mroczna religia? azteckie perspektywy na ludzką ofiarę...W obliczu takich paradoksów, Laurette...

soma rights re-served 1 od 09.12.2020 na http://www.psilosophy.info/

Mroczna religia? Azteckie perspektywy na ludzką ofiarę(Dark Religion? Aztec Perspectives on Human Sacrifice)

by

Ray Kerkhove

© Ray Kerkhove

wersja ang. http://www.en.psilosophy.info/rptepjebaojobzczczahcaasoriginal source: https://openjournals.library.sydney.edu.au/index.php/SSR/article/viewFile/208/187

[ tłumaczenie: cjuchu ]

Spis Tresci:"Mroczne" wyobrażenie MezoamerykiWyjaśnienie mezoamerykańskiej/azteckiej "mroczności"Światło mroku?Mroczne czyny czy "wielkie czyny"?Honor i spełnienie w azteckiej ludzkiej ofierzeMroczni, martwi bogowieChwała dobrego umieraniaWycinanie portali przez nieprzeniknioną ścianęWydobywanie serca: Zwracanie boskiego fragmentuDekapitacja: Rozplątywanie duszy?Błąd i pokutaNiewolnictwo i kara śmierci"Droga do naszego upadku": upokorzenie do śmierciWielkie odrodzenieUmieranie jako Bóg: Stawanie się poprzez dekretowanieWieczna ofiaraDług i ofiary"Mroczna" religia jako poprawny tryb duchowości

"Mroczne" wyobrażenie MezoamerykiŻaden obrzęd nie wywołuje tak wielu stereotypów "pogańskiego mroku", co ludzka ofiara. Przez siedem tysięcylat1 w każdym zakątku Mezoameryki2, tysiące ludzi zostało zdekapitowanych, ukamienowanych, utopionych,spalonych, zmiażdżonych na śmierć lub rozciętych celem wydobycia ich żywego serca jako części i parcelifestiwali religijnych. Praca ta koncentruje się na największym przejawie tej tradycji: azteckiej ludzkiej ofierze.Koniecznie rozważymy również jej szerszy kontekst mezoamerykański.

Wiele hiszpańskich ocen częstotliwości azteckiej ofiary z ludzi jest teraz uważanych za wyolbrzymione3.Niemniej jednak, wczesne źródła (mianowicie, Diaz, Duran, Sahagun, i Cortes) podają niemal identyczne dane:każdy aztecki kompleks świątynny wyprawiał dwie do sześciu ofiar raz na dwadzieścia dni. Zatem, każdeazteckie miasto, "nawet najnędzniejsze wioski"4, przeprowadzały czterdzieści do stu dwudziestu mordówrocznie5. Dla miast i specjalnych wydarzeń, takich jak setlecia i pogrzeby królewskie, liczba ta przechodziła wsetki lub tysiące. Inauguracja Templo Mayor pochłonęła dwadzieścia tysięcy żyć6.

Taki pogrom równa się największej rzezi rytualnej w ludzkiej historii. W konsekwencji, Mezoameryka jestprawie cudzoziemcem rezydującym w świecie ludzkich kultur. Jak zauważa Jacquetta Hawkes, kulturamezoamerykańska, a zwłaszcza jej religia, wydaje się niezwykle mroczna i jest uważana za

dziwną i odległą... brutalną i złowieszczą... groźną i perwersyjną... nieskrępowaną w przejawie...

http://www.en.psilosophy.info/rptepjebaojobzczczahcaashttps://openjournals.library.sydney.edu.au/index.php/SSR/article/viewFile/208/187

mroczna religia? azteckie perspektywy na ludzką ofiarę www.psilosophy.info/rptepjebaojobzczczahcaas


sadyzmu... [i jako] manifest[ującą]... niewiele równoważnych cnót ludzkości7.

To "mroczne" wyobrażenie jest tak wszechobecne, że Michael Hamer nazwał je "otwartą raną" na flancenaukowości8.

Wyjaśnienie mezoamerykańskiej/azteckiej "mroczności"Próby wyjaśnienia tej "mroczności" po prostu się nie powiodły. Najpowszechniejsze wyjaśnienie - że Aztekowiei ich krewniacy byli dzicy, niemoralni lub amoralni9 - jest nieuzasadnione w obliczu rosnącego uznawaniazłożoności azteckiej nauki, delikatnej estetyki ich literatury i zrównoważonej natury ich kodeksów etyczno-prawnych. Aztekowie mieli surowe prawa wobec morderstwa. Poświęcający kapłani musieli być "ostrożni,pomocni, nigdy nikogo nie ranić [i pozostawać współczującymi wobec innych... [oraz] kochającymi"10.

W obliczu takich paradoksów, Laurette Sejourne, Irene Nicholson i Miguel León-Portilla promowali pogląd, żeaztecka duchowość została "zdradzona w swej najświętszej istocie"11 i zdeprawowana w jej "najciemniejszejgodzinie"12 w ludzką ofiarę dla "występnych totalitarnych celów"13. Oprócz wrodzonego rasizmu takiegopoglądu (sprowadzającego większość mezoamerykańskiej historii do zwykłej "ignorancji... dekadencji")14, ta"zdradziecka" teoria jest dyskredytowana archeologicznymi odkryciami i udoskonalonymi odczytami glifówMajów, które ustaliły, że masowa ofiara zawsze była częścią mezoamerykańskiego społeczeństwa.

Inne hipotezy sugerują braki środowiskowe i kulturowe. Na przykład Michael Harner i Marvin Harris,postrzegają ten obrzęd jako sposób pozyskiwania białka i "niezbędnych aminokwasów" gdyż ciała ofiar byłyczasem jedzone15. J.M Ingham, Barbara Price, David Carrasco i inni twierdzą, że elita aztecka rozwinęłamasowe ofiary w celu terroryzowania swej populacji i wrogich państw16. Peter Furst i Gordon Wasson twierdzą,że mezoamerykańska religia jest pozostałością psychedelicznego szamanizmu z górnego paleolitu; implikacjąich argumentu jest prawdopodobnie to, że dezorientacja między halucynacją a rzeczywistością tworzyławystarczającą histerię dla morderstwa by zostało ustanowione jako święty obrządek17.

Wszystkie te teorie mają poważne braki. Runn stwierdził, że wcześni Meksykanie mieli mnóstwo źródeł białka18

i tylko rzadko jedli niewielkie płaty ludzkiego ciała, ograniczone obrzędami "jako formę komunii"19. Podobnie,R. Hilton oraz Inga Clendinnen zdemaskowali argument "opresji", znajdując niewiele dowodów, że królestwamezoamerykańskie są niezwykle totalitarne20, i że "zwyczajna opresja" nie może wyjaśniać "jak działała tasztuczka"21. Na koniec, wygląda teraz na to, że Mezoamerykanie pogardzali i ściśle kontrolowali stosowanienarkotyków i w rzeczywistości wymierzali za to o wiele surowsze kary niż współczesny Zachód22.

Światło mroku?Zatem pozostaje zagadka; obrzęd jest "wciąż nierozszyfrowany"23. Być może powodem tej tajemnicy jest to, żemało wysiłku włożono w rekonstrukcję tego, co ofiarna śmierć mogła faktycznie oznaczać dla praktykującychją. W pracy tej, splatam ze sobą włókna tego, co sami Aztekowie mówili i myśleli o ludzkiej ofierze. Ich"głosem" będzie ich sztuka i literatura, zwłaszcza ich bogaty zasób poezji i prozy, który został zebrany wkrótcepo Podboju przez Bernardino de Sahaguna, Diego Durana, Motolinię i innych, a także azteckie reakcjezarejestrowane w zapiskach i badaniach etnograficznych konkwistadorów. Przy zbieraniu tej rekonstrukcji,kieruję się głębokim przekonaniem Fredericka Strenga, że każda kultura ma "stany problematyczne", którymstara się zaradzić rozwijając ścieżkę "ostatecznej transformacji"; to jest: zestawu osobistych izbiorowych/kulturowych praktyk24. Zatem podejmujemy tu pogląd, że ludzka ofiara jest ścieżką "ostatecznejtransformacji".

Mroczne czyny czy "wielkie czyny"?Pierwsza kwestia, z jaką trzeba się zmierzyć w celu ustalenia "perspektywy Strengiana", to czy Aztekowieuważali swój obrzęd za odrażający czy zaszczytny. Często zakłada się, że ludzka ofiara Azteków była losembiednych lub "dyspozycyjnych" ludzi, takich jak plebs lub obcokrajowcy. Jednakże, najwcześniejsze relacjezgadzają się, że praktycznie wszystkie dzieci zabijane w tych obrzędach były miejscowe, o szlachetnym



rodowodzie, ofiarowane przez własnych rodziców25. Również, dorosłe ofiary rzadko były obcokrajowcami. W1454, aztecki rząd zabronił zabijania więźniów z odległych ziem w ich świątyniach26. Informatorzy Duranapowiedzieli mu, że ofiarami byli "niemal zawsze... przyjaciele Domu [Królewskiego]"27 (mianowicie: wojownicy)i często mieli znaczący status, jak również pochodzili z sąsiednich miast-państw i od sojuszników, którzypodzielali tę samą kulturę i wiarę.

Dlaczego może wydawać się, że ma to wiele wspólnego z naturą mezoamerykańskich działań wojennych.Większość ludzi była raczej chwytana na wojnie, a nie zabijana gdyż celem było "nie zabijanie, by niewyrządzać szkody mężczyźnie lub kobiecie... lecz karmienie bóstwa"28. Xochiyaoyotl ("wojny kwiatowe") -comiesięczne ceremonialne awantury między sojusznikami i sąsiednimi miastami-państwami - były zwykleźródłem ofiar na poświęcenie, które obejmowały kapłanów i wysoki odsetek arystokracji29. Innymi słowy,"wojny dostarczające ofiary" były prestiżowymi awanturami, dzięki którym lokalni kapłani i lordowie mielidobrą szansę zostania poświęconymi ofiarami; jak przypominał swym ofiarom Aztecki Cesarz "dziś dla ciebie,jutro dla mnie"30. Z pewnością, poświęcenie sąsiednich królów było na tyle powszechne dla monarchów MajówKlasycznych aby przybrać faktycznie tytuł tych, których schwytali31.

Czynniki te oznaczały, że istniało wiele znakomitych wzorów do naśladowania dla jeńców/przyszłych ofiar. Naprzykład Tlaxcalcański kapitan Tlahuicoli, który został pojmany i dowodził wielką wyprawą wojskową zażądał,by umrzeć w ofierze gladiatorskiej pomimo zwrócenia mu wolności32. Podobnie anonimowy książę w majańskiejOpowieści o Rabinal (Tale of Rabinal) ucieka swoim porywaczom aby pożegnać się z ojczyzną, niemniej jednakszlachetnie powraca do świątyni wroga by napotkać swój rytualny koniec33.

Wydaje się zatem, że śmierć ofiarna była uważana za chwalebny koniec. Gdy Hiszpanie skrytykowali tenobrzęd, azteccy informatorzy poczynili "obojętne lub sarkastyczne uwagi"34 i byli równie szybcy w drwieniu ze"słabości Chrześcijan"35. Duran zauważa, że jego informatorzy przyklaskiwali

ofierze z ludzkich istot... [jako] honorowej oblacji wielkich panów i arystokratów. Pamiętają oni tesprawy i mówią o nich jakby były wspaniałymi czynami.36

Składanie w ofierze, jako "główny akt" wielkich świąt i festiwali, były faktycznie okrzyknięte "wielkimiczynami". Ofiary umierały zazwyczaj "na środku sceny" pośród pełnego splendoru tańczących trup, orkiestr,wyszukanych strojów i dekoracji, dywanów i kwiatów, tysięcy tłumów i całej zgromadzonej elity.

Jeniec/ofiara był azteckim odpowiednikiem celebryty lub gwiazdy rocka; za nimi publiczność "wzdychała" i"tęskniła"37. Ich śmierci zasługiwały na publiczne ogłaszanie a ich imiona były uwieczniane na lokalnej "liściehonorowej". Upamiętniony w pieśniach, wierszach i eposach, zmarły był dodatkowo honorowany poprzezeuillotl (ludzką figurkę), które ich krewni konstruowali z sosnowej pochodni i dekorowali papierowymiskrzydłami i kurtką. Figurki te były palone w pamięci ofiary przez dwa dni, i z dumą zajmowały miejsce wsercu miasta. W rzeczywistości, poświęcenia były robione dla euillotl, jak gdyby dla boga38.

Honor i spełnienie w azteckiej ludzkiej ofierzePrestiż ofiarnej i związanej z wojną śmierci wyjaśnia dlaczego ofiary, które uwolnił Cortes i Alvardo "zoburzeniem odrzuciły ofertę uwolnienia i domagały się bycia poświęconymi"39. Może to również wyjaśniaćdlaczego Diaz stwierdził, że Azteków "...nie obchodziła śmierć w walce... [i] szli na nas jak wściekłe psy"40.Hernan Cortez opisał rzeczywisty głód śmierci, zauważając, że Aztekowie "zdawali się zdecydowani by ginąćbardziej niż jakakolwiek znana wcześniej rasa człowieka"41. Oczywiście, ofiary śpiewały i tańczyły do śmierci "zwielką radością i zadowoleniem"42. Inni podchodzili "wyłącznie z własnej woli"43, a poeci śpiewali otiquittacoquinequi moyollo yehua itzmiquitla: "Przyszedłeś to zobaczyć... twoje serce tego pragnie: była to śmierć odobsydianowego noża!"44.

Ale nie każda ofiara mogła pragnąć "śmierci od obsydianowego noża". Nawet azteckie relacje wspominają otych, którzy płakali, "załamani... osłabieni" lub tracący kontrolę nad własnymi wnętrznościami45. O dziwojednak, były to takie mniejszości, że były postrzegane jako zły omen46 i tetlazolmictiliztli ("obraza bogów")47."Słaba" ofiara była pośpiesznie brana na bok i zabijana wśród sarkastycznych drwin kongregacji "nie uznałsiebie za mężczyznę"48.



To co możemy z tego wszystkiego pozbierać, to że ofiarna rola wymagała wiele oczekiwań społecznych iprzyzwolenia. Niechętne ofiary były czasem pomijane na rzecz chętniejszych49. Kluczowe role byłyzarezerwowane dla tych "bez [moralnych] wad... dobrze rozumujących... dobrze wychowanych50. W wieluobrzędach, ofiara ma taką ilość wymaganych obowiązków, że festiwal by się nie powiódł bez jej lub jegoochoczej uległości. Oczekiwano, że ofiary będą błogosławić dzieci, pozdrawiać i pocieszać przechodniów,słuchać próśb ludzi do bogów, odwiedzać ludzi w ich domach, dawać wykłady i przewodzić świętym pieśniom,procesjom i tańcom51. Clendinnen i Brundage uważali, że tylko nieliczni mieli taką rolę, lecz KodeksFlorentyński i Duran nie robią takich wyróżnień, twierdząc, że

ci, którzy musieli umrzeć wykonywali wiele ceremonii... [a] te [przedofiarne] obrzędy byływykonywane w przypadku wszystkich więźniów, każdego z kolei52.

Mroczni, martwi bogowieGdy zakonnicy hiszpańscy zażądali by Aztekowie zniszczyli swych bogów, kapłani odparli enigmatycznie, "nasibogowie już są martwi"53.

Mezoamerykańskie bóstwa są faktycznie przeważnie "mroczne" i "martwe". Według Richarda Haly'ego, azteckiBóg Najwyższy był w zasadzie "bogiem kości", istniejącym jako "szpik" lub "martwy cień" poza wszystkimibogami54. Z pewnością, większość meksykańskich bóstw jest szkieletami, czaszkogłowymi lub pozbawionymigłów i rozczłonkowanymi korpusami.

Rycina 1: Martwi, mroczni bogowie: Bóg jako odcięta głowa (księżycowa bogini) oraz głodny nóż.

Są one czernią i anihilacją w takiej czy innej postaci, przykucnięte w słabym świetle lub czarnych jak smołakaplicach55. Te tezcatl (obsydianowe - z czarnego szkła wulkanicznego - lustra) noszą nazwy takie jak "Cień",Czarny", "Noc", oraz "Nic" (Mahuq'utah)56. Są to kosmiczne wiry lub pustki; drapieżnicy, którzy pożerająwojowników i kaleczą ich serca; katastrofy naturalne; "Sprawca i Dawca pokarmów"; "Ofiarnik", "Wróg","Pudełko Śmierci" (Micapetlacalli) oraz "Matka Piekła"57, która "zabija... [każdego kto] prowadzi przeciwkonam wojnę"58. Jak wzdychał jeden poeta, "On [Najwyższy Bóg] także, przybył by przerwać moje życie naziemi".59

Przez tych strasznych bogów, my, jako indywidua, "znikamy" w Toanpopolihuiyan: "Wspólnym Domu, gdzie sięzatracamy" i "stajemy jako jedno"60. Faktycznie, pod tym względem, ten złowrogi panteon, w swych tłumiącychwłaściwościach, prawie przypomina pewne koncepcje buddyjskie61. W hymnach ofiarnych zebranych przezBernardino de Sahagun ofiara śpiewa, że "w skrzyni z jadeitu ['naczyniu orła', które zawierało ludzkie serca]



rozpalam się"62, i że wszystko "na zawsze się skończy"63, lub jeszcze bardziej intrygująco, "nasza śmierć byłacałkowicie zakończona"64.

Chwała dobrego umieraniaTaka obrazowość sugeruje, że śmierć ofiarną uważano za rozwiązującą i oczyszczającą w jakimś znaczeniuabsolutnym; na pewno twierdzono, że śmierć sprowadzała teozę, przy czym umrzeć to "stać się Bogiem" (teo-ti)65. Śmierć zawiera wszystkie najwyższe radości, najwyższe prawdy i najwyższe stany: "są tam pokój iszczęście"; "wszystko jest tam wieczne"; tam "będzie znana odpowiedź (tam)"66.

Jeśli chodzi o życie ziemskie, w przeciwieństwie, słyszymy jak deklaruje, że:

To nie prawda, nie to nie prawda,Że przyszliśmy żyć na ziemiPrzyszliśmy tu tylko śnićPrzyszliśmy tu tylko spać67.

Ziemia, jak powiedzieli nam różni azteccy poeci, nie jest miejscem do wykonywania rzeczy gdyż "nasz [realny]dom" leży w "Krainie Bezcielesnej"68.

Jak można oczekiwać po tego rodzaju światopoglądzie, to jak się umiera było niezwykle ważne. Aztekowiedrobiazgowo organizowali śmierć na typy i poziomy. Odejść w domu stanowiło najniższy koniec skali. "Dobraśmierć" była bardziej odważna lub w większych torturach. Ci którzy zmarli ofiarnie, lub na wojnie, czy przyporodzie zdobywali drugie najwyższe niebo (śmierć w okresie niemowlęctwa sprawiała najwyższe). Takieszczęśliwe dusze są "Bogiem-zmarłym" (Teomicqui), któryś

idź czysty... żyj tuż, blisko Słońca... [który] na zawsze... radujesz się... [gdyż] Dom Słońca jest...miejscem radości.69

Miguel León-Portilla pokazał, że odniesienia do bycia "przyłączonym/po stronie/blisko" tego, czy tamtegobóstwa, odnoszą się do "Bliźniaczości" z Bóstwem, co znaczy najwyższy możliwy stan70.

Wycinanie portali przez nieprzeniknioną ścianęUważano również, że śmierć ofiarna zapewnia "otwarcie"71 (które Yaqui z północnozachodniego Meksykunazywają "szczeliną między światami") lub portalem do najwyższej Rzeczywistości, która była ukryta zaskądinąd nieprzenikalną ścianą. Rodowite księgi obrazkowe w rodzaju Codex Nuttall ukazują niebiosa jako lityblok ponad światem, poprzebijany czasami "raną" przez którą mogły zstępować bóstwa.

Rycina 2: Tlaxoquixtiliztli (samoofiara)75.



Mezoamerykanie potrzebowali krwawych "otwarć" na niebiosa ponieważ, jak uskarżają się ich pieśni religijne,bogowie są często "kamienni"; to znaczy: nieubłagani, milczący72. Przekłuwanie ciała, nawet do punktu śmierci,było sposobem na "przekłucie, przeniknięcie" "góry" Boga; faktycznie, jest to wyobrażenie stosowane wpewnych hymnach ofiarnych73. Począwszy od niemowlęctwa, jak ukazała Patricia Anawalt, Aztekowiewykonywali rytualne przekłuwanie znane jako maceualiztli/tlaxoquixtiliztli, "dobre uczynki", "pokuta krwi",które wymagały przekłucia uszów, języka, przedramion oraz nóg i przeciągnięcia słomek i lin przez rany. Takietorturowanie siebie było czasem śmiertelne, lecz były postrzegane jako najlepsze środki na osiągnięcieduchowych dobrodziejstw i duchowych doświadczeń ("węże wizji"). Praktyka była zachwalana jako nasze"zbawienie"74

Wydobywanie serca: Zwracanie boskiego fragmentuChłodna natura azteckiego wydobywania serca może wymagać odczytania w kontekście tej kultury, którapostrzegała rozdzierające (czasem śmiertelne) rany jako ścieżkę do bogów. Ludzka ofiara nie była czymśtrwałym, z czym ktoś nie miał wcześniejszych doświadczeń. Ani osoba nie cierpiała sama, gdyż przed i podczasludzkiego ofiarowania, ofiary, kapłani i kongregacje notorycznie "tworzyły otwarcia" poprzez przekłuwanie ikrwawienie samemu76.

Obrzęd wyrywania ofiarom żywych serc stworzył najwyższe "otwarcie" poprzez które przystępuje się do bogów.Fizyczne serce-dusza (tona) było uważane zarówno za siedzibę osoby jak i fragment ciepła Słońca (istli), irzeczywiście samo Słońce było również uważane za serce-duszę, "okrągłe, gorące, pulsujące"77. Ten boskifragment był postrzegany jako "pogrzebany" w naszym ciele i zrujnowany przez podstawowe pragnienia.

Gdzie jest twe serce?Oddajesz swe serce każdej rzeczy po kolei.Niosąc, nie nosisz go...Niszczysz swe serce na ziemi.78

Wydobywanie serca ewidentnie uważano za uwalnianie czyjegoś istli i ponowne łączenie go ze Słońcem.

Aztecki Kodeks Magliabechiano, Folio 70 przedstawia przekształcane serce ofiary odlatujące ku słońcu poszlaku krwi:

Rycina 3: Emancypowanie serca.79

Scenę oddaje werset w Kodeksie Matritensis:

Moje serce wzrasta;Skupiam oczy na Tobie,przy Tobie, obok Ciebie,O, Dawco Życia!80



Jak zauważono wcześniej, "przy Tobie, obok Ciebie" nawiązuje do najwyższego możliwego osiągnięciaduchowego: mistycznego stanu Bliźniactwa z bóstwem. Podobnie, "wzrasta" wydaje się być metaforą dladuchowego wznoszenia. Obrazki wznoszenia serca i palenia serca przenikają aztecką poezję i azteckiewydobywanie serca. W obrzędach ofiarnych, wydobyte serce było podnoszone kilka razy gdy jego opary (istli,"ciepło") unosiły się w górę; dodatkowo, było ono często palone by wspomóc jego wznoszenie. Nawet dziś,Majowie z Chamuli odnoszą się do "najlepszego" (to jest, najszlachetniejszego) serca jako "płonącego" lub"wzrastającego", podczas gdy serce w momencie śmierci jest opisywane jako "bardzo gorące"81. Azteckiczasownik tle'ca.uia ("spalić", "podpalić") jest, ponadto etymologicznie związany z czasownikiem tle'cauia("wznosić" lub "podnosić")82. Efektem końcowym była koncepcja Yolleteotl, "Boga-serce", który jestnajwyraźniej ukazany (noszący małą maskę Boga) w Kodeksie Laud:

Rycina 4: Yolleteotl (Bóg-serce), noszący boską maskę.83

Dekapitacja: Rozplątywanie duszy?Dekapitacja była niewątpliwie kolejnym "portalem" emancypacji, będąc drugą główną metodą azteckiej ofiary.Rodzime przesłanki dla tego aktu zostały utracone, lecz są z pewnością starożytne. Najważniejszą częścią boiskpiłkarskich z IX i X wieku w zarówno Tajin (w Zatoce Meksykańskiej) i Chichen Itza jest seria reliefówprzedstawiających dekapitowanie kluczowego gracza. Z jego szyi, wypuszcza on siedem węży i pnączyroślinnych, które odpychają zdumionych uczestników:

Ryciny 5 & 6: Zdekapitowani gracze w piłkę wypuszczający siedem wężów i winorośli.84



Choć nie wiemy dokładnie, co to reprezentuje, Alan Sandstrom stwierdził, że współcześni Nahua (Aztekowie)wierzą, że każda osoba ma siedmiodzielne tonali ("energię" lub "duszę"), które jest postrzegane jako serie"węży" "poskręcanych" po całym ciele85. Być może płaskorzeźby boisk piłkarskich przedstawiają uwalnianie i"odwijanie" tonali poprzez dekapitację, może nawet jako sposoby na "rozplątanie" zasupłanej ziemi, jaksugeruje studium rzeźb Ceclii Klein86.

Błąd i pokutaLudzka ofiara była również najwyraźniej środkiem do odpokutowania własnej, jak również innych, krzywd.Według majańskich Chilam Balam, pewna kobieta, jak przygotowywała się na ofiarny ołtarz "wzięła na siebiewinę szarańczy, która zniszczyła wszystko, co ludzie posieli"87. Aztekowie opisali ofiary, które były "wysyłane[to jest: zabijane] by się za nami wstawiały", lub "konsekrowane by anulować wszelki grzech"88. W jednym zazteckich wierszy, wojownik-ofiara oznajmia, "Ogarniam ludzkość ... oddaję się społeczności89.

Śmierć może wydawać się poważnym przebłaganiem, lecz w społeczności Azteków, najmniejszy tlatlacolli("grzech" lub "zniewaga") były śmiertelnie poważną sprawą. Samo tlatlacolli było postrzegane jako niezwykleniebezpieczna siła. Nawet skromny wieśniak mógł, przez niemoralny czyn, uwolnić rozległe klęski żywiołowe.Majowie Chamula wciąż zrzucają na plagi i susze winę za grzechy indywidualnych wieśniaków90. Jeślicudzołożnik miał wejść do domu, Aztekowie wierzyli, że wszystkie pisklęta indycze wymrą przez tlazomiquiztli("plugawa-śmierć")91. Z tego powodu, praktycznie każdy błąd narażał na śmierć, wyrok, pobicie zagrażająceżyciu, lub trwałe wygnanie. Jeśli rytualny tancerz zrobił zły krok; jeśli początkujący kapłan przypadkowopozwolił odtoczyć się ofiarowanej kulce ciasta, byli odciągani i stracani92.

Choć jeśli taka osoba nie została stracona, prawdopodobnie i tak zabijała się sama, gdyż Aztekowie daleceprzewyższali swych katolickich pogromców jeśli chodzi o poczucie obarczenia winą. Złoczyńcy w świecieazteckim głośno obwieszczali, że byli "błotem ziemi". Fizycznie i psychicznie się torturowali przy pomocynonecoliloca ("nienawiści, którą czuję do siebie") rozcinając swe języki dla wady wymowy lub uszy dla wadysłuchania93. W klasycznym Nahuatl (język Azteków) forma słowna ni-c-yecoa, "Ja grzeszę", jest ściśle związanaz ni-c-ye.coa, "Ja to skończę": pomyłka, dość dosłowna, "kończy" lub "rujnuje" wszystko94. Istniała logicznaprogresja od powagi grzechu do "pokuty" ludzkiej ofiary; w rzeczywistości słowa Nahuatl na "pokutę" i "ludzkąofiarę" były wymienne95. Tylko łzy i krew zmywały "podłe cechy" do pewnego stopnia, niemniej jednak nawet

za lekki [grzech oni] wieszali się, lub rzucali z urwisk, lub kładli sobie kres poprzez abstynencję96.

Niewolnictwo i kara śmierciTakie "śmiertelne przebłaganie" było również wymierzane na niewolników, którzy byli jedyną inną głównągrupą, z której były brane ludzkie ofiary97, i faktycznie to nie przypadek, że azteccy "grzesznicy" rzeczywiścieopisywali się jako "niewolnicy" gdyż zniewolenie było karą za wszystkie pomniejsze nieprawości i dług. To niebyła stała klasa, i zdaje się składała się głównie z ludzi miejscowych98; każdy mógłby pod nią podpadać (iwypadać)99. Jednakże, jeśli wciąż się błądziło, wówczas niewolnictwo gwarantowało ofiarne zakończenie.Niegodziwi niewolnicy byli sprzedawani na rynku jakimkolwiek cechom handlowym lub rzemieślniczympotrzebującym kogoś by reprezentował (a zatem umarł jako) ich bóstwo opiekuńcze na następnym festiwalu100.Tak więc, śmierć ofiarna mieszała czasem karę śmierci z osobistą pokutą: "upadłe" osoby odpokutowywały za (ibyły karane za) swe przestępstwa umierając dla bogów. Niektóre tego rodzaju śmierci niewolników byłypoprzedzane wygłoszeniem kazania przez azteckiego kapłana o "upadku" i jakim realnym zagrożeniem to było,gdyż ci, którzy "cenili... słodycz... kończyli w nędzy"101.

"Droga do naszego upadku": upokorzenie do śmierciTakie postawy wskazują na całą teologię skupioną wokół "drogi do naszego upadku", jak zwali ją Aztekowie, iteologia ta może dostarczyć kształtu i ogólnego kontekstu dla ludzkiej ofiary. Jednym z kluczowych mitówMezoameryki jest z pewnością ta historia. Dotyczy Quetzalcoatla Topiltzina, uosobienia ascety, żyjącego wcelibacie księcia-króla, który po dziesięcioleciach doskonałego prowadzenia się, zgadza się wypić napój, który



jak mu powiedziano uczyni go "współczującym" i pomoże mu "myśleć o [lub być może, we współczesnymujęciu, 'pogodzić się ze'] śmiercią"102. Upojony Quetzalcoatl popełnia kazirodztwo ze swoją siostrą, leczwówczas, przemożony wyrzutami sumienia, porzuca swój tron. Grzebie i niszczy swoje dobra i wędruje bezcelu, znosząc trudności życiowe i upokorzenia. Wreszcie (przynajmniej według niektórych wersji tej opowieści),Quetzalcoatl składa się w ofierze na stosie, stając się tym samym Gwiazdą Poranną. Co ważne, "upokorzenie naśmierć" Quetzalcoatla jest postrzegane jako konieczne; jak wyjaśnia sam mit (Leyenda de Los Soles [LegendaSłońc]),

on [Quetzalcoatl] poczuł ... aby mógł dążyć, aby mógł nadejść Świt103.

W tym motywie "koniecznego upokorzenia" jest ukryte ostrzeżenie przed dumą, i faktycznie duma byłagłównym tematem homilii mezoamerykańskich. Kapłanom i Lordom nieustannie zalecano "pokorę" i"poniżenie" siebie poprzez ustalone "Poniżenia" (to znaczy samopoświęcenia)104. Nic więc dziwnego, żemotywem azteckiej ofiary z człowieka jest "konieczne upokorzenie". Większość jeńców była trzymana przezkilka tygodni - czasem rok - przed zabiciem. Początkowo żyli życiem królewskim a nie religijnym, skandując,poszcząc i przeprowadzając czuwania - dość podobnie do Quetzalcoatla. Następnie, znowu podobnie jakQuetzalcoatl, byli celebrowani: dawano im "rozkoszne dziewczyny" i intoksykanty. Po ich upadku, ponownienaśladowali Quetzalcoatla oddając i grzebiąc wszystko, co posiadali. Ostatecznie, nadzy jak niemowlęta (ubranijedynie w papierową przepaskę na biodrach), spotykali się ze śmiercią.

Wielkie odrodzenieTen niemowlęcy strój sugeruje powiązanie z azteckim naciskiem kładzionym na dziecko-ofiarę. Mawiano, że "wczasie dzieciństwa, jeszcze w czasie okresie czystości, dobra śmierć jest zasłużona"105. Jak już zauważono, ciktórzy umarli w okresie niemowlęctwa zajmowali najwyższe niebo, sugerowanie by ubrać się jak dziecko niebyło po prostu upokorzeniem, lecz raczej także było aluzją do poszukiwania najwyższego nieba, "odrodzenia"poprzez śmierć. Duża ilość "rozważnych dyskursów" (które były standardową częścią azteckiego wychowania)opłakuje fakt, że nasz "jadeit" (serca lub dusze) "jaśniał" przy narodzinach i w dzieciństwie, lecz stawał sięnastępnie "chłodny", "spowity" i "skręcony" w miarę starzenia się106. Najwyraźniej ludzka ofiara była uważanaza narzędzie do odzyskania tej utraconej (dziecięcej) czystości; z pewnością ludzka ofiara była czasemokreślana jako "narodziny"107. Jeniec jest znany jako "dziecko, syn" swych zdobywców, a ponieważ śpiewa on, wczasie ofiary "moje życie odżyje... moje serce będzie odświeżone", ma nadzieję odzyskać tę utraconą dziecięcączystość108. W rzeczywistości, w ofierze gladiatorskiej, ofiara jest nawet uwiązana pępowinową "linążywieniową"109, która biegnie od jej talii do "kanału rodnego" (otworu w kamieniu).

Umieranie jako Bóg: Stawanie się poprzez dekretowanieTeksty azteckie często odnoszą się do ludzkiej ofiary jako do neteotoquiliztli, "pragnienie bycia traktowanymjak bóg"110. Wiele obrzędów składało się z ofiar przyjmujących parafernalia, zwyczaje i atrybuty boga lubbogini, jako którzy umierali. Było to znane jako bycie ixiptla, stawanie się przedstawicielem lub obrazem boga.Co ciekawe, teksty azteckie nie czynią różnicy między ludzkimi ixiptla a drewnianymi lub kamiennymiidolami111. W rzeczywistości, tak wyszukane było ubranie i umalowanie ludzkich ixiptla, że nawet kongregacjanie była pewna, które były ludzkie a które kamienne lub drewniane.

By zrozumieć znaczenie tego, musimy zrobić małą dygresję o mezoamerykańskich koncepcjach boskości.Mezoamerykanie postrzegali bóstwa jako wielorakie a jednak Jedno112. Raczej jak aktor (majański termin dlaboga, bacab, oznaczał właściwie "klown, aktor")113, bogowie zazwyczaj noszą maski, zmieniając kostiumy ipersony w miarę potrzeby, wciąż przekształcają się nawzajem i w szeroki zakres obiektów114. Ich płynność byłataka, że faktyczny wygląd lub twarz Boga były wielką tajemnicą. Nawet najwyżsi meksykańscy idole - ci, którzyzamieszkują wysokie piramidy-świątynie - byli po prostu bezpostaciowymi bryłkami ciasta, na które zakładanoubrania i cenne maski, i dodatkowo ukryci byli przed wzrokiem przez owijki i woale115.

W rezultacie, literatura aztecka stale mówi o tęsknocie za zobaczeniem "prawdziwej" twarzy Boga istworzeniem prawdziwej "twarzy" dla samego siebie116. Powiedziano nam, że przy śmierci zobaczymy wreszcietwarz Boga i zdobędziemy własną "twarz"117. Kiedy ofiara pojawiła się w pełnych regaliach przed kongregacją,



mówiono jej, że boskość otrzymała "ludzką postać": bóg miał teraz ixitli (twarz)118, gdyż pierwotnie, jakdeklaruje ofiarny hymn Cihuacoatl, "Pióra orła nie są maską, bo wznosi się on odmaskowany"119.

Wszystkie rodzime i hiszpańskie źródła o ludzkiej ofierze u Azteków wyjaśniają, że uważano, iż ofiaryumierające jak bogowie osiągały pełną tożsamość z bogami. Sahagun i Duran opisują ich jako "czczonych...jako bóstwo"120 lub "tak jakby byli bogami"121 (oryginalny termin Nahuatl to nicnoteoti'tzinca, dosłownie,"uważam go za boga")122. Jeszcze podczas gdy wciąż żyły, ofiary były honorowane, uświęcane i tytułowane (jakbogowie) jako "Pan" oraz "Pani"123. Pośmiertnie, ich szczątki traktowano jako realne relikty bogów, co wyjaśniadlaczego czaszki ofiar, ich kości i skóra były często malowane, wybielane, przechowywane i wystawiane, lubużywane jako rytualne maski i wyrocznie. Informatorzy Diego Durana powiedzieli mu, że ktokolwiek nosiłskórę ofiary uważał się za "boskiego"124. Majański Kodeks drezdeński oraz aztecki Kodeks Magliabechianoprzedstawia czczenie głów ofiar i składanie im ofiar z żywności.

Ryciny 7 & 8: Czczenie ściętych głów ofiar.125

Wieczna ofiaraKilka lat po podboju korpus hiszpańskich franciszkanów skonfrontował się z pozostałym azteckim kapłaństwemi zażądał - pod groźbą śmierci - aby odstąpili od swoich morderczych praktyk. Azteccy kapłani naradzili się wtej sprawie i śmiało podali taką obronę:

Życie jest ze względu na bogów; swym poświęceniem dali nam życie... wytwarzają naszepożywienie... [oraz] wszystko, co karmi życie.126

To, do czego odnosili się azteccy kapłani było centralnym wierzeniem Mezoamerykanów, że wszechświatpodtrzymuje wielka trwająca ofiara. Wszystko jest tonacayotl, "duchową cielesnością" lub "cielesną (ofiarną)obecnością" bogów na ziemi. Wszystko - ziemia, plony, księżyc, gwiazdy i ludzie - wypływa z rozerwanych lubpochowanych ciał, palców, krwi lub głów poświęconych bogów127.

Świt to słońce zapalające się co dnia dla naszego dobra; a potem trzaskając i wykrzykując swą drogę po niebie,daje nam zachód tląc się we własnej krwi i żarach128. Wyrywa swe lewe oko (według Majów) aby nieprzeszkadzało nam zbyt duże światło w nocy; zatem księżyc jest lewym, pustym oczodołem słońca129.

Samo nasze istnienie, było odczuwane, zawdzięczane temu procesowi: ludzkość jest znana jako macehuale,"zmarli przywróceni do życia poprzez pokutę"130. Bogini Ziemi staje się "naszym pokarmem", tak że nie"umrzemy z głodu"131. Codziennie, uprawiamy i jemy "ciało" Bogini Ziemi (glebę i plony), budujemy z jej "kości"(kamienie), i pijemy jej "krew" (woda)132. W kilku rytuałach ofiarnych, było to podkreślane jedzeniemzbożowych podobizn bogów i wypowiadaniem "nicteocua", "Jem Boga"133.



Rycina 9: Duża rzeźba rozczłonkowanych zwłok boginiKsiężyca, która stała przed Wielką Świątynią Azteków wdzisiejszym Mieście Meksyk. Każda odcięta kończyna jestpokazana jako Bóstwo, noszące maskę Boga. Wiele azteckichrzeźb oraz ilustracji przedstawiało roztrzaskane lubpoświęcone ciała bogów.

Dług i ofiaryZ tego światopoglądu powstało silne poczucie wdzięczności. W porównaniu z wieczną ofiarą bogów, ofiaryludzkie były jedynie "skromnym prezentem"134, nextlahualli ("długiem", lub "zapłaconą daniną"), i faktycznienextlahualli było powszechnie używaną metaforą na ludzką ofiarę135. Monaghan dostrzega to jako zawarte wterminie nchiso yu'uva, który został zapożyczony od sąsiadów Azteków, Miksteków Nuyou136. Nchiso yu'uvaoznacza dosłownie "umowa z Ziemią", która obejmuje dawanie życia za życie, na podstawie zrozumienia, żejedna rzecz - a więc wszystko - żyje tylko dzięki zabijaniu czegoś innego.

Żyjemy tu na Ziemi [tancerz tupie po ziemi]Wszyscy jesteśmy owocami Ziemi.Ziemia nas podtrzymuje...Zjadamy ziemięa Ziemia zjada nas137.

Współczesny szaman Nahua, Aurelio ujmuje to w inny sposób: "wszystko w naszym życiu jest darem"138; nic nieprzychodzi do nas za darmo. Nawet pod groźbą egzekucji, Mezoamerykanie nalegali, że muszą "spłacać długdla [bogów] przynoszących deszcz": jeśli rzeczy nie są opłacane, wynika katastrofalna nierównowagakosmiczna139. Zatem zamiast być anomalią, ludzka ofiara była postrzegana jako obowiązek naturalny a więcczęść machinalnego wetu za wet. Złożone obrzędy królów i kapłanów z ich samotorturowaniami iofiarowaniami były uważane za "uwalnianie ludu" i "chronienie ludu"140 podczas gdy ofiara po prostu"świadczyła usługę"141 i spełniała swój "obowiązek"142.

W tym sensie, ludzka ofiara była, "wisienką" na szczycie całego stosu ofiarowań, przez które Aztekowie staralisię spłacić swój dług bogom. "Chętnie rozstawali się"143 ze wszystkim, szczęśliwie grzebiąc, tłukąc, zabijając izatapiając ogromne ilości przepiórek, królików, psów, piór, kwiatów, owadów, fasol, ziaren, papieru, gumy iskarbów jako ofiar144. Nawet "scena" na ludzką ofiarę, masywne świątynio-piramidy, były kopcami ofiarnymiwypełnionymi skarbami, ziarnem, ofiarami ziemnymi, ludzkimi i zwierzęcymi, które zostały pogrzebane jakodary dla bóstw145. Przystrojone w najlepsze dzieła ziemi, w skarby i ofiary, same świątynie stały się darami,które były grzebane pod nowymi strukturami co każde osiem lub pięćdziesiąt dwa lata.



"Mroczna" religia jako poprawny tryb duchowościPomimo dwóch stuleci naukowości, wiele kultur wciąż jest odrzucanych jako prymitywne i dzikie zapraktykowanie jakiejś formy ludzkiej ofiary. Światy Celtów, Norsów, Asantów, wczesnych Peruwiańczyków iHawajczyków są przedstawiane jako mroczne i zmamione, zamieszkane przez ciemny, przesądny lud,prowadzony przez niegodziwych kapłanów. To zniewaga dla wyrafinowania tych kultur oraz ichposzczególnych duchowości. Społeczności wysoce miejskie - w rzeczywistości, znaczna część świata -praktykowały ludzką ofiarę w tym, czy innym czasie. Rytuał ten był nieodłączną częścią kultu Kālī i hinduizmusziwaickiego nawet w latach 1830 (dopóki nie wytępiły go władze brytyjskie)146, choć współcześni Sziwaiciobecnie albo zaprzeczają, albo całkowicie ignorują to dziedzictwo. Tak jak dziwne mogą wydawać się nam dziśofiarne wyznania, nie musimy szukać zbyt daleko nowoczesnych podobieństw, takich jak piloci Kamikaze lubzamachowców-samobójców.

Pięknem modelu Fredericka Strenga jest to, że pozwala nam potraktować pozytywnie wyznania ofiarne, jakowykonalne ścieżki, którymi ludzie dążyli do ostatecznego przetransformowania siebie i swojej społeczności.Oczywiście pod względem surowości wymagań, religia aztecka/mezoamerykańska była "mroczną" wiarą, tojednak może, w końcu, być najlepszym wytłumaczeniem trwałości tego systemu na tak szerokim obszarzeprzez tak wiele tysięcy lat. Jej urok pochodzi najwyraźniej z jej gotowości do publicznego zmierzenia się znieuchronnością śmierci; w przeciwieństwie do wielu wyznań, religia Azteków nigdy nie składała gołosłownejdeklaracji za ideą umierania dla Boga lub szukania życia pozagrobowego.

Przypisy

Nawet najwcześniejsze mezoamerykańskie kultury quasi-rolnicze w Durron i Coxcalton ukazały dowody praktyk ofiarnych.1.Zobacz R. S. MacNesh i M. L. Fowler et al, The Prehistory of Tehuacan Valley Vol.5, (Austin, 1972) str.84 oraz Robert D.Dienna, "Religion and Social Organisation in Formative Times", w Kurt V. Flannery (ed.) The Mesoamerican Village, (NowyJork, 1976), str.351.Co ważne, wczesny obserwator, Duran, stwierdził, że obrzędem był Coahuitl, oznaczające "Święto, które należy do jednego i2.wszystkich" Fray Duran, przekł. F. Horcasitas i D. Heyden, Book of the Gods, and Rites of the Ancient Calendar (Norman,1971) str.77.Patricia R. Anawalt, 'Understanding Aztec Human Sacrifice', Archaeology, (styczeń - luty 1980), str. 42. Zobacz również B. C.3.Brundage, The Jade Steps A Ritual Life of the Aztecs, Uniwersytet Utah (Salt Lake City, 1985) str.171, oraz znaleziskaarcheologiczne E. M. Moctezuma, 'Archaeology and Symbolism in Ancient Mexico, The Temple Mayor of Tenochtitlan' Journalof the American Academy of Religion 53:3, (grudzień 1985), str. 118.Duran, op. cit., str. 77.4.Po szczegółową analizę formatu i częstotliwości azteckiej ludzkiej ofiary, zobacz Raymond Constant Kerkhove, Explaining5.Aztec Human Sacrifice, MA Thesis, (St. Lucia, 1994), str. 34-5.Anawalt, op. cit., str. 39-40.6.Jacquetta Hawkes, The Atlas of Early Man (Londyn, 1976), str. 201-37.Michael Harner, 'The Ecological Basis for Aztec Sacrifice', American Ethnologist 4, (1977), str. 133.8.Argument amoralności Azteków wciąż jest na korzyść niektórych; zobacz na przykład, K. A. Read, 'Negotiating the Familiar9.and the Strange in Aztec Ethics', Journal of Religious Ethics 15: 1 (Wiosna 1987), str. 6-7.Bernardino de Sahagun, Florentine Codex General History of the Things of New Spain przekł. A. J. O. Andrews & Charles E.10.Dibble, (Santa Fe, 1981) Ks. 3: 9: 70.Laurette Sejourne, Burning Water: Thought and Religion in Ancient Mexico, (Londyn, 1956) str. 14-16.11.Irene Nicholson, Firefly in the Night: A Study of Ancient Nahuatl Poetry and Symbolism (Londyn, 1959), str. 23.12.Ibid., str. 19.13.Ibid., str. 23.14.Poglądy te zostały wyrażone przez Michaela Harnera w artykułach takich jak 'The Enigma of Aztec Sacrifice,' w Natural15.History 86:4, (kwiecień 1971), str. 133ff ale zyskały największą popularność dzięki Marvina Harrisa Cannibals and Kings(Londyn, 1978).Zobacz Barbara T. Price, 'Demystification, Enriddlement and Aztec Cannibalism: A Materialist Rejoinder to Harner' American16.Ethnologist 5:1, (luty 1978), str. 105 oraz J. M. Ingham, 'Human Sacrifice at Tenochtitlan' Comparative Studies of Society andReligion 26:3, (lipiec 1984), str. 347, 380. David Carrasco jest głównym orędownikiem tej linii argumentowania. Najlepszyprzykład jego poglądów w tym zakresie można znaleźć w jego połączonej pracy z J. Broda i A. A. Demarest, The Great Templeof Tenochtitlan (Berkeley, 1987), str. 65-6.R. Gordon Wasson, The Wondrous Mushroom: Mycolatry in Mesoamerica (Nowy Jork, 1980), str. xvii, 57, 83, 95 oraz Peter J.17.Furst, Flesh of the Gods: The Ritual Use of Hallucinogens, (Londyn, 1972), str. 271f.E. Hunn, 'Did the Aztecs Lack Animal Protein Domesticates?' American Ethnologist 9:3, (sierpień 1982), str. 578-9.18.Duran, op. cit., str. 191.19.R. Hilton, 'Is Intellectual History Irrelevant? The Case of the Aztecs', Journal of the History of Ideas 33, (kwiecień 1972), str.20.340.Inga Clendinnen, Aztecs: An Interpretation (Cambridge, 1991), str. 4f.21.



de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 27: 106 Ks. 3: 5: 59.22.David Carrasco, 'City as Symbol in Aztec Thought: Clues from the Codex Mendoza' History of Religions 20, (luty 1980), str.23.201, nota str. 7.Frederick J. Streng, Understanding Religious Life wydanie trzecie (Belmont, 1982), str. 2-8, 23-5, 43, 63, 84.24.Compare Hernan Cortes, Letters, przekł. A. R. Pagden (Londyn, 1972), str. 105 z T. de Motolinia, przekł. F. B. Steck, History25.of the Indians of New Spain, (Washington DC, 1951), str. 118-19 oraz Duran, op. cit., (1971), str. 223, 242.Duran, przekł. F. Horcasitas i D. Heyden, The Aztecs: History of the Indies of New Spain, (Londyn, 1974) str. 141.26.Ibid., moja kursywa.27.Duran, op. cit., (1971), str. 198.28.Alfonso Caso, przekł. L. Dunhan, The Aztecs People of the Sun (Norman, 1956), str. 88.29.Tezozomoc Vol. 2, in Jacques Soustelle, Daily Life of the Aztecs (Londyn, 1955), str. 100.30.Linda Schele i Mary Ellen Miller, The Blood of Kings: Dynasty and Ritual in Maya Art (Nowy Jork, 1986), str. 210.31.Peter G. Tsouras, Warlords of the Ancient Americas: Central America (Londyn, 1996), str. 147.32.Rabinal Achi, 'Teutro Indigenes Prehispanico' in Miguel León-Portilla (ed), Pre-Columbian Literatures of Mexico, str. 105.33.Duran, Book of the Gods and Rites str. 227.34.Chilam Balam de Chumayel przekł. Miguel Rivera (Madryt, 1986), str. 15 (29), 25 (51), 29 (58).35.Duran, Book of the Gods and Rites, str. 227, moja kursywa.36.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 38: str. 168-71.37.Ibid., Ks. 2: 4: 18: 69-70, Ks. 6: str. 21.38.Bernal Diaz, The Conquest of New Spain, (Londyn, 1972), str. 159. The incident with Alvardo is described by Nigel Davies in39.his The Aztecs: A History, (Londyn, 1973), str. 172.Bemal Diaz, op. cit., str. 56, 142, 336.40.Hernan Cortes, Letters, str. 297-8.41.Duran, Book of the Gods and the Rites of the Ancient Calendar, str. 132, 232.42.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 20: 49, Ks. 2: 24: 76, 33: 139-49, Ks. 9: 19, 88.43.Irene Nicholson, op. cit., str. 190.44.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 51.45.Duran, Book of the Gods and the Rites of the Ancient Calendar, str. 132.46.loc. cit.47.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 21.48.Sir John Eric Sidney Thompson, Maya History and Religion (Norman, 1970), str. 181.49.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 24: 68-71. Oczekiwano również, że ofiary do specjalnych ról, będą urocze, szybkie i zdolne do50.tańczenia "z wyczuciem" do świętej muzyki.Ibid., Ks. 3: 8, 2: 5: 9, 2: 24: 68-71.51.Ibid., Ks. 2 : 5 : 9, moja kursywa; zobacz również Duran, Book of the Gods and the Rites of the Ancient Calendar, str. 112.52.Miguel León-Portilla, Aztec Thought and Culture: A Study of the Ancient Nahuatl Mind (Norman, 1963), str. 64, moja kursywa.53.Richard Haly, 'Bare Bones: Rethinking Mesoamerican Divinity' History of Religions 31:3, (luty 1992) str. 278, 286-9.54.Duran, op. cit., (1971), str. 211.55.Popul Vuh: The Book of Counsel, przekł. D. Tedlock, (Nowy Jork, 1985), str. 187.56.Irene Nicholson, op. cit., str. 88.57.Duran, op. cit., (1974) str. 149.58.Laurette Sejourne, op. cit., str. 7.59.Miguel León-Portilla, Native Mesoamerican Spirituality (Nowy Jork, 1980), str. 44 oraz Irene Nicholson, op. cit., str. 174.60.Jest to chyba najbardziej oczywiste w graficznym podobieństwie do niektórych równie przerażających wyobrażeń tybetańskich61.gniewnych bóstw, które w tantrycznych praktykach wizualizacji, przebijają się przez iluzję indywidualności i "przylgnięcia dosiebie" (ātmagrāha / bdag 'dzin) w podobny sposób do ich azteckich odpowiedników, choć z mniejszym komunalnym lubkolektwynym zogniskowaniem społecznym.'Song of Yiacatecuhtli' in de Sahagun, op. cit., Ks.2: 245, moja kursywa.62.de Sahagun, op. cit., Ks.2: 236-237.63.Irene Nicholson, op. cit., str. 94, moja kursywa.64.Joef Haekel, 'Hochgott und Gotter im alten Mexiko' Kairos 13 (1959), str. 132-3.65.de Sahagun, op. cit., Ks. 6: 17: 203, oraz Irene Nicholson, op. cit., str. 50, 195.66.Collection of Mexican Songs Folio 14r; Miguel León-Portilla, Native Mesoamerican Spirituality, str. 184.67.Irene Nicholson, op. cit., str. 177.68.de Sahagun, op. cit., Ks. 6: 21.69.Miguel León-Portilla, Native Mesoamerican Spirituality, str. 62f.70.Irene Nicholson, op. cit., str. 42-4.71.Ibid., str. 199.72.de Sahagun, op. cit., Ks. 2, App. 242.73.Popul Vuh, str. 190.74.Codex Magliabechiano Folio 79r.75.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 3: 8, 20: 49, 21: 47.76.Alan Sandstrom, Corn is Our Blood: Culture and Ethnic Identity in a Contemporary Aztec Village (Norman, 1991) str. 239-40,77.257; oraz Eva Hunt, Transformation of the Hummingbird: Cultural Roots of a Zincantecan Mythical Poem (Ithaca, 1977) str.89.Irene Nicholson, op. cit., str. 156, 203.78.Codex Magliabechiano, Folio 70.79.Codice Matritensis Folio 195r, w Miguel León-Portilla, Native Mesoamerican Spirituality str. 187.80.



G. H. Gossen, 'Animal Souls and Human Destiny in Chamula' Man 10:3 (wrzesień 1975), str. 449-50.81.F. X. Clavigero, przekł. J. O. Anderson, Rules of the Aztec Language: Classical Nahuatl Grammar (Salt Lake City, 1973), str. 8.82.Codex Laud.83.Aparico stela (Tajin, Vera Cruz) i The Great Ball Court (Chichen Itza, Yucatan).84.Sandstrom, op. cit., str. 239-40, 257-58.85.Cecilia F. Klein, 'Woven Heaven, Tangled Earth: A Weaver's Paradigm of the Mesoamerican Cosmos' w Anthony F. Aveni i E.86.Urton (eds), Ethnoastronomy and Archaeoastronomy in the American Tropics (Nowy Jork, 1982) str. 11f.Chilam Balam de Chamayel, str. 42 (112).87.Duran, op. cit., (1971), str. 232.88.MSS Romance de Los... Folio 27r, in Miguel León-Portilla, Pre-Columbian Literatures of Mexico, str. 82.89.Francisco Clavigero, Historia antigua de Mexico jak zacytowano we Frank J. Neumann, 'The Black Man in the Cave: An Aztec90.Variant of the Gatekeeper Motif' w F. E. Reynolds i E. H. Waugh (eds), Religious Encounters with Death (Londyn, 1977) str.47.de Sahagun, op. cit., Ks. 5: 29: 191-92.91.Ibid., Ks. 2: 25: 80-86.92.F. X. Clavigero, op. cit., str. 78.93.Ibid., str. 7.94.Burr Cartwright Brundage, The Jade Steps, str. 152, 187.95.T. Motolinia, History of the Indians of New Spain, str. 106-7.96.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 34: 148.97.Duran, op. cit., (1971), str. 260.98.On the nature of Aztec slavery, zobacz Soustelle, op. cit., str. 73-7; i Davies, op. cit., str. 179.99.Duran, op. cit., (1971), str. 131.100.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 24: 21. Co ciekawe, to samo połączenie kary i pokuty można dostrzec w azteckich postawach101.wobec wrogów państwowych. Gdy Cortes potępił ich ofiarę, Imperator Moctezuma kontrargumentował, że Aztekowieprzynajmniej dawali takim wrogom, którzy byli "skazani na śmierć", "zaszczyt" umarcia dla bogów, podczas gdy Hiszpanie poprostu zabijali ich na polu bitwy; Clavigero, w C. S. Braden, Religious Aspects of the Conquest of Mexico (Durham, 1933) str.59.de Sahagun, op. cit., 3:4: 16-18.102.Miguel León-Portilla, Pre-Columbian Literatures of Mexico, str. 92-9.103.Motolinia, op. cit., str. 149, Popul Vuh, str. 8.104.de Sahagun, op. cit., Ks.6:21.105.Ibid., Ks.6: 18-21 i Codice Matritensis Folio 116r w Miguel León-Portilla, Native Mesoamerican Spirituality, str. 210.106.de Sahagun, op. cit., Ks.2: 160, 235.107.Ibid., Ks.2: 160.108.Ibid., Ks.2: 21: 51.109.Duran, op. cit., (1971), str. 177 (Nota 4).110.Ibid., str. 102.111.Zobacz Miguel León-PortiIIa, 'Aztec Gods: How Many?' w J. Akerenson (ed), Citra 1492 (Washington DC, 1991).112.J. Eric S. Thompson, Maya History and Religion, str. 227.113.Hunt, op. cit., str. 55. Zobacz również de Sahagun, op. cit., Ks. 2:226, 238-239, i Duran, op. cit., (1971), str. 101.114.Duran, op. cit., (1971), str. 72-3.115.Miguel León-Portilla, 'Pre-Hispanic Thought,' w M. de la Gueva (ed), Major Trends in Mexican Philosophy (Notre Dame, 1966)116.str. 38.Miguel León-Portilla, Pre-Columbian Literatures of Mexico, str. 85.117.Arvind Hvindfeldt, Teotl and Ixiptlatli (Kopenhaga, 1958) str. 80-8.118.de Sahagun, op. cit., Ks. 2, Dodatek 231.119.Duran, op. cit., (1971), str. 42, 109, 232.120.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 226, 238-9.121.Clavigero, op. cit., str. 98.122.Duran, op. cit., (1971), str. 189.123.Ibid., str. 176.124.Codex Dresden i Codex Magliabechiano Folio 72r.125.Miguel León-Portilla, 'Colligues and Christian Doctrines' w jego Aztec Thought and Culture: A Study of the Ancient Nahuatl126.Mind (Norman, 1963) str. 215, moja kursywa. Podobna obrona ludzkiej ofiary została podana podczas samego Podboju. ZobaczBernal Diaz, op. cit., str. 240.H. B. Nicholson, 'Religion in Pre-Hispanic Central Mexico' Handbook of Middle American Indians 10, (Austin, 1971) str. 402.127.Caso, op. cit., str. 32-3.128.Thompson, op. cit., str. 203, 235.129.Miguel León-Portilla, Aztec Thought and Culture, str. 111.130.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 23: 64,.131.Sandstrom, op. cit., str. 238.132.Duran, op. cit., (1971), str. 215.133.Ibid., str. 188.134.Burr Cartwright Brundage, The Jade Steps, str. 157.135.J. Monaghan, 'Sacrifice, Death and the Origin of Agriculture in the Codex Venus' American Antiquity 55:3 (1990), str. 561-7.136.Sandstrom, op. cit., str. 263, moja kursywa.137.Ibid., str. 368.138.



J. Marcus, 'Archaeology and Religion: A Comparison of Zapotec and Maya' World Archaeology 10:2 (October 1978), str. 175.139.Chilam Balam str. 27 (54-57).140.de Sahagun, op. cit., Ks. 2: 36: 156.141.Ibid., Ks. 3: 10: 29.142.Motolinia, op. cit., str. 122.143.Duran, op. cit., (1971), str. 169, 188, 215. Zobacz także de Sahagun, op. cit., Ks. 2: Dodatek 176.144.E. M. Moctezuma, 'Archaeology and Symbolism in Aztec Mexico: The Templo Mayor of Tenochtitlan' Journal of the American145.Academy of Religion 53:3 (grudzień 1985), str. 806.Nigel Davies, Human Sacrifice in History and Today, (Nowy Jork, 1981), str. 13f.146.

[ tłumaczenie: cjuchu ]

"Mroczne" wyobrażenie MezoamerykiWyjaśnienie mezoamerykańskiej/azteckiej "mroczności"Światło mroku?Mroczne czyny czy "wielkie czyny"?Honor i spełnienie w azteckiej ludzkiej ofierzeMroczni, martwi bogowieChwała dobrego umieraniaWycinanie portali przez nieprzeniknioną ścianęWydobywanie serca: Zwracanie boskiego fragmentuDekapitacja: Rozplątywanie duszy?Błąd i pokutaNiewolnictwo i kara śmierci"Droga do naszego upadku": upokorzenie do śmierciWielkie odrodzenieUmieranie jako Bóg: Stawanie się poprzez dekretowanieWieczna ofiaraDług i ofiary"Mroczna" religia jako poprawny tryb duchowości

mroczna religia? azteckie perspektywy na ludzką ofiarę...W obliczu takich paradoksów, Laurette...

Documents

Transcript of mroczna religia? azteckie perspektywy na ludzką ofiarę...W obliczu takich paradoksów, Laurette...