1118 Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 I. Kozak

PRACE POGLĄDOWE

Naturalne metody powrotu do życia bez uzależnień

Natural methods of getting back to life without addictions

Dodatkowe słowa kluczowe:nałóggamma-synchronizacjajogamedytacjapranajamajurwedadopaminaneurobiologiaendorfiny

Additional key words:addictiongamma-synchronyyogameditationpranayamayurvedadopamineneuroscienceendorfins

Adres do korespondencji:Iwona KozakAdres do korespondencji:Iwona Kozakul. Nowy Świat 41 A / 8500-042 Warszawae-mail: iwona@mojaniruana.pl

Iwona KozAK

Artykuł ten ma na celu przedsta-wienie naturalnych metod, których zastosowanie wraz z konwencjonal-nymi środkami może być pomocne w leczeniu uzależnień. W szczególności rozpatrzone zostanie wykorzystanie starożytnych praktyk takich jak joga, medytacja, pranajama i ajurweda w procesie leczenia uzależnień. Artykuł przedstawia również wyniki wybranych badań naukowych na Zachodzie w za-kresie skuteczności medytacji w walce z nałogiem w kontekście fizjologiczne-go funkcjonowania mózgu oraz pracy umysłu i rozwoju świadomości.

The objective of this article is to examine natural methods, which in conjunction with conventional means, may help in healing addictions. In par-ticular, uses of such ancient practices as Yoga, meditation, pranayam and Ayurveda in the process of dealing with addiction will be considered. The article also presents the results of se-lected scientific research conducted in the West in the area of effectiveness of meditation in healing addiction in the context of physiological functioning of the brain and the workings of the mind and consciousness.

Medytacja i powstrzymanie aktywno-ści dopaminy w mózgu

Holistyczne podejście do leczenia uzależnień opiera się na przekonaniu, że przyczyny i skutki uzależnień pojawiają się zarówno w ciele, jak i umyśle, emocjach i duszy.

Chociaż uzależnienie od narkotyków i innych substancji może mieć różne przyczy-ny i oddziaływanie na organizm i psychikę, to we wpływie tego typu substancji można zauważyć cechy wspólne. Jedną z nich jest to, że powodują one uwalnianie przez mózg neuroprzekaźnika, dopaminy. Dopamina oddziaływuje na “układ przyjemności“ w mózgu (lub “układ nagrody”). Poziom pro-dukowanej dopaminy zwiększa się również podczas przyjemnych doznań, takich jak orgazm lub stan zakochania. Jednym z fizjologicznych powodów, dla których osoba uzależniona sięga ponownie po narkotyk jest to, że jej mózg łaknie doznania, jakim jest zwiększona dawka dopaminy w mózgu [1]. Wystarczy myśl o narkotyku, aby osoba uzależniona odczuła głód dopaminy, co czę-sto prowadzi do kompulsywnej reakcji się-gnięcia po narkotyk, aby ten głód zaspokoić. Problemem uzależnienia nie jest więc tylko fizjologicznie odczuwalny głód, ale również impulsywna reakcja na ten głód. zauważmy jednak, że kompulsywna reakcja nie jest już fizjologiczną reakcją, lecz funkcją umysłu. Albo inaczej, impulsywna reakcja może być kontrolowana przez umysł. A właśnie umysł stoi w centrum zainteresowania i obserwacji przez joginów od tysięcy lat.

W pierwszym klasycznym tekście o jodze pochodzącym z II-III wieku p.n.e., w Sutrach Patandżalego [8], już na wstępie, w drugiej sutrze autor określa czym jest Joga: “Joga to umiejętność kontrolowania fal umysłu”. Dlaczego jest to tak ważne? Słowo

joga oznacza “jedność ciała, umysłu i duszy; jedność z najwyższą świadomością, czyli stanem przewyższjącym funkcjonowanie umysłu i zmysłów. zaznać go można jedy-nie, gdy “fale umysłu są wyciszone”.

od kilkudziesięciu lat naukowcy zaj-mują się kwestią funkcjonowania mózgu. W niektórych z tych badań brane są pod uwagę korelacje mózgu z pracą umysłu w kontekście medytacji, najstarszej znanej metody “kontrolowania fal umysłu”. Wielkim sprzymierzeńcem tych badań jest buddyjski przywódca, Dalajlama.

Druga Szlachetna Prawda w Buddy-zmie mówi, że przyczyną cierpienia jest pragnienie i przywiązanie [9]. Budda po doznaniu oświecenia nauczał, że życie bez cierpienia jest możliwe, gdy osiągniemy stan nieprzywiązania do tego, co cieszy i do tego, co smuci, a drogą do takiego stanu jest medytacja. Dlatego medytacja stała się główną duchową praktyką w buddyzmie. Jeśli uznamy, że każda forma uzależnienia jest formą przywiązania (na poziomie fizjo-logicznym lub/i psychicznym), praktyka me-dytacji powinna pomóc osobie uzależnionej w wyjściu z nałogu. Przyjrzyjmy się, czym jest medytacja i jak oddziaływuje na mózg i umysł oraz jak może wpłynąć na zmiany w naszej świadomości.

Dalajlama jest najbardziej znaną na świecie osobą praktykującą medytację. od wielu lat Dalajlama występuje gościnnie na uniwersytetach i w instytutach badawczych i wygłasza wykłady na temat zbieżności wiedzy neurobiologii i rozumienia przez Buddyzm sposobu funkcjonowania mózgu i umysłu. Apeluje też do świata nauki o prowa-dzenie badań nad medytacją i jej wpływem na mózg. Między innymi, gdy w 2005 roku wystąpił na Dorocznym Spotkaniu Society for Neuroscience w Waszyngtonie zachęcał

1119Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

obecnych tam neurologów do prowadzenia bardziej intensywnych badań w celu znale-zienia naukowej metody, która przynosząc podobne korzyści dla pracy mózgu i umysłu, nie musiałaby zajmować tyle czasu, co wielogodzinna codzienna medytacja. Jak sam stwierdził, pomimo długoletniej prak-tyki medytacji, jest ona nadal wyzwaniem również dla niego.

z punktu widzenia neurobiologii medyta-cja to rodzaj ćwiczeń, dzięki którym zyskuje się coraz większą kontrolę nad funkcjono-waniem swojego mózgu. Stan medytacji różni się od stanu myślenia, odpoczynku lub hipnozy ponieważ podczas medytacji umysł jest w stanie spokojnej, a jednocześnie intensywnej koncentracji.

Celem medytacji jest obserwacja świata mentalnego bez zaangażowania w myśli lub jakąkolwiek czynność. osoby początkujące rozpoczynają praktykę od medytacji opartej na uważności, czyli „jednopunktowej” kon-centracji, na przykład obserwacji swojego oddechu. obrazy aktywności mózgu metodą FMRI (funkcjonalny rezonans magnetyczny) u osób początkujących wykazują, że me-dytacja powoduje zmiany w pracy układów w mózgu. Bardziej intensywne zmiany w funkcjonowaniu mózgu zaobserwowano podczas badań przeprowadzonych wśród mnichów buddyjskich po długoletniej prakty-ce [4]. Podczas tych badań wykonano zapis czynności bioelektrycznej mózgu mnichów buddyjskich z kilkunastoletnim stażem me-dytacji przy użyciu elektroencefalogramu (EER). W ich mózgach zaobserwowano niezwykłą synchronizację fal mózgowych, czyli tzw. gamma-synchronizację, która jest coraz bardziej kojarzona z funkcjonowaniem mózgu i umysłu. Badania te wykazały, że w mózgach medytujących mnichów fale produkowane w różnych częściach mózgu poruszały się w zsynchronizowany sposób, podnosząc się dokładnie w tym samym czasie, i że synchronizacja ta utrzymywa-ła się przez znaczny okres czasu. Taka synchronizacja sugeruje coś więcej niż wewnętrzną harmonię, bowiem neurony, które zazwyczaj zachowują się chaotycznie, podczas tej synchronizacji, były idealnie skoordynowane.

Praktyka medytacji stosowana jest od wieków przez tych, którzy dążą do oświe-cenia i głębszej duchowej świadomości. Ale dzięki współczesnym badaniom naukowym, które coraz wyraźniej pokazują więź mię-dzy pracą mózgu, umysłu i świadomości, medytacja staje się również narzędziem pomocnym w leczeniu chorób, na które mają wpływ funkcje zachodzące w mózgu, np. uzależnień.

Uważność jaką pozyskuje osoba upra-wiająca medytację na drodze do rozwoju świadomości, pomaga osobie uzależnionej odzyskać kontrolę nad kompulsywnymi reakcjami i kontrolowaniem uzależnień. Praktyka medytacji i jej skutki wśród osób uzależnionych są od lat poddawane bada-niom naukowym w Stanach zjednoczonych. Jedną z popularnych medytacji, którą użyto w takich badaniach jest medytacja według Goenka, tzw. Vipassana. Podczas tego 10-dniowego programu, uczestnicy medytują przez kilkanaście godzin dziennie w całko-witym milczeniu. Jest to intensywny proces,

podczas którego medytujący uczą się nie reagować na funkcjonowanie umysłu, myśli, na pojawiające się pragnienia, łaknienia, ani na ciężkie emocjonalne wspomnienia. Uczestnicy uczą się rozróżniać między zachodzącymi funkcjami umysłu a reakcją na nie. Efektem jest stan obserwacji, a nie reakcji, co pomaga osobie uzależnionej na kontrolowanie impulsywnych zachowań, czy na przykład reakcji na głód dopaminy. Jednym z badań, które wykazało korzystny wpływ medytacji Vipassana na destruk-tywne zachowania był program badawczy przeprowadzony w 1997 roku w więzieniach North Rehabilitation Facility. Według danych wśród więźniów, którzy wzięli udział w tym 10-dniowym programie na zasadach wo-lontariuszy, recydywizm obniżył się o jedną trzecią po ich wyjściu na wolność [5].

Autorzy innego badania nt. “Medytacja i prewencja w uzależnieniu od alkoholu” zbadali częstotliwość używania alkoholu w grupie 126 uczestników praktykujących medytację transcendentalną oraz grupę 90 uczestników niepraktykujących medytacji. Żaden z uczestników niepraktykujących medytacji nie zaprzestał zażywania piwa lub wina; 40% uczestników, którzy praktykowali medytację przez dwa lata zaprzestali po 6 miesiącach medytacji. Po 25-39 miesią-cach medytacji, ta liczba wzrosła do 60%. W dodatku, 54% uczestników tej grupy, w odróżnieniu od 1% z grupy niepraktykującej, przestała zażywać alkoholi wysokoprocen-towych. W podsumowaniu badania autorzy zasugerowali, że medytacja może być efektywną metodą prewencyjną w walce z nadużywaniem alkoholu [6]. Są to bardzo zachęcające wyniki, szczególnie biorąc pod uwagę, że program trwa tylko 10 dni.

Oddech, czyli naturalny hajPodczas mojej wieloletniej współpracy

z najstarszą szkołą jogi w Vancouver, Yoga West, poznałam wielu joginów praktykują-cych tam jogę kundalini od ponad 30 lat. Często ich przygoda z jogą zaczynała się od zażywania narkotyków, gdy jeszcze w latach 60. i 70. w nurcie “dzieci kwiatów” szukali doznań duchowych i sposobów transformacji świata. Narkotyki stały się popularną metodą w tych poszukiwaniach, stylem życia. Gdy w latach 70. jogin Bhajan, Mistrz jogi kundalini przybył z Indii do Ame-ryki Północnej, jedną z jego pierwszych i najbardziej jaskrawych obserwacji była ilość młodych ludzi zażywających narkotyki w poszukiwaniu siebie i w poszukiwaniu drogi duchowej. Rozpowszechniając praktykę jogi Bhajan deklarował, że “Będziecie na haju używając tylko swojego oddechu”. To kontrowersyjne hasło obiecujące naturalny błogostan, zadziałało.

Praktyka jogi kundalini wg. przekazu Bhajana rozpowszechniła się bardzo szybko zarówno w Kanadzie, jak i w USA, chociaż nie była to droga ani tak łatwa, ani tak przy-jemna, jak zażywanie narkotyków. Ale ofero-wała naturalną alternatywę dla duchowego i osobistego rozwoju i oferowała też coś więcej. Praktyka ta jest ogromnym wyzwa-niem zarówno fizycznym, jak i psychicznych. Wymaga silnej woli, dyscypliny, przecho-dzenia przez własne opory wewnętrzne podczas długich ćwiczeń, często trwających

11 minut i dłużej. Praktyce jogi kundalini zazwyczaj towarzyszy bardzo dynamiczny oddech tzw. “oddech ognia” lub skupienie na głębokim oddechu. Podczas ponad godzinnych zajęć jogi ćwiczący używając świadomie oddechu, przechodzi z oddechu aerobowego (tlenowego) na anaerobowy (beztlenowy). oddech anaerobowy według jogi działa regenerująco, oczyszczająco i zwalnia proces starzenia się. Dodatkowym efektem jest zwiększenie produkcji endorfin, znanych jako „euforia biegacza”. Podczas intensywnych ćwiczeń jogi w połączeniu z kontrolowanym oddechem organizm zaczy-na uwalniać odczuwalną ilość endorfin. Pod ich wpływem zaczyna się odczuwać popra-wę nastroju oraz zwiększenie wytrzymałości organizmu. Do tego stanu nawiązywał Bha-jan określając go naturalnym hajem.

od tysięcy lat joginowie używają od-dechu jako narzędzia bezpośrednio wpły-wającego na pracę umysłu. A zaczęło się od prostej obserwacji, że podczas sytuacji stresowych oddychamy płytko i szybko, a gdy jesteśmy zrelaksowani nasz oddech naturalnie staje się głęboki i spokojny. za-uważywszy tę korelacje joginowie postano-wili ją odwrócić, używając kontrolowanego oddechu, aby to oddech wpłynął na pracę umysłu i stan naszych emocji. Tak powstała pranajama, czyli kontrolowany oddech. Według jogi oddech jest zarówno pomostem łączącym umysł i świadomość, jak również wpływa na pracę naszego mózgu. Stosując odpowiednie techniki oddechowe możemy uaktywniać prawą lub lewą półkulę mózgo-wą. Podstawowym oddechem stosowanym przez joginów od tysięcy lat jest oddech naprzemienny, który równoważy funkcjo-nowanie obu półkul mózgowych. Pokazuje to, że od tysięcy lat istniała wiedza, poparta praktyką, iż nasze samopoczucie, rozwój świadomości ma związek z funkcjonowa-niem mózgu.

Gdy 10 lat temu spotkałam 50-letniego Peter’a na porannej praktyce jogi w Yoga West, były to jego pierwsze zajęcia jogi w życiu. Peter borykał się z alkoholizmem od ponad 30 lat. Gdy rozmawiałam z nim parę lat temu, powiedział, że od tamtego dnia nie opuścił w medytowaniu ani jednego dnia. od tego też dnia ani razu nie zażył alkoholu. “Wolę poświęcić pół godziny rano na medytację, niż borykać się cały dzień i noc z przezwyciężaniem w sobie chęci sięgnięcia po alkohol. Czasami wydaje mi się, że zastąpiłem uzależnienie od alkoholu na uzależnienie od medytacji, „stwierdził z nutą radości w głosie. Na początku medyta-cja była moim ratunkiem przed alkoholem, czułem, że chroni mnie przed nim. Ale od kilku lat medytacja już nie jest ucieczką ani wsparciem. Daje mi poczucie wewnętrznej mocy. Ja naprawdę czuję, że nic nie może zawładnąć mną, ani moim życiem, że to głębokie wewnętrzne „ja” kontroluje sytu-ację, a to daje mi poczucie bezpieczeństwa i wiary w siebie”.

Joga na wzmocnienie fizyczne i psychiczne

Joga to holistyczna wiedza o ciele i umyśle, która w praktycznym zastosowaniu ma na celu poprawę naszego zdrowia i samopoczucia, jak również rozwój świa-

1120 Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10 I. Kozak

domości. Na poziomie fizycznym praktyka asan (pozycji jogi) działa w wieloraki sposób: wzmacniająco i regenerująco na organizm poprzez masowanie ciała, w tym wewnętrz-nych organów i układów, poprzez ucisk na poszczególne części ciała, rozciąganie mię-śni, kręgosłupa i stawów. Według profesora Roy King na Uniwersytecie Stanford zajmu-jącego się badaniem biologicznego wpływu praktyki jogi na uzależnienia, “joga może powodować zmniejszenie impulsu dopami-ny, co bezpośrednio wpływa na osłabienie stanów emocjonalnych, które prowadzą do zażywania narkotyków” [1].

Wiele pozycji stosowanych w jodze ma bezpośredni wpływ na zmniejszenie stanów emocjonalnych związanych z łaknieniem. Przykładem jest pozycja siedząca z głową w dół Paschimottanasana, o której starożytne teksty jogi piszą, że ćwiczący nie ma w niej ucieczki przed swoim umysłem i myślami. Jest więc to asana, dzięki której uczymy się obserwacji umysłu i stopniowo przestajemy reagować na myśli. Dla osoby uzależnionej może to być na początku praktyki ogromne wyzwanie ze względu na bardziej w takim stanie rozproszony umysł i trudności z kon-centracją. Ale regularna praktyka tej pozycji przynosi odczuwalne rezultaty prowadząc do coraz większej zdolności zapanowania nad kompulsywnym zachowaniem.

zarówno wytrzymałość fizyczna, jak i psychiczna pomagają odzyskać większą kontrolę nad sobą. osoby borykające się z uzależnieniem mają zazwyczaj dużo emocji, z którymi nie potrafią sobie poradzić, mają też trudności z koncentracją, skupieniem, snem, radzeniem sobie w sytuacjach stresowych. Podczas zajęć jogi widać ich ogromne zmagania z utrzymaniem ciała w jednej pozycji bez ruchu, nawet jeśli pozycja nie jest zbyt wymagająca fizycznie, a oni są w dobrej kondycji fizycznej. Wytrwałość, jaka towarzyszy praktyce jogi, ma dwojaki skutek. Na poziomie fizycznym intensywne ćwiczenia, które często trwają kilka minut prowokują do pracy układ nerwowy, a w szczególności układ współczulny, w któ-rym działa adrenalina i dopamina Po kilku minutach ćwiczący pozostaje w pozycji głęboko regenerującej i relaksującej ciało. Powtarzanie tego naprzemiennego cyklu „in-tensywne ćwiczenie - relaksacja” wzmacnia wytrzymałość układu nerwowego i pomaga w regulowaniu wydzielania adrenaliny i do-paminy. Dla osoby praktykującej wszystko poza wytrwaniem w danej pozycji staje się nieistotne. W ten sposób osoba ta uczy się bycia „tu i teraz”. Kilka minut zamienia się w pełną świadomości wewnętrzna walkę, a z czasem obserwację wewnętrznych wyzwań psychicznych, w których odczuwa się wewnętrzne bariery i percepcję swoich możliwości. zauważa się, że bycie „tu i teraz” jest w pełni satysfakcjonujące, i że nie trzeba reagować na każdą myśl i na pojawiające się emocje.

Podczas mojej wieloletniej pracy z uczniami jogi jednym z najczęściej pojawia-jących się spostrzeżeń po paromiesięcznej, regularnej praktyce jest to, że przestają oni reagować tak silnie i automatycznie na sytuacje stresowe. “Moje życie nie zmieniło się pod względem natężenia sytuacji stre-sowych, ale dzięki praktyce jogi stresowe

sytuacje nie mają na mnie tak głębokiego wpływu. Teraz czuję, że sytuacje stresowe istnieją obok mnie, a nie tak jak wcześniej, obezwładniają mną. Teraz jestem w stanie myśleć w takiej sytuacji. Kiedyś po prostu reagowałam bardzo emocjonalnie, a potem czułam się głupio lub żałowałam swojej reak-cji”. mówi Marta, która zaczęła praktykę jogi ponieważ obawiała się, że jej silne reakcje emocjonalne mogą doprowadzić do rozpadu małżeństwa.

Praktyka jogi rozwija naturalne opano-wanie, uważność, świadomość ciała i emocji oraz umiejętność bycia w chwili obecnej. W ten sposób odbudowuje się pewność siebie i siła woli, które są niezbędne do wprowa-dzania konstruktywnych zmian w stylu życia osoby uzależnionej.

Konflikt jako przyczyna uzależnień według Ajurwedy

zdrowie według najstarszej medycyny na świecie, wywodzącej się z Indii ajurwedy, to stan, w którym: “Trzy dusze (czyli vata, pitta, kapha); ogień trawienny (czyli: tra-wienie, asymilacja, metabolizm); wszystkie tkanki i organy ciała fizycznego oraz funkcje wydalnicze działają w perfekcyjnym porząd-ku, a umysł, zmysły i dusza są pozytywnie usposobione”. Ajurweda tłumaczy dalej, że taki właśnie stan jest naszym naturalnym stanem i aby go osiągnąć musimy zadbać o trzy wymiary naszego istnienia: fizyczny, psychiczny i duchowy. Według ajurwedy wszechświat w sferze materii, czyli rów-nież nasze ciało, jest zbudowany z pięciu elementów: ziemi, wody, ognia, powietrza i eteru. [2] W zależności od proporcji w jakiej są połączone, wyróżnia się trzy rodzaje konstytucji ciała: vatę, pittę lub kąphę (lub połączenie tych dwóch albo połączenie trzech) [3]. Na nasz umysł i psychikę od-działywują tzw. guny, trzy energie, które przenikają wszechświat: sattva, raja i tama. Sattva to energia harmonii i równowagi; rajas to dynamika i transformacja , a tamas to energia statyczna. Według ajurwedy wszystkie te energie są nam potrzebne, ale powinniśmy żyć tak, aby u steru była zawsze energia satviczna. Wtedy zaznamy pełnego zdrowia.

o tym jak ajurweda rozpatruje uzależ-nienia mówi lekarz Ajurwedy, dr. Sivakumar Varma [7].

1) Jak ajurweda traktuje uzależnienia? Ajurweda określa terminem uzależnienie

niekontrolowane zażywanie alkoholu, niko-tyny, opiatów, heroiny i innych substancji psychoaktywnych. oprócz tego termin ten stosuje się do innego rodzaju zachowań kompulsywnych (praca, seks, władza, nie-odpowiedni język, mowa).

Według ajurwedy stres i uzależnienie stwarzane są przez konflikt. Konfliktogen-ne reakcje wywodzą się z tego, co robisz, dokąd idziesz, z kim przebywasz i co zaży-wasz. Konfliktogenne reakcje pochodzą ze sfery cielesnej, która oddziałowuje na sferę psychiczną, bądź ze sfery psychicznej od-działowującej na ciało, bądź z obu tych sfer. Homeostaza naszego organizmu w sposób naturalny reguluje tego typu wewnętrzne konflikty, jednak jeśli stopień napięcia prze-kracza możliwość jego zrównoważenia, występuje stres i ten stres wywołany przez

konflikt prowadzi do uzależnienia.2) Czy różnicuje się psychiczne i fizycz-

ne aspekty uzależnienia?Tradycyjnie ajurweda rozróżnia trzy

główne przyczyny zachorowańa/ Nierównowaga dusz, spowodowana

konstytucyjnymi bądź zewnętrznymi czyn-nikami

b/ Nadmiar cech rajas lub tamas w umyśle

c/ Czynniki karmiczne lub efekty po-przednich poczynań

Ajurweda uważa, że ciało i umysł są głęboko powiązane. Umysł reprezentuje wyższy poziom świadomości, niż ciało, a nasza prawdziwa istota czy dusza prze-wyższa zarówno ciało, jak umysł. Ajurwe-dyjski system medyczny nie leczy ciała bez uwzględnienia umysłu, bądź umysłu bez uwzględnienia ciała. Prawdziwym celem nie jest tylko zdrowie fizyczne i harmonia psy-chiczna, ale pójście dalej i doprowadzenie do kondycji spokoju, sprzyjającej realizacji naszej wyższej świadomości.

3) z czego wynika uzależnienie?Właściwe pytanie powinno brzmieć: z ja-

kiej sfery (fizycznej czy psychicznej) pocho-dzi konflikt tworzący uzależnienie. Myślę, że odpowiedziałem już na to przy pierwszym pytaniu. Ale by wyjaśnić to szerzej zgodnie z ajurwedą, można powiedzieć, że spoży-wamy doświadczenia podobnie jak pokarm. Jeśli jesteśmy przedmiotem konfliktujących doświadczeń i nie dysponujemy narzędziami pomocnymi w przywracaniu równowagi, rodzi to w nas skłonność do sięgania po szkodliwe substancje czy nienajlepsze dla zdrowia nawyki.

Wiemy z psychologii, że na początku procesu uzależniania, osoba uzależniona odczuwa kontrolę nad uczuciami, oto-czeniem i okolicznościami, ale stopniowo uzależnienie całkowicie przejmuje władzę nad uzależnionym. Jest to reakcja konflik-togenna, która z czasem rozwija lęk, wstyd bądź winę, co powoduje utratę poczucia kontroli nad życiem. Kiedy lęk, wstyd czy wina stają się przemożne, uzależniony zwiększa spożycie substancji uzależniającej w celu odzyskania poczucia władzy. Czym większe starania uzależnionego, by przejąć kontrolę nad uzależnieniem, tym bardziej narkotyk ma nad nim władzę. ostatecznie i paradoksalnie uzależnienie prowadzi do całkowitej bezsilności uzależnionego.

4) Jakiego typu działania czy cechy charakteru sprzyjają powstawaniu uzależ-nień?

Przyglądając się konfliktogennym czyn-nikom pochodzącym z ciała i umysłu trzeba brać pod uwagę indywidualną konstytucję psychofizyczną każdego pacjenta.

z punktu widzenia ajurwedy w przypad-ku uzależnienia problemem nie jest szko-dliwa substancja, lecz przyczyna, dla której człowiek się od niej uzależnił. Ajurweda wyraża nawet przekonanie, że uzależnienie jest problemem społecznym, a uzależniony jest ofiarą społeczeństwa.

5) Czy ajurweda klasyfikuje uzależnie-nia, jeśli tak, to w jaki sposób i dlaczego?

Tak, taka klasyfikacja w ajurwedzie istnieje.

Następujące dusze wykazują się takimi objawami:

1121Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

Vata – ból głowy, trudności w oddy-chaniu, bezsenność, sugestywne sny, halucynacje, niepokój, zaparcia, zmienność nastrojów, chaotyczne myśli.

Pitta – palenie w żołądku i problemy trawienne, nadmierne pocenie i pragnienie, biegunka, gorączka, zawroty głowy, agresja i przemoc

Kapha – nadmierna senność, letarg, ciężkość w ciele, mdłości i wymioty

Mogą występować kombinacje sympto-mów trzech dusz.

Wspólne objawy: niepokój, świdrujący ból serca, pocenie, biegunka, pragnienie, gorączka z dreszczami, utrata apetytu, dyskomfort brzuszny, zaburzenia snu.

Wszystkie te symptomy pojawiają się przy zażywaniu wielu współczesnych nar-kotyków, jak opium, alkohol, nikotyna.

6) Jakiego typu metody stosuje ajurweda w leczniu pacjentów od uzależnienia fizycz-nego (zgodnie z efektem dopaminy)?

W ajurwedzie nie istnieje jedna metoda pasująca dla wszystkich. Lekarz ajurwedy skupia się na jednostce, niepowtarzalnej konstytucji osoby uzależnionej, na nie-równowadze pierwiastków chemicznych, nierównowadze energetycznej, a nie na objawach. Jednym z najważniejszych czynników jest przygotowanie psychiczne pacjenta i jego autentyczne pragnienie po-wrotu do zdrowia. Jeśli mamy do czynienia z wczesnym etapem uzależnienia, przywrócić równowagę może prosta zmiana stylu życia, zmiana diety, detoksykacja i oczyszczenie organizmu wraz z prowadzoną przez opie-kuna jogą i medytacją.

a/ Detoksykacja i terapie oczyszczające – ajurweda zaleca spersonalizowane terapie detoksykacyjne. W zależności od kondycji, od tego, która dusza jest osłabiona, stosuje się jedną z pięciu metod oczyszczających zwanych panczakarma.

b/ Wzmacnianie/odnawianie systemu lub terapie rasajana – ponieważ uzależ-nienie dotyczy nie tylko ciała, ale i umysłu, ajurweda zaleca indywidualną dietę oraz terapię regenerującą.

Jeśli jednak uzależnienie jest chroniczne ajurweda proponuje terapię satmyikarana lub terapię zastępczą. Terapia ta powinna być stosowana systematycznie i w sposób stopniowalny. Satmya znaczy dopasowanie terapii najkorzystniejszej dla pacjenta na po-ziomie fizycznym, psychicznym i duchowym. Natomiast asatmya oznacza substancje, które są niekorzystne dla danej osoby. W przypadku uzależnienia pacjent wytworzył konflikt przez traktowanie substancji nie-korzystnej jako korzystnej. Kiedy pacjent przyzwyczaja się do szkodliwej substancji, czuje się szczęśliwy, ale jej brak wytwarza pustkę i dyskomfort. Należy wtedy wypełnić tę pustkę innymi, bardziej konstruktywnymi wartościami. Gospodarowanie w szczególny

sposób zdrowymi substancjami może po-móc w unikaniu bodźców uzależniających i w zaspokojeniu w zdrowszy sposób głodu, co zapobiega pojawieniu się objawów od-stawiennych.

Metoda terapeutyczna polega najpro-ściej rzecz ujmując na detoksykacji i oczysz-czeniu organizmu z substancji szkodliwych i zastąpieniu ich substancjami zdrowymi. Metoda ta pomaga w redukowaniu inten-sywności objawów odstawiennych.

Holistyczne wsparcie Powrót do zdrowia osoby uzależnionej

odbywa się na wielu płaszczyznach, dla-tego potrzebuje ona zarówno medycyny konwencjonalnej, jak i pomocy terapeutów, psychologów i alternatywnych metod lecz-niczych. Najważniejsza jest głęboka chęć i determinacja, potrzeba odnalezienia sensu życia i poczucie, że wewnątrz „jestem oK”. Równie ważne jest to, aby pamiętać, że osoby uzależnione potrzebują holistycznego wsparcia z zewnątrz, dlatego joga, medy-tacja i wiele innych alternatywnych, jak i duchowych praktyk muszą stać się częścią ich holistycznego powrotu do zdrowia.

„Proszę, nie ignoruj siebie”, powiedział duchowy przewodnik Shri Shri Ramesh Bhai oza.

osoby uzależnione od narkotyków lub od destruktywnego stylu życia często ten kontakt ze sobą zagubiły. Jest to zresztą nagminny problem współczesnego czło-wieka, żyjącego w cywilizowanym świecie. od momentu, gdy przychodzimy na świat zaczynamy budować relację z tym co jest na zewnątrz nas, poznając rzeczywistość zmysłami, umysłem, intelektem. Uczymy się chodzić, mówić, nazywać, rozumieć, zaczynamy rozpoznawać smaki, czy dźwięki i rozróżniamy, co lubią nasze zmysły, a czego nie. W szkołach poznajemy zasady funkcjonowania świata, przyrody, natury, uczymy sie języków, poznajemy dziedzictwo kulturowe ludzkości. od momentu przyjścia na świat nasza uwaga skupiona jest na tym, co dzieje się wokół nas, na zewnątrz, albo na zaspakajaniu potrzeb zmysłowych. I niewiele czasu spędzamy na kontakcie z naszym wnętrzem. Praktyka jogi, medytacja jest świadomą wędrówką w głąb siebie. Dla osób uzależnionych jest to często najważniejszy aspekt terapii i leczenia, ponieważ zazwyczaj czują oni zagubienie, osamotnienie. Powrót do siebie to powrót do komfortu wewnętrznego i odbudowanie pewności siebie. Medytacja zen jest jedną z metod, ale jak mówi ajurweda, nie istnieje jeden sposób leczenia dla wszystkich. Dla-tego wiele ośrodków leczenia uzależnień wprowadza różnorodne programy alterna-tywnych terapii, aby umożliwić pacjentom uzależnionym odnalezienie ich własnej drogi, ich własnej terapii. Podczas terapii

i powrotu do wewnętrznej równowagi dla każdego z nas może okazać się pomocna inna metoda, dla jednego będzie to granie na bębnach, dla innego joga. Dlatego coraz więcej ośrodków leczenia uzależnień oferują wiele różnorodnych terapii alternatywnych w połączeniu z leczeniem konwencjonalnym. Psychiatryczny Szpital Sierra Tucson w stanie Arizona oprócz konwencjonalnych metod leczenia uzależnień stosuje zintegro-wane metody, jak joga, akupunktura, terapia tańcem, EMDR. Jednym z najbardziej ob-szernych holistycznych programów leczenia uzależnień oferuje ośrodek Paradise Valley w Squamish, w Kanadzie, który proponuje: jogę, medytację, konsultacje z psychiatrą, konsultacje dietetyczne i zdrowego stylu życia według zasad ajurwedy, terapie gru-powe, masaże, terapię sztuką, akupunkturę, diagnostykę zdrowia fizycznego i omówienie stanu duchowego, codzienny program “Cia-ło, umysł, dusza i uzależnienia” opracowany przez Centrum Deepak’a Chopry.

Wnioski Na podstawie istniejących badań i

wiedzy można jednoznacznie stwierdzić, że jedynie zintegrowane metody leczenia uzależnień od substancji i zachowań kom-pulsywnych mogą przynieść oczekiwane i potrzebne rezultaty. osoby uzależnione toczą ogromną walkę wewnętrzną na po-ziomie fizycznym, psychicznym i duchowym i żaden z tych elementów ich istnienia nie może być w ich terapii ominięty. Jeśli pomo-żemy im właściwie zatroszczyć się o ciało, umysł i duszę, potrzeba narkotyku, alkoholu, czy innego rodzaju destruktywnego zacho-wania zaniknie w sposób naturalny.

Pismiennictwo1. King R., Brownstone A.: Neurophysiology of Yoga

meditation. Intern. J. Yoga Therapy 1999, 9, 9.2. Lad V.: Textbook Of Ayurveda Fundamental Prin-

cipals, The Ayurvedic Press, Albuquerque, New Mexico, USA, 2002, 29.

3. Lad V.: The Complete Book of Ayurvedic Home Remedies, Three Rivers Press, New York, 1998, 21, 24, 27.

4. Lutz A., Greischar L.L., Rawlings N.B., Ricard M., Davidson R.J.: The Proceedings of the National Academy of Sciences USA, 2004, 101, 46, 16369.

5. Murphy D.: Vipassana Meditation Program Outcome Study, King County North Rehabilitation Facility Public Health, Seattle & King County, http://www.prison.dhamma.org/recidivism.pdf

6. Shafil M., Lavely R., Jaffe R.: Am. J. Psychiatry, PubMed.org, US National Library of Medicine National Institutes of Health, PMID: 1155631, 1975, 132, 942.

7. Sivkumar Varma, Ayurvedic Practitioner, Revita-lize Health Centre, Richmond, Kanada, interview, August, 2012.

8. Swami Prabhavananda, Isherwood C. How to Know God, The Yoga Aphorisms Of Patanjali, Vedanta Society of Southern California, USA, 1981, 15.

9. Tsering G.T.: The Four Noble Truth: The Foundation of Buddhist Thought, Vol.1, Wisdom Publications, Somerville, USA, 2005, 8.