Niemcy Holandia

•  Program „50+. Solidarność pokoleń” zawiera pakiet działań zmierzających do zwiększenia zatrudnienia osób powyżej 50-‐tego roku życia, m. in.: §  zwolnienie pracodawców

z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za pracowników w wieku okołoemerytalnym;

§  zmniejszenie liczby dni choroby, za które pracodawca płaci wynagrodzenie za czas choroby, w przypadku. pracowników w wieku 50+.

•  Program zostanie zmodyfikowany w związku ze zmianą wieku emerytalnego.

•  Dla osób w wieku 60+ przygotowany zostanie odrębny program w celu zachęcenia i umożliwienia im pozostania na rynku pracy.

•  Od 1 października 2011 przestały obowiązywać przepisy o ustawowym wieku emerytalnym (Default Re{rement Age). Dotychczas pracodawca domyślnie rozwiązywał umowę o pracę na 6 miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Obecnie nie może tego zrobić, a pracownik może kontynuować pracę po przekroczeniu wieku emerytalnego.

•  Formą zachęcania do pozostawania w zatrudnieniu są working tax credits -‐ dotacje wypłacane pracującym znajdującym się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym osobom starszym.

•  Program „Inicjatywa 50 Plus” wprowadzony ustawą z 2007 r., obejmuje dofinansowanie kształcenia zawodowego dla osób powyżej 45 lat i pracujących w małych i średnich przedsiębiorstwach -‐ do 250 pracowników – oraz dofinansowanie wynagrodzeń pracowników w wieku 50+, którzy powrócili z bezrobocia trwającego co najmniej 6 miesięcy.

•  Program dokształcania zawodowego – adresowany do starszych pracowników, którzy pozostają w zatrudnieniu. Jest on bardzo dobrze oceniany przez przedsiębiorców, zwłaszcza z mikro i małych przedsiębiorstw – dla tych przedsiębiorstw koszty szkolenia pracowników bywają nadmiernym obciążeniem.

•  Projektowany jest "Pakiet uaktywnienia zawodowego”. W celu zachęcenia pracodawców do zatrudniania lub utrzymania zatrudnienia osób powyżej 55 roku życia wprowadza się następujące instrumenty (od 1.01.2013 r.): §  roczna premia finansowa

dla pracowników w wieku 61 lat i starszych (w wysokości 2350 euro rocznie);

§  zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki do systemu oszczędzania ustawicznego w przypadku zatrudnienia pracowników w wieku 55 lat i starszych;

§  zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki (za siebie) w przypadku utrzymania zatrudnienia pracowników w wieku powyżej 62 lat.

Wspieranie zatrudnienia osób starszych

40

• W ostatnich latach podejmowane są w Polsce działania na rzecz wcześniejszego rozpoczynania edukacji

• W latach 2007-‐2011 odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat uczęszczających do przedszkoli wzrósł o 27 pkt. proc.

Lepszy dostęp do opieki przedszkolnej – łatwiejsze godzenie pracy i wychowania dzieci

41 Źródło: Dane MEN.

Odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat objętych edukacją przedszkolną

65

4338

2011 2007 2005

Struktura populacji a rynek pracy

42

Dane w milionach osób

Struktura całej populacji

Struktura rynku pracy

Źródło: AWG.

26,0

5,8

6,4

Liczba emerytów Liczba dzieci Ludność w wieku 15 -‐ wiek emerytalny

4,4

10,5 21,1

4,4

8,1 23,5

1,8

16,4

1,0

15,1 16,1

1,0

Liczba bezrobotnych Liczba pracujących

2010 2040 – bez zmian 2040 – po zmianach

Statystyka rynku pracy

43 Źródło: GUS.

Definicje dotyczące rynku pracy używane w prezentacji

Populacja •  Pełna liczba ludności Polski zgodna ze spisem powszechnym w 2002 r., uwzględniająca dane bieżące

(urodzenia, zgony, migracje). •  Uwaga: populacja brana pod uwagę podczas Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) nie

uwzględnia osób zamieszkujących tzw. obiekty zakwaterowania zbiorowego tj. akademiki, hotele robotnicze, koszary. W związku z tym, w 2011 r. była ona niższa o około 646 tys. osób.

Aktywni zawodowo

•  Szacunek wszystkich pracujących i bezrobotnych, obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika aktywności zawodowej BAEL (metodologia AWG).

•  Wskaźnik aktywności BAEL wyliczony jako iloraz liczby aktywnych zawodowo przez populację (wg BAEL) w danej grupie wiekowej.

•  Uwzględnione są osoby w wieku 15-‐74.

Pracujący •  Szacunek wszystkich pracujących w gospodarce obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika

zatrudnienia BAEL (metodologia AWG). •  Wskaźnik zatrudnienia BAEL wyliczony jest jako iloraz liczby pracujących przez populację BAEL. •  Do pracujących zaliczane są osoby, które w badanym tygodniu wykonywały przez co najmniej jedna

godzinę prace przynosząca zarobek lub dochód (w tym rolnicy). Także mający pracę ale z uzasadnionych przyczyn jej nie wykonujący (np. choroby, urlopu).

Bezrobotni •  Szacunek osób niepracujących, ale aktywnie poszukujących pracy, obliczony jako iloczyn populacji i

stopy bezrobocia BAEL (metodologia AWG). •  Stopa bezrobocia BAEL wyliczona jako iloraz liczby bezrobotnych BAEL przez liczbę aktywnych

zawodowo BAEL.

•  Już obecnie ok. 40% mężczyzn przechodzi na emeryturę ze stażem pracy co najmniej 40 lat.

Staż pracy osób przechodzących obecnie na emeryturę

44 Źródło: ZUS

Odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat objętych edukacją przedszkolną

19,50% 19,30%

1%

0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00% 18,00% 20,00%

40 -‐ 44 lata 45 -‐ 49 lat 50 i więcej

Mężczyźni

Dane dotyczą 2010 r.

Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy

38,80%

26,70%

2,20% 0,10%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

35 -‐ 39 lat 40 -‐ 44 lata 45 -‐ 49 lat 50 i więcej

Kobiety

•  Ponad dwie trzecie kobiet osiąga staż pracy co najmniej 35 lat.

45

GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE

Deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

46

Deficyt FUS, mld zł, ceny 2012 r. •  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ma deficyt w całym prognozowanym okresie.

•  Proponowane zmiany obniżają deficyt FUS przez następne 40 lat. Po roku 2050 saldo FUS znów się pogarsza, przez rosnące wydatki funduszu rentowego, jednak do tego czasu deficyt FUS zmniejsza się w relacji do PKB.

•  Prognoza takich deficytów FUS zakłada brak podjęcia dodatkowych działań.

•  Oprócz podniesienia wieku emerytalnego, potrzebne są dalsze, komplementarne zmiany, m.in. w politykach rynku prac i w polityce zdrowotnej.

Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy

-‐80

-‐70

-‐60

-‐50

-‐40

-‐30

-‐20

-‐10

0 2013 2020 2030 2040 2050 2060

Deficyt FUS -‐ przed zmianami Deficyt FUS -‐ po zmianach

Łączny wpływ zmian na wydatki i dochody sektora finansów publicznych

47

Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy. * Wg metodologii krajowej. ** Wydatki budżetu państwa na uposażenia emerytalne sędziów i prokuratorów oraz na nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, wydatki FP na świadczenia przedemerytalne i zasiłki dla bezrobotnych, obrona narodowa.

Podniesienie wieku emerytalnego poprawi saldo finansów publicznych, mld zł*, ceny 2012 r. (czerwona linia)

wzrost d

ocho

dów

spad

ek wydatkó

w

spadek dochodów

wzrost w

ydatków

0,6

13,4

22,743,3

49,4

25,0

-‐30

-‐20

-‐10

0

10

20

30

40

50

60

2013 2020 2030 2040 2050 2060Zmiana salda FUS Dochody podatkowe i składka zdrowotnaInne wydatki indeksowane do PKB Wzrost wydatków NFZŁączny efekt podniesienia i zrównania wieku emerytalnego

**

48

1.  W czasach kryzysu Polska zmniejszyła zaległości rozwojowe względem średniej UE o ponad 1/5

2.  Utrzymując to tempo „doganiania” średnią unijną osiągniemy w 2025 r.

3.  Przy utrzymaniu tempa wzrostu z lat 2008-‐2011, obecny (z 2011 r.) poziom rozwoju Niemiec osiągniemy w 2028 r.

Poprawia się poziom życia Polaków

O co chodzi w reformie emerytalnej?

Documents

Transcript of O co chodzi w reformie emerytalnej?