niewidomi i sztuka

ISBN 978-83-62593-37-8

2013

18

problematyki dzieła w sposób uniwersalny i możliwość subiektywnego odczytania symboliki obrazu przez każ-dego człowieka.

Budowanie emocjonujących przeżyć przez mózgMózg jest swoistym bytem, który zamknięty w czaszce, odizolowany od zewnętrznego świata, kreuje jego obraz na podstawie informacji uzyskanych przez zmysły. Umysł składa w całość dostarczone mu informacje, nawet jeśli posiada niepełne dane. Uzupełnia je elementami mental-nymi pozyskanymi z przeczytanych wcześniej książek, rozmów, filmów itp. W wyniku tego procesu w umyśle powstaje subiektywny obraz rzeczywistości. Odbior-ca pełniej przeżywa przyjemność obcowania z dziełem sztuki, jeśli dysponuje na jego temat konkretną wiedzą.

Procesy poznawcze różnią się u osób widzących i nie-widomych. U ludzi widzących dominującym zmysłem w poznawaniu otaczającego świata jest wzrok – obserwacji dokonują szybko. Oglądając przedmiot z odległości, wy-rabiają sobie pogląd o jego charakterystycznych cechach. Zjawisko to nosi nazwę transpozycji. Zdobyte informacje stanowią bazę myślenia konkretno-obrazowego.

U osób niewidomych pierwotny charakter ma dotyk. Zmysł dotykowo-kinestetyczny jest więc głównym źród-łem poznawania rzeczywistości. Równie ważną funkcję w tworzeniu skojarzeń i spostrzeżeń pełnią wrażenia wę-chowe, smakowe, słuchowe i propriocepcji – kompensują one brak wzroku, tworząc skojarzenia intermodalne.

Spostrzeżenia niewidomych dzieci nie obejmują takich cech przedmiotów, jak perspektywa, horyzont, kolor. Dominują natomiast elementy przestrzenne – głównie kształt. Percepcja przedmiotów zbyt małych, zbyt dużych lub znajdujących się w ruchu jest dla osób niewidomych niedostępna. Niezmiernie ważne jest usprawnianie mo-toryki dziecka. Wysoka sprawność ruchowa gwarantuje szybsze dotarcie do odległych przedmiotów i zwiększa możliwość poznania ich właściwości. Różnorodność i wielość spostrzeganych przedmiotów i zjawisk przyczy-nia się do gromadzenia doświadczeń, rozwoju wyobraźni dziecka i jego wyobrażeń. Spostrzeżenia trwają krótko, są intensywne i dokładne, lecz kończą się wraz z zakoń-czeniem aktywności. Wyobrażenia są mniej dokładne, trwają długo i są ściśle związane z realnymi przeżyciami. U młodszych dzieci dominują mniej dokładne wyobra-żenia reprodukcyjne, które ściśle wiążą się z odtwarza-niem zjawisk i obrazów wcześniej poznanych. Wyobraże-nia powstałe w wyniku kompilacji dawnych spostrzeżeń noszą nazwę wytwórczych lub fantazyjnych. Z upływem lat dziecko doskonali swoje wyobrażenia o otaczającym je świecie, odróżnia konkretne przedmioty i zjawiska od wytworzonych przez siebie wizerunków. Ewolucja wyob-rażeń widoczna jest w zabawach tematycznych: począt-kowo fantazyjnych, a w późniejszym wieku – bardziej realnych.

Istota wyobrażeń surogatowychKonieczność przystosowania się do życia w środowisku ludzi widzących przyczyniła się do wytworzenia u osób niewidomych struktur psychicznych zwanych suroga-towymi. Pojęcie „wyobrażenia surogatowe” wprowadził w 1892 r. F. Hitschmann. Wyobrażenia takie powstają na skutek niemożności prowadzenia bezpośrednich obser-wacji przedmiotów i zjawisk za pomocą dotyku. Maria Grzegorzewska zdefiniowała pojęcie wyobrażeń suro-gatowych jako „pewne substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidzącm, w zupełności

Obraz malowany wonnymi farbami przez uczniów VI LO w Dąbrowie Górniczej, fot. J. Wilmowska

19

logicznego myślenia i łączenia wiedzy z elementami mentalnymi. Młodzież z dy sf u n kc ją w zrok u a k t y w n ie uczestniczy w omawianiu utworów literackich i chętnie wypowiada się na temat odbieranych wrażeń. Podejmuje temat barw przedmiotów i zjawisk czy stosunków przestrzennych, uwzględniając słownictwo ludzi widzących: koralowe usta, strzel ista wieża, purpurowe słońce. Podczas interpretacji utworów poet yck ich uczniow ie ociemnia l i powołują się na resztki wspomnień wyobrażeń wzrokowych. Niewidomi od urodzenia przyswajają sobie słownictwo o treści wzrokowej stosowane przez widzących. Luki znajdujące się w świecie wyobrażeniowym osoby niewidome

w ypełniają specyf icznie, tworząc w yobrażenia surogatowe nieadekwatne. Uczniowie niewidomi są bardzo zainteresowani treściami poetyckiego opisu świata ukazanego w zmiennym oświetleniu, pastelowych barwach, ulotnym nastroju, takim jakie dominują w utworach młodopolskich. Zarówno rym, rytm wierszy, takich jak „Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)” Kazimierza Przerwy-Tetmajera czy „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” Jana Kasprowicza, oraz problematyka utworów pobudza ich wyobraźnię. Język poetycki stanowi podstawę do tworzenia wyobrażeń surogatowych związanych z kolorystyką i odczuwaniem efemeryczności chwili. Odpowiednio dobrane utwory muzyczne tworzą niepowtarzalny klimat i tło omawianych tekstów literackich, wzmagają przeżycia estetyczne uczniów. Kształtują wyobraźnię niewidomej młodzieży i inspirują do powstawania swoistych obrazów – wytworów własnej fantazji.

Dokonując wstępnej analizy utworu poetyckiego, ucz-niowie chętnie malują treści wierszy. Przedstawiają je czasem w sposób symboliczny, realistyczny lub abstrak-cyjny. Malują duże wyraziste elementy: kwiaty, martwą naturę, pejzaże. Przed podjęciem pracy dokładnie badają naturalny obiekt obserwacji. Dotykają palcami, odczytu-jąc kształt i wielkość przedmiotu. Analizują fakturę oraz przestrzenne ułożenie kompozycji. Następnie opuszkami palców nakładają na kartkę „farby zapachowe” uzyskane

Obraz malowany wonnymi farbami przez uczennice VI LO w Dąbrowie Górniczej, fot. J. Wilmowska

lub częściowo są niedostępne, odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się ich wyobrażeń i pojęć”4.

Wyobrażenia surogatowe inaczej nazywane są wyob-rażeniami zastępczymi. Oznaczają wyrazy niezrozumia-łe dla osób niewidomych, które określają znaną im tylko treść o charakterze emocjonalnym.

T. Heller (1904) i W. Steinberg (1920)5 dokonali podziału wyobrażeń surogatowych na dwie kategorie: adekwatne i nieadekwatne. Wyobrażenia surogatowe adekwatne powstają w oparciu o bodźce dotykowe oraz ich treść, np. ustalenie wielkości drzewa w odniesieniu do objętości pnia lub postawy człowieka w związku z masywnością jego dłoni. Wyobrażenia surogatowe nieadekwatne powstają głównie na podstawie bodźców słuchowych, np. określenie rodzaju pojazdu po odgłosie silnika czy wieku człowieka na podstawie barwy jego głosu. Wyobrażenia związane z odbiorem światła i barwy zaliczane są do wyobrażeń nieadekwatnych. Osoby niewidome kojarzą sobie często konkretny kolor z barwą dźwięków instrumentów muzycznych. Wyobrażenia surogatowe pełnią ogromne znaczenie w rozwoju wrażliwości estetycznej uczniów niewidomych oraz budzą potrzebę ekspresji własnych doznań. Czynnikami kształtującymi kulturę estetyczną są: wrażliwość estetyczna, doświadczenie, wiedza oraz umiejętności

4 M. Grzegorzewska, Wybór pism, Warszawa 1964.5 T. Majewski, Psychologia niewidomych i niedowidzących,

Warszawa 1983.

20

w wyniku zmieszania półpłynnej farby odpowiedniego koloru z zapachem kojarzącym się z tą barwą, np. oranż z olejkiem pomarańczowym, zieleń połączoną z eterycz-nym olejkiem sosnowym czy brązową z zapachem i sma-kiem czekolady. Najlepiej stosować kilka takich farb do malowania (najwyżej cztery), ponieważ większa ich ilość powoduje zatarcie doznań zmysłowych. Wrażenia otrzy-mane na temat barw uczniowie przekładają na swoisty język uczuciowy, łącząc je z danym zapachem. Ekspresja wyobrażeń w postaci namalowanego obrazu ma ogrom-ną wartość poznawczą, terapeutyczną, a także relaksa-cyjną. Subiektywne odczucia związane z odbiorem dzieł sztuki – obrazu i poezji – budzą wiarę w możliwość poko-nywania trudności w życiu i inspirują do kreatywności.

Niekonwencjonalną propozycją analizy i interpretacji dzieła sztuki jest metoda przekładu intersemiotycznego. Stanowi ona efekt poszukiwań pozawerbalnych sym boli konkretyzacji utworu literackiego. Dzięki niej można do-konać przekładu dzieła na wypowiedź plastyczną, rucho-wą lub dźwiękową. Alicja Baluchowa uważa, iż rysu-nek, obraz, który występuje w funkcji analizy utworu „wskazuje przez podobień-stwo kształtów czy barw na istnienie zależności i powią-zania w języku, przygoto-wując tym samym tekst do interpretacji”6. Wypowiedzi plastyczne uczniów, będące analizą utworu literackiego nie wymagają talentu ma-larskiego. Dają możliwości wypowiedzenia subiektyw-nych wrażeń na temat kon-kretnego dzieła, za pomocą różnych konwencji obrazu: realistycznej, symbolicznej i abstrakcyjnej. Uczniowie z dużym ubytkiem wzroku mogą operować umownymi znakami graficznymi, abstrakcyjnymi lub symbolami, a następnie objaśnić ich sens przez dodanie słownego komentarza. Przeżycia bliżej niesprecyzowane, a przed-stawione w formie abstrakcji powinny być uzupełnio-ne swobodnymi wypowiedziami uczniów. W starszych

6 A. Baluch, Poezja współczesna w szkole podstawowej, Warszawa 1984.

klasach analizę pozawerbalną należy stosować głównie podczas opisu oraz jako wskazówkę do analizy i interpre-tacji wybranych tekstów literackich.

Metoda ta kształci odbiór polisensoryczny, rozwija umiejętności kojarzenia przedmiotów powiązanych ze sobą, posiadających podobne cechy, uświadamia istnie-nie analogii, a ponadto rozwija wyobraźnię uczniów. Sto-sując analizę pozawerbalną tekstu literackiego, przygo-towujemy dzieci z dysfunkcją wzroku do odbioru sztuki, pogłębiamy ich wrażliwość na otaczające je piękno – pa-letę barw i dźwięków.

Rozwój osobowości uczniów niewidomych zależy prze-de wszystkim od czynników biopsychicznych, wychowa-nia oraz od możliwości równoprawnego ich uczestnicze-nia w życiu społeczeństwa. Od 2008 r. młodzież SOSW dla Dzieci Niewidomych i Słabo Widzących w Dąbrowie Górniczej uczestniczy w ogólnopolskim projekcie „Zo-baczyć morze”, którego współorganizatorami są kpt. ż.w. Janusz Zbierajewski oraz Fundacja Gniazdo Piratów7. To

nowatorskie przedsięwzię-cie zakłada udział w rejsie jachtem „Zawisza Czarny”, którego załogę w połowie stanowią osoby niewidome wykonujące wszystkie czyn-ności marynarzy: nawigację, sprzątanie, gotowanie czy pomoc załodze stałej. Żaglo-wiec ten został odpowiednio dostosowany do możliwo-ści percepcyjnych załogi z dysfunkcją wzroku. Naj-większym wyzwaniem dla kpt. Zbierajewskiego było przekazanie niewidomym

steru. Podstawowym obowiązkiem sternika jest utrzy-manie wyznaczonego kursu, dlatego koniecznym stało się wyposażenie jachtu m.in. w mówiący sprzęt – kompas i GPS, co umożliwia odsłuchiwanie poleceń potrzebnych do wykonywania tej funkcji. Ponadto na statku są mapy o wypukłej siatce geograficznej oraz opis rozmieszczenia żagli i lin w alfabecie Braille’a8. Jakub Kręcichwost, uczeń pierwszej klasy LO, był uczestnikiem rejsu „Zobaczyć

7 www.zobaczycmorze.pl (dostęp 10.02.2012).8 Wywiad z kpt. J. Zbierajewskim zamieszczony na stronie

www.zobaczycmorze.pl (dostęp 10.02.2012).

Efekt końcowy malowania farbami zapachowymi przez uczniów VI LO, fot. J. Wilmowska

21

morze” w 2011 r. i określił to wydarzenie jako „przygodę życia”. Dalej Kuba pisze w swoim wypracowaniu:

Najwspanialsze było to, że mogłem podszkolić się w nawi-gacji i prowadzić prawdziwy statek! Kiedy dotknąłem ste-ru – zimny dreszcz przeszył mi ciało, jak to ja – niewido-my – mogę panować nad takim kolosem? Wraz z lękiem doznałem wspaniałych uczuć – przekonałem się, że mogę pokonać własne słabości. Wiatr przyjemnie głaskał moją twarz, ręce przestały drżeć, gdy usłyszałem dźwięki pły-nące z kompasu. Byłem pełnoprawnym członkiem załogi Zawisza Czarny.

Osoby niewidome w bezpośrednim, empirycznym kontakcie z rzeczywistymi przedmiotami lub jego frag-mentami wzbogacają swoje wyobrażenia o świecie. Do-skonalą wiedzę na temat wzajemnego położenia przed-miotów w przestrzeni, a w konsekwencji wyobraźnię przestrzenną. Wzajemne relacje wśród załogi prowadzą do lepszego poznania się, a tym samym pokonywa-nia barier społecznych. Dzięki uczestnictwu w różnych

formach życia społecznego, osoby z dysfunkcją wzroku budują poczucie własnej wartości, zdobywają wiedzę i umiejętności w danym zakresie, co stanowi niezbędny kontekst w tworzeniu mentalnego obrazu rzeczywistości.

Na dowód ogromnych możliwości ludzkiego mózgu oraz polisensorycznego poznania otaczającej rzeczywi-stości można podać przykład niewidomego malarza ture-ckiego Esrefa Armagana9. Fenomen tego artysty związa-ny jest z jego nietypową umiejętnością. Esref urodził się bez gałek ocznych, a mimo to maluje obrazy opuszkami palców. Jego prace to głównie pejzaże, budowle, zjawiska zachodzące w przyrodzie z zachowaniem odpowiednich proporcji, perspektywy, pierwszego oraz drugiego planu, a także kształtów i barw odpowiadających rzeczywisto-ści. Talent niewidomego od urodzenia malarza zaintry-gował naukowców z Uniwersytetów Harvarda i Toronto. Dr John Kenedy przeprowadził z udziałem Esrefa wiele badań. Jednym z nich było podjęcie próby przedstawie-nia szkicu budowli znajdującej się we Florencji. Trudność

9 www.armagan.com (dostęp 10.02.2012).

Prace porządkowe wykonywane przez niewidomą załogę na pokładzie Zawiszy Czarnego, fot. J. Jankowska

28

Aktywnie przeciwdziałając wykluczeniom społecz-nym, Muzeum Śląskie w 2010 r. rozpoczęło unikatowy na skalę ogólnopolską projekt „Sztuka przez dotyk”, będący stałą ścieżką zwiedzania galerii malarstwa pol-skiego dla osób z różnorodnymi dysfunkcjami narządu wzroku (z utratą wzroku włącznie). Projekt został zre-alizowany w ramach środków grantowych uzyskanych w konkursie „Edukacja Plus”, przeprowadzonym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Poszcze-gólne przystanki ścieżki wyznaczają reliefy wykonane ze sztucznej żywicy, będące kopiami obrazów znajdujących się w kolekcji Muzeum Śląskiego. Naczelną zasadą jest umieszczanie reliefu w bezpośrednim sąsiedztwie orygi-nału. Dla osób niewidomych przygotowano reprodukcje w technice druku wypukłego, natomiast osoby niedowi-dzące mogą zapoznać się z dziełem w postaci reproduk-cji skonstruowanych z plam barwnych o podwyższonym kontraście. Zwiedzający mają także do dyspozycji dedy-kowane im katalogi oraz audioprzewodniki2. W pierw-szym roku istnienia ścieżki galerię zwiedziło ok. 150 osób niewidomych i niedowidzących, którym towarzyszyły osoby bliskie lub pies przewodnik. Biorąc pod uwagę fakt, że obecna siedziba Muzeum Śląskiego zlokalizowa-na jest w samym centrum miasta – miejscu ruchliwym i hałaśliwym, a zatem nieprzyjaznym dla niewidomego – wynik ten świadczy o istnieniu silnych potrzeb kultu-ralnych u tej grupy odbiorców, również w zakresie sztuk wizualnych. Sukces inicjatywy stał się inspiracją i moty-wacją do rozpoczęcia pracy nad kolejnymi projektami, których celem jest udostępnienie dziedzictwa kulturowe-go osobom z dysfunkcjami wzroku.

Książki dotykoweSegment książek dotykowych w Polsce (poza podręcz-nikami) ogranicza się do bajek i  wybranej literatury dziecięcej. Projekt Muzeum Śląskiego w swym założeniu miał zainicjować wypełnianie niszy w pozycjach z za-kresu his torii sztuki3. Każda z książek przygotowanych w ramach projektu miała opowiadać historię jednego ślą-skiego zabytku architektury, zawierać rzuty i przekroje budynku oraz ilustrować wnętrza. Inspiracji dostarczyła

2 Więcej o projekcie zob.: J. Knapik, Sztuka przeżywana dotykiem, [w:] Piękno dotyku. Poznanie dotykowe w sztukach plastycznych, Kato-wice 2011, s. 33–35.

3 Koncepcja projektu i opieka metodyczna: dr Joanna Knapik, mentoring: Monika Czernik. Termin realizacji: rok szkolny 2010/2011.

książka poświęcona bazylice w Loreto, przygotowana w ramach działań edukacyjnych prowadzonych przez Państwowe Muzeum Dotyku im. Homera w Ankonie.

Projekt pomyślany został jako połączenie edukacji rówieśniczej i mentoringu. Książki dotykowe przygo-towywali uczniowie szkół masowych. Założono, że po-przez włączenie się w projekt dużej grupy osób, zwróci się uwagę opinii publicznej na problem braku dostępu osób niewidomych do sztuki. Jednocześnie dzieci i młodzież miały być uczone postaw prospołecznych.

Otwarte zaproszenie Muzeum Śląskiego do współ-pracy skierowane do szkół nie spotkało się z dużym za-interesowaniem. Projekt w ocenie nauczycieli uchodził za zbyt ambitny i pracochłonny. Ostatecznie zgłosiły się trzy placówki: Zespół Szkół Zawodowych im. Romualda Mielczarskiego w Katowicach, IV Liceum Ogólnokształ-cące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Chorzowie oraz Gimnazjum nr 1 im. Marii Konopnickiej w Chorzowie. Uczniowie uczestniczyli w warsztatach – prowadzonych przez pracowników Muzeum – projektowania książek dotykowych oraz dotyczących potrzeb edukacyjnych osób z deficytami wzroku. W ramach przygotowań zor-ganizowano także wycieczki dla każdej grupy szkolnej, podczas których omówione zostały historia oraz walory architektoniczne wybranych przez uczniów zabytków. W kolejnym etapie uczniowie pracowali już w szkołach pod okiem nauczycieli-opiekunów. Zarówno ogólna kon-cepcja książki, jak i szczegółowy dobór treści, techniki i materiałów leżał w gestii uczniów. Transkrypcja opi-sów na alfabet Braille’a została przygotowana przez mło-dzież ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Dąb rowie Górniczej.

Owocem trzymiesięcznej pracy młodzieży są książki dotykowe uderzające precyzją wykonania i doskonałym zrozumieniem potrzeb osób niewidomych. Widoczne jest to zarówno w kompozycji planów składających się na daną ilustrację, jak i w konsekwentnym zachowywaniu relacji między materiałem oryginalnym a materiałem go imitującym (np. wybór tapety jako odpowiednika drew-na oznaczał, że z tapety odwzorowane będą tak drzwi, jak i oparcie fotela). Jednocześnie poszczególne karty ksią-żek są atrakcyjne pod względem estetycznym dla osób widzących. Książki były prezentowane podczas wystawy Piękno dotyku, a następnie zostaną wykorzystane jako pomoce dydaktyczne podczas lekcji muzealnych dedy-kowanych dzieciom i młodzieży z dysfunkcjami wzroku.

29

Planuje się, że tam, gdzie jest to możliwe, typowa lek-cja muzealna będzie wprowadzeniem do wycieczki do opisywanego w książce miejsca, by uczniowie niewido-mi mogli skonfrontować przekaz książkowy z realnym budynkiem.

Obrazy dotykowePochodną projektu „Książki dotykowe” było tworzenie obrazów dotykowych4. Podczas zajęć w ramach muzeal-nego programu ferii zimowych dzieci widzące w wieku 10–12 lat przygotowały obrazy dotykowe będące kopiami dzieł Piotra Michałowskiego Amazonka, Józefa Cheł-mońskiego Zima oraz Tadeusza Waliszewskiego Martwa natura z kapeluszem. Powstały w ten sposób „reliefy”

4 Scenariusz i prowadzenie warsztatu: Monika Czernik. Termin realizacji: luty 2010.

z tektury, filcu, skrawków materiałów, koralików i innych materiałów pasmanteryjnych.

Obrazy, stanowiące punkt wyjścia warsztatu, zostały wybrane przez pracowników Działu Oświatowego. Kie-rowano się zarówno stopniem atrakcyjności i czytelności potencjalnego „reliefu” dla osób niewidomych, jak i ła-twością wykonania przez dzieci uczestniczące w projek-cie. Dzieci otrzymały zestawy filców w odpowiednich kolorach, przygotowane wcześniej „podobrazie” z wy-klejonym tłem oraz szablony z przetworzoną graficznie reprodukcją obrazu. Uczestnicy warsztatu z szablonów wycinali poszczególne elementy, których kształt odwzo-rowywali następnie na arkuszach filcu. Zabieg ten miał na celu zachowanie właściwych proporcji w wyklejanym obrazie. Instruktorzy podpowiadali dzieciom, gdzie na-leży dokonać uproszczeń, które szczegóły można pomi-

Szkice do książek dotykowych, fot. B. Wróblewska

Odwzorowywanie planów, fot. B. Wróblewska

Dobór materiałów do książek dotykowych, fot. B. Wróblewska

Wykonywanie elementów ilustracji, fot. B. Wróblewska

48

a moim zadaniem jest wybranie i opracowanie opisów, przygotowanie tekstu w alfabecie łacińskim i Braille’a, wkomponowanie ich w powierzchnię makiety, a także przygotowanie elementów graficznych. Nasze działania przebiegają równolegle. Jesteśmy w stałym kontakcie, omawiamy kolejne etapy działań i rozwiązujemy proble-my, które pojawiają się w trakcie pracy.

Po wykonaniu modeli z gliny przygotowuje się formy do odlania modelu z żywicy. Po odlaniu modeli z żywicy akrylowej, ich obróbce oraz wydrukowaniu tekstów w al-fabecie łacińskim i Braille’a prosimy o konsultacje. Po raz pierwszy prezentujemy makietę niewidomym, by moż-na było na tym etapie wyeliminować ewentualne błędy. Jeżeli nie ma błędów w tekstach i wszystko jest czytelne i zrozumiałe, pozostaje przygotowanie napisów oraz gra-fiki i wykonanie płyt uzyskanych metodą chemigrafii. Po otrzymaniu płyt prosimy jeszcze raz o konsultację. Jeśli nie ma błędów, oddajemy makietę do odlewni, gdzie wykonuje się formy silikonowe i odlewa elementy z brą-zu. Przy projektowaniu elementów, a szczególnie tekstów, należy uwzględnić tzw. skurcz odlewniczy, by nie zmie-nić kształtu liter.

Po wykonaniu odlewów z brązu jeszcze raz konsultu-jemy się z niewidomymi, którzy sprawdzają poprawność wykonania makiet. Po dopracowaniu wszystkich szcze-gółów łączy się poszczególne elementy i nadaje im odpo-wiedni kolor – patynę.

Makiety przeważnie ukazują piękno obiektów zabyt-kowych, więc swoje opinie i zgody na projekt muszą wy-dać konserwator zabytków, właściciel obiektu, zarządcy dróg i terenów zielonych.

Równolegle przygotowuje się podstawę kamien-ną, osadza w miejscu przeznaczenia i umieszcza się na niej makietę. W wielu miastach Polski można już podzi-wiać makiety dla niewidomych. We Wrocławiu w ramach projektu „Wrocław bez barier” powstały rzeźby niepełno-sprawnych krasnali – Głuchoniemy, W-skers i Ślepak – ustawionych w pobliżu ratusza oraz miniatury zabytków, które znajdują się przy ratuszu, katedrze św. Jana Chrzci-ciela, kościele św. Elżbiety i operze.

Makiety mogą być również bardziej skomplikowane, tak jak w przypadku Krakowa. Wszystko zależy od za-sobów finansowych miasta i umiejętności wykorzysta-nia środków z Unii Europejskiej. To udało się właśnie w Krakowie. Do makiet można dotrzeć przy pomocy systemu GPS i dowiedzieć się wszystkiego o obiekcie, przy którym znajduje się osoba niewidoma, za pomocą telefonu komórkowego i odpowiedniego oprogramowa-nia pobranego ze strony internetowej Urzędu Miasta. Projekt ten pochłonął 1 350 000 zł. Jest to jak dotąd naj-większa ilość modeli, która powstała w jednym mieście. Autorem 12 makiet Traktu Królewskiego jest krakowski artysta rzeźbiarz Karol Badyna. Pocieszające jest to, że włodarze innych miast w Polsce, np. Radomia i Gdańska,

Makieta Starego Rynku

Makieta Starego Rynku

49

także starają się stworzyć przestrzeń przyjazną dla osób niepełnosprawnych. W Poznaniu w najbliższym czasie będziemy tworzyć makiety Ostrowa Tumskiego i placu Mickiewicza. Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012™ stworzyły Polsce okazję do wybudowania nowych stadionów w Warszawie, Gdańsku i Wrocławiu. Fundacja PBG sfinansowała makiety Stadionu Narodo-wego w Warszawie i PGE Areny w Gdańsku, które zosta-ły już przez nas wykonane.

Sądzę, że makiety przyczyniają się do wzbogacenia krajobrazu miejskiego i dają możliwość obcowania ze sztuką, a miasta dzięki temu stają się przyjazne i atrak-cyjne dla niepełnosprawnych i nie tylko. Modele zachę-cają do podejmowania prób poznania innych dzieł sztuki, zwiedzania muzeów i galerii. Natomiast ludzi widzących uwrażliwiają na sprawy osób niepełnosprawnych, albo raczej sprawnych inaczej. Oswajają i integrują oba środo-wiska, co jest bardzo ważne dla dobrego funkcjonowania społeczeństwa. Przybliżają nas do standardów europej-skich i łamią kolejne bariery.

Makiety z pewnością ułatwiają niewidomym pozna-wanie dóbr kultury i orientowanie się w przestrzeni miej-skiej, a ponieważ są wykonane z dużym artyzmem, służą całemu społeczeństwu.

Makieta Stadionu w Poznaniu, fot. D. Szymkowiak

Poznanie dotykowe makiety stadionu, fot. D. Szymkowiak