Monitorowanie niepożądanych działań Monitorowanie niepożądanych działań lekówleków

Anna Wiela-Hojeńska

Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

Niepożądane działanie leku (ndl)Niepożądane działanie leku (ndl)Adverse Drug ReactionAdverse Drug Reaction (ADR)(ADR)

(definicja przyjęta przez WHO w 1972 r.)(definicja przyjęta przez WHO w 1972 r.)Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczneUstawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne

(zm. 2007, 2011)(zm. 2007, 2011)

każde szkodliwe i niezamierzone działanie leku, które występuje podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych,

diagnostycznych, terapeutycznych lub dla modyfikacji funkcji fizjologicznych

nie można wykluczyć związku przyczynowego między zastosowanym lekiem a powikłaniem

Zdarzenie niepożądaneZdarzenie niepożądaneadverse eventadverse event

każda niepożądana reakcja, występująca u pacjenta w czasie lub po leczeniu, niezależnie

czy jest uznana za związaną z danym produktem leczniczym, czy nie

przyczyną nie musi być (chociaż może) zastosowany lek

Niepożądane działanie leku (ndl)Niepożądane działanie leku (ndl)Adverse Drug ReactionAdverse Drug Reaction (ADR) (ADR)

Dyrektywa 2010/84/UEDyrektywa 2010/84/UE

szkodliwe i niezamierzone reakcje, które wynikają z błędnego stosowania,

stosowania we wskazaniach, które nie zostały potwierdzone (off-label use),

reakcje będące konsekwencją stosowania niezgodnego z przeznaczeniem,

nadużywania leku, jego przedawkowania

Ciężkie niepożądane działanie lekuCiężkie niepożądane działanie lekuserious adverse drug reactionserious adverse drug reaction

• zgon pacjenta• zagrożenie życia (krwotok śródmózgowy, wstrząs

anafilaktyczny)• konieczność leczenia szpitalnego lub jego

przedłużenie (>24 h)• trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu

(upośledzenie zdolności do wykonywania prawidłowych czynności życiowych – FDA)

• choroba, wada wrodzona, uszkodzenie płodu• inne, które lekarz według swojego stanu wiedzy uzna

za ciężkie („Current Challenges in Pharmacovigilance: Pragmatic Approach” – Report of CIOMS Working Group V, Geneva 2001)

Zgłoszenia Zgłoszenia ciężkich niepożądanych działańciężkich niepożądanych działań

produktów leczniczych produktów leczniczych dokonuje siędokonuje się

nie później niż w terminie 15 dni od uzyskania informacji

Czy reakcjaCzy reakcja

ciężka = poważnaciężka = poważna??

NIENIE!!

Poważne niepożądane działanie lekuPoważne niepożądane działanie lekusevere adverse drug reactionsevere adverse drug reaction

• określa stopień nasilenia reakcji• reakcja łagodna, o średnim stopniu

nasilenia, o dużym nasileniu• nasilenie reakcji może decydować o tym

czy jest ona ciężka

Niespodziewane niepożądane działanie lekuNiespodziewane niepożądane działanie leku unexpected adverse reactionunexpected adverse reaction

każde działanie niepożądane, którego charakter lub stopień nasilenia nie jest zgodny z informacjami zawartymi w: - Charakterystyce Produktu Leczniczego (Summary of Product Characteristics, SPC) - zatwierdzonych drukach informacyjnych dla produktów leczniczych dopuszczonych do obrotu - Broszurze Badaczadla produktów leczniczych nie dopuszczonych do obrotu

Niepożądane działania leków typu Niepożądane działania leków typu AA ((drug actionsdrug actions))

reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku, podanej dawki, obserwowane w czasie prowadzenia badań klinicznych, możliwe do przewidzenia

Niepożądane działania leków typu B (bizarre, patient reactions)

reakcje niezależne od zastosowanej dawki leku, zagrażające życiu chorego (reakcje alergiczne i pseudoalergiczne)

Niepożądane działania leków typuNiepożądane działania leków typu CC ( (not true drug reactions, not true drug reactions, chronic use)chronic use)

reakcje obserwowane z większą częstością u osób poddanych terapii danym lekiem, ale dla konkretnego pacjenta trudno wykazać czy zastosowany lek był przyczyną ich wystąpienia

(chronic use) - reakcje zależne od przewlekłego stosowania leku

Niepożądane działania lekówNiepożądane działania leków typ D (retarded actions, delayed) - reakcje

ujawniające się po długim czasie od zastosowania leku, tzw. reakcje opóźnione- kardiotoksyczność antybiotyków antracyklinowych- późne dyskinezy po neuroleptykach

typ E (end of use) – reakcje wywołane odstawieniem leku- nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca po nagłym przerwaniu terapii beta-adrenolitykiem

typ F (failure of therapy) - brak skuteczności terapii (głównie z powodu oporności)

Grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia Grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia niepożądanych interakcji NLPZniepożądanych interakcji NLPZ

• osoby starsze• osoby cierpiące z powodu niewydolności wątroby i nerek • osoby z zaburzeniami metabolicznymi (niedoczynność

tarczycy)• ciężko chorzy (niewydolność krążenia, zapalenie płuc) • chorzy z zaostrzeniem chorób, takich jak: zaburzenia

rytmu serca, padaczka, cukrzyca, astma • pacjenci cierpiący z powodu przewlekłych schorzeń,

wymagający długotrwałej farmakoterapii • osoby o genetycznie uwarunkowanej zmniejszonej

aktywności izoenzymu CYP2C9, odpowiedzialnego za metabolizm diklofenaku, ibuprofenu, naproksenu, piroksykamu, celekoksybu

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia komorowych zaburzeń rytmu sercakomorowych zaburzeń rytmu serca

• stosowanie dwóch lub więcej leków wydłużających odstęp QT

• stosowanie dużych dawek tych leków• łączenie z inhibitorami ich metabolizmu• płeć żeńska• predyspozycje genetyczne• ciężkie choroby serca• hipokaliemia• hipomagnezemia

Przyczyna wystąpienia Przyczyna wystąpienia niepożądanych działań lekówniepożądanych działań leków

stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi (off-label)

wymienionymi w Charakterystyce Produktu Leczniczego

Stosowanie leków „Stosowanie leków „off labeloff label””inna: • jednostka chorobowa• dawka • droga podania (np. doustnie postać

przeznaczoną do iniekcji)• forma leku (np. z tabletki sporządzenie

zawiesiny celem podania noworodkowi) • populacja (np. podanie dziecku leku

przeznaczonego do stosowania u dorosłych)

Przyczyny zwiększonego ryzyka stosowania Przyczyny zwiększonego ryzyka stosowania leków poza wskazaniamileków poza wskazaniami

• nieznane bezpieczeństwo stosowania• możliwość wystąpienia niepożądanej interakcji

lek-choroba• ryzyko wynikające ze zmienionej

farmakokinetyki leku w różnych populacjach wiekowych

• nieznane czynniki zwiększające niebezpieczeństwo wystąpienia powikłań polekowych

• niemożliwe wyznaczenie stosunku korzyść/ryzyko

Kiedy można stosować leki poza Kiedy można stosować leki poza zarejestrowanymi wskazaniami?zarejestrowanymi wskazaniami?

• istnieje dowód naukowy dotyczący skuteczności i bezpieczeństwa stosowania leku wyprzedzający jego rejestrację

• lek znajduje się w zaleceniach towarzystw naukowych

• w przypadku ciężkiej choroby zagrażającej życiu

• w sytuacji gdy nie jest dostępne leczenie alternatywne lub jest ono nieskuteczne

Kiedy można stosować leki poza Kiedy można stosować leki poza zarejestrowanymi wskazaniami?zarejestrowanymi wskazaniami?

• po uzyskaniu pisemnej, świadomej zgody pacjenta na rozpoczęcie leczenia

• poinformowaniu pacjenta o ewentualnych negatywnych konsekwencjach i potencjalnych korzyściach

• prowadzeniu monitorowania stanu zdrowia pacjenta

Nadzór nad bezpieczenstwem farmakoterapiiNadzór nad bezpieczenstwem farmakoterapiiPharmacovigilancePharmacovigilance

• aktywne monitorowanie i raportowanie ndl• wykrywanie oraz identyfikacja ndl, w tym niepożądanych

interakcji, wykrywanie wzrostu częstości ich występowania• określanie czynników ryzyka i mechanizmów wystąpienia

ndl• ocena zagrożeń i korzyści wynikających ze stosowania leku• wdrażanie działań prewencyjnych, przekazywanie nowych

informacji pracownikom służby zdrowia i pacjentom

Dlaczego potrzebny jest nadzór Dlaczego potrzebny jest nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii?nad bezpieczeństwem farmakoterapii?

• Nie możność zapewnienia bezpieczeństwa stosowania nowych leków u ludzi na podstawie braku obserwacji ndl u zwierząt doświadczalnych

• Mała grupa osób uczestnicząca w badaniach klinicznych

• Szczególne warunki prowadzenia badań klinicznych, odbiegające od codziennej praktyki lekarskiej

• Zbyt krótki czas trwania badań dla obserwacji odległych skutków wpływu substancji leczniczej na organizm

Droga informacji Droga informacji o niepożądanym działaniu lekuo niepożądanym działaniu leku

• wypełnienie formularza i przesłanie do: Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych

www.urpl.gov.plwww.urpl.gov.pl

03-736 Warszawa03-736 Warszawaul. Ząbkowska 41ul. Ząbkowska 41

Droga informacji Droga informacji o niepożądanym działaniu lekuo niepożądanym działaniu leku

• ocena raportu pod względem formalnym, nadanie numeru

• ocena związku przyczynowo-skutkowego• przesłanie raportu przez WMNDPL do

centralnej bazy danych Światowej Organizacji Zdrowia w Uppsali i do Europejskiej Agencji Leków (European Medicines Agency) w Londynie

Droga informacji Droga informacji o niepożądanym działaniu lekuo niepożądanym działaniu leku

• uaktualnienie informacji o leku – ograniczenie wskazań, dodanie informacji o nowych ndl, zmiana dawkowania, ostrzeżenia, przeciwwskazaniach do stosowania dla poszczególnych grup pacjentów

• skierowanie komunikatu do fachowych pracowników ochrony zdrowia

Źródła pozyskiwania przez URPL Źródła pozyskiwania przez URPL zgłoszeń zgłoszeń

o niepożądanych działaniach lekówo niepożądanych działaniach leków• raporty spontaniczne przesyłane przez fachowych

pracowników służby zdrowia• raporty przesyłane przez firmy farmaceutyczne

(zgłoszenia spontaniczne – uzyskane przez firmę farmaceutyczną od fachowych pracowników służby zdrowia, raporty literaturowe – opracowane w oparciu o opisy pojedynczych przypadków niepożądanych działań leków przedstawione w piśmiennictwie fachowym oraz raporty z badań obserwacyjnych)

• niepożądane odczyny poszczepienne przesyłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne