Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania (styl negocjacyjny)

Pedagogika Wiesław Natkaniec – I rok IKF

Rola nauczyciela i uczniów

W najprostszym ujęciu można stwierdzić, że główną rolą nauczyciela jest przekazywanie wiedzy, natomiast rolą ucznia jest jej przyswajanie. Trzeba jednak pamiętać o takich aspektach w relacji uczeń - nauczyciel, które na celu mają ukształtowanie osobowości, wychowanie oraz nauczenie dziecka jak wykorzystać w praktyce przyswojoną wiedzę.

Style nauczania oraz ich oddziaływanie w relacjach nauczyciel - uczeń

Z istoty instytucji, jaką stanowi szkoła wynika, iż nauczyciel podejmuje decyzje o tym, jakie relacje będą łączyły go z uczniami oraz czy uczniowie będą traktowani przez niego podmiotowo. Podejście nauczycieli do uczniów w głównej mierze przejawia się przez styl nauczania, który zostanie przez nich zastosowany.Role nauczyciela i ucznia – wzajemne relacje, komunikacjaW najprostszym, potocznym ujęciu można powiedzieć, że rola nauczyciela sprowadza się do przekazywania wiedzy, a rola ucznia do jej przyswajania. Należy jednak pamiętać także o takich elementach relacji uczeń- nauczyciel, które mają na celu wychowanie, ukształtowanie osobowości i nauczenie dziecka korzystania w praktyce z przyswojonej wiedzy. Z samej istoty instytucji, jaką jest szkoła wynika, że to nauczyciel decyduje o tym, jaki typ relacji będzie łączył go z uczniami i czy będą oni przez niego traktowani podmiotowo. Podejście nauczyciela do uczniów przejawia się poprzez styl nauczania, jaki zostanie przez niego przyjęty. Do podstawowych stylów nauczania zalicza się :

1. Styl zamknięty

określany także jako frontalny lub formalny. Polega na:-wyraźnym określeniu bliższych i dalszych celów nauczania z naciskiem na cele operacyjne-formułowaniu przez nauczyciela konkretnych zadań ukierunkowujących aktywność ucznia-silnym nadzorowaniu aktywności ucznia-ćwiczeniu nawyków-dostarczaniu modeli i zachęcaniu do ich naśladowaniaJest to styl, w którym nauczyciel pełni rolę kierowniczą i występuje w roli eksperta, kontakty z uczniem cechuje dystans.

2. Styl ramowy

kładący nacisk na zindywidualizowane podejście do ucznia. Charakteryzuje go:-przywiązywanie wagi do zrozumienia przez poszczególnych uczniów przekazywanych treści-nacisk na wiedzę mającą odniesienie do doświadczeń praktycznych-nawiązanie do koncepcji człowieka samorealizującego się A. MaslowaW stylu tym nauczyciel pełni rolę wspomagającą ucznia w zdobywaniu wiedzy. w centrum uwagi znajdują się potrzeby i zainteresowania ucznia. Ważne jest odformalizowanie kontaktów i empatia

3. Styl negocjacyjny:

oparty na założeniu, że wiedza jest tworzona w procesie interakcji nauczyciel – uczeń. Główne cechy tego stylu to:-traktowanie ucznia jako badacza korzystającego z wielości źródeł -nastawienie na wzajemne słuchanie-uczenie poprzez stawianie pytań i przedstawianie problemów

Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

Rola nauczyciela polega tu na stwarzaniu swobodnej atmosfery sprzyjającej przyswajaniu wiedzy i pobudzaniu ucznia do krytycznego myślenia.Przyjęcie przez nauczyciela stylu ramowego lub negocjacyjnego wymaga od niego zwiększenia wysiłku wkładanego w działania dydaktyczna, a także uznania ucznia za podmiot tych działań i równoprawnego partnera.

Obserwując proces komunikacji interpersonalnej pomiędzy nauczycielem i uczniami można uzyskać wiele informacji na temat łączących ich relacji. Rola nauczyciela jest z samego założenia dominująca w stosunku do roli ucznia. W komunikacji przejawia się to w następujący sposób:-nauczyciel jest stroną inicjującą komunikację i decydującą o jej przebiegu-nauczyciel jest stroną dominującą pod względem czasu aktywności w komunikacji. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez N. A. Flanders’a 68% czasu podczas lekcji mówi nauczyciel, natomiast uczniowie 12% (pozostały czas to cisza lub zamieszanie). Badacz ten określił te proporcje jako regułę 2/3 .

Komunikowanie się nauczyciel - uczeń

Zadaniem współczesnej szkoły jest wspieranie, wspomaganie i stymulowanie wszechstronnego rozwoju uczniów, wdrażanie ich do twórczego i rozumnego działania oraz do samokształcenia. Do właściwego funkcjonowania szkoły, umożliwiającego realizację stojących przed nią zadań konieczne jest efektywne komunikowanie się osób biorących udział w procesie edukacyjnym. Mówiąc o efektywnym komunikowaniu się uczestników komunikacji, mamy na myśli takie porozumienie się nauczycieli i uczniów, które respektuje zasadę podmiotowego i partnerskiego traktowania siebie nawzajem. Orientacja na komunikację stanowi w edukacji sprawę bardzo istotną również dlatego, że obecna cywilizacja wymaga od młodego pokolenia posiadania dobrze rozwiniętych kompetencji komunikacyjnych, kooperacji społecznej oraz umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów na drodze demokratycznych negocjacji.2 Aby mogło sprostać tym wymaganiom, należy od najwcześniejszego okresu uczyć młodzież sposobów skutecznego komunikowania się, prezentacji własnego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania oraz rozwijać gotowość wysłuchania innych ludzi i brania pod uwagę ich poglądów. Proces edukacyjny jest niemożliwy bez komunikowania się jego uczestników. Każda sytuacja edukacyjna realizowana w ramach określonej interakcji społecznej związana jest z wyrażaniem, nadawaniem, interpretowaniem i przetwarzaniem znaczeń. Jakość procesów porozumiewania się ma związek z efektywnością działań edukacyjnych. Można nawet powiedzieć, że sedno edukacji polega na dialogu między uczestnikami procesu kształcenia, a więc głównie między nauczycielem, a uczniem. Aby dialog ten przebiegał prawidłowo i był efektywny, nauczyciel powinien posiadać kompetencje komunikacyjne. Porozumiewanie się nauczyciela z uczniem, jest modelem do kształtowania się u uczniów standardów interakcji z otoczeniem społecznym, rozwiązywania sporów, rozwijania umiejętności kontaktów, argumentacji i innych form relacji międzyludzkich. Chcąc nadać porozumiewaniu uczestników procesu edukacyjnego cechy bardziej autentycznych i szczerych kontaktów, nie powinno się pozostawiać wzajemnego ich komunikowania w zamkniętym kręgu treści i zachowań narzuconych przez sztywne schematy czynności nauczyciela i uczniów. Komunikowanie powinno przyjąć formę „ spotkania ” między dwoma podmiotami, w której dzięki autentyczności i wzajemnej akceptacji dochodzi się do porozumienia. Dobrą formą komunikacji jest umiejętne prowadzenie dialogu. J. Tarnowski

Strona 2

Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

uważa, iż dialog to sposób komunikacji, w którym podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania. Dialog przybiera najczęściej postać rozmowy, w toku której osiągnięcie porozumienia ma zasadnicze znaczenie. Konstruktywnym atrybutem dialogu jest wzajemne otwarcie się młodzieży i nauczycieli na przekazywanie szczerych informacji o odczuciach, przeżyciach i myślach, dotyczących siebie i innych osób. Z wnikliwych analiz J. Szczepańskiego nad funkcjonowaniem i uwarunkowaniami oświaty wynika, że akceptacja dialogu w wychowaniu wymaga odejścia od analizowania procesu wychowawczego wyłącznie w wymiarze działań nauczycieli i uwzględnienia w tych rozważaniach także działalności uczniów jako podmiotów świadomych, zdolnych nie tylko do odbioru treści i pracy nauczycieli, ale także do aktywności własnej, która dotychczas jest w pedagogice w niedostatecznym stopniu uwzględniana w analizach. Otwartość na wzajemne komunikowanie się w życiu szkolnym uzależniona jest od wielu czynników. W grupie czynników wewnątrzszkolnych dialog zależy w dużej mierze od wiedzy i doświadczeń nauczycieli, ich cech osobowościowych i postaw, wzajemnych nastawień emocjonalnych, a także sukcesów i porażek w nauce i nieformalnym życiu szkolnym młodzieży. Wśród czynników pozaszkolnych, zdaniem L. Grzesiuk i E. Trzebińskiej, istotny wpływ na komunikację mają wcześniejsze doświadczenia z osobami znaczącymi, szczególnie możliwość otwartej komunikacji lub jej brak w rodzinie. Ważna dla otwartości jest również wiedza, jakie treści, myśli, uczucia, pragnienia czy działania mogą w społeczeństwie stać się tematem otwartych rozmów, jakie zaś stanowią tabu. Inny, ważny obszar mający znaczenie w realizacji dialogu stanowią przekonania dotyczące ludzi, ich zamiarów, zasad postępowania i postaw. Człowiek przekonany, że ludzie są wobec niego nastawieni obojętnie, nieżyczliwie lub wrogo, nie darzy ich zaufaniem i nie decyduje się na wtajemniczenie innych we własne sprawy. Najistotniejszymi czynnikami blokującymi otwartą komunikację w relacji uczeń-nauczyciel według M. Gałasia są: silne uczucie negatywne przeżywane przez młodzież, a powodowane obawą przed przykrymi konsekwencjami i nie przewidywanymi zachowaniami nauczycieli.2 Istotnymi czynnikami według tego samego autora, zniechęcającymi do rozmowy, są również: brak zaufania do nauczycieli, nietolerancja, niezrozumienie uczniów, nadmierna krytyka, nieuczciwość, obojętność, zakłamanie i nadużywanie władzy przez nauczycieli. Gałaś stwierdza również, iż znacznie mniejszy odsetek uczniów dostrzega trudności w nawiązywaniu dialogu z nauczycielem o własnych cechach i postawach (nieśmiałość, skrępowanie), lub stwierdza, że nie chce podejmować rozmów z nauczycielami ze względu na intymność i delikatność spraw prywatnych. Uznając prawo i potrzebę młodzieży do prywatności nie można jednak lekceważyć czynników ograniczających szczerość wyrażania własnych myśli. Zamykanie się uczniów w kręgu własnych spraw może prowadzić to zawężonego rozumienia i przeżywania świata, obwiniania za zło dziejące się w szkole wyłącznie nauczycieli i niedostrzeganie cech negatywnych u siebie. Z drugiej strony brak lub skromny zasób informacji od młodzieży może utrudniać nauczycielom doskonalenie własnego działania i udzielania pomocy uczniom w ich problemach. Obok merytorycznej, metodycznej i pedagogicznej wiedzy, każdego wychowawcę i nauczyciela powinna cechować duża znajomość psychiki młodzieży, przy pomocy której odczuwa, reaguje, poznaje i potrafi opanować trudne sytuacje wychowawcze w klasie. Praca pedagogiczna nauczyciela wymaga od niego dużej znajomości w zakresie socjologii i psychologii. Powinien wykorzystywać swoją wiedzę zarówno tę teoretyczną, jak i nabytą w toku swojej pracy. Dobra komunikacja w relacji nauczyciel-uczeń jest bardzo ważna, gdyż od tego zależy edukacja młodego pokolenia.

Kompetencje nauczyciela (rozumiane jako odpowiedzialność)

Powszechnie uważane są za największe, bo władza kształtująca umysły jest władzą największą. Nauczyciel kształtuje człowieka, współtworzy jego osobowość, świadomość. Niewłaściwe postępowanie nauczyciela może wypaczyć jednostkę, jej rozwój intelektualny, emocjonalny. Nauczyciel nie może być nieodpowiedzialny. Podstawą jego odpowiedzialności zawodowej (kompetencji) jest wrażliwość etyczna. Realizowanie obowiązków moralnych nauczyciela jest

Strona 3

Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

znacznie ułatwione, gdy jest on dla uczniów autorytetem. Nic nie buduje go lepiej niż fachowość w swojej dziedzinie. Nauczyciel musi mieć gruntowną wiedzę. Poza tym dobry nauczyciel staje się wzorem dla swoich uczniów. Sposób bycia wychowawcy staje się najlepszą inspiracją dla człowieka. Niedopuszczalne jest życie niezgodne z głoszonymi poglądami. Uczeń natychmiast rozpoznaje dwulicowość i odrzuca nauczyciela, wraz z głoszonymi przezeń prawdami. Prawidłowo przebiegający, skuteczny proces edukacyjny wymaga od nauczyciela zaangażowania emocji. Tylko nauczyciel emocjonalnie zaangażowany pociągnie za sobą uczniów – w świat wiedzy, umiejętności, ale także wartości i idei. Nauczyciel, który pracując przestrzega norm etycznych – potrafi łagodzić nieprzystosowanie społeczne, tak często spotykane wśród uczniów. Jego postępowanie nie jest schematyczne. Zależy od celów, do których dąży; dzieci, z którymi pracuje; warunków pracy; poglądów; uczuć i pragnień. Efektywny, a więc odpowiedzialny (kompetentny) nauczyciel świadomie posługuje się własnym zasobem intelektualnym i uczuciowym w celu zindywidualizowanego rozwiązywania problemów pedagogicznych. Jednocześnie jednak posiada umiejętności dzielenia się własną osobą. Nauczanie każdego przedmiotu stwarza okazję do oddziaływań wychowawczych. To, czy okazje te są wykorzystane dobrze, czy też niewłaściwie, zależy od nauczyciela. Praca nauczyciela jest procesem twórczym. Nauczyciel musi wciąż poszukiwać nowych i oryginalnych rozwiązań w pracy dydaktycznej. Pedagog zapominający o tym, popadający w rutynę, nie może być nauczycielem efektywnym. Wychowawca winien podchodzić do swej pracy niekonwencjonalnie, innowacyjnie, samodzielnie rozwiązywać zagadnienia z praktyki życia szkoły, modyfikować własne sposoby działania. Być otwartym na dialog z uczniami. W ten sposób manifestuje się osobowość, postawę, ideały i wartości nauczyciela. Musi on mieć świadomość, iż wszystkie jego działania zawodowe pozostawią trwały ślad w postawach wychowanków. Uczniowie identyfikują treści z osobą podającego je wychowawcy. Jeśli odrzucą wychowawcę – odrzucą też to, co chciał im przekazać, jeśli zaakceptują, jeśli zaakceptują – proces dydaktyczno – wychowawczy będzie z pewnością efektywny. Nauczyciel powinien traktować swoją pracę jako służbę innym (chociaż jest to zawód) mówi się o takim człowieku „nauczyciel z powołania”. Nauczyciel to człowiek z określonymi zainteresowaniami, dbający o ich rozwój. W tym co robi jest autentyczny, ale panuje nad swoimi odruchami, jest aktywny, nie pozostaje obojętny wobec sytuacji, które są niezgodne z uznawanymi przez niego wartościami. Potrafi realnie ocenić swoje sukcesy i niepowodzenia. Prawdziwy nauczyciel nigdy nie jest w pełni zadowolony z siebie, zawsze pracuje nad swoim rozwojem i warsztatem dydaktycznym. Jest człowiekiem poszukującym nowych metod i sposobów realizowania celów. Jest otwarty na potrzeby drugiego człowieka, przychylny dla ludzi, cechuje go empatia. Rozumie potrzeby dzieci, rozpoznaje ich zainteresowania. Potrafi udzielać porad, trafnie ocenia środowisko, z którego wywodzi się uczeń. Posiada umiejętności prowadzenia pracy profilaktycznej oraz kompensacyjnej. Ważne jest, aby nauczyciel umiał przekazać wiedzę w interesujący sposób, łatwo nawiązywał kontakt z dziećmi, radził sobie z problemami wychowawczymi, umiał wykorzystywać własne doświadczenie, niezależność w myśleniu i działaniu, inteligentny, świadomy kształtowania i rozwijania struktur osobowości – tak własnej, jak i innych (tzn. uczniów, na których wpływa w procesie dydaktyczno – wychowawczym).Bardzo ważne jest, by wychowawca posiadał wiedzę o człowieku oraz wrażliwość etyczną.

Bibliografia:

Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004Z. Pietrasiński, Człowiek formowany jako podmiot rozwoju. Psychologia Wychowawcza 1987/3, s. 249-250. Półturzycki J, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1998

Grzesiuk L., Trzebińska E. : „ Jak ludzie porozumiewają się ”; Warszawa 1978,

Strona 4

Nauczanie i uczenie się w klasie: Style nauczania ( styl negocjacyjny)

s.78 - 81. Gałaś M. : „Młodzież o porozumiewaniu się z nauczycielami”; (w:) „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” 1993/8, s.336 Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004 Kowalska G. : „Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie edukacyjnym”; (w:) „Edukacja” 2000/3 s. 32 i n. Filas A. , Janecki S. , Szczęsny J. : „ Jak nastolatki uczą się przemocy "; ( w:) „ Wprost ” 1997/18. Szybisz M.: „O potrzebie komunikacyjnego pojmowania edukacji”; (w:) Dudziakowa M. (red.) ; „Nauczyciel-uczeń, między przemocą a dialogiem; obszary napięć i typy interakcji.” Kraków 1996 Tarnowski J. : „ Pedagogika dialogu ” ; ( w:) B. Śliwerski (red.) „Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki ”, Kraków 1992 Szczepański J. : „ Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty ”; Warszawa 1989, s. 29

Strona 5