Miejskie Obszary Funkcjonalne Problemy delimitacji, rozwoju i zarządzania

Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek

Ostrów Wielkopolski, 18 grudnia 2013 r.

Miejskie Obszary Funkcjonalne Zagadnienia

Pojęcie MOF Delimitacja MOF Przesłanki dla MOF Problemy rozwoju MOF Formy zarządzania MOF Wsparcie dla MOF Konkluzje

Pojęcie MOF w polityce UE

Larger urban zone (Urban Audit, Eurostat 2004, NUTS 3, 2008) Urban functional area (ESPON, 2006, OECD Urban Policy Reviews,

2011) Miejski obszar funkcjonalny

MOF – pojęcia pochodne

Miejski układ osadniczy Miejski system dziennyMiejska strefa usług publicznychAglomeracja miejska Obszar metropolitalnyRegion miejski

Podstawowe znaczenia pojęcia regionu (Dziewoński, 1967): region jako przedmiot poznania, region jako narzędzie badania, region jako narzędzie działania (zarządzania)

MOF jako narzędzia działania - dokumenty krajowe

1995 – Ustawa o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych

2003 - Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (obszar metropolitalny)

Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 2006 (miasta i obszary metropolitalne)

2008-2013 Projekty ustaw „metropolitalnych” i o „ polityce miejskiej i współpracy JST”

2010 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2020 2011 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 2013 Założenia Krajowej Polityki Miejskiej do 2020 r.

MOF – delimitacja

Region miejski reprezentuje pewną fazę rozwoju społeczeństwa a jego granice wykazują nieustanną transformację. Identyfikacja, definiowanie i delimitowanie regionów ma więc charakter historyczny i zmienny.

A. Paasi (1991) Deconstructing regions: notes on the scale of spatial life. Environment and Planning

MOF ujęcia: strukturalne i funkcjonalne (Rykiel 2002, Korcelli 2002, Markowski, Marszał 2006, Kaczmarek 2008)

1. W ujęciu strukturalnym - ciągły obszar określony na podstawie cech jego struktury (np. gęstości zaludnienia, gęstości zabudowy, koncentracji podmiotów gospodarczych),

Aglomeracja miejska, miasto w granicach administracyjnych i strefa podmiejska - obszar intensywnie zabudowany i zagospodarowany.

2. W ujęciu funkcjonalnym - decydujące znaczenie ma stopień intensywności kontaktów z centrum układu.

Obszar funkcjonalny, będący kombinacją aglomeracji miejskiej i jej strefy wpływów (obsługi).

Elementy składowe MOF

Miejski obszar funkcjonalny ma cechy zarówno

regionu strukturalnego (morfologicznego), jak

i funkcjonalnego (węzłowego),

z elementami skladowymi;

1. Centrum (duże miasto/a)

2. Strefa wewnętrzna (obszar silnie zurbanizowany)

3. Strefa zewnętrzna (strefa intensywnych powiązań funkcjonalno-przestrzennych).

Do obszaru

metropolitalnego zaliczono

45 jednostek gminnych

o zróżnicowanym statusie

administracyjnym:

6 gmin miejskich,

21 gmin miejsko – wiejskich,

18 gmin wiejskich.

POZNAŃ - KSZTAŁTUJĄCA SIĘ METROPOLIA

RDZEŃ OBSZARU METROPOLITALNEGO - POWIAT POZNAŃSKI

STREFA ZEWNĘTRZNA OBSZARU METROPOLITALNEGO

Poznań - Metropolia (Aglomeracja Poznańska) Obszar metropolitalny

Zasięg Aglomeracji Poznańskiej/ Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego

MOF wg KPZK 2030

Miejski obszar funkcjonalny jest układem osadniczym ciągłym przestrzennie, złożonym z odrębnych administracyjnie jednostek.

Obejmuje zwarty obszar miejski oraz powiązaną z nim funkcjonalnie strefę zurbanizowaną.

MOF Kalisza i Ostrowa Wlkp (wg WBPP)

Zahamowanie rozwoju terytorialnego miast Deficyt terenów mieszkaniowych i inwestycyjnych w

obrębie granic miejskich Żywiołowy rozwój budownictwa mieszkaniowego

(urban sprawl) i inwestycje typu green field w strefie podmiejskiej

Konieczność rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej na terenach dotąd wiejskich i słabo zagospodarowanych

Nieskoordynowane plany zagospodarowania przestrzennego

Lokalne przesłanki MOF

Lokalne przesłanki MOF

Utrata dochodów w mieście centralnym (PIT i CIT) Redystrybucja miejsc zamieszkania, pracy i

edukacji, eskalacja migracji wahadłowych Zjawisko free-riding strefy podmiejskiej Utrzymywanie infrastruktury o zasięgu

aglomeracyjnym tylko przez miasto centralne Rozwój motoryzacji indywidualnej, Problemy transportowe (kongestia), niedorozwój

komunikacji publicznej Zmiany w dostępności transportowej i stopniu

zainwestowania gmin.

Przesłanki MOF

Nieadekwatność struktur terytorialno-administracyjnych do układów miejskich powiązań funkcjonalno-przestrzennych

Sieciowy charakter problemów Efektywne świadczenie usług Potrzeba koordynacji planowania przestrzennego Osiągnięcie przewagi kooperacyjnej, wzrostu

efektywności zarządzania Chęć uzyskania przewagi konkurencyjnej w

większej skali: krajowej, międzynarodowej

Dziedziny kooperacji

Zarządzanie infrastrukturą i usługami publicznymi (drogi na obszarze aglomeracji, transport publiczny,

gospodarka wodno-kanalizacyjna, gospodarka odpadami, placówki kultury, służby zdrowia, edukacji)

Ochrona środowiska, polityka społeczna, bezpieczeństwo publiczne

Wspieranie rozwoju gospodarczego, zabieganie o środki finansowe, marketing terytorialny Lobbing na forum regionalnym, krajowym i międzynarodowym

Realizacja wspólnych strategii i planowanie przestrzenne na poziomie MOF

Dokumentzawierający 5 osi strategicznych,28 programów ,i 158 działań a la carte.

Miejski obszar funkcjonalny – bottom up cooperation

Inicjatywa współpracy

Zarządzanie

Instrumenty wsparcia

Forma współpracy

Strategia Wspólne projekty

Wspólne problemy

Współpraca międzygminna(stan 30.06.2013 r).

2479 gmin 227 aktywnych związków

międzygminnych 66 % związanych z gospodarką

komunalną i ochrona środowiska 14 % w zakresie transportu publicznego inne: gł. turystyka, promocja.

Inicjatywy współpracy aglomeracyjnej/metropolitalnej - 2010

Bariery współpracy Ograniczenia ustrojowe Różnice potencjałów demograficznych i gospodarczych JST Wykorzystywanie „free-riding”, brak analiz kosztów

funkcjonowania miejskich obszarów funkcjonalnych Lęk małych gmin przed „efektem wymywania”

„backwash effect” Obawy dużego miasta przed utratą części kompetencji

„administrative shadow of hierarchy” Różnice interesów między szczeblami samorządu Brak consensusu politycznego Przesadne ambicje lokalne Antagonizmy społeczne

Miejski obszar funkcjonalnytop down cooperation

PolitykaUE

Strategia

Zarządzanie

Polityka kraju

Delimitacja Forma współpracy

Instrumenty wsparcia

Inicjatywy MOF29.04.2013 r.

W Starostwie Powiatowym w Pleszewie obradowano nad zasadnością powołania Pleszewskiego Obszaru Funkcjonalnego, jako czynnika determinującego skuteczne aplikowanie o środki unijne na realizację inwestycji komunalnych po 2013 r.

12.10.2013

Kilkanaście dni temu podpisali list intencyjny, cztery samorządy: miejski i gminny Łomży oraz Nowogrodu i Piątnicy, które chcą razem występować o unijne dotacje.

Aby robić to skuteczniej, postanowiły powołać do życia Łomżyński Obszar Funkcjonalny, który ma występować w ich wspólnym imieniu o unijne finansowanie w ramach tzw. Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych

Aby Łomżyński Obszar Funkcjonalny mógł być finansowany w najbliższym okresie rozliczeniowym w ramach tzw. ZIT-u, musi formalnie powstać do końca tego roku, a jego pomysły na inwestycje muszą znaleźć się w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podlaskiego

1.12.2013

Samorządowcy z południowej części województwa podlaskiego chcą skuteczniej rywalizować o unijne pieniądze na inwestycje. Dlatego zamierzają stworzyć Bielski Subregionalny Obszar Funkcjonalny.

Dobrze, że samorządy widzą konieczność nawiązania współpracy, bo w jedności jest siła - podkreśla starosta bielski Sławomir Jerzy Snarski.Utworzenie BSOF mogłoby pomóc w pozyskiwaniu funduszy unijnych i pozwolić na lepsze decydowanie o ich przeznaczeniu.

Środki MRR na powstanie MOF

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ogłasza nabór wniosków do konkursu dotacji na działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania miejskich obszarów funkcjonalnych. Na ten cel przeznaczone zostało 30 mln zł z Programu Pomoc Techniczna 2007-2013. Konkurs rozpoczął się 29 listopada 2012 r.

Głównym celem konkursu jest stworzenie warunków umożliwiających określenie obszarów współpracy pomiędzy JST w ramach obszarów funkcjonalnych miast. w planowaniu przestrzennym oraz promocja zintegrowanego podejścia do problemów danego obszaru.

Celem konkursu jest również stworzenie warunków umożliwiających określenie granic miejskich obszarów funkcjonalnych i potencjalnego kierunku rozwoju, sformułowanie kierunków rozwoju w postaci studium, strategii rozwoju oraz planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących całe obszary funkcjonalne.

Wnioskodawcy: jednostki samorządu terytorialnego (w porozumieniu z

przynajmniej dwiema innymi JST), związki jednostek samorządu terytorialnego, stowarzyszenia JST, których członkami są wyłącznie jednostki

samorządu terytorialnego.

Środki MRR na powstanie MOF

Wnioskodawcy (2 edycje konkursu)

Liczba wniosków: 152 MOF Ośrodki wojewódzkie: 19 MOF Ośrodki regionalne i subregionalne: 29 MOF ośrodki lokalne: 104

Klasyfikacja miejskich obszarów funkcjonalnych wg KPZK 2030

Miejskieobszary

funkcjonalne

Ośrodków wojewódzkich,

w tym metropolitalnych

Ośrodków regionalnych

Ośrodków subregionalnych

Ośrodków lokalnych

Zalecenie

Ustalenie

Miejskie obszary funkcjonalne ? Obszar funkcjonalny Euroregion Puszcza Białowieska

(Stowarzyszenie Euroregionu) Obszar funkcjonalny „Powiśle” - Świadczenie zintegrowanych

usług turystycznych) LOT „Kraina Lessowych Wąwozów” WMOF w oparciu o walory przyrodniczo-krajobrazowe rzek

Skrwy i Sierpenicy (miasto Sierpc) Strategia rozwoju turystyki Suwalszczyzny (miasto Suwałki) MOF wokół drogi wodnej łączacej krainę wielkich Jezior z

Poojezierzem Ełckim i kanalem augustowskim (gmina Orzysz) Budowa miejskiego obszaru funkcjonalnego „Cud nad Wisłą” (Powiat Wołomiński) Miejski obszar funkcjonalny „Rzeka historii” (miasto Grajewo) Mezopolitalny Obszar funkcjonalny Strefa centralna (woj.

Zachodniopomorskie)

Finansowanie projektów MOF - przykłady

Miejski Obszar Funkcjonalny miasta Puławy – 2.699 tys. Miejski Obszar Funkcjonalny Malborka – 2.696 tys zł Delimitacja i kierunki rozwoju MOF Biłgoraj – 2.599 tys. zł Brodnicki Obszar Funkcjonalny – 2.338 tys. zł Obszar Funkcjonalny Krasnystaw – 1,661 tys. zł Miejski Obszar Funkcjonalny Orzysz – 1.283 tys zł Chojnicko-Człuchowski MOF – 1.726 tys. zł.----------------------------------------------------------------- Strategia rozwoju Obszaru Metropolitalnego Łodzi – 2.700 tys. zł Programowanie rozwoju OM Warszawy - 2.259. tys. zł Studium Rozwoju Przestrzennego Metropolii Poznań – 1.308. tys. zł Białostocki Obszar Funkcjonalny – 1.222 tys. zł Studium Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego – 1.106 tys. Kierunki Rozwoju MOF Włocławka – 510 tys. zł Współpraca JST dla rozwoju aglomeracji Kalisko-Ostowskiej – 560

tys. zł

Tematyka projektów MOF

Integracja, rozwój, strategia, ZIT: 123 Gospodarka: 9 Turystyka: 9 Transport: 7 Planowanie przestrzenne 3 Zagadnienia społeczne: 1

Projekty „dwubiegunowe”

Finansowane Współpraca JST dla rozwoju aglomeracji Kalisko-Ostowskiej – 560

tys. zł Chojnicko-Człuchowski MOF – 1.726 tys. zł Kierunki rozwoju Partnerstwa- Noworudzko-Radkowskiego – 928

tys. tys. zł Zintegrowany system powiazań LGOF - 1.521. tys zł Możliwości rozwojowe obszaru Krośnieńsko-Jasielskiego – 897. tys.

zł Program działań dla MOF Bydgoszczy i Torunia 2.663. tys. zł.Bez finansowania Elbląsko-Braniewski Obszar Funkcjonalny – 2.650 tys. zł Ostródzko-Iłaswki Obszar funkcjonalny – 2.137 tys. zł Rozwój MOF Sanok-Lesko – 2.699. tys. zł

Formy współpracy JST

Instytucjonalizacja MOF- możliwe formy organizacyjne

1. Związek międzygminny aglomeracji

2. Związek powiatów aglomeracji

3. Związek gminno-powiatowy (po zmianach legislacyjnych)

4. Agencja rozwoju aglomeracji w formie spółki prawa handlowego (akcyjnej lub z o.o.)

5. Stowarzyszenie Aglomeracja Kalisko-Ostrowska

6. Porozumienie administracyjne – powierzenie zarządzania realizacją projektów (ZIT) jednemu z miast przez pozostałe samorządy aglomeracji

Forma organizacyjna dla ZIT

Rekomendowaną docelową formą organizacyjną dla wdrożenia i realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w aglomeracji kalisko-ostrowskiej

jest związek gminno-powiatowy.

Do czasu wdrożenia odpowiednich zmian ustawowych najlepszym rozwiązaniem umożliwiającym podjęcie prac koncepcyjnych i programowych nad strategią rozwoju aglomeracji oraz programem działań dla ZIT jest utworzenie stowarzyszenia gminno-powiatowego, które zakresem podmiotowym i terytorialnym nawiązywać będzie do przyszłego związku.

Zasady współpracy JST w ramach MOF Cities for citizens: improving governance in metropolitan (functional) areas. OECD (2000).

1. Koherentność (coherency): spójność, spoistość systemu zarządzania i jego zrozumiałość (transparentność) dla wyborców

2. Konkurencyjność (competetiveness): zapewniającą obszarowi metropolitalnemu skuteczne konkurowanie na arenie krajowej i międzynarodowej

3. Koordynacja (co-ordination): wymóg funkcjonalnego i sektorowego współdziałania poprzez odpowiednie organy i instytucje

4. Zrównoważenie (equity): zapewnienie równego traktowania podmiotów kooperujących

5. Fiskalna odpowiedzialność (fiscal probity): odpowiedzialność finansowa podmiotów, adekwatna do relacji nakłady-efekty

Zasady współpracy JST w ramach MOF Cities for citizens: improving governance in metropolitan (functional) areas. OECD (2000).

6. Elastyczność (flexibility): zdolność adaptacji rozwiązań ustrojowych do zmieniających się uwarunkowań społeczno-gospodarczych, zwłaszcza w obliczu rozwijających się procesów urbanizacyjnych

7. Holizm (holizm): uwzględnianie specyfiki całego obszaru metropolitalnego, zróżnicowanego co do potrzeb i możliwości rozwoju

8. Partykularyzm (particularity): uwzględnianie interesów partykularnych podmiotów konstytuujących obszar

9. Partycypacja (participation): zagwarantowanie mechanizmów uczestnictwa społeczności lokalnych i ich reprezentantów w procesie zarządzania

10. Pomocniczość (subsidiarity): ograniczenie zadań i form zarządzania metropolitalnego tylko do tych dziedzin, w których samodzielne działanie samorządów lokalnych jest niemożliwe lub wymaga wsparcia instytucjonalnego, kadrowego, finansowego itp.

Konkluzje – MOF zagrożenia i obawy

1. Niejednoznacznie zdefiniowane MOF 2. Niejednoznaczna delimitacja obszarów funkcjonalnych (z

uwagi na wielość możliwych kryteriów delimitacji i metod wyznaczania granic).

3. Pozyskanie środków wsparcia główna przesłanką tworzenia MOF

4. Nie zawsze uzasadniona dystrybucja środków wsparcia na proces tworzenia MOF „rozmycie idei MOF”

5. Obawy o zintegrowany charakter inwestycji i działań6. MOF zakłócają przejrzystość funkcjonowania podziału

terytorialnego kraju7. Jednorazowy charakter MOF - obawy o przyszłość MOF

po ustaniu wsparcia finansowego, zakończeniu projektów.

Konkluzje – MOF szanse i nadzieje

1. Rozwój podejścia przestrzennego i funkcjonalnego w polityce rozwoju (obszary miejskie w kategoriach powiązań funkcjonalnych a nie granic administracyjnych)

2. Powolna decentralizacja polityki miejskiej na poziom regionalny 3. Mobilizacja samorządów lokalnych, odrodzenie zaniechanych

partnerstw, godzenie interesów, 4. Szansa na zintegrowany rozwój - ograniczenie partykularyzmów

w polityce rozwoju i planowaniu przestrzennym5. Rozwój myślenia w kategoriach wspólnego rozwiązywania

problemów, uczenie się współpracy „Myśl funkcjonalnie, działaj lokalnie”

6. Możliwość pozyskania środków z nowych instrumentów wsparcia (Pomoc Techniczna, ZIT) na projekty, które trudno realizować ze środków własnych.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !

Prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek

Ostrów Wielkopolski, 18 grudnia 2013 r.