WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA W ŁODZI

PEDAGOGIKA

Pedagogika szkolna i terapia pedagogiczna

Karolina Kałużna

numer albumu 4426

Gotowość dziecka 6-letniego

do podjęcia nauki w szkole

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

dr Marii Koszmider

Łódź 2013

2

SPIS TREŚCI

WSTĘP………………………………………………………………………………5

ROZDZIAŁ I.

PROBLEM DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ ŚWIETLE LITERATURY………...7

1.1 Definicje dojrzałości szkolnej…………………………………………………....7

1.2. Aspekty dojrzałości szkolnej…………………………………………………...10

1.2.1. Rozwój fizyczny……………………………………………………………...10

1.2.2. Rozwój intelektualny…………………………………………………………13

1.2.3. Rozwój emocjonalno-społeczny……………………………………………...17

1.3.Rola rodziny i środowiska w osiągnięciu przez dziecko dojrzałości

szkolnej………………………………………………………………………….20

1.4.Sylwetka dziecka dojrzałego do nauki szkolnej………………………………...26

1.5.Trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej…………………………………..31

ROZDZIAŁ II.

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH……………………………………….37

2.1. Przedmiot i cele badań………………………………………………………….37

2.2. Problematyka badawcza………………………………………………………...38

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze………………………………………...39

2.4. Charakterystyka badanego środowiska i teren badań…………………………..41

2.5. Organizacja i przebieg badań…………………………………………………...42

ROZDZIAŁ III.

ANALIZA I INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH……….43

3

3.1. Badania ankietowe wśród rodziców……………………………………………43

3.2. Wywiad z nauczycielami……………………………………………………….58

3.3 Uzyskane wyniki wobec przedstawionej problematyki badawczej…………...61

3.4. Skala Gotowości Szkolnej……………………………………………………..63

PODSUMOWANIE………………………………………………………………67

BIBLIOGRAFIA…………………………………………………………………68

ZESTAWIENIE TABEL………………………………………………………...70

ZESTAWIENIE WYKRESÓW…………………………………………………71

ANEKSY…………………………………………………………………………..72

4

WSTĘP

Szkoła jest pierwszym miejscem pracy dla każdego dziecka. Dobry start w niej

pozwoli dzieciom radzić sobie z późniejszymi trudnościami, dostosowywać się do

wymagań szkolnych, a także korzystać z należnych im praw. To od tego momentu

zależy czy ukształtuje się przyjazny stosunek uczniów do szkoły, do nauki i do

nauczycieli, czy powstaną pozytywne motywacje do uczenia się.

Właśnie ze względu na ogromny wpływ pierwszych dni nauki w szkole na

wszystkie kolejne etapy edukacji dziecka, nie można dopuścić do tego, aby jego

pierwsze kroki w szkole łączyły się z trudnościami. Mogą one bowiem zniechęcić

dziecko do nauki, wytworzyć u niego przekonanie, że to, czego wymagają od niego

nauczyciele, a pośrednio także rodzice, przerasta jego możliwości, że jest ponad jego

siły, że wiąże się dla niego z pasmem nieustających przykrości i porażek.

Przekonanie takie może towarzyszyć dziecku przez cały przebieg nauki szkolnej,

wpływając ujemnie na jego stosunek do otoczenia i do samego siebie.

Wszystko to zależy, między innymi, od stanu gotowości dziecka do podjęcia

nauki, od jego dojrzałości szkolnej. Tymczasem w 2009 roku weszła w życie Ustawa

o obniżeniu wieku obowiązku szkolnego. Decyzją Ministra Edukacji Narodowej

sześcioletnie dzieci zostały objęte obowiązkiem szkolnym, chociaż jeszcze w roku

2011 możliwy był wybór rodziców: posłać dziecko do przedszkola czy do pierwszej

klasy szkoły podstawowej. Od 2014 roku wszystkie sześciolatki będą musiały trafić

do szkół.

Decyzja MEN spotkała się z różnym przyjęciem rodziców, co jest zrozumiałe

ze względu na niejednakowy rozwój dzieci i odmienną ich gotowość do podjęcia

nauki szkolnej. Pójście dziecka do szkoły wiąże się z ogromną zmianą jego

dotychczasowego trybu życia, nie każde z nich może sprostać takiemu wyzwaniu

ze względu na możliwości psychiczne i fizyczne, ze względu na etap rozwoju

emocjonalnego i intelektualnego. Do szkoły przychodzą dzieci niejednakowo

przygotowane do rozpoczęcia nauki, a zdarza się nawet tak, że te o wysokim

5

poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z nauką, ponieważ złożone

są przyczyny decydujące o powodzeniu w nowym, obcym środowisku.

Jeśli zatem rodzice dzieci, ich opiekunowie czy najbliższa rodzina, pragną je

uchronić od niepowodzeń szkolnych, jeśli chcą aby proces nauki przebiegał

pomyślnie, aby był źródłem radości i satysfakcji dla dziecka, to muszą posiadać

wiedzę na temat niezbędnego przygotowania dziecka do podjęcia nauki szkolnej, na

temat ich dojrzałości szkolnej.

Zagadnienie to postanowiłam uczynić tematem mojej pracy magisterskiej

i objąć badaniami rodziców dzieci uczęszczających do klas zerowych oraz

ich nauczycieli.

Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy dotyczy

problemu dojrzałości szkolnej w świetle literatury. Rozdział drugi traktuje

o metodologii badań własnych. Natomiast w ostatnim rozdziale niniejszej pracy

dokonuje analizy i interpretacji wyników badań własnych. Do pracy dołączam jako

aneksy kwestionariusze ankiet dla rodziców i nauczycieli oraz zestawienie zadań

rozwojowych ze strukturą SGS oraz strefami rozwojowymi dziecka.

6

ROZDZIAŁ I.

PROBLEM DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ W ŚWIETLE

LITERATURY

1.1. Definicje pojęcia dojrzałości szkolnej

Przed rozpoczęciem nauki w szkole każde dziecko powinno być odpowiednio

do tego przygotowane. Dużą rolę odgrywa tutaj wiek przedszkolny. Przedszkole

wyposaża dziecko w kompetencje poznawcze, społeczne, emocjonalne, fizyczne oraz

w umiejętności samoobsługowe, które łącznie stanowią fundament do jego szkolnej

kariery1. Kryterium określającym poziom rozwoju dziecka nie może być sam wiek,

należy postawić diagnozę rozwoju, dzięki której dowiemy się o rzeczywistej

dojrzałości szkolnej dziecka.

Wielu autorów w różny sposób definiuje ten termin. Barbara Wilgocka –

Okoń w swojej książce pisze, że dojrzałość szkolna, gotowość szkolna,

przygotowanie do szkoły – to terminy używane raczej zmiennie i to zarówno u nas,

jak w innych krajach2. Jak widać pojęcie to nie jest pojęciem jednoznacznym.

W słowniku pedagogicznym termin dojrzałość szkolna definiowany jest jako

gotowość szkolna, osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego,

emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym

i opanowanie treści programowych klasy I3. Jest to ocena tego czy dziecko jest już

gotowe, aby rozpocząć naukę w szkole, w klasie I.

Podobną teorię do Wincentego Okonia opracował Stefan Szuman, który przez

pojęcie dojrzałości szkolnej rozumie osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu

rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym

i podatnym na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie I szkoły

podstawowej4. Zdaniem autora wrażliwość wiąże się z zainteresowaniem dziecka

szkołą, a podatność oznacza, że wiadomości, które przyswaja uczeń są dla niego

1 Dąbek K. (2011), Sześciolatek w szkole. „ Życie szkoły”, nr 2, s. 7.2 Wilgocka – Okoń B. (2003), Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich. Warszawa, s. 10.3 Okoń W. (1984), Słownik pedagogiczny. Warszawa, s. 54.

7

zrozumiałe i jasne. Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki

w szkole w momencie, gdy osiągnie ono odpowiedni poziom rozwoju w czterech

obszarach: fizycznym, intelektualnym, emocjonalnym oraz społecznym.

Zbliżoną do powyższych autorów opinię na ten temat posiada również Maria

Przetacznikowa, która uważa, że dojrzałym do podjęcia nauki szkolnej nazwiemy

dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno –

emocjonalnego oraz fizycznego, jaki umożliwia mu przystosowanie się do wymagań

szkoły kontynuowania z powodzeniem nauki w klasie I5. Inne pojęcie dojrzałości

szkolnej prezentuje Kazimiera Tyborowska, która pisze, że gotowość szkolna jest

wynikiem działania dwóch procesów: rozwoju biologicznego i uczenia się oraz

zdobywania różnorodnych doświadczeń w sferze społecznej, emocjonalnej

i motorycznej. Jest procesem dynamicznym o indywidualnym przebiegu, w którym

ważne są uwarunkowania dziedziczne, środowiskowe (społeczne) oraz aktywność

i predyspozycje psychofizyczne dziecka6.

Wojciech Brejnak w swojej książce pisze, iż dość powszechne w Polsce jak

również w innych krajach jest zamienne używanie terminów takich jak dojrzałość

szkolna i gotowość szkolna, często spotkać można takie określenia jak zdolność do

podjęcia nauki w szkole lub przygotowanie do nauki szkolnej. W przypadku

pierwszym wychodzi się z założenia, że kształtowanie pewnych właściwości dziecka

stwarza szanse osiągnięcia dojrzałości szkolnej. Tym samym zwraca się uwagę na

przygotowanie czy gotowość do podjęcia zadań, jakie stawia dziecku szkoła.

Natomiast w drugim przypadku, zakłada się że zmiany rozwojowe

zachodzące w dziecku mają charakter spontaniczny i wiążą się z dojrzewaniem.

Za kierowanie rozwojem odpowiedzialny jest tu mechanizm biologiczny, jakim jest

dojrzewanie, a dojrzewanie traktuje się jako moment, który charakteryzuje się

wrażliwością na oddziaływania zewnętrzne, modyfikujące dynamikę i kierunek

w rozwoju.

Jak wiec widać granice tych pojęć są bardzo podobne i mało wyraziste. Dalej

o dojrzałości szkolnej autor pisze iż, problemem przygotowania dziecka do nauki

4 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki? Warszawa, s. 22. Cyt. Za Szuman S.

(1970), O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich - ,,Materiały Nauczania Psychologii” Warszawa s. 153.

5 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna . „Życie Szkoły”, nr 7, s. 8. Cyt. Za. Przetacznikowa M. Makiełło – Jarża G. (1977), Psychologia rozwojowa. Warszawa, s. 130.6 Zakrzewska B. (2003), Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole. Warszawa, s. 10.8

szkolnej można rozpatrywać w aspekcie długofalowym (obejmującym okres

stymulacji rozwojowej od urodzenia aż do końca roku przedszkolnego) oraz w

aspekcie oddziaływań bezpośrednich (czyli dokonujących się w ostatnim roku

poprzedzającym naukę, tj. w okresie edukacji przedszkolnej w tzw. zerówce, a nawet

w ostatnich miesiącach przed przekroczeniem progu szkolnego)7.

Na początku XX wieku przy pomocy badań naukowych próbowano wyjaśnić,

które z właściwości rozwojowych dziecka świadczą o jego dojrzałości szkolnej

i w jakim wieku dziecko jest zdolne opanować te właściwości. Zakładając wówczas,

iż właściwości te są wrodzone, uważano, że biologiczna dojrzałość, umożliwi

dziecku w danym wieku bez problemu przystosować się do zasad panujących

w szkole oraz podołać obowiązkom szkolnym. Przyjęte zostało, że przeciętny

poziom inteligencji dziecka w wieku sześciu czy siedmiu lat, wystarczy

do osiągnięcia dojrzałości szkolnej. jednak w praktyce okazało się, że dzieci nawet

o poziomie wyższym od przeciętnego mają różne trudności w sprostaniu

wymaganiom, jakie stawia im szkoła. Wraz z upływem czasu rozumienie terminu

dojrzałość czy też gotowość szkolna zmieniało się. Dzięki badaniom i obserwacjom

specjaliści doszli do wniosku, że udany start dziecka w szkole w dużej mierze zależy

od dojrzałości we wszystkich możliwych aspektach rozwoju8.

W wielu krajach, również w Polsce, prowadzone są badania i dyskusje

odnośnie ustalenia optymalnego wieku dla rozpoczęcia nauki. Temat ten podzielił

społeczność nauczycieli, rodziców, a także psychologów i władze oświatowe. Wciąż

dokonuje się próba wysuwania argumentów za lub przeciw przyspieszeniu

obowiązku szkolnego Podsumowując powyższe definicje różnych autorów, można

stwierdzić, że dojrzałość szkolna jest to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki

w szkole, do zaadoptowania się w niej, a tym samym do spełniania postawionych mu

wymagań w procesie edukacji. Pod pojęciem dojrzałości kryją się kryteria takie jak:

rozwój fizyczny, intelektualny, emocjonalny i społeczny, są to aspekty, które opisuję

w kolejnym podrozdziale mojej pracy.

Dziecko dopiero w szkole staje się uczniem. Spełnienie wymagań stawianych

przez szkołę, jest procesem, który nie kończy się w momencie pójścia dziecka

do szkoły. Jednak niektóre punkty mogą z powodzeniem ułatwić dobry start szkolny

i są elementem dojrzałości szkolnej. Dojrzałość na rozpoczęcia nauki w szkole nie

7 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 11-19.8 Tamże, s. 19-20.

9

oznacza, że dziecko powinno już umieć wszystko, czego później nauczyłoby

się w szkole. Dziecko powinno raczej być gotowe na proces stawania się uczniem.

Powinno być przygotowane na przyjęcie nowych sytuacji i zmian, które pojawiają

się w jego życiu w momencie pójścia do pierwszej klasy9.

1.2. Aspekty dojrzałości szkolnej

1.2.1. Rozwój fizyczny

Dojrzałość fizyczna przejawia się między innymi w sprawności ruchowej,

dobrym zdrowiu, a także odpowiedniej do wieku życia wadze i wzroście. Dzieci

dobrze radzą sobie z wymaganiami szkolnymi, jeśli dobrze się czują we własnym

ciele, są zdrowe i stabilne. Zdrowe odżywianie, wystarczająca ilość snu i możliwość

ruchu pomagają dziecku w nabraniu pewności siebie, uzyskaniu wewnętrznej

równowagi10.

Bardzo ważną rolę w osiągnięciu gotowości szkolnej jest rozwój ruchowy,

który jest uzależniony od rozwoju fizycznego, czyli od prawidłowej budowy ciała

oraz prawidłowego rozwoju wszystkich narządów wewnętrznych, układu

nerwowego i od dobrze rozwiniętych sprawności zmysłów ( wzroku

i słuchu). Kiedy to wszystko funkcjonuje właściwie, ogólna sprawność fizyczna

dziecka w wieku sześciu lat jest już praktycznie ukształtowana11. Dojrzałość fizyczna

to ogólnie rzecz biorąc sprawność organizmu i zdrowie dziecka.

Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej dziecka, według Barbary

Zakrzewskiej jest:

- dobry stan zdrowia oraz odporność na zmęczenie,

- ogólna sprawność ruchowa, manualna,

- dobry wzrok oraz słuch,

- poprawnie działający układ artykulacyjny,

- wykształcone ruchy rąk,

- orientacja kierunkowo – przestrzenna,

9 Meinders – Lucking F. Loy S. (tłum.) Brudnik E. (2009), Czy moje dziecko osiągnęło dojrzałość szkolna?. Kielce, s. 2210 Tamże, s. 23.11 Brejnak W. (2006), Czy twój przedszkolak…., s. 27-28.10

- zrównoważona dynamika procesów nerwowych12.

Dojrzałość fizyczna jest to także dobra sprawność ruchowa motoryki dużej

i małej, czyli sprawność manualna. Pomimo tego, że duża motoryka cały

czas rozwija się, to większość dzieci w szóstym roku życia potrafi już jeździć

na rowerze czy skakać na skakance. Natomiast już po siódmym roku życia większość

dzieci sprawnie biega, skacze oraz poprawnie wykonuje ruchy podczas rzucania

i łapania piłki.

Mała motoryka dojrzewa stopniowo. Dzieci uzyskują coraz większą kontrolę

nad palcami, ramionami i nadgarstkami. Stają się również dojrzałe fizycznie i są co

raz bardziej samodzielne. Większość dzieci sześcioletnich wykazuje dużą

samodzielność w czynnościach samoobsługowych. Potrafią same umyć zęby, czesać

się, ubierać czy jeść13. Ruchy dziecka stają się więc celowe, skoordynowane,

dostosowane do rodzaju czynności. Dziecko porusza się sprawnie i zręcznie. Na ogół

nie występują już w tym wieku współruchy14.

Dziecko, które jest sprawne ruchowo potrafi utrzymać równowagę, gdy przez

dłuższy czas stoi na jednej nodze, jest w stanie skakać na jednej nodze na przykład

podczas zabawy. Umie także zapiąć kurtkę na guziki czy zasznurować buty. Mając

na myśli osiągnięcie sprawności manualnej ocenia się szybkość i dokładność ruchów

rąk. Dziecko sześcioletnie potrafi prawidłowo trzymać ołówek i inne przybory

szkolne, wykazuje dobrą koordynację ruchów rąk przy optymalnym napięciu

mięśniowym15.

Dobrze rozwinięte zdolności motoryczne są bardzo ważne, aby dziecko

mogło pokonać trudy związane z rozpoczęciem nauki w szkole. Dzięki zdolnościom

manualnym dziecko może opanować sztukę pisania oraz malowania. Zdolności

ogólno motoryczne są bardzo ważne dla dzieci, które rozpoczynają edukację.

Skoordynowane i płynne ruchy w czasie zabawy, czy w życiu codziennym, świadczą

o dobrej koordynacji ruchowej i pewności własnego ciała. Im lepiej dziecko potrafi

utrzymać równowagę tym lepsza jest koordynacja ruchu. Wszystkie zmysły, ruch

oraz uczenie się są ze sobą ściśle powiązane i bardzo ważne dla dziecka, ponieważ

12 Zakrzewska B. (3003), Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole. Warszawa, s. 11.13 Brejnak W. (2006), Czy twój przedszkolak…., s. 28.14 Tamże, s. 28.15 Tamże, s. 28.

11

dzięki nim może stworzyć własny obraz swojej osoby i zrozumieć otaczający

je świat16.

Aktywność ruchowa dziecka zalicza się do jednego z głównych stymulatorów

rozwoju. Dziecko może prawidłowo rozwijać się i wzrastać dzięki ruchowi, który

jest połączony z wysiłkiem fizycznym odpowiednim do wieku dziecka17.

Prawidłowy rozwój fizyczny idący w parze z dobrą kondycją zdrowotną

i odpornością na choroby ma duży wpływ na kondycję psychiczną dziecka,

a co za tym idzie – na powodzenia w nauce18.

Poziom sprawności ruchowej musi być na tyle wysoki, aby dziecko mogło

być samodzielne. Prawidłowy rozwój fizyczny to przeważnie dobry stan zdrowia,

który ma wpływ na osiągnięcia dziecka w szkole. Bardzo ważna jest sprawność

manualna, im jest ona wyższa tym większe są szanse na szybkie opanowanie

umiejętności pisania19.

Dziecko dojrzałe fizycznie to dziecko, które jest przede wszystkim sprawne

ruchowo, dobrze zbudowane, silne, zdrowe a tym samym bardziej odporne

na zmęczenie i choroby. Jest sprawne manualnie i grafomotorycznie, dzięki czemu

opanuje prawidłową naukę pisania. Posiada dobrą koordynację wzrokowo

– ruchową.

W swojej książce Wojciech Brejnak pisze, iż aktywność ruchowa zalicza się

do głównych stymulatorów rozwoju. Dzięki ruchowi, który połączony jest

z odpowiednim do wieku wysiłkiem fizycznym, dziecko może rozwijać się

harmonijnie. Jeśli jednak rodzice zauważa u swojego dziecka niechęć do ruchu

i wysiłku fizycznego, powinni to potraktować jako sygnał alarmowy. Przed

rozpoczęciem nauki w szkole konieczna jest także wizyta u lekarza specjalisty,

w celu upewnienia się czy dziecko ma dobry słuch i wzrok20.

1.2.2. Rozwój intelektualny

16 Meinders – Lucking F. Loy S. (tłum.) Brudnik E. (2009), Czy moje dziecko…., s. 23-25.17 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?. Warszawa, s. 29-30.18 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka do szkoły. Poznań, s. 46.19 Skowrońska A. (2001), Dojrzałość szkolna. „ Życie szkoły”, nr 7, s. 8.20 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 30.12

Kolejnym aspektem, rozwoju dziecka jest rozwój intelektualny, rozumiany

również jako umysłowy. Dojrzałość intelektualna to taki poziom rozwoju funkcji

poznawczych, który umożliwia dziecku osiąganie dobrych wyników

nauce szkolnej21. O dziecku dojrzałym umysłowo można mówić wówczas, kiedy

posiada ono informacje o świecie, o życiu ludzi i przyrody, również kiedy orientuje

się w swoim najbliższym otoczeniu, oraz gdy w sposób zrozumiały i jasny dla

otoczenia wypowiada się, zadaje pytania, wyciąga wnioski czy ocenia

rzeczywistość22. O rozwoju intelektualnym dziecka w dużym stopniu świadczy

zainteresowanie otaczającym go światem. Specyficzne w tym okresie jest zadawanie

wielu pytań przez dzieci, które nie powinny zostać bez odpowiedzi, gdyż w ten

sposób dziecko zaspokaja swoją ciekawość.

Barbara Zakrzewska opisując dziecko dojrzałe w sferze intelektualnej, pisze,

że cechuje je:

- zainteresowanie tym co je otacza, aktywność poznawcza,

- wykazywanie chęci do nauki pisania, czytania oraz matematyki,

- poprawne posługiwanie się mową pod względem gramatycznym i artykulacyjnym,

- przekazywanie swoich myśli w sposób logiczny i zrozumiały dla otoczenia,

- skoncentrowanie uwagi na określonym zadaniu,

- łatwe przyswajanie i zapamiętywanie nowych pojęć i informacji,

- wykorzystywanie zdobytej wiedzy w praktyce,

- umiejętność odróżniania kierunków,

- zapamiętywanie prostych rymowanek czy melodii,

- znajomość podstawowych pojęć matematycznych,

- umiejętność odwzorowania oraz czytania prostych wyrazów23.

Dziecko powinno poprawnie wysławiać się pod względem gramatycznym

i artykulacyjnym. Duży zasób słów i pojęć z pewnością pomoże uczniowi

na właściwe analizowanie i zrozumienie nowych treści z którymi spotka się

w pierwszej klasie. Dużą rolę odgrywa tu również zdolność do koncentracji,

do trwałego skupienia uwagi. Uczeń, który posiada dużo wiadomości i rozumuje

sprawnie, a do tego wszystkiego potrafi się skupić z łatwością może osiągać lepsze

wyniki w nauce24. 21 Brejnak W. (2009), O dojrzewaniu do dojrzałości szkolnej. „ Życie szkoły”, nr 8, s. 50.22 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna…, s. 9.23 Zakrzewska B. (3003), Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole. Warszawa, s. 11-12.24 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna…, s. 9.

13

Dziecko dojrzałe intelektualnie bez trudu potrafi słuchać innych

i skupić się na tym co w danej chwili wykonuje. Bez większych kłopotów

porozumiewa się zarówno z osobą dorosłą jak i z rówieśnikami. Powinno także

umieć mówić o swoich potrzebach, a także dzielić się swoimi przeżyciami oraz

wrażeniami.

Znaczną sprawność myślenia wykazują dzieci sześcioletnie, których mowa

jest całkowicie wykształcona, które posługują się nią swobodnie i bez przeszkód

rozmawiają z dorosłymi. Dziecko takie powinno już umieć precyzować dłuższe

wypowiedzi oraz łączyć logicznie zdania w jedną całość25.

Najważniejszy jest rozwój funkcji spostrzegania wzrokowego i słuchowego

jako umiejętności bezpośrednio zaangażowanych w naukę czytania i pisania26. Aby

przyswoić naukę pisania i czytania dziecko sześcioletnie powinno umieć dostrzegać

i odwzorowywać materiał graficzny.

Od dziecka sześcioletniego, które przygotowuje się do nauki czytania

i pisania należy wymagać pewnych umiejętności. Powinno ono:

1. Różnicować słuchowo proste zestawy dźwięków oraz proste układy

rytmiczne. Możemy zaliczyć do tego na przykład:

- rozpoznawanie różnych dźwięków z otoczenia,

- rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukiwanemu rytmowi,

a także odtwarzanie rytmu zilustrowanego odpowiednim układem przestrzennym.

2. Poprawnie różnicować pojedyncze głoski, w tym:

- rozpoznawać nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski, wymieniać wyrazy,

które rozpoczynają się podobną głoską,

- dobierać w pary obrazki, których nazwa rozpoczyna lub kończy się taką samą

głoską.

3. Wyodrębniać w słowie sylaby i głoski:

- dzielić wyrazy na sylaby z jednoczesnym klaskaniem,

- segregować obrazki według liczby sylab,

- wyodrębniać głoski w wyrazach.

4. Łączyć głoski w wyraz, a sylaby w wyrazy:

- odgadywać słowa na podstawie powolnie wypowiedzianych pierwszych głosek,

- wskazywać daną rzecz na podstawie głośno wymawianego wyrazu.

25 Brejnak W. (2006), Czy twój przedszkolak…, s. 36-37.26 Tamże, s. 31.14

5. Prawidłowo odróżniać kształty:

- dobierać figury geometryczne, które mają taki sam kształt ale są innej wielkości i

koloru,

- dobierać w pary obrazki, które różnią się kolorem,

- nakładać odpowiedni figury geometryczne na ich kontury.

6. Odtwarzać poprawnie dany wzór:

- uszeregować obrazki według podanego wzoru,

- układać obrazek z części.

7. Poprawnie odwzorować układy geometryczne:

- na przykład szlaczki.

8. Łączyć w całość różne kształty graficzne czy przedmioty, jednocześnie

wyodrębniać w nich elementy składowe:

- dobierać brakujące części do obrazka,

- układać wzory z figur geometrycznych,

Dla dzieci w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie oparte na

konkretnym materiale spostrzeżeniowym czyli myślenie konkretno – obrazowe.

U dzieci w szóstym roku życia zaczyna się ono przekształcać w myślenie

abstrakcyjne tzw. słowno – pojęciowe. Elementy myślenie konkretnego

i abstrakcyjnego mogą współistnieć ze sobą, a przejście między etapami myślenia ma

charakter płynny27. Dziecko dojrzałe pod względem intelektualnym powinno mieć

zdolność myślenia przyczynowo – skutkowego oraz wnioskowania. Myślenie staje

się więc procesem uogólnionego i pośredniego poznania rzeczywistości, w którym są

odzwierciedlane najbardziej uogólnione i charakterystyczne cechy przedmiotów i

zjawisk oraz wykrywane związki i zależności między nimi28.

Operacje myślowe to między innymi: analiza i synteza, porównywanie

i klasyfikowanie oraz abstrahowanie i uogólnianie. Dziecku sześcioletniemu trudno

jest jeszcze przeprowadzić niektóre operacje myślowe, jednak powinny dostrzegać

pewne podobieństwa, a co za tym idzie dokonywać uogólnień. Pod koniec szóstego

roku życia większość dzieci jest w stanie przyswoić sobie podstawowe pojęcia

abstrakcyjne na przykład wielkość ,odległość, kształt, czas czy liczbę29.

27 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 34-35.28 Tamże, s. 35.29 Tamże, s. 36.

15

Prawidłowy rozwój umysłowy dziecka jest ściśle powiązany z właściwym

rozwojem myślenia, uwagi, spostrzegania, pamięci oraz rozwojem mowy. Dziecko,

które jest dojrzałe intelektualnie chce się uczyć, jest bardzo aktywne poznawczo,

zainteresowane nauką czytania i pisania. Potrafi skoncentrować się na tym o czym

mówi jego nauczyciel, ze zrozumieniem słucha i spełnia jego polecenia. Dziecko

takie jest również dobrze zorientowane w otoczeniu w którym żyje. W sposób

swobodny i naturalny wypowiada się, wyciąga wnioski oraz ocenia rzeczywistość30.

U dzieci sześcioletnich przeważa pamięć konkretno – obrazowa, a rozwija się

dopiero pamięć słowna. Pamięć dziecka ma charakter mimowolny i dlatego jest

niedokładna, mało pojemna oraz nietrwała. W wyniku właśnie takiego

niedokładnego czy nie trwałego spostrzegania dziecko zapamiętuje często wiele

mniej istotnych szczegółów, pomijając sens ogólny. Zaczyna kształtować się również

pamięć dowolna czyli chęci zapamiętania i przypominania. Zwiększa się trwałość

zapamiętywania i pojemność pamięci. Typowa w tym okresie rozwoju jest pamięć

mechaniczna rozumiana jako dosłowne zapamiętywanie tekstu. Powoli rozwija się

także pamięć logiczna, która polega na rozumieniu materiału i na możliwości

opowiadania danego tekstu własnymi słowami31. Pamięć jest więc tą właściwością,

dzięki której dziecko utrwala zdobyte doświadczenie w czasie poznawania

rzeczywistości i pogłębia swoje związki z otaczającym go światem32.

Ewa Czech opisując gotowość umysłową, pisze, iż jest to odpowiedni do

wieku:

- rozwój mowy (swobodne i zrozumiałe dla otoczenia wypowiadanie się, wyrażanie

życzeń, stawianie pytań oraz adekwatny do wiedzy zasób słów i pojęć)

- poziom operacji myślowych (zrozumienie przez dziecko związków zachodzących

między faktami, umiejętność interpretowania różnych sytuacji, dokonywanie

klasyfikacji przedmiotów według określonego kryterium, a także orientacja

w najbliższym otoczeniu oraz aktywność poznawcza)

- poziom percepcji wzrokowo-słuchowej oraz koordynacji wzrokowo – słuchowo

–ruchowej (dokonywanie analizy oraz syntezy wzrokowo – słuchowej, umiejętność

kontrolowania wzrokiem własnych ruchów i gestów oraz świadome kierowanie

nimi)

30 Brejnak W. (2009), O dojrzewaniu do…, s. 48.31 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 37.32 Tamże, s. 36-37.16

- poziom koncentracji uwagi (uważne słuchanie tego, co mówi nauczyciel oraz

zrozumienie przekazywanych mu informacji, wykonywanie poleceń oraz

koncentracja na wykonywanym przez dziecko zadaniu)33.

Dzieci, które osiągnęły dojrzałość w sferze intelektualnej przejawiają duże

zainteresowanie tym, co je otacza. Poprawnie posługuje się mową oraz w sposób

zrozumiały potrafi przekazać swoje myśli. Dzieci, które z łatwością uczą się czytania

i pisania, wykonują operacje myślowe, posiadają w pełnie wykształconą mowę, mają

bardzo dobrze rozwiniętą pamięć oraz umiejętność koncentracji, z pewnością bez

większych trudów rozpoczną naukę w pierwszej klasie.

1.2.3. Rozwój emocjonalny i społeczny

Podjęcie nauki szkolnej wymaga od dziecka nie tylko odpowiedniego

rozwoju fizycznego i umysłowego, ale także rozwoju emocjonalnego i społecznego.

W tym podrozdziale przedstawiam ostatni z aspektów, czyli właśnie aspekt

emocjonalno – społeczny. Dzieci w młodszym wieku przedszkolnym, zaczynają

uczyć się jak wyrażać swoje emocje, oraz jak nad nimi zapanować. Natomiast

dziecko około szóstego roku życia staje się coraz bardziej świadome swoich emocji,

uczuć i nastrojów34.

Zdaniem wielu psychologów powodzenie szkolne dzieci sześcioletnich zależy

przede wszystkim od ich dojrzałości emocjonalno – społecznej. Decyduje ona

o zdolności dziecka do panowania nad sobą i swoimi afektami, decyduje

o wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami

w zabawie i w nauce, a także o umiejętności podporządkowania się przepisom

szkolnym35. Mówiąc o dziecku dojrzałym pod względem emocjonalnym

i społecznym, mamy na myśli dziecko, które umie nawiązać kontakt z rówieśnikami

i ze swoim nauczycielem, będzie samodzielne i zaradne, a także będzie potrafiło

przystosować się do nowych i nieznanych do tej pory warunków szkolnych.

Barbara Zakrzewska pisze, iż o dojrzałości emocjonalno – społecznej

dziecka świadczy między innymi:

33 Czech E. (2009), Diagnoza wstępna dziecka rozpoczynającego naukę w klasie 1. Warszawa, s. 1.34 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 98.35 Brejnak W.(2009), O dojrzewaniu do…, s. 47.

17

- umiejętność oraz chęci nawiązywania kontaktów z rówieśnikami jak również

z osobami dorosłymi,

- zdolność do przystosowania się w nowych warunkach szkolnych,

- zaradność oraz samodzielność w wykonywaniu czynności codziennych,

- wytrwałość i obowiązkowość przy wykonywanych zadaniach,

- umiejętność samokontroli swojego zachowania oraz,

- wiara we własne możliwości dziecka i nie zniechęcanie się trudnościami36.

Dzieci muszą sobie poradzić w nowym otoczeniu społecznym. Nawiązują

kontakty z innymi dziećmi, pracują z innymi w zespole. Czasami muszą się przed

innymi wykazać. To wszystko uda się dziecku, które jest pewne siebie i akceptuje

swoją osobę37. Dziecko, które jest dumne z siebie i cieszy się, że osiągnęło już wiele

jest przekonane, że poradzi sobie także w nowych i trudnych sytuacjach. Dzieci,

które cieszą się z tego, że idą do szkoły z pewnością łatwiej przeżywają rozpoczęcie

nauki w pierwszej klasie.

Dziecko dojrzałe emocjonalnie do podjęcia nauki w szkole posiada

umiejętność panowania nad słowami, nad swoimi emocjami oraz potrafi

je kontrolować. Natomiast barak tej gotowości może przejawiać się wybuchem

złości, płaczu, popadaniem w częste konflikty z rówieśnikami. Dziecko może być

również agresywne czy zniecierpliwione. Gotowość społeczna do rozpoczęcia nauki

w szkole cechuje umiejętność nawiązywania kontaktów, współdziałanie w grupie.

O osiągnięciu tej dojrzałości świadczy również samodzielność i zaradność dziecka

w różnych sytuacjach oraz takie cechy jak obowiązkowość, odpowiedzialność

za swoje działania i umiejętność dążenia do celu38.

Nie każde dziecko w wieku sześciu lat jest tak samo dojrzałe emocjonalnie

i społecznie. Większość reakcji emocjonalnych dzieci są często gwałtowne,

pośrednie czy nieadekwatne do działającego bodźca. Uczucia dzieci w tym wieku

stopniowo nabierają społecznego charakteru. Można zaobserwować początki takich

reakcji jak wdzięczność czy współczucie prowadzące do rozwoju kolejnych uczuć.

Pod koniec wieku przedszkolnego strefa rozwoju emocjonalnego znacznie

się rozwija. Dzieci potrafią już opanować większość swoich emocji oraz uczuć39.

36 Zakrzewska B. (3003), Każdy przedszkolak…, s. 11.37 Meinders – Lucking F., Loy S. (2009), Czy moje dziecko osiągnęło dojrzałość szkolną?. Kielce, s. 30.38 Czech E. (2009), Diagnoza wstępna…, s. 1.39 Brejnak W. (2006), O dojrzewaniu do… s. 47.18

Aneta Jegier powołując się na D. Golemana, wyróżnia siedem kluczowych

składników inteligencji emocjonalnej.

1. Wiara w siebie. Dziecko ma poczucie, że może samo wiele osiągnąć,

a jednocześnie ma wsparcie ze strony bliskich mu osób, które w nie wierzą.

2. Ciekawość czyli zdobywanie nowych doświadczeń, które niosą wiele radości.

3. Intencjonalność czyli chęć wpływania na różne sytuacje i co za tym idzie

dążenie do osiągnięcia zaplanowanych zmian.

4. Samokontrola. Kontrolowanie swoich działań i zachowań.

5. Towarzyskość. Dziecko nie ma problemu z nawiązywaniem nowych

kontaktów.

6. Porozumiewanie się. Dziecko dzieli się swoimi uczuciami, myślami

czy pomysłami.

7. Umiejętność współdziałania. Zdawanie sobie sprawy zarówno ze swoich

potrzeb, jak również z potrzeb innych osób40.

Mówiąc o dziecku, które jest dojrzałe do podjęcia nauki pod względem

społecznym, mamy na myśli takie dziecko, które jest wrażliwe na opinię dorosłych

i liczy się z ich oceną zarówno pozytywną jak i negatywną. Cechuje je również

obowiązkowość i odpowiedzialność za wykonane zadanie.

Stan równowagi nerwowej, który decyduje o przystosowaniu się do nowych

warunków szkolnych, umożliwia dzieciom opanowanie reakcji emocjonalnych

takich jak: płacz, złość czy wypowiadanie się w niewłaściwych momentach. Dziecko

dojrzałe emocjonalnie i społeczne to takie, które bez problemów nawiązuje kontakt

z rówieśnikami oraz osobami dorosłymi w nowych warunkach szkolnych, potrafi

współpracować, rozmawiać z innymi, słuchać, ale również wnosić swoje własne

pomysły41.

1.3. Rola rodziny i środowiska w osiągnięciu przez dziecko dojrzałości

szkolnej

Przygotowanie dziecka do nauki w szkole dotyczy nie tylko kryteriów

dojrzałości szkolnej, ale także roli środowiska, w którym dziecko żyje

i rozwija się. Dobre przygotowanie do podjęcie nauki w szkole jest to w pewnym

40 Jegier A. (2009), Moje dziecko w przedszkolu. Gdańsk, s. 23641 Meinders – Lucking F., Loy S. (2009), Czy moje dziecko…, s. 31

19

sensie wynik wzajemnego oddziaływania między dzieckiem, jego środowiskiem

rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym. I ten właśnie problem chciałabym

poruszyć w aktualnym podrozdziale.

Ważne jest zatem, żeby najpierw wspomagać dziecko w jego dochodzeniu do

dojrzałości szkolnej, a później sukcesywnie dbać o rozwój jego zdolności

samodzielnego uczenia się i stawiać mu zadania odpowiednie do jego możliwości

rozwojowych42.

Nauczyciele, którzy pracują w klasach zerowych odgrywają bardzo dużą rolę

w procesie przygotowania swoich wychowanków do podjęcia nauki w klasie

pierwszej. Dzieci przychodzą do oddziału przedszkolnego z różnym bagażem

doświadczeń życiowych. Wśród nich są dzieci, które chodziły już do przedszkola,

jak również takie, które nie uczęszczały. Niektóre są jedynakami, inne mają

rodzeństwo. Dzieci dzielą się również na te, które pochodzą z rodzin, w której są

zaspakajane ich podstawowe potrzeby oraz na te z rodzin patologicznych

i zaniedbanych. Przy tak zróżnicowanej grupie uczniów, zadaniem nauczyciela jest

przede wszystkim pomóc dzieciom we wszechstronnym rozwoju. Biorąc pod uwagę

występujące różnice indywidualne w rozwoju dzieci należy podejść do każdego

z nich indywidualnie43.

Ważne jest to, aby nauczyciel każdemu dziecku poświęcił swój czas i uwagę,

zachęcał go do pracy i rozumiał jego potrzeby. Nauczyciel może bardzo pomóc

swojemu uczniowi w osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Jego praca nie powinna się

jednak sprowadzać tylko do nauczenia dziecka czytania, pisania i liczenia. Musi

polegać też na udzielaniu mu takiej pomocy i na stworzeniu takich warunków do

nauki i zabawy, by dojrzało emocjonalnie i społecznie, uwierzyło w swoje

możliwości44.

Każde przedszkole wyposaża dziecko w kompetencje poznawcze,

emocjonalne, społeczne, fizyczne oraz w umiejętności samoobsługowe. To wszystko

stanowi fundament do szkolnej kariery dziecka. Dobre przygotowanie dziecka

do rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie to w dużym stopniu osiągnięcie gotowości

w zakresie procesów poznawczych, spostrzegania słuchowo- wzrokowego, myślenia,

42 Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna od dziecka. „Psychologia w szkole”, nr 3, s. 10.43 Sierka M. (2005), Gotowi do szkoły. „Psychologia w szkole”, nr 3, s.12.44 Tamże, s.11.20

pamięci oraz mowy. Tak przygotowane dziecko ma szansę na lepszy rozwój

w momencie rozpoczęcia nauki w szkole45.

W starszym wieku przedszkolnym kształtują się również postawy

wewnętrzne dziecka, które są niezbędne do poprawnego funkcjonowania w szkole.

Jest to między innymi uczciwość, panowanie nad reakcjami, posłuszeństwo,

życzliwość czy sprawiedliwość46. W ostatnim roku przed pójściem do szkoły

wychowanie przedszkolne kładzie nacisk na wzmacnianiu takich sytuacji, które

prowadzą dzieci do posługiwania się słowem, liczbą czy znakiem, czyli do nauki

pisania, liczenia i czytania. W tym okresie nauczania dzieci przedszkole zapewnia

dziecku dobre funkcjonowanie emocjonalne oraz zapewnia rozwój we wszystkich

sferach osobowości. Najsilniejszy jest jednak rozwój umysłowy. Dzieci

są przygotowywane do uzyskiwania dobrych wyników w dalszej nauce oraz

motywowane do odnoszenia w przyszłości samych sukcesów47.

Środowisko rodzinne dziecka jako pierwotne i najbardziej naturalne ma

niewątpliwie znaczny wpływ na całokształt zachowań dziecka, na sposoby jego

funkcjonowania w rozmaitych sytuacjach, a więc również na modele aktywności

realizowane w szkole48. Rodzina ma duży wpływ na poziom dojrzałości szkolnej.

Odpowiednie postawy rodziców mają ogromne znaczenie dla rozwoju małego

dziecka. Dziecko, które jest wychowywane w pełnej rodzinie, otoczone miłością ma

większe szanse na osiągnięcie sukcesów w szkole.

Zadaniem rodziców jest przedstawienie dziecku szkoły jako etapu

koniecznego, lecz bardzo radosnego. Mogą oni opowiadać dziecku o swoich

pozytywnych wspomnieniach o szkole. Powinni przedstawiać szkołę jako miejsce

interesujące, gdzie dziecko może spotkać wiele radosnych chwil. Rodzice nie

powinni przy dziecku wypowiadać się o szkole, ani wydawać o niej negatywnych

opinii. Nie powinni również wyrażać krytycznych uwag na temat nauczycieli49.

Dziecko obserwując swoich rodziców, ich zachowanie i sposób w jaki

odnoszą się do siebie uczy się w jaki sposób reagować w różnych sytuacjach.

Każdemu dziecku trzeba pomóc w wypracowaniu prawidłowych postaw.

45 Dąbek K. (2011), Sześciolatek w…, s. 5.46 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 19.47 Ogrodzińska T. (2004), Nigdy nie jest za wcześnie – rozwój i edukacja małych dzieci, Warszawa, s. 15-16.48 Klaus –Stańska D. (2004), Adaptacja szkolna siedmiolatków. Olsztyn s. 34.49 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 18.

21

Najważniejsze jest to, aby dziecko wiedziało, iż należy uwzględniać potrzeby

i prawa drugiej osoby. Musi również rozumieć, że nie wolno krzyczeć na nikogo, nie

złościć się i przede wszystkim nie obrażać. Musi więc nauczyć się panować nad

swoimi emocjami, reakcje dziecka na różne sytuacje zawsze będą naśladowaniem

zachowań rodziców.

Rodzice mogą zrobić wiele, aby pomóc swojemu dziecku w dojrzewaniu do

podjęcia nauki w szkole. Od najmłodszych lat mogą rozbudzać w swoich pociechach

zainteresowanie światem, historią naszego kraju, przyrodą i zarówno naszym

językiem jak i językami obcymi. Każdy rodzic powinien budzić w dziecku ambicje,

a nie chęć konkurencji czy uczucia zazdrości. Lecz stawiając wymagania wobec

dziecka trzeba pamiętać o tym, żeby liczyć się z jego siłami i możliwościami,

ponieważ jeśli wymagania te będą zbyt wysokie dziecko szybko zrazi się i nie będzie

chętne do nauki50. Trzeba znać miarę dziecka. Nie zawsze to, co jest przyjemnością

dla rodziców, jest nią dla syna czy córki51.

Podobnego zdania jest również Beata Nadolna, która pisze o tym, że rodzice

najlepiej znają swoje dziecko i wiedzą co jest dla niego dobre , ale muszą pamiętać,

aby zawsze liczyć się z dobrem dziecka i świadomie dokonywać wyborów. Jako

przykład podaje, że nie powinno się zapisywać swojej pociechy na kolejne zajęcia

dodatkowe, tylko dlatego, że inne dzieci również na nie uczęszczają. Rodzice muszą

kierować się rozsądkiem i z rozwagą52.

Rodzice powinni stopniowo dążyć do samodzielnej pracy dziecka jak również

do samodzielnego rozwiązania jakiegoś problemu. Pomimo, że wymaga to dużej

cierpliwości i czasu z ich strony, zawsze warto tak pokierować dzieckiem

by spróbowało samo pokonać trudność. A w przyszłości na pewno będzie

to procentować lepszym radzeniem sobie w szkole, gdyż dziecka nie zniechęci

wysiłek jakiego wymaga opanowanie zadanego materiału53.

Dziecko w osobach dorosłych, rodzicach lub nauczycielach powinno widzieć

autorytet. Są to osoby starsze, a więc z większym doświadczeniem i wiedzą, mające

znaczącą władze nad życiem dzieci. Takie osoby mają znaczący wpływ na życie

dziecka oraz podejmują za nie różne decyzje. A jednocześnie przy tym powinni

okazywać im ciepło, wsparcie i zachętę. W jasny sposób wyjaśnić po co i dlaczego50 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 21.51 Tamże, s. 21.52 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 40.53 Tamże, s. 22.22

wytyczone są pewne granice. Będąc dla dziecka autorytetem należy traktować je

z szacunkiem, liczyć się z jego pragnieniami, odczuciami czy poglądami54.

Wojciech Brejnak w swoje książce przedstawia dziesięć przykazań dla

rodziców, które mają na celu ukazanie tego jak pomóc dzieciom przed rozpoczęciem

nauki w szkole.

1. Konsultować sie z odpowiednim specjalistą

Rodzice powinni jak najwcześniej zwrócić uwagę na stan zdrowia swojego dziecka.

Reagować na wszelkiego rodzaju nieprawidłowości rozwojowe, a jeśli takie

wystąpią niezbędna będzie pomoc odpowiedniego lekarza specjalisty. Przykładem

może być to, że jeżeli dziecko posiada wadę wymowy czy wadę słuchu to bez

pomocy kompetentnej osoby nie będzie w stanie ładnie czytać czy mówić. Bardzo

ważne jest to, aby jak najszybciej dopatrzeć się jakich kol wiek nieprawidłowości

i podjąć odpowiednie kroki, aby pomóc dziecku.

2. Nie straszyć szkołą

Rolą rodziców jest pozytywne wypowiadanie się do dziecka na temat szkoły. Jednak

niektórzy rodzice zapominają o tym i nie kiedy nawet nieświadomie straszą swoje

pociechy szkołą, mówiąc, że w momencie rozpoczęcia nauki nie da sobie rady

czy nie odnajdzie się w nowym środowisku. Takie słowa rodzica do dziecka

z pewnością nie ułatwią mu rozpoczęcia nauki w szkole i uwierzenia we własne

możliwości, wręcz przeciwnie mogą spowodować lęk i strach przed szkołą, Dlatego

ważnym jest, aby rodzice w tak ważnym okresie rozwoju dziecka wspierali

je i pomagali mu. Każda szkoła organizuje tak zwane ,,dni otwartych drzwi”,

podczas których rodzice mogą udać się do wybranej placówki wraz z dzieckiem

i umożliwić mu oswojenie się oraz poznanie nowego otoczenia i środowiska

w którym już nie długo sam będzie musiał się odnaleźć.

3. Pomagać, wspierać, ale nie wyręczać

Każdy rodzic powinien bacznie obserwować rozwój swojego dziecka, jego postępy,

to jak radzi sobie z nauką i samodzielnością. Zwracać uwagę na to jakie czynności

potrafi wykonać już samodzielnie, a przy jakich potrzebna mu pomoc osoby dorosłej.

Rodzice jak również opiekunowie powinni wspierać i pomagać dziecku

w momentach kiedy jest to naprawdę potrzebne, ale nigdy nie wyręczać.

4. Nie przemęczać dziecka nauką

54 Ogrodzińska T. (2004), Nigdy nie jest za wcześnie – rozwój i edukacja małych dzieci, Warszawa, s. 13.

23

Ta rada w szczególności skierowana jest do zbyt ambitnych rodziców, którzy mają

wysokie wymagania w stosunku do swoich dzieci, które dopiero rozpoczynają

naukę. Tacy rodzice wypełniają dziecku dzień różnymi dodatkowymi zajęciami,

oczekują od niego samych najlepszych ocen, nie zwracając uwago na jego

możliwości. Owszem bardzo ważny jest dobry start dziecka w szkole i osiąganie

pozytywnych wyników w nauce, ale równie ważne jest to, aby dziecko mogło

spokojnie odpocząć czy znaleźć czas na zabawę.

5. Wyzwalać w dziecku jego własną aktywność

Własna aktywność bardzo dobrze wpływa na harmonijny rozwój każdego dziecka.

Zadaniem rodzica jest wyzwalanie takiej aktywności z rozsądkiem i umiarem, oraz

czuwanie nad działaniami dziecka. Najważniejsze w tym wszystkim są pochwały,

docenianie osiągnięć dziecka oraz radość z każdego, nawet najdrobniejszego sukcesu

dziecka.

6. Towarzyszyć dziecku w jego rozwoju

W wieku przedszkolnym, kiedy rozwój dziecka jest najbardziej intensywny bardzo

ważne jest to, aby rodzic był zawsze blisko i wspomagał dziecko w jego działaniach.

Przekroczenie progu przedszkola jest dla niego dużym krokiem do samodzielności,

w którym zarówno dziecko jak i jego rodzic powinni wspólnie uczestniczyć.

Po rozpoczęciu nauki w klasie pierwszej rodzic dalej powinien uczestniczyć w

rozwoju swojego dziecka oraz wspierać je podczas zdobywania nowych

doświadczeń.

7. Ufać dziecku

Rodzic powinien ufać swojemu dziecku, wierzyć w jego możliwości, natomiast

w kontaktach z przedszkolem czy szkołą stawać po stronie swojego dziecka.

W momencie kiedy dziecko zaczyna naukę w szkole i nauczyciel nie zdążył poznać

jeszcze dobrze swoich wychowanków, rodzic we własnych relacjach o dziecku

powinien przekazywać nauczycielowi tylko niezbędne i najważniejsze informacje.

Nie powinno się mówić o dziecku jakichkolwiek złych rzeczy, gdyż możemy

uprzedzić nauczyciela do własnego dziecka. W razie potrzeby należy wysłuchać

wszelkich uwag ze strony nauczyciela, ale jednocześnie mieć zaufanie do swojego

dziecka.

8. Być konsekwentnym i sprawiedliwym w egzekwowaniu poleceń

24

Trzeba nauczyć dziecko przestrzegania określonych zasad, dziecko musi wiedzieć co

mu wolno, a czego nie. Rodzice powinni być wytrwali w ustalonych przez siebie

zasadach, dzięki którym dziecko będzie czuło się bezpieczniejsze. Wdrażanie

nowych zasad zawsze powinno być z dzieckiem przedyskutowane. Jeżeli

przestrzeganie tych zasad nie jest wymuszane, to jest przez dziecko w pełni

akceptowane. Jeżeli dziecko nie nauczy się już w domu przestrzegania pewnych

reguł i wypełniania swoich obowiązków, może mieć ono później duże problemy

z dostosowaniem się do zasad które panują w szkole czy również z wykonywaniem

obowiązków szkolnych.

9. Zaakceptować lęki oraz obawy dziecka

Ważna jest rozmowa rodzica z dzieckiem o jego lęku, strachu czy pewnymi

obawami. Warto wytłumaczyć dziecku rzeczy, które są dla niego jeszcze nie

zrozumiałe. W żadnym wypadku nie wolno naśmiewać się z obaw dziecka tylko

należy dawać mu poczucie bezpieczeństwa. W innym wypadku dziecko, które nie

czuje się zrozumiane czy jest wyśmiewane z powodu jakiś lęków może zacząć

zamykać się w sobie i tłumić negatywne emocje.

10. Zawsze okazywać dziecku miłość

Najważniejszym źródłem poczucia akceptacji i własnej wartości jest dla dziecka

miłość rodziców. Dziecko powinno czuć się kochane i szanowane przez swoich

najbliższych. Rodzice każdego dnia mogą zapewniać dziecko o swojej miłości,

poprzez gesty, czyny, słowa. W okresie, gdy dziecko rozpoczyna naukę rodzic

powinien podkreślać, że jest również dumny z tego, iż jego dziecko chodzi już do

szkoły. Dzięki takim relacjom w rodzinie dziecko jest szczęśliwe, radosne, uczy się

empatii i nabywa zdolności do miłości55.

Podsumowując powyższe wskazówki dla rodziców można zauważyć,

że odgrywają oni dużą rolę w przygotowaniu swojego dziecka do rozpoczęcia nauki

w szkole. Przede wszystkim powinni dbać o rozwój fizyczny dziecka. Nie straszyć

szkołą tylko wzmacniać i pozytywnie do niej nastawiać. Zachęcać do samodzielności

i wyręczać we wszystkim dziecka. Chwalić nawet za te najmniejsze osiągnięcia

dziecka. Nie obciążać dodatkowymi zajęciami, dostosować je do potrzeb

i możliwości dziecka.

Rozpoczęcie nauki w szkole jest dla każdego dziecka bardzo ważnym

okresem. Dzieci muszą wykonywać wiele zadań, które związane 55 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…., s. 103-110.

25

są z wymaganiami rozwojowymi. W pokonywaniu tych wszystkich trudności dzieci

powinny mieć wsparcie ze strony rodziców, przedszkola oraz szkoły. Pokonanie tego

ważnego etapu zakończy się sukcesem, w momencie kiedy dziecko jest prawidłowo

rozwinięte. Dobrze wykształcone zmysły i zharmonizowane przetwarzanie bodźców

jest podstawą do uczenia się oraz pokonywaniu tych trudów, które stawia dzieciom

szkoła56.

1.4. Sylwetka dziecka dojrzałego do nauki szkolnej

Opierając się na powyższych podrozdziałach, w których opisuję różne

aspekty dojrzałości szkolnej, to czym się charakteryzują oraz jaki wpływ ma rodzina

i środowisko na prawidłowy rozwój dziecka, przedstawię teraz sylwetkę dziecka,

które osiągnęło już dojrzałość szkolną. Należy cały czas pamiętać, że rozpoczęcie

nauki w szkole jest ważnym momentem w życiu każdego dziecka. To w jakim

stopniu jest do tego przygotowane decyduje o przebiegu i wynikach w nauce.

Zwykło się mówić, że okres przedszkolny zaczyna się mniej więcej

w trzecim roku życia dziecka i kończy z momentem podjęcia przez nie nauki w

szkole. Nie zawsze jednak wiek metrykalny dziecka idzie w parze z jego poziomem,

czy tempem rozwoju. Rozwój społeczny, emocjonalny, umysłowy

czy fizyczny może być na różnym poziomie u dzieci w tym samym okresie

wiekowym57. Aleksandra Skowrońska w swoim artykule pisze o tym, iż w każdym

nowym środowisku potrzebna jest adaptacja, czyli przystosowanie się dziecka

do nowej dla niego sytuacji. Oznacza to osiągnięcie równowagi pomiędzy

otoczeniem, a organizmem oraz adekwatną zmianę zachowania w zależności

od nowej sytuacji lub warunków życiowych. Zatem wyrazem dobrej adaptacji

dziecka do szkoły jest umiejętność zaspokojenia na terenie tego środowiska własnych

potrzeb oraz zdolność do spełniania stawianych wymagań58.

Osiągnięcie dojrzałości szkolnej daje dziecku nowe sposoby adaptacji

do środowiska, nowe układy możliwości na poziomie społecznym (relacji dziecka

z otoczeniem), osobowościowym (zmian osobowości dziecka), poznawczym (zmian

struktur umysłowych) i behawioralnym (zmian zachowania). Takie zmiany zmuszają

56 Meinders – Lucking F. Loy S. (tłum.) Brudnik E. (2009), Czy moje dziecko…, s. 41.57 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 31.58 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna. „Życie Szkoły”, nr7, s.5-6. 26

rodziców i nauczycieli do korekty stylów zachowania wobec dziecka i dostosowania

ich do jego nowych możliwości59.

Bardzo ważnym elementem dojrzałości szkolnej są właściwości oraz cechy

rozwojowe dziecka w sferze emocjonalnej i społecznej. Dziecko, które osiągnęło

gotowość szkolną bez problemu odnajduje się w środowisku szkolnym, w grupie

swoich rówieśników. Potrafi znaleźć swoje miejsce oraz podporządkować się do

regulaminu szkolnego, czy spełniać stawiane mu przez nauczyciela wymagania.

Rozumie i akceptuje nową sytuacje oraz środowisko, w którym się znalazło60.

Ewa Filipiak w swoim artykule opisuje dziecko, które osiągnęło dojrzałość

szkolną. Według autorki dziecko jest gotowe do podjęcia nauki, gdy:

- uzyskało pewien poziom rozwoju umysłowego czyli między innymi spostrzeganie,

myślenie i pamięć,

- przejawia chęci do nauki,

- ma poczucie obowiązku, które wynika z pełnienia roli ucznia,

- jest odpowiedzialne za wykonanie indywidualnego zadania,

- bez trudu podporządkowuje się regulaminowi, który obowiązuje w klasie,

- reaguje oraz wykonuje polecenia nauczyciela,

- potrafi skupić się, być wytrwały i skoncentrowany,

- funkcjonuje w grupie,

- wykonuje zadania klasowe, nie tylko indywidualne,

- nawiązuje kontakt z dorosłymi,

- jest chętne do nauki czytania i pisania61.

Inną sylwetkę dziecka dojrzałego charakteryzuje Aleksandra Skowrońska,

pisząc, że dziecko rozpoczynając naukę w szkole, przyjmuje na siebie rolę ucznia

i musi sprostać pewnym wymaganiom, które są dowodem na osiągnięcie dojrzałości

szkolnej. Dziecko gotowe do rozpoczęcia nauki w szkole musi:

- każdego dnia wstawać rano, aby dotrzeć do szkoły,

- przestrzegać zasad, które obowiązują w klasie i w szkole,

- poczuć się bezpieczne przy nowym nauczycielu,

- koncentrować się na lekcjach,

- słuchać uważnie poleceń wychowawcy,

59 Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna…, s. 10.60 Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna…, s. 7.61 Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna…, s. 8.

27

- dobrze wykonywać swoje zadania,

- przyswajać nową wiedzę,

- odrabiać prace domowe,

- mobilizuje się i nie poddaje po odniesieniu porażki,

- być odporne na stres,

- być sprawne fizycznie,

- zaadoptować się w nowym środowisku rówieśniczym,

- odnaleźć swoje miejsce i pozycje w grupie klasowej62.

Beata Nadolna wymienia następujące umiejętności, które powinny posiadać

dzieci dojrzale do rozpoczęcia nauki w szkole. Są to między innymi:

- umiejętność odnalezienia się w nowym środowisku,

- wykorzystywanie nowo zdobytej wiedzy,

- umiejętność radzenia sobie z nowymi wyzwaniami w miarę swoich możliwości,

- umiejętność podporządkowania się określonym zasadom i wymaganiom,

- dbanie o porządek,

- staranności wytrwałość w doprowadzaniu rozpoczętej pracy do końca,

- okazywanie szacunku wobec rodziców i nauczyciela,

- wyrażanie emocji i umiejętność radzenia sobie z nimi,

- zainteresowanie książką63.

Kolejna sylwetkę dziecka gotowego do nauki przedstawia Barbara

Zakrzewska, opisując ją w trzech sferach. U dziecka dojrzałego pod względem

fizycznym wyróżnia się następujące cechy:

- dobry stan zdrowia i odporność na przemęczenie,

- poprawnie rozwinięte narządy wzroku i słuchu,

- odpowiednia artykulacja,

- ogólna dobra sprawność ruchowa i manualna,

- sprawne ruchy rąk i dokładne ruchy ciała,

- znajomość stron i orientacji przestrzennej.

Pod względem emocjonalno – społecznym dziecko cechuje się:

- chęcią i umiejętnością nawiązywania nowych kontaktów z rówieśnikami oraz

z nauczycielami,

- samodzielnością w czynnościach samoobsługowych,

62 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna. „Życie Szkoły”, nr7, s. 6.63 Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka…, s. 42-44.28

- przystosowaniem się do nowego środowiska,

- podporządkowaniem się panującym w szkole zasadom i normom,

- wrażliwością na potrzeby innych,

- obowiązkowością i wytrwałością w poleconych zadaniach,

- wiara w swoje możliwości i nie zniechęcaniem się występującym trudnością,

- samokontrolą swojego zachowania i wykonywanej pracy.

Pod względem intelektualnym, dziecko dojrzałe wyróżnia się:

- zainteresowaniem tym co je otacza,

- chęcią do nauki pisania, czytania i matematyki,

- poprawnością mowy pod względem artykulacyjnym i gramatycznym,

- przekazywaniem swoich myśli w sposób zrozumiały,

- wypowiadaniem się na temat swoich przeżyć,

- koncentracją,

- odróżnianiem i porównywaniem figur geometrycznych,

- zapamiętywaniem prostych rymowanek i melodii,

- poprawnym przeprowadzeniem analizy i syntezy liter, głosek i sylab,

- znajomością podstawowych pojęć matematycznych64.

Biorąc pod uwagę przedstawione wyżej przez różnych autorów sylwetki

dziecka dojrzałego do nauki, chciałabym krótko podsumować i przedstawić

najważniejsze wymagania jakie w poszczególnych sferach rozwoju powinno

posiadać dziecko dojrzałe.

Rozwój fizyczny – dziecko jest ogólnie zdrowe, jego waga i wzrost

są odpowiednie do wieku, jest odporne na zmęczenie i prawidłowo funkcjonują

narządy wszystkich zmysłów w szczególności wzroku i słuchu. Dziecko jest sprawne

ruchowo: biega i skacze. Samodzielnie wykonuje podstawowe czynności

samoobsługowe, samo je, ubiera się i dba o higienę, a także posiada orientację

w schemacie własnego ciała.

Rozwój intelektualny – dziecko jest spostrzegawcze, ma duży zasób

informacji, który umożliwia mu orientację w najbliższym otoczeniu, potrafi

powiedzieć jak ma na imię, ile ma lat oraz gdzie mieszka. Rozumie podstawowe

pojęcia abstrakcyjne takie jak: odległość, kierunek czy wielkość. Jest ciekawe

aktywne i stale poszukuje odpowiedzi na intrygujące go pytania. Dostrzega

64 Zakrzewska B. (2003), Każdy przedszkolak…, s. 11-12.29

następstwa zdarzeń. Zapamiętuje krótkie wierszyki czy piosenki. Bez problemu

skupia się na wykonywanej czynności.

Rozwój emocjonalny – dziecko potrafi rozpoznać uczucia innych osób i tym

samym co raz bardziej świadome jest własnych uczuć. Wyraża swoje emocje oraz

panuj nad nimi.

Rozwój społeczny – nawiązuje kontakt z rówieśnikami oraz osobami

dorosłymi, współdziała i współpracuje z innymi dziećmi w grupie i dzieli się

zabawkami. Dostosowuje swoje zachowanie do obowiązujących w szkole reguł i

zasad. Zachowuje się zgodnie z określonymi normami i słucha poleceń nauczyciela.

Dziecko dojrzałe do rozpoczęcia nauki w szkole potrafi opanować swoje

emocje tym samym hamuje złość lub jakieś obawy, ufa własnym siłom

i możliwościom. Wierzy, że w nowym środowisku bez problemu da sobie radę

i z zaufaniem odnosi się do wychowawców czy rówieśników. Dziecko takie

uświadamia sobie własną wartość, ale potrafi również dostrzec wartość innych ludzi.

Dziecko gotowe do nauki szkolnej musi być również dobrze rozwinięte w sferze

fizycznej, motorycznej, a tym samym powinno mieć dobrą koordynację ruchów

szczególnie rąk i palców, która ważna jest ze względu na naukę pisania. W tym

okresie rozwój fizyczny dziecka rozwija się w co raz większej precyzji

i wytrwałości65.

1.5. Trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej

Rozpoczęcie przez dziecko nauki w szkole jest bardzo ważnym momentem, gdy

musi poradzić sobie z wykonaniem wielu zadań związanych

z wymaganiami rozwojowymi. Jeśli dziecko jest dobrze rozwinięte, pokonanie

takiego etapu zakończy się dla niego sukcesem. Podstawą dla uczenia się, działania

oraz pokonywania trudności związanych z rozpoczęciem nauki w szkole są dobrze

wykształcone zmysły i zintegrowane przetwarzanie bodźców.

Dziecko rozpoczynające naukę szkolną wchodzi do klasy z własnymi

oczekiwaniami i dążeniami, z obszarem samego siebie i wyobrażeniem swojego

miejsca w nowej rzeczywistości. Codziennie definiuje i redefiniuje sytuacje szkolne,

65 Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna…, s. 8-9.30

nadając im, a także sobie znaczenie. Kształtuje w ten sposób swoją tożsamość

i podejmuje trud rozumienia świata społecznego, do którego należy66.

Dziecko, które poznaje swoje bliższe i dalsze otoczenie zbiera wszelkie

informacje o tym czy to środowisko jest przyjazne czy wrogie, również czy pozwala

na rozwój aktywności czy ją blokuje, czy jest zainteresowane przebywaniem nim czy

też nie. Jeżeli odpowiedzi na te pytania są pozytywne to dziecko z większym

zapałem i bez problemu przystosuje się do nowego proponowanego mu środowiska

szkolnego oraz podejmie określone dla niego role społeczne. Jeżeli dziecko posiada

negatywny obraz środowiska, które je otacza to będzie miało duże trudności

z adaptacją w tym środowisku67.

Aleksandra Skowrońska pisząc o różnicach rozwojowych między dziećmi, ma

na myśli to, że każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie, ma swoją

dynamikę rozwoju. Często zdarza się tak, że pomiędzy różnymi sferami

rozwojowymi dzieci cechują się większymi lub mniejszymi różnicami. Nie oznacza

to jednak, iż dziecko, które ma braki w którejś sferze rozwoju, nie będzie już

w stanie przystosować się do warunków panujących w szkole. Natomiast, kiedy

braki tego pojawiają się we wszystkich lub w większości sfer, dziecko nie jest

dojrzałe do podjęcia nauki w szkole, a w tej sytuacji należy zwrócić się po pomoc do

specjalisty.

Różnice między dziećmi mogą występować na różnych etapach

i w różnym stopniu nasilenia. Przyczyną mogą być warunki biologiczne oraz

społeczne wychowawcze. Bardzo duży wpływ na gotowość dziecka do podjęcia

nauki wywiera jego miejsce zamieszkania oraz wykształcenie czy zawód rodziców.

To w jaki sposób dziecko jest wychowywane, czy czuje się bezpieczne i czy

odpowiada mu atmosfera panująca w domu ma wpływa na stymulację rozwoju

psychofizycznego dziecka68.

O wspomaganiu rozwoju można mówić wtedy, gdy rozwój ten jest w jakiś

sposób zakłócony, również w momencie kiedy rodzi się dziecko niepełnosprawne

z różnorodnymi defektami, bądź nabywa ich we wczesnym okresie swojego życia.

Przyjęło się mówić, że powodzenie w nauce szkolnej będą miały też dzieci, które

osiągnęły dojrzałość szkolną, jednak nie wszystkie z nich są w stanie sprostać

66 Klaus –Stańska D. (2004), Adaptacja szkolna…, s. 53.67 Klaus –Stańska D. (2004), Adaptacja szkolna siedmiolatków. Olsztyn s. 53.68 Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna…, s. 10.

31

nowym wymaganiom jakie stawia im szkoła. Dzieci, które rozwijają

się nieharmonijnie lub dzieci z opóźnieniami w rozwoju również napotykają

na trudności szkolne. Trudności w nauce mają najczęściej te dzieci, które:

- są opóźnione w rozwoju intelektualnym, a tym samym nie nadążają za programem

szkolnym,

- posiadają zaburzenia lub opóźnienia rozwoju mowy,

- mają zaburzenia lub wady słuchu czy wzroku, sprawności manualnej i koordynacji,

- mają osłabioną pamięć wzrokową, słuchową i ruchową,

- słabo orientują się w schemacie ciała w kierunkach oraz przestrzeni,

- posiadają zaburzenie w sferze emocjonalnej,

- mają zaburzone relacje społeczne zarówno z rówieśnikami jak i z dorosłymi.

Wiadome jest to, że dzieci rozwijają się w różnym tempie i właśnie dlatego

u niektórych dzieci występują tylko opóźnienia w rozwoju, wolniej dojrzewają,

później zaczynają chodzić czy mówić. Potrzebują one więcej czasu, aby osiągnąć

określony poziom rozwoju. Natomiast u innych dzieci mogą to być zaburzenia nawet

w kilku sferach rozwojowych, które są spowodowane uszkodzeniem struktury

układu nerwowego lub innych układów czy też narządów

w okresie płodowym, w czasie porodu lub też we wczesnym dzieciństwie.

Różnice w przygotowaniu dzieci do podjęcia nauki w szkole w dużym stopniu

zależą również od czynników środowiskowych. Dzieci z rodzin, które maja

różnorodne problemy lub z rodzin dysfunkcyjnych przejawią znacznie większe braki

funkcji psychofizycznych, które są zaangażowane w proces uczenia się.

Dzieci, które rozwijają się wolniej i mają trudności szkolne wymagają większej

pracy, na przykład niewłaściwe nauczanie dzieci dyslektycznych, czy nie udzielenie

im w porę specjalistycznej pomocy powoduje, że trudności pogłębiają się, a błędy w

pisaniu i czytaniu utrwalają się. Z dziećmi, które są opóźnione w rozwoju, a także z

takimi, które nie rozwijają się harmonijnie należy intensywniej pracować przed ich

rozpoczęciem nauki w szkole. Rodzice, którzy potrafią dostrzec objawy wskazujące

na istnienie deficytów rozwojowych, powinni rozpoznać u dzieci nieharmonijny tok

rozwoju już w okresie poniemowlęcym lub dalej w przedszkolnym.

Jednak nie zawsze takie zaburzenia rozwojowe dostrzegane są w porę.

A skutkiem tego jest dalej nieprawidłowy, opóźniony i nieharmonijny rozwój

dziecka. Rodzice dzieci sześcioletnich powinni bacznie obserwować swoje dziecko

32

oraz w miarę swoich możliwości umiejętnie dokonywać oceny charakterystycznych

cech, procesów psychicznych, które wchodzą w zakres sfer rozwojowych

sześciolatka. Należy pamiętać bowiem o tym, że nie wszystkie dzieci, które

wcześniej chodziły do zerówki, osiągnęły pełną gotowość szkolną69.

Wojciech Brejnak w swojej książce pisze o dojrzałości szkolnej a ryzyku różnych

dysleksji, między innymi dysleksji w zakresie rozwoju ruchowego, w zakresie

rozwoju mowy oraz o zaburzeniach lateralizacji, kierunkowości i integracji funkcji

wzrokowych, ruchowych i słuchowych. Symptomy ryzyka dysleksji u małego

dziecka to przede wszystkim opóźnienia lub zaburzenia rozwoju ruchowego oraz

rozwoju mowy. Może to być zarówno duże spowolnienie rozwoju ruchowego, jak

również nadzwyczajny rozwój, czyli pominięcie lub znaczne wydłużenie jakiegoś

etapu.

W zakresie mowy również może występować zaburzony lub spowolniony

rozwój, na przykład wada wymowy. Dziecko rozwijające się prawidłowo od

najmłodszych lat pod względem ruchowym przechodzi od podstawowych

umiejętności, takich jak na przykład leżenie, do nawyku poruszania się na

czworakach następnie potrafi stać samodzielnie na nogach, chodzić czy też siadać.

Analiza każdego z tych etapów jest bardzo istotna, ponieważ każdy z nich może

bezpośrednio lub pośrednio wpływać na proces uczenia się dziecka.

Jeżeli dziecko nie rozwinęło się poprawnie po względem fizycznym, ruchowym,

zatrzymało się na którymś etapie, bądź też przeskoczyło któryś z nich to istnieje duże

ryzyko, że będzie to rzutowało na pomyślne uczenie się dziecka w szkole. Zatem im

więcej i właściwiej do wieku porusza się dziecko, tym znacznie lepiej rozwija

się jego wyobraźnie, kreatywność i rozwijają się procesy myślowe a więc również

szybciej i aktywniej rozwija się mowa. Uczenie się i opanowanie nawyków

szkolnych wymagają od dziecka dużego wysiłku umysłowego i wysokiego poziomu

kontroli wewnętrznej przy minimalnym wykorzystywaniu ruchu. Dlatego tak ważne

jest, żeby we właściwym sobie czasie dziecko przeszło każdy etap rozwoju

ruchowego70.

Oprócz ogólnego opóźnienia ruchowego, występuje również obniżona

sprawność manualna. Wszelkie zaburzenia w rozwoju motorycznym charakteryzują

69 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…., s. 81-87.

70 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 47-48.33

się małą dokładnością ruchów oraz ich zwolnionym tempem. Chodzi tutaj zarówno

o zaburzenia motoryki dużej jak i małej, a warunkiem sprawnego mówienia, czytania

i pisania jest prawidłowy rozwój całej motoryki. Takie dzieci o mniejszej sprawności

manualnej napotykają na swojej drodze edukacji szkolnej wiele trudności. Nie

nadążają za rówieśnikami, co może niestety powodować zaburzenia na tle

emocjonalno motywacyjnym. Dzieci w rezultacie mogą stracić i motywacje i chęci

do dalszego uczenia się.

Nawet dzieci, które prawidłowo rozwijają się pod względem psychofizycznym,

mogą wykazywać odstępstwa w zakresie mowy. Występować mogą również duże

różnice indywidualne w tempie uczenia się mowy. Często u dzieci występują

również różnego rodzaju wady wymowy, które mają różny stopień nasilenia. Dość

specyficzną wadą wymowy jest jąkanie się dziecka, a główną tego przyczyną

zazwyczaj jest wzmożone napięcie mięśni związane z aktem mówienia, bardzo

często wynikające z zaburzeń emocjonalnych. Wiadome jest to, że jeżeli dziecko źle

mówi lub ma jakiekolwiek problemy z poprawną wymową to może mieć również

kłopoty w nauce czytania i pisania.

Niełatwy jest również los tych dzieci, rozpoczynających naukę w klasie

pierwszej, u których występują zaburzenia lateralizacji czy orientacji przestrzennej,

jak również integracji funkcji wzrokowych, ruchowych i słuchowych. Ze względu na

późniejsze konsekwencje szkolne, oprócz uczniów lewostronnych, często

zainteresowanie psychologów i specjalistów wzbudzają również dzieci, które

posiadają następujące rodzaje lateralizacji skrzyżowanej: dominujące lewe oko

i prawa ręka oraz dominujące prawe oko lewa ręka. Bardzo istotną rzeczą jest to,

że aby ustrzec dziecko przed ewentualnymi trudnościami, które może napotkać

w szkole, należy możliwie wcześniej dokładnie określić jego lateralizację. Duże

trudności w funkcjonowaniu szkolnym może też sprawiać zaburzenie integracji

funkcji wzrokowych, słuchowych i ruchowych. Dzieci z takimi zaburzeniami nie

potrafią na przykład odtworzyć wzoru graficznego śpiewanej piosenki, niechętnie

biorą udział w zabawach i różnego rodzaju grach zręcznościowych oraz w zabawach

tanecznych. Dosyć dużą trudność sprawiają im ćwiczenia gimnastyczne z różnymi

przyrządami na przykład ze skakanką czy ćwiczenia z poręczą lub przejście po

ławeczce71.

71 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…, s. 48-5834

Zaburzenia procesów emocjonalnych u dzieci, najwyraźniej ujawniają

się w momencie rozpoczęcia systematycznej oraz planowej edukacji przedszkolnej

czy już szkolnej. Pojawiają się one w dwóch zupełnie przeciwnych formach, jako

nadmierna pobudliwość psychoruchowa lub jako silne zahamowanie.

Dzieci, które są nadpobudliwe, cechuje nadmierna ruchliwość oraz

niecierpliwość. W czasie zajęć zachowują się głośno, kręcą i niestety często bardzo

przeszkadzają w prowadzeniu przez nauczyciela lekcji. Nie potrafią przez dłuższą

chwilę skupić się na wykonywanym zadaniu, często też unikają jakichkolwiek

trudności, a w momencie ich pojawienia się szybko zajmują się czymś innym. Dzieci

nadpobudliwe nie przestrzegają dyscypliny, a ponad to często jako pierwsze szukają

sprzeczki czy zaczepiają inne dzieci.

Natomiast dzieci silnie zahamowane, są ich przeciwieństwem. Najlepiej czują

się w otoczeniu rodziny i w gronie najbliższych, dobrze im już znanych osób. Przez

długi czas nawet nie ujawniają cech zahamowania, gdyż w takich bliskich relacjach

nie okazują swojej nieśmiałości. Jednak bardzo łatwo je czymś urazić czy

spowodować sytuację, w której wybucha płaczem. Takie dzieci są bardzo nieśmiałe,

a to często powoduje, że z ogromnym trudem odnajdują się w nowych sytuacjach

czy środowisku. Są małomówne oraz mało spontaniczne zarówno w mówieniu jaki i

w działaniu, nie lubią dzielić się swoimi przeżyciami z innymi, ciężko im nawiązać

kontakt z rówieśnikami czy osobami dorosłymi. Wyrażają również niechęć do

jakiegokolwiek wysiłku fizycznego, nie lubią zajęć gimnastycznych i sportowych.

Cechuje je brak pewności siebie i unikają wystąpień publicznych. Opisane tutaj

cechy dzieci nadpobudliwych oraz silnie zahamowanych, z cała pewnością nie

ułatwiają im osiągnięcia dojrzałości szkolnej72.

Przyczyny trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej mogą być związane

z osobą dziecka, środowiskiem rodzinnym i szkolnym. Również z warunkami

materialnymi placówki, złą organizacją pracy czy nieprzyjaznym klimatem w szkole

oraz niedostosowaniem środowiska do potrzeb małych dzieci. Środowisko rodzinne

również ma ogromny wpływ na osiągnięcie przez dziecko gotowości do podjęcia

nauki w szkole. Problemy rodzinne mogą dotyczyć konfliktów między rodzicami,

a często tym samym niekonsekwentnego sposobu wychowania. Warto również

wspomnieć o licznych problemach społecznych, między innymi o uzależnieniach,

72 Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak…., s. 63-68.35

bezrobociu rodziców, które często w dużym stopniu wpływają na fizyczny oraz

psychiczny stan zdrowia dzieci.

Rozpoczęcie nauki szkolnej, jest dla dziecka oraz dla wielu rodziców, bardzo

ważnym i nowym momentem w życiu. Pomimo faktu, iż zdąrzają się dzieci

niechętne do nauki w szkole, to jednak większość z nich rozpoczyna swój pierwszy

dzień w szkole z wielką radością i przyjemnością. Utrzymanie takiego pozytywnego

nastawienia przez cały okres edukacji nie jest rzeczą prostą i w dużym stopniu zależy

od rodziców oraz nauczycieli.

ROZDZIAŁ II.

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

2.1. Cele badań

Przed przystąpieniem do jakichkolwiek badań należy określić ich cele.

Według Tadeusza Pilcha, badania pedagogiczne w większym stopniu niż gdzie

indziej, określane są przez cele jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków

niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Mówiąc bardziej ogólnie –

możemy uznać, że celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne73.

Tadeusz Pilch i Teresa Bauman w swojej książce przytaczają wypowiedź

J. Such na temat celu poznania naukowego: Zasadniczym celem poznania

naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej,

maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji74.

Mieczysław Łobocki odnosząc się do celów badań, pisze: podstawowym

warunkiem podejmowania wszelkich badań naukowych jest uświadomienie sobie

przez badacza celów. Wszelka działalność ludzka, jeśli ma być skuteczna, musi być

celowa. Wszelkie działania, dokonywane na zasadzie prób

i błędów, skazane są na niepowodzenie. Podobny los spotyka badania nie związane

z żadnym określonym celem badawczym, a także takie badania, których cel jest zbyt

ogólny lub niemożliwy do zrealizowania75.

Według Marii Węglińskiej, można wyróżnić następujące rodzaje celów

badań:

73 T. Pilch,(1995), Zasady badań pedagogicznych.Warszawa, s.19.74 T. Pilch, T. Bauman,(2001), Zasady badań pedagogicznych, strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa, s. 23. 75 M. Łobocki, (1978), Metody badań pedagogicznych. Warszawa, s. 55.36

a) teoretyczno-poznawcze

praktyczno-wdrożeniowe

b) poznawcze

teoretyczne

praktyczne76.

Biorąc pod uwagę powyższe definicje i klasyfikacje, ustaliłam następujące

cele swojej pracy:

Cele poznawcze:

- ustalenie, czy dzieci 6-letnie są gotowe i dobrze przygotowane do podjęcia nauki

w szkole,

- zbadanie tego, jakie kroki podejmuje szkoła, przedszkole, nauczyciele i rodzice,

aby umożliwić dziecku 6 – letniemu dobry start w szkole.

Cel teoretyczny:

- pozyskanie i opracowanie materiału na temat dojrzałości szkolnej dzieci.

Cel praktyczny:

- zwrócenie uwagi rodziców i nauczycieli na to, jak duże znaczenie ma gotowość

do podjęcia nauki szkolnej.

2.2. Problemy badawcze

Przed podjęciem badań naukowych każdy badacz musi sobie uświadomić,

jakie problemy będzie rozwiązywał w drodze swoich poszukiwań badawczych.

M. Łobocki powołuje się na definicję S. Nowaka, który sądzi, że problem

badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma

dostarczyć badanie77. Pisząc dalej autor zwraca uwagę na to, że w badaniach

pedagogicznych problemy badawcze nie zawsze są łatwe do wyodrębnienia.

T. Pilch i T. Bauman, pisząc o problemie badawczym, stwierdzają, że

problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między

zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej

76 M. Węglińska,(2008) Jak pisać pracę magisterską?, Kraków, s. 12.

77 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, op. Cit., s. 214, za M. Łobocki, (1984), Metody badań pedagogicznych. Warszawa, s. 56.

37

uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego

fragmentu rzeczywistości, to mówiąc jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy

zawarta w gramatycznej formie pytania78.

M. Łobocki definiuje problem badawczy jako pytanie, które w miarę

precyzyjnie określa cel zamierzonych badań i jednocześnie ujawnia braki w

dotychczasowej wiedzy na interesujący nas temat. Problem badawczy jest zwykle

uszczegółowieniem celu badań; umożliwia bowiem dokładniejsze poznanie tego, co

rzeczywiście zamierzamy zbadać79.

Zaleca się, formułować problemy badawcze w sposób jasny, prosty

i wyczerpujący. W badaniach pedagogicznych często spotkać się możemy z

problemami w postaci pytań rozstrzygnięcia lub dopełnienia. Te pierwsze zaczynają

się zazwyczaj od partykuły „czy” i dopuszczają przeważnie tylko dwie możliwe

odpowiedzi: „tak” lub „nie” ,a niekiedy także „nie mam zdania”80. Natomiast

problemy badawcze w formie pytań dopełnienia stanowią pytania otwarte dające

badanym możliwość swobodnych wypowiedzi, tj. bez sugerowania jakichkolwiek na

nie odpowiedzi81.

W mojej pracy określiłam następujące problemy:

Problem główny:

Jaka jest gotowość dzieci 6 – letnich do podjęcia nauki w szkole?

Problemy szczegółowe:

1. Jaki jest stan rozwoju fizycznego dziecka 6-letniego?

2. Jaki jest poziom rozwoju intelektualnego dziecka 6-letniego?

3. Jaki jest poziom rozwoju motorycznego dziecka 6-letniego?

4. Jaki jest poziom rozwoju emocjonalnego dziecka 6-letniego?

5. Jaki jest poziom rozwoju społecznego dziecka 6-letniego?

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

78 T. Pilch, T. Bauman, (2001) Zasady badań pedagogicznych, strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa, s. 43.79 M. Łobocki, (2011) Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków, s. 23.80 Tamże, s. 2581 Tamże, s. 2538

T. Pilch przez metodę badań rozumie zespół teoretycznie uzasadnionych

zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość

postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu

naukowego82. Techniką zaś nazywa czynności praktyczne, regulowane starannie

wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie

sprawdzalnych informacji, opinii, faktów83.

M. Łobocki pisze, iż techniki są bliżej skonkretyzowanymi sposobami

postępowania badawczego. Podporządkowane są metodom badawczym, pełniąc

niejako wobec nich wyraźnie służebną rolę. Stanowią jakby „ostatni akord” danej

metody badań, która jest dla nich zawsze istotnym punktem odniesienia

i obejmuje kilka ich odmian84.

T.Pilch wyróżnia następujące metody badań pedagogicznych:

1. Ilościowe:- eksperyment pedagogiczny;

- monografia pedagogiczna;

- metoda indywidualnych przypadków;

- metoda sondażu diagnostycznego

2. Jakościowe:

- badania etnograficzne;

- studium przypadku;

- badania biograficzne;

- badania fenomenograficzne;

- badanie w działaniu

Metodą, którą posługuję się w swoich badaniach jest metoda sondażu

diagnostycznego, która jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach

strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i

poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach, rozwoju

określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie

zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze – w oparciu o specjalnie

82 T. Pilch, (1995), Zasady badań pedagogicznych. Warszawa, s. 42.

83 Tamże, s. 42.84 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, op. Cit., s. 214, za M. Łobocki, (1984), Metody badań pedagogicznych., Warszawa, s. 115.

39

dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko

występuje85.

Techniki najczęściej występujące w badaniach sondażowych to: wywiad,

ankieta, analiza dokumentów oraz techniki statystyczne. W niniejszej pracy do

przeprowadzenia badań wykorzystałam technikę ankiety, oraz wywiadu

Jest to „technika gromadzenia informacji, polegająca na wypełnianiu

najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół

o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej bez obecności

ankietera86.

Natomiast zastosowanym przeze mnie narzędziem badawczym jest

kwestionariusz ankiety adresowany do rodziców dzieci uczęszczających do

pierwszych klas szkół podstawowych oraz wywiad adresowany do nauczycieli w

tych klasach.

2.4. Charakterystyka badanego środowiska i teren badań

W badaniu brali udział rodzice uczniów uczęszczających do czterech klas

zerowych ze Szkoły Podstawowej nr 4, oraz ze Szkoły Podstawowej nr 12

w Zgierzu, jak również cztery wychowawczynie tych klas. Jeśli chodzi o rodziców

biorących udział w badaniach, to w zdecydowanej większości były to kobiety – 81

kobiet i 8 mężczyzn. Większość badanych rodziców to osoby w przedziale

wiekowym od 20 do 40 lat. Są to osoby znajdujące się w różnych warunkach

materialnych o wyższym lub średnim wykształceniu.

Szkoła podstawowa nr 4 w Zgierzu istnieje już ponad sto lat. Dzisiejszy

wygląd szkoły bardzo różni się od tego sprzed stu lat. Pierwszy budynek posiadał

tylko cztery większe sale i 3 sale lekcyjne oraz pokój nauczycielski. Budynek

szkolny wiele razy zmieniał swój wygląd. Przybyło wiele nowoczesnych pomocy

naukowych. W szkole są trzy klasy trzecie, trzy klasy drugie oraz trzy klasy

pierwsze. w 2005 roku uruchomiono nowy oddział dla dzieci 6 – letnich, tak zwane

dwie „klasy zerowe”. W 2003 roku Szkoła obchodziła jubileusz stulecia placówki.

85 T. Pilch, Zasady badań…, s. 5186 Tamże, s.86.

40

Natomiast Szkoła Podstawowa nr 12 im. Armii Krajowej w Zgierzu istnieje

od 1994 roku. Od 2006 roku w Szkole funkcjonuje oddział przedszkolny, są to dwie

klasy zerowe.

2.5. Organizacja i przebieg badań

Badania przeprowadzone wśród rodziców uczniów uczęszczających do klas

zerowych odbyły się w terminie od 26.02.2013 do 4.03.2013. Kwestionariusze ankiet

przeznaczonych dla rodziców zostawiłam w szkole u Pań, które pełnią funkcję

wychowawczyń tych klas. Rodzice otrzymali kwestionariusze ankiet do domu,

a po niecałym tygodniu otrzymałam je z powrotem. Rodzice odpowiedzieli

na wszystkie zadane im pytania, chętnie również uzasadniali swoje odpowiedzi,

dzięki czemu analiza i interpretacja wyników badań stała się łatwiejsza.

Jeśli chodzi o badania przeprowadzone wśród nauczycielek, to odbyły się one

w dniu 27.02.2013 w formie wywiadów. Nauczycielki przed oddaniem ankiet

rodzicom, jak również przed przystąpieniem do wywiadu dowiedziały się ode mnie

jaki jest cel mojej pracy. Jestem bardzo zadowolona z przebiegu badań.

Zarówno uczestniczący w badaniu rodzice jak i nauczycielki odpowiadali szczerze

na pytania, dzięki czemu mogłam pozyskać bogaty materiał badawczy.

Badania przebiegły zgodnie z poniższym harmonogramem

Lp. Zadanie do wykonania

Miejsce Data rozpoczęcia

Data zakończenia

Uwagi o realizacji zadań

1. Przeprowadzić wywiad z nauczycielami klas ,,zerowych”

Szkoła Podstawowa nr 4 w Zgierzu,Szkoła Podstawowa nr 12 w Zgierzu

27.02.2013 27.02.2013

2. Przeprowadzić ankietę wśród rodziców uczniów z klas ,,zerowych”

Szkoła Podstawowa nr 4 w Zgierzu,Szkoła Podstawowa nr 12 w

26.02.2013 4.03.2013

41

Zgierzu

ROZDZIAŁ III.

ANALIZA I INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ

WŁASNYCH

3.1. Badania ankietowe przeprowadzone wśród rodziców

Badania ankietowe zostały przeprowadzone wśród 89 rodziców uczniów

uczęszczających do klas zerowych w Szkole Podstawowej nr 4 oraz w Szkole

Podstawowej nr 12 w Zgierzu. Kwestionariusze ankiet w znacznie większej części

wypełniane były przez mamy tych uczniów, w wieku od 20 do 40 lat.

Pytanie 1. Jak można ocenić rozwój fizyczny Pana/Pani dziecka?

Większość rodziców oceniła rozwój fizyczny swojego dziecka jako „dobry”

lub jako „bardzo dobry”. Rodzice uzasadniali wybraną przez siebie odpowiedź

najczęściej tym, że dziecko prowadzi zdrowy tryb życia, jest wysportowane czy też

uczęszcza na dodatkowe zajęcia, np: taniec, basen. Mniej rodziców, bo tylko 15%

ankietowanych, oceniło rozwój fizyczny swojego dziecka jako „słaby”.

Tabela 1. Rozwój fizyczny

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobry 31

Jako dobry 43

Jako słaby 15

RAZEM 89

42

16,85%34,83%

48,31%

Jako bardzodobryJako dobry

Jako słaby

Wykres 1. Rozwój fizyczny

Pytanie 2. Jak Pan/Pani ocenia odporność dziecka na choroby?

Rodzice najczęściej oceniali odporność swojego dziecka jako „dużą”,

uzasadniając swój wybór tym, że dziecko rzadko choruje. 22% badanych rodziców

odpowiedziało, że ich dziecko ma bardzo dużą odporność na choroby, a uzasadniali

swoje odpowiedzi tym, że dziecko rzadko ulega chorobom. Natomiast pozostała

część rodziców,31% oceniła odporność dziecka na choroby jako „słabą”, wpisując

w uzasadnieniu, że dziecko jest osłabione i mało odporne, jest podatne na choroby

i często choruje.

Tabela 2. Odporność na choroby

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dużą 22

Jako dużą 36

Jako słabą 31

RAZEM 89

43

24,72%34,83%

40,45%

Jako bardzo dużą

Jako dużą

Jako słabą

Wykres 2. Odporność na choroby

Pytanie 3. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się swojego dziecka

na różne tematy?

Najwięcej badanych rodziców (52.,80%) ocenia umiejętność wypowiadania

się dziecka jako „dobrą”, uzasadniając swój wybór tym, że dziecko nie ma problemu

z wypowiadaniem się. Mniejsza część rodziców ocenia tę umiejętność jako „bardzo

dobrą”, również uzasadniając swoją odpowiedź tym, że nie zauważają, aby dziecko

miało jakiekolwiek problemy z wypowiadaniem się na różne tematy.

Najmniejsza część rodziców odpowiedziała, że umiejętność ta jest słaba,

uzasadniającym swój wybór tym, że dziecko niechętnie wypowiada sie i jest

nieśmiałe.

Tabela 3. Umiejętność wypowiadania się na różne tematy

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 23

Jako dobrą 47

Jako słabą 19

RAZEM 89

44

52,80%

21,35% 25,85%Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 3. Umiejętność wypowiadania się na różne tematy

Pytanie 4. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się dziecka całymi

zdaniami?

Większość rodziców ocenia tę umiejętność jako „słabą”. Uzasadnieniem

najczęściej było to, że dziecko ma problem z poprawnym składaniem zdań, często

mówi chaotycznie i w wielu sytuacjach osobie dorosłej ciężko jest zrozumieć

co mówi dziecko.. Reszta rodziców oceniła tę umiejętność jako „dobrą” i „bardzo

dobrą”, stwierdzając, że dziecko nie ma problemu z wypowiadaniem się całymi

zdaniami i chętnie podejmuje takie próby.

Tabela 4. Umiejętność wypowiadania się całymi zdaniami

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 20

Jako dobrą 26

Jako słabą 43

RAZEM 89

45

29,21%

48,31%22,48% Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 4. Umiejętność wypowiadania się całymi zdaniami

Pytanie 5. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność skupienia się dziecka

na wykonywanym zadaniu?

Większość rodziców ocenia tą umiejętność jako „dobrą”. Następną

najczęściej wybieraną odpowiedzią była odpowiedź pierwsza, czyli jako „bardzo

dobrą”. W obu przypadkach rodzice uzasadniając swój wybór, najczęściej

wpisywali, że dziecko nie ma problemu z koncentracją podczas wykonywania jakiejś

czynności. Pozostała część rodziców (19,10%) uważa tę umiejętność

za „słabą”. Uzasadnieniem tej odpowiedzi było to, że dzieci bardzo szybko

rozpraszają się podczas wykonywania danej czynności lub po prostu nie mogą

lub nie potrafią się skupić.

Tabela 5. Umiejętność skupienia się na wykonywanym zadaniu

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 33

Jako dobrą 39

Jako słabą 17

RAZEM 89

46

43,82%

19,1% 37,08% Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 5. Umiejętność skupienia się na wykonywanym zadaniu

Pytanie 6. Jak Pan/Pani ocenia zainteresowanie dziecka otaczającym go światem?

Zdecydowana większość rodziców, aż 77,29%, uważa, że zainteresowanie

światem przez ich dziecko jest bardzo duże. Pozostali rodzice ocenili

to zainteresowanie jako „duże”. Rodzice również bardzo podobnie uzasadnili swoje

odpowiedzi pisząc, że dzieci są zaciekawione wieloma sprawami, zadają dużo pytań

na temat otaczającej ich rzeczywistości. Natomiast nikt z ankietowanych nie uważa,

że zainteresowanie dziecka otaczającym go światem jest słabe.

Tabela 6. Zainteresowanie otaczającym światem

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo duże 59

Jako duże 30

Jako słabe 0

RAZEM 89

47

33,71%66,29% Jako bardzo duże

Jako duże

Wykres 6. Zainteresowanie otaczającym światem

Pytanie 7. Jak Pan/Pani ocenia sprawność ruchową swojego dziecka?

Najwięcej rodziców ocenia sprawność ruchową swojego dziecka jako

„dobrą”, uzasadniając to tym, że dziecko jest bardzo ruchliwe. Bardzo podobnie

rodzice ocenili sprawność ruchową swoich dzieci: jako „bardzo dobrą” (26,96)

i jako „słabą” (22,47%). W pierwszym przypadku uzasadnieniem było

to, że dziecko jest bardzo żywiołowe, a w drugim, że dziecko jest raczej powolne

i również w wolniejszym tempie wykonuje wiele czynności

Tabela 7. Sprawność ruchowa

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 24

Jako dobrą 45

Jako słabą 20

RAZEM 89

48

50,57%

22,47% 26,96% Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 7. Sprawność ruchowa

Pytanie 8. Jak Pan/Pani ocenia samodzielność dziecka w ubieraniu

się i rozbieraniu?

Najwięcej badanych rodziców ocenia samodzielność dziecka w ubieraniu

i rozbieraniu się jako „bardzo dobrą” (76,40%), wpisując w uzasadnieniu,

że dziecko wykonuje te czynności w zupełności samodzielnie. Pozostała grupa

rodziców wybrała drugą odpowiedź, uzasadniając swój wybór tym, że dziecko

wykonuje te czynność samodzielnie, ale czasem potrzebuje niewielkiej pomocy

osoby dorosłej.

Tabela 8. Samodzielność w ubieraniu i rozbieraniu się

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dużą 68

Jako dużą 21

Jako słabą 0

RAZEM 89

49

23,6%

76,4%Jako bardzo dużą

Jako dużą

Wykres 8. Samodzielność w ubieraniu i rozbieraniu się

Pytanie 9. Jak Pan/Pani ocenia sprawność dziecka w posługiwaniu się

kredkami, ołówkiem czy długopisem?

Odpowiedzi udzielone na to pytanie były zróżnicowane. Jednak większa

część rodziców (65,17%) ocenia tą sprawność jako „dobrą”. Uzasadniając swoją

odpowiedź tym, że dziecko poprawnie posługuje się kredką, ołówkiem czy też

długopisem. Następnie 23,60% badanych rodziców ocenia tą sprawność jako „bardzo

dobra”, wpisując takie samo uzasadnienie jak przy poprzedniej odpowiedzi.

Najmniejsza część rodziców, uważa tę sprawność za „słabą”. Rodzice nie uzasadnili

wyboru swoich odpowiedzi.

Tabela 9. Sprawność w posługiwaniu się kredkami, ołówkiem czy długopisem

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 21

Jako dobrą 58

Jako słabą 10

RAZEM 89

50

23,6%

65,17%

11,23%Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 9. Sprawność w posługiwaniu się kredkami, ołówkiem czy długopisem

Pytanie 10. Jak Pan/Pani ocenia reakcje dziecka na odniesione sukcesy?

Zdecydowanie większa część rodziców (60,67%) ocenia reakcje swojego

dziecka jako prawidłowe, tłumacząc to tym, że dziecko jest zadowolone, radosne

i szczęśliwe, jak również tym, że odniesienie sukcesu motywuje dziecko do dalszej

pracy. Najmniej badanych rodziców (3,37%) oceniło reakcje swojego dziecka jako

nieprawidłowe. Uzasadniali swój wybór tym, że dziecko w takiej sytuacji często

zaczynają się uważać za lepsze i ważniejsze od innych, lub przechwalają się swoimi

umiejętnościami. Pozostała część badanych rodziców (35,96%) nie miała zdania na

ten temat i nie uzasadniła swoich odpowiedzi.

Tabela 10. Reakcje na odniesione sukcesy

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako prawidłowe 54

Jako nieprawidłowe 3

Nie mam zdania na ten temat 32

RAZEM 89

51

3,37%

60,67%35,96% Jako prawidłowe

Nie mam zdaniana ten temat

Wykres 10. Reakcje na odniesione sukcesy

Pytanie11. Jak Pan/Pani ocenia reakcje dziecka na doznane porażki?

Większość badanych rodziców (47,19%) uważa, że reakcje dziecka

na doznane porażki są prawidłowe, uzasadniając swoją odpowiedź tym, że dziecko

nie poddaje się, dalej się stara i pracuje systematycznie. Również duża liczba

badanych (42,70%) ocenia tę reakcję jako nieprawidłową, wpisując w uzasadnieniu,

że dziecko reaguje płaczem, krzykiem czy staje się agresywne. Natomiast pozostali

rodzice nie mają zdania na ten temat, uzasadniając swoją odpowiedź obojętnością

dzieci na doznane niepowodzenia czy porażki.

Tabela 11. Reakcje na doznane porażki

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako prawidłowe 42

Jako nieprawidłowe 38

Nie mam zdania na ten temat 9

RAZEM 89

52

42,7%

10,11%

47,19%JakoprawidłoweJakonieprawidłoweNie mam zdaniana ten temat

Wykres 11. Reakcje na doznane porażki

Pytanie 12. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność odróżnienia dobra od zła przez

dziecko?

Najwięcej rodziców ocenia tą umiejętność jako „dobrą” (49,44%),

ale różnica miedzy oceną dobrą a bardzo dobrą (39,33%) jest niewielka.

Uzasadnieniem tych dwóch odpowiedzi było to, że rodzice tłumaczą swoim

dzieciom, jakie zachowanie jest dobre, a jakie złe. Dlatego właśnie dzieci potrafią

odróżnić te zachowania. Najmniejsza część rodziców (11,23%) ocenia

tą umiejętność jako „słabą”, nie podając uzasadnienia.

Tabela 12. Umiejętność odróżnienia dobra od zła

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 35

Jako dobrą 44

Jako słabą 10

RAZEM 89

53

49,44%

11,23%39,33% Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 12. Umiejętność odróżniania dobra od zła

Pytanie 13. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu

z dorosłymi przez dziecko?

Większa część badanych rodziców (46,07%) ocenia tę umiejętność jako

„dobrą”, natomiast mniejsza część (41,57%) ocenia ją jako „bardzo dobrą”.

Uzasadnieniem w obu przypadkach było to, że dziecko nie wstydzi się osób

dorosłych, jest otwarte, jak również chętnie nawiązuje kontakty. Pozostała część

rodziców (12,36%) ocenia tą umiejętność jako „słabą”, uzasadniając swoją

odpowiedź lękliwością i nieśmiałością dziecka.

Tabela 13. Umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłymi

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 37

Jako dobrą 41

Jako słabą 11

RAZEM 89

54

Wykres 13. Umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłymi

Pytanie 14. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu

z rówieśnikami przez dziecko?

Najwięcej rodziców (57,30%) odpowiedziało, że umiejętność ta jest „bardzo

dobra”. Nieco mniejsza część rodziców oceniła tą umiejętność jako „dobrą”.

Badani uzasadnili swoje odpowiedzi tym, że dziecko chętnie bawi

się z rówieśnikami i jest śmiałe w stosunku do innych dzieci. Pozostała część

rodziców odpowiedziała, że umiejętność ta jest „słaba”, wpisując w uzasadnieniu,

że dziecko jest bardzo nieśmiałe.

Tabela 14. Umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikami

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dobrą 51

Jako dobrą 34

Jako słabą 4

55

46,07

12,3641,57

Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

RAZEM 89

38,2%

4,5%

57,3%Jako bardzo dobrą

Jako dobrą

Jako słabą

Wykres 14. Umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikami

Pytanie 15. Jak Pan/Pani ocenia swobodę w posługiwaniu się zwrotami

grzecznościowymi przez dziecko?

Najwięcej badanych rodziców (43,82%) uważa, że swoboda dziecka

w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi jest duża. Mniejsza grupa rodziców

(33,71%) odpowiedziała, że jest ona bardzo duża. Uzasadnienie tych odpowiedzi

było podobne. Rodzice pisali, że dziecko potrafi używać takich zwrotów

grzecznościowych jak: „proszę”, „przepraszam”, „dziękuję” i robi to bardzo często.

Pozostali rodzice ocenili swobodę w posługiwaniu się tymi zwrotami jako niewielką,

wyjaśniając, że dziecko używa takich słów tylko wtedy, kiedy zostanie

o to poproszone.

Tabela 15. Swoboda w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi

Odpowiedzi Liczba odpowiedzi

Jako bardzo dużą 30

Jako dużą 39

Jako niewielką 20

RAZEM 89

56

33,71%22,47%

43,82%

Jako bardzo dużą

Jako dużą

Jako nieweilką

Wykres 15. Swoboda w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi

3.2. Wywiad przeprowadzony z nauczycielami.

Wywiad przeprowadziłam z czterema Paniami, które są wychowawczyniami

klas „0” w Szkole podstawowej nr 4 oraz nr 12 w Zgierzu. Staż pracy tych Pań

wynosi od pięciu do dziesięciu lat.

Pytanie 1: „Jak Pani postrzega rozwój fizyczny większości swoich

uczniów?”. Wszystkie zapytane o to nauczycielki odpowiedziały zgodnie,

że postrzegają rozwój fizyczny większości swoich uczniów jako bardzo dobry i nie

zauważają, aby uczniowie nieprawidłowo rozwijali się.

Pytanie 2: „Jak Pani ocenia odporność na choroby większości swoich

uczniów?”. Na to pytanie dwie nauczycielki odpowiedziały: „Oceniam

tę odporność jako bardzo dużą”, „Uczniowie w mojej klasie na prawdę bardzo

rzadko chorują”. Natomiast pozostałe pytane o to samo nauczycielki odpowiedziały,

że odporność uczniów z ich klasy na różne choroby jest bardzo mała. Uczniowie

często chorują i nie uczęszczają do szkoły lub też zarażają się nawzajem.

Pytanie 3: „Jak Pani ocenia umiejętność wypowiadania się uczniów na

różne tematy w czasie lekcji?”. Odpowiedzi w tym przypadku były bardzo

podobne. Wszystkie Panie stwierdziły, że uczniowie potrafią i bardzo starają

wypowiadać się na różne tematy, są bardzo aktywni i chętnie biorą udział w lekcji.

Pytanie 4: „Jak Pani ocenia umiejętność wypowiadania się całymi

zdaniami przez większość uczniów?” Pytane o to nauczycielki odpowiedziały

57

jednakowo: „Większość uczniów w klasie nie ma problemu, aby wypowiedzieć

się całym zdaniem”. Jedna z nauczycielek, dodała, że są nieliczni uczniowie, którzy

potrzebują jeszcze niewielkiej pomocy swojej nauczycielki. Inna z kolei, że trzeba

pomagać uczniom w wypowiedzeniu się, ponieważ uczniowie często chcąc

wypowiedzieć się jasno całym zdaniem, strasznie się w tym gubią i w rezultacie

ciężko ich zrozumieć.

Pytanie 5: „Jak Pani ocenia umiejętność skupienia się większości

uczniów na wykonywanym zadaniu?”. W odpowiedzi usłyszałam od wszystkich

nauczycielek: „Oceniam tą umiejętność jako bardzo dużą”. Pytane o to Panie

odpowiadały, iż pomimo tego, że pojedyncze osoby mają czasem problem

z koncentracją, to jednak większa część uczniów potrafi skupić

się na wykonywanym zadaniu. Praca na lekcji jest wtedy łatwiejsza i przebiega

sprawniej.

Pytanie 6: „Jak Pani ocenia zainteresowanie większości uczniów

otaczającym ich światem?”. Na to pytanie wszystkie udzielone mi odpowiedzi były

jednakowe. Nauczycielki oceniają to zainteresowanie jako bardzo duże:

„Chyba wszystkie dzieci na tym etapie rozwoju są ciekawe świata, tym co dzieje

się wokół nich i zadają bardzo dużo pytań”, „Nie znam dziecka, które w tym okresie

wiekowym nie byłoby zainteresowane otaczającym go światem” Uczniowie

są zainteresowani i bardzo ciekawi wszystkim co dzieję się wokół nich, zadają

mnóstwo pytań na różne tematy.

Pytanie 7: „Jak Pani ocenia sprawność ruchową większości uczniów?”.

Trzy zapytane o to nauczycielki odpowiedziały, że oceniają sprawność ruchową

swoich uczniów jako bardzo dużą: „Uczniowie w klasie są bardzo aktywni, chętnie

również wykonują różne ćwiczenia i mają bardzo dużo pomysłów na aktywne

spędzanie wolnego czasu”. Natomiast jedna z Pań odpowiedziała, że u większości

uczniów ta sprawność jest również duża, jednak są uczniowie, u których jest ona

mniejsza, na przykład z powodu nadwagi czy wręcz otyłości ucznia.

Pytanie 8: „Jak Pani ocenia samodzielność uczniów w ubieraniu

i rozbieraniu się?”. Odpowiedzi nauczycielek były bardzo podobne. Panie uważają,

że większość uczniów nie ma z tym problemu i potrafi samodzielnie ubrać i rozebrać

się. „Tylko niektórzy uczniowie potrzebują jeszcze niewielkiej pomocy osoby dorosłej

58

przy wykonywaniu tej czynności”. Pomimo tego, wychowawczynie zgodnie uważają,

że wszyscy uczniowie starają się być już bardzo samodzielni .

Pytanie 9: „Jak Pani ocenia umiejętność uczniów w posługiwaniu się

przyborami do pisania, rysowania i malowania?”. Wszystkie Panie

odpowiedziały, że ta umiejętność u uczniów jest bardzo duża oraz, że większość

uczniów nie ma problemu z prawidłowym posługiwaniem się przyborami szkolnymi.

Pytanie 10: „Jak Pani ocenia reakcje większości uczniów na odniesione

sukcesy?”. Pytane o to nauczycielki, stwierdziły, że bardzo trudno im odpowiadać

na to pytanie, gdyż takie reakcje w większości zależą od dziecka, jego wychowania

oraz charakteru. Natomiast jeżeli miałyby oceniać te reakcje, oceniłyby je jako

prawidłowe i pozytywne u większości uczniów: „Uczniowie cieszą się z każdego,

nawet najmniejszego osiągnięcia i odniesienie sukcesu motywuje je do dalszej

pracy”. Z drugiej jednak strony są uczniowie, którzy reagują nieprawidłowo:

„Wywyższają się czy też przechwalają, sprawiając przez to przykrość innym

uczniom”.

Pytanie 11: „Jak Pani ocenia reakcje większości uczniów na doznane

porażki?”. Pytanie to było bardzo podobne do poprzedniego, również odpowiedzi

wydały mi się bardzo zbliżone. „To zależy od dziecka, niektórzy uczniowie reagują

płaczem, nie chcą dalej pracować, natomiast druga część nie poddaje się i pracuje

dalej”. Odniesienie porażki motywuje takich uczniów do dalszej, systematycznej

pracy.

Pytanie 12: „Jak Pani ocenia umiejętność odróżniania dobrego od zła

przez większość uczniów?”. Nauczycielki na to pytanie opowiedziały zgodnie,

że ich uczniowie potrafią odróżnić dobro od zła, wiedzą jakie zachowanie jest dobre

i prawidłowe, a jakie złe. „Uczniowie potrafią odróżniać te dwa tak różne

zachowania”.

Pytanie 13: „Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu

z dorosłymi przez większość uczniów?”. Wszystkie nauczycielki oceniały

tę umiejętność jako bardzo dobrą, „Większość uczniów nie ma problemu

z nawiązywaniem kontaktów”. Znaczna większość uczniów jest śmiała i otwarta

na kontakty z dorosłymi.

Pytanie 14: „Jak Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu

z rówieśnikami przez większość uczniów?”. To pytanie również dotyczyło

59

umiejętności nawiązywania przez uczniów kontaktu, ale tym razem pytałam jak

wyglądają kontakty miedzy uczniami.

Tutaj również wszystkie odpowiedzi były takie same. Umiejętność nawiązywania

kontaktów z rówieśnikami przez większość uczniów jest bardzo duża: „Uczniowie

chętnie współpracują ze sobą, nie wstydzą się siebie i bardzo łatwo nawiązują

kontakty między sobą”.

Pytanie 15: „Jak Pani ocenia umiejętność przystosowania się większości

uczniów do otoczenia szkolnego?”. W ostatnim już pytaniu poprosiłam

nauczycielki, aby oceniły jak uczniowie radzą sobie z przystosowaniem się

do otoczenia szkolnego. Odpowiedzi trochę różniły się od siebie. Pierwsza

z wychowawczyń oceniła tę umiejętność jako słabą: „Uczniowie z tej klasy mają

problem z przystosowaniem się do otoczenia szkolnego, można odnieść wrażenie,

że większość dzieci czuje się zagubiona”. Natomiast trzy pozostałe wychowawczynie

odpowiedziały ze w ich klasach są pojedyncze dzieci, które nie do końca potrafią

przystosować się do otoczenia szkolnego, ale pozostała część uczniów nie ma z tym

problemu.

3.3. Uzyskane wyniki wobec przedstawionej problematyki badawczej

Problem główny w mojej pracy brzmi: „Jaka jest gotowość dzieci 6-letnich

do podjęcia nauki w szkole?”

Z przeprowadzonych badań wśród nauczycielek i rodziców uczniów,

jednoznacznie wynika, iż dzieci 6-letnie są gotowe do podjęcia nauki w szkole.

Można również stwierdzić, że ta gotowość jest dosyć wysoka. Większość dzieci

została dobrze przygotowana do podjęcia nauki w szkole w klasach pierwszych.

Zdarzają się tylko nieliczni uczniowie, którzy mają problemy, czy tacy którzy nie

oswoili się jeszcze z otoczeniem szkolnym.

Na podstawie przeprowadzonych badań i uzyskanych wyników odnoszę się w

następujący sposób do problemów szczegółowych w mojej pracy.

60

1. Jaki jest stan rozwoju fizycznego dziecka 6-letniego?

Podczas przeprowadzania badan, zarówno w wypełnionych przez rodziców

ankietach jaki i podczas wywiadu z nauczycielkami dowiedziałam się, że stan

rozwoju fizycznego 6-latków uczęszczających do klas zerowych Szkoły

Podstawowej jest dobry. Rodzice tych uczniów nie mieli żadnych zastrzeżeń co do

prawidłowego rozwoju fizycznego swojego dziecka i oceniali ten stan jako

prawidłowy. Również pytane o stan rozwoju fizycznego swoich uczniów

nauczycielki, odpowiadały, że jest on wysoki. Można zatem stwierdzić, że większość

dzieci rozwija się prawidłowo i pod względem rozwoju fizycznego dzieci 6-letnie

są gotowe do podjęcia nauki w szkole.

2. Jaki jest poziom rozwoju intelektualnego dziecka 6-letniego?

Zarówno większość rodziców jak i badane nauczycielki uważają, że poziom

intelektualny dzieci jest wysoki. Uczniowie są ciekawi otaczającego ich świata,

większość z nich nie ma żadnego problemu z wypowiadaniem się na lekcji,

uczniowie chętnie pracują na lekcjach i są bardzo aktywni. Nie mają problemu

z wykonywaniem wyznaczonych im zadań. Z uzyskanych odpowiedzi podczas

wywiadu z nauczycielkami oraz z kwestionariusza ankiet wypełnianych przez

rodziców, wynika, iż uczniowie pod względem intelektualnym są gotowi do

rozpoczęcia nauki w klasach pierwszych.

3. Jaki jest poziom rozwoju motorycznego dziecka 6-letniego?

Na podstawie odpowiedzi, które uzyskałam mogę stwierdzić, że zarówno

większość rodziców jaki i nauczycielki oceniają poziom rozwoju motorycznego

dzieci 6-letnich jako bardzo dobry. Uczniowie starają się być coraz bardziej

samodzielni przy wykonywaniu różnych czynności. Większość z nich poprawnie

posługuje się różnorodnymi przyborami szkolnymi, samodzielnie ubierają

i rozbierają się. Większość badanych przyznała również, że dzieci w tym okresie

wiekowym są bardzo ruchliwe i żywiołowe.

61

4. Jaki jest poziom rozwoju emocjonalnego dziecka 6-letniego?

Pytałam tu między innymi o emocje czy uczucia, które towarzyszą dziecku

podczas różnych sytuacji, o to jak uczniowie reagują na sukcesy, a jak na porażki.

Z uzyskanych odpowiedzi zarówno wśród rodziców jak i nauczycielek wynika,

iż większość dzieci jest bardzo dobrze rozwinięta emocjonalnie. Większość uczniów

prawidłowo reaguje na różne bodźce, prawidłowo oceniają sytuacje. Tylko nieliczni

uczniowie mają z tym problem i zdarza się, że pod wpływem emocji ich zachowanie

w różnych sytuacjach nie jest prawidłowe. Pomimo tego można stwierdzić,

że znaczna większość dzieci prawidłowo rozwija się emocjonalnie.

5. Jaki jest poziom rozwoju społecznego dziecka 6-letniego?

Uzyskane odpowiedzi na pytania, które odnosiły się do tego problemu,

jednoznacznie świadczą o tym, iż poziom rozwoju społecznego dzieci 6-letnich jest

bardzo wysoki. Zarówno rodzice uczniów oraz ich nauczycielki uważają, że dzieci

są dostosowane społecznie, nie maja problemu z nawiązywaniem kontaktów

zarówno z innymi osobami dorosłymi jak również ich rówieśnikami. Dzieci

są otwarte, chętnie pracują razem na lekcjach i nie wstydzą się siebie. Większość

uczniów nie ma również problemu z przystosowaniem się do otoczenia szkolnego.

Można więc stwierdzić, iż pod względem rozwoju społecznego, większość dzieci

6-letnich jest gotowa do podjęcia nauki w szkole.

3.4. Badania własne wobec badań krajowych – Skala Gotowości Szkolnej

Skala Gotowości Szkolnej (SGS), jest to metoda obserwacyjna dla

nauczycieli dzieci sześcioletnich, o charakterze skali szacunkowej. Jej autorką jest

Elżbieta Koźniewska. Pierwsza wersja tej metody opracowana została w 2004 roku,

przy konsultacji pracowników Centrum Medycznego Pomocy Psychologiczno –

Pedagogicznej, którzy wystąpili w roli sędziów kompetentnych. Pierwsze badanie

pilotażowe odbyło się w 2005 roku, jego celem było przeprowadzenie przez

nauczycieli dwu tygodniowej obserwacji oraz wypełnienie arkuszy SGS.

W badaniach wzięli udział nauczyciele z dziesięciu warszawskich przedszkoli.

62

W 2006 roku, w grudniu, odbyło się drugie badanie pilotażowe, w którym

wzięło udział szesnaście nauczycielek z różnych miejscowości. Również w 2006

roku, w maju przeprowadzono standaryzacyjne badanie Skali Gotowości Szkolnej,

którym zostało objętych cztery tysiące dzieci z całej Polski. W grudniu tego samego

roku, metoda SGS została upowszechniona jako publikacja „Doradca Nauczyciela

Sześciolatków”, w ramach projektu EFS „Badanie gotowości szkolnej

sześciolatków”.

W publikacji tej wymienione są te umiejętności i zachowania, które są ważne

dla poznania osiągnięć, zainteresowań, upodobań, a również trudności, z jakimi

borykają się dzieci w związku z osiąganiem gotowości szkolnej. Przyjęto,

że dojrzałość szkolna dziecka sześcioletniego powinna być rozpatrywana poprzez

jego zachowanie i działania w środowisku przedszkola i szkoły.

Skala Gotowości Szkolnej składa się z pięciu części. W części pierwszej

wymienione są umiejętności oraz zachowania związane z aktywnością poznawczą

dzieci, w drugiej zachowania dzieci w grupie ich rówieśników, część trzecia dotyczy

samodzielności dzieci oraz ich umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, w

części czwartej zwraca się uwagę na aktywność zadaniową dziecka, która

podejmowana jest samodzielnie lub z pomocą i pod kierunkiem nauczyciela,

natomiast piąta i ostatnia część dotyczy przygotowania dziecka do nauki pisania,

czytania oraz matematyki.

Zachowania i umiejętności dzieci, które zamieszczone są w Skali Gotowości

Szkolnej, są zgodne z osiągnięciami rozwojowymi dzieci w wieku sześciu i siedmiu

lat w momencie ukończenia przez nie wieku przedszkolnego, a rozpoczęcia

młodszego wieku szkolnego. Autorzy SGS dużą uwagę przywiązują do różnic

rozwojowych dzieci oraz do specyfiki rozwoju psychospołecznego, który łączy się

z rozwojem inicjatywy, a także z poczuciem kompetencji.

Po licznych próbach i po analizach statystycznych wyników badań,

zrealizowanych w 2006 roku w maju, struktura podskal SGS została zweryfikowana.

Obecnie Skala składa się z sześciu podskal:

- Umiejętności Szkolne (USZ)

- Kompetencje Poznawcze (KP)

- Sprawność Motoryczna (SM)

- Samodzielność (SA)

63

- Niekonfliktowość (NK)

- Aktywność Społeczna (AS)

Aktualnie proponuje się nauczycielom, aby dwukrotnie zastosowali Skalę

Gotowości Szkolnej w czasie trwania roku wychowania przedszkolnego. Wyróżnia

się tu:

- obserwacje wstępna, która nauczyciel przeprowadza pod koniec pierwszego lub

na samym początku drugiego semestru

- obserwacja dojrzałości szkolnej dzieci, przeprowadzoną na zakończenie roku

wychowania przedszkolnego

Celem tych wszystkich obserwacji, jest udzielenie przez nauczyciela

odpowiedzi na pytania co ułatwi lub też co może utrudniać dzieciom przygotowanie

do nauki w szkole. Zauważenie przez nauczyciela różnych umiejętności oraz

zachowań dzieci, następnie analiza tego, może w dużym stopniu ułatwić

nauczycielowi sposób pracy z dziećmi. Tym samym jest pomocne przy powtórnej

obserwacji w zachowaniu dzieci. Nauczyciel lepiej może oszacować zmiany w

zachowaniu i postępach dzieci oraz może lepiej ocenić postępy w nabywaniu przez

nie kolejnych umiejętności.

Celem obserwacji gotowości szkolnej przez nauczycieli wychowania

przedszkolnego jest określenie poziomu dojrzałości dzieci do nauki w szkole dla

poszczególnych typów umiejętności oraz zachowań, które składają się na SGS

i tworzą podskale. Informacja o stopniu gotowości szkolnej, obok analizy wyników,

jest ważna zarówno dla nauczycieli jak i dla rodziców dzieci. Podejmują oni bowiem

decyzje o dalszej edukacji dziecka, zaś przekazane dalej informacje nauczycielom

pracującym w szkole, ułatwią im zaplanowanie pracy z uwzględnieniem potrzeb

edukacyjnych dziecka. Przed zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej, każdy

nauczyciel, musi dokładnie zapoznać się z nią, zrozumieć sposób posługiwania się

SGS, również sposób obliczania i interpretowania wyników. Należy również

przedstawić SGS rodzicom dzieci oraz uzyskać ich zgodę na wykorzystanie jej w

grupie.87.

87 Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E. (2006), Skala Gotowości Szkolnej. Warszawa, s. 7-45.64

Wyniki badań przeprowadzonych między innymi w Bydgoszczy, Toruniu czy

we Włocławku w 2008 roku z zastosowaniem SGS, są w dużym stopniu zbliżone

z badaniami przeprowadzonymi przeze mnie w szkołach podstawowych w Zgierzu.

65

PODSUMOWANIE

Trudna decyzja związana z posłaniem 6 – latka do szkoły w dalszym ciągu

spędza sen z powiek wielu rodzicom. Podejmując taką decyzje decyzję, należy

pamiętać o tym, że każde dziecko rozwija się w innym tempie. Ma swoją dynamikę

i rytm rozwoju. O poziomie rozwoju dziecka decyduje szereg czynników, przede

wszystkim wrodzone zdolności, talenty rodzicielskie, warunki w jakich dziecko się

wychowuje, zdobyte dotychczasowe doświadczenia i wiele innych, pozornie mniej

ważnych spraw.

Większość badanych rodziców oraz nauczycielki uczniów 6 – letnich, które

uczęszczają do klas zerowych szkoły podstawowej, odpowiedziało bardzo

pozytywnie. na zadane pytania o gotowość dzieci 6-letnich do podjęcia nauki

szkolnej Ta pozytywna ocena dotyczyła ich gotowości:

- fizycznej,

- intelektualnej,

- motorycznej,

- emocjonalnej,

- społecznej.

Odnosząc się do postawionych celów w tej pracy, a mianowicie

poznawczego:

- pozyskałam informacje o stanie gotowości dzieci 6-letnich do podjęcia nauki

w szkole, w odniesieniu do wybranej próby badawczej,

teoretycznego:

- zebrałam publikowany materiał na temat dojrzałości szkolnej 6-letnich dzieci oraz

przeprowadzonych badań na ten temat,.

praktycznego:

- podjęta przeze mnie problematyka badawcza wzbudziła zainteresowanie wśród

nauczycieli szkoły podstawowej.

BIBLIOGRAFIA66

1. Brejnak W. (2006), Czy twój przedszkolak dojrzał do nauki? Warszawa.

2. Cech E. (2009), Diagnoza wstępna dziecka rozpoczynającego naukę w klasie

1. Warszawa.

3. Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A., Zwierzyńska E. (2006),

Skala gotowości szkolnej. Warszawa.

4. Głażewski M. (2009), Edukacja to więcej niż uczenie się: przedszkole i szkoła

w dialogu. Kraków.

5. Gruszczyk – Kolczyńska E. (2011), Nauczycielska diagnoza gotowości do

podjęcia nauki szkolnej. Kraków.

6. Guz S., Zwierzchowska I. (2010), O pomyślny szkolny start dziecka.

Warszawa.

7. Jarosz E., Wysocka E. (2003), Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe

problemy i rozwiązania. Warszawa.

8. Jegier A. (2009), Moje dziecko w przedszkolu. Gdańsk.

9. Klus – Stańska D. (2004), Adaptacja szkolna siedmiolatków. Olsztyn.

10. Klim - Klimaszewska A. (2005), Pedagogika przedszkolna: przygotowanie

dzieci do nauki w szkole. Warszawa.

11. Kopik A. (red.) (2007), Sześciolatki w Polsce. Diagnoza badanych sfer

rozwoju. Kielce.

12. Łobocki M. (1978), Metody badań pedagogicznych. Warszawa.

13. Łobocki M. (2001), Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków.

14. Markowska M. (red.) (2007), Sześciolatki w Polsce. Diagnoza badanych sfer

rozwoju. Kielce.

15. Meinders – Lücking F., Loy S. (2009). Czy moje dziecko osiągnęło

dojrzałość szkolną? Kielce.

16. Nadolna B. (2009), Przygotowanie przedszkolaka do szkoły. Poznań.

17. Ogrodzińska T. (2004), Nigdy nie jest za wcześnie – rozwój i edukacja

małych dzieci. Warszawa.

18. Pilch T. (1995), Zasady badań pedagogicznych. Warszawa.

19. Pilch T., Bauman T. (2001), Zasady badań pedagogicznych, strategie

ilościowe i jakościowe. Warszawa.

20. Rokicińska I. (2010), Diagnoza dziecka rozpoczynającego naukę w klasie

pierwszej. Gdańsk.

67

21. Tryzno E. (2008), Diagnoza edukacyjna dzieci 6-, 7- letnich

rozpoczynających naukę. Gdańsk.

22. Wąsik I., Klimkowska L. (2011), Diagnoza przedszkolna gotowości dziecka

do podjęcia nauki w szkole. Gdańsk.

23. Węglińska M. (2008), Jaki pisać pracę magisterską?. Kraków.

24. Wilgocka – Okoń B. (2003), Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich.

Warszawa.

25. Zakrzewska B. (2006), Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole.

Warszawa.

Czasopisma

1. Brejnak W. (2009), O dojrzewaniu do dojrzałości szkolnej. ,,Życie Szkoły”, nr 8.

1. Brejnak W. (2009), Sześciolatki a nauka szkolna. ,,Życie Szkoły”, nr 10.

2. Bysyngier M.(2010), Sześciolatki w klasie pierwszej. „Życie Szkoły”, nr 6.

3. Dąbek K.(2011), Sześciolatek w szkole. „Życie Szkoły”, nr 2.

4. Filipiak E. (2005), Dojrzałość potrzebna od dziecka. „Psychologia w Szkole”, nr 3.

5. Godlewska A.(2011), Sześciolatki na strat. „Życie Szkoły”, nr 8.

6. Kuszak K.(2007), Dziecko samodzielne w szkole. „Życie Szkoły”, nr 7.

7. Malinowski A.(2006), Wiek rozpoczęcia nauki szkolnej. „Życie Szkoły”, nr 7.

8. Marek E.(2008), Wczesna edukacja dziecka – klucz do osobowości. „Życie Szkoły”,

nr 7.

9. Marek E. (2007), Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka.”Życie Szkoły”, nr 7.

10. Nadrowska K.(2011), Jak wspomagać rozwój motoryczny dziecka sześcioletniego.

„Życie Szkoły”, nr 8.

11. Nadrowska K.(2011), Jak wspierać sprawność manualną na starcie szkolnym.

„Życie Szkoły”, nr 9.

12. Oterman M.(2010), Badanie dojrzałości szkolnej. „Życie Szkoły”, nr 6.

13. Sierka M. (2005), Gotowi do szkoły. „Psychologia w Szkole”, nr 3.

14. Skowrońska A. (2007), Dojrzałość szkolna. „Życie Szkoły”, nr 7.

15. Zając G.(2007), O dobre samopoczucie pierwszoklasisty. „Życie Szkoły”, nr 7.

ZESTAWIENIE TABEL

68

Tabela I Rozwój fizyczny ………………….............................................................43

Tabela 2 Odporność na choroby……………………………………………………44

Tabela 3 Umiejętność wypowiadania się na różne tematy…………………………45

Tabela 4 Umiejętność wypowiadania się całymi zdaniami………………………...46

Tabela 5 Umiejętność skupienia się na wykonywanym zadaniu..............................47

Tabela 6 Zainteresowania otaczającym światem......................................................48

Tabela 7 Sprawność ruchowa………………………………………………………49

Tabela 8 Samodzielność w ubieraniu i rozbieraniu się……………………..............50

Tabela 9 Sprawność w posługiwaniu się kredkami, ołówkiem czy długopisem..….51

Tabela 10 Reakcje na odniesione sukcesy………………………………………….52

Tabela 11 Reakcje na odniesione porażki…………………………………………..53

Tabela 12 Umiejętność odróżniania dobra od zła......................................................54

Tabela 13 Umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłym...…………………….55

Tabela 14 Umiejętność nawiązywania kontaktu z dziećmi………...……………....56

Tabela 15 Swoboda w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi…………….57

ZESTAWIENIE WYKRESÓW

Wykres I Rozwój fizyczny …………………...........................................................4469

Wykres 2 Odporność na choroby…………………………………………………...45

Wykres 3 Umiejętność wypowiadania się na różne tematy……………...…………46

Wykres 4 Umiejętność wypowiadania się całymi zdaniami………...……………...47

Wykres 5 Umiejętność skupienia się na wykonywanym zadaniu….........................48

Wykres 6 Zainteresowania otaczającym światem.....................................................49

Wykres 7 Sprawność ruchowa……………………………………………………...50

Wykres 8 Samodzielność w ubieraniu i rozbieraniu się............................................51

Wykres 9 Sprawność w posługiwaniu się kredkami, ołówkiem czy długopisem….52

Wykres 10 Reakcje na odniesione sukcesy………………………………………...53

Wykres 11 Reakcje na odniesione porażki…………………………………………54

Wykres 12 Umiejętność odróżniania dobra od zła....................................................55

Wykres 13 Umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłymi………….…………56

Wykres 14 Umiejętność nawiązywania kontaktu z dziećmi………….…………....57

Wykres 15 Swoboda w posługiwaniu się zwrotami grzecznościowymi…………...58

ANEKSY

Kwestionariusz ankiety dla rodziców

70

Szanowni Państwo,

jestem studentką Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Piszę pracę

magisterską na temat: „Gotowość dziecka 6-letniego do podjęcia nauki w szkole”.

W związku z tym zwracam się do Państwa z uprzejmą prośbą o udzielenie

odpowiedzi na poniższe pytania ankiety. Ankieta jest anonimowa. Bardzo proszę o

szczere odpowiedzi. Wyniki zostaną wykorzystane wyłącznie na potrzeby mojej

pracy. Proszę o zaznaczenie wybranej odpowiedzi kółkiem i jeśli to możliwe,

uzasadnienie jej.

Dziękuję za poświęcenie czasu na wypełnienie ankiety.

Ankietę wypełnia: :

A)Kobieta B)Mężczyzna

Wiek:

A) 20-30

B) 30-35

C) 35-40

D) 40 i więcej

1. Jak można ocenić rozwój fizyczny Pana/Pani dziecka?

a) jako bardzo dobry

b) jako dobry

c) jako słaby

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

2. Jak Pan/Pani ocenia odporność dziecka na choroby?

a) jako bardzo dużą

71

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

3. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się swojego dziecka na różnetematy?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

4. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się dziecka całymi zdaniami?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

5. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność skupienia się dziecka na wykonywanym zadaniu?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

d) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ...................................................................................................

72

......................................................................................................................

.....................

6. Jak Pan/Pani ocenia zainteresowanie dziecka otaczającym go światem?

a) jako bardzo duże

b) jako duże

c) jako słabe

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

7. Jak Pan/Pani ocenia sprawność ruchową swojego dziecka?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

8. Jak Pan/Pani ocenia samodzielność dziecka w ubieraniu i rozbieraniu się?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

9. Jak Pan/Pani ocenia sprawność dziecka w posługiwaniu się kredkami, ołówkiem czy długopisem?

a) jako bardzo dobrą

73

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi .............................................................................................................................................................................................................................................

10. Jak Pan/Pani ocenia reakcje dziecka na odniesione sukcesy?

a) jako prawidłowe

b) jako nieprawidłowe

c) nie mam zdania na ten temat

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

11. Jak Pan/Pani ocenia reakcje dziecka na doznane porażki?

a) jako prawidłowe

b) jako nieprawidłowe

d) nie mam zdania na ten temat

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

12 . Jak Pan/Pani ocenia umiejętność odróżniania dobra od zła przez dziecko?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

74

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

13. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłymi przez dziecko?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi .............................................................................................................................................................................................................................................

14. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikami przez dziecko?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ..............................................................................................................................................................................................................................................

15 Jak Pan/Pani ocenia swobodę w posługiwaniu się zwrotamigrzecznościowymi przez dziecko?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako niewielką

uzasadnienie wybranej dopowiedzi ...................................................................................................

75

......................................................................................................................

.....................

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli

Szanowni Państwo,

jestem studentką Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Piszę pracę magisterską

na temat: „Gotowość dziecka 6-letniego do podjęcia nauki w szkole”. W związku

z tym zwracam się do Państwa z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na

poniższe pytania zawarte w ankiecie. Ankieta jest anonimowa. Proszę o szczere

odpowiedzi. Wyniki zostaną wykorzystane wyłącznie na potrzeby mojej pracy.

Proszę o zaznaczenie wybranej odpowiedzi kółkiem i jeśli to możliwe, uzasadnienie

jej.

Dziękuję za czas poświęcony na wypełnienie ankiety.

Ankietę wypełnia:

A)Kobieta

76

B)Mężczyzna

Staż pracy::

1. 1-5 lat2. 5-10 lat3. 10-15 4. 20 i więcej lat

1. Jak Pan/Pani postrzega rozwój fizyczny większości swoich uczniów?

a) jako bardzo dobry

b) jako dobry

c) jako słaby

uzasadnienie wyboru .............................................................................................................................................................................................................................................

.

2. Jak Pan/ Pani ocenia odporność na choroby większości swoich uczniów?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ..............................................................................................................................................................................................................................................

3. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się uczniów na różne tematy w czasie lekcji?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

77

uzasadnienie wyboru ........................................................................................................................................................................................................................................................

4. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność wypowiadania się całymi zdaniami przez większość uczniów?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru .......................................................................................................................................................................................................................................................

5. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność skupienia się większości uczniów na wykonywanym zadaniu?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru .......................................................................................................................................................................................................................................................

6. Jak Pan/Pani ocenia zainteresowanie większości uczniów otaczającym ich światem?

a) jako bardzo duże

b) jako duże

c) jako słabe

uzasadnienie wyboru ..........................................................................................................

78

................................................................................................................................

.............

7. Jak Pan/Pani ocenia sprawność ruchową większości uczniów?

a) jasko bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru .............................................................................................................................................................................................................................................

8. Jak Pan/Pani ocenia samodzielność uczniów w ubieraniu i rozbieraniu się?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ........................................................................................................................................................................................................................................................

9. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność uczniów w posługiwaniu się przyborami do pisania, rysowania i malowania?

a) jako bardzo dużą

b) jako dużą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ........................................................................................................................................................................................................................................................

79

10. Jak Pan/Pani ocenia reakcje większości uczniów na odniesione sukcesy?

a) jako prawidłowe

b) jako nieprawidłowe

c) trudno dokonać uogólnień

uzasadnienie wyboru .......................................................................................................................................................................................................................................................

11. Jak Pan/Pani ocenia reakcje większości uczniów na doznane porażki?

a) jako prawidłowe

b) jako nieprawidłowe

c) trudno dokonać uogólnień

uzasadnienie wyboru .......................................................................................................................................................................................................................................................

12. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność odróżniania dobrego od zła przezwiększość uczniów?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ..............................................................................................................................................................................................................................................

13. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu z dorosłymi przez większość uczniów?

a) jako bardzo dobrą

80

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru .............................................................................................................................................................................................................................................

14. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikamiprzez większość uczniów?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ........................................................................................................................................................................................................................................................

15. Jak Pan/Pani ocenia umiejętność przystosowania się większości uczniów dootoczenia szkolnego?

a) jako bardzo dobrą

b) jako dobrą

c) jako słabą

uzasadnienie wyboru ..............................................................................................................................................................................................................................................

81

82