Nr 1 - E-BIULETYN Muzeum Narodowego w Gdańsku

e-biuletynm u z e u m n a r o d o w e g o w g da ń s k u

nr 12013

Prezentujemy Pierwszy numer e-biuletynu muzeum narodo-wego w gdańsku, który będzie się ukazywał co kwartał.

w dziale „Projekty między-narodowe” Piszemy o działa-niach, które muzeum narodo-we w gdańsku Podejmowało w ostatnim okresie wsPólnie z instytucjami i muzeami z za-granicy. były to m.in. PrzePro-wadzenie komPleksowych ba-dań tryPtyku „sąd ostateczny”, renowacja obiektów bibliote-ki Polskiej w Paryżu oraz wy-stawy: „bartholomäus schach-man (1559–1614). sztuka Podró-ży”, „dialog mistrzów. callot – goya – tiePolo”, „za mundurem Panny sznurem. umundurowa-nie żołnierza Polskiego księ-stwa warszawskiego”, „za żela-zną kurtyną. sztuka oficjal-na i niezależna w związku ra-dzieckim i Polsce, 1945–1989” czy Projekt „ostańce Próśb”.

anonsujemy wydarzenia i wy-stawy, które właśnie zaistnia-ły w naszym muzeum lub które niedługo będzie można oglą-dać. w e-biuletynie znajdą dla sie-bie coś ciekawego także nasze Pociechy .

1 . 1 . n o w e s p o j r z e n i e n a „ s ą d o s tat e c z n y ” 0 91 . 2 . h i s t o r i a p e w n e j w ę d r ó w k i 1 91 . 3 . g r a f i c z n e w i z j e 2 71 . 4 . B i B l i o t e k a p o l s k a w pa r y ż u 3 31 . 5 . z a ż e l a z n ą k u r t y n ą 3 91 . 6 . o c a l i ć n a r o d o wą s p u ś c i z n ę 4 3

2 . 1 . a k t w f o t o g r a f i i 4 92 . 2 . l e t n i j a r m a r k e t n o g r a f i c z n y 5 32 . 3 . m a g i c z n y ś w i at B o g d a n a l e s i ń s k i e g o 5 52 . 4 . z a m u n d u r e m pa n n y s z n u r e m 5 9

3 . 1 . l i p i e c 6 63 . 2 . s i e r p i e ń 7 63 . 3 . w r z e s i e ń 8 8

Projekty międzynarodowe (2012)

zaPowiedzi wystaw i wydarzeń

gdański kalendarz szkolny

i /

i i /

i i i /

Projektymiędzy-narodowe (2012)

nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańskui / 1 nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańsku

9

ołtarz z wizją „sądu ostatecznego” znalazł się w gdańsku

w 1473 roku w wyniku porwania przez gdańskich kaprów

galeonu wiozącego tryptyk. to znakomite piętnastowiecz-

ne dzieło przez stulecia było przypisywane różnym autorom, w tym

m.in. braciom van eyck. po raz pierwszy na autorstwo hansa mem-

linga wskazał w 1843 roku heinrich gustav hotho i ta atrybucja

przeważała w ostatnich latach. kuratorzy i konserwatorzy muzeum

narodowego w gdańsku (wcześniej istniejącego pod nazwą mu-

zeum pomorskie) podczas badań tego znakomitego obiektu zwra-

cali się także o pomoc na zewnątrz. w latach 60. ubiegłego wieku

bardzo ważne były badania prof. kazimierza kwiatkowskiego spo-

pularyzowane przez świetne interpretacje prof. jana Białostockiego,

a już w naszym stuleciu warto wymienić badania naukowców z uni-

wersytetu mikołaja kopernika w toruniu: prof. józefa flika i dr hab.

justynę świetlik-olszewską. w ostatnim czasie najpełniejsze opra-

cowania omawianego dzieła w zakresie historii sztuki przedstawił dr

till h. Borchert i prof. antoni ziemba.

ze względu na wiele niejasności dotyczących historii tryptyku, brak

danych o przeszłości hansa memlinga sprzed 1465 roku (obiekt da-

towany był dotąd zwykle na lata 1465–1473), zagadkowe podry-

sowania utrzymane w innej konwencji artystycznej niż warstwy

wykończeń malarskich i budowy technologicznej obiektu, uzupeł-

nienia brakujących wątków podjęła się kolejna ekipa badaczy na

podstawie planu i pod kierunkiem piszącej te słowa. dzięki wyko-

nanej po raz pierwszy pełnej reflektografii w podczerwieni posta-

wiono hipotezę o współautorstwie rogiera van der weydena, trak-

tując dostrzeżone zmiany kompozycji centralnej, rysunki i wstępne

podmalowania jako przesłanki świadczące o jego udziale w powsta-

niu dzieła. w konsekwencji hans memling jawi się jako kontynuator

rozpoczętego przez rogiera dzieła.

Koordynację i metodologię obecnych badań z lat 2010–2012 oparto na holistycznym projekcie konserwatorskim zakła-dającym interdyscyplinarne badania „Sądu Ostatecznego” z Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Fa z a 1 – badaNia OpiSOwe: historia sztuki, historia obiek-

tu, które uzupełniono hipotezami z odkryć dokonanych w trakcie

drugiej fazy.

nowesPojrzenie na „sąd ostateczny”

z muzeum narodowego w gdańsku na Podstawie badań z lat 2010/2012

iwona szmelter, roman stasiuk (wydział konserwacji i restauracji dzieł sztuki asP w warszawie), antonio sgamellotti, laura carteghini i zesPół charisma_molab (smart, wydział chemii uniwersytet w Perugii)

nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańsku

Fa z a 2 – badaNia NieNiSzcz ące, wizualiz ac yjNe: etap 2.1. – fotografia Vis, makro i w skośnym świetle; radiografia

rentgenowska (X-ray), reflektografia w podczerwieni (ir), fotografia

w luminescencji ultrafioletowej (uV) w wykonaniu wydziału kon-

serwacji i restauracji dzieł sztuki asp w warszawie pod kierun-

kiem autorki, uzupełnione o konsultacje z prof. tomaszem ważnym

w zakresie interpretacji badań dendrochronologicznych; etap 2.2. –

badania nieniszczące in situ wykonane w wyniku projektu chari-

sma-molaB finansowanego przez 7 program ramowy unii euro-

pejskiej (cultural heritage addvanced research infrastructures –

synergy for multidisciplinary approach).

Fa z a 3 – badaNia Na próbKach: sem-eds, badania

w podczerwieni – w ramach mieszanego projektu; wkirds – cha-

risma.

Fa z a 4 – wieloetapowe badania archiwalne rewidujące i uzu-

pełniające dotychczasowe ustalenia historyczne; przede wszystkim

skupiono się na poszukiwaniu w archiwach Brugii, Brukseli i floren-

cji dokumentów dotyczących zagadnień dotąd w badaniach nie-

podejmowanych i nieopracowanych.

do nowego spojrzenia na ołtarz „sądu ostatecznego” przyczyniły się

więc fakty wynikające z kilku badań.

fundamentalnym faktem jest odkrycie w centralnej części tryp-

tyku wokół postaci chrystusa starszej kompozycji, nawiązującej

do kompozycji anielskiej w pentaptyku rogiera van der weydena

w hospicjum w Beaune, przedstawiającym również „sąd ostatecz-

ny”. ikonograficzna zbieżność umożliwia obserwację w gdańskim

dziele cech charakterystycznych dla rogiera i wskazujących na rękę

mistrza, takich jak dynamiczny rysunek, z ‘t’-kształtnymi i hakowa-

tymi liniami fałd. na tej wyjściowej kompozycji powstały później zło-

cenia i postaci 12 apostołów malowane swobodnie, prawie alla pri-

ma, jedynie z nieznacznymi tzw. podrysowaniami. sytuacja z odkry-

ciem wcześniejszej kompozycji rogiera van der weydena ma analo-

gie we wczesnym obrazie hansa memlinga „zwiastowanie” (metro-

politan museum w nowym jorku). informacje o rewizji dotychczas

obowiązującego autorstwa są zawarte w publicznie dostępnym opi-

sie obiektu w galerii, w internecie oraz w publikacjach dr maryon

ainsworth1, kurator metropolita museum.

w fazie 2.2. projektu w wyniku wygranego grantu w projekcie cha-

risma-molaB wykonano badania z zastosowaniem nieinwazyjnych

i nieniszczących metod fizykochemicznych, takich jak: fluorescencja

rentgenowska (Xrf), mikroskopia ramanowska, refleksyjne techniki

spektroskopii podczerwonej w zakresie mir-ftir oraz nir-ftir oraz

fluorescencja uV-Vis. wyniki przynoszą lokalne rozpoznania (finger-

printings) materiałów malarskich i na ich podstawie można wniosko-

wać o zastosowanych przy tworzeniu dzieła materiałach, technice

autorskiej i technologii.

w podsumowaniu wyników faz 2. i 3. można stwierdzić, że tryptyk

jest wykonany na deskach dębowych; w partii centralnej jest ma-

lowany jednostronnie, wtórnie wzmocniony parkietażem, w skrzy-

dłach bocznych zaś dwustronnie; datowanie według dendrochro-

nologicznego badania wypada najwcześniej na rok 1459. zaprawa

jest kredowo-klejowa, podczas gdy wyniki badań jednego z później-

szych dzieł memlinga wskazują na zaprawę kredowo-gipsowo-kle-

jową2. spoiwo jest głównie olejne, ale także temperowo-olejne

(wł. tempera grassa) – wyniki te są odmienne od uprzednich badań.

pigmenty są charakterystyczne dla schyłku XV wieku. paleta malar-

ska obejmuje biel ołowiową, żółcień ołowiowo-cynową, cynober,

kraplak, barwnik błękitny w większości stanowiony azurytem, sto-

sunkowo licznie w wykończeniach brosz czy biżuterii występuje cen-

na ultramaryna (lapis lazuli), zielenie są miedziane, fiolety zbudowa-

ne z azurytu i czerwieni cynobrowej, laserunki czerwone składają się

z dwóch organicznych komponentów. złoto płatkowe w badanych

1 m.w. ainsworth, Implications of Revised Attributions in Netherlandish Painting, “metropolitan museum journal”, vol. 27 (1992); www.jstor.org, dostęp 7.10.2012.2 g. Van der snickt, c. miliani, k. janssens i inni, Material analyses of ‘Christ with singing and music-making Angels’, a late 15th-C panel painting attributed to Hans Memling and assistants: Part I. Non-invasive in situ investigations, “journal of analiti-cal atomic spectrometry”, vol. 26 (2011), nr 11, s. 2216-2229; http://pubs.rsc.org/doi:10.1039/cija10073d, dostęp 23.09.2011.

f u n d a m e n ta l n y m faktem jest odkry-

cie starszej komPozy-cji w centralnej czę-ści tryPtyku wokół Postaci chrystusa.

i / 1

11

fragmentach kładzione było na mixtion.imprimatura wykonana

była z wykorzystaniem bieli ołowiowej obecnej w całym obrazie.

werniksy są wtórne. późniejsze przemalowania błękitem pruskim

występują głównie w prawej kwaterze z przedstawieniem piekła.

odnaleziono nieznaczne naleciałości szczawianów wapnia. Badanie

partii głowy postaci klęczącej na szali archanioła michała, w litera-

turze uznawanej za portretowe przedstawienie tommasa portina-

riego, wykazało, że warstwa malarska tej partii jest wtórna, położo-

na na metalowej blasze z czystej cyny. pod spodem są pigmenty kar-

nacyjne (m.in. biel ołowiowa, czerwień żelazowa), co może wskazy-

wać na istniejący tam wcześniejszy portret. Bardzo zły stan wierzch-

niego portretu wynika z tzw. choroby cyny, która poniżej 13 stop-

ni celsjusza zmienia objętość, w rezultacie następuje sproszkowanie

cyny, pociągające za sobą ciągłe odpadanie warstwy malarskiej, a w

konsekwencji konieczność jej wielokrotnej rekonstrukcji. w konklu-

zji jest to wskazaniem do przechowywania muzealnego, a przeciw-

wskazaniem do stresu zmiennych temperatur i transportu obiektu

oraz jego eksponowania w chłodnych wnętrzach. z kolei obecność

przemalowań i nierównomiernych wtórnych werniksów jest wska-

zaniem do ponownej kontroli obiektu i konserwacji.

kompleksowa interpretacja wyników interdyscyplinarnych ba-

dań wskazuje na potrzebę ich kontynuacji. dla rzetelnej atrybucji

i określenia proweniencji dzieła zainicjowano – dotąd nieprowadzo-

ne – poszukiwania zapisów archiwalnych już od 1455 roku, nie tylko

w nadziei wyjaśnienia hipotezy o podwójnym autorstwie, ale tak-

że dla uściślenia niektórych danych o zamówieniu tryptyku przez

flandryjskich przedstawicieli medyceuszy – ewentualnie przed datą

śmierci rogiera van der weydena (czerwiec 1464) i przybyciem han-

sa memlinga do Brugii (styczeń 1465). zaplanowano kolejne bada-

nia kompozycji dzieła w reflektografii w podczerwieni metodą wie-

lospektralną i dalsze badania aparaturowe (m.in. Xrd) we współ-

pracy z charisma. dla precyzji i potwierdzenia interpretacji wy-

ników niezbędne są dalsze badania analityczno-chemiczne, któ-

re mimo swego mikroinwazyjnego charakteru okazują się niezbęd-

ne dla dokładnego zbadania kontrowersyjnych partii obiektu. sfor-

mułowana na podstawie interdyscyplinarnych badań hipoteza łą-

cząca autorstwo tryptyku nie jak dotychczas z jednym, ale z dwo-

ma mistrzami: rogierem van der weydenem i hansem memlingiem,

w żaden sposób nie umniejsza wartości gdańskiego arcydzieła. ho-

listyczny cel badań pozostaje neutralny, a jest nim ustalenie praw-

dy o dziele.

Iwona Szmelter

« badania przeprowadzone w 2012 roku »

1 5

3

2

4

13

wynik badania Panelu centralnego „sądu ostatecznego” w reklektografii w Podczerwieni (irr). widoczne wcześniejsze wersje komPozycji oraz rysunki w kilku Partiach są odmienne w charakterze od końcowego oPracowania malarskiego./ komentarze i wyjaśnienia: prof. iwona szmelter /

1


2

1. widoczna pod spodem wcześniejsza kompozycja

2. widoczny w reflektografii w podczerwieni (irr) rysunek postaci na horyzoncie, który został zamalowany

3. rtg obrazu: pierwotnie oczy archanioła michała były otwarte

4. portret „odkupiciela” jest wklejony w tryptyk, namalowany na cynie, uległ zniszczeniu, został zrekonstruowany

5. całkowicie inna kompozycja spodnia, rysunek skrzydeł i szat pod postaciami apostołów

i / 1


4

19

c zas od połowy XVi do połowy XVii wieku – określa-

ny mianem złotego wieku – należy do bodaj najlepiej

opracowanych przez badaczy okresów w historii gdań-

ska. wciąż jednak, zwłaszcza w przypadku dzieł sztuki, poja-

wiają się nieznane wcześniej zabytki, co pokazuje nam, jak

wiele pozostaje jeszcze luk w naszym obrazie miasta. jednym

z takich dzieł jest album ze scenami rodzajowymi oraz posta-

ciami charakterystycznymi dla imperium osmańskiego, który

w 2009 roku został wystawiony na aukcji w londyńskim domu

sotheby’s1. zawierający 105 luźnych kart zbiór akwarel został

zakupiony przez Qatar orientalist museum, jedyne muzeum na

świecie zajmujące się orientalizmem w sztuce.

z gdańskiem album o tak egzotycznej tematyce jest związany

przez osobę właściciela, a mianowicie Bartholomäusa schach-

mana2, którego portret oraz herb widnieją na karcie tytuło-

wej. schachman był czołowym w ówczesnym gdańsku mecena-

sem i kolekcjonerem sztuki, bibliofilem, a także oddanym mia-

stu urzędnikiem – sprawował funkcję rajcy, ławnika i burmi-

strza. jako reprezentant miasta brał udział w tak ważnych reali-

1 poz. 43 zob. http://www.sothebys.com/en/catalogues/ecatalogue.html/2009/travel-atlases-maps-and-natural-history-l09774#/r=/en/ecat.fhtml.l09774.html+r.m=/en/ecat.lot.l09774.html/43/+r.o=/en/ecat.notes.l09774.html/43/ 2 Bartholomäus Schachmann, [w:] joachim zdrenka, Urzędnicy miejscy Gdań-ska w latach 1342–1792, gdańsk 2008, s. 268–269; Bartholomäus Schachmann, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVi/3, z. 146, red. helena markiewicz, oprac. zbigniew nowak, warszawa 1994, s. 388–389; Bartholomäus Schachmann, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. stanisław gierszewski, t. 3, red. zbigniew nowak, oprac. helena dzienis, gdańsk 1997, s. 150–151. w biblio-grafii dotyczącej burmistrza jego nazwisko pisane jest zawsze przez dwa „nn”. jed-nakże ze względu na fakt, że i w albumie, i w ekslibrisach na karcie tytułowej sztam-bucha nazwisko pisane jest przez jedno „n” – schachman, zdecydowano, że taka pi-sownia będzie obowiązująca w ramach projektu.

zacjach artystycznych, jak przekształcenie sali czerwonej w ra-

tuszu głównomiejskim, budowa zbrojowni czy fontanny nep-

tuna. odebrał gruntowne wykształcenie, uczył się w akademii

krakowskiej, gdańskim gimnazjum akademickim, w strasbur-

gu, a także w Bazylei i sienie. nad przebiegiem jego edukacji

czuwały osobistości wpływające poprzez swoje pisma na men-

talność ówczesnej elity intelektualnej europy, jak choćby jo-

hann sturm czy theodor Beza. obyty w świecie, aspirujący do

miana intelektualisty Bartolomäus schachman może stanowić pars pro toto patrycjatu gdańskiego.

liczne podróże schachmana, sprawiły, że nadano mu przydo-

mek Asiae, Europae, Aphricae Ulisses. zwiedził europę, a tak-

że kraje Bliskiego wschodu, na przełomie lat 1588/1589 razem

z młodszym bratem janem odbył pielgrzymkę do ziemi

historia Pewnej wędrówki

bartholomäus schachman (1559–1614). sztuka Podróży

dr olga nefedova, magdalena mielnik


świętej, podczas której prawdopodobnie zwiedził niemal całe

imperium osmańskie3. niewiele można wskazać źródeł doku-

mentujących pobyt braci schachman na Bliskim wschodzie.

jednym z nich są wspomnienia samuela kiechela, który odno-

tował, że w domu ambasadora niemieckiego w konstantyno-

polu spotkał kompanię niemieckich mężów, którzy z wenecji

udawali się do jeruzalem, a wśród nich byli między innymi Bar-

tholo und Jacob Schachmann von Dannzüg4. wiadomo również,

że z wyprawy przywiózł rozmaite przedmioty, które wzboga-

ciły sławny gabinet osobliwości schachmana5, o którego zbio-

rach opowiadano legendy. podobnie jednak jak o podróży, tak

i o kolekcji, którą schachman przywiózł ze swych wędrówek,

niewiele wiadomo. holenderski podróżnik georg dousa pisał

o zbiorach gdańszczanina: Poza Niemcami, Francją, Włochami

i Egiptem zwiedził on prawie cały Orient i stamtąd przywiózł nie-

małą liczbę zagranicznych przedmiotów6. wiadomo, że wśród

nich znajdowały się dzieła sztuki, książki i numizmaty; nieste-

ty, nie zachował się żaden spis7. interesujący nas album sta-

nowi zatem jedyny ślad po dawnej kolekcji orientalnej burmi-

strza.

po długim etapie prac badawczych i konserwatorskich album

został zaprezentowany publiczności, była to niejako „wystawa

jednego dzieła”, koncentrowała się bowiem na jednym zabytku

– zbiorze akwarel należącym niegdyś do schachmana. albumy

z ilustracjami przedstawiającymi sceny rodzajowe i wizerun-

ki egzotycznych postaci były bardzo popularne pod koniec XVi

stulecia, ambasadorzy, kupcy i inni podróżnicy utrwalali po-

przez zapiski i zamawiane ilustracje swoje spotkania ze świa-

tem imperium osmańskiego. opisy podróży i obrazy przez wie-

le stuleci były źródłem wiedzy o tym imperium. świat osma-

nów budził wielkie zainteresowanie, stąd zapotrzebowanie na

podobne albumy stale rosło. zamawiali je możni podróżnicy

jako ciekawostki trzymane w gabinetach osobliwości bądź bi-

bliotekach, ale też jako pamiątki dokumentujące podróż.

3 helena dzienis, Znaki własnościowe biblioteki Bartłomieja Schachmana, „libri gedanenses”, 1993/1994, s. 87.4 samuel kiechel, Die Reisen des Samuel Kiechel aus drei Handschriften, red. k.d. haszler, stuttgart 1866, s. 414.5 marcin kaleciński, op. cit., s. 109.6 otto günther, Westpreussische Stammbücher der Danziger Stadtbibliothek 2. Das Stammbuch des Bartholomäus Schachman, „mitteilungen des westpreussischen geschichtvereins” 1907, nr 6, s. 46.7 helena dzienis, op. cit., s. 88.

album schachmana trafił do kolekcji orientalist museum bez

oprawy, karty nie były zszyte, dlatego też trudno z całą pewno-

ścią odtworzyć ich kolejność oraz stwierdzić, czy części kart bra-

kuje, czy też zachowały się wszystkie. niemal wszystkie akwa-

rele są opatrzone inskrypcją w języku niemieckim, jedynie sześć

nie zostało opisanych. około połowy stanowią sceny rodzajowe

rozgrywające się, jak wskazują inskrypcje, niemal w całym im-

perium – między innymi w stambule, kairze, jeruzalem, ka-

ramanie, na krecie, rodos, chios, w persji i syrii. drugą, więk-

szą grupę stanowią wizerunki postaci. wśród tematów można

wymienić ilustracje przedstawiające uroczystości religijne i ro-

dzinne, obyczaje związane z łaźnią, system kar, handel, niewol-

nictwo oraz rolnictwo.

od 15 lipca do 15 października można było ten niezwykły za-

bytek oglądać w oddziale zielona Brama muzeum narodowego

w gdańsku, a od 14 listopada do 11 lutego w pawilonie wy-

stawienniczym al riwaq hall przy museum of islamic art

w doha. obie wystawy zostały zainicjowane przez stronę katar-

ską. dyrektor orientalist museum dr olga nefedova poszuku-

jąc informacji o schachmanie, nawiązała współpracę z muzeum

narodowym w gdańsku i zaproponowała, aby i tu zorganizo-

wać wystawę albumu. obie ekspozycje nosiły ten sam tytuł: „Bartholomäus schachman (1559–1614). the art of travel” /

„Bartholomäus schachman (1559–1614). sztuka podróży”,

każda z nich pokazywała jednak zabytek w nieco odmiennym

kontekście. do każdej został wydany katalog8. artykuły doty-

czące samego albumu i jego konserwacji zostały opublikowane

w obu tomach. w projekcie brała udział także polska akademia

nauk / Biblioteka gdańska, która użyczyła swoje zbiory na obie

ekspozycje; pracownicy biblioteki są także współautorami pol-

skiej wersji katalogu. obie publikacje towarzyszące wystawom

są przyczynkiem do dalszych badań, które są niezmiernie istot-

ne zarówno z perspektywy badań nad imperium, jak i nad po-

stacią schachmana i historią gdańska w XVi wieku.

wystawa gdańska miała przybliżyć postać burmistrza jako

podróżnika i opowiedzieć o ówczesnej pasji poznawania

8 Bartholomäus Schachman (1559–1614): Sztuka podróży, kat. wyst, red. tade-usz majda, magdalena mielnik, gdańsk 2012 (katalog w polskiej i angielskiej wer-sji językowej); Bartholomäus Schachman (1559–1614): The art of Travel, kat. wyst., red. olga nefedova, mediolan 2012 (wydano dwie wersje językowe katalogu – pol-ską i arabską).

i / 2

21

i opisywania świata9. pokazane zostały atlasy geograficzne

między innymi słynny Theatrum Orbis Terrarum abrahama or-

teliusa10, a wydany jako uzupełnienie do tego zbioru map al-

bum Civitates Orbis Terrarum georga Brauna i franza hogen-

berga został pokazany na filmie. zbliżenia widoków gdań-

ska i konstantynopola miały stanowić odniesienie do podróży

schachmana11. oprócz widoków miast jako wydawnictwa geo-

graficzne traktowano niegdyś także księgi ubiorów. zgodnie

z założeniami geografii szczegółowej, która przypominała nie-

co dzisiejszą etnografię, przedmiotem zainteresowania miały

być nie tylko fizyczne cechy świata, ale także ludzie oraz ich

zwyczaje. stąd popularność wydawnictw, które ukazywały

stroje z różnych krajów i poszczególnych miast, czasem też sce-

ny rodzajowe, wszystko opatrzone komentarzem odnoszącym

się do obyczajowości pokazywanych postaci. taka jest również

geneza albumu schachmana i jemu podobnych, które oprócz

tego, że stanowiły rodzaj pamiątki z podróży, były także uprosz-

czonym obrazowym kompendium wiedzy o danym regionie –

w tym wypadku imperium osmańskim. widzowie mogli obej-

rzeć także księgi stanowiące źródło do wizerunków postaci

9 kurator wystawy: magdalena mielnik; konsultacja naukowa: prof. dr hab. tadeusz majda.10 abraham ortelius, Theatrum Orbis Terrarum…, antwerpia 1612, polska aka-demia nauk / Biblioteka gdańska B iV 13.11 realizacja: studio fotograficzne dariusza kuli.

w akwarelach należących do gdańszczanina. warto tu wymie-

nić pracę autorstwa cesare Vecellio12, pochodzącą z tego same-

go roku co album schachmana, oraz druk wydany w 1577 roku

przez hansa weigla13, a także księgę ubiorów lamberta de Vos14 (ta ostatnia pokazana na wystawie w formie wydruków i elek-

tronicznej). kolejnym źródłem do wizerunków postaci w albu-

mie była bestsellerowa relacja z podróży do imperium autor-

stwa francuskiego geografa nicolasa de nicolay – na ekspo-

zycji znalazł się egzemplarz należący niegdyś do burmistrza15,

a także inne chętnie wówczas czytane publikacje opowiadają-

ce o dalekich krajach.

album został pokazany w aranżacji mającej się odnosić do kart

z książki16. dodatkowo widz mógł obejrzeć reprodukcje z albu-

mów schachmana oraz podobnych zbiorów z tego okresu17, aby

zobaczyć podobieństwa i różnice pomiędzy nimi.

12 ceasare Vecellio, Degli habiti antichi, et moderni di Diverse Parti del Mondo..., wenecja 1590, druk, polska akademia nauk / Biblioteka gdańska, sygn. ga 9911, 8°.13 Habitus praecipuorum populorum,... Anno M.D.LXXVII, norymberga, 1577, druk, polska akademia nauk / Biblioteka gdańska, sygn. ga 9906, 4°.14 lambert de Vos, Trachtenbuch, 1574, akwarela, papier, die staats- und universitätsbibliothek Bremen (suuB).15 nicolas de nicolay, Les quatre premiers livres des navigations..., lyon 1568, sygn. rb 2228 2°. w 1597 r. schachman przekazał książkę do gdańskiej biblioteki.16 aranżację przygotowali tadeusz i urszula pietrzkiewiczowie.17 reprodukcje porównawcze zostały udostępnione dzięki uprzejmości Bibliote-ki uniwersytetu jagiellońskiego, der staats- und universitätsbibliothek Bremen oraz pan/Biblioteki gdańskiej.

albumy z ilustracjami Przedstawiającymi sce-

ny rodzajowe i wizerunki egzotycznych Postaci były bardzo PoPularne Pod ko-niec Xvi stulecia, ambasado-rzy, kuPcy i inni Podróżnicy utrwalali PoPrzez zaPiski i zamawiane ilustracje swo-je sPotkania ze światem imPerium osmańskiego.


zainteresowanie europejczyków światem osmanów związane

było z czynnikami politycznymi, ale także z rozwojem handlu

z imperium w XVi wieku. studiowano koran, prowadzono stu-

dia porównawcze z Biblią, uczono się języków: perskiego, tu-

reckiego, arabskiego. wiek XVi to czas narodzin orientalistyki,

a gdańsk był jednym z ważniejszych ośrodków tejże w rzeczpo-

spolitej. dlatego też na wystawie umieszczono rękopisy orien-

talne ze zbiorów dawnych gdańszczan, a także egzemplarz ko-

ranu zakupiony na potrzeby gdańskiego gimnazjum akade-

mickiego18.

wystawa w doha ukazywała album w kontekście historycz-

nym, opowiadając o XVi wieku, o gdańsku i o postaci burmi-

strza; dopiero po takim przygotowaniu widz wchodził do sali,

gdzie pokazane zostały akwarele19. całość zaprezentowano

w monumentalnej aranżacji, w której każda z trzech części

18 al-Qur’an, maroko [?], 1599/1600, rękopis na papierze, polska akademia nauk / Biblioteka gdańska, sygn. ms 2342.19 kurator wystawy: dr olga nefedova.

miała swój odrębny charakter20. podróż w czasie 500 lat wstecz

ułatwiały filmy zrealizowane na potrzeby wystawy21. na usta-

wionych w krąg 10 ekranach prezentowanych było 10 dekad:

zilustrowano najważniejsze wydarzenia historyczne, powstałe

wtedy najsłynniejsze dzieła sztuki, a w całość wpleciony został

życiorys burmistrza. każdej z dekad odpowiadało jedno z dzieł

powstałe w danym czasie ze zbiorów Qatar orientalist museum

oraz museum of islamic art, między nimi pierwsza Biblia opu-

blikowana po arabsku, wydana w rzymie w 1590 roku22.

kolejna część prezentowała gdańsk i najcenniejsze dzie-

ła sztuki z XVi i pierwszej połowy XVii wieku ze zbiorów mu-

zeum narodowego w gdańsku oraz Biblioteki gdańskiej pan.

pomagały one przybliżyć widzowi miasto, w którym żył Bar-

tholomäus schachmann. sztukę gdańską reprezentowało

20 projekt aranżacji i realizacja: gpd exhibitions and museums.21 w wersji skróconej film pokazywany był także na wystawie gdańskiej.22 Biblia – Evangelium, romae, typographia medicea, 1590, orientalist museum doha, lB.51.

i / 2

« fa

ksym

ile

albu

mu

bart

holo

mäu

sa s

chac

hman

a w

ydan

e pr

zez

muz

eum

w 2

012

roku

»

23

rzemiosło artystyczne, między innymi srebrny Kufel ze sceną bi-

twy Aleksandra Wielkiego andreasa haidta23 czy kafel pieco-

wy z wizerunkiem anny austriaczki24 oraz malarstwo. wypo-

życzone zostały obrazy autorstwa antona möllera – jednego

z najznamienitszych malarzy tworzących w gdańsku w czasach

schachmana oraz artystów działających w kręgu tego wybit-

nego twórcy. pokazana została między innymi jego niezwykle

rzadko wypożyczana przez wzgląd na swoje rozmiary Odbudo-

wa świątyni przez króla Joasa z 1602 roku25. z kolei historię rodu

schachmanów przybliżyły zabytki wypożyczane z pan Bibliote-

ki gdańskiej, na przykład wypis z genealogią rodu26, sztambuch

burmistrza27 i jedyny zachowany jego portret28.

w ostatniej części zaprezentowano same akwarele z interesują-

cego nas tu zbioru, w samym zaś centrum przygotowano insta-

lację w kształcie kopuły, wewnątrz której wyświetlano dekora-

cje kopuł świątyń stambułu29. obu wystawom towarzyszył pro-

gram edukacyjny i wydarzenia odbywające się w ramach eks-

pozycji. wystawa gdańska przypadła na czas rocznicy urodzin

burmistrza, z tej okazji zorganizowano specjalną uroczystość

oraz trwającą tydzień grę miejską. w doha w grudniu odbyła

się konferencja, na którą zaproszono badaczy biorących udział

w projekcie. relację z tego ciekawego wydarzenia znajdzie czy-

telnik na końcu niniejszego tekstu.

istotnym celem projektu było rozbudzenie wzajemnego zainte-

resowania historią i kulturą. jak pisała o wystawie sheikha al

mayassa bint hamad bin khalifa al thani: wystawa będzie peł-

niła rolę ambasadora artystycznego i przyczyni się do zwiększe-

nia relacji pomiędzy Polską a Katarem, kontynuując dialog po-

między tymi dwoma krajami, które mają przecież tak wiele do za-

23 andreas haidt, Kufel ze sceną bitwy Aleksandra Wielkiego, 1689–1700, gdańsk, srebro, częściowo złocone, muzeum narodowe w gdańsku, mng/sd/93/mt.24 Kafel piecowy z wizerunkiem Anny Austriaczki żony Zygmunta III Wazy, gdańsk, ok. 1600, glina, szkliwo, wycisk, mng/sd/478/cs.25 anton möller, Odbudowa świątyni przez króla Joasa, 1602, gdańsk, olej na desce, muzeum narodowe w gdańsku, mng/sd/494/m.26 Insignia gentilitia Czierenbergiana cognatorum et agnatorum, XVii w., rękopis na papierze, pan / Biblioteka gdańska.27 Bartholomäus schachman, Album Amicorum (Stammbuch), 1580–85, ręko-pis na papierze, tusz, akwarela, pan / Biblioteka gdańska.28 anton möller (?), Portret Bartholomäusa Schachmana, gwasz na papierze, ok. 1604, pan / Biblioteka gdańska. 29 projekt aranżacji i realizacja: gpd exhibitions and museums.

oferowania sobie nawzajem w sferze polityki, ekonomii, biznesu,

finansów, kultury i turystyki30.

Konferencja towarzysząca wystawie „The art of Travel.bartholomäus Schachman (1559–1614)” – relacja z wy-darzenia

w dniu 9 grudnia w museum of islamic art w doha odbyła się

konferencja towarzysząca wystawie „the art of travel. Bartho-

lomäus schachman (1559–1614)” organizowana przez tamtej-

sze orientalist museum. zaproszono na nią historyków, orienta-

listów i historyków sztuki z polski, austrii i kataru. część wystą-

pień dotyczyła bezpośrednio albumu schachmana, inne anali-

zowały analogiczne zabytki lub kontakty imperium osmańskie-

go z europą na wybranych przykładach.

sesję otworzył referat dr olgi nefedovej, kuratorki wystawy

i dyrektor orientalist museum, przybliżający życiorys właści-

ciela albumu Bartholomäusa schachmana. następnie sara al

mana z orientalist museum przedstawiła grupy tematyczne, na

jakie podzielono przedstawienia zdobiące akwarele. wydzielo-

no dziesięć tematów: religia, działalność dobroczynna, ceremo-

nie pogrzebowe, życie codzienne, łaźnie, niewolnictwo, system

karny, handel, rolnictwo oraz wizerunki poszczególnych posta-

ci. każdy temat został omówiony i pokrótce scharakteryzowany.

30 Bartholomäus Schachman (1559–1614). The art of Travel, tłum. magdalena mielnik, op. cit., s. 12.


kolejne wystąpienie dotyczyło albumu libri picturati (a 15,

[anonim], Icones, habitus, monumenta Turcarum, [wiedeń?,

po 1586], gwasz, akwarela, księgozbiór preussische staatsbi-

bliothek zu Berlin, przechowywany obecnie w Bibliotece ja-

giellońskiej), powstałego w podobnym okresie co album gdań-

skiego burmistrza, jednak znacznie bardziej obszernego, ponie-

waż składającego się z 226 akwarel. profesor dr hab. tadeusz

majda z muzeum narodowego w warszawie oraz uniwersyte-

tu warszawskiego omówił zabytek, opisując także genezę po-

wstawania tego typu albumów i sylwetki artystów, którzy się

tym zajmowali. najwięcej gotowych zestawów tego typu moż-

na było kupić we włoszech, gdzie być może swój album nabył

także schachman.

wystąpienie dra haralda lacama, prawnika, pisarza i tłuma-

cza z wiednia, dotyczyło jeńców wojennych i kwestii niewol-

nictwa w imperium osmańskim. na podstawie zapisów źródło-

wych dotyczących walk habsburgów i osmanów o węgry w la-

tach 1591–1606, 1664 i 1683–1699 autor omówił panujące

w tym zakresie zwyczaje obu stron i sposoby traktowania więź-

niów. doktor lacam przytoczył też historię poszczególnych jeń-

ców, którym udało się wrócić po latach do domu. znaczna część

z nich, zwłaszcza po stronie habsburgów, decydowała się na po-

wrót do kraju wroga.

ostatni referat, magdaleny mielnik z muzeum narodowego

w gdańsku, dotyczył relacji z podróży do imperium osmańskie-

go gdańszczanina martina grünewega. młody kupiec pracują-

cy dla ormianina Bohdana aszwadura aż sześciokrotnie odwie-

dził imperium. podczas ostatniej wizyty zachorował na dżumę,

podczas choroby ukazał mu się we śnie archanioł gabriel, który

rzekł, że jego przeznaczeniem jest zostać mnichem, co gdańsz-

czanin uczynił. dużo później za namową rodziny zaczął pisać

kronikę swojego życia, znajdującą się dziś w zbiorach pan Bi-

blioteki gdańskiej. zrelacjonowana została jego pierwsza wizy-

ta w świecie osmanów.

podczas dyskusji poruszone zostały także zagadnienia związa-

ne z poszczególnymi akwarelami z albumu, które wciąż są peł-

ne niejasności. obie wystawy są początkiem dalszych badań

nad albumem, co dzięki publikacjom akwarel w katalogach bę-

dzie teraz ułatwione. orientalist museum planuje również dal-

sze prace badawcze nad dziełem.

i / 2

27

dialog mistrzów. callot – goya – tiepolo” to wysta-

wa która odbyła się w zielonej Bramie w dniach od 2

grudnia 2012 do 28 lutego 2013 roku. zaprezentowa-

no na niej niemal 200 rycin trzech wybitnych artystów – jacqu-

es’a callota, giovanniego Battisty tiepola i francisca goi. ich ry-

ciny należą – obok dzieł albrechta dürera czy rembrandta van

rijn – do czołowych osiągnięć grafiki europejskiej, zachwycają

niezwykłą formą i poruszają ponadczasową treścią.

ekspozycja dwóch graficznych cyklów goi Kaprysy i Okropności

wojny była możliwa dzięki współpracy muzeum narodowego

w gdańsku z museo casa natal de goya we fuendetodos. poza

rycinami hiszpańskiego mistrza na wystawie pokazane zosta-

ły także dwa cykle znajdujące się gdańskiej kolekcji muzealnej:

cykl jacques’a callota Les Grandes Misères et les Malheurs de la

Guerre oraz giovanniego Battisty tiepola Vari Capricci. pokaz

prac tiepola dopełniła ekspozycja pięciu rycin z cyklu Scherzi di

Fantasia wypożyczonych z Biblioteki im. ossolińskich we wro-

cławiu. w ramach wspomnianej już współpracy z hiszpańskim

partnerem w museo casa natal de goya we fuendetodos zo-

stała zaprezentowana wystawa rycin pochodzących z muzeum

narodowego w gdańsku – „rembrandt i krąg jego tradycji” –

przygotowana przez kustosz kalinę zabuską.

trzej artyści, których graficzna twórczość zaprezentowana zo-

stała w zielonej Bramie w gdańsku – jacques callot, giovanni

Battista tiepolo i francisco goya, to twórcy, których połączyła

podobna wizja świata, gorzkie, nierzadko ironiczne spojrzenie

na okrutną rzeczywistość. mimo że pracowali w różnych czasach

i w odmiennej stylistyce, stworzyli dzieła uniwersalne i czytel-

ne także dla dzisiejszego odbiorcy. człowiek w ich dziełach to

istota słaba, targana namiętnościami i ograniczona zmysłami,

poddana nieubłaganym regułom, które od wieków rządzą świa-

tem. ci trzej artyści poprzez grafikę pozwolili sobie na całko-

wicie autonomiczną i niezależną od wpływów zleceniodawców

wypowiedź, która stała się sposobem na zobrazowanie ich we-

wnętrznego świata, niepokojących wizji, przemyśleń i lęków.

francisco goya rozpoczął pracę nad swoim pierwszym cyklem

graficznym w wieku 51 lat, w 1797 roku. w ostatnich latach

XViii stulecia, mimo choroby i postępującej w ślad za nią utra-

ty słuchu, wspiął się na szczyty artystycznej hierarchii, stając się

dialog mistrzów. callot – goya – tiePolo

alicja andrzejewska-zając

graficzne wizje


w 1799 roku pierwszym malarzem dworu. powstały w tym cza-

sie graficzny cykl Los Caprichos stał się nie tylko wyrazem jego

niezależności, obrazem osobistej wizji świata i gorzkiej refleksji

nad społeczeństwem, lecz także manifestem estetycznym, po-

zwalającym na zagłębienie się w świat wysublimowanych, we-

wnętrznych wizji, wolnych od tradycyjnych norm akademickich.

w grafice goya mógł eksperymentować ze wszystkimi techni-

kami: akwafortą, akwatintą, suchą igłą, rylcem. jego ryciny po-

zwalają prześledzić prawdziwie twórczy rozwój artysty, który,

zaczynając od prostych i linearnych rysunków, stał się mistrzem

kreatywnego wykorzystania bieli papieru w celu uzyskania peł-

nego kontrastu światła i partii ciemniejszych.

Los Caprichos goi to przede wszystkim satyra ujawniającą sła-

bość człowieka i absurdalność jego zachowań. posługując się

pewnym uproszczeniem, można zestawić Kaprysy wokół czte-

rech wielkich tematów krytycznych, odnoszących się do społe-

czeństwa. pierwszy z nich dotyczy obłudy w relacjach pomię-

dzy mężczyzną a kobietą: fasadowych związków, kryjących nie-

skrępowaną swobodę; prostytucji, która poniża i wykorzystuje

obie płcie. druga grupa obrazuje konsekwencje niewłaściwego

wychowania dzieci, potępia anachroniczne przekonania i prze-

sądy, których źródłem jest ciemnota i brak wykształcenia. inna

grupa rycin w satyrycznej formie piętnuje przywary zakorze-

nione w społeczeństwie, obecne szczególnie wśród kleru: próż-

ność, obżarstwo, lenistwo, skąpstwo. jeszcze inne prace są pro-

testem skierowanym przeciw nadużyciom rządzących: inkwizy-

cji, nadmiernej władzy klas panujących, wyzyskowi ludu i nie-

sprawiedliwości prawa.

zapewne wpływ na wyobraźnię goi miało graficzne dzieło gio-

vanniego Battisty tiepola, weneckiego artysty, który w latach

60. XViii wieku pracował na dworze karola iii w madrycie. jego

akwafortowe serie Capricci i Scherzi di Fantasta do dzisiaj po-

zostają tajemnicą. akwaforty tiepola zadziwiają mistrzostwem

i pewnością ręki. jednak najbardziej fascynującym aspektem

tych prac, które zapewne urzekły także goyę, jest nierozwi-

kłana do dzisiaj tajemnica. kompozycję wypełniają różnorod-

ne postaci – magowie, bachantki, nimfy, młodzieńcy, żołnierze

– które doskonale znamy z malowideł artysty, ale tutaj nabie-

rają całkowicie innych znaczeń i otrzymują nowe role. umiesz-

czone w nieokreślonej przestrzeni, jakby na wzgórzu, odpra-

wiają w wielkim skupieniu tajemnicze rytuały. wyjaśnienia nie

dają także zgromadzone wokół tajemniczych bohaterów przed-

mioty ani zwierzęta, powtarzające się we wszystkich kompozy-

cjach – na pierwszy rzut oka pełniące funkcję symboli, w rze-

czywistości pozbawione tradycyjnej funkcji. przez przeszło 200

lat wszelkie próby zdefiniowania tego, co się dzieje na tych ry-

cinach, okazywały się bezskuteczne. Badacze zgadzają się co do

jednej kwestii – motywem przewodnim graficznego dzieła tie-

pola jest magia. Być może wpływ na artystę miała popularna

w osiemnastowiecznej wenecji sekta owidiańska, może klu-

czem do rozwikłania zagadki jest literacki spór z połowy XViii

wieku pomiędzy girolamo tartarottim a scipione maffeim na

temat wiedźm, magii i sił nadprzyrodzonych, a może tiepolo

próbował zobrazować theourgię – proces czy też metodę znaną

od czasów starożytnych, którą posługują się ludzie, aby wpły-

nąć na istoty wyższe, ponadludzkie, by doprowadzić do bezpo-

średniego kontaktu z nimi i spowodować osiągnięcie konkret-

nego celu. kiedy przyglądamy się rycinom weneckiego mistrza,

odnosimy wrażenie, jakby próbował zgłębić jakąś tajemnicę,

której nie jesteśmy w stanie poznać ludzkimi zmysłami, kieru-

jącą nami, choć niedostępną. porównując jego dzieło z Los Ca-

prichos młodszego goi, dostrzegamy nie tyle związki formal-

ne, choć i te są obecne, co niezwykłe oswobodzenie wyobraźni

i pełną niesamowitości atmosferę, niczym z sennego koszmaru.

drugi cykl goi zaprezentowany na wystawie to Los Desastres

de la Guerra (Okropności wojny). goya rozpoczął nad nim pracę

w 1810 roku, dwa lata po rozpoczęciu konfliktu francusko-hisz-

-pańskiego. analizując poszczególne ryciny, cykl można po-

dzielić na trzy tematyczne części – pierwsza grupa nawiązuje

jacques callot, gio-vanni battista tiePolo

i francisco goya to twór-cy, których Połączyła Po-dobna wizja świata, gorz-kie, nierzadko ironiczne sPojrzenie na okrutną rzeczywistość.

i / 3

29

do oblężenia saragossy i wypadków wojennych (plansze 1–47),

druga ukazuje głód, który trapił madryt w latach 1811–1812,

będący przyczyną śmierci blisko dwudziestu tysięcy mieszkań-

ców miasta ( plansze 48–64) oraz trzecia, zwana Caprichos en-

faticos, odnosi się do czasów powojennych rządów ferdynanda

Vii ogłoszonego „upragnionym” (plansze 65–80). w tej ostat-

niej, wyraźnie odmiennej od poprzednich, goya za pomocą ale-

gorii i metafor zawarł gorzki komentarz do nowej, choć nie-

stety niezmienionej sytuacji w hiszpanii, kiedy to ferdynand

Vii zniósł liberalną konstytucję, zamknął wolną prasę, teatry

i wznowił działalność inkwizycji.

po raz pierwszy w historii sztuki wojna ukazana została ocza-

mi ofiar – nie jako potyczka zbrojna czy sceny heroicznych zwy-

cięstw, ale jako nieusprawiedliwione okrucieństwo, którego

obraz przekroczył dotychczas akceptowalną formę. liczne po-

wtórzenia podkreślają seryjność okrucieństw i niekończący się

dramat wojny. sięgając do rzeczywistości, goya przekształcił

ją w obrazy, które stały się pewnymi uogólnieniami nieszczęść

spowodowanych przez wojnę.

motyw cierpienia i godnej potępienia wojennej przemocy po-

jawił się już wszakże w sztuce XVii wieku. seria graficzna

jacques’a callota Les Grandes Misères et les Malheurs de la Gu-

erre (Wielkie okropności i nieszczęścia wojny) wydana w 1633

roku, nie ma precedensu w ukazywaniu gwałtu, tortur i ucisku.

opowieść callota osnuta została na kanwie losów żołnierzy na-

jemnych. cykl zaczyna się dwiema scenami ukazującymi nabór

do armii i bitwę. kolejne ryciny przynoszą nowe odsłony woj-

ny, w których ci sami żołnierze – reprezentacyjni i bohatersko

walczący w pierwszych ujęciach – gwałcą, plądrują i mordu-

ją ludność cywilną. zwłaszcza scena Okrucieństwa w grabio-

nym domostwie i Pustoszenie klasztoru obrazują bestialstwo

i bezwzględność żołdaków. następne obrazy przedstawia-

ją cały wachlarz kar cielesnych stosowanych na żołnierzach

przez ich przełożonych za złamanie obowiązującego kodeksu

wojskowego – okrutne sceny wieszania, łamania kołem, roz-

strzelania dotyczą teraz tych, którzy wcześniej byli oprawca-

mi. rycina Odwet chłopów ilustruje barbarzyński rewanż cywi-

lów na oddziale maruderów. i nie chodzi tu o dziejową spra-

wiedliwość, raczej o ukazanie korespondencji pomiędzy róż-

nymi rodzajami wojennej przemocy. okrucieństw dopuszczają

się zarówno żołnierze, oficerowie, jak i chłopi. artysta podwa-

ża moralność, która podbudowuje konwencjonalne rozumienie

« francisco de goya y lucientes, „wielki wyczyn! z martwymi!”, z serii „okropności wojny”, 1863 »


heroicznej walki, represji i relacji między ludźmi podczas wojny.

to czas chaosu i zła, a zwycięstwo odnoszą nieliczni. Misères et

les Malheurs de la Guerre to antywojenna polemika, to protest

artysty przeciwko przemocy i krzywdzie, która dotyka każdego,

bez opowiadania się po czyjejkolwiek stronie. w taki sam spo-

sób wojnę widział goya.

dialog między trzema mistrzami to nie tylko próba ukazania

twórczych nawiązań goi do wielkich poprzedników – callota

i tiepola, ale przede wszystkim prezentacja trwałości pewnych,

zawsze ważnych tematów dotyczących egzystencji i relacji mię-

dzy ludźmi, które podejmowane przez artystów w różnym cza-

sie zawsze budzą emocje.

wystawie towarzyszył program edukacyjny przygotowany

przez kuratora wystawy. zaproponowane wykłady przeznaczo-

ne były dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych i dotyczy-

ły następujących tematów: „między maskaradą a rzezią. wizja

człowieka w graficznych cyklach francisca goi” oraz „dialog mi-

strzów. sen i historia w twórczości jacques’a callota, giambat-

tisty tiepola i francisca goi”.

i / 3

31

« jacques callot, „powieszeni”, z serii „okropności wojny”, 1633 »


« pi

eter

de

jode

i, „

sąd

osta

tecz

ny”,

1615

»

33

Biblioteka polska w paryżu jest jedną z najstarszych i naj-

bogatszych w zbiory instytucją poza granicami kraju.

została założona w 1838 roku przez polskich emigran-

tów przybyłych do francji po upadku powstania listopadowe-

go. w 1839 roku opiekę nad Biblioteką objęło towarzystwo hi-

storyczno-literackie. zbiory Biblioteki są ogromne i prawie

nieznane polskiemu odbiorcy. gromadzi przede wszystkim wy-

dawnictwa z zakresu historii, literatury, filozofii i sztuki pol-

skiej XiX i XX wieku. w zasobach Biblioteki są też kolekcje ar-

tystyczne, zawierające przede wszystkim prace wybitnych ar-

tystów polskich od końca XViii wieku aż do 1945 roku, ale tak-

że artystów europejskich.

w 2007 roku muzeum narodowe w gdańsku nawiązało współ-

pracę z Biblioteką polską, a w 2009 roku obie instytucje podpi-

sały porozumienie o współpracy w zakresie konserwacji zbio-

rów, ich prezentacji podczas wystaw, prowadzenia działalności

naukowej oraz wzajemnej promocji.

od tego czasu zrealizowano pięć projektów konserwatorsko-

-wystawienniczych. w roku 2009 w muzeum zaprezentowano

wystawę zatytułowaną „zbiory artystyczne Biblioteki polskiej

w paryżu. Bolesław Biegas” poświęconą jednemu z najciekaw-

szych, a nieco zapomnianych artystów polskich działających

na początku XX wieku, a w roku 2010 – wystawę pod tytułem

„artyści polscy w paryżu”. trzeci projekt – konserwacja zespo-

łu prac graficznych ze zbiorów Biblioteki – także zakończył się

wystawą zorganizowaną w 2011 roku. przy „sądzie ostatecz-

nym” hansa memlinga zaprezentowano wówczas ukazującą

ten sam temat wielkoformatową odbitkę graficzną pietera

de jode i (1570–1634). obiekty zakonserwowane w ramach

czwartego projektu w roku 2012 były prezentowane na wy-

stawie „konterfekty królewskie ze zbiorów Biblioteki polskiej

w paryżu” w muzeum hymnu narodowego w Będominie,

oddziale muzem narodowego w gdańsku.

w tym roku swój finał znalazł piąty wspólny projekt. wystawa

„za mundurem panny sznurem. umundurowanie żołnierza pol-

skiego księstwa warszawskiego” prezentowana jest w muzeum

hymnu narodowego w Będominie w dniach 18 maja – 31 sierp-

nia 2013 roku.

głównym elementem wystawy jest pochodzący ze zbio-

rów Biblioteki polskiej cykl 30 akwarel autorstwa sylwestra

towarzystwohistoryczno--literackie

biblioteka Polska w Paryżu

anna gosławska-fortuna


zielińskiego pod tytułem „ubiór wojska polskiego”, prezentu-

jący wprowadzone w 1810 roku wzory uniformów armii księ-

stwa warszawskiego. według tradycji akwarele te powstały na

zamówienie króla saskiego i księcia warszawskiego – frydery-

ka augusta i są jednym z cenniejszych źródeł ikonograficznych

epoki księstwa warszawskiego.

te cenne prace pochodzą z kolekcji przekazanej do zbiorów Bi-

blioteki polskiej przez kamila gronkowskiego, historyka sztuki,

wieloletniego kustosza muzeum petit palais w paryżu, członka

towarzystwa historyczno-literackiego i jego prezesa w latach

1946–1949. jego dar, na który składa się niezwykle interesują-

cy zbiór rysunków, akwarel i malarstwa, a także rzemiosła ar-

tystycznego, należy do najcenniejszych, jakie w XX wieku pozy-

skało towarzystwo, a za jego pośrednictwem Biblioteka polska.

oprócz paryskich akwarel wystawa prezentuje także obrazy,

ryciny, mundury, broń białą i palną, archiwalne dokumenty

i mapy pochodzące ze zbiorów własnych muzeum hymnu na-

rodowego w Będominie, a także użyczone przez muzeum naro-

dowe w krakowie, muzeum historyczne miasta krakowa, mu-

zeum narodowe w kielcach oraz muzeum okręgowe w toruniu.

w planach muzeum i Biblioteki na rok 2014 rok jest zakończe-

nie konserwacji dalszych obiektów ze zbiorów gronkowskiego.

zakres planowanych prac konserwatorskich obejmuje 64 ob-

razy na podłożu papierowym wykonane różnymi technikami.

są to akwarele, gwasze, pastele oraz prace wykonane tuszem,

węglem, sepią, ołówkiem, a także jedna odbitka graficzna.

po konserwacji, która zostanie przeprowadzona w muzeum na-

rodowym w gdańsku, planowany jest pokaz wszystkich prac

w gdańsku, a następnie w paryżu.

dzięki przeprowadzeniu pełnej konserwacji 64 obiektów z to-

warzystwa historyczno-literackiego / Biblioteki polskiej w pa-

ryżu będzie możliwe zachowanie tych cennych zabytków dla

przyszłych pokoleń. kolekcja kamila gronkowskiego będzie żyła

dzięki wypożyczaniu jej do innych muzeów i instytucji kultury,

nie tylko polskich, ale również zagranicznych.

ten wartościowy projekt jest finansowany ze środków minister-

stwa kultury i dziedzictwa narodowego w ramach programu

„ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju”.

i / 4

« bolesław biegas, „gesty profetyczne”, 1935 »

« alfred świeykowski, „droga do wioski” »

35

lista obiektów wytyPowanych do konserwacji:

1. sweBachdesfontaines, jean françois joseph (1769–1823), Scena z jeźdźcami, piórko, tusz, wym. 28,5 × 37,5 cm, rama polituro-wana, nr inw. g.99

2. granet françois marius (1775–1849), Scena w klasztorze, akwa-rela, wym. 20 × 15 cm, rama rzeźbiona politurowana, nr inw. g.83

3. szkoła francuska 19. wieku, Pejzaż rzeczny, akwarela, wym. 16 × 34 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.63

4. watelet louis etienne (1780–1866), Nad brzegiem rzeki (1825), akwarela, wym. 17,5 × 14 cm, rama politurowana, nr inw. g.65

5. granet françois marius (1775–1849), Ruiny romańskie, akwarela, wym. 10 × 14, 5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.84

6. szkoła włoska 17. wieku, fryz dekoracyjny z puttami i psem, sepia, wym. 14,5 × 26,5 cm, rama rzeźbiona, złocona, nr inw. g.46

7. autor nieznany, Portret delfina, syna ludwika XVi, miniatura czar-ną kredką, wym. Ø 11,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g. cat.z.153

8. le mercier charles nicolas (1797–1859), Pejzaż z drzewem nad brzegiem jeziora (1822), akwarela, sepia, wym. 13 × 10 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. ii.259

9. dauzats adrien (1804–1868), Plac de Terreaux w Lyonie (1841), akwarela, gwasz, wym.16 × 23 cm, rama politurowana, nr inw. g.42

10. huet paul (1803–1869), Pasaż des BeauxMonts w Compiègne, akwarela, wym. 14,5 × 22 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.87

11. lasne wg teniersa, Portret młodego mężczyzny, sepia, owal, wym. 16 × 10 cm, rama rzeźbiona, złocona, nr inw. rys lasne 1

12. szkoła francuska 18. wieku, Studium aktu męskiego (Bouchar-don), sangwina, wym. 22,5 × 15,5 cm, rama złocona, nr inw. g.52. wniosek nr: 27282/12/a1 złożony dnia: 20130305, strona 6 / 30

13. watelet louis etienne (1780–1866), Nad brzegiem rzeki, akwa-rela, wym. 12,8 × 18,5 cm, rama politurowana, nr inw. g.64

14. Benard jean Baptiste (17..–1789), Ruiny we Włoszech (1774), akwarela, wym. 19 × 15 cm, rama złocona, nr inw. g.30

15. Benard jean Baptiste (17..–1789), Widok partii Kapitolu w Rzy-mie, akwarela (owal), wym. 19 × 15 cm, rama złocona, nr inw. g.29

16. szkoła francuska początku 19. wieku, Widok na zamek, na pierw-szym planie drzewa, piórko, tusz, wym. 15 × 21,5 cm, rama złocona i politurowana, nr inw. g.58

17. autor nieznany, Drobne szkice postaci: kobiety, wojskowi, motyw pejzażu w c z t e r e c h poziomach, ołówek, wym. 27 × 22, rama zło-cona nr inw. g.56

18. léon cogniet (1794–1880), Le drapeau défendu 1814, ołówek na papierze, wym. 21 × 15, 8 cm, rama złocona, nr inw. rys. cogniet 1 (cogniet Xd 1976/1)

19. granet françois marius (1775–1849), Portyk romański, akware-la, wym. 12 × 16,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.82

20. Victor adam (1801–1866), Legionista polski (Lancier polonais) (1840), ołówek, wym. 16 × 23 cm, rama politurowana, nr inw. i.156

21. Boissieu jeanjacques (1736–1810), Portret kobiety w czepcu z profilu, ołówek, wym. 12 × 11,5 cm, rama politurowana, nr inw. g.31

22. szkoła włoska 17. wieku, Studium głowy mężczyzny, sangwina, wym. 14 × 12 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. n° g.78

23. sweBach desfontaines jean françois, kellermann i członkowie komitetu comité du salut public p o podbiciu lyonu 9 Vendémiaire 1793 (1797), akwarela, gwasz, wym. 16,5 × 30,5 cm, rama polituro-wana, nr inw. g.68

24. autor nieznany, Studia koni oraz konia i jeźdźca (obraz dwustron-ny), ołówek, akwarela, wym. 20 × 24 cm, rama złocona i polituro-wana, nr inw. rys an 41

25. Boucher françois (1703–1770), Młoda matka z dziećmi, ołówek, wym. 21 × 14 cm; rama złocona rzeźbiona, nr inw. g.34

26. Boucher françois (1703–1770), Młoda kobieta z dzieckiem, ołówek, wym. 21 × 14 cm, rama złocona rzeźbiona, nr inw. g.33

27. de la rue cadet ? (1718–17..), Portret malarza Carla Van Loo, akwarela, wym. 23,5 × 20 cm, rama złocona rzeźbiona, nr inw. g.71

28. wille pierre alexandre (1748–1821), Aktor, sangwina, wym. 33 × 25,5 cm, rama złocona rzeźbiona, nr inw. g.107

29. zucchari federigo (1542–1609), portret młodzieńca, z dekora-cji sufitu kaplicy sykstyńskiej, ołówek, wym. 41,5 × 26,5 cm, rama złocona rzeźbiona, nr inw. n° g.79

30. autor nieznany, Portret Marii Leszczyńskiej, sangwina, wym. 34 x 20 cm, rama złocona, nr inw. rys an 42

31. autor nieznany, Portret generałowej Zamoyskiej, ołówek, wym. Ø 5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys an 43

32. autor nieznany, Sprzedawca koszy, piórko, tusz, wym. 18 × 15 cm, rama politurowana, nr inw. rys an 44


33. isaBey j.B., Portret mężczyzny w lewym profilu, ołówek, wym. 20 × 12 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys isabey j.B.

34. cock jean claudius (1668–1735), Młody Herkules zwycięzca nad smokiem (1701), piórko, wym. 23 × 15 cm, rama złocona, nr inw. n° g.40

35. lalaisse françois hyppolyte (1812–1884), Trzy konie, akwarela, wym. 20 × 12,5 cm, rama złocona, nr inw. g.28

36. autor nieznany, Stanisław August, ołówek, wym. 13 × 11 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys an 45

37. wojniakowski casimir (1771–1812), Portret stojącego chłopca, ołówek, wym. 27 × 12,8 cm, rama politurowana, nr inw. rys wojnia-kowski (g.108/22)

38. schelfhout andreas (1787–1870), Pejzaż holenderski w zimie (1829), akwarela, wym. 8,5 × 12 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys schelfhout (ii.260)

39. szkoła francuska 18. wieku (menier philippe), Scena w parku, tusz, wym. 11 × 13 cm ; rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.50

40. saint auBin augustin de, Portret pana Rousseau de Thillonne, ołówek, owal, wym. 17,5 × 15 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.97

41. wg teniersa, akwarela, gwasz, wym. 14 × 18 cm, rama polituro-wana, nr inw. rys an 46

42. autor nieznany, Pejzaż z okaleczonymi drzewami, piórko, wym. 21 × 18 cm, rama politurowana, nr inw. rys an 47

43. autor nieznany, Martwa matka, piórko, tusz, wym. 15 × 22 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys an 48

44. Blanc joseph, Projekt dekoracji plafonu w Musée Camondo, gwasz, wym. Ø 39 cm, rama, nr inw. rys Blanc 15

45. Boulanger louis (1809–1867), Portret Wiktora Hugo, 1837, kredki, wym. 29 × 19 cm ; rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.37

46. szkoła francuska ok. 1830, Procesja przed katedrą w Hiszpanii, akwarela, wym. 22 × 30,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.66

47. guys constantin (1805–1892), Dwie pięknisie na spacerze, tusz, wym. 22,5 × 16,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.86

48. nolau françois joseph (1804–1889), Widok na Pont Neuf i Luwr (ok. 1840), akwarela, wym. 19 × 26,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.91

49. Bella stefano della (1610–1664), Postać jeźdźca widziana od tyłu, akwaforta; tondo, wym. Ø 15 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. ga 3518

50. Bella stefano della (1610–1664), Husarz, akwaforta, tondo, wym. Ø 15 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. ga 3519

51. delacroiX eugène (1798–1863), Trzy studia koni i jeźdźca, piór-ko, wym. 23,5 × 38 cm ; rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys dela-croix 1 (g.43)

52. szkoła francuska 19. wieku, atelier Delacroix, Wypoczywająca lwi-ca, piórko, gwasz, wym. 32 × 53 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.70

53. autor nieznany, Mężczyzna w ozdobnym kasku, sangwina, owal, wym. 38 × 31 cm, rama złocona, nr inw. rys an 49

54. szkoła włoska 17. wieku, Pejzaż z lasem i zabudowaniami ożywio-ny postaciami, sepia, wym. 13,5 × 24,5 cm, rama rzeźbiona złoco-na, nr inw. g.76

55. gaVarni paul (1804–1866), Portret malarza Turnera (1850), akwarela, wym. 31 × 22 cm ; rama politurowana, nr inw. g.81

56. szkoła francuska połowy 18. wieku, Portret panny Marie Elisabeth de Mérineau de Latour (ok. 1741), pastel, wym. 30 × 22 cm, rama rzeźbiona politurowana, nr inw. g.74

57. turner william (1775–1851), Scena morska, akwarela, wym. 24 × 32 cm, rama złocona, nr inw. ryswniosek nr: 27282/12/a1 złożony dnia: 20130305, strona 8 / 30osoba zatwierdzająca program prac remontowo-konserwatorskichturner 1

58. millius, Cyrk w wiosce, akwaforta, wym. 34 × 25 cm, rama poli-turowana, nr inw. ga 3520

59. Vernet carle (1758–1836), Przedstawienie z marionetkami w wiosce, akwarela, wym. 23,5 × 34 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.104

60. sweBachdesfontaines jean françois joseph (1769–1823), Przejście wojska, piórko, tusz, wym. 28,5 × 37,5 cm, rama złocona, nr inw. g.99

61. netscher gaspar (1639–1684), Pejzaż ze scena biblijną, akwarela, gwasz, wym. 35,5 × 24,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.75

62. autor nieznany, Portret młodej kobiety, pastel, wym. 61 × 50 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. rys an 50

63. szkoła włoska 18. wieku (florencja), Dziewczyna z wachlarzem (Contadina), piórko, wym. 22,5 × 16,5 cm, rama rzeźbiona złocona, nr inw. g.80

64. conty charles, Lisieux nad Jouques, 1915, tusz, wym. 60 × 45 cm, wym. 65 × 51 cm, rama politurowana, nr inw. rys conty

65. 64 ramy przynależne do obiektów

i / 4

37

« sylwester zieliński, „komisarze wojenni: dywizjonalny, naczelny i adiunkt” »


« m

aks

birs

ztej

n, „

doja

rka

z ch

ołm

ogor

”, 19

53 /

kol

ekcj

a pi

otra

now

icki

ego

»

39

wystawa „za żelazną kurtyną. sztuka oficjalna i nie-zależna w związku radzieckim i polsce, 1945–1989”, przygotowana przez fundację polskiej sztuki nowo-

czesnej we współpracy z muzeum narodowym w gdańsku oraz instytutem adama mickiewicza, została pokazana w dniach 12 kwietnia – 17 czerwca 2012 roku w pałacu opatów w oliwie, oddziale sztuki nowoczesnej muzeum narodowego w gdań-sku. ekspozycję pokazano następnie we wszechrosyjskim mu-zeum sztuki użytkowej i ludowej w moskwie w dniach 21 sierp-nia – 8 października 2012 roku, w ramach Vi festiwalu prywat-nych kolekcji sztuki współczesnej, organizowanego przez pań-stwowe centrum sztuki nowoczesnej w moskwie.

wszystkie dzieła prezentowane na wystawie pochodziły z ko-lekcji piotra nowickiego, a jej kuratorami byli sarmen Begla-rian, piotr nowicki oraz sylwia szymaniak.

na wystawie zostały zaprezentowane najważniejsze zjawi-ska artystyczne z dwóch krajów byłego bloku komunistyczne-go, które ukazują współistnienie sztuki oficjalnej i niezależnej. ekspozycja sztuki dwóch sąsiadujących ze sobą krajów, prezen-tując wybrane zagadnienia zilustrowane pracami z polski i ro-sji, podkreśliła dominację sfery ideologicznej w sztuce rosyj-skiej w czasach związku radzieckiego.

punktem wyjścia do prześledzenia przedstawianych na wysta-wie problemów sztuki oficjalnej był dział Triumf ideologii, po-kazujący dzieła powstające w oficjalnym obiegu w związku ra-dzieckim i ideologicznie zaangażowane po stronie komunizmu. równocześnie jednak zaprezentowano twórczość rosyjskich ar-tystów niezależnych, starających się w owym czasie, wbrew oficjalnym zakazom i nakazom, uczestniczyć w nurtach nowo-czesnej sztuki europejskiej. równolegle zaprezentowano naj-ważniejsze polskie zjawiska artystyczne powstające obok bądź

w opozycji do nurtu oficjalnego, takie jak druga grupa krakow-ska, wystawa w warszawskim arsenale w 1955 roku czy cykl wystaw w kościele przy ul. żytniej w warszawie w okresie stanu wojennego, a także twórczość niezależnych twórców polskich współpracujących z najważniejszymi galeriami okresu prl (ga-leria krzywe koło, galeria foksal).

wystawa została podzielona na działy tematyczne, w ramach których pokazano wybrane dzieła wybitnych twórców z byłe-go związku radzieckiego i z polski: Triumf ideologii (michaił anikuszyn, maks Birsztein, eduard gorochowski, ilja kabakow, dmitrij wrubel, jekaterina ziernowa oraz stanisław dawski, janina kraupe-świderska, jerzy nowosielski, jerzy panek, leszek rózga), Prekursorzy awagardy (katarzyna kobro, władysław strzemiński), Druga awangarda (tadeusz kan-tor, erna rosenstein), 15% abstrakcji (tadeusz dominik, ste-fan gierowski, alfred lenica, jan tarasin, jacek sempoliński), Abstrakcje (lidia mastierkowa, władimir jakowlew, nikołaj wiecztomow), Figuracje (ernst nieizwestny, eduard steinberg,

w gdańsku i moskwie

za żelazną kurtyną

Piotr nowicki


Boris żutowski oraz kiejstut Bereźnicki, jan dobkowski, Barba-ra falender, henryk musiałowicz), Znak i znaczenie (francisco infante-arana, dmitrij krasnopiewcew, władimir niemuchin, anatolij żygałow oraz henryk Berlewi, stanisław fijałkowski, krzysztof skórczewski, antoni starczewski, henryk stażewski, ryszard winiarski), Sztuka sprzeciwu (marian czapla, wła-dysław hasior, krzysztof wachowiak, jerzy ryszard zieliński), Transformacja (Boris Bicz, anatolij Brusiłowski, erik Bułatow, aleksander dzikija, ilja kabakow, dmitrij wrubel).

gdańska i moskiewska ekspozycja miały różny charakter ze względu na specyfikę miejsc, w których odbywała sie wystawa. w gdańsku, kolebce „solidarności” i zmian ustrojowych, któ-re zaważyły na obecnym kształcie politycznym europy środko-wo-wschodniej, wystawa przypomniała i podkreśliła znaczenie sztuki niezależnej w polsce i związku radzieckim. w moskwie wystawa odbyła się w monumentalnych socrealistycznych wnętrzach byłego prezydium rady najwyższej i rady ministrów rosyjskiej federacyjnej socjalistycznej republiki radzieckiej, co uwydatniło dominację dzieł zaangażowanych ideologicznie nad kameralnymi i osobistymi pracami twórców chcących, po-mimo wszelkich przeciwności, zachować niezależność.

wystawie towarzyszył katalog opatrzony wstępami byłego pre-zydenta rzeczypospolitej polski, pana lecha wałęsy oraz byłego prezydenta związku radzieckiego, pana michaiła gorbaczowa, a także tekst krytyczny prof. marii poprzęckiej.

fundacja polskiej sztuki nowoczesnej wydała również ze-szyt naukowy towarzyszący projektowi „za żelazną kurtyną. sztuka oficjalna i niezależna w związku radzieckim i polsce, 1945–1989”, z wyborem tekstów Borisa groysa, iwony luby, witalija patsjukowa, piotra piotrowskiego, krzysztofa pomiana i stéphane’a courtois, anny romanowej, lecha stangreta oraz janusza zagrodzkiego.

ilustracja na poprzedniej stronie:« jerzy ryszard zieliński, „uśmiech, czyli "trzydzieści" –łac. "cha cha cha" – ros.”, 1974 »

i / 5

« erik bułatow, „pokój”, 1989 »

41

« fragment ekspozycji w

pałacu opatów w

oliwie, 2012 »


« fr

idri

k or

n hj

alte

sted

, sko

rzew

o »

43

ocalićnarodowąsPuściznę

projekt ocalić narodową spuściznę Ostańce Próśb zjed-noczył dwie strony, dwa kręgi kulturowe. cechuje je i różni zarazem odmienna obyczajowość, mają jednak

jeden wspólny mianownik – ludową architekturę sakralną. w obszarze zainteresowania są zatem norweskie kościoły stavkirke, islandzkie kościółki farmerskie, wreszcie polskie kapliczki. wszystkie, niezależnie od kraju, były budowane na krańcach wsi, na granicy z polami i lasami, gdzie kończył się te-ren zamieszkany, a więc znany ludziom, a zaczynało królestwo sił przyrody, czyli sfera pozaziemska. i tu, i tam tworzono je z tą samą intencją – jako dziękczynienie za łaski, próba oddalenia klęsk żywiołowych, na pamiątkę uroczystości rodzinnych.

projekt ukazuje to, jak dziś funkcjonują „ostańce próśb”. poprzez kontrast obyczajowości wciąż czynnych religijnie kaszubskich kapliczek, animujących życie lokalnych społeczności, z norwe-skimi i islandzkimi kościółkami funkcjonującymi już tylko jako obiekty muzealne pokazujemy, jak odmiennie traktowane są w europie te same wartości i jak kształtują obyczajowość spo-łeczności i kulturę całej europy.

nasze działania rozpoczęliśmy w polsce na kaszubach. starali-śmy się odnaleźć tam możliwie wszystkie przydrożne kapliczki (922 obiekty), by wykonać dokumentację techniczną, poznać ich genezę, odszukać twórców i zaobserwować, jaką rolę od-grywają one w życiu społeczności wiejskich. w ten sposób zba-daliśmy ich animacyjny charakter oraz potencjał w kreowaniu historii kaszubskich wiosek. każdy nasz krok udokumentowa-liśmy fotograficznie lub filmowo; każdą rozmowę, anegdotę zapisaliśmy (fotografia dokumentacyjna, obraz, dźwięk oraz położenie geograficzne, opis stylu architektonicznego; rys hi-storyczny i etnograficzny).

nasi partnerzy dysponują bogatą muzealną dokumentacją obiektów. w ramach współpracy chcieliśmy pozyskać informa-

ostańce Próśb

waldemar elwart

cje i czerpać nauki z wymiany dobrych praktyk (np. dotyczą-cych prowadzenia polityki promocji dziedzictwa kulturowego). w czasie dwóch wizyt studyjnych w islandii i norwegii odby-tych w okresie sierpień – październik 2010 roku (10 dni – islan-dia, 20 dni – norwegia) zespół, na który składał się manager, etnograf, koordynator i fotograf, wykonał również dokumenta-cję techniczną siedmiu kościółków farmerskich i 29 stavkirke (fotografia dokumentacyjna, badania etnograficzne) oraz arty-styczne fotografie architektury.

drugi poziom działań zakłada promocję ludowych obiektów sakralnych jako dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą. obserwujemy niski udział projektów skupionych wokół tematu dziedzictwa kulturowego, którego kolebką są tereny wiejskie, a twórcami ludowi artyści. dlatego w naszym projekcie opo-wiadamy o architekturze sakralnej, posługując się fotografią artystyczną, filmem oraz muzyką, by stworzyć podstawę do dialogu między pokoleniami, społecznościami i narodami. ukazanie tego, co stare, w nowy sposób to propozycja sku-tecznego dyskursu między tradycją a nowoczesnością, historią a współczesnością.

nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańskui / 6

iNTeraKTy wNa Mapa iSlaNdii, NOrweGii i pOlSKi z dokładnym określeniem współrzędnych geograficznych wszystkich obiektów, fotografiami i opisem. mapa została przekazana wszystkim partnerom. jest cennym narzędziem w turystyce kulturalnej, łatwo dostępnym za pośrednictwem stron internetowych. co ważne, mapa będzie aktualizowana o nowo powstające obiekty, informacje.

FOTOGraFia – pięciu międzynarodowych artystów wykona-ło portrety fotograficzne około 250 wybranych obiektów; różną metodą (najnowsza fotografia cyfrowa, cyjanotypia, wielko-formatowa fotografia czarnobiała), w różnych aranżacjach (na przestrzeni roku i dnia, panoramiczne, detale, rejestrujące obyczaje i ludzi). artyści odwiedzając kraje partnerskie, przed-stawili zastaną rzeczywistość, ujmując temat przez pryzmat własnej świadomości kulturowej.

FilM – kilka krótkometrażowych obrazów ukazujących pol-ską architekturę ludową, jej aktywność podczas obrzędów, oddziaływanie na codzienne życie mieszkańców, usytuowanie w przestrzeni, integralność z krajobrazem polskiej wsi. ta cie-kawa propozycja pomaga uświadomić naszym partnerom, iż polskie kapliczki to nadal „ostańce próśb”, a polakom – zapew-ne nieuświadomioną skalę i jakość zjawiska.

Muz yKa – skomponowany godzinny materiał muzyczny, utrzymany w konwencji sakralno-ludowej z elementami na-rodowych melodii ludowych, dźwięków i odgłosów pojawiają-cych się w przestrzeni i otoczeniu obiektów.

powyższe elementy pozwoliły stworzyć autorską wySTawĘ – innowacyjną i multimedialną, wykorzystującą z jednej strony nowe formy i rozwiązania (np. eksponowanie obiektów w skali 1:1), a z drugiej – ukazującą piękno szczegółów i detali. jest to ekspozycja mobilna, z możliwością dostosowania do różnych przestrzeni. i tak na przykład w 2011 roku wystawa została zaprezentowana w XVi-wiecznych podziemiach galerii stilo / oslo podczas festiwalu kulturalnego, na kaszubach

w gminnym domu kultury we wsi kolbudy, w XiV-wiecznym kościele św. jana w gdańsku, w domu kultury w sławoszynie. w 2012 roku udało nam się pokazać kilka odsłon wystawy: w muzeum piśmiennictwa i muzyki kaszubsko-pomorskiej w wejherowie, w zabytkowym wnętrzu drewnianego kościoła w sierakowicach oraz w Blekinge museum w karlskronie w szwecji.

ostatnim trwałym elementem wieńczącym projekt jest bogato ilustrowana publikacja książkowa – promocyjny album wydany w 1200 egzemplarzach, w czterech wersjach językowych, opa-trzony komentarzem ekspertów. został on bezpłatnie przeka-zany między innymi bibliotekom publicznym w trzech krajach, partnerom, gościom wystawy.całość dopełniła dynamiczna strona internetowa (w czterech wersjach językowych) opowiadająca i promująca projekt oraz profile na portalach społecznościowych.

projekt uzyskał patronat honorowy ministra edukacji, nauki i kultury islandii, ambasadora polski w norwegii, marszałka województwa pomorskiego.jest realizowany w szerokim partnerstwie międzynarodowym i sektorowym; z udziałem wolontariuszy.

parTNerz ynorwegian directorate for cultural heritageuniversity of oslo museum of cultural historynational museum of icelandklub polski w norwegiiinstytut kaszubskigmina kolbudystowarzyszenie artystyczne kultywator 3miejski

FOTOGraFOwie

Marcin Kalińskispecjalizuje się w fotografii dokumentalnej i portretowej. ukończył studia filozoficzne na uniwersytecie gdańskim i studium fotografii artystycznej przy gdańskiej galerii fotografii.od 2007 jest stałym współpracownikiem „dziennika”.od 2002 realizuje autorski projekt Homo Dei, w ramach którego dokumentuje przejawy życia religijnego w polsce i na świecie (m.in. irlandia, wielka Brytania, usa, iran, japonia).

Marcin czaplińskiukończył akademię sztuk pięknych w gdańsku, wydział grafiki, kierunek realizacja obrazu filmowego, telewizyjnego i fotografia w zakresie fotografii. 2009 – sopocka szkoła fotografii2005 – uzyskał certyfikat wfhpublikuje w czasopismach ogólnopolskich i prasie regionalnej.

Pokazujemy, jak od-miennie traktowane są

w euroPie te same warto-ści i jak kształtują oby-czajowość sPołeczności i kulturę całej euroPy.

45

Tomasz zerekfotograf. absolwent wydziału komunikacji multimedialnej asp w poznaniu; ukończył studium fotografii artystycznej w gdańsku.jest autorem prac Kolekcja marzeń, Spotkanie, Zaspa Zerka, wystawianych m.in. w gdańskiej galerii fotografii, państwowej galerii sztuki w sopocie, galerii fotohof w salzburgu. laureat nagrody miasta gdańska (2002), stypendysta prezydenta miasta gdańska (2003), mobile academy warsaw (2006) oraz marszałka województwa pomorskiego (2007). jest kuratorem galerii żak w gdańsku.

wlodek witek1986 – Btech dyplom konserwacji papieru na camberwell school of art and crafts, london.w londynie zapoznał się z techniką zone system pod okiem michaela Beddingtona. swoje fotografie z lat 80. i 90. pokazał na licznych wystawach .zadebiutował w 1982 wystawą indywidualną w oslo, w galerii fotogaleriet.

Fridrik Orn hjaltestedislandzki fotograf specjalizujący się w fotografii architektury. zajmuje się przede wszystkim fotografią cyfrową, która pozwala mu na wykończenie ujęć w plenerze, bez potrzeby ponownej końcowej obróbki. ostatnio głównym obiektem jego fotograficznego zainteresowania były islandzkie latarnie morskie. ma na swoim koncie liczne wystawy w usa oraz na terenie europy zachodniej.

« fridrik orn hjaltested, staniszewo »

« wystawa w oddziale etnografii mng, 2012 »

zaPowiedzi wystaw i wydarzeń

nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańskui i / 1 nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańsku

« m

acie

j hn

atiu

k »

49

5.07. – 15.09.2013

akt w Polskiejfotografii

O d d z i a ł S z T u K i N O w O c z e S N e jpałac opatów w oliwiecystersów 1880-330 gdańsk

+48 58 552 12 [email protected]

wystawa „akt w polskiej fotografii” to prezentacja 160 prac 80 polskich artystów fotografików, któ-re zgromadził jerzy piątek – artysta fotografik,

jeden z twórców kieleckiej szkoły krajobrazu. to impo-nująca kolekcja fotografii aktu najsłynniejszych polskich fotografików. są wśród nich ci, którzy „wyspecjalizowali” się w akcie, jak: robert andre, jerzy Bednarski, maciej hnatiuk, witold jacyków, krzysztof kamiński, michał sowiński, jerzy kośnik, władysław kowaliński, justyna Łada, maciej mańkowski, lech morawski, wacław nowak, władysław pawelec, sergiusz sachno, zygmunt szporek, maria śliwa, wacław wantuch czy katarzyna widmańska i jola zuchniewicz. są także ci, dla których akt był „nie-oczywistą przygodą fotograficzną”, jak m.in. zdzisław Beksiński, jan Berdak, zdzisław dados, witold deder-ko, jerzy dorys, eugeniusz haneman, edward hartwig,

s c e n a r i u s z w y s t a w y : jerzy piątek

k u r a t o r z y w y s t a w y : jerzy piątekmałgorzata paszylka-glazamałgorzata ruszkowska-macur

a r a n ż a c j a : jerzy piątek

zbigniew Łagocki, paweł pierściński czy tadeusz rol-ke. prace pochodzą z ostatnich 60-ciu lat i są dowodem nie tylko postrzegania roli ludzkiego ciała jako medium i tworzywa artystycznego, ale także odzwierciedlają gusta i zmiany kulturowego widzenia nagości. to fotografie od-ważne, o najwyższym poziomie artystycznym, wysma-kowane wyrafinowaną zmysłowością. dowodzą, że ciele-sność jest nieustannym źródłem inspiracji, a nagie ciało – jednym z najpiękniejszych dzieł sztuki.


Prezentowani artyści

robert andrejerzy Bednarskizdzisław Beksińskijan Berdakzdzisław Błażejczykmarek Borowieckijan Bortkiewiczandrzej Borysmarek czudowskizdzisław dadosandrzej dąbrowskiwitold dederkomichał diamentjan Benedykt dorysstasys eidrigeviciusstanisław ekierBolesław gardulskimarek gardulskiwojciech gepnerwojciech guzikowski

włodzimierz habeleugeniusz hanemanedward hartwigkrzysztof hejkemaciej hnatiukroman hryciówwitold jacykówwaldemar jamawiktor jędrzejczakroman joachimowskikrzysztof kamińskiryszard karczmarskimichał kokotpiotr komorowskiBogdan konopkajerzy kośnikwładysław kowalińskitadeusz kowalskiandrzej krynickijacek kulm

stanisław kusiakjustyna Ładazbigniew Łagockimaciej mańkowskiwanda michalakwitold michalikkrzysztof miękuslech morawskimaksymilian myszkowskijanusz nowackiwacław nowakandrzej olichwierwładysław pawelecjerzy piątekpaweł pierścińskiandrzej pilichowski-ragnojanusz piszczatowskiwojciech plewińskijan raczyńskitadeusz rolke

andrzej rutynazofia rydetsergiusz sachnomichał sowińskipiotr stasikzbigniew stokłosaBrunon szczapińskizygmunt szporekmaria śliwaandrzej ślusarczykwacław wantuchjerzy wardakkatarzyna widmańskawiktor wołkowsławomir zielińskiwiesław zielińskijola zuchniewiczandrzej zygmuntowiczzenon żyburtowicz

i i / 1

« wacław wantuch »

51« wacław nowak »

53

8.06. – 15.09.2013

letni jarmark etnograficzny

Program tematycznych sPotkań na jarmarku:

8 czerwca – inauguracja jarmarku Oliwskiegootwarcie kiermaszu sztuki ludowej i rękodzieła pomorzaekspozycja poplenerowej rzeźby (figuralne ule kłodowe) w ogrodzietańce-hulańce na trawie w wykonaniu kapeli jazgodki – ok. godz. 12.00*

6 lipca – „Nie święci garnki lepią”*pokaz i warsztaty garncarskie na jarmarku. możliwość wykona-nia własnego naczynia glinianego pod okiem mistrza garncar-skiego jarosława arkuszyńskiego

20 / 21 lipca – parKOwaNiedziałania na terenie ogrodu przygotowane przez stowarzysze-nie a kuku sztuka w ramach cyklicznej imprezy „parkowanie”. kiermasz nieczynny

25 sierpnia – dzień Kociewskipokazy, prezentacje, sprzedaż wyrobów regionalnych promocja regionu kociewia

1 września – „plony lata”prezentacja wyrobów kół gospodyń wiejskich z terenu pomorza gdańskiego

15 września – dzień Kaszubskipokaz kręcenia tabaki, kiermasz sztuki ludowej i rękodzieła ka-szub

jarmarkowi towarzyszą:

• wystawa poplenerowej rzeźby kapliczek i uli kłodowych w ogrodzie przed muzeum etnograficznym• wystawa „magiczny świat Bogdana lesińskiego” w muzeum etnograficznym w oliwie

* działania dofinansowane przez urząd miasta gdańska w ramach projektu „Bliżej tradycji”

jarmark zorganizowany przez oddział etnografii muzeum narodowego gdańsku stanowi formę upowszechnienia sztuki ludowej, rękodzieła i folkloru pomorza gdańskiego. umożliwia promocję regionalnym twórcom. daje możliwość zaprezentowania własne-go rękodzieła. jest płaszczyzną spotkań i wymiany doświadczeń dla twórców regionalnych. w czasie jarmarku oprócz kiermaszu

odbywają się tematyczne spotkania, które szerzej i interaktywnie pokazują zagadnienia związane ze sztuką, kulturą ludową i ręko-dziełem regionu.

O d d z i a ł e T N O G r a F i ispichlerz opackicystersów 1980-330 gdańsk



« bo

gdan

les

ińsk

i, „c

hrze

st”,

1970

»

55

12.06. – 10.11.2013

magiczny światbogdana lesińskiego

Bogdan lesiński (1935–2005), malarz, którego twórczość mieści się w nurcie sztuki nieprofesjonalnej, jest autorem ponad pięciu tysięcy obrazów (nie licząc akwareli i rysun-

ków). całe jego życie związane było z tczewem. ukończył tech-nikum mechaniczne, jednak jego prawdziwą pasją było malar-stwo. nie podjął kształcenia w tym kierunku, obawiając się, że szkoła ograniczy swobodę jego twórczości. unikał też ogląda-nia wystaw i wydawnictw na temat malarstwa, by nie ulec ze-wnętrznym wpływom. od 1960 roku pracował jako robotnik w pomorskiej fabryce gazomierzy (późniejszy predom-metrix) w tczewie, a gdy dostrzeżono jego talent, został przeniesiony na stanowisko plastyka odpowiedzialnego za propagandę wi-zualną zakładu. wykonywał dekoracje z okazji rocznic i świąt państwowych, plansze z okazji dnia kobiet czy socjalistyczne gazetki ścienne itp. dzięki niemu zakład pracy trzykrotnie zdo-bywał nagrody na wojewódzkich konkursach propagandy wi-zualnej.

równolegle uprawiał w domu własne, zupełnie inne malar-stwo. tu uciekał od szarej, nużącej rzeczywistości w świat czy-stych, wyrazistych barw, realnych i nierealnych, baśniowych wręcz postaci i krajobrazów, wątków mistycznych i religijnych, zawieszonych w nieokreślonym czasie i przestrzeni, w sztafa-żu stylizowanej roślinności. powstawały obrazy będące wyra-zem jego nieograniczonej wyobraźni, przetwarzającej codzien-ne wydarzenia, zjawiska z otaczającego świata na malarskie wizje z pogranicza snu i jawy. w swoim malarstwie stworzył indywidualny, rozpoznawalny styl. posługiwał się z powodze-niem różnymi technikami malarskimi i rysunkowymi: tempera, olej, akwarela, tusz, piórko, ołówek. od 1958 roku brał udział w licznych konkursach i wystawach amatorskiej twórczości plastycznej – regionalnych, a od 1973 roku także ogólnopol-skich. po raz pierwszy zaprezentował swoje obrazy w dworze artusa w gdańsku, otrzymując za nie pierwszą nagrodę. mimo że zdobywał kolejne nagrody, jego twórczość nie wzbudzała

wystawa monograficzna prac malarskich Bogdana lesińskiego ze zBiorów muzeum etnogra-ficznego w toruniu, centrum wystawienniczego „faBryka sztuk” w tczewie i zBiorów prywat-nych rodziny lesińskich.

O d d z i a ł e T N O G r a F i ispichlerz opackicystersów 1980-330 gdańsk


a u t o r k a w y s t a w y : Bożena olszewska

k u r a t o r k a w y s t a w y : Barbara maciejewska

a r a n ż a c j a : renata godlewska

w y s t a w i e t o w a r z y s z y k a t a l o g :Bożena olszewska, justyna słomska-nowak, Bogdan Lesiński. Malowana księga duszy, toruń 2009

nr 1 / e-biuletyn muzeum narodowego w gdańskui i / 3

wówczas większego zainteresowania polskich znawców sztu-ki nieprofesjonalnej. wartość malarstwa Bogdana lesińskie-go w latach 70. XX wieku dostrzegła desa, państwowa wów-czas instytucja, handlująca dziełami sztuki. firma ta skutecz-nie jeszcze przez lata 80. XX wieku promowała twórczość tczew-skiego artysty za granicą, wystawiając i sprzedając jego obra-zy we włoszech, szwajcarii, szwecji, niemczech (w tym kraju miał dwie wystawy indywidualne), jugosławii, austrii, finlan-dii, na węgrzech, w stanach zjednoczonych i australii. tymcza-sem w polsce lesiński pozostawał artystą znanym głównie lo-kalnie. jego prace były prezentowane na ponad trzydziestu wy-stawach regionalnych i ogólnopolskich, ale odbywających się niemal wyłącznie na pomorzu.

po części związane było to z postawą samego artysty. nazy-wany „tczewskim nikiforem”, porównywany do sztandarowych przedstawicieli sztuki naiwnej, jak francuz henri rousseau, amerykanka grandmy moses czy gruzin niko pirosmanaszwili (co zawsze go oburzało, uważał bowiem, że nikogo nie naśladu-je), pasjonował się jedynie samym aktem tworzenia, zupełnie nie dbając ani o stronę ekonomiczną swojego malowania, ani o jego promocję i swoją pozycję w artystycznym świecie. spo-rą część namalowanych przez siebie obrazów rozdał, często na cele charytatywne.

dopiero w 2009 roku dorobek artystyczny Bogdana lesińskie-go doczekał się wszechstronnego podsumowania i zaprezen-towania na zorganizowanej w muzeum etnograficznym w to-runiu wystawie „Bogdan lesiński. malowana księga duszy”

i w towarzyszącym jej katalogu. obecna ekspozycja „magiczny świat Bogdana lesińskiego” jest kolejnym krokiem zmierzają-cym do zapewnienia malarstwu artysty właściwej rangi w nur-cie sztuki nieprofesjonalnej i upowszechnienia wiedzy o nim i jego twórczości. jest to także pierwsza monograficzna wysta-wa dorobku tego interesującego artysty w gdańsku.

Bożena olszewska

« bogdan lesiński, „byk”, 1986 »

57

« bogdan lesiński, „spokój”, 1998 »


« sy

lwes

ter

ziel

ińsk

i, „s

zef

szw

adro

nu 2

puł

ku u

łanó

w”

»

59

19.05. – 31.08.2013

za munduremPanny sznurem

wystawa jest rezultatem piątego etapu współpracy po-między Biblioteką polską w paryżu a muzeum narodo-wym w gdańsku. idea projektu polega na poddawa-

niu konserwacji paryskich obiektów w polsce, a następnie pre-zentowaniu ich na wystawach czasowych. głównym elemen-tem wystawy jest cykl 30 akwarel sylwestra zielińskiego pt. „ubiór wojska polskiego”, prezentujący wprowadzone w 1810 roku wzory uniformów armii księstwa warszawskiego. według tradycji akwarele te powstały na zamówienie króla saskiego i księcia warszawskiego – fryderyka augusta i są jednym z cen-niejszych źródeł ikonograficznych epoki księstwa warszawskie-go. oprócz paryskich akwarel wystawa prezentuje także obra-zy, ryciny, mundury, broń białą i palną, archiwalne dokumenty i mapy pochodzące ze zbiorów własnych muzeum hymnu naro-dowego w Będominie, a także użyczone przez muzeum naro-dowe w krakowie, muzeum historyczne miasta krakowa, mu-zeum narodowe w kielcach oraz muzeum okręgowe w toruniu.

umundurowanie żoŁnierz a polskiego księst wa warsz awskiego

O d d z i a ł M u z e u M h y M N u N a r O d O w e G O w b Ę d O M i N i eBędomin 1683-422 nowy Barkoczyn

+48 58 687 71 83 [email protected]

początki Biblioteki polskiej w paryżu sięgają lat 30. XiX wieku i wiążą się z losami wielkiej emigracji. placówka ta została po-wołana do życia przez polskich emigrantów, którzy po upad-ku powstania listopadowego osiedlili się na stałe w paryżu. to nad sekwaną skupiało się wtedy polskie życie umysłowe i kulturalne, i w jakiejś mierze polityczne. Biblioteka polska zo-stała założona w 1838 roku. jej księgozbiór powstał z połącze-nia zbiorów towarzystwa literackiego i jego dwóch wydziałów: historycznego i statystycznego oraz kolekcji towarzystwa po-mocy naukowej.

k u r a t o r k a w y s t a w y : aniela wawrzyk


« sy

lwes

ter

ziel

ińsk

i, „p

odof

icer

fiz

ylie

rów

w u

bior

ze l

etni

m”

»

61

« sy

lwes

ter

ziel

ińsk

i, „s

aper

w u

bior

ze l

etni

m”

»

gdańskikalendarzszkolny

gdański kalendarz szkolny to nasza propozycja dla najmłodszych czytelników. ten kalendarz pomoże wam nauczyć się planowa-

nia codziennych zajęć, ponadto znajdziecie w nim terminy ferii zimowych i wakacji letnich oraz innych dni wolnych od nauki, a także wiele przydatnych informacji, dzięki któ-rym będziecie pamiętać o imieninach koleżanki lub kole-gi, święcie babci i dziadka czy dniu tajemniczej liczby pi.

jest w tym kalendarzu coś, co wyróżnia go spośród innych. przy datach dziennych znajdziecie krótkie zapiski z histo-rii gdańska, przypominające wydarzenia bardzo odległe i te całkiem współczesne. przeczytacie o wydarzeniach i wybitnych mieszkańcach gdańska, ale też o zwykłych lu-dziach, którzy mieli okazję oglądać w swoim mieście zorzę polarną, kibicują swojej drużynie piłkarskiej, mają miej-scowe święta i zwyczaje.e-Biuletyn jest kwartalnikiem, dlatego w każdym wyda-niu znajdziecie kalendarium na trzy najbliższe miesiące.

jeśli będziecie mieli propozycje informacji, które kalen-darz ten powinien zawierać, z przyjemnością uwzględni-my je w naszym kalendarzu.


1

poniedziałekhaliny, BogusŁawa

2

wtorekjagody, piotra

3

środajacka, miŁosŁawa

4

czwartekelżBiety, józefa

l i P i e c 2 0 1 3

1 lipca 1853 roku wprowadzono nową numerację głównomiejskich kamienic, która obowiązuje do dziś.1 lipca 1926 roku do Gdańska przyłączono Oliwę wraz z Jelitkowem.

2 lipca 1961 roku we Wrzeszczu otwarto kawiarnię Cristal. Budynek należał wówczas do najnowocześniejszych w Gdańsku.

i i i / 1

67

5

piątekmarty, wilhelma

6

sobotadominiki, Łucji

7

niedzielaantoniego, piotra

l i P i e c 2 0 1 3

5 lipca 1997 roku zmarł wybitny rzeźbiarz Stanisław Horno-Popławski, profesor gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych.

6 lipca 1657 roku zmarł Sebastian Dadler, wybitny medalier gdański.


8

poniedziałekadriana, edgara

9

wtorekweroniki, rózy, ludwika

10

środaanieli, filipa

11

czwartekkaliny, cypriana

l i P i e c 2 0 1 3

9 lipca 1766 roku urodziła się Johanna Henrietta Trosiener, pierwsze dziecko zaszczepione w Gdańsku przeciw ospie. Później została matką sławnego filozofa Artura Schopenhauera.

8 lipca 1552 roku odbył się uroczysty wjazd króla Zygmunta II Augusta do Gdańska.

i i i / 1

69

12

piątekandrzeja, henryka

13

sobotamaŁgorzaty, justyny

14

niedzielamarceliny, franciszka

l i P i e c 2 0 1 3

12 lipca 1946 roku obradował w Gdańsku Zjazd Związku Gospodarczego Miast Morskich. Organizatorem zjazdu był Eugeniusz Kwiatkowski, przed wojną współtwórca Gdyni.

13 lipca 1906 roku otwarto istniejący do dziś wspaniały budynek Banku Rzeszy (obecnie NBP) przy ulicy Okopowej.


15

poniedziałekroksany, ignacego

16

wtorekmariki, stefana

17

środakaroliny, leona

18

czwartekroBerta, szymona, kamila

l i P i e c 2 0 1 3

15 lipca 1410 roku gdańszczanie walczyli po stronie Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem.

16 lipca 1891 roku powstało Gdańskie Towarzystwo Wioślarskie.

17 lipca 1852 roku do Gdańska wjechał pierwszy pociąg.

18 lipca 1963 roku odbyły się w Gdańsku Mistrzostwa Świata w szermierce. Polscy zawodnicy zdobyli sześć medali.

i i i / 1

71

19

piątekwincentego, alfreda

20

sobotaczesŁawa, hieronima

21

niedzielaandrzeja, wiktora

l i P i e c 2 0 1 3

20 lipca 1962 roku w Żurawiu otwarto Muzeum Morskie (obecnie Centralne Muzeum Morskie).

21 lipca 1678 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę Kaplicy Królewskiej. Jej współfundatorem był król Jan III Sobieski.


22

poniedziałekmagdaleny, BolesŁawa

23

wtorekBogny, apolinarego

24

środaolgi, kingi, krystiana

25

czwartekolimpii, rudolfa

l i P i e c 2 0 1 3

23 lipca 1767 roku zmarł w Gdańsku Daniel Gralath, uczony i burmistrz gdański. Dzięki jego zapisowi powstała Wielka Aleja lipowa prowadząca z Gdańska do Wrzeszcza.

24 lipca 1973 roku na terenie działającego jeszcze wówczas lotniska we Wrzeszczu rozpoczęto budowę wielkiego osiedla Zaspa.

Ś W I ę TO P O l I C J I

i i i / 1

73

26

piątekanny, grażyny, BartŁomieja

27

sobotanatalii, julii

28

niedzielamarceli, wiktora

l i P i e c 2 0 1 3

26 lipca 1993 roku gdańszczanin Günter Grass, autor sławnej powieści Blaszany bębenek, otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Gdańska.

28 lipca 1502 roku o godz. 16.00 Henryk Hetzel położył ostatnią cegłę sklepienia kościoła Mariackiego.


29

poniedziałekmarii, olafa

30

wtorekjulity, maryny

31

środaheleny, ignacego

l i P i e c 2 0 1 3

31 lipca 1346 roku Wielki Mistrz krzyżacki Henryk Dusemer obdarzył Gdańsk prawem chełmińskim.

i i i / 1

75

l i P i e c 2 0 1 3

23 lipca 1767 roku zmarł Daniel Gralath, wybitny oby-watel Gdańska, burmistrz i przyrodnik, pomysłodaw-ca istniejącej do dziś Wielkiej Alei lipowej. W dawnym mieście życie stawało się latem trudne do zniesie-nia. Zamożni gdańszczanie chętnie wówczas ucieka-li od hałasu i fetoru miasta do sielankowych podmiej-skich dworów, które powstawały we Wrzeszczu czy na Polankach. Dla wygody letników, a przede wszystkim dla upiększenia miasta, drogę pomiędzy Gdańskiem a Wrzeszczem zamieniono w XVIII wieku we wspa-niałą aleję. Niestety, jej pomysłodawca nigdy nie uj-rzał ukończonego dzieła. Na szczęście po jego śmier-ci nie porzucono wspaniałego pomysłu. Wzdłuż alei posadzono prawie półtora tysiąca lipowych drzewek sprowadzonych aż z Holandii. Pośród czterech rzędów drzew wytworne gdańskie towarzystwo odbywało

spacery i konne przejażdżki. Potem środkiem alei ru-szył tramwaj – najpierw konny, a niewiele później już elektryczny. Piękna aleja istnieje do dziś, jednak za-grażają jej spaliny przejeżdżających tędy codziennie tysięcy samochodów. Starym lipom zamiana koni na samochody nie wyszła więc na zdrowie.


29

poniedziałekmarii, olafa

30

wtorekjulity, maryny

31

środaheleny, ignacego

1

czwarteknadziei, nadii

s i e r P i e ń 2 0 1 3

1 sierpnia 1927 roku odbył się Światowy Kongres Esperantystów w Gdańsku.

i i i /2

77

2

piątekkariny, marii, stefana

3

sobotalidii, szczepana, augusta

4

niedzieladominiki, marii

s i e r P i e ń 2 0 1 3

2 sierpnia 1952 roku podczas igrzysk olimpijskich w Helsinkach gdański bokser Zygmunt Chychła został pierwszym po wojnie polskim mistrzem olimpijskim.

4 sierpnia 1260 roku papież Aleksander IV zezwolił gdańskim Dominikanom organizować doroczne jarmarki. Jarmark Świętego Dominika do dziś jest jedną z najważniejszch gdańskich tradycji.


5

poniedziałekstanisŁawa, oswalda

6

wtoreksŁawy, wincentego

7

środadoroty, kajetana

8

czwartekcyryla, cypriana

s i e r P i e ń 2 0 1 3

5 sierpnia 1972 roku po raz pierwszy po wojnie otwarto Jarmark Dominikański.

6 sierpnia 1677 roku gdańszczanie wystawili widowisko Jan Sobieski pod Chocimiem. Spektaklowi przyglądała się rodzina królewska.

8 sierpnia 1920 roku zorganizowano w Gdańsku pierwszą polską drużynę harcerską. Nadano jej imię Zygmunta Augusta.

i i i /2

79

9

piątekrolanda, romana, jana

10

sobotasamanty, Borysa

11

niedzielazuzanny, klary, wŁodzimierza

s i e r P i e ń 2 0 1 3

10 sierpnia 1827 roku Gdańsk odwiedził Fryderyk Chopin.


12

poniedziałeklecha, piotra

13

wtorekheleny, adriany

14

środamaksymiliana

15

czwartekmarii, stefana, napoleona

s i e r P i e ń 2 0 1 3

13 sierpnia 1560 roku zawieszono dzwony carillonu na wieży głównomiejskiego ratusza.

14 sierpnia 1811 roku warszawski teatr Wojciecha Bogusławskiego rozpoczął występy przed gdańską publicznością w Teatrze Miejskim.

15 sierpnia 1929 roku przeprowadzono pierwszą rozmowę telefoniczną pomiędzy Gdańskiem a Stanami Zjednoczonymi.

D Z I E ń W O J S K A P O l S K I E G O

M I ę D Z y N A R O D O W y D Z I E ń O S ó B l E W O R ę C Z N y C H

i i i /2

81

16

piątekemila, rocha

17

sobotaanity, mirona

18

niedzielailony, neli, BogusŁawa

s i e r P i e ń 2 0 1 3

17 sierpnia 1948 roku rozpoczęto budowę gmachu Izby Skarbowej. Obecnie jest tu siedziba Urzędu Miasta. Budynek zaprojektowany przez Wandę Wyszyńską stanowi jeden z najcenniejszych zabytków nowoczesnej architektury w Gdańsku.


19

poniedziałekhaliny, BogusŁawa

20

wtorekjagody, piotra

21

środajacka, miŁosŁawa

22

czwartekelżBiety, józefa

s i e r P i e ń 2 0 1 3

20 sierpnia 1639 roku w Gdańsku zmarł na dżumę Martin Opitz, jeden z największych poetów niemieckich swoich czasów.

22 sierpnia 1841 roku w gdańskiej stoczni ukończono budowę pierwszego statku parowego.

19 sierpnia 1887 roku w Gdańsku obserwowano całkowite zaćmienie słońca.

i i i /2

83

23

piątekmarty, wilhelma

24

sobotadominiki, Łucji

25

niedzielaantoniego, piotra

s i e r P i e ń 2 0 1 3

23 sierpnia 1874 roku morze wyrzuciło na plażę koło Stogów dwunastometrowego wieloryba.

25 sierpnia 1591 roku na redzie portu gdańskiego zatonął statek przewożący księgi markiza d'Orii. Tomy uratowane z katastrofy stały się zaczątkiem Biblioteki Gdańskiej.


26

poniedziałekjoanny, konstantego

27

wtorekmoniki, adrianny, cezarego

28

środapatrycji, joachima

29

czwarteksaBiny, jana

s i e r P i e ń 2 0 1 3

28 sierpnia 1962 roku zatwierdzono projekt gdańskiego Zieleniaka. Budowę ukończono dopiero w 1971 roku.

i i i /2

85

30

piątekmirona, tekli

31

sobotaramony, pauliny, Bogdana

s i e r P i e ń 2 0 1 3

31 sierpnia 1980 roku podspisano Porozumienie Gdańskie. W jego wyniku powstał związek zawodowy Solidarność.

87

15 sierpnia 1929 roku nad Gdańskiem przeleciał ogromny sterowiec Graf Zeppelin.


w r z e s i e ń 2 0 1 3

ii i /3

1 września 1939 roku o godz. 4.45 salwa pancernika Schleswig-Holstein skierowana na Westerplatte rozpoczę-ła drugą wojnę światową. Gdańsk był miastem, o które w XX wieku Niemcy i Polacy spierali się na śmierć i ży-cie. Większość mieszkańców miasta mówiła po niemiecku, dlatego Niemcy uważali, że Gdańsk ma być niemiecki. Polacy sądzili, że miasto, które przez wiele stuleci należało do Polski, powinno do niej powrócić. Żeby rozwią-zać ten spór utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Niewiele to pomogło. Niemcy postanowili siłą przyłączyć mia-sto do swojego państwa. Rozpoczęli drugą wojnę światową, a pierwsze strzały tej wojny padły właśnie w Gdań-sku. Na małym skrawku lądu zwanym Westerplatte była polska strażnica, a w niej 230 polskich żołnierzy. Przez ty-dzień bronili się przed potężnymi atakami z morza, lądu i powietrza. W końcu musieli się poddać, ale dla Polaków obrońcy Westerplatte stali się na zawsze wzorem bohaterstwa.

89

30

piątekmirona, tekli

31

sobotaramony, pauliny, Bogdana

1

niedzielaBronisŁawy, BronisŁawa

w r z e s i e ń 2 0 1 3

1 września 1939 roku o godz. 4.45 salwa pancernika Schleswig-Holstein skierowana na Westerplatte rozpoczęła drugą wojnę światową.


2

poniedziałekelizy, Bogdana

3

wtorekizaBeli, jana

4

środaidy, teodora

5

czwartekdoroty, justyny, wawrzyńca

w r z e s i e ń 2 0 1 3

4 września 1607 roku urodził się Piotr van der Rennen, wybitny złotnik gdański. Dla katedry gnieźnieńskiej stworzył sarkofag św. Wojciecha, a dla katedry na Wawelu – sarkofag św. Stanisława.

5 września 1922 roku uruchomiono regularne połączenie lotnicze Gdańska z Warszawą i lwowem.

P O C Z ąT E K R O K U S Z K O l N E G O

i i i /3

91

6

piątekBeaty, michaŁa

7

sobotareginy, ryszarda

8

niedzielamarii, radosŁawa

w r z e s i e ń 2 0 1 3

7 września 1299 roku Rada Gdańska wystawiła dokument, przy którym zawisła najstarsza znana nam pieczęć miasta.

W nocy z 8 na 9 września 1677 roku w kamienicy przy Długim Targu urodził się królewicz Aleksander, syn króla Jana III Sobieskiego i królowej Marysieńki.

D Z I E ń D O B R E J W I A D O M O Ś C I


9

środapiotra, dionizego

10

środamikoŁaja, Łukasza

11

środajana, jacka

12

czwartekmai, piotra

w r z e s i e ń 2 0 1 3

10 września 1892 roku w Gdańsku urodził się Willi Drost, wybitny historyk sztuki gdańskiej, dyrektor Muzeum Miejskiego.

12 września 1819 roku oddano do użytku gdański zbór mennonitów. Protestanccy mennonici przybyli do Gdańska z Niderlandów już w połowie XVI wieku.

i i i /3

93

13

piątekfilipa, aleksandra

14

sobotaroksany, szymona

15

niedzielanikodema, edyty

w r z e s i e ń 2 0 1 3

14 września 1840 roku wybitny przyrodnik i geograf Aleksander von Humboldt przybył do Gdańska, by odebrać dyplom honorowego członka Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego.

15 września 1887 roku ukończono budowę gdańskiej Wielkiej Synagogi. Mieściła się w pobliżu dzisiejszego Domu Harcerza.


16

poniedziałekkamili, franciszka

17

wtorekjustyny, zygmunta

18

środaireny, zygmunta

19

czwartekmarty, teodora

w r z e s i e ń 2 0 1 3

18 września 1966 roku młody skrzypek z Gdańska Konstanty Andrzej Kulka rozpoczął światową karierę, wygrywając konkurs skrzypcowy w Monachium.

D Z I E ń D Z I K I E J F lO R y, FA U N y I N AT U R A l N y C H S I E D l I S K

M I ę D Z y N A R O D O W y D Z I E ń T U R y S T y K I

M I ę D Z y N A R O D O W y D Z I E ń O C H R O N y WA R S T W y O Z O N O W E J

i i i /3

95

20

piątekmieczysŁawy, faustyny

21

sobotamarka, mateusza

22

niedzieladarii, tomasza

w r z e s i e ń 2 0 1 3

20 września 1647 roku po raz ostatni spalono w Gdańsku kobietę oskarżoną o czary.

E U R O P E J S K I D Z I E ń B E Z S A M O C H O D U


23

poniedziałektekli, BogusŁawa

24

wtorekmarii, gerarda

25

środawŁadysŁawa, kleofasa

26

czwartekpiotra, franciszka

w r z e s i e ń 2 0 1 3

23 września 1561 roku na samym szczycie gdańskiego ratusza stanęła figura króla Zygmunta Augusta.

25 września 1780 roku zmarł Jakub Wessel, najwybitniejszy portrecista w XVIII-wiecznym Gdańsku.

E U R O P E J S K I D Z I E ń J ę Z y K ó W O B C y C H

P O C Z ąT E K A S T R O N O M I C Z N E J J E S I E N I

i i i /3

97

27

piątekdamiana, wincentego

28

sobotawacŁawy, marka

29

niedzielamichaliny, rafaŁa

w r z e s i e ń 2 0 1 3

28 września 1983 roku lechia Gdańsk zmierzyła się ze sławnym Juventusem Turyn w rozgrywkach o piłkarski Puchar Zdobywców Pucharów.

29 września 1589 roku na wodach zatoki Gdańskiej powitano króla elekta Zygmunta III Wazę przybywającego w asyście dwudziestu szwedzkich okrętów.


30

poniedziałekzofii, grzegorza

w r z e s i e ń 2 0 1 3

D Z I E ń C H łO PA K A

i i i /3

redaktor naczelny: dyrektor wojciech bonisławski

redaktor naukowy: dr jacek friedrich

redakcja techniczna: małgorzata Posadzka jarosław wierzchołowski

Projekt i skład: agnieszka gawędzka

e-edycja: mariusz dalecki

korekta: hanna negowska

teksty do gdańskiego kalendarza szkolnego: dr jacek friedrich ilustracje do gdańskiego kalendarza szkolnego: adam Pękalski

wydawca: ©muzeum narodowe w gdańsku

Mecenasi Muzeum Narodowego w Gdańsku:

Nr 1 - E-BIULETYN Muzeum Narodowego w Gdańsku

Documents

Transcript of Nr 1 - E-BIULETYN Muzeum Narodowego w Gdańsku