N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I3276,vp,4137.pdf · laryzowania wśród uczniów zasad...

1. Wprowadzenie....................................................................................... 4

2. Podsumowanie wyników kontroli ......................................................... 5

2.1. Podsumowanie kontroli .......................................................................................5

2.2. Uwagi i wnioski ..................................................................................................8

3. Ważniejsze wyniki kontroli ................................................................ 12

3.1 Tworzenie warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej. ...............................................12

3.1.1. Działania Ministra Zdrowia.................................................................. 12

3.1.2. Działania Ministra Edukacji Narodowej ................................................ 14

3.1.3 Działania Instytutu Żywności i Żywienia .............................................. 17

3.2. Realizacja zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej przez urzędy gmin ......................................................... 18

3.3. Realizacja zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży w szkołach publicznych .............................................................. 23

4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli........................... 31

5. Załączniki ............................................................................................ 32

1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych.

2. Wykaz jednostek skontrolowanych oraz jednostek organizacyjnych NIK, które przeprowadziły kontrole.

3. Opracowana przez Instytut Żywności i Żywienia Karta Żywienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Młodzieży w Szkole.

4. Przykłady „dobrej praktyki” w zakresie zdrowego żywienia w wybranych krajach w Europie.

5. Doświadczenia Szkoły Podstawowej im. W. Chotomskiej w Kiełczowie (województwo dolnośląskie) w promowaniu zdrowego żywienia.

6. Notatka z panelu ekspertów zorganizowanego przez Najwyższą Izbę Kontroli w dniu 14 grudnia 2010 r. w celu omówienia najważniejszych problemów dotyczących zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej w świetle założeń do programu kontroli oraz w dniu 14 czerwca 2011 r. w celu omówienia wstępnych wyników przedmiotowej kontroli.

7. Wykaz podmiotów, którym przekazano informację o wynikach kontroli.

Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej

Nr ewid. 149 /2011/P/10190/KNO

N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I

Wprowadzenie

1. Wprowadzenie

1.1. Temat kontroli

Kontrola pn. Realizacja zadań w zakre-sie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej (nr P/10/190)

została podjęta z inicjatywy Najwyższej

Izby Kontroli.

Kontrolą objęto lata 2009–2011

(do 31 marca 2011 r.).

1.2. Cel i zakres kontroli

Celem kontroli była ocena działań wła-

ściwych organów administracji rządowej

i samorządowej oraz szkół publicznych

w zakresie zapobiegania nadwadze i otyło-

ści u dzieci i młodzieży szkolnej.

Ocena dotyczyła w szczególności:

1) tworzenia warunków prawnych i orga-

nizacyjnych w zakresie zapobiegania

nadwadze i otyłości u dzieci i młodzie-

ży szkolnej,

2) realizacji zadań w zakresie zapobiega-

nia nadwadze i otyłości, w tym zadań

wynikających z Narodowego programu zapobiegania nadwadze i otyłości oraz przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez poprawę żywienia i aktywno-ści fizycznej na lata 2007-20111,

3) skuteczności działań profilaktycznych,

4) prawidłowości wykorzystania środków

publicznych na zadania z zakresu za-

pobiegania nadwadze i otyłości u dzie-

ci i młodzieży szkolnej, w tym na za-

1 Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej w la-tach 2007-2011 POL- HEALTH zatwierdzony zo-stał przez Ministra Zdrowia w dniu 19 czerwca 2007 r., zwany dalej Programem zapobiegania nadwadze i otyłości.

dania związane z realizacją Programu zapobiegania nadwadze i otyłości.

Kontrolą, z udziałem siedmiu Delegatur

NIK2, objęto 74 jednostki organizacyjne3,

w tym: Ministerstwo Zdrowia (MZ)4, Mini-

sterstwo Edukacji Narodowej (MEN), In-

stytut Żywności i Żywienia w Warszawie

(IŻiŻ lub Instytut), 19 urzędów gmin oraz

52 szkoły publiczne (25 szkół podstawo-

wych, 20 gimnazjów, siedem szkół ponad-

gimnazjalnych) na terenie 10 województw.

Kontrolę w MZ, MEN i IŻiŻ przeprowa-

dzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy

z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie

Kontroli5, z uwzględnieniem kryteriów okre-

ślonych w art. 5 ust. 1 ww. ustawy, tj. legal-

ności, gospodarności, celowości i rzetelności,

a w jednostkach samorządu terytorialnego

oraz prowadzonych przez te jednostki szko-

łach publicznych - na podstawie art. 2 ust. 2

ww. ustawy, z uwzględnieniem kryteriów

określonych w art. 5 ust. 2 ww. ustawy,

tj. legalności, gospodarności i rzetelności.

2 Delegatury NIK w: Białymstoku, Bydgoszczy, Lubli-nie, Krakowie, Olsztynie, Poznaniu i Rzeszowie.

3 Wykaz skontrolowanych jednostek zawiera za-łącznik nr 2 do niniejszej Informacji.

4 Kontrola w Ministerstwie Zdrowia została zreali-zowana w ramach kontroli doraźnej (rozpoznaw-czej) nr R/10/007.

5 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701, ze zm., zwa-na dalej ustawą o NIK.

4

Podsumowanie wyników kontroli

2. Podsumowanie wyników kontroli

2.1. Podsumowanie kontroli

Nadwaga i otyłość u dzieci i mło-

dzieży szkolnej, mimo że wiążą się

z poważnymi zagrożeniami dla zdro-

wia, nie są postrzegane w społeczeń-

stwie, w tym w skontrolowanych

gminach i szkołach publicznych, jako

istotne problemy zdrowotne skutku-

jące również wysokimi kosztami spo-

łecznymi.

Podejmowane działania mające

na celu zapobieganie tym zjawiskom

nie mają charakteru systemowego

i nie są dostatecznie skuteczne,

o czym świadczy rosnący problem

nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

szkolnej. Z ustaleń kontroli NIK wyni-

ka, że tylko w dwóch gminach spo-

śród 19 skontrolowanych (11%) roz-

poznawano potrzeby zdrowotne dzieci

i młodzieży szkolnej. Przypadków

nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

szkolnej nie stwierdzono tylko

w dwóch spośród 52 skontrolowanych

szkół (tj. 4%), a w 16 szkołach (31%)

odnotowano tendencję wzrostową

w tym zakresie. [str. 18-19 i 24]

W celu zapobiegania nadwadze

i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej

Minister Zdrowia m.in. zatwierdził w

2007 r. i podjął realizację Programu zapobiegania nadwadze i otyłości, uwzględniającego m.in. zadania ukie-

runkowane na zapobieganie i zwal-

czanie tego zjawiska oraz powołał

Radę do Spraw Diety, Aktywności Fi-zycznej i Zdrowia, której zadaniem

jest m.in. działanie na rzecz zapobie-

gania nadwadze i otyłości w Polsce.

W połowie 2010 r., wraz z włą-

czeniem ww. Programu do Narodo-wego Programu Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym (jako Mo-

duł nr 1), zmniejszono pierwotnie

zakładane środki na jego realizację

o połowę, z kwoty 12.207 tys. zł do

5.957,6 tys. zł. [str. 12-14]

Instytut Żywności i Żywienia,

będący głównym realizatorem zadań

wynikających z Programu zapobie-gania nadwadze i otyłości, w ramach

zawartych z Ministrem Zdrowia

umów opracował na potrzeby szkół

dwie monografie pt.: Zasady prawi-dłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia oraz Obiady szkolne z uwzględnieniem zasad dobrej prak-tyki higienicznej oraz systemu HACCP dla posiłków szkolnych, a także dzie-

sięciopunktową Kartę żywienia i ak-tywności fizycznej dzieci i młodzieży w szkole6 zawierającą prawa i obo-

wiązki uczniów, związane z prawi-

dłowym żywieniem oraz zaspokaja-

niem naturalnych potrzeb rucho-

wych, a także obowiązki w tym za-

kresie nauczycieli i organów prowa-

dzących szkoły. [str. 17-18]

Instytut Żywności i Żywienia nie w pełni zrealizował w 2010 r. zadania określone w dwóch spośród ww. umów zawartych z Ministrem Zdro-wia, tj. nie powołał grup wsparcia dla osób odchudzających się i nie prze-prowadził warsztatów dla tych osób

6 Treść Karty żywienia i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w szkole stanowi załącznik nr 3 do niniejszej Informacji.

5


6

oraz nie dokonał analiz związanych ze zużyciem soli w Polsce. [str. 17-18]

Minister Edukacji Narodowej pod-jął działania mające na celu stworzenie warunków formalno-organizacyjnych do działań prozdrowotnych w szko-łach, służących zapobieganiu nadwa-dze i otyłości, m.in. poprzez:

1) uwzględnienie problematyki wy-chowania zdrowotnego we wpro-wadzonej w 2008 r. podstawie programowej kształcenia ogólne-go na wszystkich etapach edukacji i umożliwienie uczniom, w ramach wprowadzonej w 2009 r. nowej podstawy programowej wycho-wania fizycznego, realizowania części tych zajęć w formach, które uwzględniają ich zainteresowania, zróżnicowany poziom sprawności oraz potrzeby zdrowotne7,

2) zawarcie w 2009 r. porozumienia o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży oraz powołanie w 2010 r. Rady Programowej ds. Promocji Zdrowia i Profilakty-ki Dzieci i Młodzieży, której zada-niem jest m.in.: wspieranie działań w zakresie edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży oraz przedsta-

7 Kontrola przeprowadzona przez NIK w 2010 r. w szkołach publicznych wykazała m.in., że w co piątej szkole podstawowej i gimnazjum nie wdro-żono nowej podstawy programowej, a poziom ak-tywnego uczestnictwa uczniów w zajęciach wy-chowania fizycznego jest niski z tendencją spad-kową w tym zakresie (np.: poziom ten w szkołach ponadgimnazjalnych wyniósł średnio dla badanej próby 70%, a tendencja spodkowa wyniosła 1,6% rocznie). Informacja NIK o wynikach kontroli Wy-chowanie fizyczne i sport w szkołach publicznych (nr ewid. 40/2010/P/09/069/KNO).

wienie kierunków działań i sposo-bów ich realizacji,

3) utworzenie w 2010 r. w Ośrodku Rozwoju Edukacji Zespołu ds. Promocji Zdrowia, będącego za-pleczem merytorycznym dla po-wołanego Krajowego koordynato-ra ds. promocji zdrowia,

4) wspieranie i popularyzowanie programu prozdrowotnego, reali-zowanego w ramach Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie pn. Szkoła Promująca Zdrowie8. [str. 14-16]

Gminy rozbudowywały bazę spor-towo-rekreacyjną, m.in. poprzez reali-zację programu rządowego „Moje boisko – Orlik 2012” oraz organizowa-ły imprezy sportowo-turystyczne umożliwiające dzieciom i młodzieży naukę pływania i preferowanie zdro-wego stylu życia.

Stwierdzone nieprawidłowości w skontrolowanych gminach polegały w szczególności na:

1) nierozpoznawaniu potrzeb zdro-wotnych dzieci i młodzieży szkol-nej, w tym w zakresie nadwagi lub otyłości (w 17 gminach, tj. 90%),

2) niepodejmowaniu działań wspie-rających szkoły w zakresie popu-laryzowania wśród uczniów zasad zdrowego żywienia i zdrowego stylu życia (w 14 gminach, tj. 74%),

8 Głównym zadaniem Sieci jest realizacja projektu finansowanego przez Komisję Europejską, pn. Rozwój i wdrażanie krajowej polityki promocji zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szko-łach w Europie (HEPS). Do Sieci należy w Polsce ponad 2 tys. szkół.


7

( nle, Warzywa

i ow

z-

tyło-

3) nieskorzystaniu z możliwości spo-wodowania wycofania, w drodze uchwał rad gmin9, ze sklepików szkolnych i automatów spożyw-czych, zlokalizowanych na terenie prowadzonych szkół, produktów nie zalecanych w żywieniu dzieci i młodzieży (we wszystkich skon-trolowanych gminach)10. [str. 18-23]

Skontrolowane szkoły publiczne w programach wychowawczych i pro-gramach profilaktyki uwzględniały działania prozdrowotne (chociaż w 34 szkołach, tj. 65%, brak było w tych programach działań bezpośrednio ukierunkowanych na zapobieganie nadwadze i otyłości u dzieci i mło-dzieży szkolnej) oraz zapewniały wa-runki do przeprowadzania badań przesiewowych uczniów, a także realizowały różnorodne programy m.in. p .: Trzymaj formę, Forma na

piątkę, Mleko w szkooce za darmo, itp.).

Stwierdzone nieprawidłowości w skontrolowanych szkołach publicnych polegały w szczególności na:

1) nieposiadaniu informacji przez dyrektorów szkół w zakresie wy-ników badań przesiewowych, w tym wskaźników nadwagi i oty-łości (w 13 szkołach, tj. 25%) oraz o formach wspierania uczniów w zapobieganiu nadwadze lub ości (w 38 szkołach, tj. 73%),

y

ieniu uczniom obia-

zenie zaintereso-

wania uczniów tego typu żywno-

ścią. [str. 23-30]

9 Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zm.) do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.

10 Nie dotyczy Gminy Suwałki, ponieważ podległe jej szkoły nie prowadziły sklepików szkolnych.

2) nieuwzględnianiu w żadnej ze

skontrolowanych szkół proble-

matyki zapobiegania nadwadze

lub otyłości u dzieci i młodzież

szkolnej w programach doskona-

lenia zawodowego nauczycieli,

3) niezapewn

dów szkolnych (w 14 szkołach,

tj. 27%),

4) niewycofaniu ze sklepików szkol-

nych w 31 z 37 szkół prowadzą-

cych takie sklepiki (tj. 84%) oraz

z automatów spożywczych (w sze-

ściu z ośmiu szkół prowadzących

takie automaty, tj. 75%), produk-

tów uznanych jako niezdrowe dla

dzieci i młodzieży szkolnej oraz o

niskiej wartości odżywczej i nie-

podejmowaniu działań mających

na celu ogranic


2.2. Uwagi i wnioski

W rezolucji Parlamentu Europej-skiego pn. W sprawie białej księgi na temat zagadnień zdrowotnych zwią-zanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością (2007/2285(INI) z dnia 25 września 2008 r. stwierdzono m.in., że nadwaga, otyłość i choroby związane z nieprawidłowym odży-wianiem stanowią jedną z głównych przyczyn umieralności i chorób w Eu-ropie. Otyłość dotyka w Europie pięciu milionów, a nadwaga 22 milionów dzieci. Według szacunków choroby związane z otyłością i nadwagą pochłaniają w niektórych państwach członkow-skich UE do 6% rządowych wydatków na opiekę zdrowotną.

W ramach określonego w ww. Re-zolucji priorytetu pn. Dzieci, Parla-ment Europejski uznał, że przede wszystkim na poziomie szkolnym konieczne jest podjęcie kroków zmie-rzających do zagwarantowania, że aktywność fizyczna oraz zrównowa-żone odżywianie staną się częścią naturalnych zachowań dziecka.

Ponadto w ww. Rezolucji Parla-ment Europejski wezwał państwa członkowskie do:

1) włączenia w programy zajęć szkolnych kwestii korzyści płyną-cych ze zrównoważonej diety i ak-tywności fizycznej,

2) zapewnienia zdrowych produk-tów żywnościowych w szkolnych sklepikach i automatach,

3) zapewnienia co najmniej trzech godzin tygodniowo w szkolnych planach lekcji poświęconych na ćwiczenia fizyczne.

Na problem prawidłowego żywie-nia i walki z otyłością zwraca również

uwagę Światowa Organizacja Zdro-wia, przestrzegając przed doprowa-dzeniem do stanu, w którym z powo-du otyłości przestaną być wydolne krajowe systemy ochrony zdrowia. Konsekwencją otyłości są bowiem m.in. zaburzenia układu krążenia, cukrzyca, inwalidztwo oraz nowo-twory złośliwe.

Dzieci w Polsce, razem z dziećmi trzech innych krajów UE (Belgii, Bułga-rii i Francji) sklasyfikowano pod wzglę-dem skali występowania nadwagi lub otyłości na 10 miejscu na 22 oceniane kraje europejskie11 (z 18% dzieci z nadwagą lub otyłością).

W Polsce, w celu zapobiegania nadwadze i otyłości przyjęto Program zapobiegania nadwadze i otyłości oraz inne programy prozdrowotne (m.in. pn. Trzymaj formę, Forma na piątkę, Mleko w szkole, Owoce w szkole, Warzywa i owoce za darmo).

W ocenie NIK konieczne jest zwiększenie skuteczności działań, zwłaszcza przez gminy (organy pro-wadzące szkoły) oraz szkoły, w za-kresie zapobiegania nadwadze i oty-łości u dzieci i młodzieży szkolnej.

W tym zakresie Minister Zdrowia powinien rozważyć:

1) stworzenie warunków prawnych

i finansowych dla pełnej realizacji

Programu zapobiegania nadwa-dze i otyłości u dzieci i młodzieży

szkolnej,

11 Według danych, zawartych w publikacji

pn. Przewodnik HEPS. Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. Ośro-dek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010. Według ww. publikacji, w Europie nadwagę ma jedno na czworo dzieci. Odsetek dzieci z nadwagą jest największy w krajach basenu Morza Śródziemne-go, najmniejszy w krajach skandynawskich.

8


2) znowelizowanie, w porozumieniu

z Ministrem Edukacji Narodowej,

rozporządzenia Ministra Zdrowia

z dnia 28 sierpnia 2009 r. w spra-

wie organizacji profilaktycznej

opieki zdrowotnej nad dziećmi

i młodzieżą12 poprzez określenie

zakresu i form współpracy pielę-

gniarki szkolnej z dyrektorem

szkoły i radą pedagogiczną.

Minister Edukacji Narodowej

powinien rozważyć:

1) upowszechnianie w szkołach, we

współpracy z Ministrem Zdrowia,

Karty żywienia i aktywności fi-zycznej dzieci i młodzieży w szko-le oraz publikacji opracowanych

w ramach Programu zapobiegania nadwadze i otyłości, dotyczących

zasad: prawidłowego żywienia,

przygotowywania obiadów szkol-

nych i prowadzenia sklepików

szkolnych,

2) upowszechnianie, we współpracy

z Ministrem Zdrowia, wiedzy

wśród kadry pedagogicznej szkół

oraz rodziców na temat zasad

prawidłowego żywienia i aktyw-

ności fizycznej w zapobieganiu

nadwadze i otyłości u dzieci i mło-

dzieży szkolnej,

3) współdziałanie z Ministrem Nauki

i Szkolnictwa Wyższego w celu

uwzględnienia problematyki pro-

zdrowotnej, w tym zapobiegania

nadwadze i otyłości u dzieci i mło-

dzieży szkolnej w programach

kształcenia nauczycieli,

12 Dz. U. Nr 139, poz. 1133, zwane dalej rozporzą-dzeniem w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą.

4) certyfikowanie szkolnych pro-

gramów profilaktycznych z zakre-

su zdrowego trybu życia i zdro-

wego żywienia,

5) uwzględnianie problematyki za-

pobiegania nadwadze i otyłości

u dzieci i młodzieży szkolnej

w programach doskonalenia za-

wodowego nauczycieli,

6) monitorowanie realizowanych

w szkołach programów wycho-

wawczych i profilaktyki w zakre-

sie zapobiegania nadwadze i oty-

łości u dzieci i młodzieży szkolnej.

Prezydenci, burmistrzowie i wój-

towie powinni w szczególności:

1) podejmować działania dotyczące

rozpoznawania potrzeb zdrowot-

nych dzieci i młodzieży, w tym

w zakresie zapobiegania nadwa-

dze i otyłości oraz organizowania

odpowiednich działań prozdro-

wotnych,

2) uznać żywienie zbiorowe w szko-

łach jako niezbędny element po-

mocy i ochrony zdrowia uczniów

oraz nadać mu wysoką rangę

i zapewnić warunki do jego orga-

nizowania,

3) spowodować wycofanie ze skle-

pików szkolnych i automatów

spożywczych żywności nie zale-

canej dla dzieci i młodzieży,

4) dążyć do organizowania w szko-

łach pracowni wyposażonych

w sprzęt do wspólnego przygo-

towywania zdrowych posiłków,

5) współdziałać na szczeblu lokalnym ze służbą zdrowia, Państwową In-spekcją Sanitarną i placówkami

9


oświatowymi, w podejmowanych działaniach prozdrowotnych, słu-żących m.in. zapobieganiu nad-wadze i otyłości u dzieci i młodzie-ży szkolnej,

6) podejmować w większym stop-niu działania promujące zdrowy styl życia i aktywność ruchową uczniów i całej społeczności lokalnej,

7) podejmować działania na rzecz rozbudowy infrastruktury spor-towej i rekreacyjnej zarówno na terenie gminy, jak i w szkołach.

Dyrektorzy szkół powinni w szcze-gólności:

1) uznać żywienie zbiorowe w szko-łach jako niezbędny element po-mocy i ochrony zdrowia dzieci i młodzieży,

2) stworzyć odpowiednie warunki organizacyjne do spożywania drugich śniadań przez uczniów w szkole (m.in. zapewnić długą przerwę śródlekcyjną, odpowied-nie pomieszczenie, itp.),

3) zadbać o zorganizowanie w szko-łach pracowni wyposażonych w sprzęt do wspólnego przygoto-wywania posiłków oraz uwzględ-niać w programach szkolnych zaję-cia kształtujące u uczniów nawyki sporządzania zdrowych posiłków,

4) włączyć pielęgniarkę szkolną w działania mające na celu zapo-bieganie nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej,

5) uwzględniać w większym stopniu wyniki badań przesiewowych w szkolnych programach wycho-wawczych i programach profilak-tyki,

6) monitorować terapię uczniów do-

tkniętych nadwagą lub otyłością,

7) zapewnić nadzór nad działalno-

ścią sklepików szkolnych i auto-

matów z żywnością, pod wzglę-

dem oferowanego do sprzedaży

asortymentu produktów spożyw-

czych i ich jakości,

8) promować w szkole zdrowy styl

życia, wykorzystując w tym celu

m.in. zajęcia pozalekcyjne,

9) wprowadzić do tematyki dosko-

nalenia zawodowego nauczycieli

zagadnienia edukacji prozdro-

wotnej uczniów, w tym zapobie-

gania nadwadze i otyłości.

Na konieczność podjęcia bardziej

skutecznych działań wskazali rów-

nież eksperci (naukowcy i praktycy)

biorący udział w zorganizowanych

przez Najwyższą Izbę Kontroli,

w dniach: 14 grudnia 2010 r.

i 14 czerwca 2011 r., panelach eks-

pertów.

Uczestnicy paneli podkreślili, że-

poprawa żywienia i walka z otyłością

stały się priorytetem dla krajów UE.

W Polsce opracowano wiele progra-

mów w tym zakresie (ogólnopolskich

i lokalnych), jednak faktyczne działa-

nia prowadzone są na zbyt małą skalę.

Za szczególnie ważne eksperci

uznali rozwiązanie takich proble-

mów, jak13:

1) opracowanie strategii rządowej

w celu systemowego i spójnego

podejścia do problemu nadwagi

13 Szczegółowy przebieg dyskusji w trakcie paneli ekspertów przedstawia załącznik nr 6 do niniej-szej Informacji.

10


11

i otyłości, zgodnie ze zobowiąza-

niami Polski związanymi z Zieloną Kartą Komisji Europejskiej. Roz-

wiązanie problemu nadwagi i oty-

łości u dzieci i młodzieży szkolnej

wymaga zaangażowania kilku

ministerstw oraz branż (m.in.:

edukacji, zdrowia, sportu oraz

produkcji i dystrybucji żywności);

2) certyfikowanie programów profi-

laktycznych w zakresie zdrowego

stylu życia i zdrowego żywienia,

realizowanych w szkołach. Istnie-

je potrzeba sporządzenia katalo-

gu programów oferowanych

szkołom przez różne organizacje

oraz dokonania oceny ich jakości;

3) tworzenie w szkołach i populary-

zowanie w mediach całościowej

polityki w zakresie aktywności

fizycznej i zdrowego żywienia

dzieci i młodzieży (tak, jak to

proponuje projekt HEPS);

4) traktowanie nadwagi i otyłości

przede wszystkim w kategoriach

problemu zdrowotnego, a nie

tylko estetycznego (otyłość jest

chorobą, której powikłania mogą

być nawet śmiertelne);

5) ograniczenie reklam zachęcają-

cych dzieci i młodzież do spoży-

wania produktów uznanych

za niezdrowe oraz o niskiej war-

tości odżywczej;

6) rezygnacja ze sklepików szkolnych

i automatów spożywczych oferu-

jących niezdrową żywność (brak

takich sklepików i automatów

w szkołach jest korzystniejszy,

ponieważ w takich przypadkach

dzieci zabierają do szkoły przygo-

towane w domu kanapki);

7) włączanie rodziców do przedsię-

wzięć w szkołach, mających na

celu zmianę nawyków żywienio-

wych dzieci i młodzieży;

8) rozważenie szerszego korzystania

z rozwiązań dotyczących zapobie-

gania nadwadze i otyłości u dzieci

i młodzieży szkolnej wprowadza-

nych w innych państwach.

W 74 wystąpieniach pokontrol-

nych, skierowanych do kierowników

skontrolowanych jednostek sformu-

łowano łącznie 80 wniosków. Z udzie-

lonych odpowiedzi, według stanu na

18 sierpnia 2011 r. wynika, że

28 wniosków zostało zrealizowanych,

19 było w trakcie realizacji, a nie zre-alizowano 33 wniosków.

Ważniejsze wyniki kontroli

3. Ważniejsze wyniki kontroli

3.1. Tworzenie warunków prawnych i organizacyjnych w zakresie zapobiegania nad-wadze i otyłości u dzieci i mło-dzieży szkolnej

3.1.1. Działania Ministra Zdrowia

1. Minister Zdrowia zatwierdził w dniu 19 czerwca 2007 r. opracowany przez In-stytut Żywności i Żywienia Narodowy Pro-gram Zapobiegania Nadwadze i Otyłości.

Przyjęcie i realizacja ww. Programu jest reakcją władz Polski na inicjatywę Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wyrażoną w Globalnej Strategii dotyczącej Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, przyjętej na 57. Światowym Zgromadze-niu Zdrowia (Genewa, maj 2004 r.). Pro-gram jest także odpowiedzią na idee za-warte w Europejskiej Karcie Walki z Otyłością (przygotowanej przez WHO), podpisanej przez Ministra Zdrowia w listopadzie 2006 r., co wiąże się z przy-jęciem przez Polskę deklaracji zawartych w ww. dokumentach.

2. Minister Zdrowia uwzględnił w jednym z dwóch celów szczegółowych Programu zapobiegania nadwadze i otyłości popra-wę żywienia oraz aktywności fizycznej dzieci i młodzieży.

Wśród 37 tematów wyodrębnionych w ww. Programie, przewidziano m.in.:

1) opracowanie dwóch monografii pt. Zasady prawidłowego żywienia dzie-ci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia oraz Obiady szkol-ne z uwzględnieniem zasad dobrej praktyki higienicznej oraz systemu HACCP14 dla posiłków szkolnych,

14 HACCP – postępowanie mające na celu zapew-nienie bezpieczeństwa żywności przez identyfi-

2) przygotowanie i wdrożenie do szkół

oraz domów dziecka programu pro-

mującego zdrowy styl życia poprzez

opracowanie monografii pn. Śniadania szkolne oraz poradnika pn. Sklepiki szkolne,

3) przeprowadzenie szkoleń dla dyrekto-

rów szkół, nauczycieli i wychowawców

na temat roli prawidłowego żywienia

i współczesnych zaleceń w zakresie

aktywności w rozwoju fizycznym dla

dzieci i młodzieży, w szczególności

w zapobieganiu nadwadze i otyłości.

Opracowane przez Instytut Żywności

i Żywienia ww. dwie monografie zostały

przesłane do 2,4 tys. szkół w małych

miejscowościach prowadzących stołówki

szkolne. Ponadto Ministerstwo Zdrowia

wysyłało ww. monografie na płytach CD

do zgłaszających potrzebę ich otrzymania

placówek oświatowych.

3. Minister Zdrowia zapewnił warunki do

funkcjonowania Rady do Spraw Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia (Rada),

które określił w zarządzeniu Ministra

Zdrowia z dnia 12 listopada 2007 r.

w sprawie powołania Rady do Spraw Die-

ty, Aktywności Fizycznej i Zdrowia15.

Rada jest organem opiniodawczo-

doradczym Ministra Zdrowia w zakresie

działań na rzecz zapobiegania nadwadze

i otyłości, w tym na rzecz realizacji Pro-gramu przeciwdziałania nadwadze i otyło-ści. W skład Rady wchodzi 25 członków,

w tym m.in. po jednym przedstawicielu:

kację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu wi-dzenia wymagań zdrowotnych żywności oraz ry-zyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością.

15 Dz. Urz. MZ Nr 17, poz. 93.

12


Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Eduka-

cji Narodowej, Ministerstwa Sportu i Tury-

styki, Głównego Inspektoratu Sanitarnego,

Narodowego Instytutu Zdrowia Publiczne-

go, Instytutu Żywności i Żywienia, Instytu-

tu Matki i Dziecka, Szkoły Głównej Gospo-

darstwa Wiejskiego, Krajowej Izby Gospo-

darczej ,,Przemysł Spożywczy”, Krajowej

Rady Reklamy oraz Towarzystwa Badań

nad Otyłością.

Do zadań Rady należy w szczególności:

1) działanie na rzecz zapobiegania nad-

wadze i otyłości w Polsce, ze szcze-

gólnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej pt. Strate-gia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nadwagą i otyłością,

2) określanie priorytetowych działań

w zakresie promocji zbilansowanej die-

ty, aktywności fizycznej i zdrowia oraz

kierunków ich realizacji w całym kraju,

3) działanie na rzecz promocji zdrowego

stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej

diety i aktywności dla poszczególnych

grup wiekowych, w szczególności

w środkach masowego przekazu.

W marcu 2009 r. Rada zorganizowała

konferencję w Sejmie RP pt. Promocja zdrowia – czy to się opłaca? poświęconą

promocji prawidłowego żywienia i aktyw-

ności fizycznej wśród ludności w Polsce.

4. W zakresie podnoszenia wśród dzieci

i młodzieży poziomu sprawności fizycznej

oraz kształtowania pożądanych nawyków

żywieniowych Minister Zdrowia współ-

działał z Ministrem Edukacji Narodowej

oraz Ministrem Sportu i Turystyki w ramach

zawartego w 2009 r. porozumienia

o współpracy w sprawie promocji zdrowia

i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.

5. Wydane przez Ministra Zdrowia

(w porozumieniu z Ministrem Edukacji

Narodowej) rozporządzenie w sprawie

organizacji profilaktycznej opieki zdrowot-

nej nad dziećmi i młodzieżą określa orga-

nizację profilaktycznej opieki zdrowotnej

nad dziećmi i młodzieżą objętymi obo-

wiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki

oraz kształcącymi się w szkołach ponad-

gimnazjalnych, a także zakres informacji

o świadczeniodawcach sprawujących pro-

filaktyczną opiekę nad uczniami przeka-

zywanych przez Narodowy Fundusz Zdro-

wia wojewodzie.

Ustalenia kontroli NIK w szkołach pu-

blicznych wskazują na potrzebę określenia

w tym rozporządzeniu również form i za-

kresu współpracy pielęgniarki szkolnej

z dyrektorem szkoły i radą pedagogiczną.

6. W latach 2007–2011 Ministerstwo

Zdrowia na realizację Programu zapobie-gania nadwadze i otyłości zaplanowało

łącznie 5.630 tys. zł, a faktycznie w latach

2007–201016 wydatkowało 2.397,1 tys. zł,

co stanowiło zaledwie 54% zaplanowa-

nych w tym okresie środków.

Stosownie do wielkości środków prze-

znaczonych na realizację Programu ograni-

czano również jego zakres tematyczny,

rezygnując m.in. z opracowania strony

internetowej poświęconej promocji prawi-

dłowego żywienia i aktywności fizycznej,

wydawania biuletynu informacyjnego

pn. Żywienie, aktywność fizyczna a zdrowie Polaków oraz przeprowadzenia monitorin-

gu w 2009 r. i 2010 r., dotyczącego pozio-

mu wiedzy społeczeństwa m.in. o roli

i sposobie żywienia.

16 Wielkość środków w 2010 r. oszacowano na podstawie zawartych na ten rok umów.

13


7. Uwaga NIK dotyczy nieprze-

prowadzenia w 2010 r. konkursu ofert

na realizację jednego z zadań w związku

z realizacją Programu zapobiegania nad-wadze i otyłości.

W dniu 29 września 2010 r. Minister

Zdrowia zawarł z Instytutem Żywności

i Żywienia umowę na dystrybucję mono-

grafii pt. Opracowanie zaleceń dla lekarzy, pielęgniarek dotyczących diagnozowania zaburzeń odżywiania oraz Ulotki na temat soli, na łączną kwotę 130 tys. zł, bez

przeprowadzenia konkursu ofert.

Było to niezgodne z art. 48 ust. 4

ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świad-

czeniach opieki zdrowotnej finansowanych

ze środków publicznych17, który stanowi,

że w przypadku programów zdrowotnych

realizowanych przez inne niż Narodowy

Fundusz Zdrowia podmioty, wyboru reali-

zatora programu zdrowotnego dokonuje

się w drodze konkursu ofert.

Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie skontrolowaną działal-ność Ministra Zdrowia.

W wystąpieniu pokontrolnym, w związku ze zgłoszoną ww. uwagą, NIK wniosła o przestrzeganie zasady wyboru realizatorów zadań zawar-tych w Programie zapobiegania nadwadze i otyłości w drodze kon-kursu ofert.

W odpowiedzi na wystąpienie po-kontrolne Minister Zdrowia poinfor-mował NIK, że wybór realizatorów wszystkich zadań dokonywany bę-dzie w drodze konkursu ofert - zgod-nie z wnioskiem pokontrolnym.

17 Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm.

3.1.2. Działania Ministra Edukacji Narodowej

1. Ministerstwo Edukacji Narodowej stwo-

rzyło warunki formalno-organizacyjne dla

realizacji edukacji zdrowotnej w szkołach,

w tym zapobiegania nadwadze i otyłości.

We wprowadzonej przez Ministra Edu-

kacji Narodowej w dniu 23 grudnia 2008 r.

podstawie programowej wychowania

przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego

w poszczególnych typach szkół uwzględ-

niono problematykę wychowania zdrowot-

nego na wszystkich etapach edukacji, sto-

sownie do możliwości rozwojowych dziec-

ka, tj. na poziomie wychowania przed-

szkolnego, edukacji wczesnoszkolnej, dru-

giego etapu edukacyjnego oraz w gimna-

zjum i szkołach ponadgimnazjalnych.

W ww. podstawie programowej przyję-

to, że edukacja zdrowotna jest procesem

dydaktyczno-wychowawczym, mającym

na celu kształtowanie u uczniów nawyku

dbałości o zdrowie własne i innych ludzi

oraz umiejętność tworzenia środowiska

sprzyjającego zdrowiu.

Treści z zakresu edukacji zdrowotnej

zostały uwzględnione przede wszystkim

w przedmiotach: wychowanie fizyczne

i edukacja przyrodnicza na wszystkich po-

ziomach edukacji szkolnej.

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Na-

rodowej z dnia 19 sierpnia 2009 r. w spra-

wie dopuszczalnych form realizacji dwóch

godzin obowiązkowych zajęć wychowania

fizycznego18 stworzyło warunki umożliwia-

18 Dz. U. Nr 136, poz. 1116. Rozporządzenie utraci-

ło moc z dniem 1 września 2011 r. Od 1 września 2011 r. obowiązuje w tym zakresie rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczal-nych form realizacji obowiązkowych zajęć wy-chowania fizycznego (Dz. U. Nr 175, poz. 1042).

14


jące uczniom realizowanie części zajęć

wychowania fizycznego w formach, które

uwzględniają ich zainteresowania, zróżni-

cowany poziom sprawności oraz potrzeby

zdrowotne.

Minister Edukacji Narodowej wspoma-

gał szkoły we wdrażaniu nowej podstawy

programowej poprzez realizację (od lutego

2009 r. do marca 2010 r.) projektu syste-

mowego pn. Wdrażanie podstawy progra-mowej kształcenia ogólnego w poszczegól-nych typach szkół (w ramach Priorytetu III

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki).

Jednym z działań zrealizowanych w ra-

mach ww. Projektu było opracowanie

ośmiotomowej publikacji pn. Podstawa programowa z komentarzami. Publikacja ta

została przekazana do wszystkich przed-

szkoli i szkół, jest również dostępna online

na stronie internetowej MEN. Problematyka

edukacji zdrowotnej jest uwzględniana

przede wszystkim w tomie: pierwszym

pn. Edukacja przedszkolna i wczesnoszkol-na, piątym pn. Edukacja przyrodnicza za-

wierającym komentarze do realizacji zajęć

przyrody, geografii, biologii, chemii i fizyki

oraz ósmym pn. Wychowanie fizyczne i edukacja dla bezpieczeństwa.

2. Ministerstwo Edukacji Narodowej wspie-

rało i popularyzowało programu pn. Szkoła Promująca Zdrowie, realizowany w ramach

Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdro-wie, utworzony w 1992 r., a od 1 stycznia

2008 r. funkcjonujący pod nazwą Szkoły dla Zdrowia Europy19. Sieć Szkół Promu-jących Zdrowie istnieje w Polsce we

wszystkich województwach i należy do

niej ponad 2000 szkół.

19 Schools for Health in Europe.

Minister Edukacji Narodowej nadał

w dniu 2 grudnia 2010 r. 17 szkołom re-

komendowanym przez Centralną Kapitułę Krajowego Certyfikatu Szkoła Promująca Zdrowie, działającą przy Ośrodku Rozwoju

Edukacji w Warszawie20, certyfikat - Szko-ła Promująca Zdrowie.

Głównym celem programu pn. Szkoła Promująca Zdrowie, do której należą 43

kraje europejskiego regionu Światowej

Organizacji Zdrowia, jest tworzenie plat-

formy wymiany doświadczeń i wspieranie

działań różnych specjalistów, a także orga-

nizacja działań w zakresie promocji zdrowia

w szkołach w każdym kraju. W najbliższych

latach – w związku z przyjętym przez Par-

lament Europejski priorytetem walki

z nadwagą i otyłością21 - głównym zada-

niem sieci Szkół Promujących Zdrowie będzie realizacja projektu pn. Rozwój i wdrażanie krajowej polityki promocji zdro-wego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach w Europie (HEPS), finansowa-

nego przez Komisję Europejską22.

W przygotowaniach do realizacji pro-jektu HEPS uczestniczą uniwersytety i in-

stytuty naukowe z 12 krajów, w tym Wy-

dział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszaw-

skiego. Zadaniem ww. jednostek jest opra-

cowanie materiałów metodycznych oraz

przygotowanie krajowych koordynatorów

do realizacji projektu HEPS w poszczegól-

nych krajach.

Do czasu zakończenia kontroli NIK, w ramach wdrażania projektu HEPS,

20 Jednostka budżetowa, dla której organem pro-wadzącym jest Minister Edukacji Narodowej.

21 Rezolucją Parlamentu Europejskiego z dnia 25 września 2008 r. w sprawie białej księgi na temat zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością.

22 Healthy Eating and Physical Activity in Schools.

15


w Ośrodku Rozwoju Edukacji przetłuma-czono na język polski i upowszechniono cztery podręczniki (piąty w trakcie tłuma-czenia), przeznaczone dla osób tworzą-cych politykę w zakresie zdrowego żywie-nia i aktywności fizycznej na poziomie krajowym, regionalnym, lokalnym i szkol-nym. Zakłada się, że projekt HEPS będzie realizowany w pierwszej kolejności w jed-nostkach należących do sieci Szkół pro-mujących zdrowie, a następnie upo-wszechniany w innych szkołach.

3. Ministerstwo Edukacji Narodowej, po-dejmowało działania w ramach porozu-mienia o współpracy z 2009 r. zawartego między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Sportu i Turystyki.

W ramach ww. porozumienia Minister Edukacji Narodowej powołał w dniu 1 marca 2010 r. Radę Programową ds. Promocji Zdrowia i Profilaktyki Dzieci i Młodzieży, której zadaniem jest m.in. przedstawianie kierunków działań wynika-jących z porozumienia i sposobu ich reali-zacji oraz określanie zasad organizacji i funkcjonowania sieci koordynatorów pro-gramów promujących zdrowie, w tym pro-gramu HEPS. Do czasu zakończenia kon-troli Rada Programowa m.in. opracowała procedurę nadawania Krajowego Certyfika-tu Szkoła Promująca Zdrowie.

4. W Ośrodku Rozwoju Edukacji w dniu 31 marca 2010 r. został utworzony Zespół ds. Promocji Zdrowia, będący zapleczem merytorycznym dla powołanego w tej jednostce (13 maja 2010 r.) Krajowego koordynatora ds. promocji zdrowia.

W 2010 r. Zespół ds. Promocji Zdro-wia m.in.:

1) przeprowadził badania ankietowe wśród dyrektorów szkół podstawo-wych i gimnazjów (próba 280 Szkół

Promujących Zdrowie), dotyczące diagnozy działań podejmowanych w zakresie żywienia i aktywności fi-zycznej w szkołach,

2) dokonał przeglądu programów doty-czących zdrowego żywienia i aktyw-ności fizycznej,

3) sporządził i przedstawił na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edu-kacji wyciąg z wymagań związanych z aktywnością fizyczną i zdrowym ży-wieniem z podstawy programowej na wszystkich etapach nauczania,

4) zorganizował seminarium dla woje-wódzkich i rejonowych koordynatorów oraz członków wojewódzkich zespo-łów wspierających sieć Szkół Promu-jących Zdrowie,

5) zorganizował szkolenie dla koordyna-torów i przedstawicieli wspierających projekt pn. Jak tworzymy szkołę pro-mującą zdrowie.

Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie skontrolowaną działal-ność Ministra Edukacji Narodowej.

W wystąpieniu pokontrolnym NIK zwróciła uwagę, że rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie organi-zacji profilaktycznej opieki zdrowot-nej nad dziećmi i młodzieżą nakłada na pielęgniarkę szkolną obowiązek współpracy z dyrektorem szkoły i radą pedagogiczną (§ 6, pkt 5 i 6), ale nie określa form i zakresu tej współpracy – co może utrudniać taką współpracę.

W odpowiedzi na wystąpienie pokontrolne Minister Edukacji Naro-dowej poinformował NIK, że zwróci się do Ministra Zdrowia o rozważenie możliwości znowelizowania rozpo-rządzenia w ww. zakresie.

16


3.1.3. Działania Instytutu Żywno-ści i Żywienia

1. W latach 2007–2010 Ministerstwo

Zdrowia zleciło Instytutowi realizację za-

dań wynikających z Programu zapobiega-nia nadwadze i otyłości, w ramach 11

umów na łączną kwotę 2.139 tys. zł.

W wykonaniu ww. umów Instytut m.in.

opracował:

1) dwie monografie na potrzeby szkół, pn. Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia oraz Obiady szkol-ne z uwzględnieniem zasad dobrej praktyki higienicznej oraz systemu HACCP dla posiłków szkolnych,

2) dziesięciopunktową Kartę Żywienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Mło-dzieży w Szkole,

3) ulotki m. in. dla szkół o roli żywienia

i aktywności fizycznej oraz materiały

edukacyjne, dotyczące obniżenia za-

wartości soli w posiłkach przygoto-

wywanych w szkołach,

4) zasady konkursu dla szkół na temat

prawidłowego żywienia,

5) zalecenia dla pielęgniarek środowi-

skowych w szkołach odnośnie ko-

nieczności monitorowania masy ciała

i wzrostu dzieci i młodzieży.

2. Stwierdzono niezrealizowanie części

zadań określonych w niektórych umowach

zawartych przez Instytut z Ministrem

Zdrowia w 2010 r.

W 2010 r. Instytut nie w pełni zreali-

zował zadania określone w dwóch umo-

wach z dnia 5 października 2010 r. zawar-

tych na łączną kwotę 651 tys. zł.

Zakres niezrealizowanych zadań, osza-

cowanych na łączną kwotę 87 tys. zł,

dotyczył powołania grup wsparcia dla

osób odchudzających się i przeprowadze-

nia warsztatów dla tych osób oraz analiz

związanych ze zużyciem soli w Polsce.

3. Ustalono, że w konferencjach

i warsztatach prowadzonych przez Insty-

tut nie zapewniono planowanej obecności

uczestników, co skutkowało zwiększonym

udziałem w tych przedsięwzięciach pra-

cowników Instytutu.

W czterech konferencjach zorganizowa-

nych w związku z realizacją w 2008 r. Pro-gramu zapobiegania nadwadze i otyłości obecność uczestników stanowiła 60% pla-

nowanej liczby uczestników (800 osób).

W dwóch z ww. konferencji pracownicy

Instytutu stanowili ponad 50% ogółu

uczestników.

W warsztatach, których celem było za-

inicjowanie przez stowarzyszenia, federa-

cje, izby gospodarcze, a także producen-

tów żywności oraz inne organizacje poza-

rządowe, sukcesywnych zmian receptur

produktów spożywczych i potraw będących

głównym nośnikiem soli w diecie, zorgani-

zowanych w dniu 21 października 2009 r.

dla przedstawicieli żywienia zbiorowego

i ekspertów w zakresie technologii żywie-

nia i zdrowia publicznego, wzięło udział

26 osób, w tym 14 pracowników Instytutu

(54% ogółu uczestników). W warsztatach

w dniu 28 października 2009 r. uczestni-

czyło 19 osób, w tym 15 pracowników

Instytutu (79% ogółu uczestników).

Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie skontrolowaną działal-ność Instytutu, dostrzegając jedno-cześnie duże możliwości w dziedzinie opracowań dotyczących żywności i żywienia oraz propagowania zdro-wego stylu życia.

17


W wystąpieniu pokontrolnym NIK wniosła o zapewnienie udziału w kon-ferencjach i warsztatach uczestników będących ich głównymi adresatami oraz pełną i terminową realizację za-dań zawartych w umowach.

W odpowiedzi na wystąpienie po-kontrolne Dyrektor Instytutu wska-zał m.in. na trudności w realizacji zadań wynikające z rozstrzygania postępowań konkursowych w dru-giej połowie danego roku.

3.2. Realizacja zadań w zakre-sie zapobiegania nad-wadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej przez urzędy gmin

1. Tylko w dwóch gminach (11%) opra-

cowano diagnozę potrzeb zdrowotnych

dzieci i młodzieży szkolnej, stanowiącą

podstawę polityki gminnej w tym zakresie.

Na przykład:

w Urzędzie Miasta Chełm opracowano w 2009 r. w ramach projektu pn. „Szkoła promująca zdrowie” diagnozę pn. „Analiza stanu zdrowia dzieci i młodzieży w szkołach i placówkach oświatowych w Chełmie”. W opracowaniu tym stwierdzono m.in., że celem badań jest sporządzenie diagnozy potrzeb zdrowotnych dzieci i młodzieży, będącej podstawą szkolnych programów zdrowotnych. Badania te wykazały, że na-rastają negatywne czynniki zagrażające zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi młode-go pokolenia, w tym m.in.: wady postawy, zaburzenia narządu wzroku, choroby i za-burzenia statyczne narządu ruchu, alergie i uczulenia, choroby układu oddechowego oraz nadwaga i otyłość. Należy dodać, że do Miejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie należą 33 szkoły i placówki oświa-towe podległe Urzędowi Miasta Chełm;

Urząd Miejski w Elblągu posiadał coroczną, począwszy od roku szkolnego 2006/2007, diagnozę w zakresie skali i problemów zdrowotnych wśród uczniów podległych szkół, sporządzaną na podstawie wyników badań przesiewowych ze wszystkich szkół, z której m. in. wynikało, że problem nad-wagi i otyłości wśród uczniów wykazywał

tendencję wzrostową. Informacje te były publikowane na stronie internetowej Urzę-du w „Raporcie o stanie Miasta Elbląga”.

W pozostałych skontrolowanych gmi-

nach nieopracowanie ww. diagnozy uza-

sadniano brakiem sygnałów ze szkół

o występowaniu problemów z nadwagą lub

otyłością u uczniów i młodzieży szkolnej

lub brakiem obowiązków prawnych w tym

zakresie.

Na przykład:

dyrektor Wydziału Edukacji Sportu i Tury-styki w Radomiu, sekretarz Urzędu Gminy Suwałki oraz burmistrz Gminy Barczewo nie-podejmowanie działań w ww. zakresie uza-sadniali brakiem sygnałów ze szkół i od mieszkańców gminy dotyczących problemów nadwagi u dzieci i młodzieży z terenu gminy;

Wójt Gminy Gościeradów zwrócił uwagę na brak przepisów prawnych, które obligowa-łyby pielęgniarki szkolne do przekazywania zarówno dyrektorom szkół, jak i gminie diagnoz dotyczących dzieci i młodzieży za-grożonej nadwagą lub otyłością.

2. Tylko w pięciu gminach (26%) podej-

mowano działania wspierające prowadzone

szkoły w zakresie popularyzowania wśród

uczniów zdrowego stylu życia i zdrowego

żywienia.

Problematyka ta była podejmowana

m.in. na spotkaniach pracowników urzę-

dów z dyrektorami szkół (Urząd Miasta

Jasła i Urząd Miasta Skarżysko–Kamienna),

na których poruszano m.in.: wycofanie ze

sklepików szkolnych produktów o niskiej

wartości odżywczej oraz promowanie

zdrowego stylu odżywiania.

Na przykład:

Rada Miasta Częstochowa podjęła w dniu 23 lutego 2009 r. uchwałę w sprawie upo-wszechniania zasad prawidłowego żywienia wśród dzieci i młodzieży w szkołach i pla-cówkach oświatowych prowadzonych w tym mieście. Jednym z zadań wynikających z tej uchwały było opracowanie i realizowanie we wszystkich szkołach i placówkach wielolet-niego programu upowszechniającego wśród dzieci i młodzieży zasady prawidłowego ży-wienia, ze szczególnym uwzględnieniem

18


tych, w których funkcjonują sklepiki szkolne, stołówki lub automaty do sprzedaży produk-tów spożywczych. W ramach tego programu m. in. zebrano dane dotyczące wszystkich realizowanych programów zdrowotnych, powołano w szkołach koordynatorów ds. żywienia oraz funkcjonowania sklepików i automatów, wypracowano stanowisko zo-bowiązujące dyrektorów szkół do zapewnie-nia w umowach na prowadzenie sklepików szkolnych asortymentu zalecanych artyku-łów spożywczych (prace te zostały przerwa-ne po roku);

Rada Miasta Piły w dniu 29 czerwca 2010 r. podjęła uchwałę w sprawie wyrażenia zgo-dy na udzielenie w latach 2010–2011 po-mocy finansowej dla Powiatu Pilskiego na realizację programu promocji zdrowia pn. „Modyfikowanie sposobu żywienia i ak-tywności fizycznej dzieci w wieku przed-szkolnym oraz jego wpływ na stan odży-wienia i sprawność fizyczną”. Programem tym objęto dzieci w dwóch przedszkolach;

Urząd Gminy Suwałki realizował „Program profilaktyki i promocji zdrowia w Gminie Su-wałki”, w ramach którego organizowano za-jęcia sportowo-rekreacyjne w uczniowskich klubach i sekcjach sportowych oraz propa-gowano wzorce zachowań prozdrowotnych.

3. W pięciu gminach (26%) podejmowano

działania związane z zapobieganiem nad-

wadze i otyłości.

Na przykład: Urząd Miejski w Barczewie realizował pro-

gram profilaktyczny pn. „Żeby serce biło dłużej”, w ramach którego wszystkie podle-głe szkoły we współpracy z Miejską Przy-chodnią Zdrowia, pielęgniarką szkolną, leka-rzami, dietetykiem oraz Miejskim Ośrodkiem Kultury i Sportu podejmowały działania ma-jące na celu zapobieganie nadwadze i otyło-ści u dzieci i młodzieży szkolnej, w tym m.in. organizowano konkursy wiedzy z zakresu prozdrowotnych stylów życia i zdrowego od-żywiania ze szczególnym uwzględnieniem żywienia dzieci i młodzieży oraz festyny ro-dzinne w szkołach, gdzie prezentowano zdrową żywność oraz przeprowadzano kon-kursy sałatkowe;

Urząd Miasta Tarnowa w ramach „Miejskie-go Programu Promocji Zdrowia i Profilaktyki Chorób Społecznych na lata 2007–2010” ogłosił konkurs na dwa projekty związane z kształtowaniem zachowań prozdrowotnych i profilaktyki otyłości dzieci i młodzieży, tj.: „Program wzmocnienia wiedzy i umiejęt-ności dzieci i młodzieży w zakresie zwięk-szania kontroli nad własnym zdrowiem psy-chicznym” (ze szczególnym uwzględnieniem anoreksji, bulimii i zachowań asertywnych)

oraz „Program profilaktyki otyłości oraz wczesnej identyfikacji czynników ryzyka cho-rób krążenia u młodzieży gimnazjalnej”. Zamierzenia te nie doszły jednak do skutku, ponieważ nie udało się w przetargach wyło-nić wykonawców;

Urząd Miasta Radomia realizował program pn. „Powszechna nauka tańca w klasach IV szkół podstawowych” oraz programy pn. „Zdrowe dziecko – szczęśliwe dzieciń-stwo” i pn. „Żyjmy zdrowo, aktywnie i kolo-rowo”, dotyczące zdrowego odżywiania się i aktywnego stylu życia w dwóch szkołach podstawowych;

Urząd Miejski w Starym Sączu inicjował działania prozdrowotne, w tym m.in. powo-łanie Liderów Młodzieżowych propagujących życie bez uzależnień w środowiskach rówie-śniczych, realizację programu pn. „Żyję zdrowo – trzymam formę” (w trzech szko-łach) oraz programu pn. „Zdrowo się odży-wiamy i pięknie wyglądamy” (jedna szkoła);

Urząd Miejski w Łapach realizował podczas ferii zimowych program pn. „Znam, wiem, potrafię – podniesienie jakości oświaty na terenie Gminy Łapy” (poprzez wycieczki, zawody sportowe, zajęcia na basenie, rajdy i konkursy o tematyce związanej ze zdro-wym stylem życia).

4. Wszystkie skontrolowane gminy umoż-

liwiały dzieciom i młodzieży szkolnej zaję-

cia na basenie.

Na przykład: Urząd Miejski w Radomiu realizował pro-

gram pn. „Powszechna nauka pływania”, w ramach którego uczyli się pływać uczniowie klas drugich wszystkich szkół podstawowych, dla których Miasto Radom jest organem prowadzącym.

5. W celu propagowania zdrowego (aktyw-

nego) stylu życia społeczności gminnej,

w tym dzieci i młodzieży szkolnej rozbudo-

wywano bazę sportowo-rekreacyjną.

Na przykład: w Gościeradowie oddano do użytku dwie

sale gimnastyczne, dzięki czemu cztery z pięciu szkół prowadzonych przez tę Gmi-nę posiada sale gimnastyczne. Umożliwiło to realizację dodatkowych godzin zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży szkolnej;

w Kcyni oddano do użytku zespół boisk w ramach programu rządowego „Moje bo-isko – Orlik 2012”, na których codziennie od wczesnych godzin rannych do późnego wieczora odbywały się zajęcia sportowe;

19


w Jędrzejowie oddano do użytku boisko „Orlik 2012” oraz boisko sportowe w jednej ze szkół;

w Chełmnie utworzono w roku szkolnym 2009/2010 Międzyszkolny Ośrodek Gimna-styki Korekcyjno-Kompensacyjnej, z które-go korzystało 253 dzieci i młodzieży szkol-nej w 35 grupach z wadami postawy, w tym z nadwagą.

6. W żadnej ze skontrolowanych gmin23

rada gminy nie podjęła uchwały w spra-

wie wycofania ze sklepików szkolnych

produktów o niskiej wartości odżywczej

i niewskazanych dla dzieci i młodzieży,

mimo występującego w szkołach zjawiska

nadwagi i otyłości, szczególnie w gimna-

zjach i szkołach ponadgimnazjalnych.

Obowiązek wspierania przez organ

prowadzący szkół w zakresie profilaktyki

zdrowotnej wynika z art. 5a ust. 2 pkt 1

ustawy z dnia 7 września 1991 r. o syste-

mie oświaty24, zgodnie z którym zapew-

nienie kształcenia, wychowania i opieki,

w tym profilaktyki społecznej, jest zada-

niem oświatowym gmin.

7. Z danych uzyskanych z 13 skontrolo-

wanych gmin25 wynika, że wskaźnik pro-

centowy uczniów z nadwagą i otyłością

w 2009 r. we wszystkich podległych im

szkołach wynosił: od 1 do 12% w szko-

łach podstawowych, od 1 do 13% w Gim-

nazjach oraz od 6,3 do 22% w szkołach

ponadgimnazjalnych.

Najniższy odsetek uczniów z nadwagą

i otyłością odnotowano w szkołach pro-

wadzonych przez gminę Jędrzejów

(0,6% w szkołach podstawowych i 1,3% w

23 Nie dotyczy gminy Suwałki, gdzie w podległych szkołach nie było sklepików.

24 Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, ze zm. 25 Dane pochodziły ze wszystkich szkół prowadzo-

nych przez gminy: Wołomin, Radom, Skarżysko-Kamienna, Jędrzejów, Barczewo, Elbląg, Stary Sącz, Tarnów, Piła, Gościeradów, Jasło, Suwałki, Włocławek.

gimnazjach) a najwyższy w gminach:

Wołomin26 (12% w szkołach podstawo-

wych, 11% w gimnazjach, 22% w szkołach

ponadgimnazjalnych), Elbląg (10% w szko-

łach podstawowych, 11% w gimnazjach,

11% w szkołach ponad-gimnazjalnych)

oraz Piła (10% w szkołach podstawowych

i 10% w gimnazjach).

Badania przesiewowe udostępnione ze

wszystkich szkół w czterech (21%) z 19

skontrolowanych gmin27 potwierdzają, że

problem nadwagi i otyłości wykazuje ten-

dencję wzrostową.

W gminie Suwałki (wykres nr 1 poniżej)

w skontrolowanym okresie wzrosła liczba

uczniów zagrożonych nadwagą lub otyło-

ścią w szkołach podstawowych, natomiast

tendencje zmniejszania się tych wskaźni-

ków zaobserwowano w gimnazjach.

8. Skontrolowane gminy28 nie posiadały

informacji o celach i zadaniach Programu zapobiegania nadwadze i otyłości.

Przedstawiciele ww. gmin nie uczestni-

czyli w konferencjach i warsztatach orga-

nizowanych przez Instytut Żywności

i Żywienia w związku z rozpowszechnia-

niem ww. Programu, ponieważ żadna ze

skontrolowanych gmin nie otrzymała za-

proszenia. Warto nadmienić, że ww. Pro-gram był dostępny na stronie internetowej

Ministerstwa Zdrowia29.

26 Liczbę uczniów z problemami nadwagi i otyłości w latach 2007-2010 w szkołach, dla których or-ganem prowadzącym jest Gmina Wołomin i Gmina Elbląg ilustrują poniższe tabele, odpo-wiednio nr 1 i nr 2.

27 Dotyczy gmin: Elbląg, Tarnów, Wołomin i Suwałki.

28 Z wyjątkiem gminy Sosnowiec, gdzie przeprowa-dzono w Urzędzie kontrolę rozpoznawczą (nr R/10/007).

29www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/nppchc_24062011.pdf

20


21

9. Skontrolowane gminy, z wyjątkiem Gmi-

ny Tarnów30, uznały, że problematyką

ograniczenia nadwagi i otyłości u dzieci

i młodzieży szkolnej powinny zajmować się

szkoły i nie przejawiały w tym zakresie

inicjatyw opracowania lokalnego programu.

W związku z kontrolą NIK,

w dziewięciu skontrolowanych gminach31

zapowiedziano podjęcie działań w tym

zakresie.

W 13 gminach (81%) wydatkowało środki

na zadania sprzyjające profilaktyce

i ograniczaniu tego zjawiska, tj. rozbudowę

bazy sportowo-rekreacyjnej, zajęcia ta-

neczne i naukę pływania oraz dofinanso-

wanie imprez sportowych i rekreacyjnych.

30 Realizacja opracowanego projektu pn. „Program

profilaktyki otyłości oraz wczesnej identyfikacji czynników ryzyka chorób krążenia u młodzieży gimnazjalnej” nie była prowadzona z braku wy-konawcy.

31 Do których wnioskowano o rozpoczęcie działań związanych z profilaktyką nadwagi i otyłości.

Na przykład:

w Kcyni przeznaczono w 2009 r. 531,7 tys. zł na dofinansowanie budowy kompleksu boisk „Orlik 2012”;

w Jędrzejowie w 2010 r. przeznaczono 1.872,7 tys. zł na rozbudowę bazy sporto-wej, w tym boisko „Orlik 2012”;

w Elblągu w latach 2009-2010 przeznaczo-no na naukę tańca, powszechną naukę pływania, żeglowania i jazdy na łyżwach kwotę 339,5 tys. zł;

w Radomiu w latach 2009 - 2010 przezna-czono 1.747 tys. zł na naukę pływania i tańca oraz imprezy sportowe;

w Tarnowie w latach 2009–2010 na upo-wszechnianie kultury fizycznej przeznaczo-no kwotę 1.114,5 tys. zł.


Liczba uczniów z problemem nadwagi i otyłości w latach 2007–2010 w szkołach, dla których organem prowadzącym jest Gmina Wołomin

Tabela nr 1

Lp. Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 1 2 3 4 5 6

1. Liczba uczniów ogółem, 6499 6265 6164 6105

2. Liczba uczniów zagrożonych nadwagą i otyłością 722 740 793 848

3. Udział liczby zagrożonych nadwagą i otyłością w liczbie ogółem 11,1% 11,8% 12,9% 13,9%

4. Dynamika zmian liczby uczniów zagrożonych nadwagą i otyłością 100% 102,5% 109,8% 117,4%

Źródło: opracowanie własne NIK, na podstawie wyników kontroli.

Liczba uczniów z problemem nadwagi i otyłości objętych opieką medyczną przez Niepublicz-ny Zakład Medycyny Szkolnej i Promocji Zdrowia „Szkol-Med.” W poszczególnych typach szkół w Elblągu32 w latach szkolnych 2006/2007 – 2009/2010.

Tabela nr 2

Rok szkolny 2006/2007




Typ

szkoły

Uczniowie z nadwagą i otyłością.

Odsetek populacji


Odsetek populacji


Odsetek populacji


Odsetek populacji

szkoły podstawowe 630

7,9%

721

9,3%

724

9,9%

726

10,2%

gimnazja 387

8,0%

402

9,2%

402

9,6%

442

11,3%

szkoły ponadgimnazjalne

569

9,4%

586

9,8%

663

11,5%

625

11,3%

szkoły specjalne 14

2,8%

19

4,0%

41

8,9%

59

12,4%


32 Dane uzyskane w trybie art. 29 pkt 2 lit. f ustawy o NIK.

22


Procent uczniów zagrożonych otyłością w szkołach samorządowych Gminy Suwałki

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011

Lata szkolne

%

Procent uczniów zagrożonych nadwagą i otyłością ogółem

Procent uczniów zagrożonych nadwagą i otyłością w szkołach podstawowych

Procent uczniów zagrożonych nadwagą i otyłością w szkołach gimnazjalnych


W wystąpieniach pokontrolnych skierowanych do wójtów, burmi-strzów i prezydentów Najwyższa Izba Kontroli wniosła m.in. o realizację „Programu zapobiegania nadwadze i otyłości” oraz innych programów w tym zakresie, a także o podjęcie skutecznych działań mających na celu:

1) diagnozowanie na terenie gmin potrzeb zdrowotnych dzieci i mło-dzieży szkolnej, m.in. w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości,

2) wsparcie szkół w prowadzonych przez nie oddziaływaniach profi-laktycznych w zakresie zapobie-gania nadwadze lub otyłości,

3) promocję, na szczeblu lokalnym, racjonalnego żywienia oraz zdro-wego stylu życia.

W odpowiedzi na wystąpienia po-kontrolne ww. kierownicy skontrolo-wanych jednostek poinformowali NIK o przyjęciu wniosków do realizacji.

3.3. Realizacja zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i oty-łości u dzieci i młodzieży w szkołach publicznych

1. Szkolne programy wychowawcze

i szkolne programy profilaktyki wszystkich

skontrolowanych szkół zawierały zadania

dotyczące działań prozdrowotnych.

Jednak tylko w 18 z nich33 (35%),

w tym: w dziewięciu szkołach podstawo-

wych (36%), sześciu gimnazjach (30%)

i trzech szkołach ponadgimnazjalnych

(43%) określono zadania uwzględniające

potrzeby uczniów z nadwagą lub otyłością.

2. We wszystkich skontrolowanych szko-

łach stworzono warunki do przeprowa-

dzania badań przesiewowych u uczniów,

33 SP w ZSP w Łęgajnach, SP w Pile, Publiczna SP

w ZPO w Gościeradowie, SP w ZS w Księżomie-rzu, SP Nr 2 w Jaśle, SP w ZS w Dobrzechowie, SP w ZS w Godowej, SP w Płocicznie – Tartaku, SP w Nowej Wsi, Gimnazjum Nr 9 w Częstocho-wie, Gimnazjum Nr 1 w Barczewie, Gimnazjum Publiczne w ZS w Liśniku Dużym, Gimnazjum Nr 4 w Jaśle, Gimnazjum Nr 1 w Łapach, Gimna-zjum w Płocicznie – Tartak, I LO w ZS Nr 1 w Wołominie, Technikum Nr 4 w ZSZ w Chełmie, Technikum Nr 3 w ZSE we Włocławku.

23


24

w tym w kierunku nadwagi i otyłości.

Badania przesiewowe były wykonywane

przez pielęgniarkę szkolną.

W badanym okresie wskaźnik nadwagi

i otyłości dzieci i młodzieży szkolnej w tych

szkołach wynosił od 0 do 22% ogółu

uczniów34.

Najniższy wskaźnik uczniów z nadwagą

i otyłością (tj. poniżej 3%) wystąpił m.in. w:

Publicznej Szkole Podstawowej w Gościera-

dowie (1,5%) - lubelskie, Szkole Podstawo-

wej im. Pamięci Obrońców Niepodległości

w Sipiorach (1,6%) – kujawsko-pomorskie,

Szkole Podstawowej im. Lotników Polskich

w Płocicznie-Tartak (2%) oraz w Szkole

Podstawowej nr 1 w Łapach (2,2%) - pod-

laskie, a także w Gimnazjum im. Adama

Przyjmy-Przyjemskiego w Sierakowie

(1,5%) - wielkopolskie, w Gimnazjum Pu-

blicznym nr 1 w Strzyżowie (2,5%) - pod-

karpackie oraz w Liceum Ogólnokształcącym

im. Karola Libelta w Kcyni (0,9%) – kujaw-

sko-pomorskie.

Najwyższy wskaźnik nadwagi i otyłości

(tj. powyżej 20%) stwierdzono w Gimna-

zjum nr 2 w Wołominie (22%).

3. W 16 kontrolowanych szkołach (31%)

odnotowano tendencję wzrostową, tj. w 12

szkołach wskaźnik uczniów z nadwagą

i otyłością wzrósł średnio o 2%, a w czte-

rech szkołach aż o 5%.

Do tych ostatnich należały: Szkoła Pod-

stawowa nr 8 (wzrost z 5 do 11%)

i III Liceum Ogólnokształcące im. Adama

Mickiewicza w Tarnowie (wzrost z 6 do

34 Liczbę szkół wg typów w pięciu przedziałach wskaźnika nadwagi i otyłości w latach szkolnych 2008/2009 i 2009/2010 przedstawia poniższa tabela nr 3.

11%), Publiczne Gimnazjum nr 12 im. Miko-

łaja Reja w Radomiu (wzrost z 5 do 10%)

oraz Szkoła Podstawowa nr 4 im. Mikołaja

Kopernika w Pile (wzrost z 13 do 20%).

Tylko w 14 skontrolowanych szko-

łach35 (27%), w tym: w sześciu szkołach

podstawowych (24%), siedmiu gimna-

zjach (35%) i jednej szkole ponadgimna-

zjalnej (14%) dysponowano informacjami

dotyczącymi liczby uczniów z nadwagą lub

otyłością objętych terapią.

Odsetek uczniów objętych terapią

w tych szkołach wahał się od 1 do 30%

w 10 szkołach, w jednej osiągnął 80%

(Gimnazjum w Zespole Szkół w Dziewie-

rzewie) i w trzech 100% (Szkoła Podsta-

wowa Nr 4 im. Mikołaja Kopernika w Pile,

Gimnazjum Nr 2 im. Ks Zygfryda Berezec-

kiego w Chełmie, Gimnazjum Publiczne Nr

1 w Miejskim Zespole Szkół w Strzyżowie).

4. W roku szkolnym 2008/2009 tylko

w dwóch skontrolowanych szkołach (4%),

tj. Szkole Podstawowej im. Obrońców

Niepodległości w Sipiorach (województwo

kujawsko-pomorskie) i Gimnazjum im.

Lotników Polskich w Płocicznie-Tartak

(województwo podlaskie), nie stwierdzono

przypadków nadwagi lub otyłości.

35 SP Nr 8 im. w Skarżysku Kamiennej, SP w Łę-

gajnach, SP Nr 25 w Elblągu, SP w Barczewie, SP Nr 4 w Pile, SP w Księżomierzu; Gimnazjum Nr 7 w Elblągu, Gimnazjum Nr 1 w Barczewie, Gimnazjum Nr 2 w Chełmie, Gimnazjum w Liśni-ku Dużym, Gimnazjum Nr 1 w Jaśle, Gimnazjum Publiczne Nr 1 w Strzyżowie, Gimnazjum w Dzie-wierzewie, III LO w Tarnowie.


Liczba szkół wg typów w pięciu przedziałach wskaźnika nadwagi i otyłości w latach szkolnych 2008/2009 i 2009/2010.

Tabela nr 3

Liczba szkół w przedziałach wskaźnika nadwagi i otyłości Rok szkolny

Typ szkoły 0 – 5 6 – 10 11 – 15 16 - 20 21 - 25 2008/2009 ogółem szkół, w tym: 19 (36,5%) 18 (35,3%) 9 (17,3%) 3 (6%) 1 (1,9%)

podstawowe 8 9 6 1 0

gimnazja 10 6 1 1 1

ponadgimnazjalne 1 3 2 1 0

2009/2010 ogółem szkół, w tym: 17(32,7%) 21 (40,4%) 9 (17,3%) 4 (7,7%) 1 (1.9%)

podstawowe 8 10 5 2 0

gimnazja 8 9 1 1 1

ponadgimnazjalne 1 2 3 1 0 Źródło: opracowanie własne NIK

5. W trzynastu skontrolowanych szkołach

(25%) pielęgniarka szkolna nie przed-

stawiała rezultatów wykonanych badań

przesiewowych, w tym wskaźników nad-

wagi i otyłości, na posiedzeniach rady

pedagogicznej.

Dotyczyło to kontrolowanych szkół,

tj. SP w Jędrzejowie, SP w Łęgajnach, SP

Nr 1 w Barczewie, SP w Sipiorach, Gimna-

zjum Nr 1 w Barczewie, Gimnazjum Nr 1

w Łapach, Gimnazjum w Płocicznie-

Tartak, Technikum w ZSH w Elblągu,

LO Nr 1 w Kcyni, SP w Płocicznie-Tartak,

SP w Nowej Wsi, SP Nr 1 w Łapach i SP

Nr 2 w Łapach.

Na przykład:

Dyrektor Zespołu Szkół Handlowych w Elblągu wyjaśniając przyczyny nie-uwzględniania problematyki nadwagi i oty-łości na posiedzeniach rady pedagogicznej podał, że „nie jest to problem, który wy-magałby podjęcia dodatkowych działań”. Dodać należy, że w badanym okresie wskaźnik nadwagi i otyłości wynosił 13% ogólnej liczby uczniów tej szkoły.

6. W 31 spośród 37 skontrolowanych

szkół, w których funkcjonują sklepiki

szkolne (84%)36, z tego: w 12 szkołach

podstawowych, 13 gimnazjach i sześciu

szkołach ponadgimnazjalnych, sprzeda-

wano produkty o niskiej wartości odżyw-

czej, niezalecane w prawidłowym żywieniu

dzieci i młodzieży szkolnej, w tym m. in.:

słodycze (batony, czekolady, wafelki, ko-

lorowe żelki, lizaki), słodkie napoje gazo-

wane, napoje energetyzujące, solone

przekąski w postaci: chipsów, paluszków

i prażonych orzeszków.

36 SP Nr 7 w Wołominie, SP w Łęgajnach, SP Nr 1

w Barczewie, SP Nr 8 w Tarnowie, SP Nr 3 w Rawiczu, SP Nr 4 w Pile, SP Nr 5 w Rawiczu, SP Nr 5 w Pile, SP w ZS w Księżomierzu, SP Nr 2 w Jaśle, SP Nr 2 w Łapach, SP Nr 1w Łapach, SP Nr 22 w ZS Nr 9 we Włocławku, Gimnazjum Nr 2 przy ZS Nr 2 w Wołominie, Publiczne Gim-nazjum Nr 12 w Radomiu, Gimnazjum Nr 1 w Barczewie, Gimnazjum w Nowym Sączu, Gim-nazjum Nr 2 w Tarnowie, Gimnazjum w ZS w Przysietnicy, Gimnazjum Nr 4 w Pile, Gimna-zjum w Sierakowie, Gimnazjum Nr 1 w Jaśle, Gimnazjum Publiczne Nr 1 w MZS w Strzyżowie, Gimnazjum w ZS w Dziewierzewie, Gimnazjum Nr 1 w Łapach. I LO Nr 1 w ZS Nr 1 w Wołomi-nie, ZSO Nr 4 z oddziałami Sportowymi w Rado-miu, Technikum w ZSH w Elblągu, III LO w Tar-nowie, Technikum Nr 4 w ZSZ Nr 4 w Chełmie, Technikum Nr 3 w ZSE we Włocławku.

25


Na przykład: w Zespole Szkół Handlowych w Elblągu

w umowie z podmiotem zewnętrznym pro-wadzącym sklepik znajdował się co prawda informacja, że może być w nim sprzedawa-na wyłącznie zdrowa żywność, jednakże obok owoców, kanapek warzywnych, so-ków i wody mineralnej oferowano również m.in.: chipsy, batony, dania typu fast-food, słodkie napoje gazowane i energetyzujące.

Sklepiki z produktami zaliczanymi do

zdrowej żywności funkcjonowały w sze-

ściu37 z 37 szkół (16%), które prowadziły

sklep

cenie

adziło 15

iki.

Na przykład: sklepik w Gimnazjum Nr 9 im. Adama Mic-

kiewicza w Częstochowie oferował tylko zdrowe produkty, w tym m.in.: owoce, jo-gurty, suszone owoce i warzywa (plastry owocowe i warzywne) oraz wodę mineralną i soki. Dodać należy, że dyrektor zawierając umowę z podmiotem zewnętrznym na prowadzenie sklepiku określiła jako jeden z warunków jego funkcjonowania zalewprowadzenia tzw. zdrowej żywności.

Sklepików szkolnych nie prow

skontrolowanych szkół (29%)38.

7. W ośmiu szkołach39, z tego w: dwóch

szkołach podstawowych, dwóch gimnazjach

i czterech szkołach ponadgimnazjalnych,

działały automaty spożywcze, w tym m.in.:

ny,

rowano

ien-

ne

ał się

jed

erech szkołach po-

-łówki szkolne, tj. w: 16 szkołach podsta-

37 SP Nr 1 w Starym Sączu, SP Nr 25 w ZS Nr 2 w Elblągu, SP w ZS w Godowej, SP Nr 3 w Jędrze-jowie, Gimnazjum Nr 4 w ZSM Nr 4 w Jaśle, Gim-nazjum Nr 9 w Częstochowie.

38 SP Nr 2 w Jędrzejowie, SP Nr 8 w Skarżysku Kamiennej, SP Nr 10 w Chełmie, SP w ZPO w Gościeradowie, SP w ZS w Dobrzechowie, SP w Płocicznie – Tartak, SP w Nowej Wsi, SP w Sipiorach, Gimnazjum Nr 4 w ZS Nr 4 w Skarżysku Ka-miennej, Gimnazjum Nr 7 w Elblągu, Gimnazjum Nr 2 w Chełmie, Gimnazjum Publiczne w ZS w Liśniku Dużym, Gimnazjum w Płocicznie – Tar-tak, Gimnazjum Nr 9 we Włocławku, L O w ZS Nr 1 w Kcyni.

39 SP Nr 8 w Skarżysku Kamiennej, Gimnazjum Nr 1 w Jaśle, Gimnazjum w ZS w Dziewierzewie, I LO w ZS Nr 1 w Wołominie, III LO w Tarnowie, LO w ZS Nr 1 w Kcyni, Technikum Nr 3 w ZSE we Włocławku.

1) trzy w Gimnazjum Nr 1 w Jaśle

(w których oferowano m.in.: bato

słodkie napoje gazowane i z kofeiną,

kawę, herbatę, czekoladę, mleko),

2) pięć automatów w III Liceum Ogólno-

kształcącym im. Adama Mickiewicza

w Tarnowie (w których ofe

m.in.: soki, słodycze, kawę, czekoladę

na gorąco, herbatę, barszcz).

Produkty zaliczane do zdrowej żywno-

ści znajdowały się tylko w automacie zain-

stalowanym w Szkole Podstawowej Nr 8

im. St. Żeromskiego w Skarżysku Kam

j i w Szkole Podstawowej w Zespole

Szkół im. Jana Pawła II w Godowej.

Sklepiki szkolne z żywnością o niskiej

wartości odżywczej funkcjonowały w trzech

spośród ośmiu szkół posiadających tytuł

Szkoła promująca zdrowie40 (sześć pod-

stawowych, jedno gimnazjum i jedna szko-

ła ponadgimnazjalna). Dotyczyło to: Szkoły

Podstawowej Nr 1 im. Feliksa Nowowiej-

skiego w Barczewie, Szkoły Podstawowej

Nr 3 im. Kornela Makuszyńskiego w Rawi-

czu i Technikum Nr 4 w Zespole Szkół Za-

wodowych Nr 4 im. Kazimierza Jaworskie-

go w Chełmie. Natomiast automat z natu-

ralnymi sokami owocowymi znajdow

ynie w Szkole Podstawowej w Zespole

Szkół im. Jana Pawła II w Godowej.

W pozostałych czt

siadających ten tytuł nie prowadzono

sklepików szkolnych.

8. W 38 skontrolowanych szkołach (73%)

wydawano obiady szkolne, z tego:

w 29 szkołach (56%) funkcjonowały sto

40 SP Nr 8 w Skarżysku Kamiennej, SP Nr 1

w Barczewie, SP w Rawiczu, SP w Chełmie, SP w ZPO w Gościeradowie, SP w ZS w Godo-wej; Gimnazjum Nr 2 w Chełmie, Technikum Nr 4 w ZSZ Nr 4 w Chełmie.

26


wowych (64%), 12 gimnazjach (60%) i jednej szkole ponadgimnazjalnej (14%);

w formie cateringu wydawano obiady

orzy szkół uzasadniali na ogół

niskim wskaźnikiem występowania tego

zja

owania w tym

zakresie działań profilaktycznych i eduka-

nadwagi i otyłoś

w swoich placówkach zauważa 56%

iu rodz

ców (w stosunku do 50% odpowiedzi

ankieto-

wanych (66%) nie ma doświadczeni

w dziewięciu szkołach podstawowych oraz śniadania w dwóch gimnazjach.

9. Żadna ze skontrolowanych szkół nie

uwzględniała w planach doskonalenia za-

wodowego nauczycieli problematyki z za-

kresu przygotowania nauczycieli do wspo-

magania uczniów z nadwagą lub otyłością,

co dyrekt

wiska.

Wyniki badań ankietowych, przepro-

wadzonych przez NIK wśród nauczycieli

w kontrolowanych szkołach41 na temat ich

przygotowania zawodowego w zakresie

rozpoznawania problemów nadwagi i oty-

łości u uczniów oraz podejm

cyjnych wykazały m.in., że:

1) występowanie ci

ankietowanych,

2) wiedzę kiedy i w jakiej formie odbywa

się diagnostyka dotycząca tego pro-

blemu posiada 44% ankietowanych,

a 43% czuje się przygotowana do in-

formowania o tym zagrożen i-

przeczących w tej sprawie),

3) pozytywnie ocenia swoje przygotowa-

nie do udzielania odpowiednich porad

uczniom i ich rodzicom 45% ankieto-

wanych (47% odpowiedzi przeczą-

cych), przy czym większość

a

w udzielaniu porad rodzicom,

dzicom i ich dzie-

cio

%). Jako zakres tema-

ią,

oraz motywowanie rodzi-

e z rodzicami i dziećmi,

dwagi

i otyłości,

BMI, liczenie kalorii,

41 W ankiecie wzięło udział 1.606 nauczycieli z 52 szkół, w tym z: 25 szkół podstawowych (łącznie 699 nauczycieli), 20 gimnazjów (660 oso-by) oraz 7 szkół ponadgimnazjalnych (247 osoby).

Wśród nauczycieli deklarujących posia-

danie doświadczenia w przedmiotowym

zakresie najwięcej było nauczycieli ze szkół

podstawowych (25%) i gimnazjów (26%).

Te grupy nauczycieli również częściej pozy-

tywnie odpowiadały na pytania dotyczące

ich przygotowania do informowania rodzi-

ców uczniów o stwierdzonej nadwadze lub

otyłości (w szkołach podstawowych –

42%, w gimnazjach – 47%) oraz czuły się

lepiej przygotowane do udzielania odpo-

wiednich wskazówek ro

m (w szkołach podstawowych – 47%,

w gimnazjach – 45%).

Prawie połowa ankietowanych (49%)

zadeklarowała chęć uczestnictwa w szkole-

niach dotyczących metod przeciwdziałania

nadwadze i otyłości, przy czym największy

odsetek stanowili nauczyciele szkół ponad-

gimnazjalnych (53

tyczny takich szkoleń ankietowani wskazali

w szczególności:

1) wpływ aktywności fizycznej na walkę

z nadwagą i otyłośc

2) nauka racjonalnego odżywiania, ukła-

danie jadłospisów,

3) spotkania ze specjalistami w dziedzi-

nie żywienia oraz lekarzami,

4) propagowanie aktywnego i zdrowego

trybu życia

ców do walki z problemem otyłości

i nadwagi;

5) jak umiejętnie i taktownie rozmawiać

o problemi

6) przyczyny i skutki zdrowotne na

7) obliczanie

8) zaburzenia łaknienia (anoreksja,

bulimia),

27


9) dokąd skierować dziecko z proble-

mem, lista ośrodków oraz jak diagno-

zniknąć

ci,

,

lemów dzie-

olnych, w tym jedenaście szkół

podstawowych (44%), sześć gimnazjów

(30%

ip-

sy, s

ściowych

ól-

no

ny był w 24 skontrolowanych szkołach

zować nadwagę i otyłość,

10) jakie produkty powinny

z diety uczniów,

11) poznanie wyników badań naukowych

odnośnie nadwagi i otyłoś

12) scenariusze lekcji, materiały informa-

cyjne (filmy profilaktyczne, foldery

ulotki, plansze, plakaty),

13) wpływ reklam na zachowania kon-

sumenckie, jak oprzeć się reklamie.

Badani zwracali również uwagę na ko-

nieczność pomocy ze strony specjalistycz-

nych placówek zajmujących się profilaktyką

oraz terapią nadwagi i otyłości. O ile 81%

ankietowanych wskazało, iż może liczyć na

wsparcie pracownika służby zdrowia w tym

zakresie (szkolnej pielęgniarki), to jednak

71% z nich stwierdziło, iż nie miało do-

świadczeń ze współpracy z taką osobą

w zakresie rozwiązywania prob

ci z nadwagą i otyłością. Badani (41%)

oczekiwali również wsparcia metodycznego

ze strony władz oświatowych.

10. W związku z realizacją Programu zapo-biegania nadwadze i otyłości 19 skontrolo-

wanych szkół (37%) otrzymało z Minister-

stwa Zdrowia monografie opracowane

przez Instytut Żywności i Żywienia,

pn. Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczącezdrowego stylu życia oraz Obiady szkolne z uwzględnieniem zasad Dobrej praktyki Higienicznej oraz systemu HACCP dla po-siłków szk

) i dwie szkoły ponadgimnazjalne

(29%)42.

W sześciu spośród ww. 19 szkół nie

dostrzegano konieczności ograniczania zain-

teresowania uczniów produktami o niskiej

wartości odżywczej i nie stosowano zasad

zalecanych w ww. monografiach, dotyczą-

cych prawidłowego żywienia dzieci i mło-

dzieży. W sklepikach szkolnych w tych szko-

łach sprzedawano produkty o niskiej warto-

ści odżywczej, np. żywność typu fast food

(hamburgery, cheeseburgery, frytki), ch

łodkie napoje gazowane, napoje ener-

getyzujące, słodkie przekąski, batony43.

Ww. monografie zawierają Kartę Ży-wienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Młodzieży, w której w pkt 8 stwierdza

się, że szkoła nie może być miejscem

sprzedaży produktów żywno

o nieodpowiedniej jakości zdrowotnej,

niezalecanych w żywieniu dzieci.

11. Skontrolowane szkoły realizowały

programy prozdrowotne o zasięgu og

polskim, takie jak: Trzymaj formę, Szklanka mleka oraz Owoce w szkole.

Program pn. Trzymaj formę realizowa-

SP nr 7 w Wołominie, SP Nr 3 w Jędrzejowie, SP Nr 2 w Jędrzejowie, SP Nr 1 w Starym Sączu, SP Nr 5 w Rawiczu, S

42

P Nr 5 w Pile, SP Nr 2

43

w Jaśle, SP Nr 2 w Łapach, SP Nr 1 w Łapach, SP w Sipiorach, SP Nr 22 we Włocławku. Gimna-zjum Nr 9 w Częstochowie, Gimnazjum Nr 4 w ZS Nr 4 w Skarżysku Kamiennej, Gimnazjum Nr 7 w Elblągu, Gimnazjum w Sierakowie, Gimnazjum Nr 1 w Łapach, Gimnazjum Nr 9 we Włocławku. Technikum w ZSH w Elblągu, Technikum Nr 4 w ZSZ Nr 4 w Chełmie.

Dotyczyło to: Szkoły Podstawowej nr 7 z Oddziałami Integracyjnymi im. Królowej Jadwi-gi w Wołominie; Szkoły Podstawowej Nr 2 w Jaśle; Szkoły Podstawowej Nr 5 im. Dzieci Pol-skich w Pile; Szkoły Podstawowej Nr 5 im. Karola Kurpińskiego w Rawiczu, Szkoły Podstawowej Nr 1 im. Papieża Jana Pawła II w Łapach i Szko-ły Podstawowej Nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Łapach, Gimnazjum Nr 1 w Łapach, Techni-kum Zespołu Szkół Handlowych w Elblągu;

28


(46%)44, z tego w sześciu podstawowych

(24%) i 18 gimnazjach (90%). Program

ten współorganizowany przez Główny

Inspektorat Sanitarny, Polską Federację

Producentów Żywności oraz Związek Pra-

codawców w ramach realizacji strategii

WHO dotyczy diety, aktywności fizycznej

i zdrowia.

indywidualną

i w

az potrawy

Celem Programu jest edukacja w za-

kresie trwałego kształtowania prozdro-

wotnych nawyków wśród młodzieży szkol-

nej poprzez promocję zasad aktywnego

stylu życia i zbilansowanej diety, w opar-

ciu o odpowiedzialność

olny wybór jednostki.

W ramach tego Programu:

Szkoła Podstawowa im. Lotników Polskichw Płocicznie – Tartak (podlaskie) zorgani-zowała m.in. międzyszkolne rozgrywki lek-koatletyczne i mecze piłki nożnej, mecze piłki siatkowej, wykonano testy wydolności i sprawności fizycznej, zorganizowano rajdrowerowy i pieszy, biegi przełajowe, pro-wadzono zajęcia, w trakcie których ucznio-wie przygotowywali zdrowe potrawy, ukła-dali urozmaicone jadłospisy, poznawali pi-ramidę zdrowego żywienia i zalecenia ży-wieniowe dla młodzieży, specjalista z Sa-nepidu przedstawił zasady znakowaniażywności i cechy żywności niezmodyfiko-wanej. Ponadto nauczono młodzież wyzna-czać własny BMI (Body Mass Index). Zor-ganizowano Dzień Zdrowia, w trakcie któ-rego uczniowie prezentowali przygotowane plakaty, scenki rodzajowe orpropagujące zdrowy styl życia;

Publiczne Gimnazjum w Zespole Szkół im. Janiny Wierzchowskiej w Liśniku Dużym (lubelskie) m.in. podejmowało działania mające na celu: zapoznanie uczniów

44 M.in.: SP nr 7 w Wołominie, SP Nr 25 w ZS Nr 2 w Elblągu; SP Nr 3 w Rawiczu; SP w ZS w Księżomierzu SP w ZS w Dobrzechowie, SP w Płocicznie-Tartak Gimnazjum Nr 4 w ZSP Nr 4 w Skarżysku – Kamiennej; Gimnazjum Nr 7 w Elblągu; Gimnazjum Nr 1 w Barczewie Gimna-zjum w Starym Sączu; Gimnazjum Nr 2 w Tarnowie; Gimnazjum w ZS w Przysietnicy,

dwa gimnazja. Program jest

prz

rzyskie) z powodu bar-

dzo

Gimnazjum w Sierakowie, Gimnazjum Nr 2 w Chełmie, Gimnazjum nr 9 we Włocławku, Gimnazjum Nr 1 w Łapach, Gimnazjum w Płocicznie-Tartak.

z zasadami zdrowego żywienia (projekto-wanie tygodniowych jadłospisów oraz zdro-wego menu na imprezę szkolną), przygo-towanie gazetek szkolnych i apeli nt. Preczz fastfoodami, badanie wskaźnika BMI i pi-sanie wypracowania na lekcji języka pol-skiego – co należy robić, by utrzymać pra-widłowy wskaźnik BMI; udział w akcji Sprzątanie świata, obchody Dnia Ziemi; zbiórka surowców wtórnych.

W programie pn. Mleko w szkole

uczestniczyło 13 spośród 52 skontrolowa-

nych szkół (25%)45, z tego 11 szkół pod-

stawowych i

edsięwzięciem prowadzonym przez

Agencję Rynku Rolnego, dofinansowanym

przez Unię Europejską, a jego celem jest

kształtowanie wśród dzieci i młodzieży

dobrych nawyków żywieniowych poprzez

promowanie spożycia mleka i przetworów

mlecznych.

Stwierdzono jeden przypadek rezygnacji

z tego programu (Szkoła Podstawowa Nr 2

im. Komisji Edukacji Narodowej w Jędrze-

jowie, woj. świętok

dużych kosztów ponoszonych z budże-

tu Szkoły z tytułu wywozu opakowań

po mleku. Miesięczna kwota za wywóz

kontenerów z opakowaniami po mleku

wynosiła około 2 tys. zł, co przez cały rok

szkolny wynosiło ok. 20 tys. zł płatne

z budżetu Szkoły.

W programie pn. Owoce w szkole

uczestniczyło 11 szkół46 podstawowych,

co stanowiło 44% ogółu szkół podstawo-

wych objętych kontrolą. Program jest

45 SP w Łęgajnach, SP Nr 3 w Jędrzejowie, SP Nr 1 w Barczewie, SP Nr 8 w Tarnowie, SP Nr 2 w Jaśle, SP Nr 1 w Łapach, SP Nr 2 w Łapach , SP Nr 2 w Jaśle, SP w Płocicznie –Tartak, SP w Nowej Wsi, Gimnazjum Publiczne w ZS w Liśniku Dużym i SP Nr 22 we Włocławku, Gim-nazjum Nr 1 w Łapach.

46 SP w ZSP w Łęgajnach, SP Nr 1 w Barczewie; SP Nr 8 w Tarnowie; SP Nr 2 w Jaśle; SP Nr 2 w Łapach; SP Nr 1 w Łapach; SP w Dobrzecho-wie; SP w Płocicznie-Tartak; SP Nr 22 we Wło-cławku, SP w Nowej Wsi.

29


30

pro

o

ł podstawowych)

naw

arzyszenie

skiero-

zniów z proble-

lemem,

3) podjęcie działań w celu wyelimi-nowania lub ograniczenia sprze-daży w sklepiku szkolnym i auto-matach z żywnością produktów nie zalecanych dla dzieci i mło-dzieży oraz o niskiej wartości od-żywczej,

wadzony przez Agencję Rynku Rolne-

go, d finansowany przez Unię Europejską.

Celem Programu jest kształtowanie wśród

dzieci (Program skierowany jest do

uczniów klas I-III szkó

yków żywieniowych, polegających na

regularnym spożywaniu owoców i warzyw.

Program pn. Warzywa i owoce za dar-mo, prowadzony przez Stow

Krajowa Unia Producentów Soków, reali-

zowany był tylko w czterech szkołach podstawowych (8%)47.

Najwyższa Izba Kontroli w wy-stąpieniach pokontrolnych,wanych do dyrektorów skontrolowa-nych szkół wniosła m.in. o:

1) określenie, w szkolnym progra-mie wychowawczym i programieprofilaktyki zadań szkoły adre-sowanych do ucmem nadwagi i otyłości,

2) podjęcia skutecznej współpracyz pielęgniarkami szkolnymi w za-kresie przeciwdziałania nadwadze i otyłości uczniów oraz zapewnie-nie pomocy uczniom dotkniętym tym prob

47 Tj. w: SP w Zespole Szkół im. H. Kołłątaja w Dobrzechowie, SP Nr 2 im. M. Kopernika w Łapach, SP w Nowej Wsi, w SP w Płocicznie-Tartak.

4) uwzględnienie w ofercie zajęć korekcyjnych i kompensacyjnych szkoły uczniów zagrożonych nad-wagą lub otyłością,

5) podjęcia działań w celu zmniej-szenia zainteresowania uczniów produktami nie zalecanymi dla dzieci i młodzieży oraz o niskiej wartości odżywczej,

6) uwzględnienie w ramach dosko-nalenia zawodowego nauczycieli problematyki nadwagi i otyłości.

W odpowiedzi na wystąpienia po-kontrolne dyrektorzy szkół poinfor-mowali NIK o podjętych i planowa-nych działaniach w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.

Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli

4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli

Problematyka z zakresu zapobiegania

nadwadze i otyłości nie była dotychczas

objęta kontrolą NIK.

Kontrolę planową pn. Realizacja zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyło-ści u dzieci i młodzieży szkolnej poprzedziły

kontrole rozpoznawcze, przeprowadzone

w IV kwartale 2010 r. w Urzędzie Miasta

Sosnowca i Gimnazjum nr 16 w Sosnowcu.

Kontrole nie wykazały nieprawidłowości

związanych z realizacją ww. zadań.

Stwierdzono, że Urząd Miasta Sosnowca

w związku z Programem zapobiegania nadwadze i otyłości podjął działania wspie-

rające szkoły w profilaktyce nadwagi.

Na zadania związane z realizacją Programu walki z nadwagą i otyłością z budżetu Mia-

sta w 2009 r. wydatkowano środki w kwo-

cie 3 tys. zł (pozostała kwota 2 tys. zł po-

chodziła z budżetu Niepublicznego Zakładu

Opieki Zdrowotnej „Zdrowy Uczeń”),

co umożliwiło zdiagnozowanie problemu

zagrożenia nadwagą lub otyłością u 730

uczniów z przebadanych ogółem 1.836

dzieci z klas I-III szkół podstawowych.

W wyniku tych działań na pomoc specjali-

styczną skierowano 221 uczniów, a opieką

specjalistyczną objętych zostało 113 z nich.

W związku z realizacją zadań Programu zapobiegania nadwadze i otyłości w szko-

łach, dla których organem prowadzącym jest

Miasto Sosnowiec, wprowadzono ulgi

w opłatach za wynajem pomieszczeń dla

sklepików szkolnych, pod warunkiem wpro-

wadzenia w ich ofercie zdrowej żywności.

Do kontroli planowej losowo wybrano

województwa: lubelskie, małopolskie,

mazowieckie, podkarpackie, podlaskie,

kujawsko-pomorskie, śląskie, warmińsko–

mazurskie, wielkopolskie,

W celu właściwego przygotowania oraz

oceny wyników kontroli NIK zorganizowała

dwa spotkania panelowe (14 grudnia 2010 r.

i 14 czerwca 2011 r.), z udziałem ekspertów

reprezentujących naukę i praktykę z zakresu

problematyki objętej kontrolą. Wypowiedzi

uczestników dyskusji panelowej przedsta-

wiono w autoryzowanej notatce (załącznik

nr 6 do niniejszej Informacji).

W trakcie kontroli zasięgano informacji

w trybie art. 29 pkt 2 lit. f ustawy o NIK

w 15 jednostkach niekontrolowanych, tj. w:

ośmiu szkołach, czterech zakładach opieki

zdrowotnej, ośrodku pomocy społecznej,

jednostce prowadzącej obsługę finansowo-

księgową szkół, powiatowym inspektoracie

Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

W wyniku kontroli stwierdzono nie-

prawidłowości finansowe na kwotę

130 tys. zł48. Kwota ta wynika z zawarcia

przez Ministra Zdrowia umowy z IŻŻ

na dystrybucję wydawnictw bez przepro-

wadzenia konkursu ofert, co było niezgod-

ne z art. 48 ust. 4 ustawy o świadczeniach

opieki zdrowotnej finansowanych ze środ-

ków publicznych.

48 Kwota została ustalona w kontroli nr R/10/007.

31

Załączniki

5. Załączniki Załącznik nr 1

Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicz-nych i organizacyjnych

Charakterystyka stanu prawnego 1. Zgodnie z art. 5a ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświa-ty zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki, w tym profilaktyki społecznej w pu-blicznych szkołach podstawowych i gimna-zjach, jest zadaniem oświatowym gmin.

Zgodnie z art. 22a ust. 2b ww. ustawy dyrektor szkoły jest odpowiedzialny za uwzględnienie w zestawie programów wychowania przedszkolnego i szkolnym zestawie programów nauczania, całości odpowiednio - podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego - usta-lonej dla danego etapu edukacyjnego.

W myśl art. 39 ust. 1 pkt 3 ww. usta-wy, dyrektor szkoły lub placówki oświato-wej sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza im warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działa-nia prozdrowotne.

Dyrektor szkoły lub placówki oświa-towej w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samo-rządem uczniowskim (art. 39 ust. 4 ustawy o systemie oświaty).

2. Zasady organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej w szkołach reguluje rozporzą-dzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą.

Zgodnie z § 6 pkt 5 i 6 ww. rozporzą-dzenia w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej pielęgniarka, higienistka szkol-

na albo położna współpracują z dyrekto-rem szkoły i radą pedagogiczną.

3. Obowiązek uwzględniania w programach szkół wszystkich typów edukacji zdrowot-nej, w tym zasad zdrowego odżywiania i zdrowego stylu życia, wynika z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodo-wej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przed-szkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół49.

Zgodnie z ww. rozporządzeniem (załączniki nr 2-7) działalność edukacyjna szkół wszystkich typów jest określona m.in. przez: program wychowawczy i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwo-jowych uczniów oraz potrzeb danego śro-dowiska, obejmujący wszystkie treści i dzia-łania o charakterze profilaktycznym.

W myśl § 2 ust. 2 załącznika nr 2 i 3 do rozporządzenia Ministra Edukacji Naro-dowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przed-szkola oraz publicznych szkół50, program wychowawczy szkoły i program profilaktyki uchwala rada pedagogiczna.

4. Zgodnie z art. 90u ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie oświaty Rada Ministrów może przyjąć rządowy program albo programy mające na celu wspomaganie tworzenia warunków do sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami.

49 Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17. 50 Dz. U. Nr 61, poz. 624, ze zm.

32

Załączniki

W przypadku przyjęcia programu albo programów rządowych (art. 90u ust. 4 pkt 4 ww. ustawy) Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wa-runki, formy i tryb wspomagania tworzenia warunków do sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami, uwzględnia-jąc w szczególności tworzenie gabinetów profilaktyki zdrowotnej dla uczniów.

5. Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - programy zdrowotne mogą opracowywać, wdrażać, realizować i finan-sować ministrowie, jednostki samorządu terytorialnego lub Fundusz51.

Programy zdrowotne mogą dotyczyć w szczególności ważnych zjawisk epide-miologicznych, także istotnych problemów zdrowotnych dotyczących całej lub okre-ślonej grupy świadczeniobiorców przy istniejących możliwościach ich eliminowa-nia bądź ograniczania (art. 48 ust. 2 pkt 1 i 2 ww. ustawy). Sposób i warunki prowa-dzenia prac nad opracowaniem programu zdrowotnego określa zarządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2010 r. w spra-wie prowadzenia prac nad opracowaniem i realizacją programów zdrowotnych.

Zasady realizacji Programu zapobiega-nia nadwadze i otyłości zostały określone w publikacji dostępnej na stronach inter-netowych Ministerstwa Zdrowia52.

6. Organem opiniodawczo-doradczym Ministra Zdrowia w zakresie zwalczania nadwagi i otyłości jest Rada do Spraw Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia po-wołana przez Ministra Zdrowia zarządze-niem z dnia 12 listopada 2007 r. w tej

51 Narodowy Fundusz Zdrowia. 52www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/nppch

c_24062011.pdf

sprawie. Do zadań Rady w myśl § 2 ww. zarządzenia należy w szczególności:

1) działanie na rzecz zapobiegania nad-wadze i otyłości w Polsce, ze szcze-gólnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej pt. Strate-gia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nad-wagą i otyłością oraz innych progra-mów w tym zakresie,

2) określanie priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia oraz określanie kierunków ich realizacji w całym kraju,

3) opiniowanie i wspieranie inicjatyw tworzenia akcji, ruchów i koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz w zakresie zapobiegania choro-bom niezakaźnym wynikającym z nad-miernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publicz-no-prywatnego,

4) działanie na rzecz promocji zdrowego stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej diety i aktywności dla poszczególnych grup wiekowych, w szczególności w środkach masowego przekazu.

W skład rady wchodzi 25 członków m.in. przedstawiciele: MEN, MSiT, IŻŻ, GIS. Pracami Rady kieruje Prezydium Ra-dy, któremu przewodniczy Główny Inspek-tor Sanitarny. Rada corocznie do końca pierwszego kwartału roku następnego składa Ministrowi Zdrowia sprawozdanie ze swojej działalności.

Edukacja społeczności lokalnej w za-kresie profilaktyki nadwagi i otyłości mieści się, zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, w zakresie działania gminy.

33

Załączniki

Uwarunkowania ekonomiczne

i organizacyjne

1. Autorzy Przewodnika HEPS53 podkreśla-

ją, że nadwaga i otyłość jest spowodowana

brakiem równowagi pomiędzy energią

przyjmowaną z pożywienia i wydatkowaną.

Wystąpienie nadwagi spowodowane jest

wieloma czynnikami, w tym m. in.: małą

aktywnością fizyczną, spożywaniem wyso-

kokalorycznych pokarmów, małym spoży-

ciem błonnika, warzyw i owoców, czynni-

kami środowiskowymi i genetycznymi. Ist-

nieje duże prawdopodobieństwo, co pod-

kreślają autorzy, że dzieci z nadwagą będą

miały nadwagę w życiu dorosłym i będą

narażone na choroby układu krążenia,

cukrzycę i inne choroby przewlekłe.

U młodych ludzi z otyłością, w porów-

naniu do rówieśników o prawidłowej masie

ciała, większe jest ryzyko wystąpienia

takich problemów zdrowotnych, jak: cu-

krzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze i ast-

ma. Inne problemy z nadwagą i otyłością,

to: obniżenie poczucia własnej wartości,

złe samopoczucie zarówno fizyczne, jak

i psychiczne, depresja, a także stygmaty-

zowanie tych dzieci przez rówieśników,

nauczycieli, a nawet rodziców.

Autorzy wyróżniają cztery strategie

umożliwiające obniżenie nadmiaru masy

ciała, a następnie utrzymanie prawidłowej

masy ciała przez długi czas, a mianowicie:

zwiększenie poziomu aktywności fizycznej,

dieta niskokaloryczna i niskotłuszczowa,

codzienne jedzenie śniadania, regularność

w spożywaniu posiłków.

53 Na podstawie publikacji: Przewodnik HEPS. Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fi-zycznej w szkołach. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.

Z badań Instytutu Matki i Dziecka54

przeprowadzonych w roku 1995 i 2005

wynika, że w badanym dziesięcioleciu

częstość występowania nadmiaru masy

ciała u 14-latków i 15-latków wzrosła

o około 2%. Na podobną tendencję wska-

zują dane uzyskane z raportów WHO

z 2002 r. i 2006 r., według których odse-

tek 13-latków z nadwagą i otyłością

w Polsce zwiększył się o około 3%.

Z badań kohortowych (długofalowych),

przeprowadzonych przez ww. Instytut

w trzech etapach: w roku 1995, 1998

i 2007, m. in. wynika, że w latach

2005–2007 nie wystąpił znaczący wzrost

odsetka 13-latków z nadwagą i otyłością,

nie stwierdzono różnic między nastolatka-

mi zamieszkałymi na wsi i w mieście oraz,

że otyłość jest problemem rodzinnym.

Należy dodać, że w badaniach ww. In-

stytutu przeprowadzonych w 2005 r. nad-

miar masy ciała stwierdzono u ponad 13%

nastolatków w wieku 13-15 lat, w tym

otyłość u 4,5%.

Autorzy zwracają też uwagę na błędy

w żywieniu: nieregularność spożywanych

posiłków, niejedzenie śniadań, pojadanie

między posiłkami, zbyt rzadkie spożywanie

mleka, ciemnego pieczywa, owoców i wa-

rzyw. Młodzież z nadwagą i otyłością

w mniejszym stopniu uczestniczy w lek-

cjach w-fu w szkole oraz w zajęciach ru-

chowych poza szkołą i przez więcej godzin

ogląda telewizję lub spędza czas przed

komputerem w porównaniu z rówieśnikami

z prawidłową masą ciała.

54 Czynniki biologiczne, behawioralne i psychospołeczne

kształtujące masę ciała (BMI) 13-latków. Red. K. Mikiel-Kostyra i A. Oblacińska. Warszawa 2010 r. Otyłość u polskich nastolatków, epidemiologia, styl życia, samopoczucie. Red. A. Oblacińska, M. Jodkow-ska. Warszawa 2007.

34

Załączniki

2. W Polsce podstawowe zadania dla orga-

nów administracji rządowej i samorządowej

w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości

określa dokument pn. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, przyjęty

uchwałą nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia

15 maja 2007 r. w sprawie Narodowego

Programu Zdrowia na lata 2007-2015.

W Rozdziale II ww. Programu pn. Cele

dotyczące czynników ryzyka i działania

dotyczące promocji zdrowia, w Celu ope-

racyjnym nr 3 pn. „Poprawa sposobu ży-

wienia ludności i jakości zdrowotnej żyw-

ności oraz zmniejszenie występowania

otyłości" - w ramach zadań niezbędnych

do realizacji ww. celu - przewidziano

m.in.: uruchomienie programu wielolet-

niego, stanowiącego wdrożenie Globalnej

Strategii WHO dotyczącej diety, aktywno-

ści fizycznej i zdrowia; wprowadzenie efek-

tywnej współpracy międzyresortowej,

koordynowanej przez MZ w celu uwzględ-

niania zaleceń Globalnej Strategii Świato-

wej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczącej

diety, aktywności fizycznej i zdrowia; roz-

winięcie działalności Narodowej Rady Ży-

wienia oraz ogólnopolskiej platformy dzia-

łania ds. żywienia, aktywności fizycznej

i zdrowia; stałe upowszechnianie zasad

prawidłowego żywienia, w tym szczególnie

w szkołach; rozwijanie programów rządo-

wych, mających na celu dożywianie naj-

bardziej potrzebujących.

Do oczekiwanych korzyści ww. działań

zaliczono m.in. zmniejszenie ryzyka i czę-

stości występowania przewlekłych chorób

niezakaźnych, żywieniowozależnych.

3. Program zapobiegania nadwadze i oty-łości jest odpowiedzią Polski na inicjatywę

Światowej Organizacji Zdrowia (WHO),

wyrażoną w Globalnej strategii dotyczącej żywienia, aktywności fizycznej i zdrowia.

Uwzględnia on koncepcje zawarte w euro-

pejskiej Karcie Walki z Otyłością, podpisa-

nej w 2006 r. przez ministrów i delegatów

ośmiu krajów regionu europejskiego, WHO

oraz zalecenia białej księgi Komisji Unii

Europejskiej pn. Strategia dla Europy w sprawie żywienia, nadwagi i otyłości w aspekcie zdrowia55.

Celem tego Programu jest zwiększenie świadomości ogółu społeczeństwa o roli

żywienia i aktywności fizycznej dla zacho-

wania zdrowia. W tym celu konieczne jest

- zdaniem IŻŻ - podjęcie edukacji różnych

grup społecznych, w tym grup zawodowo

związanych z ochroną zdrowia oraz eduka-

cję dzieci i młodzieży.

Spodziewane efekty i korzyści wynika-

jące z potencjalnego wdrożenia Programu

są następujące:

1) zwiększenie świadomości żywieniowej

społeczeństwa,

2) prozdrowotna modyfikacja modelu

spożycia żywności,

3) zmniejszenie częstości żywieniowych

czynników ryzyka chorób dieto-

zależnych,

4) wypracowanie modelu postępowania

zwiększającego aktywność fizyczną

wszystkich grup wiekowych i wzrost

świadomości społecznej o roli ruchu

w zachowaniu optymalnego stanu

zdrowia i sprawności fizycznej,

5) zmniejszenie częstości występowania

nadwagi, otyłości, hipercholesterolemii,

hiperlipidemii oraz hyperhomocyste-

inemii,

55 Biała księga zatwierdzona przez Radę Unii Euro-pejskiej w dniu 8 czerwca 2007 r. ma na celu stworzenie zintegrowanej europejskiej strategii, która przyczyniłaby się do zmniejszenia proble-mów zdrowotnych spowodowanych niewłaści-wym odżywianiem nadwagą i otyłością.

35

Załączniki

6) poprawa żywienia i aktywności fizycz-nej dzieci i młodzieży oraz ludności do-rosłej, w tym po 65 roku życia,

7) obniżenie częstości występowania przedwczesnej niepełnosprawności fi-zycznej oraz przedwczesnej umieral-ności z powodu chorób układu krąże-nia, nowotworów żywieniowozależ-nych, osteoporozy oraz chorób układu pokarmowego,

8) wydłużenie przeciętnego trwania życia,

9) zmniejszenie kosztów leczenia przewle-kłych chorób niezakaźnych oraz skut-ków ekonomicznych niepełnosprawno-ści i przedwczesnej umieralności,

10) wdrożenie do systemu podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej me-todologii oceny stanu odżywienia, jako jednego z podstawowych narzędzi wczesnej diagnostyki nadwagi i otyłości z wyróżnieniem jej rodzajów, w aspek-cie stopnia zagrożenia zdrowie,

11) sukcesywna poprawa rynku żywności o obniżonej zawartości tłuszczu, cukru i soli.

Autorzy Programu podkreślili także, że najważniejszym problemem zdrowia publicznego, mającym najistotniejsze zna-czenie dla zwalczania przewlekłych chorób niezakaźnych, jest zapobieganie nadwadze i otyłości oraz, że zwyczaje żywieniowe kształtują się od najmłodszych lat życia i wa-dliwe żywienie w okresie dzieciństwa jest wczesnym czynnikiem ryzyka wielu chorób żywieniowozależnych wieku dojrzałego.

W Programie przewidziano wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów, w tym m.in. ocena skuteczności działań interwencyjnych na podstawie badań prze-prowadzanych co 5 lat na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej dzieci, młodzieży i dorosłych; ocena odnośnie stanu wiedzy na temat związku pomiędzy żywnością,

żywieniem, aktywnością fizyczną a przewle-kłymi chorobami niezakaźnymi; przeprowa-dzanie analiz ekonomicznych związanych z wpływem poprawy żywienia i aktywności fizycznej na wydatki systemu ochrony zdro-wia; opracowanie raportu dla rządu odno-śnie ww. efektów Programu.

Realizację ww. Programu przewidziano na lata 2007–2011, a wysokość środków na realizację 37 zadań oszacowano na kwotę 12.147 tys. zł, w tym 60.000 zł na wydatki inwestycyjne, jednakże zakres zadań oraz wysokość finansowania w poszczególnych latach ulegała zmianie, gdyż budżet na programy zdrowotne finansowane z roz-działu 85149 – Programy Polityki Zdrowot-nej planowany jest na okres jednego roku i jego wysokość uzależniona jest od corocz-nych decyzji Ministerstwa Zdrowia.

Program nie został poprzedzony dia-gnozą stanu wyjściowego i - zdaniem NIK - przy zmniejszeniu środków i zadań na jego realizację nie będzie możliwe do-konanie oceny efektów po pięciu latach jego obowiązywania.

4. Naukowcy ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej (z Wydziału Zamiejscowego we Wrocławiu)56 sprawdzili realizację w Polsce, w latach 2005-2009, programów w zakresie prewencji nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Główną konkluzją wynikającą z tych badań jest to, że kampanie rekla-mowe polegają głównie na informowaniu dzieci i młodzieży o negatywnych skutkach nieprawidłowego odżywiania i braku ak-tywności fizycznej oraz zawierają sugestie, jak powinien wyglądać zdrowy styl życia i jakie wynikają z niego korzyści.

Należy również – twierdzą autorzy –

oprócz ww. informacji pomóc odbiorcom

56 http://edula.pl/articles/show/824

36

Załączniki

37

jak konkretnie w ich życiu można pokonać

przeszkody stojące na drodze do wprowa-

dzenia zdrowego odżywiania. Ponadto

ustalono, że jedna trzecia polskich pro-

gramów profilaktyki nie jest weryfikowana:

nie ma informacji na temat ich faktycznych

efektów w porównaniu z sytuacją wyj-

ściową i w konsekwencji nie można ocenić

ich wartości.

5. Podstawowym miejscem akcji promują-

cych zdrowy styl życia są szkoły, gdyż są

one miejscem, w którym dzieci i młodzież

uczą się zgodnie z obowiązującą podstawą

programową. Ponadto w szkołach istnieje

możliwość wprowadzania korzystnych

zmian dotyczących sposobu żywienia

i aktywności fizycznej poprzez dostępność

produktów spożywczych o prozdrowotnym

składzie w stołówkach szkolnych, w skle-

pikach szkolnych oraz wprowadzanie ele-

mentów aktywności fizycznej podczas

lekcji, przerw międzylekcyjnych lub po

zajęciach szkolnych. Szkoła powinna sta-

nowić centrum działań profilaktycznych,

obejmujących również rodziny i społecz-

ność lokalną.

W tym kontekście pozytywnie należy

ocenić projekt HEPS (szerzej opisany

w pkt 3.1.2.), ukierunkowany na tworzenie

w krajach Unii Europejskiej polityki

w zakresie zapobiegania nadwadze i otyło-

ści u dzieci, w tym m.in. wykorzystanie

dotychczasowej działalności i efektów Sieci Szkół Promujących Zdrowie.

Załączniki

Załącznik nr 2

Wykaz jednostek skontrolowanych oraz jednostek organizacyjnych NIK, które przeprowadziły kontrole

Lp. Jednostka skontrolowana

Jednostka organizacyjna NIK, przeprowadzająca

kontrolę 1 Ministerstwo Zdrowia 2 Ministerstwo Edukacji Narodowej 3 Instytut Żywności i Żywienia 4 Urząd Miasta Radom 5 Urząd Miasta Częstochowy 6 Urząd Miasta Wołomin 7 Urząd Miasta Jędrzejów 8 Urząd Miasta Skarżysko-Kamienna 9 Szkoła Podstawowa nr 2 im. Komisji Edukacji Narodowej w Jędrzejowie

10 Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Broniewskiego w Jędrzejowie

11 Szkoła Podstawowa nr 8 im. Stefana Żeromskiego w Skarżysku-Kamiennej

12 Szkoła Podstawowa nr 7 z Oddziałami Integracyjnymi im. Królowej Jadwigi w Wołominie

13 Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół nr 2 w Wołominie 14 Publiczne Gimnazjum nr 12 im. Mikołaja Reja w Radomiu 15 Gimnazjum nr 9 w Częstochowie

16 Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Publicznych nr 4 im. Marii Curie-Skłodowskiej w Skarżysku-Kamiennej

17 I Liceum Ogólnokształcące im. Wacława Nałkowskiego w Zespole Szkół nr 1 w Wołominie

18 Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 4 z oddziałami sportowymi im. Polskich Olimpijczyków w Radomiu

Departament Nauki,

Oświaty i Dziedzictwa

Narodowego

19 Urząd Gminy Suwałki 20 Urząd Miasta Łapy 21 Szkołą Podstawowa nr 1 im. Papieża Jana Pawła II w Łapach 22 Szkołą Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Łapach 23 Szkoła Podstawowa im. Papieża Jana Pawła II w Nowej Wsi 24 Szkoła Podstawowa im. Lotników Polskich w Płocicznie-Tartak 25 Gimnazjum nr 1 im. ppłk. Stanisława Nilskiego-Łapińskiego w Łapach 26 Gimnazjum im. Lotników Polskich w Płocicznie-Tartak

Delegatura

NIK

w Białymstoku

27 Urząd Miasta Włocławek 28 Urząd Miasta Kcynia 29 Szkoła Podstawowa im. Pamięci Obrońców Niepodległości w Sipiorach 30 Szkoła Podstawowa nr 22 w Zespole Szkół nr 9 we Włocławku 31 Gimnazjum w Zespole Szkół w Dziewierzewie 32 Gimnazjum nr 9 we Włocławku

33 Liceum Ogólnokształcące im. Karola Libelta w Zespole Szkół nr 1 w Kcyni

34 Technikum nr 3 w Zespole Szkól Ekonomicznych we Włocławku

Delegatura

NIK

w Bydgoszczy

35 Urząd Miasta Tarnów 36 Urząd Miasta Stary Sącz

37 Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. prof. Jerzego Tischnera w Starym Sączu

38 Szkoła Podstawowa nr 8 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Tarnowie

39 Gimnazjum im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Przysietnicy

40 Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego w Starym Sączu 41 Gimnazjum nr 2 w Tarnowie 42 III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Tarnowie

Delegatura

NIK w Krakowie

38

Załączniki

39

43 Urząd Miasta Chełm 44 Urząd Gminy Gościeradów 45 Szkoła Podstawowa nr 10 im. ks. Jerzego Popiełuszki w Chełmie

46 Publiczna Szkoła Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych w Gościeradowie

47 Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Józefa Twaroga w Księżomierzu

48 Gimnazjum nr 2 im. ks. Zygfryda Berezeckiego w Chełmie

49 Gimnazjum Publiczne w Zespole Szkół im. Janiny Wierzchowskiej w Liśniku Dużym

50 Technikum nr 4 w Zespole Szkół Zawodowych nr 4 im. Kazimierza Andrzeja Jaworskiego w Chełmie

Delegatura

NIK

w Lublinie

51 Urząd Miasta Elbląg 52 Urząd Miasta Barczewo 53 Szkoła Podstawowa nr 1 im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie 54 Szkoła Podstawowa nr 25 w Zespole Szkól nr 2 w Elblągu 55 Zespół Szkolno-Przedszkolny w Łęgajnach 56 Gimnazjum nr 1 im. Ziemi Warmińskiej w Barczewie 57 Gimnazjum nr 7 w Elblągu 58 Technikum w Zespole Szkół Handlowych w Elblągu

Delegatura

NIK

w Olsztynie

59 Urząd Miasta Piły

60 Urząd Miasta Rawicz

61 Szkoła Podstawowa nr 4 im. Mikołaja Kopernika w Pile

62 Szkoła Podstawowa nr 5 im. Dzieci Polskich w Pile

63 Szkoła Podstawowa nr 3 im. Kornela Makuszyńskiego w Rawiczu

64 Szkoła Podstawowa nr 5 im. Karola Kurpińskiego w Rawiczu

65 Gimnazjum nr 4 im. Ignacego Jana Paderewskiego w Pile

66 Gimnazjum im. Adama Olbrachta Przyjmy-Przyjemskiego w Sierakowie

Delegatura

NIK

w Poznaniu

67 Urząd Miasta Jasło

68 Urząd Miasta Strzyżów

69 Szkoła Podstawowa im. Hugona Kołłątaja w Zespole Szkół w Dobrzechowie

70 Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Godowej

71 Szkoła Podstawowa nr 2 w Jaśle

72 Gimnazjum nr 1 w Jaśle

73 Gimnazjum nr 4 w Zespole Szkół Miejskich nr 4 im. Romualda Traugutta w Jaśle

74 Gimnazjum Publiczne nr 1 w Miejskim Zespole Szkół w Strzyżowie

Delegatura

NIK

w Rzeszowie

Załączniki

Załącznik nr 3

Karta Żywienia i Aktywności Fizycznej Dzieci i Młodzieży w Szkole

1. Dzieci i młodzież, na wszystkich etapach

obowiązkowego kształcenia, mają prawo

do uzyskania wiedzy oraz ukształtowania

umiejętności i motywacji związanych

z racjonalnym żywieniem i aktywnością

fizyczną dla zachowania zdrowia.

2. Wszyscy uczniowie mają prawo do ko-

rzystania z żywienia w szkole oraz do za-

spokajania naturalnych potrzeb ruchowych

drogą bezpiecznego uprawiania aktywno-

ści fizycznej w szkole.

3. Dzieci w wieku szkolnym pozostające

w miejscu zamieszkania w okresie zimo-

wych i letnich ferii mają prawo do żywienia

w szkole oraz infrastruktura szkolna po-

winna być udostępniana dzieciom (sale

gimnastyczne, boiska, baseny, itp.),

do uprawiania zajęć sportowych i rekre-

acyjnych, pod odpowiednim nadzorem.

4. Każda szkoła powinna zapewnić uczniom

racjonalne posiłki i napoje oraz należyte

warunki sanitarne i organizacyjne do ich

spożywania, a także odpowiednie, bez-

pieczne warunki techniczno-organizacyjne

do uprawiania aktywności fizycznej.

5. Zadania z zakresu żywienia i aktywności

fizycznej w szkole powinny być realizowane

przez personel legitymujący się odpowied-

nimi kwalifikacjami merytorycznymi, przy-

gotowany do pracy z dziećmi i młodzieżą.

6. Posiłki i napoje oferowane uczniom

w szkole powinny odpowiadać wymaga-

niom jakościowym i mieć wartość odżyw-

czą, w tym energetyczną, dostosowaną do

wieku uczniów.

7. Dzieci pozostające na długotrwałej die-

cie z przyczyn chorobowych lub na dietach

alternatywnych (np. wegetariańskiej, uwa-

runkowanej przekonaniami religijnymi

i innymi) powinny otrzymać w szkole po-

siłki i napoje zgodnie z zaleceniami lekarza

prowadzącego lub rodziców po konsultacji

z lekarzem.

8. Szkoła nie może być miejscem reklamy

produktów żywnościowych. Szkoła nie może

być miejscem sprzedaży produktów żywno-

ściowych o nieodpowiedniej jakości zdro-

wotnej, nie zalecanych w żywieniu dzieci.

Asortyment produktów spożywczych i napo-

jów sprzedawanych w szkole powinien od-

powiadać zasadom racjonalnego żywienia.

9. Dzieci powinny mieć w szkole monito-

rowaną masę i wysokość ciała; dzieci

z zaburzeniami stanu odżywienia muszą

podlegać dyspanseryzacji i mieć zapew-

nioną specjalistyczną opiekę medyczną.

10. Dzieci powinny mieć w szkole monito-

rowaną sprawność fizyczną - dzieci z nad-

wagą i otyłością powinny być objęte pro-

gramem aktywności fizycznej, dostosowa-

nym do ich potrzeb; dzieci z obniżoną

sprawnością fizyczną z przyczyn chorobo-

wych powinny być otoczone specjalistycz-

ną opieką medyczną; dzieci z zaburzeniami

statyki ciała powinny mieć w szkole za-

pewniony dostęp do odpowiedniej dla

siebie korektywy.

40

Załączniki

Załącznik nr 4

Przykłady „dobrej praktyki” w zakresie zdrowego żywienia

w wybranych krajach w Europie

1. W większości krajów UE przyjęto krajową politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, in-formują autorzy Przewodnika HEPS57.

Autorzy ww. opracowania podkreślają, że zdrowe żywienie i aktywność fizyczna są istotnymi elementami promocji zdrowia dzieci i młodzieży. Prezentują też przykła-dy dobrej praktyki w zakresie wdrażania polityki na rzecz promowania zdrowego żywienia oraz aktywności fizycznej dzieci i młodzieży.

W Wielkiej Brytanii (Walii) za naj-lepsze rozwiązanie uznano stworzenie cało-ściowego podejścia do zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. W 2006 r. rząd Walii wdrożył 5-letni Plan Żywienie i Sprawność Fizyczna oraz dokument Apetyt na życie, w którym określono strategiczne cele i działania dla poprawy standardów żywieniowych produktów i napojów ofero-wanych w szkołach. Przedstawiono zalece-nia dla szkół, w tym m. in., że dostępne w szkole przekąski muszą mieć odpowied-nią wartość odżywczą, a nie tylko kalorie, w szkołach podstawowych w czasie przerw międzylekcyjnych dzieci powinny spożywać tylko owoce. Opracowano także przewodnik dla szkół zawierający przykłady dobrej praktyki, stanowiący pomoc w tworzeniu własnej polityki w sprawie żywienia i ak-tywności fizycznej.

W Holandii Ministerstwo Zdrowia uznało nadwagę i otyłość za priorytetowy problem zdrowia publicznego i jego roz-wiązanie włączono do narodowej polityki

57 Przewodnik HEPS. Promowanie zdrowego żywie-

nia i aktywności fizycznej w szkołach. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.

zdrowia publicznego. Nie ma jednak jednej centralnej polityki w zakresie zapobiegania otyłości, według której pracują wszystkie szkoły. Każda szkoła promująca zdrowie może określić własne priorytety i sposoby ich realizacji, tzn. każda szkoła powinna zdefiniować swoje problemy, a następnie wybrać stosowne według niej programy, tworzone przez organizacje zajmujące się promocją i zdrowiem publicznym.

W Belgii (w części flamandzko-języcznej) wdrożono projekt pn. Zdrowe Żywienie w Szkole, w ramach którego utworzono sieć, do której należą m. in. dyrektorzy szkół, pracownicy ochrony zdrowia, szkolni kucharze. Efektem tego projektu jest stosowanie w szkołach Trójką-ta Aktywności i Żywienia, którego celem jest codzienna praca na rzecz zbilansowa-nej diety i odpowiedniej aktywności fizycz-nej. Opracowano raport pn. Zdrowe żywie-nie w szkołach – przewodnik dobrej prakty-ki we wprowadzaniu zbilansowanego ży-wienia w szkołach, zawierający m.in. opis produktów, napojów i przekąsek rekomen-dowanych na 10-dniowe jadłospisy szkolne.

W Wielkiej Brytanii (Szkocji) opracowano koncepcję pn. Talerz dobrego jedzenia dla dzieci i młodzieży, w której wskazuje się rodzaje i proporcje produk-tów spożywczych potrzebnych dla zbilan-sowanej, zdrowej diety. Wydano Szkolną Ustawę 2007 (Promocja Zdrowia i Żywie-nie), która zobowiązuje władze lokalne do udzielenia szkołom grantów umożliwiają-cych zapewnienie w szkołach żywności i napojów zgodnych z obowiązującymi w kraju zaleceniami żywieniowymi.

W ustawie tej uznano także promocję zdrowia za jedno z głównych zadań szkoły.

41

Załączniki

Opracowano przewodnik określający wy-magania dotyczące żywności i napojów podawanych w szkołach, zawierający standardy obiadów oraz produktów i napo-jów oferowanych w szkołach.

2. Na przykłady działań w zakresie żywienia w szkołach w Szwecji i na Węgrzech zwraca uwagę dr Katarzyna Wolnicka z IŻŻ58.

W Szwecji w pięciu szkołach zastąpio-no asortyment sklepików szkolnych produk-tami wskazanymi w żywieniu dzieci: owo-cami, warzywami, sokami, napojami i prze-tworami mlecznymi, oraz dokonano zmian menu w stołówkach szkolnych na prozdro-wotne. W kolejnych pięciu szkołach sklepiki i stołówki szkolne pozostawiono bez zmian.

Po czterech latach w szkołach, w których dokonano korzystnych zmian, zaobserwo-wano spadek nadwagi wśród młodzieży z 22 do 16 procent. Natomiast w szkołach pozostawionych bez zmian odsetek dzieci z nadwagą wzrósł z 18 do 21%.

Na Węgrzech w programie realizo-wanym przez okres dwóch miesięcy w sześciu szkołach umożliwiono dzieciom dostęp do wody mineralnej bez ograni-czeń. Efektem było obniżenie spożycia tzw. soft drinks, czyli napojów słodzonych, niekorzystnych z żywieniowego punktu widzenia, zawierających duże ilości cukru i wypierających konsumpcję bogatych w witaminy i składniki mineralne soków owocowych i warzywnych oraz napojów mlecznych. Jednocześnie w badanych szko-łach wzrosło spożycie wody mineralnej.

Uzyskane wyniki sugerują, że tego

typu działania, w połączeniu z edukacją,

są idealną formą wprowadzania zmian

58 http://www.forumzdrowia.pl

niekorzystnych nawyków żywieniowych -

w tym wypadku zmian w strukturze spoży-

cia napojów, która wpływa na ogólny stan

odżywienia

3. W Raporcie pn. Przeciwdziałanie otyłości. Pierwsze kroki59 z 2006 r.,

opracowanym na zlecenie Izby Gmin

na podstawie wspólnego badania

przez Komisję Kontroli, Komisję

Zdrowia i Narodowy Urząd Kontroli

w Wielkiej Brytanii stwierdzono,

że największą trudnością w redukcji

otyłości u dzieci jest złożoność tego

problemu, obejmująca zmianę za-

chowania dzieci i ich rodziców oraz

ogólnych postaw społecznych.

Celem badań była ocena wydajności

i skuteczności łańcucha podejmowanych

działań przez właściwe instytucje mają-

cych na celu ograniczenie zjawiska otyłości

u dzieci poniżej 11 roku życia.

W raporcie wskazano, że podstawowe

znaczenie dla skuteczności podejmowa-

nych działań mają szkoły, które jednak

wymagają wsparcia i wyraźnych wytycz-

nych pomagających im w rozwiązywaniu

problemu otyłości u dzieci.

W Wielkiej Brytanii za realizację zada-

nia powstrzymania do 2010 r. wzrostu

otyłości u dzieci poniżej 11 roku życia

odpowiedzialne są wspólnie trzy minister-

stwa, tj.: Ministerstwo Zdrowia, Minister-

stwo Edukacji i Umiejętności oraz Minister-

stwo Kultury, Mediów i Sportu. Minister-

stwa te koordynują działania na szczeblu

krajowym. Opracowano projekt planu

realizacji pn. Program ds. Otyłości oraz

59 Sprawozdanie Kontrolera I Audytora Generalnego przygotowane wspólnie przez Komisję Kontroli, Komisję Zdrowia i Narodowy Urząd Kontroli |HC 801 Sesja 2005-2006| 28 lutego 2006 r.

42

Załączniki

43

powołano wspólnie finansowanego, mię-

dzyministerialnego kierownika tego Pro-gramu. Do jego obowiązków należy okre-

ślanie strategicznych kierunków ww. dzia-

łalności i nadzór nad poszczególnymi ini-

cjatywami.

Zalecenia wynikające z ww. badań dotyczą

m.in.: konieczności zastosowania zaawan-

sowanych metod zwiększenia świadomości

i zmiany zachowań oraz użycia szerokiego

zakresu środków i interwencji. Poza podję-

tymi działaniami zasadnicze znaczenie

będzie miała rola rodziców i dzieci, jak

również przemysłu spożywczego i branży

reklamowej.

Załączniki

Załącznik nr 5

Doświadczenia Szkoły Podstawowej im. W. Chotomskiej w Kiełczo-wie (województwo dolnośląskie) w promowaniu zdrowego żywienia

Szkoła Podstawowa im. W. Chotom-

skiej w Kiełczowie (Szkoła)60 jest jedną

z 12 szkół w Europie i jedyną w Polsce,

które w roku szkolnym 2010/2011 uczest-

niczyły w Projekcie European Schools for Healthy Food (ESHF), koordynowanym

przez organizację Slow Food.

60 Szkoła położona jest na Dolnym Śląsku w Gminie Długołęka, w bezpośredniej bliskości Wrocławia (ok. 7 km). Uczęszcza do niej 560 dzieci; prowa-dzi także oddziały przedszkolne – pięcio- i sześciolatków. http:// szkola.kielczow.edu.pl.

Projekt61 jest reakcją na złe nawyki

żywieniowe europejskich dzieci, które wy-

nikają z braku wiedzy na temat żywności

dobrej jakości, z braku umiejętności wy-

bierania wartościowych produktów, ale

przede wszystkim, z ograniczonego dostę-

61 Międzynarodowa organizacja Slow Food jest struk-turą typu non-profit i liczy ponad 100 tys. człon-ków ze 135 krajów. Są to osoby fizyczne oraz prawne zrzeszone z organizacją. Tych nieformal-nych zwolenników filozofii Ślimaczka jest z pewnością kilkakrotnie więcej. Ruch powstał w 1989 roku w reakcji na zawrotny pęd życia (stąd w logo znajduje się ślimak), towarzyszące mu spo-żywanie niskowartościowych posiłków zwanych fast foodami, zanik lokalnych tradycji żywienio-wych oraz spadek zainteresowania tym, co jemy, pochodzeniem i smakiem tego co jemy, jak rów-nież tym, w jaki sposób spożywane przez nas po-karmy oddziałują na resztę świata. Działalność edukacyjna organizacji Slow Food, wszelkie wyda-rzenia i kampanie promocyjne poszerzają wiedzę i szacunek do pożywienia oraz umożliwiają doko-nywanie najlepszych, z punktu widzenia społe-czeństwa i środowiska naturalnego, wyborów.

44

Załączniki

pu do zdrowych produktów, również

w szkołach.

Cel główny Projektu:

Głównym zadaniem Projektu jest reali-

zacja hasła „SMACZNE CZYSTE UCZCIWE -

JEM LOKALNIE – MYŚLĘ GLOBALNIE”

Cele szczegółowe projektu:

1. Pogłębienie wiedzy uczniów i środowi-

ska lokalnego na temat prawidłowego

żywienia, zbilansowanej diety oraz po-

chodzenia żywności.

2. Wychowanie świadomego konsumenta

poprzez rozwijanie samodzielności i od-

powiedzialności u uczniów.

3. Dostarczenie wiedzy i umiejętności

korzystania z informacji zamieszczo-

nych na opakowaniach produktów

spożywczych.

4. Kształtowanie nawyku dbałości o śro-

dowisko naturalne.

5. Dostrzeganie znaczenia międzynaro-

dowych akcji ekologicznych w trosce

o życie na Ziemi.

Przewidywane osiągnięcia uczniów:

Realizacja Projektu:

1) umożliwi dziecku rozbudzenie zainte-

resowania się zależnością pomiędzy

spożywaniem lokalnych, nieprzetwo-

rzonych produktów a zdrowiem wła-

snym i środowiska naturalnego,

2) uświadomi znaczenie szeroko pojętej

tradycji,

3) umożliwi poznanie siebie, swoich po-

trzeb żywieniowych oraz dokonywanie

świadomych wyborów konsumpcyj-

nych.

45

Załączniki

Formy i metody pracy:

W czasie realizacji treści programowych

przewiduje się organizację:

1) warsztatów smaku,

2) spotkań ze specjalistami ds. żywienia,

lokalnymi producentami, właścicielami

restauracji etc.,

3) przedstawień, występów, konkursów

w ramach realizacji Dnia Edukacji Na-

rodowej pod hasłem Regionalne prze-pisy naszym dziedzictwem,

4) wycieczek do miejsc produkcji, przygo-

towania i dystrybucji żywności,

5) konferencji z udziałem min. uczniów,

rodziców, członków organizacji Slow

Food Polska, lokalnymi producentami

żywności.

Planowana jest także pedagogizacja

rodziców oraz przeprowadzenie ankiet na

temat diety dziecka oraz oceny i preferen-

cji związanych z funkcjonowaniem szkolnej

stołówki i sklepiku.

Ewaluacja programu:

Ewaluacja przeprowadzona będzie za

pomocą lekcji poglądowych, pogadanek,

zebrań z rodzicami i ankiet.

Działania w ramach Projektu.

1. Współpraca ze stołówką szkolną, to:

1) regularne ankietowanie dzieci i rodzi-

ców nt. funkcjonowania szkolnej sto-

łówki,

2) kącik do spożywania drugiego śniada-

nia w stołówce szkolnej dla klas IV-VI,

3) nawiązanie kontaktu z lokalnymi do-

stawcami żywności,

4) wykorzystanie upraw ze szkolnych

ogródków do przygotowania obiadów,

5) współpraca ze sklepikiem w szkole -

wprowadzenie soków, owoców, jogur-

tów; wycofanie „sztucznych” słodyczy,

6) efektywne wykorzystanie resztek

z przygotowania potraw oraz niezje-

dzonych posiłków (kompostowanie),

7) uczestnictwo uczniów w lekcji goto-

wania; dzieci pomagają w przygoto-

waniu potraw, które będą serwowane

podczas obiadu,

8) prowadzenie stołówkowej gazetki

ściennej Wiem, co jem.

Gazetka ścienna, wymieniana w każdy

poniedziałek oraz prowadzona przez wyty-

powaną grupę uczniów, zawiera informa-

cje na temat zaplanowanych na dany ty-

dzień potraw, serwowanych w stołówce

szkolnej, wskazuje na wartości odżywcze

poszczególnych składników oraz ich wpływ

na funkcjonowanie organizmu dziecka.

Gazetka wzbogacana jest rysunkami dzieci

korzystających ze świetlicy szkolnej.

2. Współpraca ze świetlicą szkolną:

1) nasz zdrowy ogródek - hodowanie

nowalijek do późniejszego ich wyko-

rzystania w szkolnej stołówce (cały rok

szkolny),

2) dekoracja stołówkowej gazetki ścien-

nej rysunkami dzieci o tematyce zwią-

zanej z bieżącym menu,

3) konkursy plastyczne promujące: lokal-

ną i sezonową żywność oraz tradycyj-

ne potrawy regionalne.

Projekt Slow Food spotkał się

w Szkole z bardzo dobrym przyję-

ciem. W wyniku realizacji Projektu

Slow Food zaobserwowano w Szkole:

1) wzrost świadomości uczniów dotyczą-

cy wyboru zdrowych produktów spo-

żywczych,

46

Załączniki

2) wzrost zaufania rodziców do szkoły,

iż edukuje ona nie tylko na poziomie

werbalnym, ale prowadzi konkretne

działania powodujące zmiany np. zdro-

wy sklepik szkolny,

3) wielkie zaangażowanie dzieci w reali-

zację projektu (m.in. założenie Klubu

Obrońców Smaku, praca w ogródku

szkolnym),

4) zajęcia z edukacji smaku, przygoto-

wywane przez dzieci posiłki cieszyły

się ogromnym zainteresowaniem,

5) dostrzeżono wartość dodaną projektu

– integracja zespołów uczniowskich,

nauczycielskich oraz wspólne przygo-

towywanie posiłków w rodzinach.

Szkoła zamierza kontynuować pro-

jekt w kolejnych latach szkolnych.

Obecnie pracuje nad spisaniem działań

na przyszły rok szkolny, których zało-

żeniami będą m.in.:

1) wizyty w okolicznych gospodarstwach

– tzw. warsztaty mleczne, których

prowadzenie Szkoła chce zapropono-

wać lokalnym rolnikom,

2) "powrót do korzeni smaku"– zbieranie

przez dzieci zapisywanych od pokoleń

przepisów,

3) przygotowywanie w szkolnej stołówce

posiłków w oparciu o wybrane recep-

tury oraz, na podstawie zebranych do-

świadczeń, publikacja szkolnej kolekcji

przepisów dla lokalnej społeczności.

Oprócz Szkoły Podstawowej

w Kiełczowie w Projekcie Slow Ford

uczestniczą następujące placówki:

1. Szkoła Podstawowa im. Petko Ka-

ravelowa, Sofia, Bułgaria.

Szkoła ta pracuje nad wzbogaceniem

stołówki szkolnej w lokalne owoce i wa-

rzywa. Pięciu pracowników stołówki obsłu-

guje codziennie 1140 uczniów, serwując

śniadania, obiady oraz przekąski. W ra-

mach realizacji ESHF, szkoła zaadaptowała

jedną z klas lekcyjnych na salę kulinarną,

w której odbywają się zajęcia z edukacji

smaku.

2. Szkoła Podstawowa im. Georgija

Benkowskiego, Tcherni Vit, Bułgaria.

W szkole tej zajęcia z edukacji smaku

włączone zostały do programu nauczania.

Dzieci testują przepisy kulinarne, uczą się

produkcji zielonego sera oraz współpracu-

ją ze swoimi dziadkami, odkrywając i te-

stując różne receptury.

3. Liceum im. Matki Bożej Niepokala-

nej, Lisdoonvarna, Irlandia.

Szkoła organizuje warsztaty smaku we

współpracy z lokalnymi dostawcami.

4. Gmina Bagno a Ripoli, Toskania.

Gmina Bagno a Ripoli, lokalne convivium

Slow Food Florencja oraz szesnaście part-

nerskich szkół stworzyły silną sieć współ-

pracy nastawioną na dostarczanie wysokiej

jakości produktów do stołówek szkolnych.

W projekcie uczestniczą rodzice, którzy

regularnie informowani są skąd pochodzi

jedzenie spożywane przez ich dzieci. Więk-

szość produktów spożywanych przez ich

dzieci to produkty regionalne – świeże

owoce, oliwa z oliwek, chleb oraz jajka.

5. Liceum nr 2 w Rydze, Łotwa.

Szkoła dąży do poszerzenia menu sto-

łówki o potrawy tradycyjne i lokalne.

Do tej pory większość produktów pochodzi-

ła z importu. Wykazanie zatem, iż zakupy

lokalne mogą być tak zdrowe, jak i opłacal-

ne jest dużym wyzwaniem dla szkoły.

47

Załączniki

48

6. Liceum Integracyjne: Lagan Inte-

grated College, Belfast, Irlandia Pół-

nocna.

Działalność szkoły nawiązuje do hasła

„Jesteśmy tym, co jemy". Uczestnicy projek-

tu analizują żywność dostępną w szkole, od

edukacji smaku począwszy, na gospodarce

odpadami kończąc.

7. Przedszkole im. Dr Ion Ratiu,

Turda, Rumunia.

Przedszkole posiada własny ogród, któ-

ry wykorzystywany jest jako narzędzie

edukacji do poszerzenia wiedzy i uznania

dla ekologicznie produkowanej żywności.

8. Liceum im. Dr I. Messota i Liceum

im. Andrei Saguna, Bran Moeciu,

Rumunia.

Działania szkoły nakierowane są na

walkę z konsumpcją żywności typu fast

food. W tym celu prowadzona jest eduka-

cja smaku podczas zajęć lekcyjnych i po-

zalekcyjnych.

9. Szkoła Podstawowa im. Gaspara

Remiro, Epila, Hiszpania.

Szkoła współpracuje z lokalnymi produ-

centami żywności, prowadzi aktywną edu-

kację smaku, wydaje przewodnik „Korze-

nie smaku". Prowadzi także kampanię

nawołującą do zwiększenia spożycia świe-

żych warzyw i owoców.

10. Szkoła Podstawowa im. Jeana

Henri Fabre, Millau, Francja.

Szkoła współpracuje z lokalnym samo-

rządem nad poprawą diety uczniów. Te-

matem przewodnim projektu jest „Od

ziarna do kuchni”. Szkoła planuje założyć

własny ogródek.

11. Społeczna Szkoła Podstawowa -

The Community School of Silly,

Hoves, Belgia.

Szkoła współpracuje z dietetykiem;

opracowano plan zdrowego żywienia dla

przyszkolnej stołówki. Placówka wprowa-

dziła zakaz sprzedaży chipsów, napojów

gazowanych i słodyczy na swoim terenie.

Załączniki

Załącznik nr 6 Notatka

z panelu ekspertów zorganizowanego przez Najwyższą Izbę Kontroli w dniu 14 grudnia 2010 r. w celu omówienia najważniejszych pro-blemów dotyczących zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej w świetle założeń do programu kontroli oraz w dniu 14 czerwca 2011 r. w celu omówienia wstępnych wyników przedmiotowej kontroli

(autoryzowana)

Celem panelu w dniu 14 grudnia 2010 r. było zapoznanie się z opinią eks-

pertów (reprezentujących naukę i praktykę) oraz odbycie dyskusji na temat zadań

organów administracji publicznej (rządowej i samorządowej) i szkół publicznych

w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej, w tym

czynników (barier) ograniczających działania w tym zakresie. W panelu wzięli udział:

Prof. Barbara Woynarowska – Uniwersytet Warszawski, Kierownik Zakładu Biomedycz-nych i Psychologicznych Podstaw Edukacji. Prof. Mirosław Jarosz – Dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie (tylko 14 grudnia 2010 r.). Dr Katarzyna Wolnicka – Instytut Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. Dr n. med. Danuta Kurylak – Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym w Bydgoszczy (tylko 14 grudnia 2010 r.). Dr n. med. Jacek Łuczak – Dyrektor Departamentu Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz w Głównym Inspektoracie Sanitarnym (tylko 14 grudnia 2010 r.). Jacek Krawczyk – Dyrektor Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji Narodowej. Joanna Skrzypczyk – Departament Zwiększania Szans Edukacyjnych Ministerstwa Edukacji Narodowej. Dr Włodzimierz Sekuła – Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie. Dr Anna Oblacińska – Kierownik Samodzielnej Pracowni Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka (tylko 14 czerwca 2011 r.). Dr hab. Iwona Kowalska – Wydział Nauk Ekonomicznych SGGW (tylko 14 czerwca 2011 r.). Dagmara Korbasińska - Dyrektor Departamentu Matki i Dziecka w Ministerstwie Zdrowia (tylko 14 czerwca 2011 r.). Anna Ratowska – Departament Polityki Zdrowotnej MZ (tylko 14 czerwca 2011 r.). Teresa Szopińska - Departament Zwiększania Szans Edukacyjnych w MEN (tylko 14 czerwca 2011 r.). Cezary Zawistowski - Departament Zwiększania Szans Edukacyjnych w MEN (tylko 14 czerwca 2011 r.). Wisława Ostręga – Wydział Higieny Dzieci i Młodzieży w Głównym Inspektoracie Sanitar-nym (tylko 14 czerwca 2011 r.). Anna Martin – Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 127 w Warszawie (tylko 14 czerwca 2011 r.). Tadeusz Chołko – Wójt Gminy Suwałki (tylko 14 czerwca 2011 r.).

49

Załączniki

Spotkania prowadził Józef Górny, Wiceprezes NIK oraz Grzegorz Buczyński,

Dyrektor Departamentu Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego, który przed-

stawił cele i zakres kontroli oraz zwrócił się do uczestników spotkania z prośbą

o wypowiedzi dotyczące zarówno uwarunkowań prawno-organizacyjnych, jak

i podstaw naukowych dotyczących zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci

i młodzieży szkolnej (w dniu 14 grudnia 2010 r.) oraz przedstawił wstępne usta-

lenia ww. kontroli i problemy do dyskusji (w dniu 14 czerwca 2011 r.).

W wypowiedziach eksperci zwrócili uwagę na niżej wymienione problemy.

Mirosław Jarosz naświetlił tematykę

otyłości oraz poinformował, że w 2005 r.

Światowa Organizacja Zdrowia opracowała

tzw. Europejską Kartę do spraw walki z otyłością, a wszystkie kraje członkowskie

z regionu europejskiego zobowiązały się

do opracowania Narodowej Strategii Zwal-czania Nadwagi i Otyłości. Ten dokument

podpisała również Polska.

Ponadto podkreślił, że rozwiązanie pro-

blemu nadwagi i otyłości wymaga integra-

cji określonych działań oraz stworzenia

strategii rządowej, gdyż na efekt końcowy

poprawy sytuacji w tym zakresie składa się

szereg elementów, w tym m. in.: przemysł

żywnościowy, edukacja, szkoły, rodzina,

infrastruktura, możliwości aktywności fi-

zycznej, system opieki zdrowotnej, w tym

wczesne rozpoznanie problemu.

Z przeprowadzonych badań wynika, że tylko 3% lekarzy rozpoznaje nadwagę i otyłość, brak jest świadomości, że bardzo istotnym elementem w diagnostyce otyłości jest przeprowadzenie badań antropome-trycznych. Aby walka z otyłością była sku-teczna, musi być prowadzona na podstawie programu obejmującego działania wszyst-kich prawie resortów w państwie. Nic nie przyjdzie z edukacji, jeśli nie będzie w sa-mej edukacji świadomości, że prawidłowe żywienie jest ważne i jeśli nie będzie dobrze zorganizowane żywienie zbiorowe i warunki do aktywności fizycznej, Komisja Europej-

ska opublikowała Białą Księgę m.in. doty-czącą spraw żywienia i walki z otyłością i określiła, wspólnie ze Światową Organiza-cją Zdrowia, że poprawa żywienia i walka z otyłością jest priorytetem dla wszystkich krajów UE. Jeżeli powyższe zadania nie zostaną wykonane, to przestaną być wy-dolne systemy ochrony zdrowia, gdyż kon-sekwencją otyłości są m.in. zaburzenia układu krążenia, cukrzyca, inwalidztwo i nowotwory złośliwe.

Otyłość generuje nie tylko olbrzymie ob-

ciążenia zdrowotne, ale także skutki eko-

nomiczne dla państwa. Nakłady finansowe

na realizację zadań w ich szerszym zakresie

muszą być zdecydowanie większe.

Ponadto zwrócił uwagę na dynamicznie

rozwijające się zjawisko nadwagi i otyłości

u dzieci i osób dorosłych. Przytoczył przy-

kład szkół szwedzkich, podkreślając przy

tym, że przedsięwzięcie to było realizowane

za niewielkie pieniądze, gdyż w szkołach

dokonano dwóch posunięć, tj.: prawidłowo

skonstruowano lunch oraz dokonano rewizji

sklepików szkolnych. Następstwem tych

działań był po 3-4 latach spadek nadwagi

i otyłości u dzieci i młodzieży o 3 do 4%,

a w szkołach, które nie dokonały tych zmian

nadwaga i otyłość wzrosła o 2 do 3%.

Poinformował również, że na podstawie wiedzy i doświadczeń w różnych krajach została opracowana przez dietetyków i żywieniowców z Instytutu Żywności

50

Załączniki

i Żywienia monografia pn. Obiady szkolne, zawierająca kilkadziesiąt jadłospisów, które są gotowymi wzorcami do wykorzystania z możliwością ich modyfikacji.

Podkreślił, że skoro zostały wypracowa-ne przez instytucję do tego powołaną pew-ne wytyczne odnośnie żywienia dzieci, to państwo powinno wskazać narzędzia, aby były one przez szkoły realizowane. Problem jednakże polega na tym, jak stwo-rzyć system prostego nadzoru i egzekwo-wania określonych wytycznych. Wskazał też na brak współpracy pomiędzy resortami mającymi wpływ na omawiany problem.

Barbara Woynarowska poinformo-wała, że od 2009 r., z funduszy UE w ramach Programu Zdrowia Publicznego, realizowany jest w Europie projekt HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) - Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkołach. W Polsce projekt ten jest wdrażany od początku 2011 r. Główną przesłanką do podjęcia tego projektu jest zwiększająca się gwałtownie częstość wy-stępowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. Nadwagę ma co czwarte dziec-ko w Europie, a w Polsce 18% uczniów.

Projekt HEPS adresowany jest do szkół i jest ściśle powiązany z siecią szkół promu-jących zdrowie. W pierwszej kolejności więc będzie on wprowadzany w tych szkołach, a następnie upowszechniany poza siecią.

Podkreśliła, że dotychczas wiele po-dejmowanych w Polsce działań i inicjatyw w zakresie profilaktyki otyłości u dzieci i młodzieży nie daje efektów, ponieważ ich jakość budzi zastrzeżenia i nie dokonuje się ewaluacji wyników realizowanych progra-mów. Istnieje potrzeba: sporządzenia kata-logu programów oferowanych szkołom przez różne organizacje oraz dokonania oceny ich jakości (z wykorzystaniem narzę-dzia z projektu HEPS) oraz opracowania

zasad rekomendowania szkołom progra-mów o sprawdzonej jakości.

Wśród programów dotyczących zdro-wego żywienia realizowanych w szkołach w Polsce dominują programy edukacyjne. Niezbędne jest jednak całościowe podej-ście i tworzenie w szkołach polityki w za-kresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej uczniów. Propozycję takiego po-dejścia zawiera projekt HEPS. Działania szkół powinny być wspierane przez odpo-wiednią politykę na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym.

Danuta Kurylak poinformowała, że od 2006 r. w województwie pomorsko-kujawskim został wprowadzony Regionalny Program Zwalczania Otyłości u Dzieci i Mło-dzieży, którego jest koordynatorem i bierze w nim czynny udział również jako lekarz. Podkreśliła, że Program ma nie tylko cha-rakter edukacyjny, ale również leczniczy. Został wprowadzony z powodu wysokiej dynamiki wzrostu częstości tej choroby w Polsce, szczególnie w województwie kujawsko–pomorskim.

Stwierdziła, opierając się na nielicz-nych publikacjach i własnym doświadcze-niu, że najłatwiejszym wstępnym kryte-rium do kierowania pacjentów do progra-mu leczenia otyłości jest nadwaga lub otyłość dostrzegana przez „oko ludzkie”. Ostateczne zakwalifikowanie pacjenta do leczenia następuje w czasie pierwszej wizyty na podstawie wyników badań an-tropometrycznych. Na przykład, jeżeli pielęgniarka w szkole albo nauczyciel wy-chowania fizycznego zauważą, że dziecko ma problem nadwagi lub otyłości, to po wyrażeniu zgody przez rodziców dziecko może być zakwalifikowane do Programu i objęte kompleksową specjalistyczną opie-ką medyczną: lekarską, dietetyczną i psy-chologiczną.

51

Załączniki

Następnie przeprowadza się edukację rodziców i dzieci w zakresie prawidłowych zachowań zdrowotnych dotyczących diety i ruchu, przedstawia się zasady leczenia dietetycznego i ruchowego, ustala się uwa-runkowania psychologiczne zaburzeń od-żywiania dziecka. Przeprowadza się badanie przedmiotowe, wykonuje się badania krwi w celu wykluczenia powikłań towarzyszą-cych otyłości. Cztery razy w roku przepro-wadza się wizyty kontrolne, podczas któ-rych sprawdza się wyniki leczenia, weryfi-kuje się zalecenia dietetyczne i rehabilita-cyjne, psychoterapeutycznie wzmacnia się motywację do odchudzania.

Podkreśliła, że należy uświadomić spo-łeczeństwu, że otyłość to nie jest wyłącznie defekt estetyczny, odstępstwo od prefero-wanego przez media wzorca piękna – smu-klej sylwetki. Otyłość jest chorobą, której powikłania mogą być nawet śmiertelne.

Stwierdziła, że na podstawie przepro-wadzonych badań można wskazać naj-częstsze błędy popełniane przez pacjen-tów, m.in.:

1) nieprawidłowa liczba posiłków i ich rozkład w ciągu dnia (najczęściej jemy dwa razy dziennie, do późnych godzin wieczornych, a prawidłowo powinno się jeść pięć razy dzienne, w tym kola-cję do godz. 18.00),

2) nieprawidłowy dobór składników po-karmowych i niewłaściwe nawyki ży-wieniowe wynoszone z domu,

3) awersja ruchowa.

Poparła potrzebę wprowadzenia po-dobnych programów w każdym wojewódz-twie. W czasie pięcioletniego okresu reali-zacji programu obserwuje korzystny wpływ edukacji zdrowotnej i zaproponowanej terapii zarówno na pacjentów jak i na ich rodziny.

Podkreśliła również, że kiedyś w każdej

szkole była pielęgniarka, która dokonywała

pomiarów antropometrycznych i była w tym

zakresie większa kontrola i nadzór. Stwier-

dziła jednak, że nie ma wiedzy, czy aktual-

nie wszystko dobrze funkcjonuje w tym

zakresie. Poinformowała, że do programu

leczenia otyłości zgłaszają dzieci i młodzież

szkolną ich rodzice poinformowani przez

media, nauczycieli i pielęgniarki o możliwo-

ści takiego leczenia.

Jacek Krawczyk podkreślił, powołując

się na raport Instytutu Matki i Dziecka

w Warszawie, dotyczący realizacji profilak-

tyki zdrowotnej za okres 2008–2009, wzo-

rowe jego wykonanie. Zwrócił uwagę na

fakt, że profilaktyką zdrowotną i testami

przesiewowymi obejmuje się w granicach

98-99% dzieci, są więc narzędzia i warunki.

Przedstawił następnie, wydane przez

Ministerstwo Edukacji Narodowej, egzem-

plarze publikacji związanych z wdrażaniem

nowej podstawy pro-gramowej (osiem

tomów), ze szczególnym wskazaniem

na dwa spośród nich, pt. Edukacja przy-rodnicza oraz Wychowanie fizyczne i edu-kacja dla bezpieczeństwa. Publikacje te są

dostępne w każdej szkole. W publikacjach

tych zawarte są m.in. informacje dotyczą-

ce: zagrożeń związanych z otyłością dla

zdrowia oraz sposobów im zapobiegania

poprzez szczepienia, właściwe odżywianie

i właściwą aktywność fizyczną a także

bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej.

Podkreślił, wskazując na treść ww.

publikacji, że etap edukacyjny musi zakoń-

czyć się znajomością tych treści, co ozna-

cza, że są możliwości kształtowania prawi-

dłowych postaw prozdrowotnych wśród

dzieci i młodzieży. Natomiast problemem

jest spowodowanie, aby działania stały się

powszechne. Z jednej strony to oczywiście

52

Załączniki

53

rola nauczycieli w szkołach i placówkach,

ale również rodziców, samorządów i służb

sanitarnych i medycznych na poziomie

lokalnym.

Podsumowując podkreślił, że spodziewa

się, że kontrola wskaże, że niedoskonałość

prawa i brak środków finansowych to z całą

pewnością nie jedyne przyczyny problemów

nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży.

Jacek Łuczak poinformował, że w Pań-

stwowej Inspekcji Sanitarnej w pionie Higie-

ny Dzieci i Młodzieży, pracuje około 600

pracowników zajmujących się kontrolą stanu

sanitarnego szkół i innych obiektów oświa-

towych. Grupa pracowników pionu Oświaty

Zdrowotnej zajmuje się realizacją programu

pn. Trzymaj Formę, który jest realizowany

od 2006 r.

Wersja angielska Programu była pre-

zentowana i omawiana na forum instytucji

UE i została bardzo dobrze przyjęta. Zale-

cano transfer Programu do innych krajów

UE. W tym roku do Programu dołączone

zostały informacje zaadresowane do rodzi-

ców, aby wpłynąć również na zmianę ich

zachowań. Jednym z podstawowych celów

Inspekcji Sanitarnej jest promowanie

zdrowego stylu życia, poprzez edukację

i wpływanie na prozdrowotną zmianę stylu

życia polskich rodzin.

Następnie przedstawił instytucje zaj-

mujące się poruszaną w tym obszarze

problematyką, czyli Radę ds. Diety, Ak-tywności Fizycznej i Zdrowia oraz działają-

ce w jej ramach: Komitet ds. Nauki, Komi-tet ds. Edukacji i Programów Społecznych

i Komitet ds. Aktywności fizycznej.

Podsumowując wskazał, że najwięk-

szym problemem do rozwiązania w zakre-

sie ograniczania nadwagi i otyłości, jest

znalezienie efektywnych narzędzi powodu-

jących prozdrowotne zmiany postępowania

uczniów.

Celem panelu ekspertów, zorganizowanego w dniu 14 czerwca 2011 r., było

zapoznanie się z opinią ekspertów (teoretyków i praktyków) ze wstępnymi usta-

leniami kontroli NIK pn. Realizacja zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej.

W trakcie dyskusji uczestnicy panelu zwracali uwagę na niżej przedstawiane

zagadnienia.

Prof. Barbara Woynarowska poin-

formowała o powołaniu Rady Programowej ds. Promocji Zdrowia i Profilaktyki Proble-mów Dzieci i Młodzieży, na mocy porozu-

mienia o współpracy między Ministrem Edu-

kacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz

Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie pro-

mocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci

i młodzieży z dnia 23 listopada 2009 r. Jed-

nym z kierunków działań ustalonych przez

Radę na lata 2010-2014 jest Wdrażanie w szkołach polityki w zakresie zdrowego

żywienia i aktywności fizycznej jako elemen-tu profilaktyki otyłości dzieci i młodzieży.

Przystępując do realizacji tego zadania

Rada dokonała własnej diagnozy sytuacji

w tym zakresie w Polsce i opracowała

dokument, który udostępniono Minister-

stwom, będącym stronami porozumienia

oraz Głównemu Inspektoratowi Sanitar-

nemu. Instytutowi Matki i Dziecka

i Instytutowi Żywności i Żywienia

Z diagnozy tej wynika, że w Polsce

opracowano wiele programów rządowych

Załączniki

i resortowych, na czele z Narodowym Pro-gramem Zdrowia 2007-2015 oraz Narodo-wym Programem Zapobiegania Nadwadze

i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej na lata 2007-2011. W programach tych określono cele i zada-

nia dla ich osiągnięcia, jednakże nie za-

pewniono operacjonalizacji tych zapisów.

W praktyce działania w zakresie profilakty-

ki nadwagi i otyłości nie zostały podjęte

przez resort edukacji na poziomie krajo-

wym, wojewódzkim, lokalnym i szkolnym.

Ponadto wiele organizacji (w tym produ-

cenci żywności) oferuje szkołom wiele

programów edukacyjnych dotyczących

głównie żywienia (rzadziej aktywności

fizycznej). Niestety niewiele wiadomo o ja-

kości tych programów i ich efektach. Je-

dynym programem, w którym dokonuje

się ewaluacji jest program Trzymaj formę.

Podkreśliła, że istnieje potrzeba podjęcia

dwojakiego rodzaju działań. Po pierwsze -

podejścia całościowego do tworzenia

w szkole polityki w zakresie zdrowego ży-

wienia i aktywności fizycznej (jako głównych

działań w profilaktyce otyłości) zamiast ofe-

rowania szkołom wielu niespójnych, krótko-

trwałych, akcyjnych programów edukacyj-

nych. Po drugie konieczna jest współpraca

i skoordynowanie działań wszystkich instytu-

cji zajmujących się tą problematyką na

szczeblu: krajowym, regionalnym, lokalnym

(samorządowym) i szkolnym.

Szansę poprawienia skuteczności dzia-

łań w profilaktyce otyłości wśród uczniów

stwarza europejski projekt HEPS. Wykaza-

no w nim, że w żadnym kraju UE nie ma

szkolnej polityki w zakresie zdrowego ży-

wienia i aktywności fizycznej. Podobnie jak

w Polsce w szkołach realizowanych jest

wiele programów, o nie sprawdzonej jako-

ści i skuteczności.

Celem projektu HEPS jest udzielenie

decydentom na poziomie krajowym, re-

gionalnym i lokalnym pomocy w tworze-

niu, wdrażaniu i realizacji skutecznej poli-

tyki w zakresie zdrowego żywienia oraz

aktywności fizycznej w szkołach i ewaluacji

jej wyników. Celem tym jest również

wspieranie szkół w tworzeniu własnej

polityki z zakresie zdrowego żywienia

i aktywności fizycznej, dostosowanej do

własnych potrzeb i możliwości.

Podjęto wstępne prace nad wdraża-

niem w Polsce Projektu HEPS. Założono,

że działania będą podejmowane na po-

ziomie krajowym, w wybranych wojewódz-

twach oraz w sieciach szkół promujących

zdrowie. W dniu 31 maja 2011 r. Rada

Programowa Projektu zorganizowała spo-

tkanie z udziałem przedstawicieli Minister-

stwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Naro-

dowej, Głównego Inspektoratu Sanitarne-

go, Instytutu Żywności i Żywienia oraz

Instytutu Matki i Dziecka, podczas którego

uzgodniono priorytetowe działania na po-

ziomie krajowym. Pierwszym podjętym

krokiem, jest opracowanie w najbliższym

czasie stanowiska Ministra Edukacji Naro-

dowej w sprawie tworzenia w szkołach

polityki w zakresie zdrowego żywienia.

Byłby to pierwszy dokument określający

stanowisko MEN w sprawie profilaktyki

nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży.

Włodzimierz Sekuła poinformował,

że w latach 2007-2009 na Program zapo-biegania nadwadze i otyłości przyznano

około 0,06% ogółu środków przeznaczo-

nych na finansowanie kilkunastu progra-

mów z budżetu Ministerstwa Zdrowia, po-

mimo iż potrzeby są znacznie większe.

Zgodnie z wynikami Europejskiego Ankie-towego Badania Zdrowia, przeprowadzone-

go w 2009 r. przez Główny Urząd Staty-

styczny, od 2004 r. populacja mężczyzn

54

Załączniki

z nadwagą i otyłością wzrosła o dziewięć

punktów procentowych. Wzrost wagi ciała

nastąpił we wszystkich grupach wiekowych,

przy czym najczęściej byli to stosunkowo

młodzi mężczyźni w wieku od 20 do 39 lat

oraz najstarsi.

Populacja kobiet z nadwagą i otyłością

zwiększyła się o pięć punktów procento-

wych. Jeśli chodzi o dzieci, to w porówna-

niu z 2004 r. zauważalne jest zwiększanie

się średniej wagi ciała prawie dla każdego

rocznika (szczególnie dla grupy w wieku

dziewięciu lat i więcej). Podkreślił koniecz-

ność wydatnego zwiększenia funduszy

przeznaczanych na skuteczną realizację

programów walki z nadwagą i otyłością.

Problem zwalczania nadwagi i otyłości jest

priorytetem polityki zdrowotnej UE.

Dagmara Korbasińska podkreśliła,

że problematyka kształtowania sposobu

żywienia dzieci i młodzieży jest kwestią

pewnej perspektywy, z jakiej się patrzy na

to zagadnienie. Jeśli wszystkich nauczymy

oceniać problem z danego punktu widze-

nia, to będzie to brane pod uwagę przy

większości działań nie tylko szkół, ale

świadomości rodziców i innych zaangażo-

wanych instytucji. Problemem, na który

właśnie trzeba patrzeć z odpowiedniej

perspektywy, jest np. fakt, że duża część

dzieci z nadwagą jest również niedożywio-

na, tzn. mają zbyt dużą masę ciała, ale

jednocześnie nie mają dostarczonych

wszystkich składników odżywczych.

Jeśli patrzymy na informację staty-

styczną dotyczącą wzrostu otyłości wśród

dzieci, to musimy sobie zdać sprawę z tego,

że doszło w Polsce do absolutnej zmiany

obyczajowej. Nasze społeczeństwo nie było

przygotowane do gospodarki rynkowej

i nagle okazało się, że słodycze są po-

wszechnie dostępne, że wszędzie są rekla-

my słodyczy lub tzw. „śmieciowego jedze-

nia”, co stanowi ogromną siłę przeciwdzia-

łająca propagowaniu racjonalnego odży-

wiania. Jeśli porównamy przyrost polskich

dzieci z otyłością i dzieci z innych krajów

europejskich, to zauważymy, że ten przy-

rost jest przerażający, ponieważ nasze

dzieci z innego etapu startowały. W krajach

europejskich zdążyły się wykształcić insty-

tucje przygotowane na działanie rynku

i jego oddziaływania na dzieci, natomiast

dla nas i naszych programów była to abso-

lutna nowość.

Jeśli chodzi o pieniądze, to również

trzeba spojrzeć z pewnej perspektywy.

Jeżeli dajemy dożywianie, to nie jest to

batonik, chociaż to czasem jest łatwiejsze.

Za każdym razem trzeba sobie odpowie-

dzieć na pytanie czy to, co dajemy jest

rzeczą dobrą. Oczywiście Ministerstwo

Zdrowia czy Instytut Żywności i Żywienia

może przygotować pewne podręczniki,

ale też sami musimy się uczyć tego, czy taki

podręcznik jest bardzo dobrym podręczni-

kiem i pełnym kompendium wiedzy. Korzy-

stanie z tego podręcznika i zapoznanie się

z nim też musi być na tyle uproszczone,

by osoby, które są zarzucone tysiącami

informacji znalazły czas, aby je przyswoić

i wdrożyć.

Inną sprawą jest to, co się dzieje

z samorządem. To jest kwestia tego,

że niedobór środków finansowych powo-

duje, że istnieje prymat pewnych działań

przynoszących dochód, czyli prowadzenia

sklepików szkolnych. Czasem samorządy

oczekują od dyrektora szkoły, aby na te-

renie placówki działały podmioty pomniej-

szające koszty działalności szkoły. W prak-

tyce sprowadza się to do tego, że taki

sklepik ma przynosić dochody, niekoniecz-

nie zapewniając dzieciom zdrowe żywie-

nie. W niektórych sytuacjach, brak sklepi-

55

Załączniki

ku byłby korzystniejszy z punktu widzenia

przeciwdziałania nadwadze i otyłości, gdyż

w takim przypadku dziecko przynosiłoby

do szkoły przygotowane w domu kanapki.

Niestety zdaje się, iż w opinii niektórych

jednostek samorządu terytorialnego oraz

kontrolujących je Regionalnych Izb Obra-

chunkowych zachowanie niezdrowe, ale za to

prostsze i bardziej dochodowe, w konse-

kwencji jest preferowane. Oczywiście na całą

sytuację mają również wpływ same dzieci,

które mając do wyboru wodę i słodzone

napoje gazowane, wybierają te drugie.

Jest to taki sam problem, jaki ma Mini-

sterstwo Zdrowia z owocami w szkole.

Z jednej strony oczekuje się, aby te owoce

były gotowe do spożycia (obrane, pokrojo-

ne), a z drugiej strony ortodonci apelują

by tak nie było, ponieważ dzieci powinny

gryźć. Z innej strony zapewnienie, aby

w szkole było miejsce gdzie przychodzi oso-

ba, która myje te owoce, obiera i przygoto-

wuje do spożycia po to by mogły być zje-

dzone, kiedy są jeszcze świeże. Sytuacja ta

generuje kolejne koszty i potęguje trudność

w realizacji programu profilaktycznego.

Łatwiej by było, gdyby wszystko było wcze-

śniej przygotowane do spożycia oraz zapa-

kowane i jako takie przekazane do szkoły -

ale wtedy dziecko nie gryzie. I w ten sposób

trafiamy na błędne koło.

Cenną inicjatywą jest organizowanie

obiadów w szkole. Ważne jednak jest to,

aby były one przygotowane z zachowa-

niem zasad prawidłowego żywienia.

Prawidłowo zbilansowany obiad, który

zaspokoi głód dziecka uzupełni również

zapotrzebowanie na podstawowe składniki

odżywcze. Jednocześnie najedzone dziec-

ko odczuwa mniejszą potrzebę sięgania po

słodycze. Obiady w szkole są doskonałą

inicjatywą i nawet, jeśli nie wszystkie dzie-

ci je zjedzą, to przynajmniej część z nich

skorzysta. Jeśli jest wymóg, że nie ma

słodyczy dostępnych w sklepikach, to dzie-

ci owszem przyniosą ze sobą, ale nie do-

kupią w trakcie pobytu w szkole. Zdajemy

sobie sprawę, że takie działania podejmuje

się trudno, i czasem obserwowane w krót-

kim czasie są mniej korzystne ekonomicz-

nie, w perspektywie jednak przyniosą ko-

rzyści dla zdrowia.

Anna Martin podkreśliła m.in.,

że programy prozdrowotne, które docierają

do szkół bardzo często są programami oka-

zjonalnymi (jak na przykład konkurs

na gazetkę z okazji dnia zdrowego żywie-

nia) i są wybierane rzadko, ponieważ szkoła

nie zawsze widzi sens takich okazjonalnych

działań.

Każde dziecko w szkole, nawet to naj-

młodsze, umie wymienić zdrowe i szkodliwe

produkty wraz z określeniem zawartości

witamin i innych składników odżywczych,

ponieważ treści dotyczące zdrowego stylu

życia mieszczą się w programie profilaktycz-

nym szkoły. Każde dziecko je w szkole pra-

widłowo skomponowany obiad (360 obia-

dów dziennie, Szkoła liczy 600 uczniów),

w skład którego wchodzą owoce, warzywa,

surówki czy warzywa gotowane.

Dzieci jednak nie mają nawyku odży-

wiania się w sposób prawidłowy, bo to

dom i rodzice kształtują zachowania swo-

ich dzieci. Nawet jeśli obiad w szkole jest

przygotowany zgodnie z zasadami zdro-

wego żywienia, to dzieci i tak nie jedzą

wielu potraw, wybierają tylko to, co lubią.

W ten sposób marnuje się wiele jedzenia,

a szkoła ma ograniczone możliwości zmia-

ny nawyków dziecka bez udziału rodziców.

Często w takich sytuacjach można usły-

szeć odpowiedź rodzica „jeśli nie chce

jeść, to niech nie je – my za to płacimy”

56

Załączniki

(jeśli rodzice płacą za obiad) lub że „dziec-

ku się to należy” (jeśli obiad jest finanso-

wany z pomocy materialnej).

Należałoby wziąć pod uwagę istniejące

zjawiska przy pracy nad nowymi progra-

mami edukacyjnymi skierowanymi do

szkół i pamiętać o tym, że projekty doty-

czące zdrowego odżywiania się powinny

zawierać także treści skierowane do rodzi-

ców i określać sposoby osiągania celów.

W szkołach działają sklepiki szkolne

i bardzo często dyrektorzy umieszczają

w umowie podpisanej z osobą prowadzącą

zapis określający asortymenty, których nie

wolno sprzedawać. Mimo to problem nie

jest rozwiązany - dziecko dostaje od rodzi-

ców pieniądze i w drodze do szkoły kupuje

w sklepie niezdrowe jedzenie, z którym

przychodzi na lekcje. Tak więc likwidacja

sklepików szkolnych nie rozwiąże proble-

mu, konieczne jest uświadamianie i edu-

kacja w tym zakresie dzieci i rodziców. Być

może celowe byłoby propagowanie odpo-

wiednich postaw i zachowań w telewizji

publicznej, która ma znacznie większą siłę

oddziaływania oraz misję publiczną.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż to nie

stołówki szkolne są miejscem, gdzie dziec-

ko jest źle odżywiane, lecz coraz częściej

wykorzystywany w placówkach oświato-

wych, nieraz z konieczności, catering.

Zdarzają się przypadki, że do szkół przy-

wożone jest jedzenie niskiej jakości,

zimne, w jednorazowych opakowaniach.

W chwili obecnej trzydaniowy obiad

w stołówce szkolnej kosztuje około 5 zł,

natomiast obiad w usłudze cateringowej

kosztuje 8 zł i więcej, przez co również

mniej rodziców decyduje się na wykupie-

nie takich obiadów.

Iwona Kowalska zwróciła uwagę,

że jednym z rozwiązań (dotychczas niedo-

cenianym) braku środków na realizację

programów prozdrowotnych są środki unij-

ne. Warto byłoby propagować ten sposób

zmiany nawyków żywieniowych uczniów,

polegający na wdrożeniu ze środków unij-

nych projektu np. nauki prawidłowego go-

towania i odżywiania. Obecnie mocno ak-

centowane jest, przyznawanie punktów

strategicznych za różne kompetencje klu-

czowe (głównie za przedsiębiorczość.

Gdyby takie punkty były przyznawane

również za edukację zdrowotną, to wnio-

skodawcy mogliby się bardziej zaintereso-

wać tą drogą pozyskiwania środków

Jacek Krawczyk odnośnie cateringu

stwierdził, że do Ministerstwa Edukacji

Narodowej docierają sygnały, że catering

jest dobrym pomysłem na wydawanie

ciepłych posiłków w szkole, w szczególno-

ści przy często pojawiających się brakach

infrastruktury niezbędnej do przygotowy-

wania posiłków.

Wisława Ostręga stwierdziła, że In-

stytut Żywności i Żywienia opracowuje

normy żywieniowe, lecz nie są one narzę-

dziem do kontroli jakości żywienia. Chcemy,

aby dzieci się zdrowo odżywiały, żeby były

aktywne fizycznie, ale żeby zmienić dotych-

czasowe niekorzystne postawy, to trzeba

dostarczyć wiedzę. To, że każde dziecko

wie, co jest zdrowe a co nie, to prawda, ale

to jest tylko jeden z elementów, które

wpływają na zmianę postaw. Uczeń musi

jeszcze umieć tę wiedzę wykorzystywać,

mieć ku temu warunki, a także być zmoty-

wowany nie tylko on sam, ale wraz

z otaczającym je środowiskiem.

Spotykany jest pogląd, że nie można

ograniczać asortymentu sklepików szkol-

nych, bo jeśli coś jest dopuszczone do

obrotu to jest dozwolone, ale przecież nikt

nie będzie podawał małym dzieciom

57

Załączniki

58

np. kawy, która jest dostępna w nieogra-

niczonym obrocie. Należy pamiętać,

że u dzieci w wieku przedszkolnym i wcze-

snoszkolnym kształtują się postawy i nawy-

ki poprzez trening umiejętności i wielokrot-

ne powtarzanie promowanych czynności.

Praca z rodzicami czy ze środowiskami

lokalnymi jest bardzo trudna, ale to szkoła

jest miejscem działań edukacyjnych

i promocji zdrowia (uczniów, rodziców

i nauczycieli).

Dlatego też bardzo istotny jest krok,

który wykonało Ministerstwo Edukacji Na-

rodowej związany z powołaniem Rady Programowej, która skupia przedstawicieli

różnych zaangażowanych w problem insty-

tucji (być może jest to jeszcze zbyt wąskie

grono) w celu wypracowania jednolitego

stanowiska w kwestii przeciwdziałania

otyłości.

Załączniki

Załącznik nr 7

Wykaz podmiotów, którym przekazano informację o wynikach kontroli

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej

Prezes Rady Ministrów

Wiceprezes Rady Ministrów

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

Minister Edukacji Narodowej

Minister Zdrowia

Minister Sportu i Turystyki

Minister Sprawiedliwości

Przewodniczący Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP

Przewodniczący Komisji ds. Kontroli Państwowej Sejmu RP

Przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej Sejmu RP

Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego

Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego

Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik Praw Obywatelskich

Prezes Trybunału Konstytucyjnego

Przewodniczący Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu RP

Przewodniczący Komisji Polityki Społecznej i Rodziny Sejmu RP

Przewodniczący Komisji Rodziny i Polityki Społecznej Senatu RP

Przewodniczący Komisji Edukacji, Nauki i Sportu Senatu RP

Przewodniczący Komisji Kultury Fizycznej i Turystyki Sejmu RP

Przewodniczący Komisji Zdrowia Sejmu RP

Przewodniczący Komisji Zdrowia Senatu RP

Przewodniczący Związku Miast Polskich

Przewodniczący Związku Gmin Polskich

59

N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I3276,vp,4137.pdf · laryzowania wśród uczniów zasad...

Documents

Transcript of N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I3276,vp,4137.pdf · laryzowania wśród uczniów zasad...