NATOw XXI wieku

6-7

4-5

8-9

10-11

12-13

14-15

16-17

18

19

20-21

22-23

Spis treści

Początki Sojuszu

Reagowanie na nowe zagrożenia w dziedzinie bezpieczeństwa

Zakończenie zimnej wojny

Metody funkcjonowania Sojuszu

Budowanie bezpieczeństwa poprzez partnerstwo

Rozszerzanie NATO

NATO na Bałkanach

Szersza działalność NATO

Stosunki transatlantyckie

Przekształcanie Sojuszu

Spojrzenie w przyszłość

3

SojuszPółnocnoatlantycki

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) uosabia transatlantycką więź, która łączy Europę i Amerykę Północną w unikalny Sojusz zapewniający obronę i bezpieczeństwo. Podstawowym i niezmiennym celem NATO, wyrażonym w Traktacie Północnoatlantyckim, jest strzeżenie wolności i bezpieczeństwa wszystkich państw członkowskich, za pomocą środków politycznych i wojskowych. Dlatego też, od założenia Sojuszu w 1949 roku, zapewnia on obronę zbiorową państw członkowskich. Jest także niezwykle ważnym forum umożliwiającym prowadzenie konsultacji w kwestiach bezpieczeństwa, zgodnie z zainteresowaniami państw członkowskich. Sojusz jest również bardzo istotnym filarem pokoju i stabilności w obszarze euroatlantyckim.

Po zakończeniu zimnej wojny Sojusz przyjął na siebie nowe, fundamentalne zadania, w tym - w imię bezpieczeństwa - budowanie partnerstwa z państwami demokratycznymi w całej Europie, w regionie Kaukazu i w Azji Środkowej. W odpowiedzi na przemiany zachodzące w całym środowisku bezpieczeństwa, Sojusz przyjął na siebie dodatkowe zobowiązania. Zdecydował się, między innymi, reagować zarówno na destabilizacje spowodowane kryzysami regionalnymi i etnicznymi w Europie, jak i na zagrożenia emanujące spoza obszaru euroatlantyckiego.

Obecnie Sojusz jest zaangażowany w coraz szerszy zakres działań mających promować współpracę z Rosją, Ukrainą i innymi państwami spoza NATO. Sojusz stara się również aktywnie konfrontować się z wyzwaniami w dziedzinie bezpieczeństwa w XXI wieku, takimi jak zagrożenia stwarzane przez międzynarodowy terroryzm i proliferację broni masowego rażenia. Po to, aby nadal efektywnie bronić i promować bezpieczeństwo w tych nowych i szybko zmieniających się warunkach, Sojusz nieustannie się przekształca, a transformacja ta dotyczy wszystkich jego aspektów, a więc: nowych misji, nowych członków, nowych zdolności, nowych partnerstw i nowych sposobów działania.

Nie umniejszając faktu, że wydarzenia z 11 września 2001 roku były wielkim szokiem dla Sojuszu, już kilka lat wcześniej NATO zaczęło dostosowywać swoją kulturę działania tak, aby przygotować ją do zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa. W 1999 roku Sojusznicy uzgodnili nową Koncepcję Strategiczną. Dokument ten określa zagrożenia dla bezpieczeństwa dotyczące NATO oraz metody jakimi Sojusz stara się im sprostać. Koncepcja Strategiczna opisuje zagrożenia dla bezpieczeństwa jako „wielokierunkowe i często trudne do przewidzenia”. Szczególną uwagę poświęca niebezpieczeństwu związanemu z proliferacją broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Jasno stwierdza również, że interesy Sojuszu w dziedzinie bezpieczeństwa mogą być podważone przez inne zagrożenia o szerszym charakterze, takie jak: akty terroryzmu, sabotaż, zorganizowana przestępczość, a także zakłócenia przepływu żywotnych środków.

Aby stawić czoła tym zagrożeniom, Sojusz podjął serię inicjatyw zmierzających do poprawy swoich zdolności obronnych oraz wzmocnienia współpracy, zarówno w gronie swoich państw członkowskich, jak i w kontaktach z państwami partnerskimi i innymi organizacjami międzynarodowymi. Należy do nich Inicjatywa Zdolności Obronnych (DCI) - priorytetowy program wprowadzony w 1999 roku w celu unowocześnienia zdolności wojskowych w odpowiedzi na nowe warunki bezpieczeństwa; powołanie w 2000 roku Centrum Broni Masowego Rażenia, dzięki któremu państwa członkowskie NATO dzielą się informacjami o zagrożeniach związanych z bronią masowego rażenia oraz szukają sposobów koordynowania

Reagowaniezagrożenia

dziedziniebezpieczeństwa

na nowe

Ćwiczenie reakcji na atak chemiczny

Ataki terrorystyczne na Stany Zjednoczone z 11 września 2001 roku - podczas których pasażerskie samoloty liniowe zostały użyte jako broń masowego rażenia - uświadomiły zmiany, jakie zaszły w środowisku bezpieczeństwa od końca zimnej wojny oraz podatność nowoczesnego społeczeństwa na nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa. Reakcją było pierwsze w historii powołanie się przez Sojuszników na Artykuł 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, mówiący o obronie zbiorowej NATO. W krytycznym momencie udzielono w ten sposób politycznego i praktycznego wsparcia Stanom Zjednoczonym. Ponadto, od tego czasu państwa członkowskie NATO nie tylko wspierają Stany Zjednoczone w ich reakcji na ataki terrorystyczne, ale również wzmacniają zdolność NATO do zmagania się z zagrożeniem stwarzanym przez międzynarodowy terroryzm.

w

5

miały także uczestniczyć w późniejszej operacji utrzymania pokoju, w ramach Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) stacjonujących w Kabulu. Ponadto, na prośbę państw odgrywających aktywną rolę w tej operacji oraz po to, aby zapewnić jej kontynuację, NATO przejęło odpowiedzialność za kierowanie ISAF oraz analizuje możliwości podjęcia podobnych operacji poza obszarem euroatlantyckim.

Chociaż państwa członkowskie NATO czasami nie zgadzały się ze sobą co do najwłaściwszych sposobów reagowania na nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa, wszyscy Sojusznicy uznają, że wyzwania te mogą mieć źródło poza obszarem euroatlantyckim i nie mogą być samodzielnie pokonane przez jedną organizację. Nie można też w tej dziedzinie polegać na strukturach obronnych przeznaczonych do zmagania się z konwencjonalnymi konfliktami zbrojnymi. Poza współpracą z innymi kompetentnymi organizacjami, Sojusz musi zatem dostosować się do nowych, odmiennych wyzwań. W rezultacie, NATO odeszło od koncepcji geograficznie zdefiniowanego Sojuszu i uznało, że zagrożenia dla bezpieczeństwa nie są już ograniczone w kategoriach miejsca i możliwości ich przewidzenia. Sojusz jest przygotowany do reagowania na zagrożenia kiedykolwiek i gdziekolwiek się one pojawią.

Ponadto, w celu tworzenia bardziej bezpiecznego środowiska, NATO buduje coraz silniejsze powiązania z organizacjami międzynarodowymi, w tym z: Unią Europejską, Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacją Narodów Zjednoczonych, a nawet ze Światową Organizacją Zdrowia oraz z państwami, które nie są członkami Sojuszu, w tym z Rosją, Ukrainą i państwami partnerskimi zarówno w obszarze euroatlantyckim, jak i w szerszym regionie Morza Śródziemnego.

Posiedzenie Rady Północnoatlantyckiej podczas Szczytu Sojuszu w Pradze.

najwłaściwszych reakcji; a także rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony w ramach Sojuszu, mającej umożliwić europejskim państwom członkowskim podjęcie większej odpowiedzialności za kwestie bezpieczeństwa i obrony.

Ataki terrorystyczne z 11 września 2001 roku wzmocniły aktualność tych wysiłków. W ich następstwie NATO rozpoczęło wszechstronny przegląd swoich działań i procedur roboczych. Kulminacją tych wysiłków było wypracowanie pakietu reform, inicjatyw i programów przyjętych przez przywódców NATO podczas Szczytu Sojuszu w Pradze w listopadzie 2002 roku. W tym samym czasie 14 państw członkowskich NATO rozmieściło swoje siły w Afganistanie, wspierając kierowaną przez USA operację przeciwko Al-Kaidzie - ugrupowaniu terrorystycznemu odpowiedzialnemu za wspomniane ataki - oraz udzielającemu jej gościny reżimowi talibów. Rozmieszczane siły

NATO W XXI WIEKU

Po zakończeniu II wojny światowej Europa Wschodnia i Zachodnia zostały od siebie oddzielone ideologicznymi i politycznymi barierami zimnej wojny. Europa Wschodnia znalazła się w strefie dominacji Związku Radzieckiego. W 1949 roku 12 państw z obu stron Atlantyku utworzyło Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego, aby przeciwdziałać groźbie rozszerzenia dominacji Związku Radzieckiego poza Europę Wschodnią, na inne części kontynentu. W latach 1947-1952 Plan Marshalla zaoferował środki finansowe niezbędne do ustabilizowania gospodarki państw Europy Zachodniej. Rolą NATO jako Sojuszu politycznego i wojskowego stało się zagwarantowanie wspólnej obrony przed jakąkolwiek formą agresji oraz utrzymanie bezpiecznych warunków niezbędnych dla rozwoju demokracji i wzrostu gospodarczego. Jak powiedział ówczesny Prezydent Stanów Zjednoczonych Harry S. Truman, Plan Marshalla i NATO były “dwiema połówkami tego samego orzecha”.

Członkowie-założyciele NATO: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy oraz Stany Zjednoczone zobowiązały się do wzajemnej obrony w przypadku militarnej agresji przeciwko któremukolwiek z tych państw. Poprzez powiązanie Ameryki Północnej z systemem obronnym Europy Zachodniej, Sojusz zademonstrował, że wszelkie próby stosowania przymusu politycznego lub wojskowego wobec państw Europy Zachodniej, skończą się porażką. Jednocześnie, celem było doprowadzenie do stopniowej integracji i wzajemnego uzależnienia polityki obronnej poszczególnych państw członkowskich.

Początki Sojuszu

Podzielona Europa

Pocisk z czasów zimnej wojny

NATO W XXI WIEKU

7

We wczesnych latach pięćdziesiątych wydarzenia, których kulminacją była wojna koreańska, zdawały się potwierdzać obawy państw zachodnich o ekspansyjne ambicje Związku Radzieckiego. W związku z tym, państwa NATO zwiększyły swoje wysiłki zmierzające do rozbudowy struktur wojskowych niezbędnych do wypełniania ich zobowiązania w dziedzinie obrony zbiorowej. Obecność sił północnoamerykańskich w Europie, utrzymywana na życzenie rządów europejskich, pomogła zniechęcić Związek Radziecki do myśli, że agresja mogłaby odnieść sukces. Ponadto, z upływem czasu kolejne państwa stawały się członkami Sojuszu. W 1952 roku do NATO przystąpiły Grecja oraz Turcja, trzy lata później przyjęto Republikę Federalną Niemiec, a w 1982 roku - Hiszpanię.

Sojusz państw Europy Zachodniej oraz Ameryki Północnej nie tylko wspólnie bronił ich niepodległości, lecz również umożliwił osiągnięcie niespotykanego dotąd poziomu stabilności. Bezpieczeństwo zapewnione przez NATO zostało określone jako “tlen dobrobytu”, który umożliwił europejską współpracę i integrację gospodarczą. Na początku lat dziewięćdziesiątych Sojusz przyczynił się również do zakończenia zimnej wojny i związanego z nią podziału Europy.

Posiedzenie Rady Północnoatlantyckiej w Paryżu

Podpisanie Traktatu Północnoatlantyckiego

Podczas zimnej wojny rola i cele NATO były w jasny sposób zdefiniowane poprzez istnienie zagrożenia ze strony Związku Radzieckiego. Na początku lat dziewięćdziesiątych, zgodnie z naleganiami niedawno wyzwolonych państw Europy Wschodniej, Układ Warszawski został rozwiązany, a Związek Radziecki upadł. Zdaniem niektórych komentatorów, po zniknięciu tradycyjnych przeciwników, usunięta została potrzeba istnienia NATO, a przyszłe wydatki i inwestycje w siły zbrojne można było zdecydowanie ograniczyć.

W obliczu rozpadu Związku Radzieckiego wiele państw członkowskich NATO znacznie zmniejszyło swoje wydatki na obronność, niektóre nawet o 25 procent. Jednak nadzieje na dalsze umacnianie się pokoju okazały się nieuzasadnionym optymizmem. Wkrótce okazało się, że zakończenie zimnej wojny być może usunęło groźbę inwazji wojskowej, a jednak w niektórych rejonach Europy destabilizacja wzrosła. W byłej Jugosławii oraz w niektórych regionach byłego Związku Radzieckiego pojawiły się konflikty regionalne, bardzo często podsycane przez napięcia etniczne i grożące rozprzestrzenieniem. Państwa NATO szybko doszły do wniosku, że ich zaangażowanie w utrzymanie systemu wspólnej obrony i współpracy w ramach Sojuszu będzie w dalszym ciągu najlepszą gwarancją bezpieczeństwa.

Ponadto, pomimo że wizja inwazji zbrojnej stała się mało prawdopodobna, nowe formy współpracy politycznej i militarnej były potrzebne do utrzymania pokoju i stabilności

Zakończenie zimnej wojny

Burzenie Muru Berlińskiego

9

w Europie oraz do zapobieżenia eskalacji napięć regionalnych po zakończeniu zimnej wojny. Konieczne było także przeprowadzenie znaczących reform wewnętrznych, niezbędnych do dostosowania struktur wojskowych i potencjałów do sprostania nowym zadaniom, takim jak zarządzanie kryzysowe oraz operacje utrzymania i wspierania pokoju, przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłej zdolności do wypełniania ich podstawowej roli w zakresie obrony. W odpowiedzi na nowe wyzwania dla bezpieczeństwa, NATO w ewolucyjny sposób odeszło od dominującego modelu ściśle powiązanego Sojuszu, którego zadaniem było zapewnienie obrony swoim członkom, zwracając się ku partnerstwu z innymi państwami i bliskiej współpracy w szerokiej dziedzinie bezpieczeństwa.

Monitorowanie konfliktów regionalnych

Ówczesny Sekretarz Generalny NATO Manfred Wörner podczas spotkania z Prezydentem ZSRR Michaiłem Gorbaczowem

NATO W XXI WIEKU

Jedną z podstawowych przyczyn trwałości Sojuszu jest proces podejmowania decyzji polegający na wypracowywaniu konsensusu. Oznacza to, że wszystkie decyzje muszą być podjęte jednomyślnie. W rezultacie, przed podjęciem ważnej decyzji często potrzebne są długie konsultacje i dyskusje. Pomimo że system ten może wydawać się zewnętrznemu obserwatorowi powolny i ociężały, ma on dwie bardzo ważne zalety. Po pierwsze, szanowana jest niepodległość i suwerenność każdego państwa członkowskiego. Po drugie, podjęciu każdej decyzji towarzyszy pełne poparcie ze strony wszystkich państw członkowskich oraz ich zobowiązanie do wprowadzenia jej w życie.

Najwyższym organem decyzyjnym NATO jest Rada Północnoatlantycka, w której każde państwo członkowskie jest reprezentowane przez stałych przedstawicieli w randze ambasadorów, wspomaganych przez

Przygotowania do startu

Posiedzenie Rady Północnoatlantyckiej

Metodyfunkcjonowania Sojuszu

NATO W XXI WIEKU

11

przedstawicielstwa narodowe składające się z personelu dyplomatycznego i doradców wojskowych. Rada zbiera się na szczeblu ambasadorów przynajmniej raz w tygodniu, a zwykle częściej. Ponadto regularnie odbywają się spotkania Rady na szczeblu ministerialnym - w gronie ministrów spraw zagranicznych lub ministrów obrony - oraz, co pewien czas, na szczeblu przywódców państw i rządów.

Na czele NATO stoi Sekretarz Generalny, który jest wybierany na około cztery lata. Jest nim wysokiej rangi międzynarodowy mąż stanu pochodzący z jednego z państw członkowskich. Sekretarz Generalny przewodniczy zebraniom Rady Północnoatlantyckiej i innych ważnych organów NATO oraz wspiera uzyskiwanie kon-sensusu w gronie państw członkowskich. W zarządzaniu codziennymi pracami Sojuszu Sekretarz Generalny jest wspierany przez międzynarodowy personel ekspertów i urzędników pochodzących ze wszystkich państw członkowskich NATO.

NATO nie ma własnych niezależnych sił zbrojnych. Większość sił dostępnych dla NATO pozostaje pod pełnym dowództwem i kontrolą narodową do momentu, gdy zostaną one przydzielone przez dane państwo członkowskie do wykonania zadań w szerokim zakresie, od zapewniania wspólnego bezpieczeństwa, po nowe zadania, takie jak operacje utrzymania i wspierania pokoju. Polityczne i wojskowe struktury NATO stwarzają warunki do długoterminowego planowania, niezbędnego do umożliwienia narodowym siłom wykonywania tych zadań. Zapewniają również rozwiązania organizacyjne konieczne do wspólnego dowodzenia, kontroli, szkolenia i prowadzenia ćwiczeń.

Budowanie mostów

Hiszpański pilot

Podział Europy w okresie zimnej wojny w dużej mierze wynikał z problemów, jakie narosły na skutek ideologicznego, politycznego i militarnego antagonizmu pomiędzy Wschodem i Zachodem. Od czasu dramatycznych przemian, które doprowadziły do zakończenia zimnej wojny, NATO podjęło szereg inicjatyw zmierzających do wzmocnienia bezpieczeństwa i stabilności przez ustanowienie instytucji dialogu, budowy zaufania i współpracy z byłymi przeciwnikami oraz z innymi państwami w Europie, a także w przylegającym doń szerszym regionie śródziemnomorskim.

Jednym z pierwszych kroków w tym kierunku było ustanowienie w 1991 roku Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC). Po zmianie nazwy na Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC), stała się ona głównym forum do konsultacji i współpracy pomiędzy NATO i państwami partnerskimi w regionie euroatlantyckim.

W 1994 roku NATO wprowadziło inicjatywę znaną jako Partnerstwo dla Pokoju (PdP). Jest to program mający na celu wspomaganie restrukturyzacji sił zbrojnych państw partnerskich, tak aby mogły one odgrywać właściwą rolę w społeczeństwach demokratycznych i brać udział w operacjach pokojowych kierowanych przez NATO. Partnerstwo, dopasowane do indywidualnych potrzeb każdego z państw, oferuje możliwość praktycznej współpracy w wielu różnych dziedzinach. Pozwala uczestnikom wybierać z programu tak wiele, albo tak mało jak potrzeba, zgodnie z ich własnymi wymogami

Budowanie bezpieczeństwa poprzez partnerstwo

Przystępowanie do Partnerstwa dla Pokoju

Punkt kontrolny

13

bezpieczeństwa. Zakres programu obejmuje m.in. ćwiczenia i warsztaty wojskowe oraz seminaria i kursy szkoleniowe. Szczególny nacisk kładzie się na stworzenie bardziej przejrzystych sił zbrojnych, podległych stosownym mechanizmom demokratycznego nadzoru i kontroli. Doświadczenia zdobyte w ramach Partnerstwa dla Pokoju znacznie przyczyniły się do współpracy pomiędzy państwami delegującymi jednostki do sił pokojowych, takich jak Siły Stabilizacyjne w Bośni i Hercegowinie (SFOR) oraz Międzynarodowe Siły Pokojowe w Kosowie (KFOR).

W 1995 roku NATO nawiązało Dialog Śródziemnomorski z sześcioma państwami w szerszym regionie śródziemnomorskim: Egiptem, Izraelem, Jordanią, Marokiem, Mauretanią i Tunezją. W 2000 roku do Dialogu przystąpiła również Algieria. Celem tego programu jest przyczynianie się do dobrych kontaktów i lepszego wzajemnego zrozumienia z państwami w regionie Morza Śródziemnego oraz promowanie regionalnego bezpieczeństwa i stabilności. W ramach programu uczestnicy z państw Dialogu są zapraszani do udziału w kursach prowadzonych w Szkole NATO w Oberammergau (Niemcy) oraz w Akademii Obrony NATO w Rzymie.

Dyskusje w Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC)

W 1997 roku NATO i Rosja oraz NATO i Ukraina przeniosły swoją współpracę dwustronną na bardziej formalny grunt. Stała Wspólna Rada NATO-Rosja (PJC) oraz Komisja NATO-Ukraina zostały powołane jako struktury ułatwiające regularne konsultacje i dyskusje w kwestiach obronności. Do tematów rozpatrywanych na tych spotkaniach należą m.in.: utrzymywanie pokoju na Bałkanach, zarządzanie kryzysowe i nieproliferacja broni masowego rażenia, konwersja systemów obronnych, ochrona środowiska oraz planowanie cywilne w sytuacji zagrożenia.

W 2002 roku państwa członkowskie Sojuszu i Rosja nawiązały głębsze i bliższe stosunki, powołując do życia Radę NATO-Rosja, która zastąpiła Stałą Wspólną Radę (PJC). Było to znacznie więcej niż zmiana nazwy; stosunki zostały ustanowione na zupełnie nowych zasadach. Temu nowemu forum, w którym wszystkie państwa uczestniczą jako równi partnerzy, przewodniczy Sekretarz Generalny NATO. Ustalono, że kluczowymi obszarami współpracy będą: walka z terroryzmem, zarządzanie kryzysowe i nieproliferacja broni masowego rażenia. Podobnie jak w przypadku Rady Północnoatlantyckiej, decyzje Rady NATO-Rosja są podejmowane na podstawie konsensusu.

NATO W XXI WIEKU

Poczynając od wczesnych lat dziewięćdziesiątych, liczne państwa Europy Wschodniej doszły do wniosku, że ich przyszłym interesom bezpieczeństwa najlepiej przysłuży się wstąpienie do NATO oraz wyraziły zamiar ubiegania się o członkostwo. Trzy byłe państwa partnerskie - Polska, Republika Czeska i Węgry - w marcu 1999 roku stały się członkami NATO, zwiększając liczbę państw członkowskich do 19. Na Szczycie Sojuszu w Pradze, w listopadzie 2002 roku siedem kolejnych państw - Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia - zostało zaproszonych do rozpoczęcia negocjacji członkowskich. Państwa te formalnie przystąpiły do Sojuszu pod koniec marca 2004 roku.

Podobnie jak inni aspirujący do NATO, siedmiu nowych członków skorzystało z Planu Działań na rzecz Członkostwa (MAP), który został wprowadzony w 1999 roku, aby pomóc zainteresowanym państwom partnerskim w przygotowaniach do członkostwa. Plan oferuje państwom aspirującym praktyczne doradztwo i ukierunkowane wsparcie. Z drugiej strony, oczekuje się, że państwa aspirujące wypełnią określone kryteria polityczne, takie jak: pokojowe rozwiązywanie sporów terytorialnych, poszanowanie dla procedur demokratycznych i rządów prawa oraz demokratyczna kontrola nad siłami zbrojnymi. Uczestnictwo w MAP w żadnym razie nie gwarantuje przyszłego członkostwa w Sojuszu, ale pomaga państwom dostosować siły zbrojne oraz przygotować je do wypełniania zobowiązań i ponoszenia odpowiedzialności związanych z ewentualnym członkostwem.

Rozszerzanie NATO

Przywódcy NATO i ówczesny Sekretarz Generalny Javier Solana podczas Szczytu Waszyngtońskiego

Nowi Sojusznicy biorą udział w działaniach poko-jowych

NATO W XXI WIEKU

15

Rządy państw Sojuszu jasno stwierdziły, że rozszerzenie NATO nie jest celem samym w sobie, ale jest środkiem do dalszego poszerzania strefy natowskiego bezpieczeństwa oraz do tworzenia zjednoczonej i stabilnej Europy. Proces rozszerzania oddala groźbę konfliktów, ponieważ sama perspektywa członkostwa jest dla państw aspirujących zachętą do rozwiązywania sporów z sąsiadami oraz posuwania reform i demokratyzacji. Poza tym, nowi członkowie powinni nie tylko cieszyć się korzyściami z członkostwa, ale także muszą być w stanie wnosić wkład do ogólnego bezpieczeństwa państw członkowskich. Innymi słowy, muszą być zarówno twórcami, jak i konsumentami bezpieczeństwa.

Ceremonia wniesienia na maszt flag nowych państw członkowskich NATO

Podpisanie protokołów akcesyjnych

w czerwcu 1999 roku, wraz z żołnierzami z wielu państw partnerskich, w tym Rosji i Ukrainy. W obu regionach NATO było mocno zaangażowane w kampanie na rzecz zakończenia działań wojennych prowadzonych na szeroką skalę. W sierpniu i wrześniu 1995 roku państwa NATO prowadziły w Bośni i Hercegowinie operacje powietrzne przeciwko siłom Serbów bośniackich. Akcja ta przyczyniła się do zmiany równowagi sił pomiędzy obiema stronami konfliktu i zmusiła dowództwo Serbów bośniackich do zaakceptowania układu pokojowego, który został wynegocjowany w Dayton, w stanie Ohio (USA).

Siły SFOR dysponują mandatem ONZ nie tylko do utrzymywania pokoju w Bośni i Hercegowinie, ale także - tam, gdzie to konieczne - do wprowadzania pokoju siłą. W miarę poprawy bezpieczeństwa, redukowana jest liczba jednostek stacjonujących w Bośni i Hercegowinie. Jednocześnie, zmienia się charakter ich działań. Obecnie SFOR pomaga uchodźcom i osobom przesiedlonym powrócić do domu oraz poszukuje przestępców wojennych, aby oddać ich w ręce wymiaru sprawiedliwości. SFOR przyczynia się również do reformy bośniackich sił zbrojnych - które były podzielone pod koniec konfliktu na trzy wrogie wobec siebie armie oparte na podziałach etnicznych (Muzułmanów bośniackich, Chorwatów i Serbów) - aby uniknąć jakiejkolwiek perspektywy wznowienia konfliktu.

Interwencja wojskowa NATO w Kosowie nastąpiła po ponad rocznym okresie eskalacji przemocy, narastania groźby rozszerzenia konfliktu w całym regionie oraz powtarzających się przypadkach naruszania przez Belgrad rezolucji Rady Bezpieczeństwa, wzywających do zaprzestania represji wobec albańskiej ludności w Kosowie, prowadzonych przez rząd jugosłowiański. W marcu 1999 roku Sojusz zdecydował się przeprowadzić kampanię powietrzną przeciwko wojskowym i paramilitarnym strukturom jugosłowiańskiego rządu, odpowiedzialnym za te represje. Decyzja została podjęta po wyczerpaniu wszystkich

Bezpośrednio po rozpadzie byłej Jugosławii, Sojusz skoncentrował wiele uwagi i energii w regionie Bałkanów. NATO trzy razy przeprowadziło interwencje wojskowe, aby zakończyć konflikt lub odwrócić jego groźbę - w Bośni i Hercegowinie (1995), w Kosowie (1999) i w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii* (2001). Obecnie Sojusz prowadzi dwie operacje pokojowe: Sił Stabilizacyjnych w Bośni i Hercegowinie (SFOR) oraz Międzynarodowych Sił Pokojowych w Kosowie (KFOR) w tej południowoserbskiej prowincji. Obie operacje mają na celu zagwarantowanie bezpiecznych warunków, w których wszyscy obywatele, bez względu na ich pochodzenie etniczne, będą mogli żyć w pokoju, a demokracja zacznie kiełkować - dzięki międzynarodowej pomocy.

Siły pokojowe NATO przybyły do Bośni i Hercegowiny w grudniu 1995 roku, a do Kosowa

Pieszy patrol w Kosowie

NATOBałkanach na

17

Mandat sił KFOR wywodzi się zarówno z wojskowo-technicznego porozumienia podpisanego przez NATO i dowódców jugosłowiańskich oraz z rezolucji 1244 Rady Bezpieczeństwa ONZ z czerwca 1999 roku. Siły KFOR odpowiadają zatem za powstrzymywanie odradzających się przejawów wrogości, ustanowienie bezpiecznych warunków oraz rozbrojenie Kosowskiej Armii Wyzwolenia. Ponadto, siły kierowane przez NATO wspomagają międzynarodowe wysiłki humanitarne i współpracują z Tymczasową Misją Administracyjną ONZ w Kosowie (UNMIK) nad stworzeniem stabilnych warunków do przyszłego rozwoju tej prowincji.

Interwencja NATO w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii* w sierpniu 2001 roku została przeprowadzona na prośbę prezydenta tego państwa o rozbrojenie ugrupowań reprezentujących mniejszość albańską, których działania groziły bezpieczeństwu i stabilności państwa. Interwencja poprzedzona była zawarciem politycznej ugody pomiędzy przedstawicielami ludności albańskiej w tym kraju a rządem, wynegocjowanej przez specjalnych wysłanników różnych organizacji międzynarodowych - w tym NATO - oraz przedstawicieli Stanów Zjednoczonych. Około 3500 żołnierzy NATO zebrało w ciągu 30-dniowej misji niemal 4000 sztuk uzbrojenia. Ta akcja oraz ograniczona późniejsza obecność NATO pomogła odwrócić groźbę wojny domowej oraz przygotować podstawy do pojednania i odbudowy w tym państwie. Na prośbę Skopje, jednostki NATO pozostały w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii*, zapewniając ochronę obserwatorom z Unii Europejskiej oraz Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie aż do końca marca 2003 roku, kiedy operacja ta została przejęta przez Unię Europejską.

innych opcji i po kolejnym niepowodzeniu rozmów pokojowych zmierzających do pokonania nieprzejednanej postawy Belgradu. Wobec niezdolności Rady Bezpieczeństwa ONZ do powzięcia działań, które zapewniłyby przestrzeganie wydanych rezolucji, państwa NATO stwierdziły, że jedynym środkiem prowadzącym do przerwania katastrofy humanitarnej i przywrócenia stabilizacji w regionie jest podjęcie działań zbrojnych. Operacja powietrzna NATO trwała 78 dni.

Pomimo gorących sporów politycznych na temat interwencji Sojuszu, skutkiem działań było osiągnięcie fundamentalnych warunków niezbędnych do rozpoczęcia odbudowy, takich jak: zakończenie działań zbrojnych przez wszystkie strony konfliktu; wycofanie z Kosowa armii jugosłowiańskiej, policji serbskiej oraz sił paramilitarnych; stworzenie warunków do ustanowienia obecności międzynarodowych sił pokojowych w Kosowie; porozumienie w sprawie bezwarunkowego i bezpiecznego powrotu uchodźców i osób przesiedlonych; a także uzyskanie od wszystkich stron zapewnienia o woli podjęcia wysiłków mających doprowadzić do osiągnięcia porozumienia pokojowego w Kosowie.

Francuski żołnierz sił pokojowychw Sarajewie

* Turcja uznaje Republikę Macedonii pod jej konstytucyjną nazwą

NATO W XXI WIEKU

Uwaga mediów poświęcana NATO w nieuchronny sposób koncentruje się na działaniach dyplomatycznych na wysokim szczeblu, szczytach Sojuszu i operacjach wojskowych. Jednak znaczna część działań Sojuszu odbywa się z daleka od blasku jupiterów. Na co dzień NATO zaangażowane jest w cały szereg projektów, które mają udoskonalać środowisko bezpieczeństwa w Europie. Do działań tych należą: wspomaganie reform wschodnioeuropejskich sił zbrojnych, tworzenie programów przeszkalania byłych oficerów i przygotowywania ich do życia poza służbą wojskową, a także pomoc w rozminowywaniu i likwidowaniu przestarzałych składów amunicji.

Szerszadziałalność

NATOPonadto, NATO aktywnie wspiera koordynację pomocy humanitarnej. W 1999 roku Sojusz otworzył Euroatlantycki Ośrodek Koordynacji Reagowania w przypadku Katastrof (EADRCC), dzięki czemu jest w stanie kierować pomocą w razie katastrof zarówno naturalnych, jak i spowodowanych działalnością człowieka. Na przykład w 1999 roku NATO było bardzo zaangażowane w koordynację dostaw pomocy dla uchodźców z Kosowa. Latem 2002 roku Sojusz zapewnił pomoc ofiarom powodzi i trzęsień ziemi w wielu państwach, w tym w Europie Środkowej. W 2003 roku Turcja uzyskała od NATO pomoc w przygotowaniu obrony cywilnej do ochrony ludności w przypadku ataku z użyciem broni masowego rażenia podczas wojny w Iraku.

NATO ma także Program Naukowy, który wspiera współpracę w dziedzinie cywilnych nauk ścisłych pomiędzy naukowcami z państw członkowskich i partnerskich NATO. Co roku około 10 tysięcy naukowców uczestniczy w różny sposób w imprezach i projektach wspieranych przez ten program - między innymi w inicjatywach mających wzmocnić sieci komputerowe i upowszechnić internet w środowiskach naukowców w regionie Kaukazu i Azji Środkowej. Ponadto, w związku z przewartościowaniem priorytetów po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 roku, program skłania się coraz bardziej do wspierania współpracy podejmowanej w ramach projektów związanych z obroną przeciwko terroryzmowi i przeciwdziałaniem zagrożeniom współczesnego społeczeństwa.

Przygotowania na wypadek sytuacji zagrożenia cywilnego

Badania na Morzu Czarnym finansowane przez NATO

NATO W XXI WIEKU

19

© R

eute

rs

Sekretarz Generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer i Sekretarz Stanu USA Colin Powell

Stosunki transatlantyckie

Stosunki pomiędzy Ameryką Północną i Europą są kluczowym elementem Sojuszu Północnoatlantyckiego. W ciągu lat charakter tych stosunków - jak w każdym konstruktywnym związku - miał swoje wzloty i upadki oraz ewoluował w odpowiedzi na zmieniające się warunki zewnętrzne. Po zakończeniu II wojny światowej gospodarka europejska znajdowała się w stanie kryzysu, co powodowało, że europejscy członkowie NATO byli w dużym stopniu uzależnieni od Stanów Zjednoczonych. Prezydent Truman oraz inni politycy amerykańscy w czasach powstawania NATO zamierzali nie tylko przyczynić się do stworzenia prosperującego i demokratycznego partnera europejskiego, ale również próbowali wesprzeć budowę takiej struktury, która służyłaby zapewnieniu prawomocnych interesów bezpieczeństwa Ameryki Północnej. Ponadto, przywództwo amerykańskie w tamtym okresie działało jako ekonomiczny i militarny katalizator dla odbudowy Europy, umożliwiając przepływ europejskiej energii twórczej w kierunku odbudowy i pojednania, co ostatecznie doprowadziło do powstania Unii Europejskiej.

W międzyczasie, w miarę jak Europa stawała się coraz silniejsza i bardziej zjednoczona, stosunki z Ameryką

ewoluowały, odzwierciedlając nowe warunki. W związku z tym, że podział polityczny Europy przeszedł do historii, a Unia Europejska zaczęła tworzyć wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, Europa stopniowo staje się bardziej znaczącym podmiotem stosunków międzynarodowych. Dzięki temu pod koniec marca 2003 roku Unia Europejska przejęła od NATO operację w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii*.

Zobowiązanie, jakie wszyscy Sojusznicy składają sobie wzajemnie, stając się członkami NATO, w szczególny sposób wyrażone w Artykule 5 Traktatu Północnoatlantyckiego - to jest przyrzeczenie wzajemnej obrony w przypadku agresji na którekolwiek z państw członkowskich - w pierwotnym zamierzeniu miało zobowiązać Amerykę Północną do obrony Europy Zachodniej. Ostatecznie jednak Artykuł 5 został po raz pierwszy w historii NATO przywołany w odpowiedzi na ataki terrorystyczne przeciwko Stanom Zjednoczonym z 11 września 2001 roku. Od tej pory europejscy Sojusznicy i Kanada starają się - w miarę swoich możliwości - pomagać Stanom Zjednoczonym i realizować swoje zadania w walce z terroryzmem.

Obecnie, zrzeszeni w NATO Sojusznicy europejscy i północnoamerykańscy tworzą szeroką, transatlantycką wspólnotę obejmującą swoim zainteresowaniem kwestie polityczne, ekonomiczne i związane z bezpieczeństwem. Jest to wspólnota oparta na współzależności oraz wspólnych wartościach i interesach. Chociaż różniące się stanowiska poszczególnych państw oznaczają, że Sojusz nie zawsze będzie zachowywał zgodność opinii co do działań, które należy podjąć we wspólnym interesie, celem NATO jest ułatwianie konsultacji i dyskusji w gronie swych członków, tak aby konsensus był osiągany ilekroć jest to możliwe. Państwa członkowskie NATO współdziałają zatem ze sobą, realizując wciąż rosnący program działań, obejmujący tak różnorodne zagadnienia, jak zaprowadzanie pokoju w Europie Południowo-Wschodniej i stabilizacja nowych demokracji, aż po zapobieganie rozprzestrzenianiu się broni masowego rażenia.

* Turcja uznaje Republikę Macedonii pod jej konstytucyjną nazwą

W miarę jak zmienia się środowisko, także Sojusz musi sam siebie przekształcać, aby zachować skuteczność. Konieczne jest znalezienie nowej równowagi pomiędzy wypełnianiem tradycyjnych misji skoncentrowanych na Europie oraz zmaganiem się z nowymi globalnymi zagrożeniami. Sojusz musi także pozyskać nowe zdolności wojskowe, aby wypełniać swoje nowe zadania. Między innymi, niezbędna jest zdolność do szybkiego i elastycznego reagowania na nowe wyzwania. We wszystkich tych dziedzinach Szczyt Sojuszu w Pradze uruchomił proces przekształceń mających zapewnić zdolność NATO do skutecznego mierzenia się z wyzwaniami dla bezpieczeństwa w XXI wieku równie skutecznie, jak w ubiegłym stuleciu.

Rola NATO w dziedzinie zwalczania terroryzmu została ponownie zdefiniowana w Pradze, co wiązało się z wypracowaniem koncepcji wojskowej dotyczącej przeciwdziałania terroryzmowi oraz określeniem specyficznych zdolności niezbędnych do realizacji tej nowej misji, a także uzgodnieniem Planu Działań Partnerstwa przeciw Terroryzmowi i wyrażeniem woli wspierania wysiłków wspólnoty międzynarodowej. Te posunięcia stały się podstawą późniejszych działań, takich jak przejęcie odpowiedzialności za ISAF w Afganistanie oraz wspieranie Polski w zarządzaniu strefą w Iraku.

Podczas Szczytu Sojuszu w Pradze Sojusznicy podjęli konkretne zobowiązania do poprawy zdolności w obszarach kluczowych dla nowoczesnych operacji wojskowych. W pełni wdrożone, Praskie Zobowiązanie w dziedzinie Zdolności czterokrotnie zwiększy w Europie liczbę dużych samolotów przeznaczonych do transportowania jednostek wojskowych; spowoduje powstanie flotylli samolotów zdolnych do pobierania paliwa podczas lotu; sprawi,

Siły ISAF obserwują sytuację w Kabulu

Inauguracja Dowództwa Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji

Przekształcanie Sojuszu

21

w Stanach Zjednoczonych, z przedstawicielstwem w Europie. To drugie dowództwo będzie odpowiedzialne za ciągłą transformację zdolności wojskowych Sojuszu.

Od marca 2004 roku NATO ma 26 członków. Jednak do niedawna metody działania tej organizacji pozostawały w dużej mierze niezmienione w stosunku do tych, które zostały wypracowane na początku lat pięćdziesiątych dla Sojuszu skupiającego 12 członków. Państwa członkowskie doszły do wniosku, że skuteczne działanie w nowym środowisku strategicznym wymaga większej elastyczności i zredukowania struktur biurokratycznych. Również w tej dziedzinie, Szczyt Sojuszu w Pradze rozpoczął zdecydowane posunięcia. Liczba komitetów - uprzednio 467 - została zredukowana o 30 procent. Więcej decyzji będzie podejmowanych przez komitety podległe, co da Radzie Północnoatlantyckiej więcej swobody i umożliwi skoncentrowanie się na kwestiach strategicznych, przy jednoczesnym zachowaniu całościowej odpowiedzialności za proces podejmowania decyzji w Sojuszu. Usprawniono również procedury spotkań ministerialnych, tak aby wygospodarować więcej czasu na rzeczowe wymiany poglądów. Z czasem, te zmiany mają doprowadzić do stworzenia bardziej nowoczesnej i skutecznie działającej struktury w ramach Sojuszu.

Liczne reformy, inicjatywy i programy uzgodnione w Pradze będą przez najbliższe kilka lat podstawą działań Sojuszu, a w centrum uwagi będą realistyczne i osiągalne środki oraz posunięcia współmierne do potrzeby zagwarantowania bezpieczeństwa terytorium, ludności i sił państw członkowskich NATO w obliczu wszystkich zagrożeń i wyzwań.

że większość gotowych do rozmieszczenia jednostek NATO utrzymujących wysokie poziomy gotowości będzie wyposażona w środki obrony chemicznej, radiologicznej, biologicznej i nuklearnej; a także o około 40 procent zwiększy nienależące do USA zapasy precyzyjnie naprowadzanej amunicji przenoszonej drogą powietrzną. Jednocześnie, Sojusznicy zgodzili się powołać do życia technologicznie zaawansowane Siły Odpowiedzi NATO, zdolne do szybkiego przemieszczenia gdziekolwiek będą potrzebne i mające pełnić rolę katalizatora w zakresie ukierunkowywania i promowania udoskonaleń w obrębie zdolności wojskowych Sojuszu, a także przyczyniania się do ich ciągłej transformacji. Ponadto, państwa członkowskie Sojuszu przyjęły ogólny zarys nowej, „odchudzonej” i bardziej efektywnej struktury dowodzenia wojskowego. W przyszłości NATO będzie miało dowództwo strategiczne ds. operacji z kwaterą w Belgii oraz dowództwo strategiczne ds. transformacji ulokowane

Pobieranie paliwa w trakcie lotu

NATO W XXI WIEKU

W pierwszej dekadzie XXI wieku wyraźnie widać, że NATO znacznie ewoluowało w porównaniu z Sojuszem na rzecz bezpieczeństwa stworzonym w 1949 roku. W ciągu ponad 50 lat istnienia Sojuszu, zarówno on sam, jak i szerszy, zewnętrzny świat rozwinęły się w sposób niemożliwy do przewidzenia przez założycieli NATO. Również NATO różni się od instytucji, która przez cztery dekady zimnej wojny broniła Europy Zachodniej, a nawet od tego Sojuszu, który w latach dziewięćdziesiątych czuwał nad przemianami w Europie po zakończeniu zimnej wojny. W związku z integrowaniem nowych państw członkowskich, niezbędny jest proces ciągłej adaptacji, który umożliwi uwzględnienie interesów większej liczby członków, bez podważania zdolności Sojuszu do podejmowania decyzji na czas. Co więcej, w miarę ewolucji środowiska strategicznego, tempo przemian w Sojuszu będzie musiało się zwiększyć, aby sprostać nowym zagrożeniom.

Podczas gdy zmienia się charakter zagrożeń stojących przed państwami członkowskimi oraz metody wykorzystywane przez NATO do ich pokonywania, podstawowe założenia współpracy w ramach Sojuszu pozostają wierne zasadom Traktatu Północnoatlantyckiego. NATO gwarantuje transatlantycki polityczno-wojskowy mechanizm pokonujący wyzwania dla bezpieczeństwa, wiążący ze sobą interesy Europy i Ameryki Północnej, a także równoważący interesy poszczególnych państw członkowskich.

Ćwiczenia na morzu

Spojrzenie przyszłośćw

23

Trwająca obecnie transformacja NATO jest częścią procesu, który ma wzmocnić bezpieczeństwo państw członkowskich Sojuszu oraz przyszłą stabilność i dobrobyt całego obszaru euroatlantyckiego. Od Szczytu Sojuszu w Pradze państwa członkowskie zintensyfikowały wysiłki mające dostosować NATO do współczesnych wyzwań, a są nimi: obrona wspólnych wartości, takich jak: poszanowanie demokracji i praw człowieka; walka z międzynarodowym terroryzmem i zagrożeniem stwarzanym przez proliferację broni masowego rażenia; budowa wspólnych środków bezpieczeństwa we współpracy z Rosją i Ukrainą; dalszy rozwój fundamentów bliskiej współpracy z innymi państwami partnerskimi; a także - gdy wyczerpane zostaną inne środki - podejmowanie efektywnych działań w zakresie zarządzania kryzysowego oraz niedopuszczanie do tego, aby skutki kryzysu rozlały się poza granice objętego nim terytorium i zagroziły szerszej stabilności. Jest to wszechstronna misja, której realizacja zależy od wsparcia i pomocy opinii publicznej, która - zarówno w państwach członkowskich, jak i partnerskich Sojuszu - odmówi akceptacji polityki konfliktu i wykaże się determinacją w budowaniu bezpieczeństwa opartego na zrozumieniu i współpracy, dla dobra przyszłych pokoleń.

Sekretarz Generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer

Nowe horyzonty

NATO W XXI WIEKU

NATO Public Diplomacy Division / Division Diplomatie publique de l’OTAN

1110 Brussels / BruxellesBelgium / Belgique

Web site: www.nato.intSite web: www.otan.nato.int

E-mail: natodoc@hq.nato.int

© NATO - 2004

NATO

21POL0304

Niniejsza broszura została przygotowana w celu przedstawienia zainteresowanym odbiorcom zwięzłego wprowadzenia do zagadnień związanych z NATO. Dalsze informacje o NATO można znaleźć na stronie internetowej NATO pod adresem: www.nato.int