Mozaiki bizantyjskie

Autor: Urszula Dzwonnik

Po upadku Rzymu centrum świata śródziemnomorskiego stał się Konstantynopol- stolica Cesarstwa Bizantyjskiego.

Bizancjum to nazwa :

• miasta, zmieniona ok. 330 r. na Konstantynopol (a po zajęciu przez Turków na Stambuł-Istambuł),

• cesarstwa wschodniorzymskiego od czasu upadku cesarstwa zachodniorzymskiego.

•Potęgę Bizancjum wyrażała sztuka, a zwłaszcza architektura bizantyjska.

•według Ojców Kościoła zadaniem twórczości artystycznej było głoszenie prawd wiary oraz ukazywanie (za pomocą obrazów symbolicznych) najważniejszych elementów świata będących w relacji do prawd wiary.

W architekturze:

powstał nowy typ budowli- - bazylika kopułowa.

Najważniejszym elementem są kopuły, z których główna, nad częścią centralną świątyni, znacznie góruje nad bocznymi.

Klasyczna forma kościołów bizantyjskich:

•wznoszone na planie krzyża greckiego, czyli równoramiennego, z dużą kopułą pośrodku i czterema małymi nad każdym ramieniem krzyża.

Kontrast między elewacją i wnętrzem:

•elewacja nie była bogato zdobiona,

•całe wnętrze pokrywała dekoracja malarska: mozaikowa lub freskowa, gdyż olśniewając wspaniałością, miało przypominać raj.

Największe dzieła architektury:

Kościół Mądrości Bożej

(Hagia Sophia) w Konstantynopolu (minarety - wieże dodano już po zajęciu miasta przez Turków)

• stanowi połączenie planu centralnego

z podłużnym,

• centralną przestrzeń wieńczy kopuła

o średnicy ok. 31 m,

• sklepienia i ściany wewnątrz pokryte

są mozaikami, głównie o motywach

ornamentalnych.

Kościół Mądrości Bożej

(Hagia Sophia) w Konstantynopolu

•m.in. Kościół San Vitale (wzniesiony w latach 546-547) – stał się budowlą wzorcową, powtórzoną m.in. w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie.

Inne rozwiązania konstrukcyjne zastosowano m. in. w bazylikach hellenistycznych

w Rawennie (Włochy)

Mozaika: - to obraz, wzór dekoracyjny wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni, marmuru, szkła, ceramiki, układanych na odpowiednim podłożu.

Działanie mozaiki zależy od użytych materiałów,którymi mogły być różnobarwne kamyki, masa perłowa, a nawet półszlachetne kamienie.

•poszczególne elementy mozaiki oddziaływały kolorem, jakością tworzywa, kompozycją, •Efekt mozaiki podobny jest działaniu malarstwa: szeroka paleta barw i ich zestawienia kontrastowe lub delikatne dawały wrażenie elegancji.

•duże płaszczyzny różnią się odcieniami. Jedna plamka koloru powoduje,że całość płaszczyzny sprawia wrażenie ożywionej a zarazem spokojnej.

Mozaiki bizantyjskie:

•z okresu wczesnobizantyjskiego znane są przeważnie tylko z opisu,

•poza terenem Grecji właściwej arcydzieła tego typu zachowały się w Rawennie,

• nie zaznaczano perspektywy: zestawienia barw umieszczone były w jednej płaszczyźnie. Jedynie twarz i ręce modelowano światłocieniem.

Chrystus w sztuce bizantyjskiej

•w najwyższym pod względem znaczenia miejscu, czyli w sklepieniu absydy, •początkowo jako młody i piękny pasterz, później jako dojrzały wiekiem mężczyzna o surowej, majestatycznej twarzy, górujący nad całym światem.

Przedstawiany był:

Chrystus jak władca nieba i ziemi, ale i dawca życia wiecznego. Odziany jest w królewski, purpurowy płaszcz.

Ma młodzieńczą twarz.

Tronem jest błękitny glob ziemski umieszczony na wzgórzu rajskim, na tle nieba.

Chrystus Pantokrator

przedstawiany jako: Jedyny Prawodawca, Potężny Sędzia, najwyższy władca, siedzący zwykle na katedrze lub tronie, z ręką podniesioną w uroczystym geście nauczyciela

Trzej Królowie

na mozaice z kościoła San Apollinare Nuovo

Symbolika barw

Purpura (ciemnoczerwona lub fioletowa) była barwą świętą, boską, królewską, symbolem życia. Pełny strój z purpury był przywilejem cezarów. •wyrazem wysokiej godności Chrystusa-Króla, prawdziwego „Kyriosa”było przedstawianie Go w szatach z czerwonawo-fioletowej purpury przyozdobionej złotymi pasami (takie nosił cesarz)

Złoto

•Nadawało mozaikom bizantyjskim największą siłę wyrazu dzięki stopieniu się z nim barwnych plam kamyków. •Barwa złota symbolizowała niebo, wieczność, uważana była za najjaśniejszą z barw.

Żółty – w kulturze i religii Azji uchodził za kolor równie wspaniały, co purpura. Jest również kolorem dojrzałego zboża i złota. Wskazuje na wieczne światło, chwałę, godność i potęgę.

Złote tło w sztuce bizantyjskiej wskazuje na żywioł czystego światła, w którym mieszka Bóg ze swoimi świętymi. Złota aureola wokół głowy ma to samo znaczenie.

Madonna z Dzieciątkiem, Archaniołem Michałem i Gabrielem (mozaika z lewej apsydy katedry San Giusto w Trieście)

Fiolet –powstały z połączenia błękitu i czerwieni:

• przedstawiał równowagę miedzy niebem i ziemią,

• symbolem walki ducha z ciałem (w ikonografii kolorem wcielonego Boga-Człowieka, którego w cierpieniu przestawia się odzianego w fioletowy płaszcz).

Błękit (hiacyntowy) – miał wartość niemal taką jak purpura. Wulgata wymienia ja jako barwę królewską. Jest symbolem nieba i wszystkiego, co z nim związane. Ta symbolika odnosi się także do bieli.

Biel – znak nieskazitelności, niezawisłości i czystości. Są to przymioty właściwe wszystkiemu, co związane z niebem.

Kolor niebieski był zawsze kolorem Matki Bożej, a niebiesko-biały znakiem szczególnego poświęcenia Niepokalanej.

Legenda

Po zajęciu Konstantynopola przez Turków kościół Hagia Sophia został zamieniony w meczet. Jednak w kościele prawosławnym utrzymywała się legenda, że kiedy w 1453 r. wojska tureckie wkraczały do Konstantynopola, przed głównym ołtarzem kościoła Mądrości Bożej odprawiano mszę, a pop przystępował właśnie do ceremonii Podniesienia Najświętszego Sakramentu. Gdy w tym momencie Turcy wtargnęli do świątyni, poruszyły się ściany przed ołtarzem i zasłoniły popa z uniesioną monstrancją w rękach. Ponoć car Mikołaj I, zgodnie z tą legendą, wierzył, że po wkroczeniu jego wojsk do Konstantynopola rozstąpią się ściany w meczecie Hagia Sophia i wyjdzie ówże pop, aby dokończyć przerwane przed 400 laty nabożeństwo.

Wnętrze kościoła Hagia Sophia jako meczetu

Na zewnątrz dobudowano minarety.

Źródła wykorzystane w przygotowaniu prezentacji:

Encyklopedia katolicka,t.II,Lublin 1997,s.635, t.VII,s.7-8, 111.

B.Osińska, Sztuka i czas. Podręcznik dla Liceum Sztuk Plastycznych – cz. 1, Warszawa 1976, s. 95.

S.Grodziski, Franciszek Józef I, Wrocław 1983, s.73.

Encyklopedia multimedialna Omnia 2001

Sztuka - Encyklopedia multimedialna PWN

http://wiem.onet.pl/wiem/004663.html