1

Uniwersytet Łódzki

Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro”

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji

ekonomicznej

Monika Wierzbowska, Kacper Landowski

Euro jako waluta międzynarodowa

Praca dyplomowa napisana

pod kierunkiem naukowym

prof. zw. dr hab. Janusza Bilskiego

w Katedrze Międzynarodowych

Stosunków Gospodarczych

2

Łódź 2016

Spis treści

Wstęp .......................................................................................................................................... 3

1 Rozdział Pojęcie i funkcje pieniądza międzynarodowego ................................................... 4

1.1. Pojęcie pieniądza ......................................................................................................... 4

1.2. Funkcje pieniądza ........................................................................................................ 5

1.1.1 Miernik wartości .................................................................................................. 5

1.1.2 Środek wymiany ................................................................................................... 5

1.1.3 Środek tezauryzacji .............................................................................................. 6

1.3. Rodzaje pieniądza ........................................................................................................ 6

1.1.4 Pieniądz kruszcowy .............................................................................................. 6

1.1.5 Pieniądz papierowy .............................................................................................. 7

1.1.6 Pieniądz bezgotówkowy ....................................................................................... 8

1.1.7 Pieniądz elektroniczny ......................................................................................... 8

Podsumowanie ........................................................................................................................... 9

2. Rozdział Integracja monetarna ........................................................................................... 10

2.1 System waluty złotej ...................................................................................................... 10

2.2 System walutowy okresu międzywojennego ............................................................. 12

2.3 System dewizowo-złoty ............................................................................................ 12

2.4 System wielodewizowy ............................................................................................. 14

Podsumowanie ......................................................................................................................... 16

3. Rozdział Funkcje i znaczenie Euro w gospodarce światowej ............................................ 17

3.1. Warunki kreacji pieniądza międzynarodowego ........................................................ 17

3.2. Wykorzystanie euro jako waluty międzynarodowej ................................................. 21

3.3. Pozycja euro na międzynarodowym rynku ............................................................... 22

3.4. Realizacja funkcji pieniądza międzynarodowego przez euro .................................... 24

3.5. Wady i zalety posiadania waluty międzynarodowej ................................................. 25

Podsumowanie ..................................................................................................................... 26

Zakończenie ............................................................................................................................. 27

Bibliografia ............................................................................................................................... 29

Spis rysunków .......................................................................................................................... 30

Spis tabel .................................................................................................................................. 30

Spis wykresów .......................................................................................................................... 30

3

Wstęp

Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza roli euro pod względem pełnionych funkcji

pieniądza oraz obecnej pozycji tej waluty na rynku finansowym. Każdy wie, że jest to waluta

oficjalna w krajach UE będących w strefie euro. Wciąż słyszymy o pogłębiającej się

integracji w ramach Unii Europejskiej oraz o przystępowaniu kolejnych krajów do strefy

euro. Istnieje jednak wiele krajów, które pozostają przy swoich walutach narodowych.

Celem pracy jest odpowiedzenie na pytanie: Czy możemy uznawać już euro za walutę

międzynarodową? Dodatkowym jej celem jest ukazanie bieżącej sytuacji waluty na rynku

finansowych oraz poziom spełnionych funkcji waluty międzynarodowej przez euro.

Rozdział pierwszy koncentruje się na teoretycznych zagadnieniach dotyczących pojęcia

oraz funkcji pieniądza. Wymienione zostały również poszczególne rodzaje pieniądza.

Rozdział drugi przedstawia krótką periodyzację integracji monetarnej. W rozdziale tym

w syntetyczny sposób opisano najważniejsze okresy w zmieniającym się systemie

finansowym. Zwrócono również uwagę na istotne wydarzenia w poszczególnych okresach,

które miały wpływ na współczesny system finansowy.

W rozdziale trzecim skupiono się na funkcjach i znaczeniu euro w gospodarce.

Wymieniono w nim czynniki wpływające na tworzenie się międzynarodowego pieniądza.

Dokonano podziału i opisu funkcji waluty w podziale na sferę oficjalna i prywatną oraz

stopień ich realizacji przez euro. Podsumowaniem rozdziału jest przedstawienie zalet i wad

wynikających z posiadania waluty międzynarodowej.

Literatura przedmiotu składa się przede wszystkim z dostępnych pozycji książkowych. W

szczególnych przypadkach wykorzystane zostały artykuły dostępne na stronach

internetowych.

4

1 Rozdział Pojęcie i funkcje pieniądza międzynarodowego

Historia wymiany wszelkich dóbr pomiędzy ludźmi sięga zarania dziejów. Dawniej,

społeczeństwa nie stosowały dziś znanych nam pieniędzy, a barter, czyli transakcję

polegającą na wymianie towaru za towar. Dość szybko zorientowano się, że taka wymiana

mogła wywołać w najlepszym przypadku uczucie niesprawiedliwości, za którym niestety

często podążała realna dysproporcja w wartości dóbr, co wywoływało nierównomierną

satysfakcję stron. Rozpoczęły się zatem poszukiwania bardziej wymiernego środka wymiany.

Szybko rozwinęła się koncepcja sformalizowania obrotu towarami, a jej miernikiem stał się

pieniądz. Początkowo funkcję pieniądza pełniły: sól, skóry, zboże, a nawet zęby świnki

morskiej. Niezależnie od jego formy były to rzeczy łatwo podzielne, trwałe, jednorodne i

rzadko występujące. W rozdziale tym postaram się precyzyjnie określić definicję pieniądza,

przedstawić jego funkcje i pokazać jak system płatniczy oraz jego miary ewoluowały na

przestrzeni lat.

1.1. Pojęcie pieniądza

Pieniądz, słowo od wieków używane w codziennych rozmowach, posiadające wiele

znaczeń. Według obecnie obowiązującej definicji jest to główny organ systemu finansowego

gospodarki oparty na zaufaniu oraz najpłynniejszy ze wszystkich papierów wartościowych.

Dla przeciętnego człowieka jest synonimem majątku, ilości posiadanej gotówki. Ze względu

na duże rozbieżności w rozumieniu potocznym pieniądza, a znaczeniem, jakie posiada dla

ekonomistów, adekwatne jego zdefiniowanie nie jest proste. Jednakże w świecie ekonomii

jest to pojęcie najczęściej utożsamiane z podażą pieniądza i definiuje się następująco:

,,pieniądzem jest wszystko, co jest powszechnie akceptowane w formie zapłaty za dobra i

usługi lub spłaty długu”1.

Wszelkie niejasności powinny już zostać rozwiane, niestety nie dzieje się tak,

ponieważ dla większości ludzi powyższa definicja będzie równoznaczna z synonimem

gotówki, a dla ekonomistów jest to zdecydowanie za wąskie określenie pieniądza. Wkłady na

rachunkach czekowych, czeki, weksle, wszelkiego rodzaju papiery wartościowe używane w

rozliczeniach między instytucjami finansowymi też mogą być używane jako formy płatności.

Dlatego definicję należałoby poszerzyć. Utożsamianie słowa „pieniądz” z majątkiem, jeszcze

bardziej komplikuje sytuację, bo zbyt poszerza to pojęcie. Samochody, domy, ziemia, akcje,

1 F.S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa 2002, s. 85.

5

obligacje, inwestycje w wino oraz wszelkie inne aktywa są zaliczane do majątku. Tu pojawia

się paradoks, gdyż z jednej strony określenie pieniądza gotówką zbyt zawęża definicję, a z

drugiej rozumienie potoczne nadmiernie ją rozciąga. Wszystkie te niejasności dowodzą, że

precyzyjne określenie pieniądza jest niemożliwe nawet dla osób z wykształceniem

ekonomicznym. Dlatego wyżej wymieniona definicja jest określana mianem

najpopularniejszej oraz najlepiej oddającej istotę tego pojęcia. Na tej właśnie definicji będę

opierał się w niniejszej pracy.

1.2. Funkcje pieniądza

Pieniądz we wszystkich swych funkcjach ułatwia przebieg procesów produkcji

wymiany i podziału. W handlu zagranicznym pełni tę samą rolę, ponieważ przez dostarczenie

wymienialnych oraz płynnych aktywów do finansowania wymiany handlowej, przepływów

kapitału i pieniądza, a także stabilizacji walutowej zapewnia większą racjonalizację procesów

gospodarczych w gospodarce światowej. W skutek tego, bez względu na to, co było

pieniądzem, w każdej gospodarce spełnia on trzy podstawowe funkcje: jest miernikiem

wartości, środkiem wymiany oraz środkiem tezauryzacji.2

1.1.1 Miernik wartości

Miernik wartości jest to rola pieniądza jako jednostki rozrachunkowej, dzięki której

jesteśmy w stanie porównywać dobra o zróżnicowanych funkcjach i cechach. Karol Marks

opisując te funkcję stwierdził, że pieniądz występuje tutaj w sposób idealny, tzn. w procesie

wymiany nie jest konieczne, aby istniał w konkretnej postaci.

1.1.2 Środek wymiany

Podstawowa funkcja pieniądza i zarazem najbardziej widoczna, nawet dla

przeciętnego człowieka jest łatwa do wymienienia. Niemalże do każdej transakcji

dokonywanej na szczeblu gospodarki, czy to światowej, czy to krajowej jest wykorzystywany

pieniądz w postaci gotówki, czeków, weksli itp. Stanowi on środek wymiany i służy jako

zapłata za towary i usługi. Wykorzystując w ten sposób pieniądz wpieramy efektywność

gospodarki. Niwelujemy koszt transakcyjny, który w gospodarce barterowej jest bardzo

wysoki, ponieważ strony zawierające transakcję muszą rozwiązać problem obustronnego

zbiegu żądań. Eliminując czas poświęcony na wymianę dóbr i usług, uzyskujemy wysokie

korzyści dla całej gospodarki.

2 E. Drabowski, Pieniądz międzynarodowy, wydanie II, PWN, Warszawa 1988, s. 9.

6

1.1.3 Środek tezauryzacji

Tezauryzacja jest to swoiste połączenie dwóch poprzednich funkcji. Pieniądz

stanowiąc jednocześnie dobro rzadkie i najbardziej płynne, przechowuje siłę nabywczą.

Oznacza to, że od momentu otrzymania dochodu, do chwili jego wydania zachowujemy moc

nabywczą. Należy jednak pamiętać, że rola ta zostanie spełniona tylko wtedy, gdy pieniądz

zachowa swoją wartość w czasie, w stosunku do poziomu cen. Inflacja skutecznie

uniemożliwia pełnienie przez niego tej funkcji. Niemniej jednak nie jest to jedyny środek

tezauryzacji. Dowolne aktywa, jak akcje, obligacje, domy, grunty, dzieła sztuki mogą

skutecznie pełnić tę rolę.

1.3. Rodzaje pieniądza

Pieniądz na przestrzeni stuleci niejednokrotnie zmieniał swoją formę. Można

powiedzieć, że niemalże każdemu ważniejszemu wydarzeniu w historii świata towarzyszyła

zmiana i rozwój systemu płatniczego oraz formy pieniądza. Co ciekawe, występuje pewna

prawidłowość w jego ewolucji, następuje ciągły proces dematerializacji, a to co nim jest staje

się w coraz większym stopniu kwestią umowną. Poznanie ewolucji systemu płatniczego

pozwoli na lepsze zrozumienie funkcji i roli pieniądza w dzisiejszym świecie. Tendencja

rozwoju jest ściśle związana z przyszłą definicją pieniądza.

1.1.4 Pieniądz kruszcowy

Pieniądz kruszcowy wyłonił się z funkcji powszechnego użytku metalami. Miało to na

celu usprawnienie wymiany handlowej. Początkowo rolę pieniądza pełniły metale

nieszlachetne, jak brąz, miedź czy żelazo, później zaś metale szlachetne, jak złoto i srebro.

Epoka starożytności nieoczekiwanie wniosła do światowych finansów wiele, jednakże jej

dorobek został zapomniany. Rzymianie w swym imperium stworzyli precyzyjny system

prawny, który świetnie funkcjonował w ich wielkim kraju. Charakteryzował się on tym, że

wszelkie zobowiązania z tytułu sprzedaży towaru podlegały regulacji. Powołana do tego

osoba (libripens) odważała złoto, wcześniej uformowane w sztabki, oraz zaświadczała o

uregulowaniu długu. Takie rozwiązanie skutecznie wykluczało defraudację oraz

gwarantowało zgodność transakcji z prawem. Wschodnia część ówczesnego świata dała nam

system miar i wag oraz weksel. W epoce helleńskiej, ludzie pierwszy raz mieli styczność z

rynkiem o zasięgu ponadnarodowym, a chrześcijanie w dużej mierze dzięki tradycji

wyczytanej w biblii zapoczątkowali refleksję nad etyką w finansach. Dowodzi to, że

gospodarka starożytna posiada pewne podobieństwa do współczesnej, a finanse przepełnione

7

są ponownym odkrywaniem zapomnianych prostych instrumentów i mechanizmów. Widać

też, iż podejście modernistyczne jest bardzo silne w każdym okresie. Zmiana ta była

pozytywna, jednakże przyniosła niespotykane dotąd problemy. Pojawił się proceder psucia

pieniądza, polegający na zmniejszaniu zawartości metalu szlachetnego w danej monecie.

Jednym ze sposobów walki z tym procederem było wprowadzenie pieniądza bitego, jednakże

nie rozwiązało to w stu procentach problemu.3 Poprzez wielkie odkrycia geograficzne nastąpił

import kruszców, w szczególności srebra z kolonii hiszpańskich co wywołało rewolucję cen -

inflację. W świecie rozliczenia opierały się głównie na srebrnych talarowych monetach. W

Europie zaś pieniądz był bity z reguły ze złota, srebra, brązu oraz miedzi.

1.1.5 Pieniądz papierowy

Pieniądz papierowy to kolejny rodzaj pieniądza po towarowym powstałym w

procesie ewolucji.4 Pierwsze doświadczenia europejskie z pieniądzem papierowym

przypadają na XVII i XVIII wiek. Ważnym wydarzeniem było utworzenie Bank of England,

który stał się w przyszłości wzorem dla banków centralnych innych państw. Zapoczątkowało

to emisję biletów bankowych, które posiadały przywilej zwalniania z zobowiązań. Do obiegu

dopuszczone też były, emitowane przez banki centralne, weksle skarbowe – asygnaty, które

nie posiadały pokrycia w złocie, ale były zobowiązaniem państwa o charakterze pożyczki. W

późniejszym okresie państwo zachowało monopol na emisję bilonu, który również nie miał

pokrycia w złocie i można było przeprowadzać nadmierną jego emisję.5 Szybko zorientowano

pieniądz papierowy jest dobrym instrumentem obsługi długu publicznego. Niemniej jednak

jego pojawienie się miało też swoje negatywne skutki, takie jak hiperinflacje wynikające z

nad emisji oraz wykorzystywanie go do finansowania rewolucji i wojen. Wprowadzając

pieniądz papierowy państwa ustalały jego wartość w oparciu o parytet złota. Obecnie jest on

pieniądzem symbolicznym, którego wartość oparta jest na umowie społecznej przybierającej

postać odpowiedniego aktu prawnego. Możliwość wymiany banknotów na złoto została

zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata w latach trzydziestych

dwudziestego wieku, a w skali międzynarodowej w roku 1971.

3 Niedopasowanie podaży do potrzeb obrotu w danym czasie powodowało periodyczny niedostatek lub nadmiar

monet. 4 Wywodzi się od kwitów depozytowych, które władcy dostawali od złotników jako potwierdzenie ulokowania

określonej ilości monet złotych czy srebrnych. Następnie na skutek dynamicznego rozwoju produkcji i handlu

pojawił się weksel handlowy. Rozpowszechniło się też zjawisko udzielania kredytu, a powstały wcześniej

weksel był udokumentowaną jego formą. 5 Istotnym wydarzeniem jest powstanie domu bankowego Rothschildów i dominacji tego rodzaju działalności w

świecie.

8

1.1.6 Pieniądz bezgotówkowy

Pieniądz bezgotówkowy jest to zdematerializowana forma pieniądza, którego

podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Występuje

tylko w charakterze zapisów na rachunkach płatnych na żądanie, wkładach terminowych,

które dokumentują otrzymywanie należności albo regulują zobowiązania przez ich

właścicieli.6 Niższe koszty wymiany, obiegu pieniądza oraz łatwiejsza jego kreacja

powodowały stopniowe wypieranie pieniądza gotówkowego.7

1.1.7 Pieniądz elektroniczny

Pieniądz elektroniczny oznacza, że wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie,

w tym magnetycznie, wydawaną, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji

płatniczych, akceptowaną przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza

elektronicznego.8 Do zapłaty za różnego rodzaju dobra można używać pieniądza

elektronicznego w różnych postaciach, najpopularniejsze to: karty debetowe9, karty stored-

value10

, czeki elektroniczne11

oraz gotówka elektroniczna12

. W świetle prawa pieniądzem

elektronicznym nie są kryptowaluty, gdyż nie są one surogatem monet i banknotów

emitowanych przez państwo.13

Ciągły rozwój oraz pojawianie się nowych sposobów

płatności, jak spersonalizowane płatności on-line, jednorazowe i wirtualne kary przedpłacone

6 Przy płatnościach bezgotówkowych wystarczał zapis dokonany piórem przez bankiera. Oczywiście bank

musiał posiadać wkład pieniężny. Z historycznego punktu widzenia następował proces nieustannej

dematerializacji pieniądza. Na całkowitą subsydiarność nie można było sobie pozwolić, więc drobne transakcję

po dziś dzień rozliczane są w gotówce. 7 Emisja pieniądza bezgotówkowego następowała w momencie lokaty pieniądza papierowego w banku, albo,

gdy bank udzielał kredytu. Jego udzielenie oznaczało emisję pieniądza bezgotówkowego i pieniądza w ogóle.

Banki udzielały kredytów na dużo większe sumy, niż posiadały rezerwy w gotówce. Proporcje wynosiły 10:1

tzn., że na każde 10 jednostek pieniężnych wkładów bankowych utrzymywano 1 jednostkę monetarną w

gotówce. 8 Ustawa z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), Dyrektywa

2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i

prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich

działalnością (Dz.Urz.UE.L 2000 Nr 275, str. 39) 9 Umożliwiają konsumentom zakupy dóbr przez bezpośredni transfer funduszy z ich rachunku bankowego na

rachunek przedawcy. 10

Wyglądają jak karty kredytowe lub debetowe, jednakże różnią się tym, że zawierają stała sumę cyfrowej

gotówki. Bardziej skomplikowaną ich wersją są karty typu smart, które posiadają wbudowany w nie chip

komputerowy pozwalający w dowolnej chwili naładować je cyfrową gotówką z rachunku bankowego

właściciela tejże karty. 11

Pozwalają na płacenie rachunków bezpośrednio przez Internet bez konieczności wysyłania czeków na

papierze. Komputer osobisty użytkownika wypisuje równowartość czeku i wysyła czek elektroniczny drugiej

stronie, która odsyła go do banku. 12

Inaczej e-cash służąca do kupna dóbr przez Internet. Konsument otrzymuje e-cash, zakładając rachunek w

banku, który jest połączony z Internetem, a następnie gotówka elektroniczna transferowana jest do komputera

osobistego użytkownika. 13

Pismo Ministerstwa Finansów do marszałka Senatu

9

oraz płatność za pomocą systemu Short Message System (SMS) przysparza problemów w ich

uregulowaniu prawnym.

Podsumowanie

W powyższym rozdziale zaprezentowano podstawowe zagadnienia związane z

pieniądzem. Wspominając o rozumieniu pieniądza z punktu widzenia społeczeństwa oraz

ekonomistów wyjaśniono jego pojęcie za pomocą definicji informującej, że pieniądzem może

być wszystko co jest powszechnie akceptowalną formą zapłaty za dobra, usługi, czy spłatę

długów. Nawiązując do poprzedniej definicji można powiedzieć, że dziś jak i w poprzednich

latach pieniądz spełniał bardzo wiele ważnych funkcji. W dalszej części rozdziału w krótki

sposób przedstawiono podstawowe funkcje pieniądza: miernik wartości, środek wymiany

oraz środek tezauryzacji. Kolejny podrozdział zawiera informacje na temat rodzajów

pieniądza. Wymieniony oraz w łatwy sposób zdefiniowany został pieniądz: kruszcowy,

papierowy, bezgotówkowy oraz elektroniczny.

10

2. Rozdział Integracja monetarna

Międzynarodowy system walutowy jest to konstrukcja historyczna obejmująca

układy, reguły, instytucje, zasady oraz zwyczaje, które określają warunki, a także sposoby

funkcjonowania pieniądza w sferze handlu zagranicznego.14

Zawarte są w nim zasady

ustalone, na które składają się normy i reguły wynikające z zawartych wielostronnych

układów, których odzwierciedlenie można znaleźć w statutach międzynarodowych

organizacji finansowych, głównie w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW).

MFW zawiera także zasady przejęte, czyli zwyczaje i reguły ukształtowane poprzez

działalność sektora prywatnego w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Odnaleźć

można w nim zalecenia i reguły dotyczące eliminacji odchyleń od stanu równowagi bilansu

płatniczego oraz tego jakie są preferowane metody jego wyrównywania. W związku z

istnieniem odrębnego systemu pieniężnego i walutowego w każdym państwie oraz

spersonalizowanej polityki gospodarczej, istnienie zasad regulujących stosunki walutowe

między krajami jest konieczne.15

2.1 System waluty złotej

Funkcjonowanie systemu waluty złotej datuje się na lata 1870-1914, jednakże chcąc

uporządkować utrzymujące się przez lata różne miary wartości i obiegi pieniądza,

wprowadzono system bimetalizmu. Rolę pieniądza pełniło tutaj złoto i srebro, a państwa,

każde z osobna, wyznaczały urzędową relację między wartością obu kruszców. Zgodnie z

prawem Kopernika-Greshama, że pieniądz gorszy wypiera lepszy, w codziennym obrocie

dominował pieniądz z metali pośrednich; bardziej cenny był uważany za lepszy, a więc,

tezauryzowany.16

W efekcie głównie srebro krążyło w obiegu, a złoto było tezauryzowane.

Mimo wprowadzenia stałych relacji cen i wymiany kruszców, rynkowe ich wartości wahały

się za sprawą zmian popytu i podaży, które uzależnione były od produkcji i transferów złota

oraz srebra, a także ogólnej sytuacji rynkowej. Spowodowało to poszukiwania nowego

rozwiązania, a w konsekwencji wprowadzenie systemu opartego na złocie, nazwanego

GoldStandardem. Parytet złota był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, w

14

K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002, s.35.

16

T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna

Ekonomiczna, Kraków 2004, s.73.

11

którym będące w obiegu pieniądze papierowe oraz bilon były odpowiednikiem wartości

określonej wagi złota. Ponadto każdy emitent był zobowiązany do pokrycia pieniądza złotem.

Funkcjonował on według określonych reguł:17

Bank centralny zobowiązany był do sprzedaży oraz kupna złota po określonej

cenie w walucie krajowej;

Emisja banknotów mogła odbywać się tylko wtedy, gdy wyemitowana waluta

posiadała pokrycie rezerwami złota;

Wywożenie i przywożenie złota w skali międzynarodowej nie było

ograniczone;

Obowiązywała pełna wzajemna wymienialność jakichkolwiek form pieniądza,

a w szczególności banknotów na złoto

Czas trwania systemu waluty złotej był złotą epoką finansów, a co więcej ocenia, iż

był to najlepszy system walutowy z punktu widzenia zapewnienia stabilizacji pieniężnej i

płatniczej państwa. W tym okresie, mimo uzależnienia polityki pieniężnej od posiadanych

rezerw złota, można dostrzec dynamiczny rozwój gospodarek i handlu światowego, który

spowodowany był stałymi kursami walut oraz cenami krajowymi. Duża stabilność kreowała

doskonałe warunki wymiany międzynarodowej podmiotom gospodarczym. Było to możliwe

dzięki doskonale działającemu mechanizmowi wyrównawczemu, który sprawnie zapobiegał

krótkoterminowym wahaniom podaży złota na cele monetarne.

Może wydawać się, że był to doskonały system walutowy, jednakże posiadał on wady.

Jedną z nich było występowanie silnej deflacji, która wynikała z osiągania równowagi bilansu

płatniczego. Jej występowanie powodowało spadek lub hamowanie wzrostu

gospodarczego, a co za tym idzie wzrost bezrobocia oraz obniżki poziomu płac.

Finansowanie przez państwo zbrojeń, uprzemysłowienia oraz redystrybuowanie dochodu w

związku z reformami społecznymi było niemożliwe wskutek podporządkowania stanu

gospodarki mechanizmowi rynkowemu.18

17

E. Drabowski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne i finansowe, wyd. II, PWE, Warszawa 1986, s.124. 18

Godne odnotowania jest to, że w tym okresie powstały banki akcyjne, a powszechna industrializacja zmusiła

ludzi do szukania alternatywnych form mobilizacji kapitałów. W drugiej połowie XIX wieku wykształciła się

bankowość ponadnarodowa oraz można było zaobserwować pierwszy eksport kapitału.

12

2.2 System walutowy okresu międzywojennego

Działania zbrojne skutecznie przyczyniły się do załamania się liberalnego systemu

wartości, wszechobecnego optymizmu oraz wiary w sukces. Wypracowana liberalna polityka

gospodarcza, stosunkowo niskie bariery celne, a także cały system gospodarczy został

zniszczony. Krótko po zakończeniu wojny starano się powrócić do dawnego ładu

gospodarczego, ale hiperinflacja oraz próby jej zahamowania doprowadziły jedynie do

największego w historii kryzysu finansowego.19

Stworzono dwa hybrydowe systemy

walutowe bazujące na zasadach GoldStandardu.

Pierwszy z nich to system sztabowo-złoty, w którym można było wymieniać pieniądz

papierowy tylko na sztaby złota o wadze od 4 do 10 kg.

Drugi to system dewizowo-złoty, gdzie najpierw należało wymienić walutę krajową

na międzynarodową, a dopiero później można było uzyskać złoto. Okres funkcjonowania

obydwu systemów nie trwał jednak długo, ponieważ tylko ok. 10 lat. W roku 1931

dewaluacja funta szterlinga zapoczątkowała proces nacjonalizacji walut oraz kolejnych

dewaluacji. Był to moment całkowitej dezintegracji międzynarodowego systemu walutowego

oraz przejścia do historii parytetu złota.20

2.3 System dewizowo-złoty

Zarówno I jak i II Wojna Światowa doszczętnie zniszczyły nie tylko międzynarodowy

system gospodarczy, ale także ład społeczny. Konieczne było stworzenie struktury, w której

mogłyby sprawnie funkcjonować światowe finanse. Stany Zjednoczone posiadały dominującą

pozycję w nowym porządku świata, co rzucało nowe światło na stosunki USA-reszta świata.

19

Najprawdopodobniej największy kryzys finansowy w historii datuje się na lata 1929-1933 i objął prawie

wszystkie kraje z wyłączeniem ZSRR oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki. Wcześniej występowały

już podobne zdarzenia wykazujące tożsame cechy, ale nigdy zapaść nie była tak głęboka. Spadek produkcji

wyniósł niemalże 40%, a mechanizmy rynkowe nie mogły sobie poradzić z zażegnaniem recesji. Pociągnęło to

za sobą daleko idące konsekwencje, które na zawsze odmieniły międzynarodowy system gospodarczy.

Poszczególne państwa zaczęły odchodzić od liberalnej polityki gospodarczej oraz stosować politykę

interwencjonizmu. Wszelkie inwestycje poza granicami własnego kraju oraz światowy handel zagraniczny

ulegały stopniowemu zmniejszaniu się. Zaprzestano wymiany pieniądza na złoto, a dostęp do innych walut był

ograniczony. 20

Ważnym wydarzeniem w historycznego punktu widzenia było skompromitowanie się dawnych elit, które

podważyło podstawy ładu społecznego. Kluczową rolę odegrała tutaj rewolucja rosyjska niosąca ze sobą

alternatywny system wartości oraz nowe podejście, odmienne do rynkowego, do modelu gospodarczego.

Społeczeństwo nastawione na konsumpcję zaczęło zmieniać oblicze świata. Umasowienie dotyczyło nie tylko

dóbr materialnych, ale wkroczyło w sferę kultury, czy edukacji. Przyczyną tych zdarzeń był fakt wyzwolenia się

aspiracji egalitarnych doprowadzając do buntu niższych klas społecznych. Miało to też pozytywne skutki,

ponieważ poszerzanie się rynków, wzrost poziomu życia oraz umasowienie konsumpcji powodowały wzrost

gospodarczy, używany wówczas jako forma oceny poszczególnych systemów oraz rządów.

13

Na Konferencji Narodów Zjednoczonych w 1944 roku w Bretton Woods utworzono

Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz określono cele i zasady funkcjonowania nowego

systemu walutowego:21

wsparcie współpracy walutowej przez instytucję międzynarodową, tworzenie

wspólnych zasad działania i konsultacji w obszarze rozwiazywania

problemów walutowych,

tworzenie sprzyjających warunków w rozwoju międzynarodowego handlu

równocześnie wspierając wzrost gospodarczy i zatrudnienie,

poprawa konkurencyjności eksportu przy wykorzystaniu mechanizmów

stabilizujących kursy walutowe oraz zapobiegających dewaluacji,

znoszenie ograniczeń dewizowych oraz stworzenie multilateralnego systemu

rozliczeń bieżących pomiędzy krajami członkowskimi,

wyposażenie Funduszu w finansowe zasoby, które mają tworzyć warunki do

przejściowego finasowania nierównowagi w bilansach płatniczych państw

członkowskich.

Przez pierwsze dwie dekady system z Bretton Woods funkcjonował bez zarzutów,

jednakże w połowie lat 1960-tych można było zaobserwować pierwsze objawy kryzysu:22

tendencje inflacyjne;

coraz słaba pozycja waluty kluczowej, która wynikała z posiadanego przez Stany

Zjednoczone deficyty bilansu płatniczego i specjalnej jego roli w systemie;

powszechne zjawisko nad i pod wartościowości walut, powodujące masowe

przepływy kapitałów, o charakterze spekulacyjnym;

podwójna cena złota

Wymienione powyżej objawy kryzysu omawianego systemu w literaturze interpretowane

są jako konflikt celów. Za pojęciem konfliktu występuję zjawisko sprzeczności pomiędzy

założeniami systemu, a głównymi celami państwowej polityki gospodarczej. W sytuacji, gdy

wymienione wcześniej zasady działania MFW ( stabilne kursy, wymienialność walut) nie

pozwalały na realizację zadań gospodarczych jak: stabilizowanie cen, wzrost gospodarczy czy

pełne zatrudnienie pojawiły się sprzeciwy w ich stosowaniu. Tak więc państwa MFW

realizujące swoje cele gospodarcze narażały system na powtarzające się kryzysy, gdyż w

21

J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006, s. 111. 22

Ibidem, s. 115.

14

umowie z Bretton Woods nie przewidziano działań w ramach państwowej polityki

gospodarczej.23

Natomiast problemy energetyczne w latach 1970-tych miały silny wpływ na zmiany w

polityce gospodarczej świata. W latach 1973-1974 wystąpił pierwszy kryzys naftowy, który w

znacznym stopniu przyczynił się do upadku systemu dewizowo-złotego.24

Głównymi

powodami zakłócenia funkcjonowania systemu są:25

asymetria procesów wyrównawczych – pojęcie procesów wyrównawczych

(dostosowawczych) wyjaśniane jest jako mechanizmy rynkowe lub działania polityki

państwa w celu uzyskania równowagi zewnętrznej ( równowaga bilansu płatniczego).

Poprzez asymetrie tych procesów rozumiemy brak poprawnego działania

mechanizmów uruchamiających wyrównawcze procesy w nadwyżkowych krajach.

słaby poziom elastyczności kursów walutowych - miernikami nominalnymi wartości

było złoto lub dolar. Kraje członkowskie mogły denominować własne waluty na

podstawie wybranego miernika wartości. Jednakże niepraktyczne ustalenie parytetu w

złocie spowodowane obowiązkiem utrzymania marż wahań kursów do złota,

spowodowało wzrost oparcia parytetu na dolarze.

problem struktury rezerw oraz płynności, a także sposób ich kreacji –zmniejszenie

znaczenia złota zwiększyło wykorzystanie dolara jako składnika płynności oraz

waluty rezerwowej. Wymienione w literaturze cechy tej waluty zachęcały do

przechowywania rezerw w dolarze niż złocie. W dłuższej perspektywie kreacja dolara

nie była możliwa, gdyż jego podaż była ograniczona oraz osłabiało to walutę.

Wygenerowanie większej ilości dolara wiązało się ze wzrostem deficytu bilansu

płatniczego USA.

2.4 System wielodewizowy

Lata 1973 – 1978, czyli okres światowego kryzysu energetycznego oraz wojny na

Bliskim Wschodzie, były momentem wykształcenia się systemu wielodewizowego.

Oficjalnych zmian w statucie MFW dokonano w 1976 roku, a wprowadzono je w życie 1

23

Ibidem, s.115 24

Jako ciekawostkę można dodać, że w latach 60 w dorosłe życie zaczęło wchodzić pokolenie urodzone tuż po

wojnie co zaowocowało przesileniami politycznymi. W 1966 roku powstał rynek eurodolarowy oraz

rozpowszechniły się nowe środki techniczne. Bankowość podążała w kierunku modelu uniwersalnego oraz

starano się odbudować relacje o zasięgu ponadnarodowym. Systemy pieniężne i kredytowe krajów

socjalistycznych rozwijały się w izolacji w stosunku do reszty świata.

25 Ibidem, s. 116,120,130

15

kwietnia 1978 roku. Przejście do tego systemu nastąpiło w sposób naturalny, na skutek zmian

w układzie sił między najważniejszymi państwami kapitalistycznymi. Genezę systemu

wielodewizowego zaobserwować można w momencie zwiększonej dywersyfikacji rezerw

walutowych, a także w procesie rozwijania się międzynarodowego rynku finansowego i

eurorynku pieniężnego oraz kapitałowego.26

Dywersyfikacja rezerw walutowych odbywała

się w dużym stopniu w oparciu o międzynarodową płynność prywatą, która przede

wszystkim określała wielkość globalnej płynności międzynarodowego systemu walutowego

oraz finansowego.27

W systemach tych złoto przestaje pełnić funkcje pieniądza międzynarodowego oraz

zniesiona jest stała cena złota, jednakże kruszec ten nie tylko pozostał istotnym składnikiem

rezerw dewizowych, ale również jego liczba uległa znacznemu zwiększeniu. Spowodowane

jest to faktem, iż rynkowa cena złota przez lata szybko rosła, a obecnie utrzymuje się na

wysokim poziomie. Walutą podstawową był tutaj dolar amerykański, jednakże jego pozycja

była w coraz większym stopniu ograniczana. Początkowo przyczyniły się do tego waluty

państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i jen japoński, później była to waluta

państw Unii Europejskiej do 1998 roku European Currency Unit (ECU), a od 1999 roku

wspólna waluta europejska - Euro. Ponadto MFW, w celu zapewnienia niezależnego od

istniejącego rynku walutowego środka lokat wprowadził własny środek rezerwowy o nazwie

SDR (Special Drawing Right).28

Zdywersyfikowanie systemu walutowego spowodowało, że

kraje członkowskie MFW posiadły swobodę wyboru waluty i jednostek rozrachunkowych

oraz nabyły możliwość samodzielnego decydowania o wyborze reżimu kursowego. Nowy

system charakteryzuje się odmienną stabilnością finansową w stosunku do parytetu złota.

Tutaj kryzys jednej z walut, nawet gdy jest ona dominująca, nie powoduje zachwiania całego

systemu. Wadą tego systemu jest fakt, że każdy głębszy kryzys finansowy może istotnie

zakłócić stosunki finansowe świata, czemu dowodzi kryzys finansowy rozpoczęty w 2007

roku. Zatem z jednej strony wykluczenie złota jako powszechnego środka wymiany jest

dobre, gdyż nie uzależnia spekulacyjnych bądź wymuszonych transakcji, ale z drugiej strony

nie daje oparcia pieniądzu, jak było to w przypadku systemów złotych.

26

K. Zabielski, Finanse…, op. cit., s.49. 27

E. Drabowski, Pieniądz…, op. cit., s.181-200. 28

Jest to jednostka rozrachunkowa MFW, która może być używana tylko w rozliczeniach między państwami i

MFW oraz 15 instytucjami powiązanymi z MFW, i między państwami.

16

Podsumowanie

W rozdziale drugim dokonano krótkiej periodyzacji integracji monetarnej w ówczesnych

latach. Wyszczególnione zostały najistotniejsze systemy walutowe: system waluty złotej,

okresu międzywojennego, dewizowo-złoty, wielodewizowy. W kolejnych podrozdziałach

dokonano krótkiej charakterystyki, każdego z tych systemów. W opisie zwrócono uwagę na

ich główne funkcje oraz zasady działania. Z analizy poszczególnych systemów wynika, że na

przestrzeni lat nastąpiła zasadnicza zmiana funkcji złota. Początkowo jako najważniejszy

środek wymiany do dziś, gdzie jego funkcja ogranicza się do gromadzenia rezerw. Na skutek

zmian funkcji złota możemy zaobserwować także pojawianie się nowych rozwiązań, walut

zastępujących ten środek wymiany. Dokonano również przedstawienia zalet i wad jakie

wynikają z funkcjonowania systemów w określonym czasie historycznym.

17

3. Rozdział Funkcje i znaczenie Euro w gospodarce światowej

Symbolem pieniądza o znaczeniu międzynarodowym przez lata był dolar, który to po I,

a zwłaszcza II Wojnie Światowej stał się najsilniejszą walutą. Wraz ze stopniową odbudową

gospodarek państw europejskich i azjatyckich, powszechną globalizacją oraz liberalizacją

przepływów kapitałowych inne waluty brały coraz większy udział w rozliczeniach

międzynarodowych. W 1999 roku państwa ówczesnej UE zdecydowały się na wprowadzenie

nowej wspólnej waluty i stworzenie tym samym strefy euro. Spowodowało to dalszy spadek

znaczenia dolara, który już od lat 80 tracił swoją pozycję na rzecz marki niemieckiej oraz jena

japońskiego. Euro już w pierwszym roku swojego istnienia posłużyło do rozliczenia obrotu

towarami i usługami o wartości około 6000 mld dolarów. Wprowadzenie nowej waluty oraz

co za tym idzie powołanie strefy euro, utworzyło także nowy, drugi co wielkości po USA

obszar gospodarczy na świecie.29

3.1. Warunki kreacji pieniądza międzynarodowego

Pieniądz narodowy, aby stał się walutą w wymiarze międzynarodowym musi spełniać

wszystkie wymienione we wcześniejszej części pracy czynniki. Kolejnymi elementami

warunkującymi istnienie takowej waluty są: czynniki strukturalne oraz polityka ekonomiczna

kraju emitenta.30

Wyższy udział kraju emitenta waluty w światowej produkcji i handlu

międzynarodowym skutkuje większym prawdopodobieństwem, że kraje trzecie będą używać

jej do rozliczania transakcji, a także używać jej jako środek tezauryzacji. Upraszczając im

wyższy jest udział kraju, z którego pochodzi waluta aspirująca do roli pieniądza

międzynarodowego w gospodarce światowej to tym większa możliwość, aby nim została.

Dlatego też aktualnie prężnie rozwijająca się chińska gospodarka, nabrała w ostatnim okresie

znaczenia globalnego, a juan chiński jest brany pod uwagę w niedalekiej przyszłości jako

kolejna waluta międzynarodowa. 31

29

NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011 30

Ibidem 31

Ibidem

18

Tabela 3.1 Funkcje waluty międzynarodowej.

Funkcja Sfera prywatna Sfera oficjalna

Miernik wartości Waluta fakturowania Waluta referencyjna

Środek płatniczy Waluta przejścia Waluta interwencyjna

Środek tezauryzacji Waluta inwestycyjna Waluta rezerwowa

Źródło: opracowanie własne na podstawie: NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE 2011, s.4.

Tabela 3.2 Udział w światowym PKB, eksporcie dóbr oraz populacji największych

krajów świata.

*Strefa euro bez Estonii.

Źródło: IMF (2011b), s. 171, IMF (2008), s. 235, AMECO.

Powyższy wykres doskonale prezentuje oraz potwierdza wcześniejsze spostrzeżenia.

Otóż, najbardziej liczącym kraje świata są Stany Zjednoczone, a ich pozycja utrzymuje się na

podobnym poziomie.

Siła waluty, którą bez wątpienia określa, wielkość gospodarki kraju emitenta jest

owszem niezmiernie ważna, ale z pewności nie jedyna. Płynność, stopień liberalizacji rynku

finansowego są również bardzo istotne w formowaniu się pieniądza międzynarodowego.

Różnice między dolarem amerykańskim, a euro bardzo dobrze przestawiają poniższe

wykresy.

19

Wykres 3.1 Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów

wartościowych oraz bankowych.

*Strefa euro.

Źródło: IMF (2009), s. 177, IMF (2011a), s. 11.

Wykres 3.2 Wybrane mierniki wielkości rynku finansowego, w bln USD.

*Strefa euro.

Źródło: IMF (2009), s. 177, IMF (2011a), s. 11.

20

Po wykresach można zaobserwować, że dolar ma większe możliwości w stosunku do

euro w pełnieniu funkcji waluty akumulacji. Składa się na to wiele czynników, jednakże

jednym z ważniejszych są odmienne systemy prawne w poszczególnych krajach strefy euro.

W ostatnim kryzysie mogliśmy empirycznie przekonać się jak silną pozycje na świecie ma

dolar amerykański. W momencie rozchwiania gospodarek najistotniejszych państw świata, a

co za tym idzie globalnego ładu, można było zaobserwować, oczywiście jak to w takich

sytuacjach zazwyczaj bywa lokowanie środków w złoto, ale zaraz potem w różnego rodzaju

papiery wartościowe zabezpieczone amerykańską walutą, co ciekawe mimo, że kryzys

zapoczątkowany był właśnie w USA.

Stabilna polityka pieniężna i fiskalna to kolejne czynniki kreujące walutę

międzynarodową. Ich wyznacznikami są: stopa inflacji oraz dług sektora instytucji rządowych

i samorządowych.

Poniższe wykresy dokładnie przedstawiają jak wyglądała sytuacja w krajach

emitujących walutę międzynarodową.

Wykres 3.3 Roczna średnia stopa inflacji w wybranych krajach.

*Strefa euro.

Źródło: Eurostat.

21

Wykres 3.4 Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w wybranych

krajach.

*Strefa euro

Źródło: IMF (2011b).

Wszystkie wyżej wymienionej czynniki są potrzebne, aby waluta mogła stać się

międzynarodową, jednakże jest jeszcze jeden, który dał o sobie znać właśnie w ostatnim

kryzysie ekonomiczny. Jest to element psychologiczny, który ściśle wiąże się z polityczno-

militarnym. Stany Zjednoczone postrzegane są za super mocarstwo, silne i poukładane

politycznie, któremu nic nie jest w stanie zagrozić. Amerykanie przez lata pracowali, aby tak

postrzegano ich w świecie, a co za tym idzie ich walutę, dlatego też euro długo nie będzie w

stanie zdetronizować dolara z kluczowej waluty międzynarodowej.

3.2. Wykorzystanie euro jako waluty międzynarodowej

Funkcje które powinna pełnić waluta aspirująca do miana międzynarodowej należy

również podzielić na sferę oficjalną oraz prywatną. W pierwszej z nich wyróżniamy funkcje

takie jak: waluta referencyjna, rezerwowa oraz interwencyjna.32

32

NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE, 2011,s.4

22

Euro pełni rolę waluty referencyjnej w około 40 państwach w głównej mierze

determinowanym po przez czynniki geograficzne i instytucjonalne. Głównie są to kraje strefy

euro, członkowie UE oraz państwa sąsiadujące. W tychże rejonach euro spełnia też funkcje

waluty rezerwowej co daje około 27 % globalnych rezerw walutowych. Podobnie kształtuje

się sytuacja w roli waluty interwencyjnej. Najczęstszymi podmiotami dokonującymi

interwencji na rynku walutowym w ostatnim okresie były: Europejski Bank Centralny oraz

bank centralny Szwajcarii.33

W skład sfery prywatnej wchodzą następujące czynniki: waluta fakturowania, przejścia

oraz inwestycyjna. 34

Euro jest szeroko wykorzystywane w fakturowaniu oraz inwestowaniu na rynku

międzynarodowym, tyczy się to dłużnych papierów wartościowych, pożyczek

międzybankowych, a także depozytów międzynarodowych. Wysokie obroty na rynku

walutowym wskazują, że Euro jest kluczową walutą biorącą udział w handlu.35

3.3. Pozycja euro na międzynarodowym rynku

W celu pokazania znaczenia euro na globalnym rynku należy oprzeć się na dostępnych

danych. Jedną z ważniejszych pozycji, która przedstawia znaczenie omawianej waluty jest jej

udziału w globalnych obrotach w porównaniu do innych walut. Poniższy rysunek ilustruje

zmianę jaka wystąpiła na przełomie lat 2010- 2013 oraz procentowy udział poszczególnych

walut w globalnym obrocie.

33

Ibidem, s. 13-18 34

Ibidem, s. 4 35

Ibidem , s. 20-30

23

Rysunek 3.1. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku forex

Źródło: W.Gadomski , art. „Królem walut jest wciąż dolar”, www.obserwatorfinansowy.pl [ dostęp 12.05.2016]

Z ilustracji wynika, że najczęściej wykorzystywaną walutą jest dolar amerykański. Udział

dolara na rynku znacznie przewyższa pozostałe waluty, gdyż w porównaniu do drugiego

miejsca, które zajmuje euro wartość jest ponad dwukrotnie wyższa. W przypadku wartości

udziału kolejnych walut różnica jest znacznie mniejsza. Zmiany znaczenia euro świadczą o

jego wysokiej pozycji względem tych walut. Negatywnym spostrzeżeniem jest jednak spadek

wartości euro w udziale na rynku globalnym o ok. 6 punktów procentowych. Prawdopodobnie

jest to wynikiem istnienia niekorzystnej sytuacji w strefie euro. W tym samym czasie udział

dolara w tym okresie wzrósł o prawie 2 punkty procentowe. Dodatkowo należy zwrócić

uwagę na wzrost udziału rosnących na znaczeniu walut jak jen japoński.

24

3.4. Realizacja funkcji pieniądza międzynarodowego przez euro

W codziennym życiu nie interesujemy się zazwyczaj funkcjami jakie spełnia pieniądz.

Idąc dalej tym tropem nasze codzienne obowiązki nie wymagają tak dogłębnej analizy

waluty z, którą mamy styczność. Dla zwykłego obywatela kraju, który bezpośrednio tego nie

doświadcza nie jest to zbyt ważne. Jednak dla osób zajmujących się obrotem pieniądza w

różny sposób m.in.: w bankach, w biznesie przy fakturowaniu czy rozliczaniu sytuacja różni

się zasadniczo.

Właśnie dlatego ważna jest obserwacja pozycji poszczególnych walut na

międzynarodowym rynku. Z punktu analizy tematu pracy przedstawiona zostanie obecna

pozycja euro na międzynarodowym rynku. Dokonując oceny pozycji euro musimy spojrzeć

na ich funkcje, które dzielą się na strefę oficjalną i prywatną oraz na sposób ich realizacji

przez omawiana walutę.

W oficjalnej sferze euro obecnie spełnia funkcje waluty referencyjnej. Oznacza to, że

bierze ona udział w mechanizmach kursowych krajów chcących przystąpić do strefy euro. W

kolejnych etapach stara się zostać waluta rezerwową czego wyznacznikiem jest poziom

udziału waluty w oficjalnych rezerwach dewizowych. 36

Wykres 3.5 Udział walut w rezerwach dewizowych

Źródło: NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011

36

K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, s. 161-163, Warszawa 2014

25

Jak wynika z wykresu dolar nadal jest najsilniejszą walutą międzynarodową jednak

pozycja jego spada na rzecz euro. W skali światowej umacnia się także pozycja jena

japońskiego. Dolar jako najsilniejsza waluta ma największe rezerwy na całym świecie, a

przede wszystkim w Chinach. Struktura ta nie oznacza, że sytuacja w przyszłości nie ulegnie

zmianie. Obecnie obserwujemy zwiększanie rezerw walutowych w euro w krajach

sąsiadujących ze strefą euro. Funkcja euro jako waluty interwencyjnej nie są zbyt znaczące

więc trudno nam ocenić czy została ona spełniona.

Analizując pozycję waluty w strefie prywatnej wykorzystujemy jej udział w fakturowaniu

czy rozliczaniu w handlu międzynarodowym. Spełnia ona jedną z funkcji pieniądza- miernik

wartości. Jak wynika z literatury stopień wykorzystania euro w handlu jest znacznie większy

w krajach będących w strefie euro , gdzie wynosi ponad 50%. Gorszy wynik dotyczy handlu

z krajami spoza strefy euro, gdyż dominująca walutą jest dolar. Należy jednak zwrócić uwagę

na fakt, że wraz z rozwojem strefy euro oraz umacnianiem się integracji europejskiej pozycja

Euro wciąż rośnie. W obecnym czasie jest walutą najczęściej wykorzystywaną w

rozliczeniach w Europie, w skali globalnej jest jednak wypychany przez dolara

amerykańskiego. Przyczyną jest tutaj wykorzystanie dolara jako podstawowej miary w

wycenie towarów surowcowych oraz rolnych. Wracając do realizacji funkcji pieniądza przez

euro w tej strefie należy powiedzieć, że pozostałe z nich w pewnym stopniu także

funkcjonują. Omawiana waluta jest walutą przejścia na rynku dewizowym, czyli

wykorzystywana jest w handlu gdzie występuje mało płynna waluta kraju. W latach

2007-2010 wystąpił wzrost euro z 18,5% do 19,5% (kurs bieżący) w dziennych obrotach na

światowym rynku.37

Coraz większe znaczenie występuje także w przypadku środka

akumulacji. Dowodem na to jest coraz większa skala denominacji dłużnych papierów

wartościowych oraz instrumentów finansowych w euro.38

3.5. Wady i zalety posiadania waluty międzynarodowej

Kwintesencją rozważań na temat międzynarodowej waluty jest zadanie sobie pytania:

Jakie korzyści lub zagrożenia uzyska kraj z posiadania międzynarodowej waluty? Odpowiedź

na to pytanie zobrazowane zostało w poniższej tabeli.

37

NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011 38

K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str. 161-163, Warszawa 2014

26

Tabela 3.3. Zalety i wady posiadania waluty międzynarodowej

Zalety Wady

dochód z renty emisyjnej ( senioratu)39

możliwość nadmiernego wykorzystania senioratu

przez kraje do pokrycia swoich deficytów

możliwość pokrycia deficytu w bilansie obrotów

bieżących we własnej walucie

( „dodrukowywanie pieniądza”)

Zagrożenie wystąpienia zjawiska destabilizacji

gospodarczej kraju emitującego poprzez znaczne

przepływy kapitału ( wystąpienie: wahań kursu

walutowego, pogorszenie się terms of trade)

możliwość pobudzenia aktywności na rynku

finansowym kraju emitującego walutę MN

spadek kosztów przy transakcjach i rozliczeniach

w biznesie

Spadek kosztów dla podróżujących oraz

dokonujących transferów pieniężnych z innych

krajów.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str.

165-167, Warszawa 2014

Z powyższej tabeli wynika, że korzyści posiadania międzynarodowej waluty

przewyższają możliwe do wystąpienia zagrożenia. Dochód z senioratu, możliwość pokrycia

deficytu własną walutą czy spadek kosztów w rozliczeniach są bardzo istotnymi czynnikami

w dążeniu do wprowadzenia waluty międzynarodowej. Należy jednak pamiętać, że

zagrożenie destabilizacji gospodarki w kraju emitenta przy braku odpowiedniej polityki może

wytworzyć więcej strat niż korzyści.

Podsumowanie

Rozdział trzeci stara się odpowiedzieć na stawiane sobie pytanie na początku: Czy

euro jest walutą międzynarodową? Rozdział ten poświęcony został w pełni walucie euro. W

kontekście omawianej waluty starano się przedstawić najistotniejsze informacje na temat

waluty międzynarodowej oraz jej znaczenia na globalnym rynku. Opisane zostały warunki

kreacji pieniądza międzynarodowego. W kolejnych podrozdziałach za pomocą tabel i

wykresów zobrazowano funkcje waluty międzynarodowej w podziale na strefę oficjalną i

prywatną. W dalszej części dokonano oceny realizacji funkcji waluty międzynarodowej w

przypadku euro. Wymienione zostały także wady i zalety z posiadania waluty

międzynarodowej.

39

Renta emisyjna to dochód banku centralnego z tytułu monopolu na emisję pieniądza. Może być źródłem

finansowania deficytu budżetu państwa

27

Zakończenie

Wymiana dóbr pomiędzy ludźmi sięga początków kształtowania się cywilizacji.

Początkowo miała ona charakter barteru, czyli wymiany towaru za towar. System ten nie

zadowalał równomiernie obu stron więc zaczęto poszukiwać wymiernego środka wymiany.

W rezultacie miernikiem określającym wartość towaru stał się pieniądz. Istnienie formy

pieniądza zmieniało się jednak przez wieki. Pieniądz to jeden z najstarszych towarów

ulegający procesom ewolucji.

Ze względu na zainteresowania tym zjawiskiem podjęliśmy się napisania pracy na

temat pieniądza, a w szczególności waluty euro.

Rozdział pierwszy przedstawia teoretyczne podejście do pieniądza. Jest zbiorem

podstawowych informacji oraz wyjaśnia ogólne znaczenie pieniądza. Skupia się na

zmianach rodzajów pieniądza w systemie ewolucji od kruszcowego do wersji elektronicznej.

Każdy z wymienionych rodzajów spełnia wiele ważnych funkcji. Jest on miernikiem

wartości, środkiem płatniczy i środkiem tezauryzacji.

W rozdziale drugim w syntetyczny sposób scharakteryzowano funkcjonowanie waluty

w oparciu o istniejące systemy walutowe. Przedstawione w nich rozwiązania odnoszą się do

zmieniającej się roli i formy pieniądza. Z periodyzacji tych systemów wynika, że pieniądz w

dalszym ciągu ulega procesom naprawczym w celu likwidacji zagrożeń, m.in. procesom

inflacyjnym.

Rozdział trzeci przeznaczony został do oceny waluty euro. W oparciu o teoretyczne

informacje na temat waluty międzynarodowej, sposobie jej tworzenia i funkcjach staraliśmy

się odpowiedzieć na pytanie: „Czy Euro jest walutą międzynarodową?”. Szukając odpowiedzi

na to pytanie dokonaliśmy dogłębnej analizy omawianej waluty. W oparciu o pozycję euro na

rynku globalnym wynika, że ma ona bardzo silną pozycję jednak w dalszym ciągu

dominującą rolę odgrywa dolar. Dzieje się to głównie za przyczyną wyceniania w tej walucie

głównych towarów rolnych na światowych rynkach. Zaprezentowane dane umieszczone w

pracy wskazują na 33,4 procentowy udział euro w globalnych obrotach na rynku forex w

2013 roku. W tym samym okresie dolar znajduje się na pierwszej pozycji z wartością 87

procent w obrotach globalnych. W porównaniu z 2010 rokiem pozycja euro z wartością 39,1

procent pogorszyła się na korzyść kolejnej rosnącej w siłę waluty azjatyckiej- jena

japońskiego. Siła euro w wyniku procesów integracyjnych UE nie jest jednak zagrożona.

Waluta ta spełnia większość funkcji waluty międzynarodowej zarówno w strefie oficjalnej –

28

waluta referencyjna, rezerwowa oraz w sferze prywatnej- waluta fakturowania, przejścia,

inwestowania. Euro jest elementem obecnego procesu regionalizmu światowego, który idzie

w kierunku utworzenia dwubiegunowego systemu walutowego opartego na euro i dolarze.

Oznacza to, że euro jest bliski uzyskania statusu waluty międzynarodowej jednak znaczenie

tej waluty szybko nie przeskoczy pozycji dolara. Nadal jest to waluta o dominującej sile na

rynku towarowym i kapitałowym. Obecnie status euro sprowadza się natomiast do utrzymania

pozycji waluty regionalnej. To rezultat najczęstszej emisji euro w krajach europejskich,

głównie w Unii Europejskiej, krajach z nią sąsiadujących oraz wysokiego poziomu rezerw w

nich tej waluty. Jak długo utrzyma się taka sytuacja zależeć będzie od pojawiających się

procesów integracyjnych na innych kontynentach. Warto jednak wspomnieć, że zmiany

dominującej jednostki pieniężnej w globalnym systemie walutowych to bardzo długotrwały

proces.

29

Bibliografia

Literatura:

J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006, s. 111.

E. Drabowski, Pieniądz międzynarodowy, wydanie II, PWN, Warszawa 1988, s. 9.

E. Drabowski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne i finansowe, wyd. II, PWE,

Warszawa 1986, s.124.

T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Rys historyczny i praktyka

gospodarcza, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s.73.

K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str. 161-163,

Warszawa 2014

F.S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN,

Warszawa 2002, s. 85.

K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002, s.35.

NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE 2011, s.4.

Ustawa z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665

ze zm.), Dyrektywa 2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września

2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje

pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością

(Dz.Urz.UE.L 2000 Nr 275, str. 39)

Strony internetowe:

W.Gadomski , art. „Królem walut jest wciąż dolar”, www.obserwatorfinansowy.pl

International Monetary Fund , www.imf.org

Eurostat, ec.europa.eu

30

Spis rysunków Rysunek 3.1. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku forex ...................... 23

Spis tabel Tabela 3.1 Funkcje waluty międzynarodowej. ......................................................................... 18 Tabela 3.2 Udział w światowym PKB, eksporcie dóbr oraz populacji największych

krajów świata. ........................................................................................................................... 18

Tabela 3.3. Zalety i wady posiadania waluty międzynarodowej ............................................. 26

Spis wykresów Wykres 3.1 Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów

wartościowych oraz bankowych. ............................................................................................. 19 Wykres 3.2 Wybrane mierniki wielkości rynku finansowego, w bln USD. ............................ 19 Wykres 3.3 Roczna średnia stopa inflacji w wybranych krajach. ............................................ 20

Wykres 3.4 Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w wybranych

krajach. ..................................................................................................................................... 21 Wykres 3.5 Udział walut w rezerwach dewizowych ............................................................... 24