Miniprzewodnik po czterech świątyniach WarszawyPrzedstawiamy miniprzewodnik przygotowany na podstawie materiałów przesłanych przez uczestników projektu. Dzięki niemu poznacie cztery stro-ny wielokulturowej Warszawy.

MeczetHistoria polskiego islamu sięga XIV wieku, kiedy na wschodnie ziemie Rzeczpospo-litej przybyli osadnicy tatarscy. Większość z nich służyła w wojsku polskim i litewskim i brała udział w powstaniach niepodległościowych. Dziś Tatarzy mieszkają głównie w województwie podlaskim. Śladem ich kilkusetletniej obecności na ziemiach polskich są dwa zabytkowe meczety: w Bohonikach i w Kruszynianach.

Od czasów II wojny światowej do Polski zaczęli przybywać także muzułmanie z kra-jów arabskich. Liczba imigrantów wzrosła zwłaszcza po 1989 roku, a większość z nich zamieszkała w dużych miastach, w tym w Warszawie. Meczetu muzułmanie warszawscy doczekali się jednak dopiero w 1994 roku. Nie ma on typowego dla architektury sakralnej islamu minaretu, czyli wieży, z której zwołuje się muzułmanów na modlitwę.

Obowiązkowymi elementami każdej świątyni muzułmańskiej są za to: Mehrab (mihrab) – nisza znajdująca się w ścianie meczetu, wskazująca kierunek Mekki, czyli miasta urodzenia proroka Mahometa.Minbar – kazalnica znajdująca się obok mihrabu. To z tego miejsca duchowny (imam) wygłasza piątkowe kazanie. Piątek jest dla muzułmanów dniem świętym, podobnie jak dla chrześcijan niedziela, a dla Żydów – sobota.

W meczecie brak jest jakichkolwiek obrazów oraz figur postaci czy zwierząt. Ma to związek z zakazem przedstawiania postaci ludzkich w islamie, który wynika z wiary w jedynego Boga. Z tego powodu ściany meczetu zdobione są ornamentyką roślinną, a ponadto wersetami z Koranu – świętej księgi islamu. W meczecie nie ma także ławek – muzułmanie modlą się, składając Allahowi pokłony.

Czy wiecie, że…• Wielu proroków biblijnych uznawanych przezchrześcijan jest czczonych także w islamie – doty-czy to m.in. Mojżesza, Dawida czy Salomona. Muzułmanie uznają za proroka także Jezusa. Wszystkich proroków, a zwłaszcza Mahometa, należy otaczać szacunkiem. • Koran nakłada na muzułmanów obowiązekdzielenia się swoim majątkiem z biedniejszymi. Każdy zamożny muzułmanin powinien przeznaczyć 2,5% swoich rocznych dochodów na rzecz osób potrzebujących.

Historia Kościoła św. Kazimierza jest nieodłącznie związana z dziejami rodziny Sobieskich. Przed odsieczą wiedeńską w 1683 roku królowa Marysieńka złożyła ślub, że sprowadzi do Polski benedyktynki od Najświętszego Sakramentu, jeśli Bóg da królowi zwycięstwo. Zgodne z obietnicą królowej mniszki przybyły do Polski w 1687 roku, jednak konsekracja kościoła nastąpiła dopiero 28 lat później.

Kościół św. Kazimierza

Czy wiecie, że… • Zakonnice otworzyły pensjędla dziewcząt, do której uczęszczały dziewczęta ze szlacheckich rodzin. Najbardziej znane wychowanki pensji to Maria Konopnicka i Eliza Orzeszkowa. • W klasztorze co najmniej od1924 roku mieści się opłatkarnia, w której wypieka się hostie i opłatki wigili-jne. Choć zmieniły się maszyny, których siostry używają do produkcji opłatków, sposób wypieku i receptura nie różnią się od tych z początku XX wieku.

Projekt budowli został zlecony architektowi Tylmanowi z Gameren, który przybył do kraju nad Wisłą z Holandii. Harmonijna barokowa budowla kościoła stoi na pla-nie krzyża greckiego, rzadko spotykanego w tradycji katolickiej. Kościół ma cztery równej długości ramiona i charakterystyczną ośmioboczną kopułę. W swojej for-mie świątynia nawiązuje do kształtu tabernakulum eucharystycznego, co odpowiada charakterowi zgromadzenia sióstr sakramentek.

Centralny punkt ołtarza głównego stanowi dekorowany prześwit, w którym umieszcza się monstrancję. W prezbiterium znajduje się kuta krata, za którą siostry klauzurowe uczestniczą we mszy świętej.

W prawym ramieniu kościoła znajduje się pomnik nagrobny wnuczki Jana III Sobies-kiego, Karoliny de Bouillon. Pochylona postać kobieca nad pękniętą tarczą z herbem Sobieskich oznacza koniec rodu królewskiego, który wygasł ze śmiercią Karoliny.

Architektura

Sakramentki to zwyczajowa nazwa zgromadzenia Benedyk-tynek od Nieustannej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Zgromadzenie powstało w XVII wieku jako zakon kontempla-cyjny, czyli skupiony na modlitwie. Do klasztoru nie mają dostępu osoby z zewnątrz, a wśród mniszek wyznaczane są pojedyncze siostry, które kontaktują się ze światem zewnętrznym. W centrum posługi mniszek znajduje się nieustanna adoracja najświętszego sakramentu – siostry zmieniają się przy tej czynnoś-ci przez całą dobę, także w nocy.

Materiał opracowano na podstawie:www.benedyktynki-sakramentki.org, www.um.warszawa.pl, skarbiecmazowiecki.pl

Synagoga Nożyków

Judaizm jest to najstarsza religia monoteistyczna, której powstanie znacznie wyprzedza dwie po-zostałe: chrześcijaństwo i islam. Judaizm uksz-tałtował się w II tysiącleciu p.n.e. i stanowi religię narodową Żydów. Za założyciela religii judaistycznej uważa się Mojżesza - od jego imienia judaizm jest także nazywany religią mojżeszową. Pod-stawą tego wyznania jest wiara w Boga stwórcę, który zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę, pomoc oraz Ziemię Obiecaną w zamian za podporządkowanie się jego nakazom. Świętą księgą Judaizmu jest Tora, czyli pierwszych pięć ksiąg Starego Testamentu.Symbolami judaizmu są gwiazda Dawida i meno-ra - świecznik siedmioramienny.

Obecnie największe skupiska wyznawców juda-izmu znajdują się w Stanach Zjednoczonych i w Izraelu. Jednak aż do II wojny świa-towej w Warszawie było najwięcej Żydów w Europie – ludność żydowska stanowiła wówczas 1/3 populacji miasta. W stolicy funkcjonowało ponad 440 domów modlitwy. Do dziś zachowało się ich tylko 20, z których jedyną czynną synagogą jest Synagoga Nożyków.

Synagoga im. Zalmana i Rywki Małżonków Nożyków została wybudowana w latach 1898-1902. Nazwę zawdzięcza fundatorowi budowli, który był zamożnym warszawskim kupcem.

Synagoga wzniesiona została w stylu neoromańskim. Najważniejszym miejscem w sali głównej jest Aron ha-kodesz (z hebr. Święta Szafa), w której przechowywane są zwoje Tory. Jest on skierowany na wschód, w stronę Jerozolimy. W centrum synagogi znajduje się bima, czyli podium z pulpitem służące do odczytywania Tory i prowadzenia modlitw przez rabina. Balkony nad salą główną to tak zwany babiniec – miejsce przeznaczone dla kobiet, które w religii żydowskiej modlą się w innej części świątyni niż mężczyźni.

Czy wiecie, że...• Zwyczaj noszenia jarmułki (kipy) praw-dopodobnie pochodzi z kultury Wschodu, gdzie nakrycie głowy było oznaką szacunku. Dla Żydów jarmułka jest znakiem przypomina-jącym o wyższości Boga Jahwe nad człowie- kiem.

• Każdy dzień żydowski zaczyna się,gdy zachodzi słońce w dniu poprzednim, np. wtorek zaczyna się w poniedziałek po za- chodzie słońca.

• Żydzi liczą swój kalendarz od stworze-nia świata, które według tradycji judaistycznej miało miejsce 7 października 3761 r. p.n.e. To oznacza, że według kalendarza żydowskiego mamy obecnie 5773 rok.

Cerkiew św. Jana Klimaka

Historia

W XIX-wiecznej Warszawie pod zaborem rosyjskim władze utworzyły prawosławną diecezję warszawską. Na jej potrzeby zaadaptowano tereny wokół Reduty Wol-skiej –powstał tu cmentarz prawosławny, który jest obecnie największą nekropolią prawosławną w Polsce. Na początku XX wieku liczba wiernych prawosławnych w Warszawie wciąż rosła, dlatego w 1902 roku zdecydowano o budowie nowej świą-tyni na Woli. Konsekracja cerkwi św. Jana Klimaka odbyła się dwa lata później.

Świątynia jest budowlą dwukondygnacyjną, w której znajdują się dwie cerkwie: górna pod wez-waniem św. Jana Klimaka oraz dolna, poświęcona bł. Hieronimowi Strydońskiemu. Cerkiew ma jedną kopułę jako symbol Jedynego Boga. Obłożona jest zieloną, miedzianą dachówką, a na jej szczycie znajduje się pozłacany krzyż pra-wosławny. Co ciekawe, cerkiew zbudowana jest na planie krzyża łacińskiego, a nie jak większość świątyń bizantyjskich – krzyża greckiego.

Słowniczek

Ikonostas - pokryta ikonami ściana, która odȤdziela nawę od miejsca ołtarzowego przeznaczo-nego dla kapłana. W centrum ikonostasu znajȤdują się carskie wrota, które otwierane są wyłącznie podczas nabożeństwa oraz w WielkimTygodniu. Trzyrzędowy ikonostas cerkwi wolskiej wykonany jest z dębu. W pierwszym rzędzie znajdują się ikony Chrystusa i Matki Bożej, natomiast lewe i prawe drzwi przedstawiają patronów cerkwi – św. Jana Klimaka i bł. Hieronima Strydońskiego.Nawa – największa część świątyni, przeznaczona dla wiernych. W nawie znajduje się zwykle kilka ławek i krzeseł, jednak nie tak wiele, jak w kościołach katolickich – w cerkwi bowiem podczas nabożeństwa nie siedzi się, lecz stoi. W lewej nawie cerkwi umieszczone są szczątki bł. Bazylego Martysza – polskiego duchownego zamor-dowanego w czasie II wojny światowej.Prezbiterium – inaczej miejsce ołtarzowe. To najważniejsza część cerkwi, znajdująca się za ikonostasem, przeznaczona wyłącznie dla duchownych. Tutaj umiejscowiony jest prestoł, czyli ołtarz.

Czy wiecie, że…• Wszystkie nabożeństwa w wolskiej cerkwi celebro- wane są w języku cerkiewno-słowiańskim: jedynie na liturgii dla dzieci niektóre fragmenty są po polsku. Kazania wygłaszane są po polsku, bardzo okazyjnie po rosyjsku – dla imigrantów wschodniosłowiańskich.

• Co roku we Wszystkich Świętych odbywa się ekume- niczna procesja, w której biorą udział księżą katoliccy z kościoła św. Wawrzyńca oraz duchowni prawosławni z parafii św. Jana Klimaka.

W programie „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewodnicy po wielokulturowej Warszawie” uczniowie warszawskich szkół odkry-wają wielokulturowe oblicze swojego miasta i stają się przewodnika-mi po czterech wyznaniach oraz ich świątyniach: cerkwi, kościele katolickim, meczecie i synagodze. We współpracy ze wspólnotami wyznaniowymi uczniowie organizują w świątyniach dni otwarte, pod-czas których dzielą się z mieszkańcami wiedzą o historii i tradycjach poznanych religii.

Centrum Edukacji Obywatelskiej to niezależna instytucja edukacyjna, działająca od 1994 roku. Upowszechniamy wiedzę, umiejętności i pos-tawy kluczowe dla społeczeństwa obywatel-skiego. Wprowadzamy do szkół programy, które nauczycielkom i nauczycielom pozwalją

lepiej i skuteczniej uczyć, a młodym ludziom pomagają zrozumieć świat, rozwijają krytyczne myślenie, wiarę we własne możliwości, zachęcają do angażowania się w życie publiczne i działania na rzecz innych.

Projekt „Cztery strony Warszawy. Młodzi przewo-dnicy po wielokulturowej Warszawie” współfi nansuje Urząd m.st. Warszawy – Biuro Kultury.

Partnerami programu są: Kościół św. Kazimie-rza w Warszawie, Parafi a Prawosławna św. Jana Klimaka na Woli, Muzułmańska Gmina Religijna w Warszawie oraz Gmina Wyznanio-wa Żydowska w Warszawie.

Źródła zdjęć:Zdj. 1 Marek M., Warszawa Wikia, CC BY-SA 2.5Zdj. 2 Paolo 31, Warszawa Wikia, GNU FDL 1.2Zdj. 3 Lorenzo Mattielli, WikimediaZdj. 4 Whistling in the dark, Flickr, CC BY-SA 2.0Zdj. 5 David Berkowitz, Flickr, CC BY 2.0Zdj. 6 Hubert Śmietanka, Wikimedia, CC BY-SA 2.5Zdj. 7 Izabela Rysak, zdjęcie ze zbiorów własnych