No i gdzie ta kultura? Czyli co się dzieje z kulturą w tłumaczeniu audiowizualnym

Olga Łabendowicz

No i gdzie ta kultura?

Czyli co się dzieje z kulturą w tłumaczeniu audiowizualnym

„Celem tłumaczenia jest przeniesienie kulturowej odmienności tak by była nam bliska, rozpoznawalna, a nawet znajoma”.

Lawrence Venuti(The Translator's Invisibility: A History of Translation, 1995)

Dwa podejścia w tłumaczeniu

● Egzotyzacja (foreignization) zachowanie oryginalnych odniesień do kultury, mimo że mogą być niezrozumiałe dla odbiorcy

● Udomowienie (domestication) „przybliżenie” tekstu oryginału odbiorcy (np. poprzez stosowanie ekwiwalencji lub adaptacji)

Tłumaczenie audiowizualne

● Napisy● Dubbing● Wersja lektorska● Lokalizacja

Tłumaczenie audiowizualne

„Zło konieczne”Teresa Tomaszkiewicz

Co z tym fantem zrobić?

„[...]tłumacze audiowizualni starają się stosować najlepszą możliwą strategię do poszczególnych

problemów tłumaczeniowych [...]. Ponieważ tłumaczenie ukazuje się natychmiast oraz na skutek technicznych ograniczeń wynikających z transferu językowego na

ekranie, może to oznaczać prym tłumaczenia komunikatywnego nad uwarunkowaniami

kulturowymi. Czyli tłumacz będzie raczej starał się stworzyć tłumaczenie, które będzie momentalnie

zrozumiałe dla odbiorców, tym samym, jeśli to konieczne, pomijając lub neutralizując odniesienia do kultury, które mogłyby nastręczać trudności widzom.”

Nathalie Ramière

Lustrzane odbicie oryginału?“Dialogi muszą być zrozumiałe dla polskiej publiczności

dlatego sztywne trzymanie się oryginalnych dialogów jest nie zawsze właściwe. Oryginalne niuanse językowe i gra słów jeśli nie jest zabawna, to trzeba ją zaadaptować do polskich

warunków. […] Tłumaczenie dubbingowe filmów nie jest ćwiczeniem na studiach. Tu nie chodzi o to żeby polski tekst

był idealnym odzwierciedleniem tekstu oryginalnego. Tu liczy się synchronizacja, atrakcyjność i zrozumiałość. [...] w praktyce im bardziej polski dialog odchodzi od oryginału

tym jest lepszy - nie jest to wprawdzie reguła, ale te filmy, które takich różnic miały najwięcej cieszyły się największą

popularnością.”

Bartosz Wierzbięta

To co z tą kulturą?Transfer bezpośredni (direct transfer) – transfer elementu kultury źródłowej do języka docelowego bez zmian (lub z minimalnymi modyfikacjami) w znaczeniu i formie

Pominięcie (omission) – element kultury źródłowej nie jest obecny w tłumaczeniu i nic nie pojawia się na jego miejsce

Kompensacja (compensation) – w oryginale nie występuje żadne odniesienie do kultury, zaś pojawia się odniesienie do kultury w tłumaczeniu. Jest to niejako kompensacja za poprzednie lub potencjalne straty i ma za zadanie zadośćuczynić publiczności za niekompletną percepcję całości

Substytut kulturowy (cultural substitute) – element kultury źródłowej zostaje zastąpiony elementem z kultury docelowej lub przez inny element kultury źródłowej, który będzie rozpoznawalny dla publiczności docelowej

Omówienie (periphrasis) – element kultury źródłowej pojawia się w tłumaczeniu w towarzystwie dodatkowego wyjaśnienia, lub pojawia się ono samodzielnie

W praktyce

Marki

Shut up Spalding!

[Zamknij się Spalding!]

Zamknij się Spalding!

Marki

Tasty fresh! Freshalicious. Ziploc fresh.

[Smacznie świeży! Świeżowity. Świeży jak Ziploc.]

Świeżość na maxa! Jak w reklamie pasty.

Sport

Oh, Knicks lost again!

[Oh, Kniksi znowu przegrali!]

Oo, Kniksi znowu przegrali!

Sport

All hai l the New York Giants !

[Niech żyją Giganci z Nowego Jorku!]

Niech żyją olbrzymy z Nowego Jorku!

Toponimy

I t 's now on your lef t , af ter Vanderbil t .

[Jest zaraz po twojej lewej, za Vanderbilta.]

Dworzec będzie po lewej za przejściem.

Toponimy

Toponimy

You hit the Chr ysler Bui lding, you've gone too far.[Jak dojdziesz do budynku Chryslera to będziesz za daleko.]

Tylko się nie zlej z tłem, bo będzie niewyraźnie.

Toponimy

Looks l ike I 'm gonna have to take the Stamford local .

[Wygląda na to, że będę musiał wziąć podmiejski do Stamford.]

Najwyżej pojadę z przesiadkami, a co mi tam.

ToponimyHoover Dam!

[Zaporo Hoovera!]

Osz ty w dzioba!

Toponimy

- San Diego.- San Diego ?

[-San Diego- San Diego ?]-W Sopocie.

- Ale to gdzie jest molo ?

Toponimy

Toponimy

Canada, can we? Cheap meds!

[Kanada, możemy? Tanie leki!]

Szwajcaria, możemy? Te kliniki!

Toponimy

You're on the Jersey side of this cess pool!

[Jesteś po stronie Jersey tego szamba!]

A ty masz przechlapane, mieszkasz w jakimś Bronxie normalnie!

Toponimy

I heard Tom Wolfe is speaking at Lincoln Center.

[Słyszałem, że Tom Wolfe przemawia w Centrum Lincolna.]

W radio mowili, że Clinton ma jakiś odczyt w Narodowym.

Antroponimy

I heard Tom Wolfe is speaking at Lincoln Center.

[Słyszałem, że Tom Wolfe przemawia w Centrum Lincolna.]

W radio mówili, że Clinton ma jakiś odczyt w Narodowym.

Antroponimy

Regis. Kel ly. Matt, Katie, Al .

[Regis. Kelly. Matt, Katie, Al.]

Lolek i Bolek. Kasia i Tomek.

Antroponimy

Historia, kultura i zwyczaje

I just wanna dunk him in my coffee.

[Aż chce się zanurzyć go w kawie.]

Nie no, ja się chyba zaraz rozpłaczę.


We should've brought chips and dip!

[Powinniśmy zabrać chipsy i dip!]

Trzeba było kupić chipsy i soczek.


White sandy beaches, clever ly s imulated natural environment, wide-open enclosures.

[Białe piaszczyste plaże, sprytnie odtworzone środowisko naturalne, otwarte tereny.]

Morski szum, ptaków śpiew, a tam pewnie pośród drzew turystyczna infrastruktura.


And next thing you know is f lowers in your hair nad ever ybody's hugging ever ybody.

[I zanim się obejrzysz masz kwiaty we włosach i każdy przytula każdego.]

A potem kartki na mięso i klęska stonki ziemniaczanej.


Well, howdy do?

[Więc, jak się miewamy?]

Bileciki do kontroli!


They are al iens. Savage al iens from the savage future!

[To są obcy. Dzicy obcy z dzikiej przyszłości!]

To są olbrzymy. Straszne olbrzymy ze straszliwego Wąchocka!


Including Christmas, Hanukkah, Hal loween and Kwanzaa.

[Włączając Boże Narodzenie, Chanukę, Halloween i Kwanzę.]

Włączając Gwiazdkę, Wielkanoc, Halloween i 1 Maja.


I t 's another fabulous morning in the Big Apple.

[Jest kolejny wspaniały ranek w Wielkim Jabłku.]

Szczególnie każdego pięknego dnia w wielkim mieście.


And tip your cabbie because he's broke.

[I daj napiwek taksówkarzowi, bo jest spłukany.]

I pamiętajcie, że pasy mogą wam uratować życie.


Now I have to compete with Shamu and his smug l i tt le grin.

[Teraz będę musiał konkurować z Shamu i jego zadowolonym z siebie uśmieszkiem.]

Orki mi będą robić konkurencję, a ciekawe skąd ja mam wziąć płetwę !

Podsumowując

● Tłumaczenie tekstów silnie zakorzenionych w kulturze to niezwykle złożony proces, który jest ogromnym wyzwaniem dla tłumacza

● Wiele elementów jest adaptowanych dla utrzymania ekwiwalentnego efektu

● Nie ma dobrych i złych rozwiązań, są jedynie bardziej lub mniej skuteczne

● Znajomość i świadomość kultury są niezbędne dla pełniejszego odbioru tekstu

THE END

BibliografiaAscheid, A. (1997) 'Speaking Tongues: Voice Dubbing in the Cinema of Cultural Ventriloquism', The Velvet Light Trap, no. 40, pp.32-41.

Baker, M. (ed.) (1998) Routledge Encyclopedia of Translation Studies, New York/London:Routledge.

Bassnett, S. (1998) 'The Translation Turn in Cultural Studies', in Bassnett S. and Lefevere A. Constructing Cultures: Essays on Literary Translation, Great Britain: Cromwell Press.

Chłopicki, W. (2006) 'Przekład tekstow humorystycznych a adaptacja', in Buchta M. and

Chiński M. (eds) Tomik Pokonferencyjny I Studenckich Warsztatów Tumaczeniowych IFA UJł , 29-40. Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Danan, M. (1991) 'Dubbing as an Expression of Nationalism', Meta : journal destraducteurs / Meta: Translators' Journal, vol. 36, n° 4, 1991, p. 606-614, [Online], Available:

http://www.erudit.org/revue/meta/1991/v36/n4/002446ar.pdf [19 Jun 2012].

Diaz-Cintas, J. (2003) 'Audiovisual Translation in the Third Millennium', in Anderman G. and Rogers M. (eds) Translation Today: Trends and Perspectives, Clevedon: Multilingual Matters.

Hejwowski, K.(2004) Kognitywno-komunikacyjna teoria przekadu,ł Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA.

House, J. (2009) Translation, Oxford: Oxford University Press.

House, J. (2010) Translation, Oxford: Oxford University Press.

Kuhiwczak, P. and K. Littau (eds) (2007) A Companion to Translation Studies, Clevedon: Multilingual Matters.

Kyla-Harakka, P. (2006) Crime stories from the country of huopatossu and juhannusruusut — Translation strategies for Finnish cultural realia in the English translations of two of Matti Yrjänä Joensuu’s crime novels, Master’s Thesis Department of English University of Helsinki.

Lotman, Y. ,Uspensky, B. (1978) On the Semiotic Mechanism of Culture, New Literary History 9(2): 211-232. [Online], Available: http://lepo.it.da.ut.ee/~cect/teoreetiline

%20seminar%2019.04.2011/Lotman_Uspensky_Semiotic_Mechanism_of_Culture.pdf [19 Jun 2012].

Luyken, G.M., Herbst, T. (1991) Overcoming Language Barriers in Television: Dubbing and Subtitling for the European Audience, Manchester: The European Institute for the Media.

Mizani, S., Cultural Translation, [Online], Available: http://www.translationdirectory.com/articles/article1507.php [19 Jun 2012].

Newmark, P. (1988) A Textbook of Translation, Hertfordshire: Prentice Hall. 35

Nida, E. (1964) 'Principles of Correspondence', in Venuti, L. (ed.), The Translation Studies Reader, London: Routledge.

Orero, P. (2004) 'Audiovisual Translation : A new dynamic umbrella', in Orero, P. (ed.) Topics in Audiovisual Translation, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Ramiere, N. (2006) 'Reaching a Foreign Audience: Cultural Transfers in Audiovisual Translation', The Journal of Specialised Translation, issue 6, pp. 152-166.

A. Remael and J. Neves (eds) (2007) A Tool for Social Integration? Audiovisual Translation from Different Angles. Special Issue of Linguistica Antverpiensia NS6, 7-22.

Shochat, E., Stam R. (1985) 'The Cinema after Babel: Language, Difference, Power', Screen XXVI, pp. 35-58

Szarkowska, A. (2005) 'The Power of Film Translation'. Translation Journal, Volume 9, No. 2. [Online], Available: http://translationjournal.net/journal/32film.htm [19 Jun 2012].

Szarkowska, A. (2009) 'The Audiovisual Landscape in Poland at the dawn of the 21st century', in Goldstein, A. and Golubović, B. (eds) Foreign Language Movies – Dubbing vs. Subtitling Hamburg: Verlag Dr. Kovač, pp. 185-201, [Online], Available: http://smok.ils.uw.edu.pl/moodle90/mod/resource/view.php?id=714 [19 Jun 2012].

Tomaszkiewicz T. (2010) 'Areas of untranslatability in audiovisual transfers', in Bogucki, Ł.,

Kredens, K. (eds.) Perspectives on Audiovisual Translation, Frankfurt am Main: Peter Lang.

Venuti, L. (1995) The Translator's Invisibility. A History of Translation, London: Routledge.

Vlahov, S., Florin, S. (1969) 'Neperovodimoe v perevode. Realii', in What does "realia" mean? [Online], Available: http://courses.logos.it/EN/3_33.html [19 Jun 2012].

Vlahov, S., Florin, S. (1969) Geographic and ethnographic realia, [Online], Available: http://courses.logos.it/pls/dictionary/linguistic_resources.cap_3_34?lang=en,

Political and social realia, [Online], Available: http://courses.logos.it/pls/dictionary/linguistic_resources.cap_3_35?lang=en. [19 Jun 2012]

Wierzbięta, Bartosz. Interview by Grzegorz Wojtowicz. Bardzo dobre dialogi są. Stopklatka.pl., 19 Jun 2002, [Online], Available:http://www.stopklatka.pl/wywiady/wywiad.asp?wi=9771 [19 Jun 2012].

Wierzbięta, Bartosz. Interview by Katarzyna Długosz. Kojarzę się ze Shrekiem. Tygodnik Przegl dą , [Online ], Available: http://film.onet.pl/wiadomosci/publikacje/wywiady/kojarze-sie-zeshrekiem,1,3804835,wiadomosc.html [19 Jun 2012].

Yang, W. (2010) Brief Study on Domestication and Foreignization in Translation, [Online], Avaiable: https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:kUtOuMy5ViQJ:www.ojs.academypublisher.com/index.php/jltr/article/download/01017780/1511+brief+study+on+domestication+and+foreignization+yang&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESik-369Htw_HS3fhr_aKFywSViiJPzJase9ldOJMXCbQLeUH08eZ4x8LDrVq5juPSApcMnGEkHByUSsTFwNlhFbYxN2VEihN5J2DJjXu4gmGfvAvdTGeFBHGQQUTr1RzCBsIORpuG&sig=AHIEtbSNznWaTZv2FkPW25SZdhPRqmEh-g [19 Jun 2012].

Yang, W., (2010), 'Brief Study on Domestication and Foreignization in Translation', Journal of Language Teaching and Research, Vol. 1, No. 1, pp. 77-80, January 2010..

No i gdzie ta kultura? Czyli co się dzieje z kulturą w tłumaczeniu audiowizualnym

Presentations & Public Speaking

Transcript of No i gdzie ta kultura? Czyli co się dzieje z kulturą w tłumaczeniu audiowizualnym