8/14/2019 NE_spec2009

1/69

Konsolidacja czy dezintegracja?Bezpieczestwo w subregionie

Morza Batyckiego

8/14/2019 NE_spec2009

2/69

przewodniczcy rady programowej/ Editor -

rada programowa /Advisory Board

(The London School of Economics and Political Science) (Uniwersytet Jagielloski) (Instituto Affari Internazionali, Rome) (European Institute of Public Administration, Maastricht) (Trans European Policy Studies Association, Brussels) (Cent rum Europe j sk ie Uniwer sy t e tu War szawskiego) (Institute for World Economics, Budapest) (Uniwersytet Kard.S. Wyszyskiego) (Instytut Europy rodkowo-Wschodniej, Lublin) (Uniwersytet lski) (Confederation of Da-nish Industries, Copenhagen) (Sussex European Institute) (The Netherlands Institute of International Relations, Clingendael) - (Institut DEtudes Politiques, Grenoble) (PoseParlamentu Europejskiego, Collegium Civitas) (Narodowy Bank Polski) (The University of Edinburgh) (Instytut Europejskiw odzi) (Akademia Ekonomiczna w Poznaniu ) (Pose Parlamentu Europejskiego) (Elcano Royal Institute for International Affairs) (Hellenic Foundation for European andForeign Policy) (The Institute for Strategic and InternationalStudies, Lisbon) (The London School of Economics and PoliticalScience) (Center for Applied Policy Resea rch) (New York University School of Law) (University of Cologne) - (Collegium Civitas) - (Uniwersytet Gdaski)

redaktor naczelny / Executive Editor .

zesp redakcyjny /Editorial Team

wydawca / published by

. , -

@.....

-

8/14/2019 NE_spec2009

3/69

Abstrakt

Podzikowania 8

I. Wprowadzenie 9

1. Nowy kontekst bezpieczestwa Europy 9

2. Dynamika bezpieczestwaw basenie Morza Batyckiego 10

3. Perspektywa teoretyczna 12

4. Struktura raportu 13

II. Zaoenia dla subregionu batyckiego 13

1. Definicja i charakterystyka subregionu 13

2. Perspektywy regionalizacji 18

III. Koncepcje bezpieczestwa w subregionie batyckim 20

1. Polityka bezpieczestwa w subregioniez perspektywy historycznej 20

2. Koncepcje bezpieczestwa subregionu 23

IV. Charakterystyka polityk bezpieczestwa pastwskandynawskich 26

1. Dania 26

2. Finlandia 29

3. Norwegia 31

4. Szwecja 34 /

8/14/2019 NE_spec2009

4/69

5. Formy wsppracy pastw nordyckichna rzecz wsplnego bezpieczestwa 36

6. Wnioski 42

VI. Charakterystyka polityk bezpieczestwaLitwy, otwy i Estonii 43

1. Postrzeganie bezpieczestwa 45

2. Wsppraca w sprawach bezpieczestwamidzy Litw, otw, a Estoni 48

3. Wnioski 51VII. Konsolidacja czy dezintegracja? 54

VIII. Wnioski i rekomendacje 60

rda 65

rda internetowe 65

Wybrana literatura [ Noty o autorach ] 69

8/14/2019 NE_spec2009

5/69

Konsolidacja czy dezintegracja?Bezpieczestwo w subregionie

Morza Batyckiego

P bezpieczestwa Europy podlegaj coraz wyraniej frag-mentaryzacji. Jest to konsekwencja zarwno zmian w ro-

dowisku midzynarodowym jak i rezultat rozszerzania zachod-nich struktur. W ujciu geopolitycznym UE czy NAO s dzisiajprzede wszystkim przestrzeniami dla dziaa narodowych poli-tyk zagranicznych i bezpieczestwa, a nie narzdziami do budowy

politycznej jednoci Zachodu. Fragmentaryzacja polityk i struk-tur moe zatem w dugiej perspektywie uruchomi procesy dez-integracyjne w Europie. Przyjmujc posta regionalizmu zacie-niania wsppracy regionalnej w ramach istniejcych instytucji- moe jednak przynie pozytywne rezultaty.

Od 1989 roku Polska umiejscawia swoj polityk europej-sk i bezpieczestwa konsekwentnie na horyzontalnej osi konty-

nentalnej wschd-zachd. Koresponduj z tym wyraane przezWarszaw aspiracje, by odgrywa kluczow rol w UE jako jedenz szeciu najwikszych politycznych graczy, posiada specjalne re-lacje ze Stanami Zjednoczonymi, oraz prowadzi aktywn polity-k w Europie Wschodniej. W ostatnim czasie wida jednak wy-tracanie przez Polsk dynamiki w tak ujtej horyzontalnie politycekontynentalnej.

/

8/14/2019 NE_spec2009

6/69

. ,

Poszukujc regionalnego wzmocnienia polska polityka angaowa-a wysiki w obszar Europy rodkowej (wsppraca Wyszehradzka).W ostatnim czasie dostrzegamy prby intensyfikacji relacji z pastwami

kaukaskimi. Jednoczenie obszarem politycznie wci niewykorzysty-wanym pozostaje obszar Morza Batyckiego. Zgoszenie przez Polski Szwecj wsplnej propozycji Partnerstwa Wschodniego tworzy bymoe przesanki do realnego zaangaowania si Polski na rzecz relacjiz krajami skandynawskimi, a take zwikszenia wsppracy z pastwa-mi batyckimi.

W niniejszej analizie traktujemy obszar Morza Batyckiego jako

wewntrzny subregion UE, ktrego potencja polityczny powinien bypozytywnie wykorzystany przez Polsk. Oznaczaoby to aktywne w-czenie si Polski w dziaania na rzecz dalszego rozwoju subregionu, np.w strategi UE dla Morza Batyckiego.

Z punktu widzenia dalszego rozwoju subregionu kluczowe wydajesi zintegrowanie dialogu politycznego pastw obszaru zgodnie z zasa-d wielostronnoci, respektujc ich odmienne kultury bezpieczestwa.Oznacza to np. wspprac z Rosj, najwaniejszym partnerem subre-gionu, przy jednoczesnym zachowaniu zasady, e obszar Morza Batyc-kiego nie moe by sfer czyjej dominacji lub zosta zinstrumentalizo-wany dla zewntrznych celw jako korytarz transportowy.

Podstawowym celem wsppracy musi by promowanie wzajemnegobezpieczestwa oraz zacienianie integracji w ramach subregionu. Ozna-cza to wiksze ni dotd wsplne zaangaowanie na rzecz ochrony rodo-wiska, ale rwnie na rzecz budowy zrwnowaonej struktury komunika-cyjnej, jako jednego z podstawowych czynnikw trwaego zblienia.

Oddzieln kwesti, szczeglnie aktualn w obliczu konfliktu naKaukazie w sierpniu 2008 roku oraz obecnego kryzysu finansowego,staje si stabilno i bezpieczestwo poudniowo-wschodniej flankisubregionu pastw batyckich. Problem ten powinien by rozpatry-wany take w ramach interesw subregionu i podlega bardziej skoor-dynowanym dziaaniom pastw obszaru.

8/14/2019 NE_spec2009

7/69

/

Subregion batycki charakteryzuje dzisiaj przeciwstawna dynamikageopolityczna na jego pnocy i poudniu, ktra moe uruchomi pro-ces jego dezintegracji. Pnoc bdzie odgrywaa coraz wiksz rol jako

obszar nowej bipolarnoci - cierania si wpyww i interesw rozsze-rzonego Zachodu i Rosji. Poudniu grozi natomiast status peryferyjny,w ktrym gr ponownie moe wzi logika zewntrznej kolonizacji.

Niezbdna staje si konsolidacja bezpieczestwa subregionu ba-tyckiego: osabienie tendencji do podania jego pastw wasnymi dro-gami, zacienienie wspdziaania politycznego i w efekcie konsolidacjabezpieczestwa subregionu jako caoci. Mikkie podbrzusze na po-

udniowym-wschodzie subregionu bdzie zawsze stanowi obcieniedla pastw twardej Pnocy. Bdzie angaowa ich rodki i uwag,ktre dzisiaj kierowane s na projekty wsppracy w regionie DalekiejPnocy.

Polska powinna wic w przyszoci z wiksz uwag traktowa sub-region batycki take jako element wasnego bezpieczestwa. Z punk-tu widzenia Warszawy moe on by take wanym uzupenieniem dlagwnych kierunkw polskiej polityki europejskiej, wschodniej orazbezpieczestwa i obrony.

8/14/2019 NE_spec2009

8/69

. ,

Niniejszy raport nie powstaby bez pomocy rnych osb i instytucji.

Przede wszystkim chcielibymy podzikowa Ministerstwu SprawZagranicznych RP za pomoc w realizacji projektu. Raport jest skon-solidowan, a nastpnie rozszerzon i zaktualizowan wersj eksper-tyz opracowanych przez Centrum Europejskie Natolin na zamwieniei przy finansowym wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Nasze podzikowania kierujemy take w stron tych wszystkichosb, ktre zgodziy si na rozmow z nami w Helsinkach, Kopenhadze,

Oslo, Sztokholmie, Wilnie i Rydze, oraz Brukseli. Bez wywiadw, kt-rych wikszo miaa charakter poufny tre raportu byaby ubosza. Wrd dziesitkw osb, z ktrymi mielimy moliwo rozma-

wia, chcielibymy szczeglnie podzikowa Jakubowi Godzimirskiemuz Norweskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych (NUPI), Katarzy-nie Zyk z Norweskiej Akademii Obrony (FSS), oraz Hannie Ojannenz Fiskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych (UPI) za pomoc w or-ganizacji wywiadw, wsparcie merytoryczne a take logistyczne.

Natolin, marzec 2009

8/14/2019 NE_spec2009

9/69

/

.

1. Nowy kontekst bezpieczestwa Europy

Lata dziewidziesite XX w. byy okresem intensywnych zmian na ma-pie bezpieczestwa Europy. Po dwch dekadach powolnego i dokony-wanego z oporami procesu rozszerzania zachodnich instytucji i politykEuropa staa si obszarem bardziej stabilnym i bezpiecznym, poczo-nym gst sieci powiza i intensywnej wsppracy. W tle tego procesudokonyway si jednak przemiany idcepod prd dominujcego trendu i osa-

biajce sukces rozszerzenia NAOi UE. Z jednej strony bya to zmiananatury relacji transatlantyckich, kt-r unaoczniy zamachy z 11 wrzenia2001 roku oraz interwencja w Iraku.Z drugiej za by to proces wygasaniaimpulsu integracyjnego w Europiei wzrostu znaczenia interesw naro-dowych pastw. Kryzys tosamociNAO oraz marginalizacja roli Ko-misji Europejskiej s rezultatami obuzjawisk.

Wzmoonej rywalizacji politycz-nej midzy pastwami Zachodu towa-rzyszy wycig po surowce, bez ktrychnie mog funkcjonowa gospodarki wspczesnych potg przemysowych.Ch dostpu do ropy, gazu a take innych bogactw naturalnych spo- wodowa wzrost znaczenia pastw surowcowych. Dziki petrodola-rom Rosji udao si wyj z gospodarczej zapaci i powrci do gro-na istotnych graczy polityki wiatowej. Dugofalowym celem strategiirosyjskiej jest odwrcenie lub przynajmniej zahamowanie procesw

W przekonaniu

autorwniniejszejanalizy w interesiebezpieczestwa Polskiley aktywne wcze-nie si w proces budo-wania wzajemnych

zalenoci w subre-gionie batyckim. Wy-maga to jednak obokinicjatyw politycznychnowego rozpoznaniasytuacji w subregionie

pod ktem polskichinteresw.

8/14/2019 NE_spec2009

10/69

. ,

geopolitycznych zachodzcych w bezpieczestwie Europy po 1989 r.Symbolem tych de staa si wojna sierpniowa z Gruzj w 2008 roku.Otwarte pozostaje pytanie, czy kryzys gospodarczy spowoduje porzuce-

nie czy te przypieszenie przez Rosj dziaa zmierzajcych do osa-bienia bezpieczestwa Europy.Zwikszona rywalizacja pastw i sabnca rola organizacji midzy-

narodowych w kocu pierwszej dekady XXI w. sprzyjaj tendencji, ktrmona okreli jako renesans mylenia strategicznego. Jest to te okreskoczcy dominacj zachodni w polityce wiatowej i rozpoczynajcyer wielobiegunowoci. Nawet przy zaoeniu zgodnego i wsplnego

dziaania Europy i USA w rozwizywaniu problemw bezpieczestwawiatowego obaj partnerzy nie s ju w stanie samodzielnie rozstrzy-gn sporw na swoj korzy.

Europa pozostaje miejscem stabilnym i wolnym od egzystencjal-nych konfliktw, w ktrym sia militarna nie jest zasadniczym wyznacz-nikiem pozycji pastwa. Koniec monopolu ideologicznego i narastanierywalizacji pastw sprzyja jednak wzrostowi niepewnoci i nakazujezmodyfikowa wiele zaoe powstaych po kocu zimnej wojny, kt-re wydaj si z perspektywy czasu oparte na zbyt optymistycznej wi-zji bezpieczestwa. Pastwa europejskie ponownie staj zatem przedkoniecznoci przemylenia podstaw swojego bezpieczestwa i obrony,dostosowania ich do nowego kontekstu geopolitycznego.

2. Dynamika bezpieczestwa w basenie Morza Batyckiego

Jednym z rejonw geograficznych Europy, w ktrym mona zaobserwo-wa ksztatowanie si nowego kontekstu bezpieczestwa oraz wynikaj-cych z niego konsekwencji jest subregion Morza Batyckiego. Podwjnerozszerzenie NAO i UE traktuje si zwykle jako koniec rozpoczte-go na pocztku lat dziewidziesitych procesu integracji i stabilizacjisubregionu. W rzeczywistoci by to jedynie etap. Mimo sukcesw obuprojektw geostrategiczne pooenie subregionu na wschodnim kracupolitycznych granic Europy powoduje, e kwestie bezpieczestwa po-

8/14/2019 NE_spec2009

11/69

/

zostaj gwnym rdem obaw i wymagaj dalszych dziaa konsoli-dacyjnych.

W subregionie batyckim mamy zatem do czynienia z powolnym

procesem zmiany paradygmatu stosowanego dla opisu jego bezpiecze-stwa. Przejawia si to w deniu do ponownego zdefiniowania wsp-pracy regionalnej, w taki sposb, aby pozwolia ona na skuteczn reali-zacj i ochron interesw pastw subregionu w nowym kontekcie geo-politycznym. Konfrontacja z gbokimi przeksztaceniami na poziomiepolityki midzynarodowej oraz europejskiej jest bowiem tradycyjnymkatalizatorem nowych inicjatyw regionalnych w Europie pnocnej.2

Pastwa, ktre zaliczaj si do obszaru Morza Batyckiego to: Dania,Norwegia, Szwecja, Finlandia, Litwa, otwa, Estonia, Polska, Niemcyi Rosja w szerszym znaczeniu take Islandia. S one bezporednimibeneficjentami koca zimnej wojny pod wzgldem politycznym, strate-gicznym oraz gospodarczym. Pod wpywem przewartociowa w po-lityce UE oraz NAO, a take wzrostu asertywnoci Rosji subregionstaje si obszarem interesujcych zmian strategicznych, w ktrych tleznajduje si rywalizacja o dostp do surowcw, infrastruktury przesyo-wej i szlakw komunikacyjnych, oraz o wpyw na ksztatowanie politykiUE oraz polityki obronnej sojuszu.

W przekonaniu autorw niniejszej analizy w interesie bezpie-czestwa Polski ley aktywne wczenie si w proces budowania wza-

jemnych zalenoci w subregionie batyckim. Wymaga to jednak obokinicjatyw politycznych nowego rozpoznania sytuacji w subregioniepod ktem polskich interesw. Dlatego celem raportu jest udziele-nie odpowiedzi na pytanie, jak pastwa subregionu reaguj na nowykontekst bezpieczestwa europejskiego. W szczeglnoci interesowanas bdzie, czy reakcje te sprzyjaj zblianiu si perspektyw strategicz-nych pastw subregionu oraz w jakim stopniu zbienoci te przekadajsi na gotowo do zacieniania wsppracy regionalnej w ramach UEi NAO w kwestiach szeroko rozumianego bezpieczestwa.

8/14/2019 NE_spec2009

12/69

. ,

3. Perspektywa teoretyczna

Opis rzeczywistoci jest czsto wynikiem sposobu jej postrzegania. W na-ukach spoecznych, do ktrych przynaley dziedzina stosunkw midzy-

narodowych, mamy zatem wiele konkurujcych ze sob teorii i koncepcji,ktre maj ambicje do stania si uniwersalnymi okularami dla badaczy.W przeciwiestwie do naukowca analityk musi jednak dokonywa wieluuoglnie oraz przyj zaoenia teoretyczne nie w oparciu o ich nauko-w warto, lecz ich adekwatno do przedmiotu analizy.

Majc do wyboru kilka gwnych, nawzajem uzupeniajcych siperspektyw badawczych takich jak podejcie instytucjonalne, koncen-

trujce si na analizie wpywu instytucji krajowych i midzynarodo- wych na definiowanie interesw pastwa, perspektyw socjologicz-n (konstruktywistyczn) analizujc jzyk dyskursu oraz tosamopastw, oraz podejcie neorealistyczne akcentujce autonomi pa-stwa dcego do maksymalizacji swych zyskw i ograniczania strat,przyjlimy t ostatni perspektyw. Nie oznacza to, e ignorujemyznaczenie kontekstu instytucjonalnego zarwno wewntrznego jaki midzynarodowego a take e abstrahujemy od kwestii tosamocipastw (ich kultur strategicznych) i jej wpywu na trwanie w wybo-rach strategicznych. Akcent pooony zosta jednak na analizie politykipastw subregionu pod ktem tradycyjnych celw pastwa, ktrymi sobrona interesw politycznych i gospodarczych, ochrona suwerennocipolitycznej i terytorium oraz denie do wzrostu wpywu na politykinnych aktorw. Zaoenie to jest podyktowane interpretacj sytuacjibezpieczestwa w Europie opisanej we wstpie. Po okresie poszukiwasposobw przeamywania zimnowojennej dychotomii za pomoc ini-cjatyw regionalnych sucych tworzeniu wsplnej tosamoci Europy,coraz wyraniejszy staje si trend do ponownego definiowania linii po-dziaw, zaznaczania wasnych stref wpyww i trzymania na dystanspotencjalnych konkurentw.

Cho bowiem geopolityka w subregionie batyckim nie ma cha-rakteru twardej geopolityki anglosaskiej - nie koncentruje si na sile

8/14/2019 NE_spec2009

13/69

/

militarnej niezbdnej do wygrania konfrontacji to jednak jej celem jest take przeciwdziaanie dominacji. Jako geopolityka sabych jestgeopolityk pojednania czc analiz ukadu si w subregionie, de-

finiowanego przez graczy mocarstwowych (USA/NAO, UE/Niemcyi Rosj), z deniem do krpowania swobody mocarstw poprzez narzu-canie wasnych koncepcji subregionu.3

4. Struktura raportu

Raport powicony jest zagadnieniu bezpieczestwa w rejonie MorzaBatyckiego. Jego celem jest ukazanie szerokiego kontekstu wyzwa

dla bezpieczestwa i wsppracy w subregionie batyckim. W pierwszejczci raportu przedstawiamy definicj subregionu batyckiego. W dru-giej czci omwione zostay koncepcje bezpieczestwa subregionuw perspektywie historycznej i teoretycznej. W trzeciej czci raport pre-zentuje gwne zaoenia polityk bezpieczestwa pastw subregionu.Czwarta cz powicona jest dynamice wsppracy w obszarze bez-pieczestwa i obrony w subregionie batyckim i jej geopolitycznym kon-sekwencjom. Wsppraca ta rozpatrywana jest w trzech paszczyznach:wsppracy nordyckiej midzy pastwami skandynawskimi, wsppracymidzy trzema pastwami batyckimi, oraz wsppracy midzy pa-stwami skandynawskimi i batyckimi. Ostatnia cz zawiera wnioskii rekomendacje.

.

1. Definicja i charakterystyka subregionu

W teorii stosunkw midzynarodowych pojcie regionu odnosi sido wikszych geograficznie struktur wykazujcych okrelony stopiespjnoci i integracji. Struktury te jako obszary wiata skadaj si naporzdek oglnowiatowy. Z tego punktu widzenia Unia Europejskamoe by uwaana za oddzielny region w systemie midzynarodowym,obszarem sui generi, czy osobnym systemem o charakterze politycznym.

8/14/2019 NE_spec2009

14/69

. ,

Globalny wiatowy porzdek skada si wic z rnych midzynarodo-wych regionw. Ich trafne zdefiniowanie staje si jednym z waniejszychwarunkw prowadzenia skutecznej polityki midzynarodowej.

Mapa obszaru Morza Batyckiego (rdo: http://maps.grida.no/baltic/)

8/14/2019 NE_spec2009

15/69

/

Z tego punktu widzenia obszar Morza Batyckiego naley trak-towa jako subregion w obrbie europejskiego regionu. Jakie czynnikisprawiaj jednak, e w przypadku tego obszaru moemy mwi o wy-

rniajcej si caoci? Definicj subre-gionu Morza Batyckiego determinu- j nie tylko warunki naturalne. Same warunki naturalne i geograficzne nietworz jeszcze subregionw w znacze-niu politycznym. Na znaczenie i rolobszaru batyckiego oddziauj skut-

ki wielkich, historycznych proceswtakich jak koniec zimnej wojny, inte-gracja europejska, wreszcie globali-zacja. Po 1989 r. mamy do czynieniaz wyran rewitalizacj subregionubatyckiego w skutek koca zimnowo-jennego podziau kontynentu. Ogrom-ne znaczenie dla odtwarzania si tegoregionu miao wejcie do UE Szwecjioraz Finlandii w 1995 roku, co pozwo-lio faktycznie wczy obszar MorzaBatyckiego w procesy planowaniaUnii Europejskiej. Kolejnym wanymkrokiem na drodze do odtwarzaniasi regionu byo wejcie krajw ba-tyckich do NAO i Unii Europejskiej w 2004. W chwili obec-nej obszar Morza Batyckiego moemy uwaa za wewntrznysubregion UE.

Z punktu widzenia polityki bezpieczestwa subregion Morza Ba-tyckiego nabiera znaczenia ze wzgldu na kilka najwaniejszych proble-mw: kwestie ekologiczne, infrastruktur i szlaki komunikacyjne orazekonomiczn, militarn, i polityczn obecno Rosji.

Z powyszychwzgldwniniejszy raport

pomija Rosj, Niemcyi Polsk obierajc za

przedmiot analizypastwa batyckieoraz skandynawskie(z wyczeniem Is-landii). Rosja zostaa

pominita w analizie,

poniewa jednymz zaoe raportu jestzdefiniowanie subre-

gionu batyckiego jakoobszaru wewntrzUE i NATO.

8/14/2019 NE_spec2009

16/69

. ,

W ramach subregionu mona wyrni trzy krgi: cz poudnio-w (kontynentaln) tworzon przez Niemcy i Polsk, cz pnocn(nordyck), w skad ktrej wchodz pastwa skandynawskie, oraz cz

wschodni (batyck) tworzon przez Litw, otw i Estoni, a takeRosj (Kaliningrad i okrg petersburski).4 W skad subregionu wchodzigrupa pastw posiadajcych bardzo silne narodowe tosamoci, ktrew obszarze polityki zagranicznej i bezpieczestwa okazuj si niejed-nokrotnie silniejsze (i tym samym nawzajem wykluczajce si) od prze-wiadczenia o wsplnych zagroeniach i interesach.

Jest to w ogromnej mierze dziedzictwo procesw historycznych.

Dzisiejszy ksztat polityczny subregionu jest wynikiem stopniowegorozpadu na przeomie XIX i XX wieku Danii utrata Islandii, Szwecji utrata Norwegii, oraz Rosji utrata Polski, Litwy, otwy i Estonii w 1918 r., a nastpnie Finlandii. rudno jest wic mwi o istnieniu jakiej formy wsplnej tosamoci tego subregionu, a raczej o wspl-nej tosamoci nordyckiej, czy skandynawskiej (oba pojcia traktujemyw raporcie wymiennie), batyckiej oraz pewnych lokalnych podobie-stwach obszarw poudniowego wybrzea Batyku. Rnice kulturowe, jzykowe czy religijne okazuj si silniejsze ni blisko geograficzna,zwizki historyczne, a take wsppraca gospodarcza. Podobiestwanie stanowi zatem wystarczajcych przesanek do cilejszej integra-cji politycznej czy wojskowej. Nie przesdzaj rwnie o czonkostwiew organizacjach midzynarodowych. W zalenoci od punktu widze-nia rejon Morza Batyckiego jest albo subregionem UE, do ktrego nienaley Norwegia oraz Islandia, lub te subregionem sojuszu pnoc-no-atlantyckiego, do ktrego nie naley Szwecja oraz Finlandia. W obu wypadkach trzeba jednak poczyni pewne zastrzeenia. Wsppra-ca Norwegii z UE ma w coraz wikszym stopniu charakter integra-cji bez czonkostwa. Podobny fenomen wystpuje w relacjach Szwecjioraz Finlandii z NAO, ktre to pastwa na poziomie militarnym sw o wiele wikszym stopniu kompatybilne z sojuszem ni wielu penychczonkw NAO. Z kolei Dania pozostaje poza europejsk polityk

8/14/2019 NE_spec2009

17/69

/

bezpieczestwa i obrony oraz, tak jak Szwecja, odrzucia czonkostwow strefie euro, a Litwa, otwa i Estonia dopiero ubiega si o przyjciewsplnej waluty.

Zmiany klimatyczne powodujce powoln przebudow mapy Da-lekiej Pnocy, projekty infrastrukturalne na Morzu Batyckim orazrosnca asertywno dziaa Rosji, a ostatnio rwnie postpujcy kry-zys ekonomiczny zdaj si sprzyja powstawaniu nowej dynamiki poli-tycznej w subregionie. Pod wpywem wydarze drugiej poowy 2008 r.(wojna w Gruzji i gospodarcze zaamanie Islandii) pojawiy si opinieo moliwym czonkostwie Szwecji i Finlandii w sojuszu, a take nie-

wielkiej Islandii w UE. Z kolei w Danii niewykluczone jest referendumna temat porzucenia wycze z polityki zagranicznej i bezpieczestwaUE. Otwarta pozostaje kwestia przystpienia Szwecji i Danii do strefyeuro jako zabezpieczenia przed skutkami kryzysw finansowych.

Kryteria stosowane dla definiowania i budowy regionw s zatemzawsze funkcj celw, dla ktrych regiony powouje si do ycia. Regionmona zatem stworzy w oparciu o kryteria kulturowe, gospodarcze,geograficzne (

inside-out), lub te w oparciu o ukad si, przemiany geo-

polityczne lub przynaleno do instytucji midzynarodowych (outsi-de-in).5 Niniejsza analiza koncentruje si na zewntrznych aspektachbudowy subregionu widzianych z perspektywy Polski. Jej celem jestukazanie szans i ogranicze dla przeamania istniejcych podziawmidzy wspprac nordyck i batyck, ktre sprzyjaj fragmentary-zacji a w efekcie osabianiu bezpieczestwa w subregionie batyckim.Subregion batycki traktowany jest jako kompleks bezpieczestwa (se-curity complex), czyli grupa pastw, ktrych najwaniejsze wyzwania dlabezpieczestwa s ze sob powizane wystarczajco blisko, aby ich na-rodowe bezpieczestwo nie mogo by realnie rozpatrywane osobno.6

Z powyszych wzgldw niniejszy raport pomija Rosj, Niemcyi Polsk obierajc za przedmiot analizy pastwa batyckie oraz skan-dynawskie (z wyczeniem Islandii). Rosja zostaa pominita w anali-zie, poniewa jednym z zaoe raportu jest zdefiniowanie subregionu

8/14/2019 NE_spec2009

18/69

. ,

batyckiego jako obszaru wewntrz UE i NATO. Nie zmienia to oczy-wicie faktu, e Rosja bya jest i pozostanie czynnikiem wywierajcymogromny wpyw na sytuacj i perspektywy bezpieczestwa w subregio-

nie. Pominicie Polski i Niemiec wynika natomiast z przekonania, epolityki obu tych krajw maj charakter gwnie kontynentalny, tzn.e ani Niemcy ani Polska nie s dzisiaj krajami batyckimi w znaczeniugeopolitycznym. Subregion batycki nie jest zatem dla nich podstawo-

wym punktem odniesienia przy definiowaniu swoich interesw naro-dowych, take w aspekcie bezpieczestwa.

2. Perspektywy regionalizacji

Jednym z podstawowych celw wsppracy Euro-Atlantyckiej jest osi-gnicie moliwie najgbszej kohezji midzy pastwami czonkowski-mi. Dotyczy to zarwno integracji politycznej i gospodarczej w ramachUE jak i integracji perspektywy strategicznej oraz zdolnoci i zasobww NAO. Jednoczenie Unia i Sojusz coraz wyraniej staj si struk-turami dynamicznymi i wewntrznie zrnicowanymi, cho charaktertych rnic jest z oczywistych wzgldw inny.

W UE jest to efekt przede wszystkim naoenia si procesu integra-cji politycznej z projektem poszerzenia jej granic na wschd i poudnie.Pojawienie si perspektywy strategicznej w polityce poszerzonej Uniirazem z siln polaryzacj perspektyw bezpieczestwa pastw czon-kowskich na tle polityki USA i Rosji spowodowao zahamowanie pro-cesu pogbiania integracji i sprzyja wzrostowi znaczenia elementu mi-dzyrzdowoci w ksztatowaniu polityk UE. W tym kontekcie monaprzyj, e wikszego ni dotd znaczenia dla ksztatowania politykiw pewnych obszarach Unii, szczeglnie w jej wymiarze zewntrznym,bdzie nabiera instrument regionalizacji. Sprzyja temu bdzie fakt, iUnia odradza si obecnie jako ciao obejmujce wikszo kontynentueuropejskiego.

Rnicowanie si perspektyw strategicznych w Sojuszu jest zaspowodowane przede wszystkim zanikiem wsplnego zagroenia, a co

8/14/2019 NE_spec2009

19/69

/

za tym idzie wsplnej wizji dziaa i polityki paktu. Na to nakada siniewydolno militarna wielu sojusznikw, dla ktrych transformacjasi zbrojnych jest wyzwaniem przerastajcym ich moliwoci finanso-

we, lub te stojcym w opozycji do rodzimej kultury strategicznej. Re-gionalizacja perspektywy strategicznej w NAO jest zatem wynikiemodmiennej percepcji bezpieczestwa sojusznikw, a take - w aspekcie wsppracy wojskowej rezultatem poszukiwania oszczdnoci po-przez wchodzenie w projekty dwu- i wielostronne na bazie wsppracyssiedzkiej i subregionalnej.

Zjawisko regionalizmu bdzie wic przyjmowa posta bardziej zr-

nicowan ni dotd. Bdzie ono coraz wikszym wyzwaniem dla KomisjiEuropejskiej oraz dla postpw spjnoci. Zwaszcza jeli traktowa zja-wisko regionalizacji w ramach Unii jako rodek do jej fragmentaryzacji.Podobny proces moe nasili si w sojuszu, w ktrym rysuje si coraz sil-niejsza opozycja midzy trzema filarami strategii NAO: obron zbioro-w, misjami ekspedycyjnymi oraz polityk rozszerzenia. Zarwno w Uniijak i w Sojuszu geografia i interesy narodowe wydaj si dominowa nadide posiadania wsplnej strategii i wsplnego dziaania.

Uznajc nieuchronno procesu wewntrznej regionalizacji Uniioraz do pewnego stopnia NAO niniejsza analiza przyjmuje koniecz-no zachowania spjnoci obu organizacji. Przy takim ujciu regiona-lizacja nie powinna prowadzi do fragmentaryzacji osabiajcej dziaal-no obu organizacji (czyli by impulsem dezintegracyjnym), lecz jesttraktowana jako dodatkowy, istotny instrument pozwalajcy pastwomczonkowskim na bardziej efektywne zarzdzanie wewntrznymi i ze- wntrznymi dziaaniami, ktre wynikaj ze specyfiki poszczeglnychobszarw wewntrznych Unii i Sojuszu. Regionalizacja jest zatem efek-tywnym narzdziem konsolidacji politycznej obu organizacji dokony-wanej nie poprzez wsplne projekty integracji na poziomie politycznymczy instytucjonalnym, lecz poprzez silniejsze utosamianie si spoe-czestw i pastw czonkowskich z dziaaniami UE i NAO.

8/14/2019 NE_spec2009

20/69

. ,

.

1. Polityka bezpieczestwa w subregionie z perspektywy historycznej

Zwizki polityczne midzy krajami obszaru Morza Batyckiego - Da-ni, Norwegi i Szwecj przybray w XIV wieku form unii kalmarskiej.W 1523 Szwecja odstpia od unii, a Norwegia popada w coraz wikszzaleno od Danii. W wyniku wojen napoleoskich Norwegia staa sidla Szwecji rekompensat za utracon na rzecz Rosji Finlandi. Z koleikraje batyckie (a take Finlandia) byy tradycyjnie obszarem rywalizacjimidzy wielkimi potgami imperialnymi w XVII, XVIII i XIX wieku:

Rosji, Niemiec oraz Szwecji.a sytuacja zmienia si w XX wieku. W 1905 roku niepodlegouzyskuje Norwegia, a kilkanacie lat pniej na fali wilsonowskiego prawado samostanowienia otwa, Estonia, Litwa, Polska (1918 r.), i Finlandia(1919 r.). Dopiero ta zmiana otwiera moliwo realistycznego spojrzeniana obszar Morza Batyckiego jako europejski subregion tworzony przezpolityk pastw, a nie jako obszar rywalizacji midzy imperiami, teryto-rialnej rekompensaty czy wewntrz europejskiej kolonizacji.

W okresie midzywojnia rejon batycki wydawa si z punktu wi-dzenia bezpieczestwa Europy naturaln barier dla rosncych ambicjiNiemiec i Rosji. a perspektywa nie znajdowaa jednak istotnego odze-wu w pastwach samego regionu, ktrych polityka opieraa si na po-zostawaniu poza sojuszami polityczno-wojskowymi. Idea zacienienia wsppracy i utworzenia bloku pastw batyckich w obliczu rosncejrywalizacji niemiecko-radzieckiej w obszarze batyckim nie spotkaa siz poparciem Danii, Norwegii czy Finlandii. Przekonanie o nie tylkokoniecznoci, ale i zasadnoci trzymania si z dala od problemw Eu-ropy kontynentalnej jako sposobu uniknicia wcignicia w wojn byodominujc cech polityk zagranicznych wspomnianych pastw. Z tejperspektywy interesujce wydaj si wysiki ze strony polskiej dyploma-cji, aby stworzy trwalsz form politycznej oraz militarnej wsppra-cy obejmujc subregion Morza Batyckiego oraz Europy rodkowo-

8/14/2019 NE_spec2009

21/69

/

Wschodniej. Prby te mona podzieli na dwa etapy: Lata 1919-1922przyniosy w polskiej polityce zagranicznej koncepcj budowy Zwizkubatycko-skandynawskiego, ktre zakoczyy si podpisaniem w War-

szawie ukadu midzy Polsk, otw, Estoni i Finlandi. W latach 30.zainteresowanie wspprac z krajami skandynawskimi i batyckimiwzrasta za spraw koncepcji rzeciej Europy Jzefa Becka wsp-pracy krajw Morza Batyckiego, Europy rodkowo-Wschodniej i Po-udniowej. Obie prby nie przyniosy jednak znaczcych efektw. Polskaktywn polityk w subregionie Morza Batyckiego ograniczaa niechze strony duych europejskich pastw, Wielkiej Brytanii oraz Niemiec,

wyrany dystans ze strony pastw skandynawskich oraz konflikt midzyPolsk i Litw.W czasie drugiej wojny wiatowej obszar skandynawsko-batycki

ponownie sta si obszarem kolonizacji wewntrznej. W 1939 r. Polskazostaa napadnita przez Niemcy i Rosj, ktra w latach 1939/40 pr-bowaa take odzyska Finlandi. W 1940 r. Niemcy Hitlera zaatako-way Norwegi, a kraje batyckie utraciy niezaleno w wyniku ustalepaktu Ribbentropp-Mootow. Druga wojna wiatowa przyniosa istot-ne przewartociowania w myleniu o bezpieczestwie subregionu. Od-mienno dowiadcze zwizanych z rnymi formami okupacji Nie-miec i ZSRR pozostawia gbokie lady w tosamoci pastw skandy-nawskich i batyckich rnicujc ich podejcie do kwestii narodowegobezpieczestwa i suwerennoci.

Po napaci Niemiec na Polsk Dania, Norwegia i Szwecja ogosi-y neutralno. Gdy 30 listopada 1939 r. ZSRR napad na Finlandi,Szwecja nie ogosia neutralnoci, ale odmwia bezporedniej pomocyFinlandii oferujc w zamian wsparcie gospodarcze oraz w postaci uzbro-jenia. Sytuacja powtrzya si po napaci Niemiec na Dani i Norwe-gi w kwietniu 1940 r. Szwecja ponownie ogosia neutralno, ale tymrazem odmwia take wsparcia materiaowego dla Norwegii inter-nujc i rozbrajajc norweskie wojska przekraczajce granic szwedzk.W efekcie Szwecji jako jedynemu pastwu subregionu obok zajtej

8/14/2019 NE_spec2009

22/69

. ,

w 1940 r. przez wojska brytyjskie Islandii (pozostajcej wwczas w uniipersonalnej z Dani) - udao si unikn okupacji Niemiec.

Zimna wojna stanowia kolejny przeom zarwno w postrzeganiu

subregionu, jak i jego samoidentyfikacji. Subregion batycki przesta istniejako obszar wsppracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej w wskutekaneksji przez ZSRR pastw batyckich, podziau Niemiec a take objciaradzieck stref wpyww Polski. Polityczna i gospodarcza komunikacjamidzy pastwami batyckimi a pastwami skandynawskimi zostaa ze-rwana, a obszar batycki zosta strategicznie zamroony.

Kraje skandynawskie zareagoway na t rzeczywisto polityk na-

rodowej adaptacji. Dania i Norwegia zostay pastwami zaoycielskimiNAO, ale przyjy pewne ograniczenia dla swej obecnoci w Sojuszu.Na terytoriach obu pastw nie mogy stacjonowa siy Sojuszu, ani byprowadzone manewry wojskowe. Szwecja pozostaa wierna swej dok-trynie zbrojnej neutralnoci (w rzeczywistoci Szwecja bya cichymczonkiem NAO) po czci w obawie, e jej formalne przystpieniedo NAO mogo sta si pretekstem do zajcia przez Rosj Finlandii.Finlandia za ocalia suwerenno w polityce wewntrznej kosztem re-zygnacji z penej suwerennoci w polityce zagranicznej, aby nie prowo-kowa akcji radzieckiej.

Okres zimnej wojny da rwnie pocztek koncepcji nordyckiejrwnowagi. Cho sens jej istnienia a take skuteczno s przedmiotemkontrowersji, przyjmuje si, e staa si ona skutecznym narzdziem za-chowania przez pastwa nordyckie rwnego dystansu do USA i ZSRR,a w ten sposb zachowania geopolitycznego status quo w rejonie Skan-dynawii.

Okres po kocu zimnej wojnyprzynis kolejne gbokie przewar-tociowania. Po pierwsze, subregion batycki odzyska istotn cz swejautonomii geopolitycznej. Rozwizanie RWPG i Ukadu Warszawskie-go, a nastpnie rozpad ZSRR stworzyy szanse na powrt do wsppracymidzy pastwami nordyckimi i batyckimi, oraz na wczenie regionudo obszaru Euro-Atlantyckiego. Ostatnia dekada XX w. upyna pod

8/14/2019 NE_spec2009

23/69

/

znakiem dwch projektw o gbokich konsekwencjach geopolitycz-nych: rozszerzania UE oraz NAO. Oba te projekty stay si ramamipolityczno-instytucjonalnymi dla rozwoju wsppracy w obszarze ba-

tyckim, a take narzdziem integracji europejskiej.Zarazem jednak koniec zimnej wojny przynis przewartociowa-nia w politykach pastw subregionu. W wyniku zjednoczenia NiemiecDania przesuna si na zachd zyskujc bardzo bezpieczn pozycjgeostrategiczn. Dla Norwegii (podobnie jak i Islandii) koniec dwu-biegunowoci przynis marginalizacj znaczenia ze wzgldu na utra-t newralgicznej pozycji na Dalekiej Pnocy zwizanej z przebiegiem

strategicznego korytarza morskiego dajcego USA dostp do ZSRR,a zarazem bronicego USA przed podwodn penetracj radzieck.Szwecja i Finlandia zwrciy si na poudnie w stron UE, zyskujcogromne moliwoci wsppracy z pastwami batyckimi a take Rosj,umacniajc si w swym przekonaniu o susznoci pozostawania pozasojuszami wojskowymi. Pastwa batyckie pochon za proces jed-noczesnej transformacji ustrojowej, odtwarzania wasnej pastwowocioraz wchodzenia do struktur Euroatlantyckich. Zwaszcza dwa ostatniewyzwania poniekd automatycznie skazay Litw, otw i Estoni nakonflikt z Rosj.

2. Koncepcje bezpieczestwa subregionu

Istniej trzy podstawowe koncepcje nadajce ksztat bezpieczestwusubregionu: wsplnoty bezpieczestwa, nordyckiej rwnowagi oraz so-juszu obronnego. e trzy koncepcje przenikaj si nawzajem odzwier-ciedlajc gbokie rnice w kulturach strategicznych pastw subregio-nu, oraz tworz ciekaw dynamik polityczn w jednym z najbardziejstabilnych i bezpiecznych subregionw wiata. Cho ich wsplnym ce-lem jest stabilizacja i rwnowaga polityczna, inaczej widz one sposbich osignicia.

Koncepcja wsplnoty bezpieczestwa zakada proces oddolnejbudowy zaufania midzy pastwami, tworzenia gstej sieci wsppracy,

8/14/2019 NE_spec2009

24/69

. ,

a nastpnie integracji, ktrej rezultatem jest wyrzeczenie si stosowaniasiy w rozwizywaniu wzajemnych sporw.7 Powszechnie przyjmuje si,e region nordycki jest wanie przykadem tak rozumianej wsplnoty,

ktr mona by okreli mianem nieformalnego systemu bezpieczestwakolektywnego. Wspczesne rozumienie wsplnoty bezpieczestwa wy-chodzi zatem z zaoenia o istnieniu zgody midzy pastwami, e celemich polityk jest obnienie, a nastpnie eliminacja groby uycia siy w sto-sunkach midzynarodowych. Odchodzi zatem od zaoenia o istnieniutrwaej (nieprzezwycialnej) strategicznej rywalizacji midzy pastwamia zagroenia dla bezpieczestwa uzasadnia odmiennymi tosamociami

pastw, ktrych zmiana wymaga nowych rodkw budowy zaufania, kon-troli i wsppracy. rodowisko midzynarodowe jest obszarem dziaal-noci instytucji i spoeczestw, a nie unitarnych aktorw pastwowych.W takim ujciu Rosja nie jest traktowana jako strategiczny rywal, leczgboko zrnicowany podmiot, ktrego czci mog zosta wczonedo wsppracy europejskiej, poprzez rozwj kontaktw przygranicznych,projektw regionalnych, wymiany osobowej i kulturalnej a take budowa-nie wzajemnych zalenoci w obszarze gospodarki.

Istot rwnowagi nordyckiej jest wzajemno polityk bezpie-czestwa pastw nordyckich oraz ich stosunkw z mocarstwami. Zaka-da ona zgodno przekona pastw tego regionu o koniecznoci trzyma-nia mocarstw na dystans.8 Owa zgodno nie jest wynikiem posiadaniawsplnego planu lub cisej wsppracy wszystkich pastw (Dania, Nor-wegia, Szwecja, Finlandia i Islandia nigdy nie stworzyy sojuszu obron-nego), ale ma charakter domniemany, tzn. kade pastwo prowadzi swpolityk tak, aby nie wystawi na szwank wsplnego interesu, ktrym jestzachowanie rwnowagi strategicznej w regionie. Cho nie mwimy tuo sojuszu, ani nawet koordynacji polityk bezpieczestwa, efektem nor-dyckiej rwnowagi jest swego rodzaju doktryna powstrzymywania. Rw-nowaga nordycka bliska jest zatem tradycyjnemu pojmowaniu stosunkwmidzynarodowych jako obszaru polityki pastw, racjonalnych graczystarajcych si poszerzy lub obroni sw suwerenno.

8/14/2019 NE_spec2009

25/69

/

Koncepcja sojuszu obronnego zakada z kolei istnienie zagro-enia, wok ktrego grupa pastw sprzymierza si, aby zagroenie towsplnie odstrasza, lub te udziela sobie pomocy w sytuacjach kryzy-

sowych. Istnienie sojuszu wymaga zatem wsplnej definicji zagroeniaoraz planu strategicznego, ktry ma okreli sposoby i rodki suceosigniciu celu, ktrym jest odstraszanie potencjalnych agresorw. So-jusze obronne s z reguy zawierane midzy pastwami duymi a ma-ymi: te pierwsze peni rol politycznych liderw, te drugie dostarczajzdolnoci obniajc tym samym koszty funkcjonowania sojuszu, a w za-mian otrzymujc gwarancje bezpieczestwa.

Odmienne losy i dowiadczenia pastw nordyckich i batyckich znaj-duj swe odbicie w rnych ujciach bezpieczestwa regionu. Chowszystkie, za wyjtkiem Szwecji, pastwa subregionu maj dowiadcze-nie utraty suwerennoci i funkcjonowania w strefie wpyww obcychpastw, inny charakter a take okres pozostawania w bezporedniej za-lenoci od mocarstw wywary odmienny wpyw na definicj i postrze-ganie bezpieczestwa w subregionie.

Mimo istotnych rnic midzy poszczeglnymi pastwami ob-szar nordycki ma jednak siln tosamo polityczn zbudowan wokdowiadczenia wsppracy i idei powstrzymywania dominacji USAi ZSRR po 1945 r. Ma zatem silnie ugruntowane przekonanie o wasnejsuwerennoci oraz podmiotowoci w polityce midzynarodowej.

Dla pastw batyckich dowiadczeniem tworzcym wspln tosa-mo bya natomiast utrata pastwowoci i skazanie na funkcjonowaniew obrbie obcego pastwa przez szedziesit lat. W rezultacie rozpocz-ty po 1990 r. proces ksztatowania si suwerennoci pastw batyckichnie zosta jeszcze zakoczony, a elity polityczne maj wiadomo, e ichpastwa nie posiadaj penej podmiotowoci politycznej w Europie.

W konsekwencji odmiennych dowiadcze historycznych, ktre le-gy u podstaw odmiennych koncepcji bezpieczestwa subregionu jegopastwa prezentuj odmienne kultury strategiczne, co wyranie ukazay

8/14/2019 NE_spec2009

26/69

. ,

ich reakcje na kryzys iracki. Zdaniem Hansa Mouritzena z Duskie-go Instytutu Studiw Midzynarodowych w Kopenhadze kraje subre-gionu zareagoway na problem interwencji w Iraku zgodnie ze swoimi

tradycyjnymi przekonaniami politycznymi oraz wczeniejszymi do-wiadczeniami. Na ich podstawie moemy za autorem zidentyfikowanastpujce cztery postawy w polityce zagranicznej i bezpieczestwaw subregionie:

1. Rwnowaenie bliskiej obecnoci jednej potgi przez zwizki z po-tg oddalon (relacje transatlantyckie jako rwnowaga dla blisko-

ci Rosji oraz Francji/Niemiec):Dania, Litwa, otwa, Estonia, Polska2. Standardowe postpowanie zgodnie z wczeniej sprawdzon strate-

gi (postawa neutralnoci lub dystansu)Szwecja i Finlandia

3. Utrzymywanie relacji z potgami dla wzmocnienia wasnej pozycjiNorwegia

4. Obawa przed powtrzeniem si zagroe z przeszociLitwa, otwa, Estonia, Polska

Podejmujc planowanie wsplnych dziaa lub projektw dugofalo-wych w subregionie Morza Batyckiego, naley bra pod uwag powy-sze rnice w kulturze bezpieczestwa pastw tego obszaru.

.

1. Dania

Dla obecnej strategii i interesw bezpieczestwa Danii kluczowebyy dwa wydarzenia: zjednoczenie Niemiec oraz atak terrorystycznyz 11 wrzenia.

Zjednoczenie Niemiec przesuno Dani na zachd Europy. ymsamym staa si ona jedynym pastwem skandynawskim, w ktrego

8/14/2019 NE_spec2009

27/69

/

myleniu strategicznym Rosja przestaa odgrywa istotn rol. Spa-dek zainteresowania Rosj jako czynnikiem majcym wpyw na bez-pieczestwo narodowe Danii ugruntowao rozszerzenie NAO o Pol-

sk. Kopenhaga jest wic bliska gwnemu nurtowi mylenia o Rosji w Europie: nie postrzega Rosji jako zagroenia, poniewa uwaa j za pastwo sabe, z ktrym naley rozwija wspprac i partner-skie stosunki. Dla przykadu: projekt gazocigu batyckiego ocenia-ny jest pod ktem implikacji ekologicznych, a nie strategicznych jakma to miejsce w Szwecji (czy te w Polsce). Zarazem jednak trady-cja powstrzymywania wpyww mocarstw w poczeniu z komfortem

pooenia poza stref oddziaywania rosyjskich interesw czyni Da-ni odporn na naciski Rosji. Przykadem tego bya odmowa Rosjiekstradycji przedstawiciela powstaczych wadz Czeczenii AhmedaZakajewa w 2002 r.

Sabnce zainteresowanie Rosj jako strategicznym wyzwaniem dlabezpieczestwa Europy przekada si na sceptycyzm wobec rozszerze-nia NAO na wschd. Uwaa si to za dziaanie niepotrzebnie anta-gonizujce Rosj a take pozbawione sensu biorc pod uwag kontekstmidzynarodowy po wojnie w Gruzji oraz wewntrzny w polityce ukra-iskiej. Dania jest zaangaowana w projekty suce zblianiu Ukrainydo standardw natowskich jako metodzie szerzenia norm europejskich,a nie narzdzia strategicznej gry z Rosj.

Zamachy 11 wrzenia stay si momentem aktywizacji politykiduskiej w sojuszu i szerzej w relacjach z USA. W czasie zimnej wojnyczonkostwo Danii w NAO miao bierny charakter, a Dania czstokontestowaa polityk sojuszu (tzw.footnote period). Po 11 wrzenia rzdkonserwatywny dokona zwrotu w stron superatlantycyzmu stajcsi nienagannym sojusznikiem USA.10 Decyzja ta pocigna za sobgbok reform systemu obronnego: likwidacji poboru towarzyszy li-kwidacja infrastruktury zwizanej z obron terytorialn oraz modelo-wa wrcz transformacja si zbrojnych wedug amerykaskich wzorcw,za co rzd Rassmussena zbiera liczne pochway od administracji USA.

8/14/2019 NE_spec2009

28/69

. ,

Dania zaangaowaa si militarnie w operacj w Afganistanie a nastp-nie opowiedziaa si po stronie USA w wojnie irackiej (bya jednymz inicjatorw tzw. listu siedmiu pastw). Zaangaowanie to wynika nie

tylko z chci nawizania bliskich relacji z USA i zrwnowaenia wpy-ww niemiecko-francuskich w Europie, ale jest take wyrazem przeko-nania, e wojna przeciwko fundamentalizmowi islamskiemu jest kwe-sti bezpieczestwa Danii. ym samym Dania, w przeciwiestwie np.do Norwegii czy pastw batyckich nie traktuje swojego zaangaowaniaw operacje ekspedycyjne sojuszu jako sposobu za budow wzajemnocii pozyskania poparcia dla wasnych regionalnych interesw bezpiecze-

stwa, lecz jako otwarcie zupenie nowego rozdziau w swej narodowejstrategii bezpieczestwa.Koncentracja na nowych zagroeniach zwraca polityk Danii

w stron takich pastw jak Holandia czy Wielka Brytania. Sprzyja towzgldnemu, w porwnaniu z przeszoci, spadkowi zainteresowaniaproblemami bezpieczestwa w regionie batyckim. Dodatkowym czyn-nikiem jest rosnca autonomizacja Grenlandii przynoszca osabienierelacji Kopenhagi z Dalek Pnoc. Dlatego zainteresowanie Daniibezpieczestwem subregionu batyckiego wydaje si dzisiaj w wik-szym stopniu motywowane obaw przed marginalizacj we wsppracynordycko-batyckiej zwaszcza wobec duej aktywnoci Norwegiii Szwecji ni potrzebami strategicznymi.

Atlantycyzm Danii jest obok sceptycyzmu wobec politycznej in-tegracji Europy jedn z przeszkd dla porzucenia klauzuli wycza- jcej Dani z polityki bezpieczestwa i obrony UE. Kryzys finan-sowy na wiecie a take zmiana administracji amerykaskiej po- woduj jednak pewne przewartociowania. W perspektywie roku2009 niewykluczone jest referendum na temat porzucenia opt-outw polityce zagranicznej i bezpieczestwa UE a take wejcia do stre-fy euro. aka decyzja raczej nie spowoduje jednak zmiany domi-nujcego atlantyckiego paradygmatu duskiej polityki bezpiecze-stwa, a raczej przeoy si na wiksz wspprac z Wielk Brytani

8/14/2019 NE_spec2009

29/69

/

i Holandi w ramach UE w celu rwnowania wpyww niemieckichi f rancuskich.

2. Finlandia

Finlandia jest krajem o silnej tradycji samodzielnoci w kwestiach wa-snego bezpieczestwa. radycyjnymi partnerami politycznymi Finlandiis Szwecja oraz Niemcy. Z punktu widzenia bezpieczestwa prioryteto-we dla Finlandii pozostaj dwie kwestie: Rosja i rodowisko.

Sytuacja Finlandii po rozszerzeniu Unii Europejskiej zostaa od-czytana przez Helsinki defensywnie. Finlandia zawsze czua si na

obrzeach polityki europejskiej, co z punktu widzenia Helsinek mapozytywne jak rwnie negatywne konsekwencje dla polityki bezpie-czestwa kraju. Rozpoczte przez Helsinki w 1995 r. prace nad pro- jektem Wymiaru Pnocnego (WP) miay m.in. na celu zaznaczeniewanego miejsca Finlandii jako nowego czonka UE w gwnym nur-cie ambitnych dziaa europejskich w polityce zewntrznej. Byy takeprb przeoenia najwaniejszego problemu bezpieczestwa Finlandii(Rosja) na dziaania multilateralne w ramach mechanizmw unijnych.Helsinki uwaaj, e polityka fiska jest szczeglnie wyspecjalizowa-na w skutecznych dziaaniach wobec Rosji, jako trudnego i wyma-gajcego partnera. Jednak nadzieje pokadane w projekcie WymiaruPnocnego przez polityk fisk nie zostay w peni zrealizowane.Nie sta si on gwnym ani modelowym instrumentem regionalnym w relacjach UE-Rosja. Dodatkowo pojawienie si nowych czon-kw Unii z EW zostao odczytane raczej jako zwikszenie konku-rencyjnoci oraz nieprzewidywalnoci w ramach europejskiej politykiwschodniej. Swoj specjalizacj wschodni, szczeglnie w polityce wo-bec Rosji, Helsinki postrzegaj bowiem w dystansie do dziaa podej-mowanych przez te kraje (czy to w ramach UE, NAO czy innychstruktur). Dlatego w ostatnim czasie mona nawet zauway tenden-cj do powracania przez fisk polityk do metody bilateralnej w re-lacjach z Rosj. Rwnolegle doktryn Helsinek pozostaje utrzymanie

8/14/2019 NE_spec2009

30/69

. ,

funkcjonalnoci Wymiaru Pnocnego (to keep I functioning). Jego podstawow zasad nadal jest desekuratyzacja, postrzeganaprzez Helsinki jako warunek sukcesu WP, szczeglnie wobec Rosji.

Kwestie dotyczce bezpieczestwa, politycznie trudne, nie s podejmo-wane w ramach Wymiaru.Rozszerzenie Unii nie zaowocowao wic szczeglnie aktywny-

mi dziaaniami wielostronnymi wobec nowych pastw czonkowskichEW. Finlandia kieruje si tradycyjn ostronoci w poszukiwaniu no-wych partnerw i gwne nadzieje pokada we wasnych moliwociach wzmocnionych przez wspprac z krajami nordyckimi. Z tego te

wzgldu projekt Partnerstwa Wschodniego nie cieszy si w Finlandiiznacznym poparciem. Jest postrzegany jako niepotrzebna konkurencjawobec Wymiaru Pnocnego, ktry obejmujc Rosj oraz opierajc sina podejciu sektorowym powinien zdaniem Helsinek by modelem dlacaej EPS w kierunku wschodnim.

W relacjach z Rosj polityka Finlandii jest rodzajem complexio op-positorum, poczenia konserwatywnego podejcia w kwestiach wojsko-wego bezpieczestwa opartego na obronie terytorialnej i szeroko zasto-sowanego poboru (82% populacji mskiej), z daleko idcym dialogiempolitycznym i gospodarczym. Polityk Finlandii wobec Rosji charakte-ryzuje pragmatyzm oraz obawa przed identyfikacj z podejciem cha-rakteryzujcym pastwa Europy rodkowej i Wschodniej. Dowiad-czenie wojny zimowej 1939/40 sprawia, e fiska kultura strategicznazbudowana jest przede wszystkim na wasnych zasobach i moliwo-ciach. Zachowanie Rosji na Kaukazie w sierpniu 2008 roku odnowiow Finlandii debat na temat ewentualnego wejcia do NAO. Wydajesi jednak, e zanikna ona rwnie szybko jak si pojawia. radycyjnaneutralno kraju, koncepcja dystansu zarwno wobec Rosji jak i USA,przekonanie o wydolnoci wasnego systemu obrony oraz doktrynaunikania zwizkw z jakimikolwiek konfliktami midzy duymi pa-stwami przewayy nad gosami domagajcymi si zmiany w politycebezpieczestwa Finlandii wobec nowej polityki Rosji.

8/14/2019 NE_spec2009

31/69

/

3. Norwegia

Norweskie interesy strategiczne nie s zwizane z rejonem Morza Ba-tyckiego, lecz Dalek Pnoc. Morze Barentsa, archipelag Svalbard

(jego czci jest Spitzbergen) a take kilka innych wysp tworz obszaro fundamentalnym znaczeniu dla norweskiej gospodarki opartej na wy-dobyciu ropy, gazu oraz rybowstwie. W 1993 r. Norwegia utworzyaregion Barentsa, ktry definiuje geograficzny zasig norweskich inte-resw na Dalekiej Pnocy, a zarazem tworzy polityczno-prawne pod-stawy wsppracy regionalnej.11 W 2006 r. Norwegia przyja programBarents 2020 powicony badaniom i rozwojowi Dalekiej Pnocy.12

W tym obszarze Norwegia tradycyjnie rywalizuje z Rosj, ktrarwnie postrzega Morze Barentsa i znajdujce si na jego dnie zasoby(szelf kontynentalny) jako obszar o ywotnym znaczeniu dla swej go-spodarki. Rywalizacja ta rozgrywa si przede wszystkim w wymiarzeprawnym i politycznym. Std wynika ogromne przywizanie Oslo dokwestii przestrzegania prawa midzynarodowego (prawa morza) i roliONZ jako platformy regulujcej spory. Norweska polityka wobec Rosjioparta jest na trzech zasadach: odstraszania, uspokajania oraz angaowa-nia. Norwegia jest w sporze z Rosj (a take innymi pastwami sygnata-riuszami) o interpretacj traktatu z 1920 r. o eksploatacji Spitzbergenu,a take o granic na Morzu Barentsa.13 Cho rywalizacja z Rosj niema charakteru konfliktu i prowadzona jest rodkami dyplomatycznymijej stawk s kwestie strategiczne: egzekwowanie wasnej suwerennoci,przeciwdziaanie dominacji rosyjskiej floty oraz zabezpieczenie szlakwkomunikacyjnych. Norwegia utrzymuje zatem niezwykle kosztowny,prowadzony w systemie 24h/7dni system patrolowania wasnej, ogrom-nej morskiej strefy ekonomicznej, aby przeciwdziaa naruszaniu swychpraw przez jednostki poowowe innych pastwa, w tym Rosji, a takeaby uwidoczni sw strategiczn obecno w regionie.

W okresie zimnej wojny Daleka Pnoc bya obszarem o kluczo-wym znaczeniu strategicznym. Przebiegay tamtdy szlaki komunika-cyjne dajce okrtom podwodnym a take lotnictwu strategicznemu

8/14/2019 NE_spec2009

32/69

. ,

USA i ZSRR bezporedni dostp do swych terytoriw. Koniec zimnejwojny pozbawi Dalek Pnoc znaczenia strategicznego. Z punktu wi-dzenia Oslo proces ten przynis dwie zmiany. Z jednej strony, popra-

wi sytuacj bezpieczestwa pastwa, a take pozwoli na pogbieniewsppracy z Rosj poprzez nadanie jej szerokiego wymiaru politycz-no-spoeczno-ekonomicznego. Z drugiej strony, koniec zimnej wojnyoznacza utrat przez Norwegi istotnej pozycji w NAO i zepchnicieproblemw pnocy na margines polityki sojuszu.

Norwegia nie ma negatywnych dowiadcze historycznych z Rosj.Po czci jest to zapewne rezultat wiadomej polityki Oslo, ktra zawsze

dbaa o zachowanie rwnowagi strategicznej na Dalekiej Pnocy po-przez wynegocjowanie ogranicze dla obecnoci w tym regionie NAOprzed 1989 r. Mona te zaryzykowa tez, e Rosja traktuje Norwegijako mniejszego partnera, ktremu okazuje pewien szacunek i stara siwymc ustpstwa metodami dyplomatyczno-prawnymi.

Po dekadzie lat dziewidziesitych, ktra upyna pod znakiemrozwoju wsppracy z Rosj i wzrostu poczucia stabilizacji ostatnie lataprzyniosy stopniow, ale gruntown redefinicj polityki. Z racji per-manentnej stycznoci z Rosj w wymiarze politycznym, spoecznymi gospodarczym Oslo ju na pocztku drugiej kadencji Wladimira Pu-tina zaczo odczuwa nowy ton, a nastpnie now polityk Rosji. Wy-darzenia w Gruzji zostay zinterpretowane jako konsekwencja proce-sw obserwowanych w ssiedztwie Norwegii, ktre funkcjonuje jednakw innym kontekcie strategicznym. Polityka tzw. machania flag ma-nifestowanie swej obecnoci na morzu i w powietrzu (czste przelotyblisko norweskiej przestrzeni powietrznej, organizacja manewrw woj-skowych utrudniajcych komunikacj midzy platformami wydobyw-czymi, zatknicie flagi rosyjskiej na dnie Morza Arktycznego) stanowidla Oslo przejaw rosncych ambicji Rosji i wstp do nowej gry geo-strategicznej. Stawk rywalizacji jest dostp do nowych z surowcwa take kontrola nad nowymi szlakami komunikacyjnymi powstajcymiw efekcie zmian klimatycznych i topnienia lodowcw. Dla Norwegii

8/14/2019 NE_spec2009

33/69

/

zmiany klimatyczne maj zatem bezporednie implikacje strategicznei tym samym ochrona klimatu jest elementem narodowej polityki bez-pieczestwa, take w jego twardym wymiarze.

Norweska odpowied na now polityk Rosji ma dwa aspekty.Z jednej strony, Oslo obnia poziom potencjalnych konfliktw poprzezkontynuowanie wsppracy na bazie dyplomacji i prawa midzynarodo-wego, popraw wzajemnej komunikacji, a take rozwj procedur, ktremaj uniemoliwi przerodzenie si przypadkowych lub drobnych incy-dentw w sytuacje kryzysowe o potencjalnych implikacjach militarnych.Ze wzgldu na cig obecno na Morzu Barentsa norweskich i ro-

syjskich jednostek poowowych, stray przybrzenej a take jednostekmarynarki wojennej o takie scenariusze nie jest trudno.Z drugiej strony, Norwegia podja inicjatyw, ktr mona by

w skrcie okreli mianem powrotu NAO na Pnoc (to bringNAO up north lub back home). Jej celem jest zwikszenie a takenadanie widocznego charakteru obecnoci sojuszu w Europie Pnoc-nej. Norweska propozycja zakada konsolidacj sojuszu wok idei zbio-rowej obrony poprzez prowadzenie manewrw wojskowych NAO,synchronizacj narodowych manewrw z natowskimi, aktualizacj tzw.planw ewentualnociowych, a take zmiany w dowdztwach regional-nych sojuszu, aby cz z nich zajmowaa si planowaniem obronnym naobszarze Europy. W tym kontekcie naley postrzega zaangaowanieNorwegii w Afganistanie jako metod budowy solidarnoci sojuszniczejoraz stworzenia sobie tytuu do wpywania na polityk NAO.

Argument o potrzebie konsolidacji sojuszu oznacza, e Oslo pa-trzy krytycznie na rozszerzanie sojuszu na wschd, a take nie jest zwo-lennikiem uczynienia z operacji ekspedycyjnych sojuszu gwnej misjiNAO. Idea powrotu NAO nie oznacza jednak, e Norwegia za-mierza bezporednio zaangaowa sojusz w swoje problemy z Rosj;NAO ma by ubezpieczycielem, a nie negocjatorem.

Decyzja o nie przystpowaniu do UE jest kwesti tosamoci na-rodowej. Dlatego Norwegia jest gotowa ponosi koszty dostosowa do

8/14/2019 NE_spec2009

34/69

. ,

regulacji unijnych, bez moliwoci wpywania na ich ksztat. Celem jestintegracja bez czonkostwa. Nieobecno w UE przekada si na nie-wielkie znaczenie unijnej polityki bezpieczestwa i obrony w norwe-

skim myleniu o bezpieczestwie. Norwegia bierze udzia w nordyckiejGrupie bojowej, ktr traktuje jako instrument polityki zagranicznej. Jednoczenie w ostatnim czasie widoczna jest wzmoona aktywnociOslo w angaowaniu UE w problemy Dalekiej Pnocy.

4. Szwecja

Szwecja jest kluczowym pastwem w obszarze Morza Batyckiego.

Sztokholm odgrywa rol wiodc wrd krajw subregionu batyckiego,a sam obszar batycki traktuje jako oczywist przestrze wasnej po-litycznej aktywnoci. Batyk jest take podstawowym, geograficznympunktem odniesienia dla szwedzkiej polityki bezpieczestwa. DlategoSzwecja nie traktuje subregionu instrumentalnie lub lokalnie, jak tojest w przypadku Rosji lub poudniowych pastw obszaru batyckiego,lecz jako cel polityczny sam w sobie.

W XX wieku Szwecja stosowaa w polityce bezpieczestwa kon-sekwentnie strategi neutralnoci. W sytuacji konfliktu postpowaadefensywnie, nawet wobec najbliszego otoczenia. a postawa jest po-strzegana jako podstawowy warunek sukcesu szwedzkiej polityki orazutrzymania przez cay burzliwy XX wiek politycznej autonomicznoci.Wyznacza on take obecny stosunek Sztokholmu do NAO. U pod-staw szwedzkiej kultury bezpieczestwa ley wic wiara w skutecznstrategi neutralnoci w sytuacji konfliktowej oraz we wasne zdolno-ci do zagwarantowania bezpieczestwa. en pragmatyczny ekscep-cjonizm jest rwnowaony w polityce szwedzkiej przez zdolno doprzekraczania barier lokalnoci, co ma swoje rdo w przeszej, im-perialnej naturze polityki szwedzkiej. Dlatego neutralno politykiSztokholmu nigdy nie prowadzia do jej zasklepiania si we wasnychgranicach (jak np. miao to miejsce w przypadku Austrii). W okresiezimnej wojny Szwecja prowadzia ambitn polityk na forum ONZ,

8/14/2019 NE_spec2009

35/69

8/14/2019 NE_spec2009

36/69

. ,

jest ono sprzeczne ze strategicznym podejciem Szwecji do Rosji (niewchodzenie w adne relacje EU-Rosja, ktre mogyby uwika Szwecjw jakie ryzyko).

Z punktu widzenia geopolityki dla Szwecji najwikszym zagroe-niem pozostaje Rosja bdca punktem odniesienia dla bezpieczestwanarodowego. Konflikt na Kaukazie zosta w Szwecji zdefiniowany jakozasadnicza zmiana rodowiska bezpieczestwa w subregionie batyckimoraz dla interesw bezpieczestwa samej Szwecji. Zachowanie Rosjiwobec Gruzji pokazao, e Moskwa w dalszym cigu siga w politycepo rodki militarne. Fakt ten osabia bezpieczestwo caego subregionu

batyckiego (przede wszystkim w odniesieniu do bezpieczestwa i sta-bilnoci krajw batyckich). Do niedawna jeszcze szwedzkie mylenieo bezpieczestwie opierao si na zaoeniach charakterystycznych dlalat dziewidziesitych. Zgodnie z nimi wzrost gospodarczej czy poli-tycznej obecnoci Rosji w subregionie nie by wizany z zagroeniamio charakterze militarnym. Skutkiem tego Szwecja w ostatnich latachprowadzia intensywne dziaania w zakresie redukcji wasnej obrony te-rytorialnej (Gotlandia). Projekt Gazocigu Pnocnego zwrci dopierowiksz uwag na zwizki midzy rosyjskimi planami gospodarczymii politycznymi w subregionie a ich konotacjami natury militarnej czy w zakresie dziaania sub wywiadowczych14. Po wojnie na Kaukaziemidzy Rosj i Gruzj Szwecja wstrzymaa wdraane wczeniej planyrozbrojeniowe. W toczcych si obecnie dyskusjach nad doktryn bez-pieczestwa wiksz role przywizuje si do znaczenia obrony teryto-rialnej kraju.

5. Formy wsppracy pastw nordyckich na rzecz wsplnego

bezpieczestwa

Mimo bogatej tradycji wsppracy politycznej i gospodarczej a takebliskoci geograficznej i funkcjonowania we wsplnym kontekcie bez-pieczestwa wsppraca Danii, Norwegii, Szwecji i Finlandii (a tak-e pominitej w tej analizie Islandii) nie zrodzia wsplnego projektu

8/14/2019 NE_spec2009

37/69

/

z zakresu polityki bezpieczestwa i obrony. Zbudowana oddolnie naprzestrzeni dziesicioleci i nie oparta na wsplnych instytucjach nor-dycka wsplnota bezpieczestwa trwale wyeliminowaa ryzyko konflik-

tu zbrojnego pomidzy pastwami. ym samym dynamika strategicznaw Skandynawii zostaa zamroona i oparta na zaakceptowanym przez wszystkie stronystatus quo. O sile nordyckiej wsplnoty bezpiecze-stwa wiadczy proces uzyskiwania autonomii a nastpnie niepodlego-ci przez Islandi i Norwegi. Dzisiaj jego symbolem jest emancypacjaGrenlandii.

Wewntrzna stabilizacja nie oznaczaa jednak braku zagroe ze-

wntrznych. W latach czterdziestych intensywnie dyskutowana byaidea utworzenia regionalnego sojuszu obronnego. Jego zwolennikamibyy przede wszystkim Dania i Norwegia. Niezdecydowanie Szwecji,przekonanie o koniecznoci zachowania neutralnoci przez Finlandii narodziny idei paktu atlantyckiego przesdziy o porzuceniu tej idei.W efekcie pastwa nordyckie podjy odmienne decyzje dotyczce kra-jowych polityk bezpieczestwa, niemniej potrafiy z czasem uksztato-wa wsplnie koncepcj rwnowagi nordyckiej.

W latach dziewidziesitych wsppraca nordycka w kwestiach bez-pieczestwa rozwijana bya na dwch paszczyznach. Przede wszystkimpomagano pastwom batyckim w procesie tworzenia wasnej obrony,si zbrojnych i speniania kryteriw NAO. en etap zakoczy si wrazz przystpieniem Litwy, otwy i Estonii do sojuszu pnocnoatlantyc-kiego. Dzisiaj wsppraca z pastwami batyckimi ma na celu pomocw transformacji si zbrojnych, a take ich integracji z NAO. PoniewaDania i Norwegia s przykadami pastw maych, ktre w niezwykleefektywny sposb dostosoway swe siy zbrojne do nowego kontekstubezpieczestwa, ich pomoc wydaje si najlepiej odpowiada na potrze-by pastw batyckich. Z kolei Szwecja i Finlandia s partnerami przyprojektach infrastrukturalnych zwizanych z bezpieczestwem i obronLitwy, otwy i Estonii. S to te pastwa posiadajce bardzo zaawanso-wane technologie wojskowe.

8/14/2019 NE_spec2009

38/69

. ,

en rodzaj pomocy, ktrego dowiadczay pastwa batyckie w la-tach dziewidziesitych jest dzisiaj udziaem Ukrainy oraz tzw. zachod-nich Bakanw: Albanii, Macedonii, Boni i Hercegowiny, Chorwacji,

Czarnogry i Serbii. W tym celu zostaa powoana do ycia NordyckaInicjatywa na Rzecz Regionalnej Wsppracy Obronnej (Nordic Initia-tive for Regional Defence Cooperation) angaujca take Islandi.

Drugi obszar wsppracy midzy pastwami nordyckimi zosta po-niekd wymuszony zmian sytuacji bezpieczestwa w Europie symbo-lizowan przez wojn w b. Jugosawii. Operacje pokojowe pod egidONZ, nastpnie NAO a obecnie UE stay si swego rodzaju poli-

gonem dowiadczalnym nordyckiej wsppracy wojskowej. W 1993 r.pastwa nordyckie utworzyy wsplny batalion na potrzeby operacjiONZ w Macedonii. Z kolei w 1996 r. powstaa brygada, w skad ktrejwesza Polska, dziaajca w ramach IFOR, a nastpnie SFOR w Boni.Efektem tej wsppracy byo powoanie do ycia w 1997 r. przez sze-fw resortw obrony Danii, Norwegii, Szwecji i Finlandii instrumentukoordynujcego Nordic Co-ordinated Arrangement for Military PeaceSupport (NORDCAPS). W 2000 r. w ramach NORDCAPS powstawsplny element planistyczny, a w 2001 r. postanowiono o utworzeniu wielonarodowego komponentu si ldowych. W 2002 r. z kolei pod-pisano memorandum of understanding w celu dalszego zacieniania wsppracy w ramach NORDCAPS, ale jedynie pod ktem operacjiwspierania pokoju (PSO) i bez tworzenia staych struktur dowodzenia(z wyjtkiem wspomnianego elementu planistycznego) lub wsplnychjednostek. NORDCAPS jest dzisiaj take odpowiedzialny za realizacjprojektw w ramach wspomnianej Nordyckiej Inicjatywy na Rzecz Re-gionalnej Wsppracy Obronnej, do ktrej zaproszono take pastwabatyckie.

Z politycznego punktu widzenia NORDCAPS jest przede wszyst-kim instrumentem zwikszajcym profil pastw nordyckich w politycemidzynarodowej. Dla si zbrojnych jest natomiast poligonem dowiad-czalnym, a take sposobem na efektywniejsze zarzdzanie zasobami

8/14/2019 NE_spec2009

39/69

/

i zdolnociami wojskowymi. Z punktu widzenia bezpieczestwa pastwnordyckich NORDCAPS ma znaczenie porednie: jako narzdzie za-angaowania w operacje pokojowe przyczynia si do oglnej stabilizacji

i ogranicza ryzyko rozlania si konfliktw, a tym samym powstawaniakolejnej fali migracji z pastw nimi dotknitych.Projektem bezporednio odnoszcym si do bezpieczestwa i obrony

pastw nordyckich jest natomiast koncepcja Nordic Supportive DefenceStructures (NORDSUP). Powstaa ona w 2007 r. z inicjatywy szefw szta-bw generalnych Norwegii, Szwecji i Finlandii. W czerwcu 2008 r. ukazasi liczcy ponad 150 stron raport z jej dziaalnoci. W listopadzie 2008 r.

do NORDSUP przystpia Dania i Islandia. Gwn ide NORDSUPjest czciowa integracja struktur i zasobw militarnych pastw nordyckich,realizacja wsplnych projektw badawczych i koordynacja kierunkw roz-woju si zbrojnych w celu zwikszenia ich efektywnoci przy jednoczesnymlepszym wydawaniu funduszy. Cho NORDSUP odzwierciedla bardzopragmatyczne i praktyczne podejcie do wsppracy wojskowej nie ulegawtpliwoci, e jego motywem strategicznym jest zmieniajca si dyna-mika bezpieczestwa w rejonie Dalekiej Pnocy: rosnca obecno Rosjii rywalizacja o surowce naturalne. NORDSUP moe by zatem rozumia-ny jako zalek wsppracy sojuszniczej budowanej oddolnie, w oparciuo wspprac wojskow, ktrej celem jest ochrona interesw politycznychi gospodarczych pastw nordyckich, a take konsolidacja zdolnoci militar-nych pod ktem tradycyjnego bezpieczestwa. Otwart kwesti pozostajepolityczny wymiar NORDSUP.

W lutym 2009 r. ogoszony zosta raport zawierajcy propozycjezacienienia wsppracy nordyckiej w obszarze polityki zagraniczneji bezpieczestwa.15 Autorem raportu jest Torvald Stoltenberg, b. mi-nister spraw zagranicznych Norwegii. W pracach nad raportem bra-o take udzia po dwch wyznaczonych przez ministerstwa sprawzagranicznych przedstawicieli Danii, Islandii, Finlandii i Szwecji.Raport zosta zaprezentowany 9 lutego 2009 r. na posiedzeniu mini-strw spraw zagranicznych pastw nordyckich i spotka si z ciepym

8/14/2019 NE_spec2009

40/69

. ,

przyjciem. Skada si na niego 13 konkretnych propozycji, ktrychcelem my by oszczdno rodkw oraz zwikszenie efektywnocidziaa przede wszystkim w obszarze kontroli przestrzeni powietrznej

Islandii (staa obecno w bazie Kefavlik), monitorowania i rozpozna-nia satelitarnego obszarw morskich (Arktyka), zdolnoci wojskowychi cywilnych do operacji pokojowych oraz przeciwdziaania cyberata-kom. Raport porusza take kwesti wsppracy sub dyplomatycz-nych i proponuje tworzenie wsplnych przedstawicielstw w pastwach, w ktrych kraje nordyckie nie maj staej reprezentacji. Postulat tennaley odczytywa w kontekcie prac nad Europejsk Sub Dziaa

Zewntrznych UE.Niezwykle interesujc propozycj jest natomiast deklaracja soli-darnoci pastw nordyckich, w ktrej zobowizuj si one do okrele-nia swej reakcji na wypadek, gdyby jeden z krajw nordyckich sta siofiar zewntrznego ataku lub presji.16 W opinii Stoltenberga potrzebatakiej deklaracji wynika z postulatu tworzenia przez pastwa nordyckiekompatybilnych wzgldem siebie zdolnoci militarnych, czyli skoncen-trowania si przez poszczeglne pastwa na rozwoju jednych zdolnociprzy wiadomej rezygnacji z innych. Poniewa rezultatem tego dziaaniabyaby wzajemna zaleno militarna zainteresowanych stron, niezbd-ne jest zagwarantowanie kadej z nich dostpu do zdolnoci militar-nych partnerw. Deklaracja solidarnoci nie oznacza zatem tworzeniasojuszu, lecz jest wstpnym warunkiem do podjcia decyzji o integracjipotencjaw militarnych. Okrelenie w sposb zobowizujcy (clarifyin binding terms) postawy w czasie kryzysu ma zatem da odpowiednie tylko na pytanie jak gboka ma by integracja zdolnoci i jakie ob-szary obejmowa, ale czy w ogle jest ona podana.

W obszarze mikkiego bezpieczestwa najwaniejszym projektempastw nordyckich jest Wymiar Pnocny zainicjowany przez Fin-landi w 1999 r. Dziaania w ramach WP s nakierowane na projektypoprawiajce warunki ycia i prowadzenia dziaalnoci gospodarczejw regionie. Kwestie twardego bezpieczestwa s z wymiaru praktycz-

8/14/2019 NE_spec2009

41/69

/

nie wyczone. Przez Finlandi, a take wspierajc j Szwecj WPby zawsze postrzegany jako gwny instrument oddziaywania UEw subregionie batyckim, szczeglnie na Rosj. Jest on take platform

wsppracy z innymi krajami subregionu Norwegi i Islandi. Jakonarzdzie budowy zaufania w relacjach z Rosj poprzez angaowaniejej w popraw tzw. mikkiego bezpieczestwa Wymiar Pnocny miazawsze ogromne znaczenie polityczne i ekonomiczne take dla pastwbatyckich. Jest to rwnie wany projekt z punktu widzenia politykieuropejskiej Norwegii, poniewa przyciga uwag UE do problemwDalekiej Pnocy.

W perspektywie Finlandii wewntrzunijnym politycznym zaple-czem dla Wymiaru Pnocnego miaa by strategia UE dla Morza Ba-tyckiego. Oba instrumenty tworzyyby wwczas interesujce powiza-nie aspektw wewntrznych i zewntrznych w subregionie batyckim,ktrego wykorzystanie wydawao si by szczeglnie obiecujce w re-lacjach z Rosj. aka bya pierwotna intencja raportu przyjtego przezParlament Europejski w 2006 r., ktrego autorem by Alexander Stubb,dzisiejszy minister spraw zagranicznych Finlandii.17 Prace nad strate-gi UE dla Morza Batyckiego nie poszy jednak w tym kierunku. B-dzie ona raczej formu koordynacji ju istniejcych instrumentw UEw subregionie ni now polityk Unii wobec jednego z jej zewntrznychobszarw.

W samej Finlandii nie ma te penej zgody na to, jak dalece na-ley zaangaowa si politycznie w subregion batycki. Z punktu wi-dzenia strictefiskich interesw priorytetem znacznie waniejszym nizaangaowanie w obszarze Morza Batyckiego moe by bowiem re-gion Arktyki i Dalekiej Pnocy, o wikszej wadze waniejszy dla bez-pieczestwa ze wzgldu na zasoby surowcowe oraz alternatywne drogikomunikacji.

W koncepcji tzw. nowego Wymiaru Pnocnego przygotowanejprzez Finlandi wikszy ni dotd nacisk kadzie si na finansowy udziaRosji w projektach; rozwaa si take moliwo objcia Biaorusi przez

8/14/2019 NE_spec2009

42/69

. ,

ten projekt, np. w kwestiach ekologii i ochrony zdrowia. Rozwijane jest take sektorowe podejcie do Wymiaru (spoeczestwo, zdrowie,ekologia, transport) jako instrumentu polityki UE w regionie. Zewntrz-

nymi partnerami Wymiaru pozostaj Rosja, Norwegia, Islandia.Logika i cele Wymiaru Pnocnego s jednak odmienne od Part-nerstwa Wschodniego. Pojawia si zatem problem wspistnienia tychdwch mechanizmw, ktry moe w przyszoci rodzi napicia midzykrajami subregionu batyckiego zwaszcza w kontekcie coraz wikszejdynamiki w reformowaniu wschodniego wymiaru Europejskiej PolitykiSsiedztwa. Dlatego naley spojrze na oba projekty komplementar-

nie oraz testowa moliwoci czenia w pewnych sektorach wsp-pracy z krajami objtymi Wymiarem Pnocnym oraz PartnerstwemWschodnim, takim jak Biaoru.

6. Wnioski

Kluczow rol w rejonie nordyckim odgrywa tradycyjnie Szwecja, ktrajest cznikiem midzy perspektyw nordyck a batyck a zarazem pa-stwem o najdojrzalszej perspektywie strategicznej. Norwegia i Finlandias dla niej naturalnymi partnerami, ktrzy podzielajc szwedzk per-cepcj bezpieczestwa nie maj jednak tak szerokiej perspektywy stra-tegicznej. Do tego dochodzi pewna podejrzliwo wobec Sztokholmu,ktry zawsze przedkada wasne interesy i bezpieczestwo nad interesycaego obszaru. Nawet dzisiaj w kontekcie wsppracy wojskowej w ra-mach NORDSUP pojawiaj si opinie, e motywem szwedzkiego za-angaowania jest gwnie ch sprzeday wasnego sprztu wojskowegoi ratowanie wasnego przemysu zbrojeniowego w obliczu zaamania sikoniunktury gospodarczej.

Norwegia jest przede wszystkim zainteresowana kwestiami Dale-kiej Pnocy i w swej polityce bezpieczestwa opiera si gwnie naUSA i Wielkiej Brytanii jako sojusznikach rozumiejcych strategiczneznaczenie tego rejonu. Z perspektywy Oslo problemy Morza Batyckie-go stanowi potencjaln konkurencj dla swych interesw, co przekada

8/14/2019 NE_spec2009

43/69

/

si na brak entuzjazmu dla rozwoju wikszych projektw politycznychna poudniu subregionu.

Finlandia jest niemal cakowicie pochonita sprawami rosyjskimi

i utrzymaniem prymatu Wymiaru Pnocnego w unijnej polityce wobecobszaru batyckiego. Projekt Partnerstwa Wschodniego stanowi zatemdla niej powany problem a zarazem bdzie testem dla wsppracy zeSzwecj.

Z kolei zainteresowanie Danii projektami polityki bezpiecze-stwa na obszarze Batyku jest dzisiaj w wikszym stopniu motywo-wane obaw przed marginalizacj we wsppracy nordycko-batyckiej

zwaszcza wobec duej aktywnoci Norwegii i Szwecji ni potrze-bami strategicznymi. Std te Dania bya pocztkowo krytyczna wobecpowstania NORDSUP bez jej udziau a take udziau Islandii. Jest tak-e niezadowolona z ze sposobu definiowania przez Norwegi obszaruDalekiej Pnocy, ktry w opinii Kopenhagi marginalizuje w nim rolDanii (Grenlandia) i Islandii.

Na te rnice nakada si take niepewno wielu obserwatorww odniesieniu do przyczyn i motyww wzrostu aktywnoci wsppracySzwecji, Norwegii i Finlandii. Pytanie, ktre pojawia si czsto w roz-mowach dotyczy tego, w jakim stopniu wzmoona aktywno jest wy-nikiem osobowoci ministrw spraw zagranicznych Szwecji, Finlandiii Norwegii, a w jakim faktycznie odzwierciedla wewntrzne przemianyw myleniu o roli subregionu w Europie oraz wsppracy midzy jegopastwami.

. ,

Pojcie pastw batyckich jest oglnie przyjtym terminem dla opisuLitwy, otwy i Estonii i sugeruje ich blisko. W rzeczywistoci bliskota ma bardziej charakter geograficzny, ni jakikolwiek inny. Zwizanez histori ostatnich kilkudziesiciu lat poczucie wsplnego zagroenia

8/14/2019 NE_spec2009

44/69

. ,

jest najmocniejszym a by moe jedynym spoiwem czcym polity-k bezpieczestwa Litwy, otwy i Estonii.

Z pastw batyckich Litwa jest pastwem, ktrego tosamo stra-

tegiczna jest najbardziej uniwersalna. Na pocztku lat dziewidzie-sitych Litwa definiowaa si przede wszystkim jako pastwo nordyc-kie, silnie osadzone w kontekcie wsppracy batyckiej. Dzisiaj wyranejest cienie w stron Europy rodkowej, przede wszystkim wsppracyz Polsk i Niemcami. Jest to wynik zarwno pooenia geopolitycz-nego ssiedztwo Polski i Biaorusi, a take wsplnej historii z Polsk.Pami o Rzeczpospolitej Obojga Narodw oraz okno strategiczne na

zachd, ktrego pozbawione s otwa i Estonia, nadaje polityce litew-skiej rys ponadregionalny. Bliska wsppraca z Polsk, okrelana czasemsojuszem strategicznym jest dla Litwy wartoci sam w sobie i jest po-strzegana przez Wilno jako czynnik zwikszajcy jej ciar gatunkowyw kontaktach z pastwami batyckimi.18

otwa przez wiele lat funkcjonowaa w zawieszeniu midzy Li-tw a Estoni. By to te wynik braku silnego promotora politycznego,ktrym dla Litwy bya Polska, a dla Estonii Finlandia. otwa staa sinajbardziej batyckim spord wszystkich trzech krajw upatrujc wewsppracy z nimi szansy na wypromowanie siebie zwaszcza w kon-tekcie czonkostwa w NAO i UE. Pozycja geopolityczna wciniciemidzy Litw, Estoni, Biaoru i Rosj oraz morze od pnocy powo-duje, i bezpieczestwo otwy jest w najwikszym stopniu zdetermino-wane poziomem spjnoci perspektywy strategicznej pastw batyckichoraz sojuszem z USA. Doczenie do jakichkolwiek subregionalnychprzedsiwzi w dziedzinie bezpieczestwa i obrony musiaoby doko-na si przy wsppracy z Litw bd Estoni.

Spord wszystkich trzech pastwEstonia jest tym krajem, ktryotwarcie deklaruje sw nordyck tosamo. Przejawia si to w kopio- waniu skandynawskich rozwiza dla budowy pastwa, a take pro-mowania si jako nowoczesnej, opartej na technologiach gospodarki(E-stonia). Oparte na bliskoci kulturowej i jzykowej silne poczucie

8/14/2019 NE_spec2009

45/69

/

wizi z krajami skandynawskimi, przede wszystkim z Finlandi, czysi te z odruchem dystansu wobec czynnika sowiasko-batyckiego.Estonia jest zatem najmniej batyckim ze wszystkich trzech krajw,

dla ktrego wsppraca w ramach trjki wydaje si najmniej istotna.1. Postrzeganie bezpieczestwa

Bezpieczestwo narodowe Litwy, otwy i Estonii mona rozpatrywana dwch poziomach: polityczno-militarnym, oraz gospodarczym, spo-ecznym i rodowiskowym.19

en pierwszy poziom, twardego bezpieczestwa, jest nadrzd-

ny a wszystkie pastwa prezentuj podobn optyk: postrzegaj swebezpieczestwo w cisym zwizku ze wspprac atlantyck i kon-cepcj zbiorowej obrony reprezentowan przez NAO. Dla pastwbatyckich dowiadczeniem tworzcym wspln tosamo jest utratapastwowoci i skazanie na funkcjonowanie w strefie wpyww Ro-sji. Zwizane z tym poczucie braku politycznej podmiotowoci w sto-sunkach midzynarodowych powoduje bardzo mocne przywizane dotradycyjnie rozumianej suwerennoci. Cho zagroenie rosyjskie niepojawia si w adnych publicznych dokumentach odnoszcych sido bezpieczestwa pastw batyckich, Rosja jest jak najbardziej obec-na w myleniu strategicznym Litwy, otwy i Estonii jako pastwoo ogromnym potencjale niestabilnoci oraz zainteresowane osabieniembezpieczestwa i suwerennoci batyckiej trjki.

Postrzeganie Rosji jako potencjalnego zagroenia jest nie tylkowynikiem dowiadcze historycznych, ale wnioskiem pyncym z ana-lizy polityki Rosji wobec pastw batyckich w ostatnich dwch deka-dach. Jej celem byo najpierw niedopuszczenie, a nastpnie osabieniegeopolitycznego efektu rozszerzenia NAO i UE. O ile osigniciepierwszego celu nie udao si, o tyle drugi zosta czciowo osigni-ty. Przejawia si to nie tylko brakiem istotnej infrastruktury wojskowejsojuszu na tym obszarze, ale i marginalizacj problemw pastw batyc-kich z Rosj na forum UE. Przykadem tego s spory graniczne i brak

8/14/2019 NE_spec2009

46/69

. ,

traktatw regulujcych prawny status granic. Litwie problem ten udaosi rozwiza dopiero w 2002 r. przy okazji dyskusji na temat tranzytuobywateli Rosji z Kaliningradu, co zmusio UE do poparcia postulatw

litewskich w celu zachowania integralnoci reimu Schengen. otwai Estonia nie miay takiego szczcia. Rosja wycofaa swj podpis podtraktatem granicznym z Estoni, podpisanym w 2005 r., ze wzglduna decyzj parlamentu estoskiego, ktry w procesie ratyfikacji powoasi na cigo pastwow Estonii co zdaniem Rosji otwierao drogdo roszcze wobec niej o odszkodowania. otwa unikna podobnegolosu rezygnujc z maego rejonu Abrene wczonego do Rosji za zgo-

d otewskiej SRR w 1944 r. Oba kraje podpisay traktat granicznyw marcu 2007 r.Na poziomie tzw. mikkich zagroe zwizanych z bezpiecze-

stwem spoecznym a take politycznymi aspektami wsppracy gospo-darczej pastwa batyckie nie prezentuj ju wsplnego podejcia. Z jed-nej strony jest to kwestia obecnoci licznej mniejszoci rosyjskojzycznejna otwie i w Estonii odpowiednio 35% oraz 29% (dane z 2004 r.).20Nieufno wadz estoskich i otewskich wobec tej grupy mieszkacwspowodowaa dziaania, w rezultacie ktrych pozbawiono tzw. rosyjsko-jzycznych peni praw politycznych. Mimo zmiany tego nastawienia,dokonanej m.in. pod wpywem organizacji midzynarodowych, kwestiata jest nadal traktowana w kategoriach bezpieczestwa za spraw dziaaRosji, ktra traktuje mniejszo rosyjskojzycznych jako element swejrozgrywki w polityce zagranicznej wobec otwy i Estonii. Dowodemtego bya reakcja Rosji na zamieszki wywoane usuniciem pomnika o-nierza z brzu z centrum allina w maju 2007 r., wprowadzenie ruchubezwizowego do Rosji dla nieobywateli otwy i Estonii, a take dziaa-nia organizacji Nocna stra w Estonii, powstaej w 2006 r., odpowie-dzialnej za zamieszki wok pomnika onierza z brzu. W przygoto-wanej przez siebie ankiecie w listopadzie 2008 r. aktywici tej organizacjizamiecili pytanie o stosunek rosyjskojzycznych do utworzenia rosyj-skiej autonomii terytorialnej w graniach Estonii. Problem rosyjskoj-

8/14/2019 NE_spec2009

47/69

/

zycznych nie ma takiego znaczenia na Litwie ze wzgldu na niewielkierozmiary tej grupy.

Postpowanie Rosji w konflikcie gruziskim nie byo zaskoczeniem

dla rzdw pastw batyckich i umocnio je w swym wyborze strate-gicznym. Cho we wszystkich trzech pastwach istnieje wiadomofunkcjonowania w innym ni Gruzja kontekcie strategicznym i in-stytucjonalnym, dziaania Rosji zmusiy je jednak do pewnych prze- wartociowa w myleniu o wasnym bezpieczestwie. Na poziomietwardego bezpieczestwa widoczna jest tendencja do redefiniowa-nia koncepcji bezpieczestwa i obrony pod ktem zagroe in area

i wsppracy z NAO. Proces ten widoczny jest zwaszcza w Estonii,na co zoyy si take wnioski wyniesione z zamieszek wok pomnikaonierza z brzu. Na poziomie polityki wobec Rosji a take rosyj-skojzycznych wojna w Gruzji przyniosa fal nowego pragmatyzmu.Cho wszystkie kraje silnie zaangaoway si po stronie Gruzji, zde-cydowano si ograniczy dziaanie do gestw politycznych w ramachUE i NAO. Obawa o retorsje ekonomiczne, a take rozczarowaniepostaw wadz gruziskich zrodziy na otwie a take w Estonii po-lityczn powcigliwo, a take przekonanie o potrzebie wikszegozwizania rosyjskojzycznych w polityce wewntrznej. W rezultacie jedynie Litwa bya gotowa przeciwstawi si na szczycie UE w grud-niu 2008 r. wznowieniu rozmw UE z Rosj na temat Porozumie-nia o Partnerstwie i Wsppracy. otwa i Estonia zajy odmiennestanowisko.

Wiele wskazuje na to, e kryzys finansowy, ktry uderzy w gospo-darki pastw batyckich, przede wszystkim otwy i Litwy, moe okazasi momentem przeomowym dla ich polityk i tosamoci. Po pierwsze,podway on ich wizerunek jako gospodarczych tygrysw. Po drugie,wystawia je na potencjalne przejcia ze strony firm rosyjskich. Dla Li-twy, otwy i Estonii wsppraca gospodarcza z Rosj stanowi z jed-nej strony pokane rdo dochodw z tranzytu towarw i surowcwna Zachd, z drugiej za, wie si z potencjalnym oddaniem kontroli

8/14/2019 NE_spec2009

48/69

. ,

rosyjskim podmiotom prywatno-pastwowym. Oparcie si ewentual-nym ofertom gospodarczym ze strony Rosji zwaszcza dotyczcyminfrastruktury poradzieckiej w pastwach batyckich bdzie miao

ogromny wpyw na przyszo polityk pastw batyckich, zwaszczaotwy. Z drugiej strony, bdzie to rwnie sprawdzian dla wsppracyw regionie z pastwami nordyckimi, ktre s bardzo mocno zaangao-wane w sektor finansowy pastw batyckich.

Wreszcie kryzys finansowy moe pogbi kryzys pastwowej to-samoci wrd obywateli krajw batyckich, szczeglnie wrd mod-szego pokolenia, ktre od dawna poszukuje perspektyw zawodowych

poza granicami otwy czy Estonii, co wpywa bardzo destabilizujcona rwnowag populacyjn w tych krajach. W obliczu kryzysu i recesjiodpyw modych, wyksztaconych ludzi moe sta si zjawiskiem jesz-cze bardziej dramatycznym. Kryzys dotyka te rosyjskojzycznych, dlaktrych wysoki poziom ycia w porwnaniu z Rosj stanowi istotnyelement lojalnoci wobec pastw batyckich.

Bezpieczestwo oraz stabilno krajw batyckich bd w najbli-szym czasie jednym z najpowaniejszych wyzwa dla spoistoci i dal-szego rozwoju subregionu batyckiego jako wewntrznego obszaru UE.Wynika to z dynamiki polityki putinowskiej Rosji po wojnie w Gruzji wobec jej najbliszego otoczenia (strategia destabilizacji), a take zeskutkw kryzysu finansowego, ktre okazay si szczeglnie trudne dlabyych batyckich tygrysw.

2. Wsppraca w sprawach bezpieczestwa midzy Litw, otw, a Estoni

Po osigniciu strategicznego celu czonkostwa w NAO i UE wsp-praca pastw batyckich, podobnie jak wsppraca w caym subregioniebatyckim, znajduje si w momencie przeomowym. Sojusz i Unia nie sju celami politycznymi ani punktami odniesienia dla definiowania wa-snych interesw, lecz przestrzeniami dla ich realizacji. Brak wielkiegoprojektu nadajcego kierunek i narzucajcego ramy cisej wsppracypastw batyckich przekada si na stopie ich politycznej zwartoci.

8/14/2019 NE_spec2009

49/69

/

W sprawach twardego bezpieczestwa Litwa, otwa i Estonia snadal zainteresowane prezentowaniem wsplnej perspektywy na forumNAO. Niewielki potencja militarny, zorientowany przede wszystkim

na operacje ekspedycyjne i maa infrastruktura wojskowa w poczeniuz ssiedztwem Rosji przesdza o myleniu w kategoriach wsplnoty. Jest to te efekt konsekwentnej polityki sojuszu, ktry inaczej nimiao to miejsce w przypadku rozszerzenia o Polsk, Czechy i Wgry- traktuje pastwa batyckie jako polityczn cao.

Od pocztku czonkostwa w sojuszu w 2004 r. NAO prowadzioperacj Baltic Air Policing, ktrej celem jest patrolowanie i obrona

przestrzeni powietrznej pastw batyckich. Oparciem jest baza w Szaw-lach na Litwie. W maju 2008 r. podpisano z kolei memorandum o utwo-rzeniu w allinie pod egid NAO Centrum Doskonalenia Obronyprzed Cyberatakami. Ryga z kolei peni rol centrum debaty natowskiej,goszczc szczyt NAO w 2006 r. a take organizujc cykliczne konfe-rencje atlantyckie.

Istotn rol odgrywa take wsparcie krajw nordyckich, gwnieDanii i Norwegii, ktre zaangaowane byy w proces dostosowywaniasi zbrojnych i ich zaplecza do standardw natowskich. Instytucjonal-nym efektem tej wsppracy jest m. in. Baltic Defence College w artuw Estonii.

Natowska strategia narzuconej jednoci przyniosa wymierneefekty w postaci wsplnych projektw takich jak BALBA, czy BAL-BA 2 (batalion piechoty), ktry w ramach Si Odpowiedzi NAO mapeni dyur w roku 2010. Innymi projektem jest BALRON eskadraokrtw do poszukiwania min z jednostk wsparcia i dowodzenia, czyBALNE sieci kontroli przestrzeni powietrznej. Cho z militarnegopunktu widzenia nie s to due projekty, tworz one kontekst politycznydla wspdziaania w kwestiach twardego bezpieczestwa.

Udzia w europejskiej polityce bezpieczestwa i obrony jest trakto-wany przez pastwa batyckie jako, z jednej strony, sposb na poprawzdolnoci wojskowych oraz interoperacyjnoci, z drugiej za element

8/14/2019 NE_spec2009

50/69

. ,

polityki w ramach UE. EPBiO nie jest natomiast postrzegana jako pro- jekt majcy bezporednie znaczenie dla bezpieczestwa narodowego,ani nawet alternatywa na wypadek zaamania si wsppracy atlantyc-

kiej. Niezdolno UE do prowadznia skutecznego dialogu stragicznegoz Rosj (polityka najmniejszego wsplnego mianownika), traktowaniesporw granicznych Litwy, otwy a dzisiaj Estonii jako bilateralnychproblemw tych pastw, oraz przekonanie, e pojcia tradycyjnych gra-nic oraz obrony nale do przeszoci i nie s warte inwestowania21 tu-maczy, dlaczego spord wszystkich nowych czonkw sojuszu prymatNAO najsilniej objawia si w politykach pastw batyckich.

Poczucie wsplnoty w kwestiach twardego bezpieczestwa i w po-lityce sojuszu nie przekada si na podobny stosunek do kwestii mik-kiego bezpieczestwa. utaj kwestie polityki wewntrznej oraz gospo-darczej bior gr nad aspektami strategicznymi. Przykadem tego jestkwestia bezpieczestwa energetycznego. Na Litwie, otwie i w Estoniiistnieje przekonanie o tym, e Rosja traktuje handel nonikami energiijako narzdzie polityki zagranicznej. Sytuacja uzalenienia pastw ba-tyckich od dostaw gazu i ropy, powizania z rosyjskim systemem przesy-u energii elektrycznej, oraz konieczno zamykania starych elektrownipowinna przynie realizacj wsplnych projektw. W praktyce dziejesi inaczej, czego dowodem jest projekt Ignaliny 2.

Wymuszona przez UE na Litwie decyzja o zamkniciu elektrowniatomowej w Ignalinie do roku 2010 stworzya szans na powstanie pol-sko-batyckiego projektu budowy nowej elektrowni atomowej. Wskutekdziaa strony litewskiej, a take rnic w podejciu midzy Polsk i Li-tw zainteresowanymi budow reaktorw oraz mostu energetycznego,a otw i Estoni, preferujcymi jedynie budow i zyski z nowej elek-trowni, projekt Ignaliny 2 straci swj pierwotny charakter regionalnegoprojektu politycznego i sta si przede wszystkim litewskim przedsiwzi-ciem komercyjnym. Opnienie w budowie nowej elektrowni stworzyoprzestrze pod inne projekty. W kwietniu 2008 r. media estoskie donio-sy, e Bank Inwestycyjny Krajw Skandynawskich zaoferowa Estonii

8/14/2019 NE_spec2009

51/69

/

kredyt na budow wasnej elektrowni atomowej. Z kolei otwa przymie-rza si do budowy razem z Gazpromem - elektrowni opalanej gazem.Rywalizacja dotyczy take budowy mostw energetycznych. Estonia bu-

duje wasne poczenie energetyczne z Finlandi (Estlink), a otwa i Li-twa konkuruj o budow kabla energetycznego do Szwecji.Rozbienoci dotycz take pogldw na temat stosunkw midzy

Rosj a UE. W jednej z gonych analiz otwa i Estonia zostay okre-lone mianem chodnych pragmatykw, ktrzy w relacjach z Rosjstawiaj na rozwj interesw gospodarczych ponad celami politycz-nymi UE.22 Inna sytuacja wystpuje na Litwie, dla ktrej wsppraca

gospodarcza z Rosj nie ma a tak silnego przeoenia na zachowaniaw polityce zagranicznej. Litwa zyskaa zatem miano wojownika zimnejwojny, ktry kieruje si interesami politycznymi ponad gospodarczymii gotowy jest blokowa wspprac UE z Rosj.

Pastwa batyckie staraj si jednoczenie trzyma Rosj na dystans w sprawach bezpieczestwa, a zarazem mimo braku zaufania szainteresowane blisk wspprac gospodarcz i wspprac przy pro-jektach infrastrukturalnych. Kontrast midzy tymi dwoma percepcjamiRosji jest charakterystyczn cech polityki pastw batyckich, dzisiajprzede wszystkim otwy. Jest to prba syntezy w polityce wobec Rosjinurtu superatlantyckiego z pragmatycznym, nakierowanym na efektgospodarczy nordyckim realizmem maych pastw.

3. Wnioski

Analiza podejcia pastw batyckich do kwestii bezpieczestwa poka-zuje, e midzy jego dwoma krgami: krgiem zewntrznym, w ktrymrozstrzygaj si kwestie twardego bezpieczestwa, a krgiem wewntrz-nym skoncentrowanym wok mikkiego bezpieczestwa narasta opo-zycja, ktrej symbolem jest odmienny stosunek do Rosji. ymczasem toten drugi krg wydaje si mie decydujce znaczenie dla geopolitycznejkonsolidacji obszaru pastw batyckich przesdzajc o ich suwerennocioraz bezpieczestwie narodowym.

8/14/2019 NE_spec2009

52/69

. ,

W duszej perspektywie dynamika polityczna w pastwach ba-tyckich moe zatem prowadzi do absorpcji wariantu nordyckiego re-alizmu, czyli pragmatycznej, zachowujcej dystans i wyznaczajcej gra-

nice wsppracy z Rosj, ktrej rezultatem bdzie wzrost suwerennociLitwy, otwy i Estonii. Fiasko tego wariantu moe z kolei spowodowaumocnienie si syndromu wschodnioeuropejskiego, ktry wzmagabdzie poczucie zagroenia i n