1

Moduł IV. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji

doskonałej i monopolu

Spis treści:

Wstęp ................................................................................................................. 2

1. Klasyfikacja struktur rynku ................................................................................. 2

2. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego ............................ 3

3. Optimum przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej ........................... 5

4. Krótkookresowa i długookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej ..................................................................................... 8

5. Istota monopolu pełnego .................................................................................... 9

6. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego .......................... 10

7. Optimum przedsiębiorstwa monopolistycznego .................................................... 12

8. Porównanie konkurencji doskonałej z monopolem ................................................ 13

Bibliografia ......................................................................................................... 15

Słowa kluczowe: konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oligopol,

utarg całkowity, utarg przeciętny, utarg krańcowy, zysk całkowity, próg rentowności, optimum

ekonomiczne/punkt równowagi przedsiębiorstwa, granica racjonalnych strat, cena zamknięcia,

krótkookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa, długookresowa krzywa podaży

przedsiębiorstwa, krzywa podaży gałęzi, monopol naturalny, optimum ekonomiczne monopolu,

cena monopolowa.

2

Wstęp

Punktem wyjścia rozważań na temat działalności przedsiębiorstwa jest założenie, że każdy producent dąży

do osiągnięcia maksymalnych korzyści z produkcji. Osiąganiu korzyści towarzyszy konieczność ponoszenia

kosztów ekonomicznych. Dotychczas rozpatrywaliśmy kształtowanie się kosztów produkcji w zależności od

rozmiarów produkcji zakładając, że warunki zewnętrzne przedsiębiorstwa są stałe. Nie braliśmy pod uwagę

kwestii kształtowania się cen rynkowych, po których można sprzedać wytworzone produkty. W gospodarce

rynkowej ceny kształtują się na rynku. Rynek może być jednak różnie zorganizowany. Różnice w organizacji

rynków odnoszą się przede wszystkim do sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąź wyznaczają ceny i

rozmiary produkcji.

W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla

osiągnięcia zakładanego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Przedsiębiorstwo działające w

ramach konkurencji niedoskonałej posiada natomiast znacznie większy wpływ na ustalanie ceny rynkowej

swoich produktów.

Monopol pełny jest drugą, skrajną w sensie teoretycznym, strukturą rynkową. Sytuacja ta ma miejsce, gdy

na rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów.

Przedsiębiorstwa działające w tej strukturze rynku posiadają pewien wpływ na kształtowanie się cen

sprzedaży swoich produktów. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do

kosztów produkcji. Siła monopolu i w konsekwencji zdolność decydowania o cenie rynkowej zależą nie tylko

od wielkości przedsiębiorstwa.

Przedmiotem analizy przeprowadzonej w niniejszym module jest charakterystyka poszczególnych struktur

rynku, jak również kwestie wyznaczania optymalnej ceny i wielkości produkcji przez przedsiębiorstwo

działające w warunkach konkurencji doskonałej oraz przez monopolistę.

1. Klasyfikacja struktur rynku

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo, determinuje jego zachowanie. Firmy małe, działające w

konkurencyjnych warunkach, będą zachowywały się zupełnie inaczej niż firmy monopolistyczne dominujące

na rynku. Zachowanie się firm na rynku znajduje odzwierciedlenie m.in. w ich decyzjach dotyczących

wielkości i struktury produkcji, wysokości cen itd., które z kolei rzutują na poziom osiąganego przez te firmy

zysku i inne wyniki ekonomiczne.

W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się zazwyczaj cztery typy struktur rynkowych: konkurencję

doskonałą, konkurencję monopolistyczną, oligopol i monopol.

Modele rynku

rynek doskonały (konkurencja doskonała) rynki niedoskonałe

konkurencja monopolistyczna

oligopol monopol

3

Jako kryteria wyodrębniania różnych typów rynku przyjmuje się: liczbę firm działających na rynku,

mobilność czynników produkcji (swobodę wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek), cechy produktów

(stopień ich zróżnicowania) oraz stopień kontroli cen przez firmę. Zwięzłą charakterystykę alternatywnych

struktur rynkowych zamieszczamy w tablicy 1 (Milewski, Kwiatkowski 2005: 143).

Tablica 1. Cechy alternatywnych struktur rynkowych.

Cechy rynku

Modele rynku

Rynek doskonały

(konkurencja

doskonała)

Rynki niedoskonałe

Konkurencja

monopolistyczna Oligopol Monopol

Liczba firm Bardzo dużo Dużo (np.

kilkadziesiąt) Kilka Jedna

Swoboda wejścia

na rynek Nieograniczona Nieograniczona Ograniczona

Bardzo

ograniczona

Cechy produktów Jednorodne

(niezróżnicowane) Zróżnicowane

Niezróżnicowane

lub niezbyt

zróżnicowane

Nieporównywalne

Wpływ na cenę

(krzywa popytu na

produkty firmy

Cena jest

niezależna od

firmy (pozioma

krzywa popytu)

Firma ma pewien

wpływ na cenę

(krzywa popytu

opada, ale popyt

jest relatywnie

elastyczny)

Znaczący wpływ

producenta na

cenę (opadająca

krzywa popytu,

relatywnie

nieelastyczny

popyt zależy od

reakcji

konkurentów na

zmiany cen)

Firma ma bardzo

duży wpływ na

cenę (opadająca

krzywa popytu,

popyt mniej

elastyczny niż w

oligopolu)

Przykłady rynków

Pszenica,

marchew,

ziemniaki

Restauratorzy,

architekci

Cementownie,

cukrownie

Elektrociepłownie,

komunikacja

miejska w wielu

miastach

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 143.

2. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego

Konkurencja doskonała istnieje wtedy, gdy spełnione są następujące warunki (Rekowski 1993: 206):

1. Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających. Każdy z producentów wytwarza

znikomą część łącznej produkcji. Zmiana wielkości ich produkcji nie wpływa na podaż. Producenci

nie mają wpływu na ceny – cena jest niezależna od producenta.

4

2. Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (swobodny ich przepływ między poszczególnymi

gałęziami produkcji) oraz możliwość zakładania nowych firm. Nie ma barier wejścia na rynek.

3. Oferowane do sprzedaży towary mają jednakowe (zbliżone) cechy użytkowe. Reklama i marka

firmowa nie odgrywają żadnej roli.

4. Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku (dysponują pełną informacją). Oznacza

to, że producenci mają pełne rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży produktu

na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku.

Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom ceny (c). Wykres ceny jest prostą

równoległą do osi odciętych.

Utarg całkowity (Uc), czyli przychód ze sprzedaży, jest równy iloczynowi sprzedanych produktów (Q) i ich

ceny (Milewski, Kwiatkowski 2005: 145).

Utarg przeciętny (Up = Uc/Q) jest sumą pieniędzy uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru. Ze

względu na to, że cena nie zmienia się wraz ze zmianami sprzedaży, utarg przeciętny jest równy cenie.

Również utarg krańcowy (Uk), czyli przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jedną

dodatkową jednostkę (Uk = ∆Uc/∆Q), jest równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną

jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie. Rysunek 1 przedstawia krzywe utargu całkowitego,

przeciętnego i krańcowego w przedsiębiorstwie działającym w warunkach konkurencji doskonałej.

Rysunek 1. Utarg całkowity, przeciętny i krańcowy w przedsiębiorstwie

działającym w konkurencji doskonałej.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 145.

5

3. Optimum przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej

Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji, przedsiębiorstwo kieruje się kryterium maksymalizacji

zysku.

Całkowity zysk przedsiębiorstwa jest to różnica między utargiem całkowitym i kosztami

całkowitymi (Zc = Uc-Kc).

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością niezależną od producenta. Cena jest

ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu. Dążące do maksymalizacji

zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało rozmiary produkcji dopóty, dopóki utarg krańcowy (w warunkach

konkurencji także cena, ponieważ Uk = Up = c) będzie wyższy od kosztu uzyskania kolejnej jednostki

produkcji (czyli kosztu krańcowego).

Możemy więc powiedzieć, że przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje

zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu

krańcowego z utargiem krańcowym, który jest równy cenie (Peterson 1991: 223).

Na rysunku 2 punkty A i D wyznaczają przedział opłacalnej produkcji, mieszczący się między Q1 i Q2. Od

punktu A, któremu odpowiada produkcja Q1, przedsiębiorstwo zaczyna osiągać zysk. Punkt ten nazywa się

progiem rentowności.

W punkcie E, w którym koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym (i ceną ), przedsiębiorstwo

osiąga maksimum zysku całkowitego. Punkt E wyznacza zatem optimum ekonomiczne

przedsiębiorstwa, nazywane też punktem równowagi przedsiębiorstwa (w tym punkcie koszt

krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym) (Milewski, Kwiatkowski 2005: 146). Zysk całkowity

przedsiębiorstwa jest równy zakreskowanemu polu prostokąta KCEF na rysunku 2. Powstaje on jako różnica

między utargiem całkowitym, wyznaczonym przez pole OCEQr (iloczyn ceny OC i ilości sprzedanych

jednostek produktu OQr) i kosztami całkowitymi wyznaczonymi przez pole OKFQr (iloczyn kosztu

przeciętnego OK i ilości sprzedanych jednostek produktu OQr). Poczynając od punktu zrównania się kosztu

przeciętnego z ceną, czyli od punktu D, któremu odpowiada produkcja Q2, przedsiębiorstwo przynosiłoby

coraz większe straty (Caban 2001: 156).

6

Rysunek 2. Krótkookresowa równowaga w warunkach doskonałej konkurencji.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 146.

Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się takie czynniki, jak np.

ceny wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo produktów czy też ceny nabywanych przez nie czynników

produkcji. W okresie krótkim liczba firm działających w gałęzi jest stała. Prowadzą one działalność

gospodarczą w ramach posiadanego aparatu produkcyjnego, który wyznacza poziom kosztów całkowitych,

przeciętnych i krańcowych. Na zmiany ceny firma może reagować tylko zmianami wielkości produkcji, gdyż

w okresie krótkim nie może zmienić kosztów. Jeśli cena wzrośnie, firma zwiększy produkcję i zwiększy zysk

lub zmniejszy stratę. Jeśli cena spadnie, firma zmniejszy produkcję i zmniejszy zysk lub powiększy stratę. A

zatem w zależności od tego, jak kształtuje się cena rynkowa produktu firmy, może ona osiągać krótkotrwałą

równowagę (spełniającą warunek Kk = Uk = c) przy większym lub mniejszym zysku, a nawet stracie. Na

rysunku 3 przedstawiamy trzy charakterystyczne sytuacje (Milewski, Kwiatkowski 2005: 151).

7

Rysunek 3. Punkty równowagi przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 148.

Rysunek 3a pokazuje sytuację, w której cena jest wyższa od kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwo osiąga

zysk. Jeżeli przyjmiemy, że koszty firmy obejmują nie tylko typowe wydatki księgowe, ale uwzględniają

także koszt alternatywne i zysk normalny przedsiębiorcy, to przedstawiony na rysunku 3a zysk określimy

jako zysk ekonomiczny (ponadnormalny).

Rysunek 3b odzwierciedla sytuację, gdy punkt równowagi firmy znajduje się w punkcie przecięcia kosztu

krańcowego z kosztem przeciętnym. Cena, po której producent sprzedaje swoje produkty, pokrywa jedynie

jego koszty przeciętne. Można powiedzieć, że zysk wynosi zero. Musimy jednak pamiętać, że koszty

alternatywne włączone do kosztów całkowitych umożliwiają „opłacenie” wszystkich czynników produkcji.

Przy tak ukształtowanym punkcie równowagi przedsiębiorstwo osiąga zysk normalny (Caban 2001: 154).

Rysunek 3c przedstawia sytuację taką, w której cena rynkowa jest niższa od kosztów przeciętnych, wówczas

przedsiębiorstwo ponosi straty. Czy w sytuacji tej przedsiębiorstwo powinno zaprzestać produkcji? Zależy to

od tego, czy cena rynkowa jest wyższa czy też niższa od przeciętnego kosztu zmiennego. Musimy bowiem

pamiętać, że przedsiębiorstwo funkcjonujące w okresie krótkim ponosi koszty stałe niezależnie od skali

działalności gospodarczej. Cena nie niższa niż przeciętny koszt zmienny zapewnia przedsiębiorstwu

odtworzenie kapitału obrotowego i w konsekwencji umożliwia minimalizację strat. Przedsiębiorstwo będzie

ponosiło straty, będą one jednak mniejsze niż wtedy, gdy zaniechałoby produkcji.

8

Granicę racjonalnych strat wyznacza więc poziom przeciętnego kosztu zmiennego (Kzp=Kz/Q). Dopóki

cena jest wyższa od tego kosztu, nie należy przerywać produkcji, ponieważ pokrywa ona co najmniej koszty

bieżące związane z produkcją. Cena równa przeciętnym kosztom zmiennym (punkt A na rysunku 4) jest

określana jako cena zamknięcia (Milewski, Kwiatkowski 2005: 149). Gdyby cena spadła poniżej tego

poziomu, należałoby zaprzestać produkcji, ponieważ prowadziłoby to do powiększania się strat.

Rysunek 4. Granica racjonalnych strat (cena zamknięcia).

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 149.

4. Krótkookresowa i długookresowa krzywa podaży przedsiębiorstwa działającego w

konkurencji doskonałej

Analizując decyzje przedsiębiorstwa podejmowane na podstawie wielkości kosztów krańcowych możemy

wyjaśnić kształt krzywej podaży firmy. Jeżeli założymy, że cena produktu wytwarzanego przez

przedsiębiorstwo będzie rosnąć w krótkim okresie, np. z poziomu c1 do c2, c3,... itd. (rysunek 5), to punkt

równowagi przedsiębiorstwa będzie także przesuwał się w górę do kolejnych punktów przecięcia krzywej

kosztu krańcowego z nowym poziomem cen. Łącząc kolejne punkty przecięcia krzywej kosztu krańcowego z

ceną otrzymamy krzywą krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach

konkurencji doskonałej (Milewski, Kwiatkowski 2005: 150). Na rysunku 5 krzywa krótkookresowej podaży

firmy pokrywa się z górnym prawym odcinkiem krzywej kosztu krańcowego (pogrubiona część krzywej

kosztu krańcowego powyżej punktu przecięcia kosztu krańcowego z przeciętnym kosztem zmiennym).

9

Rysunek 5. Krzywa krótkookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji

doskonałej.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 150.

Krzywą długookresowej podaży przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej stanowi

natomiast odcinek krzywej kosztu krańcowego powyżej minimum kosztów przeciętnych (pogrubiona część

krzywej kosztu krańcowego powyżej punktu przecięcia kosztu krańcowego z kosztem przeciętnym).

Krzywa podaży gałęzi jest sumą jednostkowych krzywych podaży wszystkich przedsiębiorstw.

5. Istota monopolu pełnego

Monopol pełny występuje wówczas, gdy spełnione są następujące warunki (Rekowski 1993: 229):

1. Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących.

2. Nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta – monopolistę, co może

wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady

finansowe na budowę nowej firmy, np. fabryki samochodów) lub administracyjno-prawnych

(ustalony przez państwo monopol spirytusowy, tytoniowy itp.).

3. Produkty są zróżnicowane, nie mają bliskich substytutów.

4. Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją.

Wiele przyczyn może sprawiać, że produkcją danego dobra zajmuje się jeden producent, mający 100%

udziału w rynku. Najczęściej wymienia się następujące źródła monopolu (Milewski, Kwiatkowski 2005: 152):

rząd lub władze przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego produktu lub świadczenia

danej usługi,

10

przedsiębiorstwo może wejść w posiadanie patentu, praw autorskich lub znaków firmowych,

uniemożliwiających powielanie technologii lub produktów przez innych producentów,

monopol może wynikać z prawa własności do specyficznych, niepowtarzalnych zasobów naturalnych,

monopol może być związany z korzyściami skali; sytuacja taka występuje wówczas, gdy jeden

producent, wytwarzając taniej niż pewna liczba mniejszych firm, jest w stanie zaspokoić całkowity

popyt rynkowy. W tej sytuacji przedsiębiorstwo ma tak duże szanse ekspansji, że konkurencja nie

może się utrzymać. Przykładami takich przedsiębiorstw są zakłady energetyczne, gazowe

wodociągowo-kanalizacyjne. W przypadku tych przedsiębiorstw mamy do czynienia z tak poważnymi

korzyściami skali, że długookresowe koszty przeciętne maleją bardzo znacznie wraz ze wzrostem

produkcji. Z tego powodu działalność więcej niż jednego przedsiębiorstwa w gałęzi jest bardzo

utrudniona i ekonomicznie nieuzasadniona. Sytuacja ta określana jest jako monopol naturalny.

Bariery wejścia na rynek tworzą tu czynniki ekonomiczne, a nie administracyjno-prawne czy

techniczne.

Przedsiębiorstwa zajmujące pozycję monopolistyczną mają wpływ na podaż i ceny. Kontrolując sytuację na

rynku mogą one ograniczać rozmiary podaży i sprzedawać towary po wyższych cenach. Oznacza to

równocześnie, że przy podejmowaniu decyzji o zwiększeniu rozmiarów produkcji monopolista musi liczyć się

z koniecznością obniżenia ceny.

6. Kształtowanie się utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego

Monopolista jako jedyny producent na rynku nie bierze pod uwagę zachowania innych firm, gdyż nie ma

konkurentów. Musi się jednak liczyć z istniejącym popytem. Oznacza to, że monopolista nie może zwiększyć

rozmiarów sprzedaży bez równoczesnego obniżenia ceny lub może sprzedawać mniej po wyższej cenie.

Utarg krańcowy i przeciętny kształtują się więc inaczej niż w warunkach konkurencji doskonałej, gdzie utargi

te kształtowały się na poziomie niezależnym od przedsiębiorstwa, zgodnie z zasadą: Uk = Up = c. W

warunkach monopolu wzrost rozmiarów podaży wywołuje spadek ceny. Spada więc utarg przeciętny, jak i

utarg krańcowy. Utarg krańcowy spada w tempie szybszym niż utarg przeciętny, bowiem każde zwiększenie

sprzedaży wymaga obniżenia ceny produkowanych wyrobów (rysunek 6).

11

Rysunek 6. Krzywe utargu w warunkach monopolu.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 154.

Krzywa popytu na produkty wytwarzane przez monopol jest równocześnie

krzywą popytu rynkowego (Rekowski 1993: 229).

Reakcja popytu na zmianę ceny może być różna. Zależy to od stopnia elastyczności popytu. Krzywa popytu

w warunkach monopolu pokrywa się z krzywą utargu przeciętnego (rysunek 6). Utarg całkowity monopolu

rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży i osiąga maksimum przy rozmiarach produkcji Q1. Cenowa elastyczność

popytu wynosi wówczas 1, a utarg krańcowy jest równy 0. Monopolista nie będzie więc zainteresowany

zwiększaniem rozmiarów produkcji ponad poziom Q1, gdyż utarg krańcowy z każdej następnej jednostki

sprzedanego produktu będzie ujemny, elastyczność cenowa popytu będzie mniejsza od 1, a utarg całkowity

zacznie spadać.

12

7. Optimum przedsiębiorstwa monopolistycznego

Równowagę przedsiębiorstwa monopolistycznego w okresie krótkim wyznacza, podobnie jak

przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego, punkt zrównania utargu krańcowego z kosztem krańcowym (punkt

A na rysunku 7).

Rysunek 7. Krótkookresowa równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 155.

Przedsiębiorstwo monopolistyczne maksymalizuje zysk przy wielkości produkcji równej Qr, przy której

krzywa utargu krańcowego przecina się z krzywą z krzywą kosztów krańcowych (Peterson 1991: 239).

Przedsiębiorstwo znajduje się wtedy w stanie równowagi, czyli osiąga optimum ekonomiczne (Caban

2001: 161). Rozmiary produkcji większe niż Qr oznaczają, że utarg krańcowy jest niższy od kosztu

krańcowego – zwiększanie produkcji poza Qr staje się więc nieopłacalne. Z kolei przy rozmiarach produkcji

mniejszych od Qr utarg krańcowy jest większy od kosztów krańcowych, co oznacza, że wskazane jest

zwiększenie rozmiarów produkcji do poziomu Qr, gdyż przynosi to dodatkowe zyski.

Zysk monopolu (rysunek 7) – pole CDEF – jest różnicą między utargiem całkowitym (pole OFCQr, które

powstaje z pomnożenia ilości sprzedanych produktów, czyli OQr, przez cenę, czyli OF) i kosztami

całkowitymi (pole OEDQr, czyli iloczyn ilości sprzedanych produktów OQr i kosztu przeciętnego OE). Cena,

która umożliwia maksymalizację zysku monopolowego, określana jest jako cena monopolowa (Caban

2001: 161).

13

W warunkach pełnego monopolu sam producent wyznacza wielkość produkcji maksymalizującej zysk, musi

on jednak brać pod uwagę czynniki wpływające na kształtowanie się popytu. Wysokość ceny monopolowej

zależy przede wszystkim od cenowej elastyczności popytu. Im mniejsza jest elastyczność popytu, tym

bardziej opłacalne jest dla monopolu ograniczenie rozmiarów produkcji, ponieważ monopol może swobodnie

podnosić ceny bez obawy poważniejszego spadki popytu.

8. Porównanie konkurencji doskonałej z monopolem

Porównanie konkurencji doskonałej z przedsiębiorstwem monopolistycznym pozwala wskazać negatywne

efekty działalności monopolu. Rysunek 9 stanowi porównanie wielkości produkcji i wysokości cen w gałęzi

produkcji w warunkach monopolu i doskonałej konkurencji (Milewski, Kwiatkowski 2005: 156).

Rysunek 9. Produkcja i ceny w warunkach monopolu i doskonałej konkurencji.

Źródło: Milewski, Kwiatkowski 2005: 156.

Rozważmy sytuację, gdy producenci buraków cukrowych, którzy działali dotychczas w

warunkach zbliżonych do doskonałej konkurencji, postanawiają utworzyć wspólną firmę,

za pośrednictwem której będą sprzedawać całą swoją produkcję i która będzie mogła

określać limity produkcji buraków i ich ceny. Firma ta staje się więc jedynym dostawcą,

monopolistą, który zaczyna decydować o wielkości łącznej podaży buraków oraz ich cenie.

Poza tym nic się nie zmienia nie zmieniają się m.in. koszty produkcji buraków.

W okresie krótkim (rysunek 9) monopolista będzie dostarczał na rynek produkcję Q1 po cenie c1, która to

cena równa jest utargowi przeciętnemu. Wielkości te wyznacza punkt przecięcia krzywej kosztu krańcowego

z krzywą utargu krańcowego (punkt A). Jeśli w tej gałęzi nadal panowałaby doskonała konkurencja, to

poszczególne firmy zrównałyby swoje koszty krańcowe z ceną, ponieważ koszt krańcowy równy utargowi

14

krańcowemu byłby równocześnie równy utargowi przeciętnemu, czyli cenie. Gdyby postępowały tak

wszystkie firmy w danej gałęzi, to ich łączna produkcja wyniosłaby Q2 przy cenie c2. Wielkości te

wyznaczyłby tym razem punkt B (rysunek 9), czyli punkt zrównania się gałęziowej podaży (określonej przez

koszty krańcowe firm) z gałęziowym popytem (określonym przez utargi przeciętne ). Wynika to z tego, że w

porównaniu z doskonałą konkurencją monopol prowadzi do niższej łącznej produkcji i wyższej ceny

produktu (Milewski, Kwiatkowski 2005: 157).

Analogicznie jest w okresie długim. W warunkach silnej konkurencji i swobody wejścia na rynek nowych firm

produkcja w danej gałęzi będzie rosła, ceny będą spadać, a firmy będą zmuszone do produkowania przy

możliwie najniższych poziomach swoich długookresowych kosztów przeciętnych. Efektem tego będzie

tendencja do eliminowania zysków ekonomicznych. Będą one jedynie występowały częściowo. W długim

okresie pozostaną tylko zyski normalne, wliczane w koszty. W przypadku monopolu natomiast zyski

nadzwyczajne będą mogły utrzymywać się nawet w długim okresie, w tej strukturze bowiem istnieją silne

bariery uniemożliwiające nowym firmom wejście na rynek.

Wady monopolu widoczne są nie tylko w zakresie wielkości produkcji i wysokości cen. Inne negatywne

efekty monopolizacji to np. prawdopodobieństwo produkcji przy relatywnie wysokich kosztach (z powodu

braku konkurencji) oraz nierówny, dyskryminujący drobne firmy, podział globalnego dochodu.

15

Bibliografia

Milewski R., Kwiatkowski E. (2005): Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, s. 143-152.

Rekowski M. (1993): Wprowadzenie do mikroekonomii, Polsoft-Akademia, Poznań, s. 201-226.