Nauczanie religii w szkole na przykładzie wybranych państw: Polski, Niemczech, Francji.

W dobie równości i wolności, każdy obywatel Europy ma prawo do wyznawania

dowolnej religii. W związku z tym nauczanie religii również podlega pod to prawo. Mogą się

tego domagać rodzice, mogą też Kościoły różnych wyznań. Temat wydaje się z jednej strony

kontrowersyjny, bo kto ma prawo oceniać i decydować o tym, czy religii w ogóle można

uczyć – czy można uczyć „wiary”? Ponad to trudności sprawiać może ocenianie takiego

przedmiotu. Nie ma tu obiektywnych kryteriów, wiedzy czy kompetencji, jest jednak prawo

do wolności wyznania, które w dobie równouprawnienia i tolerancji, należy z całą pewnością

szanować. Celem tej pracy nie jest ocena samych systemów nauki przedmiotu zwanego

religią, chcemy jednak pokazać swoistą różnorodność i zwrócić uwagę na możliwości

rozwiązań innych, niż te z którymi mamy do czynienia na co dzień, oraz – w miarę

możliwości – odnaleźć w nich podobieństwa i różnice.

Polska

Ogólna charakterystyka kraju.

Rzeczpospolita Polska to państwo podzielone na szesnaście województw, o łącznej

powierzchni administracyjnej 312 679 km2. Gęstość zaludnienia na terenie kraju to 123, 13

os/km2, co daje ponad 38 mln. Osób (w tym ponad 18 mln. mężczyzn i ponad 19. mln.

kobiet1). Polski ustrój to Republika Parlamentarna. Określa go najważniejszy dokument jakim

jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej uchwalona 2. kwietnia 1997 roku. Władzą

ustawodawczą dysponuje Sejm i Senat, natomiast władzą wykonawczą Prezydent oraz Rada

Ministrów.

Wyznania religijne w Polsce.

Biorąc pod uwagę liczby i statystyki, Polska rzeczywistość wyznaniowa wydaje się

być różnorodną. Oficjalnie zarejestrowanych Kościołów i związków wyznaniowych jest

1 Główny Urząd Statystyczny, Rocznik demograficzny 2010, ZWS 2011, s. 68. 1

obecnie 1382. Jednak większość, bo aż 95% spośród wiernych to katolicy. Do Kościoła

Katolickiego zaliczamy cztery główne obrządki: bizantyjsko – ukraiński, neounicki,

ormiański oraz łaciński.

Poza Kościołem Katolickim działają na terenie kraju różne związki wyznaniowe,

największe z nich to: Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (550 tys. Wiernych i 320

duchownych); Kościoły Protestanckie, a wśród nich: Ewangelicko – Augsburski (85 tys.

Wiernych), Zielonoświątkowy (ok. 17 tys.), Adwentystów Dnia Siódmego (10 tys.) oraz inne.

W Polsce funkcjonuję również Kościoły Starokatolickie (88 tys. Wiernych), Związek

Wyznania Światków Jehowy (ok 130 tys.), a także Muzułmański Związek Religijny, Związek

Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Karaimski Związek Religijny oraz inne3.

Uwarunkowania historyczne.

Pomimo współczesnej różnorodności i wielości wyznań w Polsce, w życiu

codziennym nie trudno zauważyć silny związek z Kościołem Katolickim. Ma to swoje

odzwierciedlenie również w rzeczywistości edukacyjnej.

Już w X wieku Mieszko I przyjął chrzest, równocześnie podnosząc prestiż państwa,

które dzięki temu nabrało wartości w stosunkach międzynarodowych4. Od tego czasu dzieje

Kościoła nieustannie przeplatały się z państwowością i władzą. Chrześcijańska tradycja

bardzo głęboko zakorzeniła się w okresie średniowiecza. Właściwie wszystkie dziedziny

życia średniowiecznego człowieka były podporządkowane Kościołowi i tradycjom

religijnym. Kalendarz dopasowany był do świąt kościelnych, popularnymi zaczęły stawać się

pielgrzymki, w kościele odnajdywano sztukę i tam również panował język łaciński5.

To właśnie Kościół inicjował i rozpowszechniał również szkolnictwo. Początkowo na

potrzeby kształcenia kleru, jednak później również świeckich (szkoły parafialne).

Niejednokrotnie w dziejach Polski Kościół odgrywał istotną rolę w momentach trudnych

takich jak potop szwedzki, zabory, II Wojna Światowa czy rządy komunistyczne.

W dziejach historii najnowszej niewątpliwie znaczący wpływ na umocnienie tradycji

Kościoła Katolickiego, miał pontyfikat Jana Pawła II, który do swojej służby podszedł

w sposób rewolucyjny i zjednał sobie tym samym uznanie nie tylko wierzących rodaków.

2 http://www.poland.gov.pl/Koscioly,i,zycie,religijne,w,Polsce,126.html [dostęp: 12 V 2012]3 Tamże.4 http://www.poland.gov.pl/Poczatki,panstwa,55.html [dostęp: 10 V 2012]5 http://www.arekbednarczyk.republika.pl/kul.shtml [dostęp: 19 V 2012]

2

Niezmiernie ważnym aspektem w przemianach dotyczących wychowania religijnego

była również transformacja. To właśnie obwarowanie zakazami praktyk religijnych, jakie

miało miejsce w erze komunizmu, po transformacji odbiło się echem wybuchu entuzjazmu

dla wszystkiego co związane z Kościołem. Po doświadczeniu sekularyzacji w czasach

Stalinowskich, usunięciu religii ze szkoły w 1961 roku i trzydziestu latach katechezy

odbywającej się w parafii - ludzie z tęsknoty powracali do Kościoła

i z radością wprowadzili religię do szkół, by dać wyraz swojej wolności6.

Polski system oświaty.

Po reformie oświaty, jaka miała miejsce w 1999 roku, w Polsce wyróżniamy edukację

na poziomie podstawowym, która trwa 6 lat, następnie 3-letnie gimnazjum i szkoły

ponadgimnazjalne, którymi są: liceum ogólnokształcące, liceum profilowane (3 lata),

technikum (4 lata), szkoła zawodowa (2-3 lata) oraz licea i technika uzupełniające7. Łączny

czas nauki do przystąpienia do egzaminu dojrzałości wynosi więc 12 - 15 lat i na każdym

z tych etapów umożliwiona jest nauka religii. Po egzaminie maturalnym świadectwo

dojrzałości upoważnia absolwentów do ubiegania się o przyjęcie do uczelni wyższej.

W uczelniach wyższych nie jest jednak realizowany program katechetyczny (chyba, że dany

kierunek studiów bezpośrednio dotyczy systemu wyznaniowego, lub student wybierze sobie

dany przedmiot na zasadach fakultetu), w związku z tym nie ma potrzeby dokładnego

opisywania tych poziomów nauczania w niniejszej pracy.

Prawna regulacja nauczania religii w Polsce.

Prawo do nauczania religii wynika z podstawowych praw do wolności religijnej.

Regulacja prawna opiera się tu głównie na Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej8 oraz na

normach ustawowych.

Konstytucja zapewnia każdemu człowiekowi wolność sumienia i wyznania, a co za

tym idzie, umożliwia również nauczanie religii. Według artykułu 53. Konstytucji prawo do

nauczania religii przysługuje kościołom i innym związkom wyznaniowym o uregulowanej

6 A. Potocki, Wychowanie religijne w polskich przemianach, Wyd. UKSW, Warszawa 2007, s. 67-95.7 System edukacji w Polsce, http://www.buwiwm.edu.pl/sdd/opis.htm [dostęp: 22 V 2012]8 Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2. Kwietnia 1997.

3

sytuacji prawnej. Prawo do nauczania religii zgodnie ze swoimi przekonaniami mają również

rodzice9.

Ustawa z dnia 17. maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

zapewnia możliwość nauki religii zgodnie z programem ustalonym przez władze kościoła.

Nauka ta była jednak prowadzona w punktach katechetycznych i miejscach do tego

przeznaczonych. Jednak w ramach nowelizacji tej ustawy (7. Września 1991) umożliwiono

prowadzenie nauki religii również w szkołach10.

Kolejny akt prawny, jakim jest Ustawa z dnia 7. Września 1991 o systemie oświaty,

już w preambule głosi, że oświata winna respektować wartości chrześcijańskie oraz otwierać

się na wartości Europy i świata.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu

organizowania nauki religii w szkołach publicznych z dnia 14. Kwietnia 1992, głosi, że

katechezy odbywają się w ramach planu zajęć uczniów, a uczęszczanie na nie jest możliwe

pod warunkiem pisemnego oświadczenia. Ocena z religii jest umieszczana na świadectwie

szkolnym , jednak nie ma wpływu na ogólne wyniki (średnią) oraz na promowanie ucznia do

następnej klasy. Według tego rozporządzenia możliwe jest również umieszczenie

w pomieszczeniach szkolnych krzyża oraz odmawianie modlitwy. Na życzenie rodziców

nauka religii jest również możliwa w przedszkolach publicznych11.

Nauczanie religii w praktyce i religioznawstwo.

Pomimo prawnego umożliwienia nauki religii dla różnych związków wyznaniowych,

w Polskich szkołach głównie nauczają katecheci katoliccy – zarówno świeccy jak i duchowni

(wymogiem niezbędnym do kwalifikacji są ukończone studia teologiczne w trybie zwykłym

lub podyplomowym). Nadzorowanie nauczania katechezy należy w tym wypadku do Komisji

Wychowania Katolickiego a instrukcje wypływają głównie z trzech dokumentów jakimi są:

Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, Podstawa programowa katechezy

Kościoła katolickiego w Polsce oraz program nauczania religii. Główne cele katechezy to

9 J. Matwiejuk, Konstytucyjno – ustawowa regulacja nauczania religii w Polsce, Referat wygłoszony podczas IV Ekumenicznego Forum Katechetycznego, Warszawa – Radość, 15-16 maja 2009, s. 2-3.10 Tamże, s. 4.11 Tamże, s. 9.

4

rozwijanie poznania wiary, wychowanie liturgiczne, formacja moralna, wychowanie do życia

wspólnotowego oraz wprowadzenie do misji12.

W ramach rozpowszechniania laicyzacji, programy nauczania zmieniły się pod

względem nauki religii. Do programów nauczania w szkołach ponadpodstawowych

wprowadzono religioznawstwo13. Już w 1961 roku, po raz pierwszy padł pomysł na naukę

religioznawstwa. Jego autorem był wtedy Tadeusz Kotarbiński. Jednak pomimo tego, dopiero

we wrześniu 1986 roku nowy przedmiot został wprowadzony do polskich szkół14. Program

religioznawstwa uwzględnia takie cele jak: poszerzenie ogólnej wiedzy o człowieku

i społeczeństwie, rozbudowanie zainteresowań religioznawczych, wyjaśnienie religii jako

zjawiska społecznego, podniesienie kultury życia czy kształtowanie świadomości

obywatelskiej15. Stanowisko Kościoła w sprawie tego przedmiotu było jasne – Kościół nie

sprzeciwiał się obecności wiedzy o religiach w szkole, sprzeciwiał się jednak nadawaniu

ateizującego charakteru edukacji. W ostateczności w 1990 roku nauczanie religii powróciło

do szkół, co spotkało się oczywiście z licznymi komentarzami opinii publicznej – zarówno

pozytywnymi jak i negatywnymi.

Wiara katolicka silnie zakorzeniona w historii, tradycji i kulturze Polski, stała się

nieodłącznym elementem systemu oświaty i szkolnictwa. Pomimo prób sekularyzacji czy

wyeliminowania religii ze szkół, przedmiot ten wciąż do nich wracał. Można wysunąć

wniosek, że sytuacja tego przedmiotu względem szkoły nie zmieni się dopóki nie zmieni się

społeczne myślenie o religii. Gdyby bowiem nie było chętnych – nauczanie religii jest wszak

dobrowolne – to nie byłyby też prowadzone katechezy.

Niemcy

Informacje ogólne.

12 A. Lorenz, Nauczanie religii w polskiej szkole i wybranych krajach europejskich, www.cen.edu.pl [dostęp: 20 V 2012]13 A. Potocki, Wychowanie religijne(…), s. 101.14 Tamże, s. 102-105.15 Tamże, s. 106-107.

5

Niemcy (Republika Federalna Niemiec) są państwem federalnym, co oznacza, że

Państwo Niemieckie składa się z 16 krajów związkowych, tzw. landów16. Stolicą naszego

zachodniego sąsiada jest Berlin, językiem urzędowym jest język niemiecki. Państwo to

przynależy m.in. to Unii Europejskiej, ONZ oraz NATO.

Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec.

Niemcy pod względem swojego ustroju, są bez wątpienia Państwem wyjątkowym.

Składają się z 16 krajów związkowych, zwanych landami. System ten nazywa się kanclersko

– parlamentarnym.

Każdy kraj związkowy (land), posiada swój rząd oraz landtag, czyli parlament.

Dysponują one szerokim wachlarzem możliwości w tworzeniu prawa oraz samej władzy

wykonawczej. Warto dodać, że podobna sytuacja ma miejsce z edukacją. Oznacza to, że do

zakresu działań każdego z landu należy obowiązek wspierania, zakładania a także

dofinansowania szkół, słowem – oświata jest w rękach landów. Kwestia oświaty, edukacji,

a także religii w szkołach, zostanie poruszona w późniejszym akapicie.

Zarządcą wykonawczym wszystkich szesnastu landów jest kanclerz federalny

(w chwili obecnej jest to Angela Merkel) , który stoi na czele rządu federalnego.

Oba te organy są wybierane przez Bundestag, na wniosek prezydenta. Bundestag

jest natomiast władzą ustawodawczą i jest wybierany przez społeczeństwo w wyborach

pięcioprzymiotnikowych17.

Prezydent Republiki Federalnej Niemiec (w chwili obecnej jest nim Joachim Gauck),

jest wybierany przez Zgromadzenie Federalne, w skład którego wchodzą przedstawiciele

Bundestagu oraz krajów związkowych (landów). Prezydent wybierany jest na pięcioletnią

kadencję. Bez wątpienia można stwierdzić, że prezydent Niemiec pełni funkcję jedynie

reprezentacyjną – ceremonialną18. Oznacza to, że nie ma on prawa chociażby wetowania

ustaw, decydowaniu o zatwierdzaniu bądź odrzucaniu aktów prawnych oraz innych prawnych

regulacji. Wszystkie obowiązki z tego zakresu spoczywają na ramieniu kanclerz Niemiec

(Angeli Merkel).

16 Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 200717 Tamże,18 Tamże,

6

Religia w Republice Federalnej Niemiec.

Republika Federalna Niemiec, nie jest krajem wyznaniowym. Mimo tego większość

społeczeństwa określa siebie, jako osoby wierzące. Konstytucja RFN zapewnia wolność

wyznania oraz „swobodę przekonań religijnych”19

Religią dominującą jest chrześcijaństwo, przy czym należy dodać, że paradoksalnie

pod tym względem Niemcy są podzielone. Mniej więcej ta sama ilość Niemców wyznania

katolickiego, jest także wyznania protestanckiego (około 60% Niemców deklaruje wyznanie

chrześcijańskie, z tego po około 30% jest po stronie katolickiej, 30% po stronie

protestanckiej, około 2% jest wyznania prawosławnego). Nie sposób nie wymienić innych

religii, które również są wyznawane w Niemczech, jednak z mniejszym natężeniem. Religią

taką jest m.in. islam20.

Z badań przeprowadzonych przez Infratest wynika, że aż 38% społeczności

niemieckiej stanowią osoby niewierzące. Zastanawiający jest fakt, że Niemcy z byłej części

NRD zdecydowanie są mniej religijni, bowiem swoją religijność deklaruje jedynie 25%. Zaś

z drugiej części Federacji, osób wierzących jest niecałe 70%. We wschodnich latach, w ciągu

ostatnich 40 lat, liczba osób wierzących spadła prawie o 10 milionów.

Opisując wątek religii w Niemczech, należy wspomnieć o narzuconym podatku

kościelnym, który w dużej mierze zrewolucjonizował podejście Niemców do Kościoła. Mimo

że zachodnia część Niemiec, jest w dalszym ciągu częścią bardziej religijną, to od czasu

narzucenia podatku, który oscyluje w okolicach 9%, odsetek osób wierzących cały czas

maleje. Badania przeprowadzone na terenie Republiki Federalnej Niemiec

i opublikowane m.in. w „Polityce”, pokazują że jedynie w 2010 roku z Kościoła Katolickiego

wystąpiło 180 tys. wierzących, natomiast od wyznania protestanckiego odstąpiło prawie 150

tys. Niemców21.

Edukacja w Republice Federalnej Niemiec.

19 Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 2007,20 Ponad połowa Niemców wierzy w Boga, http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/ponad_polowa_niemcow_wierzy_w_boga_13359 [dostęp: 19 V 2012]21 A. Krzemiński, Kościół odchodzi, sacrum powraca, http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1516936,2,zycie-religijne-niemcow-pod-naporem-islamu.read [dostęp: 19 V 2012]

7

Edukacja w Niemczech, opiera się na systemie o wiele bardziej skomplikowanym niż

chociażby w Polsce. Przede wszystkim należy podkreślić, że szkoły różnią się od siebie

w poszczególnych landach22. I tak dla przykładu – szkoła podstawowa (grundschule), prawie

we wszystkich landach trwa 4 lata, z wyjątkiem Landów Berlina i Brandenburgii, gdzie nauka

na szczeblu podstawowym trwa 6 lat. Na oświatę odpowiedzialne są poszczególne landy oraz

gminy. Każdy land posiada odrębne Ministerstwo Oświaty, co ma swoje konsekwencje

chociażby w przypadku tworzenia programów nauczania czy egzaminów maturalnych, które

układane są przez każdy land z osobna, przez co matura nie jest równa w całej federacji.

Państwo ponosi natomiast odpowiedzialność na szkolnictwo wyższe – studia. Warto zatem

przybliżyć poszczególne szczeble kształcenia w Republice Federalnej Niemiec.

Edukacja zaczyna się od PRZEDSZKOLA (kindergarten), jednak należy podkreślić, że jest to

szczebel edukacji nieobowiązkowy i odpłatny. Dzieci przyjmowane są do przedszkoli między

3 a 6 rokiem życia.

Kolejnym, a zarazem obowiązkowym i nieodpłatnym szczeblem niemieckiej edukacji jest

SZKOŁA PODSTAWOWA (grundschule). Nauka trwa tu 4 lata, z wyjątkiem wspomnianych

wcześniej landów, gdzie edukacja na szczeblu podstawowym trwa lat sześć. Celem tej szkoły

jest nabycie podstawowych, elementarnych wiadomości, umiejętności oraz informacji,

zwłaszcza z zakresu matematyki. Po szkole podstawowej następuje ważny moment dla dzieci,

rodziców oraz nauczycieli. Bowiem musza oni wybrać odpowiednią szkołę dla uczniów

swoich szkół23.

Kolejnym etapem kształcenia dzieci oraz młodzieży w Niemczech, są szkoły średnie. Dzieci

mają tu do wybory aż trzy lub cztery szkoły (ilość szkół zależna jest od landu, w którym

dziecko mieszka):

Szkoła główna (die Hauptschule) – przygotowuje do szkoły zawodowej i trwa od 5 do 6 lat.

Cel – przekazanie ogólnych informacji, wiadomości, tak by stanowiły fundamenty, do dalszej

edukacji zawodowej.

Szkoła realna (die realschule) – szkoła trwająca również 5 – 6 lat i podobnie jak w szkole

głównej, „otwiera drzwi” do dalszej edukacji w szkole zawodowej.

22 Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 2007,23 Zarys systemu szkolnictwa RFN, http://a.zaworska.w.interia.pl/system.html, [dostęp: 17 V 2012]

8

Szkoła ogólna (die gesamtschule) – łączy w sobie: szkołe głowną, szkołę relną oraz

gimnazjum.

Gimnazjum (das Gymnasium) – trwa 9 lat, uczęszczają do niego najlepsi uczniowie. Co

ważne – by przystąpić do egzaminu jakim jest matura, każdy z uczniów musi przejść

odpowiednią liczbę kursów dokształcających. Egzamin maturalny zdany pozytywnie

umożliwia podjęcie nauki w szkole wyższej24.

Szkoły zawodowe możemy podzielić na: szkoły zawodowe fachowe oraz techniczne

oraz na szkołę zawodową, kształcącą w systemie dualnym.

Nauczanie religii w Republice Federalnej Niemiec.

Na wstępie rozważań o religii w szkole niemieckiej, warto podkreślić dwie kwestie.

Pierwszą z nich jest fakt, że nauczanie religii jest w Republice Federalnej Niemiec bardzo

zróżnicowane. O przebiegu zajęć z religii decydują poszczególne landy. I tak dla przykładu:

istnieją landy, dla których nauka religii postrzegana jest w kategoriach przedmiotu ważnego

i potrzebnego (Bawaria), zaś w Berlinie wprowadzono ‘etykę’ jako zastępczy element

systemu szkolnictwa, przedmiot który de facto rangą jest zbliżony do religii, jednak różni się

programem nauczania. W Saksonii natomiast oba przedmioty są traktowane jako fakultety do

wyboru25.

Drugą kwestią jest zapis w konstytucji (Art. 7) , który ujmuję zajęcia religii

następująco: „Religia jest w szkołach publicznych z wyjątkiem szkół pozawyznaniowych

zwyczajnym przedmiotem nauczania”26. Oznacza to, że religia musi być traktowana przez

szkoły, tak samo jak inne przedmioty – musi być zachowana odpowiednia liczba godzin

w tygodniu oraz stały plan. Co ważne, w związku z tym że religia jest tak samo ważnym

przedmiotem, jak inne zajęcia, ocena końcowa z tego przedmiotu widnieje na świadectwie

i jest liczona do średniej końcowej27. Należy nadmienić, że w niektórych landach, m.in.

24 Tamże25M.T. Mrusczok, Nauczanie religii w Niemczech, http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL [dostęp: 22 V 2012]26 Tamże. Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 2007,27 Jak wygląda nauka religii w szkołach publicznych w Europie, http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/jak_wyglada_nauka_religii_w_szkolach_publicznych_w_europie_19720 [dostęp: 20 V 2012]

9

w Bawarii czy Hesji, istnieje możliwość zdawania egzaminu dojrzałości z religii, na takich

samych warunkach, jak inne przedmioty.

Jak było już wspomniane, religia jest przedmiotem, który jest prowadzony we

wszystkich szkołach publicznych, z wyjątkiem szkół bezwyznaniowych. Podlega kontroli

Kościoła oraz jest prowadzona z wytycznymi stawianymi przez poszczególny Kościół. Do 14

roku życia, dzieci uczą jest religii, jeżeli rodzice wyrażą na to zgodę. Po osiągnięciu tego

wieku, to dzieci decydują o tym czy chcą chodzić na lekcję religii, bądź wybierają

alternatywny przedmiot o ile jest taka możliwość28. Dzieci bez problemu mogą nosić symbole

religijne. Zaś jeżeli chodzi o koszta związane z nauczaniem religii to są one ponoszone przez

poszczególne landy.

Nauka religii w Niemczech, to nie tylko przekazanie wiedzy na temat poszczególnych

wyznań. Nauka religii to przede wszystkim wpojenie młodym ludziom takich wartości, jak:

miłość , tolerancja, akceptacja bliźniego, a także szereg innych wartości etycznych. „Jedno

z pierwszych badań Pisa dotyczących religii („Reli-Pisa-Studie”) potwierdziło, że uczniowie,

którzy uczęszczali na zajęcia z religii, reagowali bardziej otwarcie na inne religie. Zajęcia

z religii są uważane wśród uczniów szkoły podstawowej za trzeci najbardziej lubiany

przedmiot po sztuce (plastyce) i wychowaniu fizycznym, co ma swą przyczynę

prawdopodobnie w treściach nauczania początkowego. Uczniowie dużo rysują i odgrywają

historie biblijne w formie scenek”29.

Francja

Informacje ogólne.

Republika Francuska to państwo, którego część metropolitarna znajduje się w Europie

Zachodniej, posiadające także zamorskie terytoria na innych kontynentach. Francja

metropolitarna rozciąga się od Morza Śródziemnego na południu do kanału La Manche

i Morza Północnego na północy, oraz od Renu na wschodzie do Zatoki Biskajskiej na

28 Tamże.29 M.T. Mrusczok, Nauczanie religii w Niemczech, http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL [dostęp: 22 V 2012]

10

zachodzie. Francuzi często nazywają swój kraj l'Hexagone (sześciokąt)- pochodzi to od

kształtu Francji metropolitarnej.

Francja graniczy z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami,

Monako, Andorą i Hiszpanią. Terytoria zamorskie graniczą również z Brazylią, Surinamem

i Antylami Holenderskimi. Kraj jest także połączony z Wielką Brytanią przez tunel pod

kanałem La Manche.

Republika Francuska jest unitarnym państwem demokratycznym, w którym ważną

rolę odgrywa prezydent. Jest również szóstym najlepiej rozwiniętym krajem świata

i jedenastym w rankingu warunków życia. Najważniejsze ideały Francji zawarte są

w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i w występującym na drukach urzędowych

i monetach haśle rewolucji francuskiej "liberté, égalité, fraternité" ("wolność, równość,

braterstwo"). Kraj znajduje sięw gronie założycieli Unii Europejskiej. Ma największą

powierzchnię spośród państw wspólnoty. Francja jest także członkiem-założycielem

Organizacji Narodów Zjednoczonych, wchodzi także w skład Frankofonii, G8 oraz Unii

Łacińskiej. Należy do Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której posiada prawo veta. Francja jest

również popularnym celem podróży turystycznych, a około 75 milionów odwiedzających

każdego roku daje jej pod tym względem 1. miejsce na świecie. Francja ze względu na swoją

liczbę ludności, potencjał gospodarczy, pozycję w Europie, silną armię (trzeci po USA i Rosji

arsenał nuklearny), uchodzi za jedno z najpotężniejszych państw świata. Obecnie

prezydentem Francji jest Francois Hollande a premierem Jean-Marc Ayrault.

Szkolnictwo we Francji.

Szkolnictwo pełni bardzo istotną funkcję w życiu każdego narodu. We Francji

kontynuuje ono tradycję sięgającą czasów rewolucji z 1789 roku. Jedną z podstawowych

zasad francuskiego systemu nauczania jest darmowy dostęp do wiedzy. Publicznie

szkolnictwo podstawowe jest dostępne dla wszystkich od 1881 roku, a szkoły średnie stały się

nieodpłatne w roku 1933. Na państwowe uniwersytety i większość szkół wyższych można się

dostać po uiszczeniu niewielkiej opłaty. Poza tym istnieją rozmaite formy pomocy ze strony

państwa: stypendia i zapomogi.

Generalnie szkolnictwo we Francji jest publiczne, chociaż nie stanowi ono monopolu

państwa. Oprócz szkół publicznych istnieją też liczne szkoły prywatne, które mogą być

11

utworzone, po spełnieniu pewnych warunków, przez osoby prywatne, stowarzyszenia,

fundacje czy instytucje religijne. Należy zaznaczyć, że szkolnictwo prywatne zajmuje silną

pozycję we francuskim systemie edukacji. Problem dofinansowania tego typu szkół przez

państwo stanowi co pewien czas przedmiot burzliwych dyskusji i debat w gronie polityków,

nauczycieli czy też samych uczniów30.

Nauczanie przedszkolne

Dzieci od 2. do 6. roku życia mogą być przyjęte do przedszkola, w zależności od ilości

wolnych miejsc. W większości przedszkoli zajęcia kończą się o godz. 16, stąd ogromna liczba

tu pracujących „au-pair” (opiekunki). Zważywszy na fakt, że pracę kończy się we Francji

między godziną 17 a 18, małe dzieci od momentu wyjścia ze szkoły do powrotu rodziców,

spędzają czas w towarzystwie opiekunów bądź opiekunek.

Szkolnictwo podstawowe

Od 6. roku życia dzieci przechodzą do szkoły podstawowej, gdzie spędzają rok nauki, tak

zwany „kurs przygotowawczy” – CP (cours préparatoire), po nim następują dwa lata „kursu

podstawowego” – CE (cours élémentaire) i dwa lata „kursu średniego” – CM1 i CM2 (cours

moyen).

Szkolnictwo ponadpodstawowe

Następny etap w życiu ucznia to kolejne dwa cykle edukacji. Pierwszy z nich (od 11. do 15.

roku życia), to „college”, czyli odpowiednik polskiego gimnazjum. Klasy są numerowane od

tyłu, a więc po szkole podstawowej trafiamy do klasy szóstej, po niej do piątej, czwartej

i trzeciej. Dla tych, którzy nie nadążają z programem, proponuje się kontynuację nauki

w drugim skróconym cyklu, czyli nauczanie zawodowe, zwane inaczej technicznym. Szkoły

te kończą się egzaminem, po którym otrzymuje się „świadectwo zdolności zawodowej”

(cértificat d’aptitude professionnelle).

Pozostali trafiają do szkół drugiego cyklu długiego, tj. do liceów (lycée). Nauka trwa tutaj

trzy lata – druga klasa, pierwsza klasa i wreszcie tzw. „terminale”(końcowa), uwieczniona

30 Wychowanie a polityka. Tradycje i współczesność, pod red. W. Wojdyły, M. Strzeleckiego, wyd. UMK, Toruń 1997, s. 303-304.

12

egzaminem maturalnym, tzw. „bac” (baccalauréat). W liceach klasy są profilowane

i przedstawiają się następująco:

obejmujący filozofię i literaturę

ekonomię i nauki socjalne

matematykę i fizykę

matematykę i nauki przyrodnicze

przedmioty ścisłe i techniczne

przemysł

handel

Szkolnictwo wyższe

Po pomyślnie zdanym egzaminie maturalnym każdy może zapisać się na uniwersytet. We

Francji są ponad dwa miliony studentów. Uniwersytetom podlegają studia literackie

i filologiczne, kierunki ścisłe, prawo i ekonomia.

Tutaj nauka podzielona jest na 3 cykle:

pierwszy (dwa lata) – DEUG 1 (Dyplome d’Etudes Universitaires Générales), czyli

„dyplom ogólnych studiów uniwersyteckich”;

drugi cykl licence (licencjat);

maitrise – odpowiednik magisterium;

trzeci cykl poświęcony jest pracy naukowej i kończy się doktoratem – DEA (Dyplome

d’Etudes Approfondies), czyli „dyplom studiów pogłębionych”.

Inny typ szkolnictwa wyższego, niezależny od Uniwersytetów to tzw. „Les Grandes Ecoles”.

Uczelnie te w większości przypadków są państwowe, ale dostęp do nich jest ograniczony

i możliwy jedynie po zdaniu egzaminu wstępnego o dosyć wysokim stopniu trudności

(w niektórych liceach istnieją specjalne klasy pomaturalne przygotowujące do tego

13

egzaminu). Są to zatem szkoły elitarne, kształcące wyższe kadry zawodowe Francji. Ich

absolwentami są przyszli prezydenci, politycy i dyrektorzy wielkich koncernów31.

Nauka religii we Francji:

We Francji uczniowie szkół publicznych uczą się religii poza szkołą z powodu silnie

rozumianej laickości kraju. Najczęściej uczą się w budynkach kościelnych w dzień wolny

(a jest to środa) od nauki w szkole. Poza salami szkolnymi pobierają też lekcje religii

uczniowie francuskich szkół średnich (chyba, że rodzice zadeklarują inaczej) -

w przeciwieństwie np. do ich belgijskich, hiszpańskich czy włoskich kolegów.

   W większości państw unijnych nauczyciele religii - świeccy i duchowni  są

wynagradzani przez państwo tak jak inni nauczyciele. We Francji koszty nauczania religii

w szkołach publicznych pokrywają rodzice. Za programy nauczania odpowiedzialne są

władze kościelne. One też delegują odpowiednich kandydatów do nauczania religii, których

władze szkolne mianują na nauczycieli, po stwierdzeniu odpowiednich kwalifikacji

teologicznych i pedagogicznych. Nauczycieli religii traktuje się najczęściej jako integralną

część personelu dydaktycznego szkoły, na równych prawach z innymi nauczycielami.

   Niezależnie od przyjętych rozwiązań, władze szkolne dbają o to, aby uczęszczanie lub

nieuczęszczanie na lekcje religii nie prowadziło do jakiejkolwiek dyskryminacji.

Przegląd sytuacji nauczania religii w wybranych krajach

Polska Niemcy Francja

Nauczanie religii w szkole

Gwarantowane przez konkordat.

Gwarantowane przez konstytucję.

Nie jest nauczana w szkole.

Funkcjonuje dobrowolna katechizacji na terenie parafii.

Religia jako przedmiot

Nieobowiązkowy, znajduje się na

Obowiązkowy, jednak istnieje możliwość

31 R.Pachociński, Pedagogika Porównawcza, wyd. Trans Humana, Białystok 1995, s. 13414

szkolny świadectwie ale nie ma wpływu na promocję ucznia do następnej klasy.

wyboru nauczania etyki.

W większości landów ocena z religii jest brana pod uwagę przy promocji ucznia do kolejnej klasy.

Nauczyciele Katecheci (świeccy lub duchowni) opłacani przez państwo

Opłacani przez państwo i poszczególne landy

Opłacani przez rodziców

Nauczanie religii w Polsce jest gwarantowane prze konkordat natomiast w Niemczech

zagwarantowane jest przez konstytucję i odbywa się we wszystkich szkołach, tak jak każdy

inny przedmiot szkolny. Religia jako przedmiot szkolny w Polsce jest nieobowiązkowy,

organizowany na życzenie rodziców bądź uczniów. Nauczyciele są opłacani przez państwo.

Kontrolę merytoryczną sprawuje strona kościelna, a pedagogiczną nadzór pedagogiczny.

Ocena z religii znajduje się na świadectwie, lecz nie ma wpływu na promocję ucznia do

kolejnej klasy. Natomiast w Niemczech obecność na zajęciach religii jest obowiązkowa,

a uzyskana ocena na świadectwie w większości landów brana jest pod uwagę przy

promowaniu ucznia do następnej klasy. Dla uczniów, którzy zrezygnowali z religii

organizowane są lekcje etyki. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda we Francji, gdzie ze

względu na laickość państwa, religia nie jest nauczana w szkole. Uczniowie uczą się religii

w parafii do której należą.

Zwracając jednak uwagę na cechy wspólne warto zaznaczyć, że – choć w różnych

formach – religia jest obecna w każdym z krajów. Głównie dlatego, że Deklaracja Praw

Człowieka i dokumenty Unii Europejskiej zapewniają każdej jednostce prawo do wolności

wyznania. Kultura każdego społeczeństwa opiera się na kilku głównych wyznacznikach.

Jednym z nich jest właśnie religia, bardzo silnie umocowania w tradycjach, ale też

w wychowaniu, nie jest więc niczym dziwnym, że wciąż odgrywa istotną rolę w edukacji.

15

Bibliografia

Literatura:

Główny Urząd Statystyczny (2011), Rocznik demograficzny 2010

Matwiejuk J. (2009), Konstytucyjno – ustawowa regulacja nauczania religii w Polsce, Referat

wygłoszony podczas IV Ekumenicznego Forum Katechetycznego, Warszawa

Potocki A. (2007), Wychowanie religijne w polskich przemianach, Warszawa

Wojdyła W. , Strzelecki M. (1007) Wychowanie a polityka. Tradycje i współczesność, Toruń

Ustawy i rozporządzenia:

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2. Kwietnia 1997

Ustawa zasadnicza dla Republiki Federalnej Niemiec, stan: styczeń 2007

Strony internetowe:

http://www.arekbednarczyk.republika.pl/kul.shtml

http://a.zaworska.w.interia.pl/system.html

http://www.buwiwm.edu.pl/sdd/opis

www.cen.edu.pl

16

http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/ponad_polowa_niemcow_wierzy_w_boga_13359

http://www.fronda.pl/news/czytaj/tytul/

jak_wyglada_nauka_religii_w_szkolach_publicznych_w_europie_19720

http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1516936,2,zycie-religijne-niemcow-pod-naporem-

islamu.read

http://www.poland.gov.pl/Koscioly,i,zycie,religijne,w,Polsce,126.html

http://www.poland.gov.pl/Poczatki,panstwa,55.html

http://www.scenamysli.eu/artykuly.php?id=553&dzial=3&lang=PL

17