1biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Przepisy prawa unijnego dotyczące przyrody są adekwatne do zakładanych celów

NATURAN u m e r 41 | l u t y 2017

2000B i u l e t y n o p r z y r o d z i e i r ó ż n o r o d n o ś c i b i o l o g i c z n e j

Środowisko

ISSN

24

43-7

76X

2 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

WstępPo drobiazgowej, trwającej dwa lata analizie, 16 grudnia minionego roku Komisja stwierdziła, że dyrektywy siedliskowa i ptasia są adekwatne do celu, chociaż ich wdrażanie wymaga usprawnienia i ujednolicenia. Decyzję wydano po przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji z obywatelami i zainteresowanymi stronami ze wszystkich 28 państw członkowskich UE.

Dyrektywy te mają kluczowe znaczenie dla ochrony przyrody w Europie, w związku z czym usprawnienie ich wdrażania będzie teraz traktowane priorytetowo. Główne wyzwania zidentyfikowane w trakcie oceny związane są z niedostatecznymi inwestycjami i niezadowalającym zarządzaniem siecią Natura 2000. Wskazano także pewne niedociągnięcia na poziomie lokalnym: od opóźnień w wydawaniu zezwoleń, przez uciążliwość samej procedury ubiegania się o zezwolenia na realizację projektów i niezadowalające zarządzanie poszczególnymi gatunkami, po niedostateczne zaangażowanie zainteresowanych stron. Jeśli różnorodność biologiczna i funkcje ekosystemu mają zostać zachowane i odtwarzane na szerszą skalę, sieć powinna być bardziej zintegrowana wewnętrznie. Wreszcie, przeprowadzona ocena wskazuje, że wdrażanie treści dyrektyw musi wpisywać się w szersze cele społeczno-gospodarcze, m.in. w takich obszarach polityki UE jak energia, rolnictwo i rybołówstwo.

Aby wyeliminować zidentyfikowane luki, Komisja opracowuje obecnie Plan działania, którego publikacja spodziewana jest na wiosnę 2017 r. Zależy nam na większym zaangażowaniu władz lokalnych i regionalnych, a także wszystkich, którzy żyją i pracują na tych obszarach.

W ramach kontroli sprawności, swoją opinię wyraziło aż pół miliona obywateli. Ten imponujący wynik wzięto pod uwagę przy opracowywaniu Planu działania: zadbamy o to, by obywatele mogli aktywnie uczestniczyć także w zarządzaniu obszarami Natura 2000. Skorzystamy w tym celu ze wsparcia ze strony nowego Korpusu Solidarności UE, który umożliwia młodym ludziom zdobywanie cennego doświadczenia dzięki uczestnictwu w realizacji projektów ochrony i odtwarzania obszarów Natura 2000.

Dzięki usprawnieniu procesu wdrażania przepisów, UE ma większe szanse na dotrzymanie swoich zobowiązań w zakresie różnorodności biologicznej. Podczas posiedzenia Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej, które odbyło się w Cancún w grudniu 2016 r., Unia Europejska i państwa członkowskie potwierdziły, że kwestie różnorodności biologicznej zajmą szczególne miejsce w politykach dotyczących rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i turystyki. Decyzja Konferencji o uwzględnianiu ochrony przyrody we wszystkich odpowiednich politykach powinna ułatwić osiągnięcie globalnych celów w zakresie różnorodności biologicznej przyjętych na okres do 2020 r. Może także przyczynić się do realizacji celów zrównoważonego rozwoju i stanowić siłę napędzającą globalne działania na rzecz zapobiegania skutkom zmiany klimatu.

Karmenu Vella Komisarz ds. środowiska, rybołówstwa i gospodarki morskiej

2

Natura 2000Biuletyn o przyrodzie i różnorodności biologicznej luty 2017

SPIS TREśCI3–5 Przepisy prawa unijnego dotyczące przyrody są adekwatne do zakładanych celów

6–7Konferencja ONZ w sprawie różnorodności biologicznej w Cancún

8–9 Barometr Natura 2000 – styczeń 2017

10–13 Pierwsza w historii europejska czerwona księga siedlisk

14–16 Natura News

Okładka: Dzikie hiacynty w lesie bukowym w hrabstwie Norfolk (Anglia). © David Tipling / naturepl.com

biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

© N

ick Upton / naturepl.com

© Jorna Luhta / naturepl.com

© Roberto Rinaldi / naturepl.com

© IISD

/Francis Dejon

3biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Przepisy prawa unijnego dotyczące przyrody są adekwatne do zakładanych celów

Po debacie na forum kolegium komisarzy UE sfinalizowano „kontrolę sprawności” dyrektywy ptasiej i siedliskowej, a wnioski z niej opublikowano w grudniu 2016 r. Dyrektywy dotyczące przyrody uznano za adekwatne do celu w ramach szerszej polityki ochrony różnorodności biologicznej w UE. Osiągnięcie wyznaczonych celów i realizacja pełnego potencjału dyrektyw będzie wymagać znacznych usprawnień pod względem skuteczności i efektywności ich wdrażania, we współpracy z podmiotami zainteresowanymi w poszczególnych państwach członkowskich oraz w skali całej UE, co pozwoli uzyskać konkretne rezultaty. Kontrola sprawności była najbardziej kompleksową spośród przeprowadzonych dotychczas ocen

dyrektyw dotyczących ochrony przyrody. Rozpoczęła się w październiku 2013 r. jako część szerszego przeglądu wdrażania przepisów prawnych i polityk unijnych w ramach Programu sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT).

Cel kontroli sprawnościKontrole sprawności stanowią opartą na dowodach, krytyczną analizę służącą ustaleniu, czy działania podejmowane przez UE są proporcjonalne do celów i realizowane zgodnie z oczekiwaniami. Dotyczą wszystkich obszarów polityki UE, obejmując aspekty środowiskowe, gospodarcze i społeczne. Ocenę, czy dyrektywy dotyczące ochrony przyrody są adekwatne do zakładanych celów przeprowadzono w oparciu o pięć kryteriów:

skuteczności, efektywności, przydatności, spójności i wartości dodanej UE. Komisja przeprowadziła szeroko zakrojone konsultacje, aby zgromadzić i przeanalizować istotne informacje pochodzące z wielu źródeł, zarówno na poziomie UE, jak i poszczególnych państw członkowskich. Aby poznać opinię obywateli europejskich i zainteresowanych stron na ten istotny temat, w połowie 2015 r. przeprowadzono internetowe konsultacje publiczne. Dzięki sprawnie przeprowadzonej kampanii informacyjnej, w konsultacjach wzięło udział ponad 550 tys. osób; żadne inne konsultacje publiczne zorganizowane dotychczas przez Komisję nie wzbudziły takiego zainteresowania. Świadczy to o żywym

Unijne przepisy prawa dotyczące ochrony przyrody stanowią istotną wartość dodaną, ponieważ umożliwiają państwom członkowskim współpracę ponad granicami politycznymi.

3biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017©

Angelo Gandolfi / naturepl.com

Sieć Natura 2000 obejmuje obecnie swoim zasięgiem ponad 18% powierzchni lądowej i 6% powierzchni morskiej UE.

4 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 20174 | l u t y 2017

Korzyści społeczno-gospodarcze związane z obszarami Natura 2000 nadal nie uzyskały szerokiego uznania, które znalazłoby odzwierciedlenie w strategiach politycznych.

Dzięki przepisom unijnym i programowi LIFE odradza się populacja rysia iberyjskiego, Lynx pardinus.

zainteresowaniu i emocjach, jakie budzą dyrektywy dotyczące ochrony przyrody wśród obywateli europejskich, nawet w czasach niepewności gospodarczej. Zebrane dane poddano analizie. Udało się zgromadzić liczne dowody wskazujące na konkretne zmiany, które można logicznie uznać za efekt wdrażania treści dyrektyw.

SkutecznośćOcena skuteczności polega na określeniu, w jakim zakresie osiągnięto cele wskazane w obu dyrektywach, a także na identyfikacji czynników, które mogły się do tego przyczynić, lub przeciwnie, stanowić przeszkody w procesie ich realizacji. Kontrola sprawności potwierdziła, że ogólne cele dyrektyw nie zostały jeszcze w pełni osiągnięte i nie można przewidzieć, kiedy to nastąpi. Niemniej jednak, istnieją dowody na to, że obecny stan ochrony gatunków i siedlisk objętych treścią dyrektyw oraz tendencje w tym zakresie byłyby znacznie mniej zadowalające, gdyby dyrektyw nie przyjęto. Odnotowano ponadto wyraźną poprawę stanu ochrony tych gatunków i siedlisk, wobec których podjęto ukierunkowane działania na wystarczającą skalę. Kwestia skali powraca w ocenie kilkakrotnie. Chociaż dyrektywy

niewątpliwie są katalizatorem zmian, przyczyniając się m.in. do zwiększenia nakładów na ochronę przyrody, budowania świadomości i zaangażowania zainteresowanych podmiotów, a także wzbogacania wiedzy i wymiany doświadczeń, nie udało się zrealizować wyznaczonych celów, ponieważ nie podjęto odpowiednich działań na wystarczającą skalę. Na skuteczność dyrektyw negatywnie wpłynęły opóźnienia w tworzeniu sieci Natura 2000 oraz wprowadzanie niezbędnych środków ochronnych w zakresie zarządzania i

odtwarzania obszarów. W rezultacie sieć nie była w stanie zrealizować swojego pełnego potencjału (ani społeczno-ekonomicznego, ani w zakresie ochrony gatunków i siedlisk), nawet jeśli zaobserwowano znaczące postępy. Dostępność finansowania i jego odpowiednie ukierunkowanie, luki w wiedzy, pełne zaangażowanie interesariuszy, skuteczne zarządzanie obszarami Natura 2000, integracja polityk i ograniczenia w zakresie zasobów ludzkich pozostają niebagatelnymi wyzwaniami.

EfektywnośćOcena efektywności służy ustaleniu, czy poniesione koszty są uzasadnione i proporcjonalne do osiągniętych korzyści. Stwierdzono, że liczne korzyści związane z wdrażaniem dyrektyw, szacowane w przypadku sieci Natura 2000 na 200-300 mld euro rocznie, znacznie przekraczają koszty ponoszone w związku z wyznaczaniem, ochroną i zarządzaniem obszarami, sięgające ponad 5,8 mld euro rocznie w skali całej UE. Korzyści społeczno-ekonomiczne związane z wieloma usługami ekosystemów w sieci Natura 2000 nadal nie zyskały należytego uznania, które znalazłoby odzwierciedlenie w strategiach politycznych. Co więcej, rozbieżności pomiędzy podmiotami ponoszącymi koszty (do których należą m.in. właściciele gruntów i deweloperzy), a grupami korzystającymi z usług ekosystemów (tj. podmiotami należącymi do sektora turystyki i rekreacji oraz ogółem społeczeństwa) mają wpływ na kształtowanie systemów rekompensat i zachęt. Warto dodać, że dofinansowanie UE na rzecz obszarów Natura 2000 w okresie 2007-2013 stanowiło zaledwie 9-19% szacowanych potrzeb finansowych i nie zawsze wystarczało, by osiągnąć dostrzegalne rezultaty. Powstałej luki nie udało się pokryć ze środków krajowych.

© O

riol Alamany / naturepl.com

© N

ick Upton / 2020 Vision / naturepl.com

5biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Podejmowanie działań wynikających z treści dyrektyw dotyczących ochrony przyrody na poziomie całej UE nadal jest uzasadnione.

Stwierdzono zarazem, że dyrektywy nie stanowią przeszkody dla inwestycji, które nie wpływają negatywnie na obszary przyrody. Zezwolono na realizację zdecydowanej większości zaproponowanych projektów i planów, wymagających zezwoleń na mocy art. 6 dyrektywy. Opóźnienia w procedurach udzielania zezwoleń wynikają z kilku różnych czynników, takich jak niewystarczający poziom wiedzy, trudności w dostępie do danych i zbyt skomplikowane procedury na szczeblu krajowym. Rośnie jednak zbiór dobrych praktyk w zakresie wdrażania inteligentnych rozwiązań, takich jak wczesna kontrola planów i usprawnienia procedury udzielania zezwoleń, które mogą przyczynić się do przezwyciężenia tych utrudnień.

PrzydatnośćBadanie istotności dotyczyło stopnia, w jakim cele i działania ujęte w dyrektywach dotyczących ochrony są zgodne z aktualnymi potrzebami siedlisk i gatunków w UE. Udowodniono, że presja na najważniejsze siedliska i gatunki

wymaga podjęcia wysiłków służących realizacji założeń dyrektyw. Ich cele ogólne i szczegółowe pozostają aktualne, a za identyfikowanie i reagowanie na specyficzne zagrożenia odpowiedzialne są państwa członkowskie. Opinie na temat potrzeby aktualizacji załączników do dyrektyw były zróżnicowane. Ostatecznie Komisja stwierdziła, że załączniki w swojej obecnej postaci zapewniają odpowiedni poziom ochrony, umożliwiając realizację celów dyrektyw. Chociaż dyrektywy nie obejmują w pełni wszystkich grup taksonomicznych, dostępne badania wskazują, że dzięki „efektowi parasola”, sieć Natura 2000 umożliwia ochronę wielu gatunków, które nie zostały wymienione w załącznikach.

SpójnośćAnaliza spójności polegała na poszukiwaniu dowodów na synergię lub brak koherencji między dyrektywami a innymi politykami UE, które z założenia miały współdziałać ze sobą, tj. z innymi dyrektywami dotyczącymi środowiska i politykami

sektorowymi UE warunkującymi wykorzystanie obszarów lądowych i wodnych. Stwierdzono, że dyrektywy dotyczące ochrony przyrody są spójne ze sobą, ale trzeba nieustannie wspierać takie sposoby wdrażania, które optymalizują działania służące realizacji celów w zakresie ochrony, z uwzględnieniem kontekstu społeczno-ekonomicznego i we współpracy z wieloma zainteresowanymi stronami. Inne dyrektywy dotyczące środowiska również uznano za spójne i komplementarne z dyrektywami dotyczącymi ochrony przyrody, choć istnieje potrzeba usprawnienia koordynacji, w szczególności w zakresie monitorowania i raportowania, by gromadzone dane można było wykorzystać do wielu celów. Wymieniono także przykłady sprzecznych celów dyrektyw w sprawie ochrony przyrody w porównaniu z innymi politykami sektorowymi realizowanymi przez UE, m.in. wspólną polityką rolną (WPR). Biorąc pod uwagę negatywne tendencje w tym obszarze, potrzebne będą dodatkowe działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej związanej z rolnictwem, co będzie wymagało pełniejszej integracji z WPR.

Wartość dodana UEAnaliza wartości dodanej, jaką wnoszą dyrektywy unijne, polegała na ocenie, czy prowadzenie działań na poziomie UE nadal jest uzasadnione. Ponadto przyjrzano się zmianom, które można w uzasadniony sposób przypisać interwencjom na poziomie UE. Powszechnie uznaje się, że dyrektywy zapewniły stabilniejszy i bardziej spójny fundament dla ochrony przyrody w Europie. Nadal konieczne są działania na poziomie UE służące ochronie gatunków i siedlisk, a także upowszechniania korzyści związanych z usługami ekosystemów. Jak podkreślono w sprawozdaniu, przyroda jest wspólnym dziedzictwem państw członkowskich, a skuteczne gospodarowanie zasobami naturalnymi musi odbywać się ponad granicami politycznymi, ponieważ los wielu gatunków zależy od istnienia odpowiednich siedlisk i

sprzyjających im warunków jednocześnie w kilku państwach członkowskich. Obowiązywanie różnych zasad w zakresie ochrony przyrody w poszczególnych państwach członkowskich UE doprowadziłoby również do braku spójności reżimów prawnych regulujących prowadzenie działalności gospodarczej. Działania podejmowane na poziomie UE stały się podstawą dla bardziej spójnego, sprawiedliwego i zintegrowanego podejścia do ochrony przyrody i świadczenia usług ekosystemów w całej UE, tworząc nowe możliwości, a jednocześnie regulując kwestie transgraniczne zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi. Dyrektywy są przepisami ramowymi, których wdrożenie regulują przepisy prawa krajowego lub regionalnego, i które podlegają decyzjom podejmowanym przez władze krajowe, regionalne lub lokalne, przy wsparciu w postaci wytycznych i innych dokumentów politycznych opracowywanych na poziomie unijnym. Cele dyrektyw odzwierciedlają potrzebę ochrony przyrody i zrównoważonego korzystania z niej, także dla dobra społeczeństwa i gospodarki. Ich osiągnięcie będzie jednak wymagało dodatkowych wysiłków.

Kolejne krokiWyniki kontroli sprawności stanowią solidny fundament dla dalszych działań. Dyrektywy, których treść pozostaje w pełni aktualna, wymagają skuteczniejszego wdrażania i nowoczesnego podejścia, umożliwiającego wykorzystanie w pełni potencjału i możliwości, jakie oferują obowiązujące przepisy prawa. W świetle tych ustaleń, Komisja przygotowuje obecnie plan działań następczych, w którym zaproponuje kompleksowy zestaw działań usprawniających realizację dyrektywy siedliskowej i ptasiej w nadchodzących latach. Plan ma zostać opublikowany w pierwszej połowie 2017 r., a szczegółowe informacje na ten temat przedstawimy w kolejnym biuletynie. Pełne informacje na temat wyników kontroli sprawności dostępne są na stronie: http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/fitness_check/index_en.htm

© ARCO

/ naturepl.com

6 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

© Peter Creed / naturebureau

6 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Konferencja ONZ w sprawie różnorodności biologicznej w Cancún

Trzynaste posiedzenia Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej miało miejsce w grudniu 2016 r. w Cancún (Meksyk).

© IISD

/Francis Dejon (w

ww

.iisd.ca/biodiv/cop13/enb/7dec.html)

W grudniu 2016 r. delegaci reprezentujący 196 krajów zebrali się w Cancún (Meksyk) na XIII posiedzeniu Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej (CBD COP 13). Podczas spotkania, w którym aktywnie uczestniczyła UE i państwa członkowskie, przyjęto szereg istotnych decyzji, które przyczynią się do usprawnienia realizacji globalnego planu strategicznego w zakresie różnorodności biologicznej na lata 2011–2020 oraz zapewnią synergię z celami przyjętymi na mocy Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.

Deklaracja z Cancún – uwzględnianie aspektu różnorodności biologicznejGłównym tematem posiedzenia w Cancún była integracja („uwzględnianie aspektu”) różnorodności biologicznej w innych sektorach, przede wszystkim w rolnictwie, leśnictwie, rybołówstwie i turystyce. W dwudniowym spotkaniu na wysokim szczeblu

poprzedzającym COP 13 wzięli udział właściwi ministrowie. Efektem prowadzonych dyskusji było przyjęcie Deklaracji z Cancún w sprawie uwzględniania ochrony i zrównoważonego korzystania z różnorodności biologicznej. Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) uruchomiła z tej okazji nową platformę różnorodności biologicznej, która ma ułatwiać prowadzenie międzysektorowego dialogu na temat różnorodności biologicznej oraz rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. Wiele państw przyjęło ponadto konkretne zobowiązania i zapowiedziało realizację inicjatyw związanych z ogólnymi celami w zakresie różnorodności biologicznej. Jedną z takich inicjatyw jest „koalicja chętnych na rzecz owadów zapylających”, do której przystąpiło dwanaście krajów na czele z Holandią. Zobowiązały się one do podjęcia stosownych działań na rzecz ochrony owadów zapylających, współpracy i wymiany informacji.

Usprawnienie wdrażaniaUczestnicy COP 13 przyjęli krótkoterminowy Plan działań dotyczący odbudowy ekosystemów, a także decyzje dotyczące szeregu zagadnień, m.in. obszarów chronionych, zrównoważonego zarządzania gatunkami flory i fauny, inwazyjnych gatunków obcych, zmiany klimatu i finansowania. Podjęto także decyzje dotyczące obszarów morskich, a konkretnie planowania przestrzennego na tych obszarach, sformułowania wytycznych dotyczących zapobiegania i łagodzenia wpływu odpadów w wodach morskich, a także ochrony i wzmocnienia odporności ekosystemów, przede wszystkim w zimnych morzach.

Biologia syntetyczna, cyfrowe sekwencyjne informacje dotyczące zasobów genetycznych oraz gene drivesUczestnicy COP 13 omówili również szereg szczególnie wrażliwych kwestii, takich jak biologia syntetyczna (synbio) i cyfrowe sekwencyjne informacje

Trzmiel łąkowy, Bombus pratorum.

• Przetrwanie niemal 90% dzikich roślin okrytonasiennych (czyli wytwarzających kwiaty) jest uzależnione od owadów zapylających.

• Owady zapylające odgrywają kluczową rolę w procesie produkcji żywności.

7biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Ustniczek francuski, Pomacanthus paru pod koralowcem z gatunku Acropora palmata, Morski Park Narodowy Cancún na Morzu Karaibskim, Meksyk.

Rafael Pacchiano Alamán, Przewodniczący COP 13 w towarzystwie meksykańskich wolontariuszy.

© Claudio Contreras / naturepl.com

© IISD

/Francis Dejon (w

ww

.iisd.ca/biodiv/cop13/enb/attribhtml)

dotyczące zasobów genetycznych, a także zgodzili się, że należy zachować szczególną ostrożność w odniesieniu do żywych organizmów zmodyfikowanych genetycznie zawierających tzw. gene drives, czyli tych, wobec których zastosowano mutageniczną reakcję łańcuchową (wprowadzenie konkretnych zmian do komórek rozrodczych danego gatunku tak, by rozprzestrzeniały się w całej populacji rozmnażającej się płciowo). Szybki rozwój technologiczny umożliwia korzystanie z tych technik inżynierii genetycznej, chociaż ich potencjalne skutki dla różnorodności biologicznej nie zostały wyczerpująco zbadane. Uczestnicy COP 13 przyjęli niewiążącą definicję operacyjną synbio jako podstawę do dalszej pracy. Żywą debatę wywołało pytanie o to, czy cyfrowe sekwencyjne informacje dotyczące zasobów genetycznych należy objąć zakresem definicji „zasobów genetycznych” zawartej w Konwencji o różnorodności biologicznej. Jeśli tak, czy skutkiem nie będzie przyjęcie niewykonalnych zasad? Jeśli nie, czy zaszkodzi to podziałowi korzyści związanych z wykorzystaniem zasobów genetycznych? Strony zgodziły się co do konieczności ustalenia faktów i przeprowadzenia konsultacji. Zdobyte w ten sposób informacje umożliwią rozważenie tej kwestii bardziej szczegółowo podczas kolejnej COP w 2018 r.

Protokoły Konwencji o różnorodności biologicznejRównolegle do COP 13 odbyły się posiedzenia dotyczące dwóch protokołów Konwencji, tj. Protokołu z Kartageny o bezpieczeństwie biologicznym i Protokołu z Nagoi o dostępie do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwym i równym podziale korzyści wynikających z wykorzystania tych zasobów. W odniesieniu do Protokołu z Kartageny, Strony przyjęły do wiadomości Wytyczne dotyczące oceny ryzyka związanego z żywymi organizmami zmodyfikowanymi genetycznie i uzgodniły ramy dla dalszych prac nad oceną ryzyka.

Przyznano, że należy uzupełnić luki w wiedzy na ten temat i przyjąć dodatkowe wytyczne. Dwa lata po wejściu w życie Protokołu z Nagoi, Strony ustaliły w Cancún szereg działań, które mają nadać odpowiednie tempo realizacji jego założeń. Stosowne zobowiązania podpisali przedstawiciele ponad 90 rządów. Działania te obejmują wymianę informacji na temat przepisów regulujących dostęp oraz środków zgodności (za pośrednictwem tzw. „ABS Clearing-House”, czyli „izby rozliczeniowej ds. dostępu i podziału korzyści”) oraz budowanie potencjału, aby realizowane działania były zgodne z treścią Protokołu.

Strony zgodziły się również rozważyć potrzebę wprowadzenia globalnego mechanizmu wielostronnego podziału korzyści, który będzie uzupełniał dwustronne podejście przyjęte w Protokole.

Kolejne krokiW związku z tym, że do osiągnięcia celów z Aichi dotyczących różnorodności biologicznej pozostały zaledwie cztery lata, uczestnicy przyznali, że należy zintensyfikować wysiłki. Decyzje podjęte w Cancún przyczynią się do tego pod warunkiem, że będą prawidłowo wdrażane. Będzie to wymagało także większego zaangażowania stron Konwencji i opracowania

skuteczniejszych narzędzi na potrzeby realizacji obecnego planu strategicznego na lata 2011–2020. Mając to na uwadze i spoglądając dalej w przyszłość, COP 13 wezwała Sekretariat Konwencji do sporządzenia szczegółowego planu działań następczych po 2020 r., służącego m.in. zapewnieniu aktywniejszego zaangażowania i wdrażania przyjętych postanowień. Kolejne posiedzenie Konferencji Stron odbędzie się w Sharm El Sheikh w Egipcie w 2018 r. Deklaracja z Cancún: https://www.cbd.int/doc/meetings/cop/cop-13/official/cop-13-24-en.pdfStrona internetowa CBD COP 13: https://www.cbd.int/conferences/2016

8 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Państwa Członkowskie

Sieć Natura 2000 (obszary lądowe i morskie)

OBSZARY LĄDOWE OBSZARY MORSKIE

OZW OSO Sieć Natura 2000 OZW OSO Sieć Natura 2000

Łączna liczba obszarów sieci

Natura

Łączny obszar sieci Natura 2000 (km2)

Obszar OZW (km2)

Obszar OSO(km2)

Obszar sieci Natura (km2)

% obszaru lądowego

objętego sieciąObszar OZW

(km2)Obszar OSO

(km2)Obszar sieci Natura (km2)

AUSTRIA 300 12691 9192 10169 12691 15.13% n.d. n.d. n.d. AT

BELGIA 310 5158 3277 3181 3887 12.73% 1128 318 1271 BE

BUłGARIA 339 41048 33258 25226 38222 34.46% 2482 550 2827 BG

CYPR 63 1784 752 1534 1653 28.82% 131 110 131 CY

REP. CZESKA 1153 11148 j 7951 7035 11148 14.14% n.d. n.d. n.d. CZ

NIEMCY 5211 80802 33567 40248 55200 15.46% 20938 19718 25603 DE

DANIA 350 22647 3178 2605 3594 8.34% 16492 12184 19053 DK

ESTONIA 568 14837 7785 6182 8083 17.87% 3884 6480 6754 EE

HISZPANIA 1863 222276 117517 101327 137872 27.31% 54892 52063 84404 ES

FINLANDIA 1865 55988 48556 24655 48847 14.45% 6800 6425 7140 FI

FRANCJA 1766 112200 j 48222 43872 70515 12.84% 27899 35543 41685 FR

GRECJA 419 42946 21388 27622 35747 27.09% 6689 1905 7199 GR

CHORWACJA 779 25690 16040 17034 20704 36.58% 4668 1112 4986 HR

WęGRY 525 19949 14442 13747 19949 21.44% n.d. n.d. n.d. HU

IRLANDIA 595 19485 7163 4311 9226 13.13% 9786 1584 10259 IE

WłOCHY 2596 63979 42828 40103 57173 18.97% 5748 4006 6806 IT

LITWA 551 9649 j 6288 5530 j 8086 12.38% jj 958 1056 jj 1563 LT

LUKSEMBURG 66 702 416 jj 418 702 27.03% n.d. n.d. n.d. LU

łOTWA 333 11833 7421 6609 7446 11.53% 2664 4280 4387 LV

MALTA 48 3531 40 jj 16 41 12.97% jjj 1579 jjj 3221 jjj 3490 MT

HOLANDIA 195 20603 3136 4767 5520 13.29% j 12074 jj 8627 jj 15083 NL

POLSKA 987 68401 34187 48394 61165 19.56% 4339 7223 7236 PL

PORTUGALIA 165 50895 15680 9204 19010 20.67% 24101 8747 31885 PT

RUMUNIA 597 60577 j 40310 j 36493 54214 22.74% jjj 6188 1630 jjj 6362 RO

SZWECJA 4084 75509 54775 25330 55280 13.32% jjj20160 jjj14448 jjj 20229 SE

SłOWENIA 355 7686 6637 5068 7675 37.86% 4 10 11 SI

SłOWACJA 514 14442 5837 13106 14442 29.57% n.d. n.d. n.d. SK

WIELKA BRYTANIA 925 108153 13175 16067 20989 8.57% jj 80513 12028 jj 87164 UK

EU28 27522 1184609 603018 539853 789081 18.15% 314117 203268 395528 EU28

barometr

j Niewielki wzrost w 2016 r. jj średni wzrost w 2016 r. jjj Znaczny wzrost w 2016 r.

Barometrem Natura 2000 zarządza Dyrekcja Generalna ds. środowiska przy udziale Europejskiej Agencji ds. środowiska. Powstał on w oparciu o oficjalne informacje przekazane przez państwa członkowskie do lutego 2017 r.

Na sieć Natura 2000 składają się obszary, które zostały wyznaczone w oparciu o przepisy dyrektywy siedliskowej (pOZW, OZW lub SOO, w Barometrze oznaczane wspólnie jako OZW) i dyrektywy ptasiej (OSO). Dane dotyczące całkowitej powierzchni obszarów wchodzących w obręb sieci Natura 2000 (tj. OSO + OZW) uzyskano w wyniku analizy GIS, co pozwala uniknąć potencjalnego powielania danych dotyczących obszarów wyznaczonych na podstawie treści obu dyrektyw.

Wystarczalność obszarów wyznaczonych w ramach dyrektywy siedliskowej określa Dyrekcja Generalna ds. środowiska, działając przy wsparciu ze strony Europejskiego Centrum Tematycznego ds. Różnorodności Biologicznej.

Komisja ocenia, czy występujące w poszczególnych państwach członkowskich gatunki i typy siedlisk wymienione w załącznikach I i II są w wystarczającym stopniu reprezentowane przez wyznaczone obszary. Wystarczalność wyraża się jako odsetek gatunków i siedlisk, dla których należy wyznaczyć dodatkowe obszary uzupełniające sieć w tym kraju. Rezerwa naukowa oznacza, że potrzebne są dodatkowe badania w celu określenia odpowiednich obszarów dla ochrony danego gatunku lub siedliska.

Liczba ocen wystarczalności dla danego państwa członkowskiego zależy zarówno od liczby regionów biogeograficznych, do których państwo to należy, jak i liczby siedlisk i gatunków występujących na jego terytorium w każdym z tych regionów.

9biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Państwa Członkowskie

Sieć Natura 2000 (obszary lądowe i morskie)

OBSZARY LĄDOWE OBSZARY MORSKIE

OZW OSO Sieć Natura 2000 OZW OSO Sieć Natura 2000

Łączna liczba obszarów sieci

Natura

Łączny obszar sieci Natura 2000 (km2)

Obszar OZW (km2)

Obszar OSO(km2)

Obszar sieci Natura (km2)

% obszaru lądowego

objętego sieciąObszar OZW

(km2)Obszar OSO

(km2)Obszar sieci Natura (km2)

AUSTRIA 300 12691 9192 10169 12691 15.13% n.d. n.d. n.d. AT

BELGIA 310 5158 3277 3181 3887 12.73% 1128 318 1271 BE

BUłGARIA 339 41048 33258 25226 38222 34.46% 2482 550 2827 BG

CYPR 63 1784 752 1534 1653 28.82% 131 110 131 CY

REP. CZESKA 1153 11148 j 7951 7035 11148 14.14% n.d. n.d. n.d. CZ

NIEMCY 5211 80802 33567 40248 55200 15.46% 20938 19718 25603 DE

DANIA 350 22647 3178 2605 3594 8.34% 16492 12184 19053 DK

ESTONIA 568 14837 7785 6182 8083 17.87% 3884 6480 6754 EE

HISZPANIA 1863 222276 117517 101327 137872 27.31% 54892 52063 84404 ES

FINLANDIA 1865 55988 48556 24655 48847 14.45% 6800 6425 7140 FI

FRANCJA 1766 112200 j 48222 43872 70515 12.84% 27899 35543 41685 FR

GRECJA 419 42946 21388 27622 35747 27.09% 6689 1905 7199 GR

CHORWACJA 779 25690 16040 17034 20704 36.58% 4668 1112 4986 HR

WęGRY 525 19949 14442 13747 19949 21.44% n.d. n.d. n.d. HU

IRLANDIA 595 19485 7163 4311 9226 13.13% 9786 1584 10259 IE

WłOCHY 2596 63979 42828 40103 57173 18.97% 5748 4006 6806 IT

LITWA 551 9649 j 6288 5530 j 8086 12.38% jj 958 1056 jj 1563 LT

LUKSEMBURG 66 702 416 jj 418 702 27.03% n.d. n.d. n.d. LU

łOTWA 333 11833 7421 6609 7446 11.53% 2664 4280 4387 LV

MALTA 48 3531 40 jj 16 41 12.97% jjj 1579 jjj 3221 jjj 3490 MT

HOLANDIA 195 20603 3136 4767 5520 13.29% j 12074 jj 8627 jj 15083 NL

POLSKA 987 68401 34187 48394 61165 19.56% 4339 7223 7236 PL

PORTUGALIA 165 50895 15680 9204 19010 20.67% 24101 8747 31885 PT

RUMUNIA 597 60577 j 40310 j 36493 54214 22.74% jjj 6188 1630 jjj 6362 RO

SZWECJA 4084 75509 54775 25330 55280 13.32% jjj20160 jjj14448 jjj 20229 SE

SłOWENIA 355 7686 6637 5068 7675 37.86% 4 10 11 SI

SłOWACJA 514 14442 5837 13106 14442 29.57% n.d. n.d. n.d. SK

WIELKA BRYTANIA 925 108153 13175 16067 20989 8.57% jj 80513 12028 jj 87164 UK

EU28 27522 1184609 603018 539853 789081 18.15% 314117 203268 395528 EU28

OCENA WYSTARCZALNOŚCI OZW

aktualizacja styczeń 2017

Obszary lądowe % Obszary morskie %3010 20 40 50 60 70 80 90 3010 20 40 50 60 70 80 90

Brak obszarów morskich

Brak obszarów morskich

Obszary lądowe % (do końca 2014 r.) Obszary morskie % (do początku 2016 r.)

Brak obszarów morskich

Brak obszarów morskich

Brak obszarów morskich

Dodatkowe obszary są wymagane

Zastrzeżenie naukowe (nieznane)

Dodatkowe obszary nie są wymagane

10 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 201710 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Czerwone księgi gatunków zagrożonych opracowywane są od 1964 r. i dotychczas ocenie poddano ponad 85 tys. gatunków roślin i zwierząt. Czerwone księgi stanowią najbardziej wyczerpujący i powszechnie uznawany naukowy wykaz, obrazujący stan ochrony gatunków na świecie. Od 2006 r. Komisja Europejska finansuje opracowywanie europejskich czerwonych ksiąg, które obejmują obecnie niemal wszystkie grupy taksonomiczne, w tym wszystkich kręgowce,

Pierwsza w historii europejska czerwona księga siedlisk

Państwa członkowskie UEKraje UE-28+Obszary morskie

Granice siedlisk poddanych ocenie na potrzeby Europejskiej czerwonej księgi.

Anthias na rafie koralowej u wybrzeży toskańskiej wyspy Capraia (Włochy).

© Roberto Rinaldi / naturepl.com

Kukułka Fuchsa, Dactylorhiza fuchsii.

© Ross H

oddinott / naturepl.com

11biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017 1111biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Grupa(-y) taksonomiczna(-e)Liczba poddanych ocenie gatunków Data publikacji

Ssaki 231 2007Płazy 83 2009Gady 139 2009Ważki 137 2010Motyle 435 2010Chrząszcze saproksyliczne (wybrane gatunki) 431 2010Mięczaki słodkowodne 854 2011Mięczaki lądowe (wybrane gatunki) 1233 2011Ryby słodkowodne 524 2011Rośliny naczyniowe (wybrane gatunki) 1805 2011Ryby morskie 988 2015Pszczoły 1942 2014Rośliny lecznicze 400 2014Ptaki 533 2015Koniki polne, świerszcze i pasikoniki 1075 2016Paprotniki ok. 200 w toku, do 2017Chrząszcze saproksyliczne (wybrane gatunki) ok. 250 w toku, do 2017Mszaki ok. 1800 w toku, do 2018Mięczaki lądowe (pozostałe gatunki) ok. 1200 w toku, do 2018Rośliny naczyniowe (wybór z uwzględnieniem wszystkich drzew i niektórych gatunków krzewów)

ok. 600 w toku, do 2018

Ramka 1. Oceny przeprowadzone w ramach Europejskiej czerwonej księgi IUCN, sfinansowane przez DG ds. Środowiska

wybrane bezkręgowce oraz rośliny (patrz Ramka 1). Po trzech latach przełomowych prac badawczych, Komisja opublikowała w grudniu 2016 r. pierwszą w historii, europejską czerwoną księgę siedlisk zagrożonych. Opracowano ją na podstawie oceny wszystkich typów siedlisk naturalnych i półnaturalnych. Księga zawiera kompleksowy przegląd charakteru, zakresu i stanu ochrony około 490 morskich, lądowych i słodkowodnych typów siedlisk z podziałem na dwie grupy: kraje UE-28 oraz obszar całej Europy (tzn. UE-28 oraz Islandię, Norwegię, Szwajcarię, kraje bałkańskie oraz otaczające Europę morza).

MetodologiaProces rozpoczęto od opracowania wspólnej typologii siedlisk, zgodnie z zaleceniami studium wykonalności, które Komisja sfinansowała w 2012 r. Na jego podstawie wybrano najodpowiedniejsze kryteria i poziom oceny oraz źródła danych. Typologię siedlisk oparto na klasyfikacji EUNIS, chociaż z uwzględnieniem, że niektóre jednostki poziomu 3 lub 4 są zbyt obszerne i złożone (np. lasy liściaste zrzucające liście na zimę i lasy iglaste), lub niedostatecznie szczegółowo zdefiniowane pod względem zróżnicowania ekologicznego i różnorodności biologicznej (takie jak suche użytki zielone lub siedliska pelagiczne).

Następnie zgromadzono dane z poszczególnych krajów, dotyczące obecnego obszaru poszczególnych siedlisk, tendencji ilościowych (przez okres 50 lat), tendencji jakościowych (również przez okres 50 lat), długofalowych i przyszłych tendencji, presji i zagrożeń oraz środków ochrony. W procesie uczestniczyło około 300 ekspertów z 33 krajów. Po zgromadzeniu danych, stan ochrony każdego siedliska został poddany ocenie na podstawie zmodyfikowanej wersji kategorii i kryteriów czerwonej księgi ekosystemów IUCN. Zidentyfikowano osiem kategorii

Kategorie i kryteria czerwonej księgi IUCN.

Kwitnący dziki czosnek i hiacynt Hyacinthoides non-scripta w lesie bukowym (Belgia).

Dostateczne dane

Oszacowane

Wszystkie ekosystemy

Ryzyko zaniku

Zanik (CO)

Krytycznie zagrożone (CR)

Zagrożone (EN)

Narażone (VU)

Bliskie zagrożenia (NT)

Najmniejszej troski (LC)

Niedostatecznie rozpoznane (DD)

Zagrożone wyginięciem

+

-

Niepoddane ocenie (NE)

© Bernard Castelein / naturepl.com

12 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017121212

Część I. Siedliska morskieOcenę siedlisk morskich przeprowadzono w czterech regionach w Europie: na Morzu Bałtyckim, na północno-wschodnich obszarach Atlantyku, na Morzu Śródziemnym i na Morzu Czarnym. Ocena dotyczyła obszarów morskich należących do UE-28 oraz do państw sąsiednich: południowych wód Norwegii i należących do Rosji obszarów na Bałtyku, a także wód Morza Śródziemnego i Morza Czarnego należących do krajów graniczących z UE na wschodzie. Ocenie poddano 257 siedliska bentosowe (dna morskiego): od występujących na wybrzeżu (do 200 m głębokości), po te zlokalizowane w odległości nawet 200 mil morskich od brzegu. W sumie 19% (UE-28) oraz 18% (UE-28+) poddanych ocenie siedlisk sklasyfikowano jako krytycznie zagrożone, zagrożone i narażone. Za bliskie zagrożenia uznano 12% siedlisk w UE-28 i 11% w UE-28+. Powyższe liczby byłyby dwukrotnie większe, gdyby w ocenie nie uwzględniono siedlisk niedostatecznie rozpoznanych. Odsetek zagrożonych siedlisk na poszczególnych morzach regionalnych jest różny. Najwyższy odnotowano na Morzu Śródziemnym (32%), a na kolejnych pozycjach znalazły się północno-wschodnie obszary Atlantyku (23%), Morze Czarne (13%) oraz Morze Bałtyckie (8%). Dominujące rodzaje presji na siedliska bentosowe ze strony działalności człowieka są podobne w przypadku wszystkich czterech mórz regionalnych. Należą do nich zanieczyszczenia (głównie substancjami biogennymi, prowadzące do eutrofizacji), eksploatacja zasobów biologicznych (głównie rybołówstwo),

1%

9%

9%

12%

20%

49%

1%

7%

10%

11%

18%

53%

Wyniki oceny 257 siedlisk morskich w EU-28 i UE-28+

Wszystkie siedliska w UE-28 Wszystkie siedliska w UE-28+

■ Krytycznie zagrożone■ Zagrożone■ Narażone

■ Bliskie zagrożenia■ Najmniejszej troski■ Niedostatecznie rozpoznane

Część II: Siedliska lądowe i słodkowodneOceną objęto wszystkie naturalne i półnaturalne siedliska lądowe i słodkowodne występujące w Europie. W sumie w europejskiej czerwonej księdze znalazło się 233 siedlisk (w tym pięć spoza UE-28). Należą do nich:• 13typówtorfowiskibagien;• 53typówsuchychiwilgotnychłąkipastwisk,stepów,łąk

alpejskichorazziołorośli;• 26typówsłodkowodnychjezior,strumieni,rzekiźródeł;• 30typówprzybrzeżnychmokradełsłonych,plaż,wydmiklifów;• 38typówwrzosowisk,zarośliitundry;• 42typówlasówliściastychiiglastych;• 31typówpiargów,klifów,skał,siedliskśnieżnychilodowych.

Za zagrożone uznano 36% (UE-28) oraz 31% (UE-28+) poddanych ocenie siedlisk (ujęto je w następujących kategoriach: krytycznie zagrożone, zagrożone i narażone). Ponadto 12% sklasyfikowano jako bliskie zagrożenia zarówno w UE-28, jak i UE-28+. Dane dotyczące siedmiu wyżej wymienionych grup głównych wskazująnawyraźneróżnicepomiędzynimi.Najwyższyodsetekzagrożonych siedlisk w UE-28 reprezentują bagna i torfowiska (85%), a następnie użytki zielone (53%), siedliska słodkowodne (46%) i siedliska przybrzeżne (45%). Lasy, wrzosowiska i zarośla, a także słabo porośnięte roślinnością obszary reprezentują stosunkowo niewielki odsetek zagrożonych typów siedlisk, chociaż w skali lokalnej lub regionalnej są mniej lub bardziej zagrożone w porównaniu ze skalą ogólnoeuropejską. Utrata europejskich siedlisk lądowych i słodkowodnych, zarówno pod względem ich wielkości, jak i jakości, jest wynikiem

Wszystkie siedliska w UE-28

Wyniki oceny 233 siedlisk lądowych i słodkowodnych w EU-28 i UE-28+

12%

50%

6%

20%

10%

2%

12%

46%

5%

24%

11%

2%

Wszystkie siedliska w UE-28+

przekształcanie systemu przyrodniczego (np. poprzez pogłębianie akwenów i prace związane z ochroną wybrzeża), urbanizacja i zmiany klimatu. Nadal brakuje danych dotyczących dużej części siedlisk morskich (49% w przypadku EU-28 i 53% w UE-28+), ale dzięki procesowi oceny zastosowanemu na potrzeby czerwonej księgi, zgromadzono wiele użytecznych informacji na temat tych słabo zbadanych siedlisk, co ułatwi ich ochronę.

różnych rodzajów presji. Najpoważniejszym zagrożeniem jest intensyfikacja rolnictwa, porzucanie gruntów oraz nowe sposoby wykorzystywania gruntów, m.in. leśnictwo komercyjne lub uprawy orne;stanowiąoneszczególnezagrożeniedlałąkitorfowisk. Utrata i pogorszenie stanu siedlisk słodkowodnych związane są głownie z odwadnianiem i zanieczyszczeniem, a także z obecnością inwazyjnych gatunków obcych. Urbanizacja i związany z nią rozwój infrastruktury stanowią poważne zagrożenie dla siedlisk przybrzeżnych. Skutki zmian klimatu okazały się trudne do oszacowania, ale pewne negatywne efekty już są widoczne i będą się z czasem nasilać, szczególnie na obszarach pokrytych lodem i śniegiem.

■ Krytycznie zagrożone■ Zagrożone■ Narażone

■ Bliskie zagrożenia■ Najmniejszej troski■ Niedostatecznie rozpoznane

13biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017 13

Wydmy na wybrzeżu atlantyckim w południowo-zachodniej Francji.

© John Janssen / European Com

mission

i pięć kryteriów oceny ryzyka zaniku siedliska, na podstawie których przeprowadzany jest pomiar stopnia zagrożenia.

Czerwona księga a Załącznik I do dyrektywy siedliskowejEuropejska czerwona księga obejmuje znacznie więcej siedlisk niż Załącznik I do dyrektywy siedliskowej; co więcej, przedstawia ona ocenę siedlisk w skali UE, natomiast siedliska wymienione w załączniku do dyrektywy zostały poddane ocenie na poziomie poszczególnych regionów biogeograficznych. Zależności pomiędzy typami siedlisk wymienionymi w Czerwonej księdze a tymi z Załącznika I są zatem złożone i tylko w nielicznych przypadkach pojawia się pomiędzy nimi bezpośrednia korelacja. Wstępna analiza rozbieżności wykazała, że niektóre spośród 22 siedlisk lądowych wymienionych w Czerwonej księdze (np. zalesione pastwiska i łąki w klimacie umiarkowanym)

zostały sklasyfikowane jako zagrożone lub bliskie zagrożenia, chociaż nie są wymienione w Załączniku I. Chociaż te wstępne ustalenia wymagają szczegółowej analizy, wskazują na wartość oceny dokonanej na potrzeby Czerwonej księgi, która stanowi uzupełnienie unijnych przepisów prawnych. Czerwona księga odzwierciedla także zupełnie inną perspektywę w odniesieniu do stan ochrony, koncentrując się na zagrożeniu wyginięciem i zanikiem, a nie na osiąganiu właściwego stanu ochrony i tendencjach z tym związanych. Pomimo wyraźnych różnic w podejściu, skali i kryteriach oceny, te dwa procesy uzupełniają się nawzajem i w dużej mierze potwierdzają wzajemnie swoje ustalenia.

Wykorzystanie Europejskiej czerwonej księgi siedliskBez rzetelnych, aktualnych informacji na temat stanu i tendencji w zakresie

różnorodności biologicznej w Europie, nie ma nadziei na osiągnięcie celu, jakim jest zatrzymanie w UE procesu utraty różnorodności biologicznej do 2020 r. Nowa Czerwona księga przyczyni się do wzbogacenia naszej wiedzy naukowej na temat rozmieszczenia, zakresu i stanu ochrony siedlisk w Europie. Ułatwi w ten sposób identyfikację I działania zapobiegawcze, gdyż powszechnie wiadomo, że degradacja i utrata siedlisk prowadzą do wyginięcia gatunków. Stworzy również istotny fundament dla nowych inicjatyw realizowanych w ramach skoordynowanych, europejskich działań na rzecz ochrony przyrody. Co więcej, Czerwona księga jest cenna z punktu widzenia procesów mapowania i oceny ekosystemów i ich usług (MAES), a także odbudowy siedlisk w ramach celu 2 unijnej Strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. Ułatwi

m.in. identyfikację siedlisk, które wymagają podjęcia najpilniejszych działań na rzecz ich odtworzenia, a także określenie odpowiednich wskaźników oceny. Publikacja pierwszej w historii Europejskiej czerwonej księgi siedlisk powinna również przyczynić się do podniesienia świadomości i sprzyjać podejmowaniu działań ochronnych na skalę europejską. Dostępne są dwie części Czerwonej księgi: Część I dotyczy siedlisk morskich, natomiast Część II obejmuje wszystkie siedliska lądowe i słodkowodne. Każdy typ siedliska jest ponadto szczegółowo opisany w szeregu arkuszy informacyjnych dostępnych online. Sprawozdania można pobrać, a z treścią arkuszy informacyjnych zapoznać się na stronie http://ec.europa.eu/environment/nature/knowledge/redlist_en.htm

14 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

● WIADOMOśCI ● PUBLIKACJE ● WYDARZENIA

Przyjęto unijny wykaz inwazyjnych gatunków obcych W lipcu 2016 r. Komisja przyjęła pierwszy unijny wykaz inwazyjnych gatunków obcych. Skala szkód powodowanych przez 37 wymienionych w nim gatunków jest tak duża, że w celu przeciwdziałania ich rozprzestrzenianiu się, konieczne jest podjęcie specjalnych działań na szczeblu unijnym. Do inwazyjnych gatunków obcych należą m.in. żaba rycząca Lithobates catesbeianus, żółw ozdobny Trachemys scripta i baccharis Baccharis halimifolia z Ameryki Północnej, szerszeń azjatycki Vespa velutina z Azji Południowo-Wschodniej oraz hiacynt wodny Eichhornia crassipes z Ameryki Południowej. Gatunki umieszczone na liście są obecnie przedmiotem szeregu działań opisanych w rozporządzeniu unijnym w sprawie inwazyjnych gatunków obcych. Obejmują one ograniczenia w zakresie posiadania, importu, sprzedaży, hodowli i uprawy. Państwa członkowskie mają również obowiązek podejmowania stosownych działań w celu ich wczesnego wykrywania i

zwalczania, a także zarządzania gatunkami, które już trafiły na ich terytorium. Lista będzie regularnie aktualizowana i uzupełniana nowymi gatunkami, które mogą mieć znaczący wpływ na różnorodność biologiczną i ekosystemy w Europie. Więcej informacji: http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.htm

Wyznaczono nowe obszary Natura 2000 W grudniu 2016 r. Komisja zaktualizowała listę terenów mających znaczenie dla Wspólnoty w ośmiu spośród dziewięciu regionów biogeograficznych (tj. wszystkich z wyjątkiem regionu stepowego). W sumie dodano 37 nowych obszarów o łącznej powierzchni ponad 43 tys. km2. Największym jest znajdujący się w regionie atlantyckim obszar morski zgłoszony przez Portugalię. Banco Gorringe położony jest na wulkanicznej górze podwodnej, około 200 km na południowy-zachód od Lizbony i zajmuje 22 tys. km2. Na rafach znajdują się liczne, rozległe siedliska bentosowych gatunków ryb, które zamieszkują obszary morskie Afryki, Madery i Azorów.

Hiszpania dodała rozległy obszar morski w regionie makaronezyjskim (prawie 15 tys. km2), natomiast Rumunia powiększyła o jedną trzecią obszar morski chroniony w ramach sieci Natura 2000 w regionie Morza Czarnego. W rezultacie, całkowity obszar morski terenów mających znaczenie dla Wspólnoty i stanowiących część sieci Natura 2000 zwiększył się o kolejne 15% w stosunku do 2015 r.

Proces biogeograficzny Natura 2000Druga runda seminariów Natura 2000 dotyczących regionu borealnego i atlantyckich odbyła się w dniach 5–7 października 2016 r. w Wilnie (Litwa), a następnie między 25 a 27 października 2016 r. w Ennistymon (Irlandia). Uczestnicy obu seminariów omawiali kwestie ochrony i odtwarzania dwudziestu najważniejszych siedlisk tego regionu, z uwzględnieniem treści sprawozdania o stanie przyrody z 2015 r. Szczególną uwagę zwrócono na przyjęcie priorytetów w zakresie odtwarzania siedlisk oraz na wdrożenie podejścia

Żaba rycząca, Lithobates catesbeianus, jeden z 37 gatunków z unijnego wykazu inwazyjnych gatunków obcych.

Zielona ściana w Londynie: przykład wpływu zielonej infrastruktury na jakość powietrza.

partycypacyjnego. Aby usprawnić zarządzanie siecią Natura 2000, przedstawiono nowe pomysły dotyczące konkretnych inicjatyw na rzecz współpracy i przyszłego rozwoju, w tym szereg konkretnych działań następczych. Szczegółowe informacje i dokumenty robocze z seminariów są dostępne na platformie komunikacyjnej Natura 2000. Druga runda seminariów Natura 2000 dotyczących regionu alpejskiego i śródziemnomorskiego odbędzie się w 2017 r. Daty i miejsca zostaną podane do wiadomości na początku roku. Szczegółowe informacje na temat tych i innych wydarzeń:http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/platform/index_en.htm

Wspieranie wdrażania zielonej infrastrukturyW strategii UE dotyczącej zielonej infrastruktury przewidziano szereg działań prowadzonych pod przewodnictwem Komisji Europejskiej, takich jak uwzględnianie zielonej infrastruktury w innych obszarach polityki, pogłębianie wiedzy, zachęcanie do

© Ilias Strachinis / iStock

© Aggy_B / iStock

15biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017©

Marco Albertelli

15

innowacji i ocena potencjału transeuropejskiej sieci zielonej infrastruktury GI (TEN-G). W maju 2016 r. Komisja opublikowała nowe opracowanie na temat realizacji strategii, które objęło swoim zakresem dziewięć sektorów: finanse, budownictwo, wodę, transport, zdrowie publiczne, przemysł, klimat, porzucanie działalności rolniczej oraz energię. Zawiera ono także szereg arkuszy informacyjnych dotyczących wdrażania i potencjału zielonej infrastruktury w dziesięciu państwach członkowskich UE, a także korzyści, jakie płyną z niej dla poszczególnych sektorów. Opracowano także materiały szkoleniowe na potrzeby masowych otwartych kursów online (MOOC) dotyczących zielonej infrastruktury. W opracowaniu omówiono także potencjał stworzenia transeuropejskiej sieci zielonej infrastruktury (TEN-G). Pierwsze wnioski z analizy kosztów i korzyści wskazują, że potencjalne korzyści z każdego euro zainwestowanego w TEN-G są większe niż zwrot z finansowania w ramach wdrażanej obecnie strategii rozwoju zielonej infrastruktury. Sprawozdanie i arkusze informacyjne udostępniono na stronie: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies/index_en.htm

LIFE – Przyroda i różnorodność biologiczna Opublikowano roczne zestawienie nowych projektów realizowanych w ramach programu LIFE. Finansowanie o łącznej wartości 158,1 mln euro otrzymało 39 projektów; Komisja przyznała dotacje na sumę 95,6 mln euro. Celem projektów jest ochrona wielu typów zagrożonych siedlisk, m.in. rzek, mokradeł, lasów, łąk i torfowisk, a także gatunków chronionych, takich jak żyjący w Finlandii renifer tundrowy Rangifer tarandus fennicus, skójka gruboskorupowa, Unio crassus z Danii czy drop zwyczajny, Otis tarda z Europy środkowej.

Komisja opublikowała również podsumowanie najlepszych projektów LIFE Nature z 2016 r. Najwyższe wyróżnienie otrzymało sześć projektów, które uznano za „najlepsze z najlepszych”. Jednym z nich jest dotyczący różnorodności biologicznej w sieci Natura 2000 projekt LIFE+ Informacja i komunikacja realizowany w Polsce; zrealizowany w ramach projektu program telewizyjny obejrzało ponad 8 mln widzów. http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/index.htm

Grupa zadaniowa ds. wędrownych ptaków w regionie śródziemnomorskimW lipcu 2016 r. w Kairze odbyło się pierwsze spotkanie międzyrządowej grupy zadaniowej ds. nielegalnego zabijania, chwytania i handlu ptakami wędrownymi w regionie śródziemnomorskim (MIKT). Przedstawiciele rządów państw będących stronami Konwencji o ochronie wędrownych gatunków (CMS) w regionie Morza śródziemnego, w tym Unia Europejska i inne zainteresowane organizacje, zebrali się, by opracować szczegółowy program pracy na okres do 2020 r. i przyjąć treść stosownej deklaracji. Deklaracja kairska wzywa do wprowadzenia surowszych kar, zwiększenia nadzoru i skuteczniejszego egzekwowania przepisów prawa w celu ograniczenia procederu zabijania ptaków wędrownych w basenie Morza śródziemnego. Chociaż w każdym państwie przyjęto

inne, szczególne środki prewencyjne, grupa zadaniowa podjęła decyzję o wzmocnieniu działań w trzech kluczowych obszarach, koncentrując się na natychmiastowych środkach prawnych, stałym monitorowaniu i ochronie, a także nowych kampaniach informacyjnych i programach edukacyjnych. Więcej informacji opublikowano na stronie: http://www.cms.int/en/taskforce/mikt

Wsparcie Europejskiego Korpusu Solidarności przez program LIFE We wrześniu 2016 r. przewodniczący Jean-Claude Juncker ogłosił utworzenie Europejskiego Korpusu Solidarności (European Solidarity Corps, ESC), który ma umożliwić młodym ludziom w całej UE zaangażowanie się w różnorodne projekty: od pomocy w odbudowie obszarów po klęskach żywiołowych, przez rozwiązywanie problemów społecznych (wykluczenie społeczne, ubóstwo), ochronę zdrowia, integrację uchodźców, po ochronę środowiska. ESC oferuje osobom poniżej 30. roku życia możliwość wspierania organizacji

Nowy projekt LIFE przyniesie korzyści żyjącym w Finlandii reniferom tundrowym, Rangifer tarandus fennicus.

pozarządowych, władz lokalnych lub prywatnych przedsiębiorstw w całej Unii Europejskiej podejmujących działania w powyższych obszarach. Aby wesprzeć nową inicjatywę, w ramach instrumentu LIFE ogłoszono zaproszenie do składania wniosków, którego celem jest zaangażowanie ESC w ochronę środowiska. Wybrane projekty przygotowawcze mają być realizowane przez okres od 2 do 12 miesięcy i koncentrować się na działaniach związanych z ochroną i odtwarzaniem obszarów przyrody, głównie w ramach sieci Natura 2000, a także na budowaniu potencjału wolontariatu w realizowanych obecnie projektach LIFE. Termin składania wniosków upływa 7 marca 2017 r. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie:http://ec.europa.eu/environment/life/funding/life2016/index.htm#eusolidarity

Europejska wspólnota praktyków FInance@BiodiversityEuropejska wspólnota praktyków Finance@Biodiversity to nowa inicjatywa, którą powołano do

Wilga zwyczajna, Oriolus oriolus.

© Bert W

illaert / naturepl.com

biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

16 biu letyn o pr zyrodz ie i różnorodnośc i b io log icznej | l u t y 2017

Biuletyn Natura 2000 jest publikowany przez Dyrekcję Generalną ds. Środowiska Komisji Europejskiej

Autor: Kerstin SundsethEcosystems LTD, BrukselaEdycja: Sylvia Barova i Sofia Pachini, Dyrekcja Generalna ds. ŚrodowiskaProjekt graficzny:www.naturebureau.co.uk

Biuletyn jest wydawany dwa razy w roku w języku angielskim, francuskim, niemieckim, hiszpańskim, włoskim i polskim.

Aby zostac dodanym do listy mailingowej lub otrzymac wersję elektroniczną biuletynu, prosimy odwiedzic stronę http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs:natura2000nl_en.htm

Zawarte w biuletynie treści nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Komisji Europejskiej.

Wydrukowano na papierze z makulatury posiadającym europejski znak papieru ekologicznego UE Ecolabel(http://ec.europa.eu/ecolabel)

© Unia Europejska (2017)Powielanie treści, z wyłączeniem zdjęc, jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.

Fotografie: Wszystkie zdjęcia © naturepl.com, chyba że zaznaczono inaczej. Okładka: ©David Tipling; s.2 ©Nick Upton, ©Roberto Rinaldi, ©Jorna Luhta; s.3 ©Angelo Gandolfi; s.4 ©Nick Upton, ©Oriol Alamany; s.5 ©ARCO; s.6 ©IISD/Francis Dejon (www.iisd.ca/biodiv/cop13/enb/7dec.html), ©Peter Creed/naturebureau; s.7 ©IISD/Francis Dejon (www.iisd.ca/biodiv/cop13/enb/attribhtml); ©Claudio Contreras; s.10 ©Roberto Rinaldi; ©Ross Hoddinott; s.11 ©Bernard Castelein; s.13 ©John Janssen/European Commission; s.14 ©Ilias Strachinis/iStock, ©Aggy_B/iStock; s.15 ©Jorma Luhta, ©Bert Willaert; s.16 ©Franco Banfi

życia podczas trzeciej dorocznej konferencji unijnej platformy B@B zorganizowanej 23 listopada 2016 r. w Hadze. Ma ona służyć jako forum dialogu pomiędzy instytucjami finansowymi, umożliwiając wymianę doświadczeń, podnoszenie świadomości oraz promowanie najlepszych praktyk prywatnych instytucji finansowych w zakresie włączania różnorodności biologicznej i kapitału naturalnego w główny nurt działalności finansowej, a także wspierania inwestycji w kapitał naturalny. http://ec.europa.eu/environment/biodiversity/business/workstreams/workstream3-access-to-finance-and-innovative-finance-mechanisms/index_en.htmhttp://ec.europa.eu/environment/biodiversity/business/assets/pdf/mission-statement_en.pdf

Nowa runda seminariów dotyczących wystarczalności morskich obszarów Natura 2000 Seminaria służące ocenie wystarczalności proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) w regionie atlantyckim, makaronezyjskim i śródziemnomorskim zorganizowano we wrześniu 2016 r. na Malcie. Gospodarzem spotkania były władze maltańskie, a organizatorem Europejskie Centrum Tematyczne ds. Różnorodności Biologicznej i Komisja Europejska. Uczestniczący w seminarium

przedstawiciele 16 państw członkowskich, strony zainteresowane i niezależni eksperci omawiali najnowsze zmiany i postępy, a ich ustalenia będą służyć jako podstawa dla dalszych działań na rzecz budowania morskiej sieci Natura 2000.

Forum na temat obszarów chronionych na Morzu ŚródziemnymDrugie forum na temat obszarów chronionych na Morzu śródziemnym, które odbyło się w Tangerze (Maroko), zgromadziło zarządzających, decydentów, podmioty społeczno-gospodarcze, przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i środowisk naukowych, którzy między 28 listopada a 1 grudnia 2016 r. dyskutowali na temat wyzwań stojących przed MOC w tym regionie. w ramach forum zorganizowano specjalne posiedzenie poświęcone uwzględnianiu celów sieci Natura 2000 w zarządzaniu MOC w ramach procesu

biogeograficznego dotyczącego morskich obszarów Natura 2000. Więcej informacji: http://www.medmpaforum2012.org/en/node/6753

Transatlantyckie partnerstwo na rzecz morskich obszarów chronionychW konferencji inicjującej unijny projekt pod hasłem „Ku transatlantyckiemu partnerstwu na rzecz morskich obszarów chronionych” (Bruksela, 17–18 listopada 2016 r.) uczestniczyli urzędnicy i kadra zarządzająca z Afryki, obu Ameryk i Europy. Podczas spotkania omawiano kwestie związane z zarządzaniem morskimi obszarami chronionymi i stabilnością finansową. Kolejnym etapem będzie współpraca w ramach projektów partnerskich, ułatwiająca wymianę najlepszych praktyk w celu efektywnego zarządzania MOC po obu stronach Atlantyku. Więcej informacji: http://transatlanticmpanetwork.eu/

© Franco Banfi / naturepl.com

Płetwonurek przy gorgoniach na Morzu Tyrreńskim, zachodnie wybrzeże Włoch.

KH-AA-17-001-PL-N