- ŚMIAŁOWICE 2012 -- ŚMIAŁOWICE 2012 -

Młyn w ŚmiałowicachMłyn w Śmiałowicach

Opracowanie: Lucyna Szpilakowska

Zdjęcia: Mariusz Białas Tomasz SzalAnna Szpilakowska

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 2

Śmiałowice

Śmiałowice należą do gminy Marcinowice w województwie Dolnośląskim.

Położone są na obszarze Przedgórza Sudeckiego, 200 m n.p.m. pomiędzy Pankowem, a Siedlimowicami, nad rzeką Bystrzycą.

Zespół młyna zlokalizowany jest na północnym skraju wsi, nad kanałem młynówki, po prawej stronie drogi do Gołaszyc i Siedlimowic, tworząc wyraźną dominantę w zabudowie wsi.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 31. Widok ogólny młyna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 4

Początki młyna w Śmiałowicach sięgają XVIII w. Powstał on zapewne w związku z rozwojem śmiałowickiego folwarku. Nie udało się jednak ustalić dokładnej daty budowy ani autora projektu.

Śmiałowice, od średniowiecza stanowiące dobra rycerskie, po wojnie trzydziestoletniej zostały wykupione z rąk ówczesnych właścicieli – rodziny Seidlitzów przez kamerę cesarską i w roku 1652 ofiarowane Jezuitom ze Świdnicy, pozostając ich własnością aż do rozwiązaniu zakonu w r. 1776. Następnie majątek podlegał królewskiej administracji szkolnej, po czym w roku 1785 lub nieco później został sprzedany pani von Schlabrendorf, a w latach 1829 – 1907 stanowił własność rodziny Barchewitz.

Mimo, że ostateczny kształt zabudowaniom folwarku zapewne nadali już jezuici, folwark po raz pierwszy był wzmiankowany dopiero w 1785, kiedy zakon opuścił już Śmiałowice, a zagospodarowany majątek należał do jurysdykcji królewskiej.

Z końca XVIII w. pochodzi też pierwsza wzmianka o tym, że we wsi pracował młyn wodny. W połowie następnego stulecia, kiedy dobra śmiałowickie pozostawały w posiadaniu rodziny Barchewitz, oprócz młyna do majątku należał również browar i gorzelnia.

5

2. Reprodukcja fotografii z pocz. XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 6

Jak przedstawiała się bryła młyna w latach 20-tych XX w. można zobaczyć na starym rysunku zdobiącym opakowanie mąki, gdzie grafik przedstawił młyn od strony podjazdu – z mostkiem nad młynówką, z budynkiem mieszczącym turbinę oraz tylną elewacją młyna właściwego, z trzyosiowym, ściętym narożnikiem i półokrągłym szczytem.

Obecnie w tym miejscu znajduje się, dobudowane prostopadle, dwuosiowe skrzydło magazynu.

Rys. Opakowanie mąki z pocz. XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 73. Frontowe skrzydło młyna z zachodnim skrzydłem magazynowym

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 8

Po roku 1907r. dobra przeszły na własność rodu von Salisch – właścicieli Kraskowa i Pankowa, w których rękach pozostały do 1945r.

Jednak wtedy młyn nie stanowił już części dóbr śmiałowickich, lecz należał do właściciela majątku w pobliskich Siedlimowicach – Heinricha von Korn. Von Kornowie byli rodziną znanych wrocławskich wydawców. Siedlimowice przeszły w ręce tej rodziny w roku 1867, nie znamy jednak daty nabycia przez nich młyna w Śmiałowicach. W 1882r. Heinrich von Korn uzyskał tytuł szlachecki.

Młyn stanowił własność Heinricha von Korna aż do zakończenia II wojny światowej.

Fot. Przywieszka do worka z kaszą produkowaną przez młyn w Śmiałowicach (Schmellwitz) w latach 40-tych XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 94. Widok młyna od strony dziedzińca

105. Zdjęcie młyna z lat 20-tych XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 11

Budynki młyna tworzą zwarty zespół o układzie zbliżonym do litery "U", z wewnętrznym wybrukowanym dziedzińcem.

Jak wynika z analizy budynków zespołu młyna, nie jest on jednorodny. Budynki usytuowane w płn. części działki (mieszkalne i magazynowe) o sklepionych przyziemiach oraz wolnostojący magazyn konstrukcji ryglowej, zbudowano prawdopodobnie na przestrzeni II poł. XIX w., zaś neobarokowe budynki młyna właściwego i frontowego magazynu z bramą przejazdową musiały powstać w pocz. XX w. – do 1924 r., to wówczas bowiem uległa przekształceniu firma SECK, której mlewniki walcowe zostały zainstalowane w budynku młyna.

Prawdopodobnie, w latach 30-tych nastąpiła rozbudowa zespołu młyna. Wiadomo, że budynek elewatora o konstrukcji żelbetowej i pojemności 800 ton ziarna, wybudowano w latach 1939 - 40.

Zdolność produkcyjna młyna po rozbudowie wynosiła 68 ton na dobę.

Położona na niewielkim pagórku zagroda, sąsiadująca z młynem od strony wsi, do czasu zakończenia wojny należała do zarządcy młyna.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 12

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 13

6. Najstarsze skrzydło młyna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 147. Wjazd i najstarsze skrzydło młyna od strony dziedzińca

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 15

Wjazd do młyna prowadzi przez mostek na młynówce i bramę budynku magazynowego, do którego prostopadle dobudowane zostały: od północy – budynki mieszkalne i mieszkalno-gospodarcze, natomiast od południa – wzdłuż młynówki – budynki produkcyjne i magazynowe młyna.

Ponadto, w części północno-wschodniej znajdowały się dwa wolnostojące budynki: warsztat i magazyn.

Pompownie i pomieszczenie turbiny usytuowane były przy tylnej ścianie młyna i czyszczarni.

Budynki powstawały w różnym czasie: Najstarsze jest skrzydło północne, w którym być może mieścił

się jeszcze wodny młyn żarnowy. Z II połowy XIX w. pochodzą obiekty mieszkalne, gospodarcze i

wolnostojący magazyn pełniący dawniej funkcje piekarni. Budynek młyna właściwego z magazynem frontowym,

wzniesiono w I ćw. XX w. Dobudowane do magazynu skrzydło zachodnie oraz elewator

zbożowy powstały w w latach 30-tych i 40-tych XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 168. Skrzydło elewatorów, czyszczarni i młyna właściwego oraz klatka schodowa

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 17

Najciekawsze walory architektoniczne przedstawia budynek magazynu z bramą przejazdową oraz umieszczoną w fasadzie prostokątną płaskorzeźbą Chrystusa na Krzyżu i postaciami Matki Boskiej i Marii Magdaleny.

W przejeździe bramy warto zauważyć otwory załadunkowe: drzwi w ścianie bocznej z małą, opuszczaną „rampą” załadunkową, znajdujące się u wylotu ześlizgu ślimakowego oraz drewnianą klapę w górnej części przejazdu, ułatwiające załadunek towaru bezpośrednio na pojazdy.

Na uwagę zasługują też, metalowe, secesyjne kraty umieszczone w dwóch oknach parteru.

Bardzo interesujący pod względem architektonicznym jest budynek komorowego elewatora.

Ciekawą bryłę miał także, nieistniejący już, wolnostojący budynek dawnej piekarni, pochodzący z z II poł. XIX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 189. Wjazd do młyna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 1910. Płaskorzeźba nad wjazdem do młyna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 20

Śmiałowicki młyn pierwotnie był wodnym młynem żarnowym, a następnie parowym.

Na pocz. XX w. został rozbudowany, zmodernizowany i przekształcony w młyn walcowy.

W latach 20-tych XX w. młyn został kompletnie wyposażony w oryginalne urządzenia techniczne dwóch drezdeńskich firm młynarskich: SECK i MIAG.

Po tej ostatniej modernizacji, młyn wykorzystywany był przez cały XX wiek w niemal niezmienionej postaci, jako jeden z nielicznych młynów tego typu na Dolnym Śląsku.

Do chwili likwidacji młyna istniała w nim niemal kompletna i wciąż sprawna linia produkcyjna tych dwóch znanych firm młynarskich, zadziwiająca swoją niezawodnością i łatwością obsługi.

Niestety z powodu braku należytej opieki ze strony kolejnych właścicieli młyna zostało bezpowrotnie utracone jego cenne, zabytkowe wyposażenie, stanowiące unikalny przykład architektury i techniki młynarskiej.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 2111. Stare koło żarnowe

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 22 12. Kosz przyjęciowy do zboża na dziedzińcu młyna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 23

Obiekt utworzony był z zespołu budynków zwartych funkcjonalnie i przestrzennie, w układzie zbliżonym do litery "U", z wewnętrznym dziedzińcem, brukowanym kostką granitową.

Bardzo oryginalna jest, usytuowana w narożniku od strony podwórza, wieżowa klatka schodowa, nakryta stożkowym ściętym dachem, zwieńczonym metalową balustradą, ze znajdującą się wewnątrz metalową, kręconą, ażurową klatką schodową z podestami.

Wejście, z drewnianymi, dwuskrzydłowymi drzwiami, zaakcentowane kanelowanymi pilastrami w tynku, z półokrągłym, profilowanym tympanonem, znajduje się w środkowej osi wieży.

Uwagę zwraca też 3-osiowa elewacja wieży z profilowanymi gzymsami: nad parterem, nad piątą kondygnacją i gzymsem wieńczącym ostatnią, szóstą kondygnację, tzw. latarnię.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 24

13. Wieża klatki schodowej

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 25 14. Klatka schodowa - widok z dołu

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 26

15. Klatka schodowa - widok z góry

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 27

Na parterze budynku młyna znajdowała się pędnia, czyli układ wałów napędowych i przekładni pasowych stanowiących napęd zespolony mlewników walcowych i odsiewaczy oraz systemu drewnianych filtrów i pionowych drewnianych transporterów usytuowanych na piętrze budynku.

Oryginalne były także urządzenia w czyszczarni.

We wnętrzu pomieszczeń młyna zwracają uwagę drewniane, belkowe stropy, wzmocnione podciągami, wsparte na żeliwnych kolumnach i drewnianych słupach.

Podłogi na górnych kondygnacjach wykonane są z desek, tylko na parterze znajdują się posadzki ceramiczne i z płytek gresowych.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 28 16. Mlewniki walcowe

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 2917. Mlewniki walcowe

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 30

18. Mlewniki walcowe firmy SECK z Drezna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 31 19. Waga przesypowa do porcjowania zboża

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 32 20. Odsiewacz mąki

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 33

21. Odsiewacze firmy SECK

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 34

22. Odsiewacze mąki i drewniane transportery

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 35 23. Drewniane transportery

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 3624. Przekładnie napędu podajników ślimakowych.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 37

25. Systemy transporterów

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 38

26. Szafy filtrowe

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 39

27. Zestaw szaf filtrujących z systemem napędowym

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 4028. Mieszarka mączna - część górna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 41

29. Mieszarka mączna - część dolna

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 42 30. Górna część mieszarki otrębowej

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 4331. Dolna część mieszarki otrębowej z widocznym ślimakiem podającym

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 4432. System napędowy mieszarki

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 45

Niezwykle ciekawym obiektem był, znajdujący się w budynku magazynu, układany z klepek wykonanych z sosny kanadyjskiej, drewniany ześlizg ślimakowy, łączący wszystkie kondygnacje i ułatwiający sprawny załadunek napełnionych worków bezpośrednio na wozy.

Prawdopodobnie był to jeden z dwóch najdłużej zachowanych egzemplarzy tego typu urządzeń w Europie.

Jednak niedawno to niezwykłe urządzenie transportowe podzieliło los pozostałych urządzeń młyna: zostało zdemontowane i zniszczone.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 46

33. Początek ześlizgu ślimakowego na IV kondygnacji

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 47

34. Ześlizg ślimakowy

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 48

35. Zakończenie ześlizgu ślimakowego na parterze

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 49 36. Fragment ześlizgu ślimakowego z widoczną konstrukcją klepkową

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 50

37. Podstawka na zestaw narzędzi firmy MIAG pochodząca z lat 20-tych XX w.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 5138. Budynek warsztatowy

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 5239. Zabytkowa piła taśmowa w budynku warsztatów.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 53 40. Zabytkowa heblarka

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 5441. Rowkarka do walców firmy MIAG

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 55

Po wojnie, od 1948 r. śmiałowicki młyn wchodził w skład Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego we Wrocławiu.

W lipcu 1975 r. powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu, z siedzibą w Dzierżoniowie.

W 1989 r. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu podzielono na dwa odrębne przedsiębiorstwa zrzeszające młyny i magazyny: Państwowe Zakłady Zbożowe w Świdnicy oraz w Dzierżoniowie.

W 1990 r. PZZ zostały przekształcone w Spółki Akcyjne z udziałem Skarbu Państwa.

W marcu 1997 r. PZZ "Świdnica" S.A. ogłosiła upadłość, w wyniku czego, w lutym 1998 r. młyn w Śmiałowicach został wydzierżawiony Spółce z o.o. "MEDIAGRAN" z siedzibą we Wrocławiu, zaś w roku 1999 Spółka ta zakupiła młyn na własność.

W roku 2003 młyn przeszedł kolejną modernizację i został częściowo przekształcony w młyn pneumatyczny.

Jednak niezależnie od tego w procesie produkcyjnym w dalszym ciągu były wykorzystywane, wciąż w pełni sprawne, dawne urządzenia firmy SECK i MIAG pochodzące z lat 20-tych XX wieku.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 56

Niestety mimo modernizacji młyna i znacznego zwiększenia jego mocy produkcyjnej, niegospodarność oraz złe zarządzanie doprowadziło przedsiębiorstwo do bankructwa. W lutym 2009 roku została ogłoszona jego upadłość, a 18 kwietnia młyn został przejęty przez syndyka masy upadłościowej.

Przed ogłoszeniem upadłości młyna, jego właściciel zdołał doprowadzić do zupełnego zniszczenia zabytkowych maszyn i urządzeń młynarskich. Część z nich została całkowicie zdewastowana i wywieziona na złom, część została sprzedana prywatnemu przedsiębiorcy z branży młynarskiej. Zburzone zostały także niektóre zabudowania gospodarcze.

Młyn w Śmiałowicach bezpowrotnie przestał istnieć pod koniec lutego 2010 r., gdy ostatnie młyńskie maszyny opuszczały teren młyna.

Opustoszałe nieruchomości młyna przez blisko dwa lata czekały na nowego nabywcę. W roku 2011 zostały zakupione przez państwa Annę i Grzegorza Gniadych, którzy w planach mają uruchomienie tutaj kompleksu hotelowo – parkowego.

- Młyn Śmiałowice -- Młyn Śmiałowice - 57

KONIEC…