Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia

DZIEDZICTWO DLA PRZYSZŁYCH POKOLEŃ

Druga połowa XX wieku to okres wzmożonego rozwoju gospodarczego w Europie, niestety nie bez wpływu na stan środowiska. Cenne siedliska rzadkich roślin, ostoje zwierząt poprzecinane są siecią dróg i autostrad. Infrastruk-tura przemysłowa wdziera się na tereny o bogatej różnorodności biologicznej. Nie bez grzechu jest też europejskie rolnictwo, które za-truwa przyrodę nawozami, pestycy-dami, gnojowicą. – Statystyki są nieubłagane, zasoby przyrodnicze systematycznie giną w wyniku przekształcania krajobra-zu i działalności gospodarczej. Dzieje się tak zarówno w starych krajach Unii, jak i w nowych. Pokazuje to, że dotychczas funkcjonujące tam syste-my ochrony przyrody są nie do koń-ca efektywne i skuteczne – mówi dr Anna Liro, dyrektor Departamentu Obszarów Natura 2000 w General-nej Dyrekcji Ochrony Środowiska.Skala zagrożeń stanu przyrody jest tak duża, że podjęto decyzję, aby te tereny, które są ważne dla dziedzic-twa przyrodniczego objąć specjal-nym nadzorem. W tym celu postanowiono stwo-rzyć sieć Natura 2000, przy czym siecią tą mogą być objęte również tereny już chronione (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe itp.). Unijne dyrektywy podzieliły te obszary na

tzw. siedliskowe, chroniące cenne gatunki roślin i zwierząt i ich siedliska oraz ptasie, na których chronione są rzadkie gatunki ptaków. Stworzono listę rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz ich

siedlisk, które powinny zostać obję-te dyrektywami siedliskową i ptasią. W Polsce zidentyfikowano 269 ga-tunków ptaków, 88 gatunków in-nych zwierząt oraz 44 gatunki roślin wymagających ochrony w ramach sieci Natura 2000. Proces wyznaczania sieci Natura 2000 trwa dość długo, trzeba było bowiem pogodzić propozycje eko-logów ze stanowiskiem rządu, trzeba też było zrobić inwentaryzację przy-rodniczą, by nie okazało się, że chro-nione są tereny, na których rzadkie gatunki roślin czy ptaków nie wystę-pują od lat.– Do tej pory wyznaczyliśmy 141 ob-szarów z tytułu dyrektywy ptasiej i 364 z tytułu dyrektywy siedliskowej. Łącz-nie obszary te pokrywają 18,5% kraju – informuje Janusz Zaleski, podse-kretarz stanu w Ministerstwie Środo-wiska, główny konserwator przyrody

podkreślając, że w przygotowaniu mamy jeszcze ponad 500 obszarów, po powołaniu których po-wierzchnia kraju objęta siecią Natura 2000 wzro-śnie do ok. 20%.

Aldona Zyśk

Sieć Natura 2000 opiera się na dwóch dyrekty-wach Unii Europejskiej. Pierwsza z nich to dy-rektywa Rady 79/409/EEC z 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. dy-rektywa ptasia). Druga to dyrektywa Rady 92/43/EEC z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedli-skowa). W Polsce zasady wdrażania sieci Natura 2000 określa ustawa z 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880) „o ochronie przyrody”.

Gospodarki Wodnej

w ramach

projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)

zdj. Waldemar Bzura

Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia

CO DO STRACENIA – CO DO ZYSKANIA?

Sieć Natura 2000 powstała w odpowiedzi na niepoko-jące sygnały o drastycznym spadku liczebności wielu gatunków zwierząt, szczególnie ptaków oraz o degra-dacji ich siedlisk. Jeśli nic się nie zrobi, aby wyhamo-wać ten proces, to w okresie najbliższych 20–30 lat wyginie w Europie ok. 15% gatunków ptaków, a wraz z nimi inne gatunki zwierząt i roślin.Polska, mimo wciąż bogatych zasobów przyrodni-czych, nie jest wyjątkiem. U nas także szybko spada liczebność ptaków krajobrazu rolniczego, liczebność i różnorodność płazów. Sieć Natura 2000 wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory zagro-żonych w Europie wyginięciem. Głównym celem po-wołania sieci Natura 2000 jest zachowanie zasobów przyrodniczych i stworzenie warunków przetrwania przyrody.W Polsce w ramach sieci Natura 2000 zostało już wy-znaczonych 505 obszarów, które zajmują łącznie ok. 18% powierzchni kraju. Kolejne są konsultowane. Na-tura 2000 nie zastępuje dotychczas funkcjonujących form ochrony przyrody, ale je uzupełnia.Różnorodność biologiczna ma ogromne, często nie-uświadamiane przez nas ludzi znaczenie. Wpływa na jakość i funkcjonowanie ekosystemów, od których zależy jakość życia człowieka. Trzeba pamiętać, że im uboższe w gatunki środowisko naturalne człowieka, tym gorzej znosi ono nagłe zmiany klimatu, a ze skut-kami tych zmian (susze, powodzie, tajfuny) mamy ostatnio do czynienia niemal na co dzień. Z bogactwa różnorodności biologicznej korzysta też medycyna, szacuje się, że składniki ok. 35 proc. leków pochodzą z roślin dziko żyjących.

Sieć Natura 2000 budzi w naszym kraju wiele kon-trowersji, wokół zakazów i ograniczeń, jakie przynie-sie ten system ochrony przyrody narosło już wiele mitów. Natura 2000 kojarzy się często z konfliktami przyrodników z lokalną ludnością, przykładem jest choćby Rospuda, gdzie w procesie przygotowywa-nia inwestycji popełniono chyba wszystkie możliwe błędy, począwszy od braku wariantów przebiegu Via Baltica.– Podejmujemy wszelkie starania aby zrealizować głów-ny cel europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, czyli zapewnić właściwy poziom ochrony naszej przyrodzie przy poszanowaniu potrzeb społeczeństwa. Kluczem do realizacji tak określonego celu jest odpowiednie za-rządzanie obszarami, poprzez dobranie odpowiednich narzędzi a także wprowadzenie skutecznego system kontroli oraz monitoringu, który jest podstawowym sposobem sprawdzania skuteczności podejmowanych działań. Właściwe zastosowanie instrumentów do za-rządzania obszarem, uwzględniających specyfikę Na-tury 2000 jako formy ochrony, gwarantuje osiągniecie kompromisu między potrzebami przyrody oraz lokal-nym rozwojem społeczno – gospodarczym. Niezbędne do osiągnięcia zamierzonych celów jest przede wszyst-kim zaangażowanie społeczności, które żyją na tych terenach i pozostają z nimi we wzajemnej zależności. Naszym celem jest „uspołecznienie” Natury 2000 w taki sposób, aby mieszkańcy utożsamiali się z nią i czerpali korzyści z tego, że chronią nasze wspaniałe dziedzictwo przyrodnicze – mówi Michał Kiełsznia Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Aldona Zyśk

Gospodarki Wodnej

w ramach

projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)

Autor zdjęcia: Przemysław Kunysz

Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek

Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia

OBSZARY OCHRONNE W POLSCE

We wszystkich krajach europejskich odczuwa-no skutki zniszczenia środowiska przyrodnicze-go spowodowane rozwojem gospodarczym. Aby temu zapobiec w Unii Europejskiej opraco-wano nowoczesny system ochrony przyrody – sieć Natura 2000.Sieć ta wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory za-grożonych w Europie wyginięciem. – Sieć Natura 2000 łączy ochronę najcenniej-szych gatunków roślin i zwierząt z możliwo-ścią zrównoważonego rozwoju. Obszary Na-tura 2000 nie są ob-szarami o barierach w rozwoju społeczno-gospodarczym, ale ta-kimi gdzie określone są reguły rządzące tym rozwojem. Sieć Natura 2000 należy postrze-gać także jako sposób na promocję oraz zdo-bycie dodatkowych środków na rozwój ob-szarów nią objętych – mówi Piotr Otawski, zastępca Generalne-go Dyrektora Ochro-ny Środowiska.Natura 2000 nie blokuje działań nieszkodliwych dla chronionych gatunków i siedlisk przyrodni-czych, a także innych działań, choć wymusza ich planowanie w sposób uwzględniający po-trzeby ochrony przyrody.– Najważniejszą zasadą na obszarach naturowych jest zasada przezorności, jeżeli nie jesteśmy pewni czy nasze działania nie wpłyną niekorzystnie na chronione gatunki czy siedliska to zaniechajmy tych działań – mówi dr Anna Liro, dyrektor De-partamentu Obszarów Natura 2000 w General-nej Dyrekcji Ochrony Środowiska. W Polsce do tworzenia sieci przystąpiono w 2004 roku. Wy-znaczono 141 obszarów specjalnej ochrony pta-ków i 364 obszary ochrony siedlisk.Wśród obszarów należących do sieci Natu-ra 2000 znalazły się m.in. unikaty na skalę

europejską. Torfowiska bagien biebrzańskich, Roztocze, małopolski przełom Wisły – jedynej bodaj dużej rzeki na naszym kontynencie będą-cej wciąż w stanie naturalnym i dzikim, Puszcza Białowieska, Puszcza Piska, Bory Dolnośląskie, Tatry, Bieszczady, Dolina Narwi.– Starorzecze Narwi, poprzecinane pajęczyną od-pływów i dopływów, labiryntem mniejszych cie-ków to perła w koronie Zielonych Płuc Polski. Na próżno szukać takiego drugiego miejsca w Euro-pie. To nasza polska Amazonia, oczywiście przy

zachowaniu odpowiedniej skali i proporcji – mówi Krzysztof Wolfram, prezes Fundacji Zie-lone Płuca Polski.Część z obszarów Natura 2000 powstała w po-wiązaniu ze znanymi parkami narodowymi, krajobrazowymi, rezerwatami. Wiele z tych ob-szarów jest jednak utworzonych w miejscach niechronionych dotychczas, których walory przyrodnicze są zupełnie nieznane. To szansa dla władz lokalnych, promotorów turystyki na stworzenie nowego wizerunku powiatu, gmi-ny czy wsi, a także na nowe źródła finansowa-nia rolnictwa, turystyki, agroturystyki.

Aldona Zyśk

Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek

zdj. Dan Wołkowycki

Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)

W Europie w II połowie XX w. zaobserwowano postępującą degradację wielu typów siedlisk, zatrważająco rosła też liczba zagrożonych ga-tunków. Winowajcą okazał się szybki rozwój go-spodarczy, któremu nie towarzyszyła troska o przyrodę. W odpowiedzi na to zjawisko powoła-no Europejską Sieć Natura 2000. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowa-nie europejskich siedlisk przyrodniczych charak-terystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (w Polsce występują dwa regiony: kontynentalny

– 96% powierzchni kraju i alpejski – 4% powierzch-ni) oraz gatunków roślin i zwierząt zarówno tych zagrożonych wyginięciem, jak i typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących. Sieć Natura 2000 wytycza się na podstawie dwóch dyrektyw ptasiej i siedliskowej. Na podsta-wie dyrektywy siedliskowej wyznaczono 364 ob-szary. Znaczna część tych obszarów położona jest na terenach, którymi zarządzają Lasy Państwowe. Siecią Natura 2000 objęte są również parki naro-dowe, np. na obszarze Natura 2000 Puszcza Kam-pinoska występuje wiele siedlisk przyrodniczych i gatunków z listy referencyjnej dyrektywy siedli-skowej. Za szczególnie cenne uważa się m.in. sie-dliska związane z terenami mokrymi, np. torfowi-ska wysokie, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, a także lasy łęgowe, grądy środkowoeuropejskie oraz świetliste dąbrowy subkontynentalne.

W Polsce, podobnie jak w innych krajach euro-pejskich, obszary zaliczone do sieci Natura 2000 są bardzo różnorodne. Wiele z nich utworzono w miejscach niechronionych dotychczas i właśnie na tych obszarach sieć budzi najwięcej obaw. Obiegowa opinia głosi, że sieć Natura 2000 jest źródłem konfliktów, ograniczeń, szczególnie in-westycyjnych.

– Inwestycje na obszarze Natura 2000 są możli-we, chociaż proces inwestycyjny może być dłuż-szy, mogą też być większe koszty, szczególnie tam gdzie zachodzi potrzeba kompensacji lub zastoso-wania czystych, szczególnie przyjaznych środowi-sku technologii. Natura 2000 na pewno nie będzie jednak blokowała naszego rozwoju, a szczegól-nie dostępu do środków unijnych – mówi Janusz Zaleski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Śro-dowiska, główny konserwator przyrody.

– Ochrona przyrody na obszarach Natura 2000 po-lega na rozwijaniu umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kompromisów między po-trzebami ekonomicznymi i rekreacyjnymi a wy-mogami utrzymania niezakłóconych układów przyrodniczych – dodaje Anna Liro, dyrektor Departamentu Obszarów Natura 2000 w Gene-ralnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Aldona ZyśkWięcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek

zdj. Marcin Karetta

Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)

Sieć NAturA 2000 – MieJScA żyJące – MieJScA do życiADyrektywa siedliskowa – Klucz do ochrony ekosystemów

Sieć Natura 2000 wyznaczana jest na podsta-wie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej, a jej głównym celem jest ochrona najcenniej-szych europejskich siedlisk przyrodniczych oraz gatunków fauny i flory. W załączniku do dyrektywy siedliskowej zamieszczono li-stę gatunków, oznaczając część z nich jako priorytetowe. W Polsce sieć Natura 2000 chroni 267 gatun-ków ptaków, 89 gatunków innych zwierząt i 46 gatunków roślin. Są wśród nich niezwykle rzadkie, wpisane do czerwonej księgi zwie-rząt, którym grozi wyginięcie np. kraska, cietrzew i inne, ale i takie, które w Polsce są dość liczne, za to w innych krajach Unii Europejskiej wystę-pują sporadycznie.

– Wielkość populacji wie- lu gatunków chronio- nych w Polsce jest znacząca w skali euro-pejskiej. Na przykład po-pulacja derkacza w Unii Europejskiej znacznie spadła w ostatnich latach ze względu na intensywne rolnictwo. U nas jest wciąż dość duża – mówi Grzegorz Cierlik z Instytutu Ochrony Przyrody PaN, podkreślając, że w Pol-sce wiele gatunków przetrwało właśnie dzięki tradycyjnemu rolnictwu. Zagrożone gatunki często bardzo trudno się chroni, bo nie wystarcza ochrona miejsca lęgów, konieczne jest też przeciwdziałanie degradacji ich żerowisk i całej przestrzeni ży-ciowej. Dlatego też na terenach Natura 2000 tak ważne jest prowadzenie odpowiedniej go-spodarki leśnej i rolnej, współpraca z leśnika-mi, rolnikami, organizacjami pozarządowymi. Przyjazne naturze użytkowanie pól i łąk, ko-szenie w odpowiednim czasie oraz zapo-bieganie ich zarastaniu powoduje, że wiele gatunków ptaków ma u nas doskonałe wa-runki do rozwoju.

Tradycyjne użytkowanie łąk jest również ważne dla owadów, m.in. dla modraszka telejusa (na zdjęciu). Intensyfikacja rolnictwa, a także zanie-chanie tradycyjnego koszenia łąk spowodowało, że w wielu krajach Unii Europejskiej ten piękny motyl wymarł. U nas można go spotkać jeszcze dość licznie m.in. w lipcu i w sierpniu na wil-gotnych łąkach i torfowiskach niskich, głównie w środkowej i południowej Polsce. Jest wyka-zywany w 52 istniejących i 99 projektowanych obszarach Natura 2000, z których część została zaproponowana specjalnie dla jego ochrony.

– Na obszarach objętych siecią Natura 2000 nie można podejmować działań, które spowodują zmniejszenie liczebności gatunków, czy też nie-korzystne zmiany w siedlisku, ale to nie oznacza, że nie można prowadzić tam dotychczasowej gospodarki rolnej, czy rozwijać turystyki, a tak-że realizować inwestycji, pod warunkiem wyko-nania oceny ich oddziaływania na środowisko

– mówi dr Anna Liro, dyrektor Departamentu Obszarów Natura 2000 w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

aldona Zyśk

Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek

zdj. Andrzej Staśkowiak

Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)

Sieć NAturA 2000 – MiejSCA żyjąCe – MiejSCA do żyCiAGatunki podlegające ochronie