MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO – … · Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II Zamość...

1

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJANAUKOWO – SZKOLENIOWA“MEDYCYNA W OKUPOWANEJ POLSCE W CIENIU NAZIZMU”

10-12 października 2014 r.

INtERNAtIONALE WISSENSChAFtLIChE KONFERENZ “MEDIZIN IM BESETZTEN POLEN IM SCHATTEN DES NATIONALSOZIALISMUS”

10.-12. Oktober 2014

2

Redakcja/Redaktion: Michał Musielak, Jan Głodowski, Błażej Józiak, Joanna Małecka, Sylwia Kwiatek-Markiewicz

Tłumaczenie/Übersetzung:Marta Szczepańska, Robert Parzer

Projekt graficzny/ Graphisches Projekt: Bartosz Piekarniak ([email protected])

Zdjęcie na okładce: Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-BirkenauBild auf dem Umschlag: Das Archiv des Staatsmuseums Auschwitz-Birkenau

Finansowanie konferencji/ Finanzierung der Konferenz: Fundacja “Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ), Paritätischen Wohlfahrtsverband Berlin, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Gefördert durch die Stiftung Erinnerung-Verantwortung-Zukunft, den ParitätischenWohlfahrtsverband Berlin, und den Karol-Marcinkowski-Medizinischen Universität Poznań

3

ZESZYt StRESZCZEŃ/

hEFt MIt ZUSAMMENFASSUNgEN

[email protected]

5

Szanowni Państwo

Serdecznie dziękuję, że przyjęliście Państwo zaproszenie do wzięcia udziału w międzynarodowej konferencji pt. Medycyna w okupowanej Polsce w cieniu nazizmu, ma miejsce w dniach 10-12 października 2014 roku w symbolicznym dla poruszanej tematyki miejscu - w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu. Organizatorzy konferencji - Katedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Koło Naukowe ds. Badań nad Nazistowską Pseudoeutanazją i Przymusowymi Sterylizacjami w Berlinie oraz Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu - dołożą wszelkich starań, aby przebiegała ona zgodnie z zaplanowanym programem. Temu celowi służy również niniejszy zeszyt streszczeń, zawierający informacje organizacyjne, program Konferencji, a także główne tezy wystąpień prelegentów.

Równolegle z konferencją - w Centrum Kultury Zamek ma miejsce ważne wydarzenie, jakim jest wystawa “Oko pamięci” i przyjazd z Niemiec do Poznania szarego autobusu. Mobilny pomnik ofiar nazistowskiej “Euthanasie-Aktion T4” upamiętnia ponad 300 000 osób chorych psychicznie i niepełnosprawnych, także narodowości polskiej - zagazowanych w latach 1940- 1941 w ramach tajnej akcji “T4”. Myślę, że wydarzenie to w sposób znaczący podnosi rangę konferencji oraz spotkania badaczy tej problematyki z Polski i Niemiec.

Prof. dr hab. Michał Musielak

Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego

Sehr geehrte Damen und herren

ich möchte mich bei Ihnen für Ihre Teilnahme an der Internationalen Konferenz „Medizin im besetzten Polen im Schatten des Nationalsozialismus“, die am 10-12. Oktober 2014 im Kulturzentrum Zamek in Posen stattfindet, herzlich bedanken. Die Konferenzveranstalter, d.h.: die Lehrstuhl für Sozialwissenschaften an der Karol-Marcinkowski-Medizinischen-Universität in Posen, Arbeitskreis zur Erforschung der nationalsozialistischen „Euthanasie“ und Zwangssterilisation in Berlin und das internationale Bildungszentrum über Auschwitz und Holocaust am Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in Oswiecim werden ihr Bestens tun, damit die Konferenz entsprechend den geplanten Programmpunkten verläuft. In diesem Heft finden Sie organisatorische Informationen, ein Konferenzprogramm und Zusammenfassungen der Vorträge.

Im Kulturzentrum Zamek ist derweil eine wichtige Ausstellung „Das Auge der Erinnerung“ zu sehen. . Das mobile Denkmal des grauen Busses wurde aus Deutschland nach Posen gebracht und wird hier präsentiert. Dieses Denkmal erinnert uns an die getöteten im Rahmen der „Euthanasie-T4-Aktion“ psychisch Kranken und Behinderten. In Jahren 1940 – 1941 wurden über 300 000 kranke Menschen, auch Polen und Juden, in den Gaskammern getötet. Ich finde, dass dank dieser Ausstellung die Bedeutung der Konferenz in Posen und der Sitzung der Forscher, die sich für diese Problematik interessieren, gestärkt wird.

Prof. dr hab. Michal Musielak

Der Vorsitzende der Organisationskomitee

6

ORgANIZAtORZY / ORgANISAtOREN

WSPIERAJĄ NAS / SIE UNtERStÜtZEN UNS

WSPÓŁORgANIZAtORZY / MItORgANISAtOREN

PAtRONAt MEDIALNY/ MEDIENPAtRONAt

7

Patronat honorowy

Prof. dr hab. Jacek WysockiRektor Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Andrzej Kacorzyk Dyrektor Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i holokauście,

Państowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

dr hab. Jolanta Ambrosewicz – Jacobs Dyrektor Centrum Badań holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego

Prof. UM dr hab. Jan JaraczPrzewodniczący Oddziału Wielkopolsko-Lubuskiego Polskiego towarzystwa Psychiatrycznego

Schirmherrschaft

Prof. dr hab. Jacek WysockiRektor der Medizinischen Universität Poznań

Andrzej Kacorzyk Der Direktor das internationale Bildungszentrum über Auschwitz

und holocaust am Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in Oswiecim

dr hab. Jolanta Ambrosewicz – Jacobs Direktorin des Zentrums für holocaustforschung der Jagiellonen-Universität

Prof. UM dr hab. Jan JaraczVorsitzender der großpolnisch-Lebuser Abteilung der Polnischen Psychiatrischen gesellschaft

8

KOMItEt NAUKOWY

PrzewodniczącyProf. dr hab. Witold MolikInstytut Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

CzłonkowieDr Jolanta Ambrosewicz–JacobsDyrektor Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego

Prof. dr hab. med. Krzysztof MarczewskiCzłonek Europejskiej Grupy ds. Etyki w Naucei Nowych Technologiach Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II w Zamościu

Prof. dr hab. Wacław DługoborskiPaństwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Dr Maja Matthews-KozaneckaKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Prof. UAM dr hab. Bożena Górczyńska-PrzybyłowiczInstytut Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

Dr hab. Tadeusz NasierowskiKatedra i Klinika Psychiatryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. UM dr hab. Jan JaraczPrzewodniczący Oddziału Wielkopolsko-Lubuskiego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w Pozna-niu

Uwe NeumärkerDyrektor Stiftung Dekmal für die Ermordeten Juden Europas w Berlinie

Prof. dr hab. Marek KuciaInstytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Dr Krzysztof PrętkiKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Prof. dr hab. Krzysztof KawalecInstytut Historii Uniwersytetu Wrocławskiego

Dr Rafał ReczekDyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu

Dr hab. Henryk LisiakKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Prof. dr hab. Maria RutowskaInstytut Zachodni w Poznaniu

Dr Ingo LooseInstitut für Zeitgeschichte w BerliniePolsko–Niemieckie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego w Berlinie

Prof. dr hab. Janusz RybakowskiKatedra Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Prof. dr hab. Marek MaciejewskiKatedra Doktryn Politycznych i Prawnych Uniwersytetu Wrocławskiego

Prof. dr hab. Michał MusielakKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr hab. Anita MagowskaKatedra i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Kamila UzarczykZakład Humanistycznych Nauk Lekarskich Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Prof. dr hab. Jerzy SupadyUniwersytet Medyczny w Łodzi

Dr Anna ZiółkowskaDyrektor Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie

9

WISSENSChAFtLIChER BEIRAt

VorsitzenderProf. dr hab. Witold MolikInstitut für Geschichte, Adam-Mickiewicz-Universität Poznań

MitgliederDr Jolanta Ambrosewicz–JacobsDirektorin des Zentrums für Holocaustforschung der Jagiellonen-Universität Krakau

Prof. dr hab. med. Krzysztof MarczewskiMitglied der Europäischen Arbeitsgruppe zu Ethik in der Wissenschaft und den neuen Technologien, Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II Zamość

Prof. dr hab. Wacław DługoborskiStaatliches Museum Auschwitz-Birkenau in Oświęcim

Dr Maja Matthews-KozaneckaFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Prof. UAM dr hab. Bożena Górczyńska-PrzybyłowiczInstitut für Geschichte, Adam-Mickiewicz-Universität Poznań

Dr hab. Tadeusz NasierowskiFakultät für Psychiatrie und Psychiatrische Klinik, Medizinische Universität Warszawa

Prof. UM dr hab. Jan JaraczVorsitzender der Lebuser und Großpolnischen Abteilung der Polnischen Psychiatrischen Gesellschaft, Poznań

Uwe NeumärkerDirektor der Stiftung Dekmal für die Ermordeten Juden Europas in Berlin

Prof. dr hab. Marek KuciaInstitut für Soziologie der Jagiellonen-Universität Krakau

Dr Krzysztof PrętkiFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Prof. dr hab. Krzysztof KawalecInstitut für Geschichte der Universität Wrocław

Dr Rafał ReczekDirektor des Instituts des Nationalen Gedenkens, Abteilung Poznań

Dr hab. Henryk LisiakFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Prof. dr hab. Maria RutowskaInstytut Zachodni in Poznań

Dr Ingo LooseInstitut für Zeitgeschichte w Berlinie

Prof. dr hab. Janusz RybakowskiLehrstuhl für Psychiatrie, Medizinische Universität Poznań

Prof. dr hab. Marek MaciejewskiFakultät für Politik- und Rechtswissenschaften Universität Wrocław

Prof. dr hab. Michał MusielakFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr hab. Anita MagowskaLehrstuhl für Medizingeschichte, Medizinische Univeristät Poznań

Dr Kamila UzarczykGeisteswisschenschaftlich-Medizinische Abteilung Medizinische Universität Wrocław

Prof. dr hab. Jerzy SupadyMedizinische Universität Łódź

Dr Anna Ziółkowska Direktorin der Gedenkstätte Żabikowo

10

KOMItEt ORgANIZACYJNY

PrzewodniczącyProf. dr hab. Michał MusielakKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Zastępcy przewodniczącegoDr n. o zdr. Katarzyna B. GłodowskaKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Mgr Robert ParzerProjekt Gedenkort – T4 w Berlinie

Sekretarz konferencjiEwa SkibińskaKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

CzłonkowieDr Stanisław AntczakKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Ewa BaumKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Justyna Czekajewska Katedra Nauk Społecznych UniwersytetuMedycznego w Poznaniu

Dr Maja Matthews-KozaneckaKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Krzysztof PrętkiKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Agnieszka ŻokKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Dr Agnieszka ŁuczakNaczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu

Mgr Maria BerkauKatedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Mgr Aleksandra KopińskaPrzewodnicząca PTP Oddział Poznań

Mgr Teresa KruczkowskaPrzewodnicząca Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Poznaniu

Mgr Kinga Błoszykdoktorantka Katedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Mgr Jan GłodowskiKatedra Nauk SpołecznychUniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Mgr Sylwia Kwiatek-Markiewiczdoktorantka Katedra Nauk Społecznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

Mgr Jolanta WójcikMiędzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Oświęcimiu

Mgr Olga OnyszkiewiczMiędzynarodwy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu

Mgr Michał MaćkowiakMuzeum Martyrologiczne w Żabikowie

Mgr Bartosz WiśniewskiCK Zamek Poznań

Mgr Ewa GrabowskaDoktorantka na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

11

ORgANISAtIONSKOMItEE

Vorsitzender

Prof. dr hab. Michał MusielakFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

StellvertreterDr n. o zdr. Katarzyna B. GłodowskaFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Mgr Robert ParzerGedenkort – T4

SekretariatEwa SkibińskaFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

MitgliederDr Stanisław AntczakFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr Ewa BaumFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr Justyna CzekajewskaFakultät für Sozialwissenschaften, MedizinischeUniversität Poznań

Dr Maja Matthews-KozaneckaFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr Krzysztof PrętkiFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr Agnieszka ŻokFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Dr Agnieszka ŁuczakDirektor Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej, Institut des Nationalen Gedenkens in Poznań

Mgr Maria BerkauFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Mgr Aleksandra KopińskaVorsitzende PTP Abteilung Poznań

Mgr Teresa KruczkowskaVorsitzende Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych in Poznań

Mgr Kinga BłoszykDoktorand, Fakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Mgr Jan GłodowskiFakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Mgr Sylwia Kwiatek-MarkiewiczDoktorand, Fakultät für Sozialwissenschaften, Medizinische Universität Poznań

Mgr Jolanta WójcikInternationales Auschwitz und Holocaustbildungszentrum in Oświęcim

Mgr Olga OnyszkiewiczInternationale Jugendbegegnungsstätte Oświęcim

Mgr Michał MaćkowiakGedenkstätte Żabikowo

Mgr Bartosz WiśniewskiKulturzentrum ZAMEK Poznań

Mgr Ewa GrabowskaDoktorand, Neophilologie Abteilung Adam-Mickiewicz-Uniwersität Poznań

12

StUDENCKI KOMItEt ORgANIZACYJNY / StUDENtISChEN ORgANISAtIONSKOMItEE

Koordynator Studencki ds. organizacji konferencji: Marta Baraniak / Konferenzeskoordinator studentenseits: Marta Baraniak

Anna PłażewskaAgnieszka SmerdkaMateusz WoźniakOliwia SkibińskaJagoda KrupskaDominika SikoraKlaudia WesołowskaUrszula MiśMarta WojciechowskaAgnieszka BinkiewiczBłażej JóziakJoanna MałeckaNina KaczmarekPatrycja ZalewskaMarta StachowiakAngelika StellmachMonika CyprianAleksandra BendowskaNatalia AntoničMarta Baryza

13

ORgANIZAtORZY / ORgANISAtOREN Katedra Nauk Społecznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Katedra Nauk Społecznych powstała w 1971 r. W okresie do 1990 r. aktywność Katedry skoncentrowana była na dydaktyce filozofii, socjologii oraz politologii, a także na badaniach naukowych nad historią ochrony zdrowia oraz dziejami polskiej filozofii medycyny. Od 1997 r. kierownictwo Katedry objął prof. dr hab. n. hum. Michał Musielak. W 1998 r. Katedra Nauk Społecznych zaczęła przynależeć do Wydziału Nauk o Zdrowiu. W 2000 r. została powołana Pracownia Filozofii Medycyny i Bioetyki, przekształcona w 2005 r. w Zakład Filozofii Medycyny i Bioetyki, z kolei w 2004 r. utworzono Pracownię Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych zaś w 2008 roku została utworzona Pracownia Historii Zdrowia Publicznego oraz Polityki Społecznej i Zdrowotnej.

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w PoznaniuKatedra Nauk SpołecznychCollegium Adama Wrzoska ul. Dąbrowskiego 79 60-529 Poznań tel.: +48 61 8546911 www.katedranaukspolecznych.ump.edu.pl e-mail: [email protected]: Prof. dr hab. Michał Musielake-mail: [email protected]

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-Universität PosenFakultät für Sozialwissenschaften

Die Lehrstuhl für Sozialwissenschaften wurde in 1971 gegründet. Die Hauptbereiche, welchen die Lehrstuhl die meiste Aufmerksamkeit bis zum Jahr 1990 widmete, waren Didaktik der Philosophie, der Soziologie und der Politologie, aber auch wissenschaftliche Forschungen über Geschichte des Gesundheitsschutzes und Geschichte der polnischen Philosophie der Medizin. In 1997 hat prof. dr hab. von Geisteswissenschaften – Michal Musielak die Leitung im Lehrstuhl übernommen. Seit 1998 gehört die Lehrstuhl für Sozialwissenschaften der Abteilung für Gesundheitswesen an.Im Jahr 2000 wurde ein Labor für Philosophie der Medizin und der Bioethik gegründet, das später im Jahr 2005 in eine Einrichtung für Philosophie der Medizin und Philosophie umgewandelt wurde.

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-Universität PosenFakultät für SozialwissenschaftenCollegium Adama Wrzoska Dąbrowskiego 79 60-529 Poznań tel.: +48 61 8546911www.katedranaukspolecznych.ump.edu.pl e-mail: [email protected]: Prof. dr hab. Michał Musielake-mail: [email protected]

Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i holokauście Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau powstało na mocy ustawy polskiego sejmu z 2 lipca 1947 r. o upamiętnieniu „męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów”. Miejsce Pamięci obejmuje obszar: części obozu Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. W Muzeum znajdują się poobozowe obiekty i ruiny, włącznie z ruinami komór gazowych i krematoriów, kilkanaście kilometrów obozowego ogrodzenia i dróg wewnętrznych oraz rampa kolejowa (w Birkenau). Muzeum prowadzi szeroko pojętą działalność naukową, edukacyjną, a także poszczycić się może bogatym archiwum oraz licznymi zbiorami.W 1979 r. tereny byłego KL Auschwitz-Birkenau wpisane zostały do międzynarodowego rejestru dóbr dziedzictwa światowego UNESCO.

Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, Państwowe MuzeumAuschwitz-Birkenauul. Więźniów Oświęcimia 2032-603 Oświęcim, PolskaDyrektor: Andrzej Kacorzyk

14

Das internationale Bildungszentrum über Auschwitzund holocaust am Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in Oswiecim

Das Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau wurde am 2. Juli 1947 auf Beschluss des polnischen Parlaments gegründet. In Auschwitz gibt es Überreste der zwei Konzentrationslager KZ Auschwitz und KZ Auschwitz II-Birkenau. Auf dem Gelände des Museums befinden sich 155 Gebäude und 300 Ruinen, unter ihnen die von der SS vor ihrer Flucht gesprengten Gaskammern und Krematorien, die Bahn-Nebenrampe zwischen den Konzentrationslagern Auschwitz und Birkenau, innere Wegen und viele Kilometer von Umzäunung. Das Museum hat verschiedene weitere Aufgaben, wie z. B. wissenschaftliche Aktivitäten und Bildung. Das Museum verfügt über ein großes Archiv und viele Sammlungen. In 1979 wurde das Museum KL Auschwitz-Birkenau unter dem Namen “Auschwitz-Birkenau – deutsches nationalsozialistisches Konzentrations- und Vernichtungslager (1940–1945)” zum Teil des Weltkulturerbes erklärt.

Das internationale Bildungszentrum über Auschwitz und Holocaust am Staatsmuseum Auschwitz-Birkenau in OswiecimWięźniów Oświęcimia 20,32-603 Oświęcim, PolenDirektor: Andrzej Kacorzyk

gedenkort-t4

Gedenkort-t4 jest wirtualnym miejscem pamięci dla ofiar nazistowskich mordów pacjentów. Jako projekt Parytetowego Związku Dobroczynnego w Berlinie wzywa do uaktywnienia pamięci i refleksji w Europie.

Kontakt: Robert Parzer www.gedenkort-t4.eue-mail: [email protected]. +49 (0) 163/1648415

gedenkort-t4

Gedenkort-t4 ist der virtuelle Gedenkund Informationsort für die Opfer dernationalsozialistischen Krankenmorde. Als Projektdes Paritätischen Wohlfahtsverbandes Berlinfordert er zu einer aktiven europaweiten Erinnerungund Auseinandersetzung auf.

Kontakt:Robert Parzerwww.gedenkort-t4.eue-mail: [email protected]. +49 (0) 163/1648415

Koło Naukowe ds. Badań nad Nazistowską Pseudoeutanazją i Przymusowymi Sterylizacjami

Grupa Robocza na Studium “eutanazji” nazistowskiej i przymusowej sterylizacji zrzesza: pielęgniarki, lekarzy, teologów, historyków, prawników, nauczycieli, psychologów, socjologów i dziennikarzy. Działalność:1992 rok – „Memorandum do nowego niegodnej dyskusji”.1996 rok – „Deklaracja w sprawie Bioetyki hrabiego Ecker”.2010 rok – „Aby zbudować centralny pomnik i informacje dla ofiar nazistowskiej”eutanazji””.2011 rok – „Opinii na preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej”.2012 rok – Stworzenia godnego pomnika i w Waldniel-Hostert.

Beratungszentrum AlsterdorfPaul-Stritter-WEG 722297 HamburgDr Michael Wundere-mail: [email protected]

15

Arbeitskreis zur Erforschung der nationalsozialistischen „Euthanasie“ und Zwangssterilisation

Dem von ihnen gegründeten Arbeitskreis zur Erforschung der geschichte von NS-„Euthanasie“ und Zwangssterilisation gehören heute Krankenpflegekräfte, Ärzte, theologen, historiker, Juristen, gedenkstättenmitarbeiter, Pädagogen, Psychologen, Soziologen und Fachjournalisten an.Der Arbeitskreis hat sich immer auch mit aktuellen themen beschäftigt: 1992: Veröffentlichung des „Memorandums gegen die neue Lebensunwert–Diskussion“1996: „grafenecker Erklärung zur Bioethik“2010: Appell und Stellungnahme „Zur Errichtung eines zentralen gedenkund Informationsortes für die Opfer der nationalsozialistischen „Euthanasie“ in Berlin2011: „Stellungnahme zur Präimplantationsdiagnostik“2012: Appelle zur Schaffung eines würdigen gedenkund Erinnerungsortes in Waldniel-hostert.

Beratungszentrum AlsterdorfPaul-Stritter-WEg 722297 hamburgDr Michael Wundere-mail: [email protected]

Paritätischer Wohlfahrtsverband Berlin

Pomysł na Pomnik T4.eu powstał w 2010 roku. Celem tego przedsięwzięcia jest godne upamiętnienie akcji “eutanazja” na 300 000 ludziach umysłowo upośledzonych i psychicznie chorych w Europie.Działania Memorial T4.eu nawiązują również do teraźniejszości. Fundusze na ten projekt zostały uzyskane między innymi z Unii Europejskiej w ramach programu “Europa dla Obywateli” oraz parytetu Foundation i Fundacji “Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość”.

Niemieckie Stowarzyszenie Dobro WspólneLandesverband Berlin e. V.Brandenburgische str. 80D-10713 Berlin

Dyrektor Zarządzający: Oswald Menningertel.: 0049 30 86001-0e-mail: [email protected]: 0049 30 86001-110

Paritätischer Wohlfahrtsverband Berlin

Das Konzept für das Denkmal T4.eu ist in 2010 entstanden. Das Denkmal erinnert uns an die „Euthanasie –Aktion“, die 300 000 geisteskranke und psychisch kranke Patienten in Europa betroffen hat. Die Tätigkeiten des Memorials T4 beziehen sich auch auf die Gegenwert. Die Fonds für dieses Projekt kommen unter anderem von der EU im Rahmen des Programmes „Europa für Bürger“ und von der Stiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft“.

Deutscher Verein – GemeingutLandesverband Berlin e. V.Brandenburgische str. 80D-10713 Berlin

Geschäftsführer: Oswald Menningertel.: 0049 30 86001-0e-mail: [email protected]: 0049 30 86001-110

16

WSPÓŁORgANIZAtORZY / MItORgANISAtOREN

Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży (MDSM) w Oświęcimiu

Powstał w 1986 roku dzięki: Akcji Znaku Pokuty Służby dla Pokoju z Berlina, miasta Oświęcim, osób prywatnych oraz instytucji z Polski i Niemiec.MDSM jest ośrodkiem edukacyjnym działającym w obszarze edukacji historyczno-obywatelskiej, miejscem przełamywania barier i wzajemnych uprzedzeń oraz dialogu.Działalność pedagogiczna skupia się wokół następujących form:• pobyty studyjne służące zapoznaniu się z

historią KL Auschwitz, • międzynarodowe seminaria tematyczne dla

uczniów i studentów,• seminaria kształceniowe dla nauczycieli i

multiplikatorów polsko-niemieckiej wymiany młodzieży,

• konferencje, wykłady, prelekcje, wystawy, przedstawienia i koncerty.

Od 1995 roku pracą MDSM kieruje polsko-niemiecka Fundacja na Rzecz MDSM.MDSM jest członkiem Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego.

Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu ul. Legionów 11,32-600 Oświęcim www.mdsm.pl

e-mail: [email protected].: +48 33 8432107Dyrektor: Leszek Szuster

Die Internationale Jugendbegegnungsstätte (MDSM)

MDSM wurde in 1986 gegründet. Die Stifter sind: Aktion Sühnezeichen Friedensdienste mit Sitz in Berlin, die Stadtgemeinde Oświęcim, aber auch Privatpersonen und Institutionen aus Polen und Deutschland. Die Stiftungsziele sind: Übernahme der Bildungs- und Erziehungsfunktion für Jugendliche und Erwachsene aus verschiedenen Teilen der Welt – insbesondere für polnische und deutsche Jugendliche – im Rahmen der Arbeit der IJBS in Oświęcim und auf Grundlage der Geschichte des KL Auschwitz. Die Stiftung organisiert auch Konferenzen, Vorlesungen, Ausstellungen und Konzerte. Seit 1995 führt die polnisch-deutsche Stiftung die Arbeiten von MDSM.MDSM ist ein Mitglied des Internationalen Komitees Oswiecim.

Die Internationale Jugendbegegnungsstätteul. Legionów 11, 32-600 Oświęcimwww.mdsm.ple-mail: [email protected].: +48 33 8432107Direktor: Leszek Szuster

Centrum Kultury ZAMEK

Centrum Kultury ZAMEK jest instytucją interdyscyplinarną mieszczącą się w Zamku Cesarskim w Poznaniu, którego budowę ukończono 21 sierpnia 1910 r. CK Zamek prezentuje szerokie spektrum dzieł sztuki współczesnej, które wzajemnie korelując ze sobą wywierają na odbiorcach piętno obcowania z zindywidualizowanym pod względem estetycznym pięknem, dostarczając intensywnych doznań.

Centrum Kultury ZAMEK ul. Św. Marcin 80/82,61-809 Poznańtel.: +48 61 6465276 www.ckzamek.pl Dyrektor: Anna Hryniewiecka

Kulturzentrum ZAMEK (de. SChLOSS)

Das Kulturzentrum Schloss ist eine interdisziplinäre Institution, die sich im Kaiser – Residenzenschloss Posen befindet.Der Bau des Schlosses wurde am 21. August beendet. Die Räume des Kulturzentrums werden in neuerer Zeit zu unterschiedlichen Zwecken genutzt, unter anderem, um die modernen Kunstwerke auszustellen.

Kulturzentrum ZAMEKŚw. Marcin 80/82,61-809 Poznańtel.: +48 61 64 65 276 www.ckzamek.pl Direktor: Anna Hryniewiecka

17

IPN

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, realizuje zadania określone w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawie z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990.

Działalność IPN oddział Poznań obejmuje:

• współpracę z instytucjami państwowymi i organizacjami pozarządowymi,

• współpracę międzynarodową,

• edukację i badania naukowe,

• działalność archiwalną,

• lustrację.

Instytut Pamięci Narodowej, oddział Poznańul. Rolna 45a,61-487 Poznańtel.: +48 61 8356900 www.ipn.gov.pl Dyrektor: dr Rafał Raczeke-mail: [email protected]

IPN

Institut für Nationales Gedenken – Kommission zur Strafverfolgung von Verbrechen gegen das Polnische Volk führt Aufgaben durch, die im Gesetz von 18. Dezember 1998 über das Institut für Nationales Gedenken – Kommission zur Strafverfolgung von Verbrechen gegen das Polnische Volk und im Gesetz von 18. Oktober 2006 über die Freigabe der Informationen über Unterlagen des Staatssicherheitsdienstes von Jahren 1944-1990 bestimmt wurden.Zu Tätigkeiten des Institutes für Nationales Gedenken gehören:zusammenarbeit mit staatlichen Institutionen und Nichtregierungsorganisationen,bildung und Forschungen,archivierung,überprüfung.

Institut für Nationales Gedenken, Abteilung PosenRolna 45a,61-487 Poznańtel.: +48 61 8356900www.ipn.gov.pl Direktor: Dr Rafał Raczeke-mail: [email protected]

Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie

Założone zostało w 1979 roku. Celem muzeum jest opieka nad terenami i obiektami będącymi pozostałością po obozach hitlerowskich funkcjonujących w latach 1941-1945 tj.: obozu pracy przymusowej dla Żydów, obozu karno-śledczego, kompetencyjnie podległemu gestapo. Istotą działania muzeum jest zachowanie pamięci o ofiarach zbrodni niemieckich, dokonanych na terenie Wielkopolski, prowadzenie działalności wystawienniczej, naukowej, edukacyjnej oraz ochrona i konserwacja reliktów poobozowych. W sposób szczególny Muzeum dokumentuje także historię 144 obozów pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce. Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie jest Instytucją Kultury Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie ul. Niezłomnych 2, 62-031 Lubońtel.: +48 61 8130681, fax. +48 61 8103411e-mail: [email protected]: dr Anna Ziółkowska

18

Das Museum der Märtyrer in Zabikowo (Posen)

Das Museum wurde in 1979 gegründet. Zu seinen Tätigkeiten gehören: Pflege der Gebiete und Objekte, die nach den NS-Lagern 1941-1945 verblieben. Das Museum erinnert an die jüdischen Opfer des dortigen Zwangsarbeitslagers und die Häftlinge des Polizeigefängnisses und Arbeitserziehungslagers.Das Museum organisiert Ausstellungen, beschäftigt sich mit Bildung, Schutz und Wartung der Relikten aus dem Lager. Es wird dort auch die Geschichte von 144 Zwangsarbeitslager für Juden in Großpolen dokumentiert. Dieses Museum für Märtyrer in Zabikowo ist eine Kulturinstitution der Verwaltung der Großpolen-Woiwodschaft.

Das Museum der Märtyrer in ZabikowoNiezłomnych 2,62-031 Lubońtel.: +48 61 8130681 fax.: +48 61 8103411e-mail: [email protected]: dr Anna Ziółkowska

Polskie towarzystwo Pielęgniarskie (PtP)

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie (PTP) to towarzystwo naukowe zrzeszające pielęgniarki. Celem Towarzystwa jest poszerzanie wiedzy pielęgniarek po przez np. organizowanie szkoleń zawodowych. Również istotnymi zadaniami realizowanymi są chociażby współpraca z organami rządowymi i samorządowymi w zakresie rozwoju pielęgniarstwa ,bezpieczeństwa pacjentów oraz współpraca z organizacjami pielęgniarskimi w kraju i za granicą. PTP realizuje liczne projekty między innymi: projekt edukacyjny „Porozmawiaj z pacjentem”, promocja zawodu pielęgniarki / pielęgniarze „Proud to be a nurse”, a także wiele innych. Istotą Towarzystwa jest kreowanie polityki zdrowotnej i nauk pokrewnych oraz lobbowanie za ustawodawstwem i innymi regulacjami odnoszącymi się do funkcjonowania ochrony zdrowia i mającymi wpływ na dziedzinę nauki jaką jest pielęgniarstwo.

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, oddział Poznańul. Dąbrowskiego 79,61-529 Poznańwww.ptp.na1.pl tel.: +48 61 8456911e-mail: [email protected] Przewodnicząca: mgr Aleksandra Kopińska

Der Polnische Verein der Krankenpfleger/Krankenpflegerinnen (PtP)

ist ein wissenschaftlicher Verein, der die Krankenpflegerinnen und Krankenpfleger vereinigt. Sein Ziel ist unter anderem berufliche Schulungen zu organisieren. Der Verein arbeitet mit verschiedenen Behörden und Gebietskörperschaften bezüglich der Entwicklung des Pflegebereiches, der Sicherheit der Patienten und der internationalen oder nationalen Organisationen für Krankenpfleger/Krankenpflegerinnen zusammen. PTP führt verschiedene Projekte durch, unter anderem: „Sprich mit dem Patient“, „Proud to be a nurse“ etc. Das Ziel des Vereins ist die Gesundheitspolitik zu fördern und zu kreieren und für Gesetzgebung und andere Regulationen bezüglich der Krankenpflege zu lobben.

Der Polnische Verein der Krankenpfleger/Krankenpflegerinnen.

Der Polnische Verein der Krankenpfleger/Krankenpflegerinnen (PTP), Abteilung Posen ul. Dąbrowskiego 79,61-529 Poznańwww.ptp.na1.pl tel.: +48 61 8456911e-mail: [email protected] Vorsitzende: mgr Aleksandra Kopińska

19

Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Poznaniu

Utworzona została na mocy ustawy z dnia19.04.1991 r. Zrzesza około 12 500 pielęgniareki położnych z Poznania oraz 10 powiatów.Najważniejsze zadania samorządu pielęgniareki położnych:

• nadzór nad wykonywaniem zawodów,• prowadzenie kształcenia podyplomowego,• działalności wydawniczej, • organizowanie i prowadzenie instytucji

samopomocowych dla pielęgniarek i położnych, • reprezentowanie zawodów i obrona godności

zawodowej,• opiniowanie aktów normatywnych w zakresie

ochrony zdrowia i zasad organizacji opieki zdrowotnej.

Samorząd zawodowy pielęgniareki położnych jest niezależny w wykonywaniuswoich zadań i podlega tylko przepisom prawa.Przynależność pielęgniarek i położnych jestobowiązkowa.

Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Poznaniuul. Grunwaldzka 65,60-311 Poznańtel.: +48 61 8620950www.oipip-poznan.ple-mail: [email protected]ąca: mgr Teresa Kruczkowska

Kreiskammer der Krankenschwester und hebammen in Posen

Das wurde am 19.04.1991 Juli auf Beschluss desParlaments gegründet. Sie vereinigt ca. 12500Krankenschwester und Hebammen aus Posenund 10 Landkreisen. Die wichtigsten Aufgaben derVerwaltung der Krankenschwester und Hebammensind:

• Kontrolle der ausgeübten Berufe.• Weiterbildung, Verlagstätigkeiten.• Organisierung und Führung der

Hilfsinstitutionen für Krankenschwester und Hebammen.

• Vertretung der Berufe und Verteidigung.• Beurteilung der normativen Akten im

Bereich des Gesundheitsschutzes und der Organisierungsregelungen von Pflege.

Ihre Verwaltung ist unabhängig, wenn es um diedurchgeführten Aufgaben geht, und unterliegtden Vorschriften. Die Angehörigkeit derKrankenschwester und Hebammen ist obligatorisch.

Kreiskammer der Krankenschwester und Hebammen in PosenGrunwaldzka 65,60-311 Poznańtel.: +48 61 8620950www.oipip-poznan.ple-mail: [email protected]: mgr Teresa Kruczkowska

Studenckie Koło Naukowe Etyki i Bioetyki

Studenckie Koło Naukowe Etyki i Bioetyki powstało w roku 2002. Celem Koła Naukowego jest kształtowanie świadomości etycznej przyszłych przedstawicieli zawodów medycznych. Zdobywanie wiedzy i umiejętności wykorzystania jej w praktyce dają organizowane wykłady otwarte, konferencje oraz seminaria. Główne obszary działalności Koła to współczesne problemy bioetyczne, etyka zawodów medycznych, kształcenie kadr medycznych w aspekcie międzynarodowym, problem Holocaustu, eksperymenty medyczne oraz prawa człowieka.Studenckie Koło Naukowe Etyki i Bioetyki umożliwia ogólnie rozumiany rozwój studentom poprzez współpracę z placówkami krajowymi, a także zagranicznymi przy realizacji licznych projektów naukowych.

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiegow PoznaniuKatedra Nauk SpołecznychStudenckie Koło Etyki I BioetykiCollegium Adama Wrzoskaul. Dąbrowskiego 7960-529 Poznańwww.katedranaukspolecznych.ump.edu.ple-mail: [email protected]ąca: mgr Anna Płażewska

20

Wissenschaftliche Studentengruppe für Ethik und Bioethik

Die wissenschaftliche Studentengruppe für Ethik und Bioethik wurde in 2002 gegründet. Ihr Ziel ist das ethische Bewusstsein der zukünftigen Vertreter der medizinischen Berufe zu schaffen. Offene Vorlesungen, Konferenzen und Seminaren ermöglichen die Kenntnisse zu erwerben und sie später in der Wirklichkeit zu nutzen. Zu Hauptbereichen der Aktivitäten dieser Gruppe gehören: moderne, bioethische Probleme, Ethik der medizinischen Berufe, Bildung des medizinischen Personals international, Holocaust, medizinische Experimente und Menschenrechte. Die wissenschaftliche Studentengruppe für Ethik und Bioethik ermöglicht den Studenten ihre Entwicklung durch Zusammenarbeit mit Landeseinrichtungen und auch mit den internationalen bei Durchführung verschiedener wissenschaftlicher Projekte.

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-UniversitätPosenFakultät für SozialwissenschaftenWissenschaftliche Studentengruppe für Ethik und BioethikCollegium von Adam Wrzosekul. Dąbrowskiego 7960-529 Poznańwww.katedranaukspolecznych.ump.edu.ple-mail: [email protected]: mgr Anna Płażewska

WSPIERAJĄ NAS / SIE UNtERStÜtZEN UNS

Fundacja “Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ)

Fundacja EVZ wspiera międzynarodowe projekty, służące wzmocnieniu partnerskiej współpracy między Niemcami a krajami, które ucierpiały pod reżimem narodowego socjalizmu. Z dochodów funduszu żelaznego w wysokości 358 milionów Euro Fundacja przeznacza rocznie ponad 8 milionów Euro na projekty odpowiadające jednemu z trzech priorytetów:

• Konfrontacja z historią. • Działania na rzecz demokracji i praw człowieka. • Pomoc humanitarna dla ofiar reżimu

narodowego socjalizmu.

EVZ wraz z Fundacją Krzyżową dla Porozumienia Europejskiego od 2005r. organizuje na terenie Dolnego Śląska całoroczne projekty służące ochronie zabytków i dziedzictwa kulturowego.

Fundacja “Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ)ILindenstr. 20-2510969 Berlintel.: +49 (0)30 259297-0fax: +49 (0)30 259297-11www.stiftung-evz.de e-mail: [email protected] Prezes Zarządu Fundacji: dr Martin Salm

Stiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft” (EVZ)

Die Stiftung EVZ unterstützt internationale Projekte, um die Partnerzusammenarbeit zwischen Deutschland und den unter der NS-Regime gelittenen Ländern zu verstärken. Von den 358 Mio. Euro bestimmt die Stiftung jedes Jahr über 8 Mio. Euro für Projekte, die einer von drei Prioritäten entsprechenAuseinandersetzung mit der Geschichte.Handeln für Demokratie und Menschenrechte.Humanitäres Engagement für Opfer des Nationalsozialismus.Seit 2005 organisiert EVZ zusammen mit der Kreisau-Stiftung für das Europäische Abkommen in Niederschlesien ganzjährige Projekte. Deren Ziel es ist, die Denkmäler und die Kulturerbe zu schützen.

Stiftung „Erinnerung, Verantwortung und Zukunft” (EVZ)Lindenstr. 20-2510969 Berlintel.: +49 (0)30 259297-0fax: +49 (0)30 259297-11www.stiftung-evz.de e-mail: [email protected] Vorstandsvorsitzender Dr. Martin Salm

21

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu jest jedną z wiodących uczelni medycznych w Polsce, która na przestrzeni kilkudziesięciu lat wniosła znaczący wkład w rozwój polskiej nauki i medycyny.Na jej obecną pozycję miał wpływ nie tylko wysoki poziom kształcenia - poparty osiągnięciami naukowymi kadry akademickiej, ale przede wszystkim dziewięćdziesięcioletnia tradycja, która narodziła się wraz z powstaniem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego, w kwietniu 1920 roku.

Patronem Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu został doktor Karol Marcinkowski (1800-1846), znakomity lekarz, a zarazem jeden z najwybitniejszych społeczników i współorganizatorów życia naukowego, gospodarczego i kulturalnego w Wielkopolsce.

Uniwersytet Medyczny w Poznaniu wraz z zapleczem pięciu szpitali klinicznych jest prężną i dynamiczną Uczelnią. Jego rozwój oparty jest na nowoczesnej bazie naukowej i dydaktycznej, na największej spośród wszystkich medycznych szkół wyższych w kraju liczbie kierunków i specjalności oraz na licznej kadrze - ponad 1000 nauczycieli akademickich, w tym około 300 z tytułem profesora.W 1993 roku władze rektorskie ówczesnej Akademii Medycznej w Poznaniu podjęły decyzję o uruchomieniu Oddziału Kształcenia w Języku Angielskim. Jednym z priorytetowych kierunków rozwoju poznańskiego Uniwersytetu Medycznego,

aż czterokrotnie wyróżnionego zaszczytnym tytułem Najlepszej Uczelni Medycznej w Polsce, jest współpraca z zagranicą w zakresie wymiany dydaktycznej i naukowej, a także udział w międzynarodowych projektach badawczych. W tym celu Uczelnia realizuje długoterminowe umowy o współpracy z uniwersytetami medycznymi na całym świecie.

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniuul. Fredry 10,61-701 Poznańwww.ump.edu.pl tel. +48 61 854 60 00e-mail: [email protected] Rektor: Prof. dr hab. Jacek Wysocki

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-Universität in Posen

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-Universität in Posen ist einer der führenden medizinischen Universitäten in Polen, die entscheidend zur Entwicklung der polnischen Wissenschaft und Medizin beigetragen hat. Die Bildung auf hohem Niveau, die Erfolge der wissenschaftlichen Mitarbeiter und vor allem die 90-jährige Tradition hatten großen Einfluss auf die Position dieser Universität. Im April 1920 wurde eine ärztliche Fakultät der Posener Universität gegründet.Die Medizinische Universität in Posen wurde nach Karol Marcinkowski (1800 – 1846) benannt. Karol Marcinkowski war nicht nur ein ausgezeichneter Arzt, sondern auch ein bekannter Reformer, der in Posen kulturelle, wissenschaftliche und wirtschaftliche Institutionen initiierte.

Die Medizinische Universität in Posen umfasst auch 5 klinische Krankenhäuser und ist eine sich dynamisch entwickelnde Universität mit modernen wissenschaftlichen und didaktischen Grundlagen. An dieser Universität arbeiten über 100 Hochschullehrer und 300 von ihnen hat eine Professur. Es gibt auch viele Fakultäten und Fachrichtungen.

In 1993 wurde vom Rektorat die Entscheidung getroffen, eine Bildungsabteilung in der englischen Sprache zu gründen. Einige von Hauptzielen der Universität sind: die internationale Zusammenarbeit mit anderen medizinischen Universitäten und Hochschulen und die Teilnahme an internationalen wissenschaftlichen Forschungsprojekten.

Die Karol-Marcinkowski-Medizinische-Universität in Posenul. Fredry 10,61-701 Poznańwww.ump.edu.pl tel. +48 61 854 60 00e-mail: [email protected]: Prof. dr hab. Jacek Wysocki

22

hJ Catering

Pracownia HJ Catering powstała w 2008 roku z pasji dwojga ludzi, dla których gotowanie było nie tylko źródłem dochodu, ale i osobistą przyjemnością. Spędzając czas w kuchni eksperymentowali, szukali nowych smaków po to, by móc swoimi doświadczeniami podzielić się z innymi. Na tym właśnie polega nasza praca - móc swoim doświadczeniem podzielić się z innymi i czerpać z tego radość. By dawać energię i cieszyć zmysły. By każdy dzień był dzięki nam odrobinę lepszy.Tradycyjne polskie potrawy, których smak i zapach pamiętamy z domów rodzinnych równoważymy nutami smakowymi przede wszystkim kuchni śródziemnomorskiej.Świeże zioła z własnego ogrodu - wiosną i latem - nadają naszym posiłkom aromatu i esencji natury.

HJ Cateringtel. +48 502 047 444www.hjcatering.ple-mail: [email protected]łaściciel: Hanna Burwiel

hJ Catering

HJ Catering wurde in 2008 von Menschen mit Leidenschaft für das Kochen gegründet. Sie haben viel in der Küche experimentiert, haben nach neuen Geschmäcken gesucht und das Kochen genossen. Sie wollten ihre Erfahrungen mit den anderen teilen und deswegen ist das HJ Catering entstanden. HJ Catering bietet traditionelle polnische Gerichte und auch mittelmeerische Geschmäcke an. Frische Kräuter aus eigenem Garten – im Sommer und im Winter – verleihen der Speisen einen besonderen Geschmack und Aroma.

HJ Cateringtel. +48 502 047 444www.hjcatering.ple-mail: [email protected]ümer: Hanna Burwiel

PAtRONAt MEDIALNY / MEDIENPAtRONAt

www.epoznan.plwww.wyborcza.plwww.wtk.pl

23

Ze względów organizacyjnych uczestnicy wydarzenia zostali podzieleni na grupy. Członków poszczególnych grup można rozpoznać dzięki kolorystyce smyczy identyfikatora.

członkowie Komitetu Naukowego,

członkowie Komitetu Organizacyjnego i Studenckiego Komitetu Organizacyjnego,

uczestnicy czynni konferencji (posiadający wystąpienia),

uczestnicy bierni konferencji (nie posiadający wystąpień), tłumacze językowi

akredytowani przedstawiciele mediów, obsługa techniczna

Die Teilnehmer sind in Gruppen organisiert.Die Mitglieder jeder einzelner Gruppe kann man nach Farbe des Identifikator-Bands erkennen.

Mitglieder der wissenschaftlichen Komitee

Mitglieder der Organisationskomitee und der studentischen Organisationskomitee

aktive Konferenzteilnehmer (mit Vorträgen)

passive Konferenzteilnehmer (ohne Vorträge), Dolmetscher

akkreditierte Medienvertreter und die technische Bedienung

25

Program i plan wystąpień w trakcie Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej

„Medycyna w okupowanej Polsce w cieniu nazizmu”

10-12 października 2014 r., Centrum Kultury Zamek w Poznaniu

Dzień 1

9.00-15.00

11.00-14.00

14.30-15.00

15.00-15.45

1.

Rejestracja uczestników, odbiór materiałów

Zwiedzanie obozu w Żabikowie k. Poznania (50 osób) po wcześniejszej rejestracji ([email protected])

Projekcja filmu „Tiegenhof”.

Koktajl powitalny | CK Zamek

Inauguracja konferencji – powitanie uczestników | Sala pod Zegarem

dr Stanisław Antczak, mgr Jacek Nawrocik, mgr Michał Maćkowiak

HJ Catering Hanna Burwiel

prof. dr hab. Michał Musielak, prof. dr. hab. Jacek Wysocki, prof. dr hab. Włodzimierz Samborski, dr Friedrich Leidinger,

Anna Hryniewiecka - Dyrektor CK Zamek

moderacja: prof. dr hab. Witold Molik

Piątek, 10.10.2014 r.

Sesja plenarna | Sala pod Zegarem

26

1.1 15.45-16.15

1.3 17.15-17.45

1.2 16.15-17.15

17.45-18.00

18.15-19.15

Eksterminacja chorych psychicznie w Polsce.

Higiena ras w Niemczech a środowisko medyczne w Polsce w okresie międzywojennym.

Kraj Warty - stan badan nad tematem.

Dyskusja i podsumowanie

Zwiedzanie Centrum Kultury Zamek – 2 grupy po 50 osób (łącznie 100 osób)

dr hab. Tadeusz Nasierowski

prof. dr hab. Michał Musielak

po wcześniejszej rejestracji ([email protected])

prof. UAM dr hab. Bożena Górczyńska Przybyłowicz (grupa DE)

mgr Bartosz Wiśniewski (grupa PL)

dr Ingo Loose

Dzień 1 Piątek, 10.10.2014 r.

20.00-21.30 Uroczysta kolacja | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

27

Dzień 2

2A 2B

2A.19.00-9.20

2A.29.20-9.40

2A.39.40-10.00

2A.410.00-10.20

10.20-10.40

2B.19.00-9.20

2B.29.20-9.40

2B.39.40-10.00

2B.410.00-10.20

10.20-10.50

Sesja pt. Służba zdrowia w okupowanej Wielkopolsce w perspe-ktywie rozliczenia z eugeniką i higieną rasową.

Sesja pt. Opieka medyczna w obozach koncentracyjnych.

Niemiecka publiczna służba zdrowia w Kraju Warty 1939-45.

Stan badań nad eksterminacją osób chorych i niepełnosprawnych

na terenie okupowanej Wielkopolski w latach 1939-1945.

Zakład Dziekanka. Eutanazja w perspektywie regionalnej.

Rozliczenie z eugeniką i higieną rasową po zakończeniu II wojny

światowej.


Doświadczenia obozów koncentracyjnych - obozowa socjalizacja

i jej wpływ na rozwinięcie KZ-syndromu.

Działalność szpitala obozowego dla kobiet w KL Auschwitz-

Birkenau (1942- 1945).

Eksperymenty medyczne z zakresu polityki rasowej hitlerowskich

Niemiec przed Amerykańskim Trybunałem Okupacyjnym w

Norymberdze

(9 XII 1946 – 20 VIII 1947).

Opieka medyczna w obozie koncentracyjnym

Gross-Rosen.


dr Johannes Vossen

dr Agnieszka Łuczak, mgr Aleksandra Pietrowicz

mgr Enno Schwanke

prof. dr hab. Piotr Madajczyk

mgr Daria Czarnecka

mgr Maria Ciesielska

mgr Joanna Wolska

dr Dorota Sula

Sobota, 11.10.2014 r.

moderacja: dr Ingo Loose, dr Rafał Reczek | Sala pod Zegaremmoderacja: dr Katarzyna B. Głodowska, dr hab. Henryk Lisiak | Sala Audiowizualna

28

Dzień 2

3A

3A.111.00-11.30

3B.111.00-11.25

3A.211.30-11.50

3A.311.50-12.10

3A.412.10-12.30

3B

3B.211.25-11.50

3B.311.50-12.15

3B.412.15-12.40

Sesja pt. Personel medyczny w miejscach zagłady. Sesja pt. Szpitale psychiatryczne we władzy nazistów.

Jako chory i pielęgniarz na odcinku szpitalnym KL Auschwitz II-

Birkenau – refleksje byłego więźnia

i historyka.

Praktyki skierowania pacjentów do zakładów psychiatrycznych w

Trzeciej Rzeszy, NRD i RFN

1941-1963.

Polacy-robotnicy przymusowi zamordowani

w Hadamar.

Rola, zadania odpowiedzialność pielęgniarek/pielęgniarzy w

procesie eksterminacji w obozie koncentracyjnym Auschwitz-

Birkenau.

Los polskich pacjentów uśmierconych w miejscu zagłady Pirna-

Sonnenstein.

„Niezdolny do nauki – oddział B”: selekcja i eliminacja w

Jugendpsychiatrische Klinik Loben [1941-1945]

Postawa holenderskich lekarzy i pielęgniarzy wobec prób znęcania

się okupantów niemieckich nad pacjentami.

Archeologia miejsca pochówku pomordowanych pacjentów

Szpitala Dziekanka w Gnieźnie.

moderacja: prof. UAM dr hab. Bożena Górczyńska-Przybyłowicz,

dr Anna Ziółkowska | Sala pod Zegarem

moderacja: dr hab. Tadeusz Nasierowski,

Prof. dr hab. Michał Musielak | Sala Audiowizualna

prof. dr hab. Wacław Długoborski mgr Stefanie Coché

dr Georg Lilienthal

dr Katarzyna B. Głodowska

dr Boris Böhm

dr Kamila Uzarczyk

mgr Marco Gietema

mgr Jacek Nawrocik

Sobota, 11.10.2014 r.

10.40-11.00 Przerwa kawowa | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

29

Dzień 2

4A.114.30-14.50

4A.214.50-15.10

4A.315.10-15.30

4B.315.10-15.30

12.30-12.50

13.00-14.30

4B4A

4B.114.30-14.50

4B.214.50-15.10

12.40-13.00

„Rasizm przeciw Słowiańszczyźnie” w myśli politycznej Karola

Stojanowskiego.

„Medycyna pod okupacją”. Próba socjologicznej analizy

i interpretacji materiałów pamiętnikarskich z terenów

Zamojszczyzny (1939-1944).

Kontrowersje wokół idei rassenhygiene w eugenice polskiej.Pomnik szarych autobusów. Koncepcja i doświadczenie w

Poznaniu.


Przerwa obiadowa | CK Zamek

Sesja pt. Pamięć i edukacja.Sesja pt. Higiena ras i jej konsekwencje.

Nowe miejsce informacji i upamiętnienia o ofiarach nazistowskiej

eutanazji na Tiergartenstraße 4 w Berlinie.

“Zagłada Żydów” na studiach wyższych? O potrzebie nauczania o

Holokauście na wszystkich poziomach edukacji.


prof. UWr. dr hab. Maciej Marszał

Dr hab. prof. nadzw. UMCS Włodzimierz Piątkowski

mgr Anna Słoniowska Andreas Knitz,

PD dr Thomas Müller, dr Horst Hoheisel


moderacja: dr hab. Jolanta Ambrosewicz-Jacobs, mgr

Robert Parzer | Sala pod Zegarem

moderacja: prof. dr hab. Piotr Madajczyk,

prof. AMW dr hab. Piotr Semków | Sala Audiowizualna

PD dr. Gerrit Hohendorf

dr Piotr Trojański

Sobota, 11.10.2014 r.

30

Dzień 2

4A.4 15.30-15.50

4B.4 15.30-15.50

4.516.20-17.20

17.20-17.30

17.30-18.30

Nazistowskie badania antropologiczne na Żydach w tarnowskim getcie.

Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu – projekty edukacyjne dla studentów kierunków medycznych.

Panel dyskusyjny: Czy można używać argumentów historycznych w kontekście współczesnych zagadnień bioetycznych?


Spotkanie Koła Naukowego ds. Badań nad Nazistowską Pseudoeutanazją i Przymusowymi Sterylizacjami

dr hab. Leszek Hońdomgr Elżbieta Pasternak

prof. dr hab. Michał Musielak, prof. dr hab. Marek Maciejewski,

dr Michael Wunder, dr Miriam Richter, dr Ewa Baum | Sala pod Zegarem

po wcześniejszej rejestracji ([email protected]) WYDARZENIE PŁATNE

Sobota, 11.10.2014 r.

15.50-16:00 15.50-16:00 Dyskusja i podsumowanie Dyskusja i podsumowanie


20.00-21.30 Kolacja | Aula Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

31

Dzień 3

5.

5.19.00-9.20

5.29.20-9.40

5C.9.30-12.00

5D.9.30-12.00

9.30-12.00

5.39.40-10.00

5.410.00-10.20

Sesja pt. Społeczno-kulturowe aspekty medycyny w czasach nazizmu.

Naga egzystencja – „choroba głodowa” jako przedmiot

badań medycznych w Getcie Warszawskim i obozach zagłady.

Filozoficzne refleksje.

Warsztaty dla

studentów/

doktorantów.

Warsztaty dla

studentów/

doktorantów.

Zwiedzanie Fortu

VII.

Specyfika ludobójstwa dokonanego przez Niemców

z udziałem świata medycznego w okresie III Rzeszy, na tle rzezi

Ormian u progu XX stulecia i masakry Tutsich

u schyłku XX wieku.

Zabiegi sterylizacji osób narodowości romskiej dokonywane w

szpitalu w Złotowie w latach 1943-1945.

Aniołowie śmierci i niewarci życia. Nazistowska eugenika i

eutanazja wobec winy i kary.

prof. UZ dr hab. Stefan Konstańczak

prowadzenie: mgr

Anna Rosehein-Os-

owska | Sala Beczka

prowadzenie:

dr Katarzyna B.

Głodowska | Sala

Beczka

po wcześniejszej

rejestracji (konfer@

ump.edu.pl) dr Ag-

nieszka Żok

dr Stanisław Antczak

dr Monika Tomkiewicz

prof. AMW dr hab. Piotr Semków

Niedziela, 12.10.2014 r.

moderacja: prof. dr hab. Piotr Madajczyk,

prof. AMW dr hab. Piotr Semków | Sala pod Zegarem

32

Dzień 3 Niedziela, 12.10.2014 r.

10.20-10.30 Dyskusja i podsumowanie

10.30-10.50 Przerwa kawowa | CK Zamek


6.

6.110.50-11.10

6.211.10-11.30

6.311.30-11.50

Sesja pt. Polska służba zdrowia w okresie okupacji hitlerowskiej

Rozprawa Stanisława Lema o faszyzmie i lekarzach.

Losy dzieci żydowskich w Getcie Warszawskim w pismach Janusza

Korczaka.

Wierność państwu, zachowanie etyki pielęgniarskiej,

bezwzględna troska o własne życie - postawy moralne

pielęgniarek polskich i niemieckich w czasie II Wojny Światowej.

moderacja: dr hab. Anita Magowska,

prof. UZ dr hab. Stefan Konstańczak | Sala pod Zegarem

dr Agnieszka Gajewska

dr hab. Bożena Mroczek

mgr Magdalena Kuczyńska

33

6.411.50-12.10

Służba sanitarna w okupowanej Warszawie

dr Joanna Szymoniczek

Dzień 3

12.10-12.30 Podsumowanie i dyskusja

Niedziela, 12.10.2014 r.

6.512.50-13.10

6.613.10-13.30

6.713.30-13.50

13.50-14.10

Opieka medyczna nad powstańcami warszawskimi w obozach jenieckich Wehrmachtu.

Opieka okołoporodowa w Polsce w okresie II Wojny Światowej.

Prof. med. Jan Olbrycht - ofiara i oskarżyciel zbrodni popełnionych przez niemieckich lekarzy w obozie koncentracyjnym

Auschwitz-Birkenau.

Zakończenie i podsumowanie konferencji

dr Piotr Stanek

dr Antonina Doroszewska, dr Barbara Baranowska, prof. dr hab. Ewa Dmoch-Gajzlerska

dr Zdzisław Jezierski



14.10-15.10 Przerwa obiadowa | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

35

Vorläufiges Programm der Konferenz

„Medizin im besetzten Polen im Schatten des Nationalsozialismus”

10.-12. Oktober 2014, Kulturzentrum Zamek in Poznań

Tag 1

9.00-15.00

11.00-14.00

15.00-15.45

Registrierung der Teilnehmer, Abholung der Konferenzunterlagen

Möglichkeit zur Besichtigung der Gedenkstätte Żabikowo mit Vorführung des dort erarbeiteten Films

zur Heil- und Pflegeanstalt Tiegenhof.

Eröffnung der Konferenz und Begrüßung der Teilnehmer.

dr Stanisław Antczak, mgr Jacek Nawrocik, mgr Michał Maćkowiak

prof. dr hab. Michał Musielak, prof. dr. hab. Jacek Wysocki, Dyrektor Anna Hryniewiecka, dr Friedrich Leidinger

Freitag, 10.10.2014

1.

Moderation prof. dr hab. Witold Molik | Sala pod Zegarem

Panel

14.30-15.00 Begrüßung HJ Catering Hanna Burwiel

36

1.1 15.45-16.15

1.3 17.15-17.45

1.2 16.15-17.15

17.45-18.00

18.15-19.15

Die Vernichtung psychisch Kranker im besetzten Polen.

Rassenhygiene in Deutschland und der medizinische Berufsstand in Polen in der Zwischenkriegszeit.

Der Warthegau- ein Überblick über den Forschungsstand.

Diskussion und Zusammenfassung

Besichtigung des Tagungsortes, des Kaiserschlosses, in zwei Gruppen (dt./pol.)

dr hab. Tadeusz Nasierowski


prof. dr hab. Bożena Górczyńska Przybyłowicz (DE)

mgr Bartosz Wiśniewski (PL)

dr Ingo Loose

Tag 1 Freitag, 10.10.2014

20.00-21.30 Abendessen am Tagungsort | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

37

Tag 2

2A 2B

2A.19.00-9.20

2A.29.20-9.40

2A.39.40-10.00

2A.410.00-10.20

10.20-10.40

2B.19.00-9.20

2B.29.20-9.40

2B.39.40-10.00

2B.410.00-10.20

10.20-10.40

Panel: Der Gesundheitsdienst im Warthegau. Panel: Medizin in Konzentrationslagern.

Der deutsche Gesundheitsdienst im Warthegau

1939-1945.

Der Forschungsstand zum Krankenmord im Warthegau 1939-

1945.

Die Anstalt Dziekanka. Euthanasie in regionaler Perspektive.

Abrechnung mit Eugenik und Rassenhygiene nach dem Zweiten

Weltkrieg.


Lagererfahrungen und Lagersozialisation als Einflussfaktoren auf

die Herausbildung des KZ-Syndroms.

Das Frauen-Lagerkrankenhaus Auschwitz-Birkenau (1942-1945).

Medizinische Experimente im Dritten Reich vor dem Nürnberger

Tribunal (9.12.1946-20.8.1947).

Medizinische Betreuung im KZ Gross-Rosen.


dr Johannes Vossen

dr Agnieszka Łuczak,

mgr Aleksandra Pietrowicz

mgr Enno Schwanke

prof. dr hab. Piotr Madajczyk

mgr Daria Czarnecka

dr Maria Ciesielska

mgr Joanna Wolska

dr Dorota Sula

Samstag, 11.10.2014

Moderation: dr. Ingo Loose, dr. Rafał Reczek | Sala pod Zegarem Moderation: dr Katarzyna B. Głodowska,

dr. hab. Hendryk Lisiak | Sala Audiowizualna

38

Tag 2

3A

3A.111.00-11.30 3B.1

11.00-11.25

3A.211.30-11.50

3A.311.50-12.10

3A.412.10-12.30

3B

3B.211.25-11.50

3B.311.50-12.15

3B.412.15-12.40

Panel: Medizin an Orten der Vernichtung. Panel: Psychiatrische Krankenhäuser unter

NS-Herrschaft.

Als Kranker und Pfleger im Krankenrevier von Auschwitz-Birkenau

– Gedanken eines ehemaligen Häftlings und Historikers. Praktiken der Einweisung von Patienten in die Psychiatrie im

Dritten Reich, der BRD und der DDR 1941-1963.

Polnische Zwangsarbeiter in Hadamar.

Die Rollen, Aufgaben und die Verantwortung von Pfleger_innen

im Konzentrations- und Vernichtungslager Auschwitz-Birkenau.

In Pirna-Sonnenstein ermordete polnische Patienten.

“Nicht bildungsfähig-Abteilung B”: Selektion und Vernichtung in

der Jugendpsychiatrischen Klinik Loben [1941-1945].

Reaktionen niederländischer Ärzte und Pfleger

auf die deutsche Besatzungspolitik.

Archäologie der Massengräber von ermordeten Patienten aus der

Dziekanka-Anstalt (Tiegenhof) in Gnesen

Moderation: prof. dr hab. Bożena Górczyńska-Przybyłowicz, Dr.

Anna Ziołkowska | Sala pod Zegarem Moderation: dr hab. Tadeusz Nasierowski,

Prof. dr hab. Michał Musielak | Sala Audiowizualna

prof. dr hab. Wacław Długoborskimgr Stefanie Coché

dr Georg Lilienthal

dr Katarzyna B. Głodowska

dr Boris Böhm

dr Kamila Uzarczyk

mgr Marco Gietema

mgr Jacek Nawrocik

Samstag, 11.10.2014

10.40-11.00 Kaffeepause | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

39

Tag 2

4A.114.30-14.50

4A.214.50-15.10

4A.315.10-15.30

4B.315.10-15.30

12.30-12.50

4B4A

4B.114.30-14.50

4B.214.50-15.10

12.40-13.00

„Rassismus gegen das Slawentum” im politischen Denken Karol

Stojanowskis.

Debatten über die Idee der Rassenhygiene in der polnischen

Eugenik.

Das Denkmal der grauen Busse. Konzept

und Erfahrungen in Poznań.


Panel: Erinnerung und Bildung.Panel: Rassenhygiene und ihre Konsequenzent

Der neue Gedenk- und Informationsort für die Opfer der

nationalsozialistischen »Euthanasie«-Morde an der Berliner

Tiergartenstraße 4.

Holocaustbildung an Universitäten? Über die Notwendigkeit, auf

allen Bildungslevels den Holocaust zu unterrichten.


prof. UWr. dr hab. Maciej Marszał

mgr Anna Słoniowska Andreas Knitz,

PD dr Thomas Müller, dr Horst Hoheisel

Moderation: dr. hab. Jolanta Ambrosewicz-Jacobs, Robert

Parzer | Sala pod Zegarem

Moderation: prof. dr hab. Piotr Madajczyk,

prof. Dr. Piotr Semków | Sala Audiowizualna

PD dr. Gerrit Hohendorf

dr Piotr Trojański

Samstag, 11.10.2014

„Medizin unter Besatzung”. Versuch einer soziologischen Analyse

und Interpretation von Chroniken aus dem Gebiet um Zamość

(1939-1944)

dr hab. prof. nadzw. UMCS Włodzimierz Piątkowski

13.00-14.30 Mittagessen | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

40

Tag 2

4A.4 15.30-15.50

4B.4 15.30-15.50

4.516.20-17.20

17.20-17.30

17.30-18.30

Anthropologische Forschungen durch Nationalsozialisten an Juden im Tarnówer Ghetto.

Die Internationale Jugendbegegnungsstätte in Oświęcim – Bildungsprojekte für Medizinstudenten.

Diskussionspanel: Sollen historische Argumente im Kontext aktueller bioethischer Herausforderungen verwendet werden?


Treffen des Arbeitskreises zur Erforschung der NS-„Euthanasie” und Zwangssterilisationen

dr hab. Leszek Hońdo mgr Elżbieta Pasternak

prof. dr hab. Michał Musielak, prof. dr hab. Marek Maciejewski,

dr Michael Wunder, dr Miriam Richter, dr Ewa Baum | Sala pod Zegarem

Samstag, 11.10.2014

15.50-16:00 15.50-16:00 Diskussion Diskussion

16.00-16.20 Kaffeepause| CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

20.00-21.30 Abendessen im Aula Adam-Mickiewicz Universität

41

Tag 3

5.

5.19.00-9.20

5.29.20-9.40

5C.9.30-12.00

5D.9.30-12.00

9.30-12.00

5.39.40-10.00

5.410.00-10.20

Panel: Kulturelle und soziale Aspekte der Medizin im NS.

Die nackte Existenz- „Hungerkrankheit” als Forschungsobjekt im

Warschauer Ghetto und in Vernichtungslagern. Philosophische

Reflektionen.

Workshops für

polnische Studenten

und Doktoranden

(Leitung: dr Katarzyna

B. Głodowska) | Sala

Beczka

Workshops

für polnische

Studenten und

Doktoranden

(Leitung: Anna

Rosehein-Osowska)

| Sala Beczka

Besichtigung der

Gedenkstätte Fort VII

Besonderheiten der deutschen Medizinverbrechen im Dritten

Reich vor dem Hintergrund der Vernichtung der Armenier am

Anfang und der Tutsi am Ende des 20. Jahrhunderts.

Todesengel und Lebensunwerte. NS-Eugenik und Euthanasie im

Angesicht von Schuld und Sühne.

Sterilisation der Roma - durchgeführt im Krankenhaus in Zlotow

in 1943-1945.

prof. UZ dr hab. Stefan Konstańczak

dr Stanisław Antczak

prof. AMW dr hab. Piotr Semków

dr. Monika Tomkiewicz

dr Agnieszka Żok

mgr Robert Parzer

Sonntag 12.10.2014.

Moderation: dr. Kamila Uzarczyk, prof. dr. Jerzy Supady

42

Tag 3 Sonntag 12.10.2014.

10.20-10.30 Diskussion und Zusammenfassung

6.

6.1.10.50-11.10

6.2.11.10-11.30

6.3.11.30-11.50

Panel: Der polnische Gesundheitsdienst zur Besatzungszeit.

Die Abhandlung Stanisław Lems über den Faschismus und die

Ärzte.

Die Schicksale jüdischer Kinder im Ghetto Warschau in den

Schriften Janusz Korczaks.

Staatsgläubigkeit, Beibehaltung der pflegerischen Ethik

und rücksichtslose Sorge um das eigene Leben: Moralische

Einstellungen polnischer und deutscher Pflegerinnen im Zweiten

Weltkrieg.

Moderation: dr hab. Anita Magowska,

prof. dr. Stefan Konstańczak | Sala pod Zegarem

dr Agnieszka Gajewska

dr hab. Bożena Mroczek

mgr Magdalena Kuczyńska

10.30-10.50 Kaffeepause | CK Zamek


43

Tag 3

12.10-12.30 Zusammenfassung und Diskussion

Sonntag 12.10.2014.

6.5.12.50-13.10

6.6.13.10-13.30

6.7.13.30-13.50

13.50-14.10

Die medizinische Betreuung für die Warschauer Aufständischen in den Kriegsgefangenenlagern.

Die Betreuung von Geburten in Polen im Zweiten Weltkrieg.

Prof. med. Jan Olbrycht – Opfer und Ankläger von Verbrechen, die deutsche Ärzte im Lager Auschwitz-Birkenau begingen.

Zusammenfassung der Konferenz

dr Piotr Stanek

dr Antonina Doroszewska, dr Barbara Baranowska, prof. dr hab. Ewa Dmoch-Gajzlerska

dr Zdzisław Jezierski


6.4.11.50-12.10

Der Gesundheitsdienst im besetzten Warschau.

dr Joanna Szymoniczek

12.30-12.50 Kaffeepause | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

14.10-15.10 Mittagessen/Abreise | CK Zamek HJ Catering Hanna Burwiel

45

PRELEgENCI / DIE VORtRAgENDE

47

EKStERMINACJA ChORYCh PSYChICZNIE W POLSCE/ VERNIChtUNg DER PSYChISCh KRANKEN IM BESEtZtEN

Dr hab. Tadeusz NasierowskiWystąpienie: 1.1; piątek, 10.10.2014 r. (dzień 1)Vortrag: 1.1; Freitag, 10.10.2014 (Tag 1) Czy zagładę osób z zaburzeniami psychicznymi na ziemiach polskich podczas II wojny światowej powinno się traktować jako część programu eutanazji, czy też jako wydarzenie samoistne mające jedynie punkty styczne z akcją T4? Historycy niemieccy, mając skłonność do zawężania tematu do spraw bezpośrednio związanych z zagładą chorych, wybierają pierwszą opcję. Nie jest to moim zdaniem podejście właściwe. O ile bowiem zagłada osób chorych psychicznie w „starej Rzeszy” (akcja T4) była centralnie sterowanym programem, w pierwszym etapie całkowicie zbiurokratyzowanym, w postaci ściśle określonej procedury medycznej, o tyle dokonana przez Niemców zagłada osób chorych psychicznie na ziemiach polskich poza powierzchowną selekcją chorych była odbiurokratyzowana i miała wiele twarzy, od ad hoc przeprowadzanych akcji likwidacyjnych podejmowanych z inspiracji lokalnych władz okupacyjnych do długotrwałego stosowania pośrednich form eksterminacji w postaci głodzenia i stwarzania warunków sprzyjających szerzeniu się chorób zakaźnych.(…) O ile szpitale psychiatryczne w Kraju Warty

były dla Niemców poligonem doświadczalnym w poszukiwaniu skutecznych metod zabijania ludzi na skalę przemysłową, które wykorzystano później do eksterminacji chorych psychicznie w sześciu ośrodkach akcji „T4” na terenie Niemiec, a następnie podczas Holokaustu, o tyle na terenie Generalnej Guberni Niemcy pozostali przy tradycyjnych metodach zabijania chorych psychicznie, od których nie stronili również w Kraju Warty.(…) Szacuje się, że w czasie wojny że w wyniku ludobójczych działań niemieckich okupantów (zabijanie, głodzenie, złe warunki sanitarne sprzyjające szerzeniu się chorób zakaźnych) śmierć poniosło około 20 tysięcy chorych psychicznie obywateli polskich.

/

Soll man die Vernichtung der psychisch Kranken auf polnischem Boden als einen Programmteil im Rahmen der Euthanasie betrachten, oder als ein spontanes Ereignis, das nur tangential zur T4-Aktion war? Deutsche Historiker, die dazu neigen, um das Thema der Vernichtung der psychisch Kranken zu beschränken, wählen die erste Option. Obwohl diese Vernichtung im „alten Reich“ (T4-Aktion) ein zentralgesteuertes Programm und in erster Phase völlig bürokratisiert (nach streng bestimmten medizinischen Prozeduren) war, hatte die durch Deutsche durchgeführte Vernichtung der psychisch Kranken auf polnischem Boden viele Gesichte, unter anderem: Tötungsaktionen waren oft Ad-hoc, auf Anweisung der Gauverwaltung, durchgeführt; es wurden auch indirekte Tötungsmethoden angewendet; die Kranken starben aus Hunger und wegen schlechter Bedingungen, die Infektionskrankheiten verursachten etc.(…)Die Anstalten im Wartheland waren für

die Deutschen ein Übungsplatz, wo man nach erfolgreichen und breit angelegten Tötungsmethoden gesucht hat, um zuerst die psychisch Kranken in 6 Anstalten im Rahmen der T4-Aktion in Deutschland und später im Holocaust zu vernichten. In Generalgouvernement benutzten die Deutschen eher traditionelle Tötungsmethoden.(…) Man schätzt, dass ca. 20 tausend psychisch Kranken der polnischen Nationalität infolge des Völkermordes durch die deutschen Besatzer gestorben sind.

48

KRAJ WARtY - StAN BADAŃ NAD tEMAtEM /WARthENLAND – AKtUELLE FORSChUNgSERgEBNISSE

Dr Ingo LooseWystąpienie: 1.2; piątek, 10.10.2014 r. (dzień 1)Vortrag: 1.2; Freitag, 10.10.2014 (Tag 1)

W przeciwieństwie do innych zbrodni nazistowskich zagadnienie masowego mordowania osób chorych oraz upośledzonych przez dziesiątki lat nie doczekało się szczegółowych badań, także w aspekcie prawnym. Mamy tu na myśli głównie postępowanie karne w stosunku do sprawców oraz odpowiednie „zadośćuczynienie” dla ofiar oraz ich bliskich. Nawet, jeśli miało on miejsce, to tylko w bardzo niewielkim stopniu.Do tego, dochodzi fakt, że przez wiele lat ukrywano rzeczywistą liczbę ofiar- chorych zamordowanych przez nazistów. Oficjalnie podawana liczba 70.000 była niższa niż stan faktyczny, a uśmiercanie ludzi w ramach, tzw. eutanazji stanowiło jedynie część popełnionych zbrodni. Nie uwzględniano zbrodni po lecie 1941 roku oraz wszystkich zbrodni dokonanych poza granicami Rzeszy. Dopiero niedawno, w wyniku większego zainteresowania Europą Wschodnią, skorygowano liczbę ofiar i okazało się, że przekracza ona 300.000. Zaczęto mówić o tym, że warto przeprowadzić dokładne badania dotyczące ofiar z okupowanych krajów na terenie Europy Wschodniej. Temat nadal jednak nie cieszy się wystarczająco

dużym zainteresowaniem w kręgach akademickich zajmujących się historią nazizmu.Artykuł ma przedstawić proces badań oraz proces upamiętniania chorych osób, zabitych przez nazistów od okresu powojennego do współczesności, a także dogłębniej przedstawić specyfikę tych badań na terenie Republiki Federalnej Niemiec oraz Polski. Jednocześnie należy podjąć próbę nakreślenia przyszłych celów oraz postulatów w zakresie badań, szczególnie jeśli chodzi o badania polsko-niemieckie.

/

Im Gegensatz zu vielen anderen nationalsozialistischen Verbrechen ist der Massenmord an Kranken und Menschen mit Behinderungen über Jahrzehnte hinweg nicht nur völlig unzureichend erforscht worden, auch eine juristische Aufarbeitung, das heißt die Strafverfolgung der Täter und eine angemessene ›Entschädigung‹ der Opfer und ihrer Angehörigen fand – wenn überhaupt – nur in unbedeutendem Maße statt. Hinzukommt, dass die Opferzahl der Krankenmorde mit knapp über 70.000 lange Zeit vielfach falsch, das heißt viel zu niedrig, angegeben wurde und dass die Tötungen im Rahmen der sog. ›Euthanasie-Aktion‹ nur einen Teil der Verbrechen fokussieren sowie die Morde nach Sommer 1941 und vor allem in den Gebieten außerhalb der Reichsgrenzen nicht berücksichtigen.Erst in den letzten Jahren sind durch den erweiterten Fokus auf Ostmitteleuropa die Opferzahlen deutlich nach oben korrigiert worden, mittlerweile geht man von etwa 300.000 Menschen aus, die den Krankenmorden zum Opfer fielen. Eine nennenswerte Forschung insbesondere zu den Opfern aus den besetzten Ländern

Ostmitteleuropas ist jedoch noch immer nur in Ansätzen vorhanden und stößt in der akademischen Geschichtsforschung nach wie vor auf ein nur geringes Interesse.Der geplante Überblicksbeitrag möchte die Entwicklung der Forschung und des Gedenkens der Krankenmorde von der unmittelbaren Nachkriegszeit bis zur Gegenwart nachzeichnen und dabei insbesondere auf die Spezifika in der Bundesrepublik sowie in Polen eingehen. Zugleich soll auch der Versuch unternommen werden, zukünftige Ziele und Forschungsdesiderate insbesondere einer grenzüberschreitenden deutsch-polnischen Forschung zu skizzieren.

49

hIgIENA RAS W NIEMCZECh A ŚRODOWISKO MEDYCZNE W POLSCE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM/RASSENhYgIENE IN DEUtSChLAND UND MEDIZINBEREICh IN POLEN IN DER ZWISChENKRIEgSZEIt

Prof. dr hab. Michał MusielakWystąpienie: 1.3; piątek, 10.10.2014 r. (dzień 1)Vortrag: 1.3; Freitag, 10.10.2014 (Tag 1)

Jeśli przyjąć, że źródłem higieny ras (Rassenhygiene) były z jednej strony nowe teorie przyrodnicze, jakie pojawiły się w XIX w., a z drugiej narastające postawy i przekonania rasistowskie, to Niemcy – obok Stanów Zjednoczonych – były na początku XX w. najbardziej przychylnym krajem dla tego typu ideologii. W tym kontekście teza, że kryzys cywilizacji zachodniej wynika z postępującej degeneracji gatunku ludzkiego, trafiała na bardzo podatny grunt, nie tylko w Niemczech. Niewątpliwie jednak w Cesarstwie Niemieckim, a potem w Republice Weimarskiej, higiena ras rozwinęła się najbardziej i oddziaływała na środowiska eugeniczne w wielu krajach, również w Polsce. Celem wystąpienia jest próba odpowiedzi na pytania: czy i na ile higiena ras w Niemczech wpłynęła na polskie środowisko medyczne,

związane z ruchem eugenicznym, a także, jakie elementy niemieckiej higieny ras próbowano w Polsce okresu międzywojennego wprowadzić w życie. Również autor w oparciu o własne badania spróbuje określić środowiska lekarskie, które uległy „ukąszeniu eugenicznemu” niemieckiej higieny ras, a także wskazać przyczyny.

/

Angenommen, dass - einerseits die neuen Naturtheorien, die im 19. Jahrhundert entstanden sind und andererseits die zunehmende rassistische Einstellungen und Überzeugungen die Quellen für die Rassenhygiene waren, dann war gerade Deutschland – neben USA – Anfang des 20. Jahrhunderts das am meisten befürwortendes Land für solche Ideologie. In diesem Zusammenhang ist die These, dass die Krise der westlichen Zivilisation sich aus fortschreitender Degeneration der Menschheit ergibt, auf einen sehr fruchtbaren Boden gefallen; und nicht nur in Deutschland. Die Rassenhygiene entwickelte sich am meisten im Kaiserreich und dann in der Weimarer Republik und beeinflusste die Eugenik in vielen Ländern, auch in Polen. Das Ziel dieser Präsentation ist auf folgende Fragen zu antworten: ob und wie beeinflusste die Rassenhygiene in Deutschland die polnischen, medizinischen Kreisen, die mit der Eugenik-Bewegung verbunden waren? Und auch welche Elemente der Rassenhygiene versuchte man in der Zwischenkriegszeit in Polen umzusetzen? Der Autor versucht auch anhand seiner eigenen Untersuchungen die ärztlichen Kreisen zu bezeichnen, die etwas mit der Rassenhygiene zu tun hatten. Er versuchte auch die Gründe dafür nennen.

50

NIEMIECKA PUBLICZNA SŁUŻBA ZDROWIA W KRAJU WARtY 1939-1945/DER DEUtSChE ÖFFENtLIChE gESUNDhEItSDIENSt IM WARthEgAU 1939-1945

Dr Johannes VossenWystąpienie: 2A.1; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2A.1; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

W latach 1939-45 główną zasadą polityki zdrowia w Okręgu Warckim była segregacja żyjących tam ludzi w trzy grupy narodowościowe (Niemców, Polaków i Żydów) oraz ich nierówne traktowanie w ramach tzw. „walki narodowościowej”. We wszystkich swoich działaniach wydział zdrowia w urzędzie namiestnika Rzeszy w Okręgu Warckim aktywnie przestrzegał tej rasistowskiej „polityki narodowościowej”. W swoich obszarach działań uznawał tę politykę za autonomiczną oraz prowadził ją na własną odpowiedzialność. To mogło prowadzić do współudziału w dyskryminacji, pozbawianiu praw, wypędzeniu oraz zabijaniu polskich oraz żydowskich grup narodowych, przy jednoczesnej stabilizacji ochrony zdrowia narodu niemieckiego. Ten referat przedstawia wspomnianą powyżej politykę w chronologicznym porządku na przykładzie konkretnych obszarów działań oraz naświetla politykę niemieckiej publicznej służby zdrowia w Okręgu Warckim w latach 1939 – 1945,

znajdującej się na styku ideologii i pragmatyzmu.

/

1939-45 Grundprinzip der Gesundheitspolitik im Warthegau war die Segregation der dort lebenden Menschen in drei Bevölkerungsgruppen (Deutsche, Polen und Juden) und deren Ungleichbehandlung im Rahmen des sog. „Volkstumskampfes“. Bei allen ihren Aktivitäten trug die Gesundheitsabteilung in der Behörde des Reichsstatthalters diese rassistische „Volkstumspolitik“ im Warthegau im Grundsatz aktiv mit und formulierte sie für ihren Tätigkeitsbereich autonom und eigenverantwortlich aus. Dies konnte bis zur Mitwirkung bei der Diskriminierung, Entrechtung, Vertreibung und Ermordung von polnischen und jüdischen Bevölkerungsgruppen bei gleichzeitiger gesundheitliche Stabilisierung der deutschen Bevölkerung gehen. Der Vortrag zeichnet diese Politik am Beispiel konkreter Tätigkeitsfelder chronologisch nach und beleuchtet die Politik des deutschen öffentlichen Gesundheitsdienstes im Warthegau zwischen 1939 und 1945 im Spannungsfeld von Ideologie und Pragmatismus.

51

StAN BADAŃ NAD EKStERMINACJĄ OSÓB ChORYCh I NIEPEŁNOSPRAWNYCh NA tERENIE OKUPOWANEJ WIELKOPOLSKI W LAtACh 1939-1945/FORSChUNgENStAND ÜBER DIE VERNIChtUNg KRANKER UND BEhINDERtER MENSChEN IM BEStEZtEN gROSSPOLEN IN JAhREN 1939-1945

Dr Agnieszka ŁuczakMgr Aleksandra PietrowiczWystąpienie: 2A.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2A.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Na terenie okupowanej Wielkopolski, wcielonej bezpośrednio do III Rzeszy, od października 1939 roku prowadzona była przez Sonderkommando SS akcja mordowania pacjentów szpitali psychiatrycznych, pensjonariuszy domów opieki społecznej, osób niepełnosprawnych fizycznie bądź umysłowo. Od zimy 1940 roku ofiarami eksterminacji padali również chorzy Niemcy, przywożeni ze szpitali na terenie Rzeszy. Podjęte

po II wojnie światowej prace zmierzające do udokumentowania, a następnie badania tej problematyki, znacząco wzbogacone od lat 80-tych XX wieku dzięki kontaktom badaczy polskich i niemieckich, nie przyniosły dotąd zadawalającego efektu w postaci wyczerpującej monografii. Brak także wydawnictw źródłowych oraz publikacji popularyzatorskich. W artykule sformułowano postulaty badawcze oraz wysunięto kwestie wymagające dalszych ustaleń.

/

Im besetzten Großpolen, das ins Dritte Reich eingegliedert wurde, hat SS-Sonderkomando schon im Oktober 1939 die Patienten aus psychiatrischen Kliniken, Heil- und Pflegeanstalten und die geistig oder psychisch behinderten Menschen zu töten begonnen. Seit dem Winter 1940 wurden auch deutsche Kranke, die aus den deutschen Krankenhäusern transportiert wurden, getötet. Die Arbeiten zu diesem Thema und Bearbeitung dieser Problematik, die schon nach dem Kriegszeit angefangen wurden, erfordern noch mehr Forschungen und sollen vertieft werden. Es fehlt leider noch an Popularisierungspublikationen. In dem Artikel wurden wissenschaftliche Postulate gesammelt und Fragen, die weitere Bearbeitung bedürfen, dargestellt.

52

ZAKŁAD DZIEKANKA. EUtANAZJA W PERSPEKtYWIE REgIONALNEJ./DIE PSYChIAtRISChE ANStALt tIEgENhOF. DIE NAtIONALSOZIALIStISChE „EUthANASIE“ IN REgIONALER PERSPEKtIVE.

Mgr Enno SchwankeWystąpienie: 2A.3; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2A.3; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

W prezentacji tej poruszony zostanie temat zakładu psychiatrycznego Dziekanka – znajdujący się pod Gnieznem zakład założono jeszcze w końcu XIX wieku, a więc wówczas w obrębie Prus Wschodnich. Duży szpital, początkowo nie wyróżniający się wśród innych mu podobnych, po przejściu w ręce polskie, po zakończeniu I. WŚ stał się przykładem postępu. Liczba leczonych wzrosła, umieralność spadała. Niestety, po wybuchu II. WŚ zarząd przejęły władze Trzeciej Rzeszy, które postęp rozumiały inaczej, niż cały ówczesny świat. Wyrażał się on wtedy w coraz bardziej ekonomicznych i coraz szybszych metodach zabijania pacjentów. Idea czystości rasowej odcisnęła tam swoje piętno nie tylko na ludności pochodzenia żydowskiego, czy polskiego. Wykład o instytucji, która „zrodziła” bohaterów Trzeciej Rzeszy.

/

In der Präsentation wird über die psychiatrische Anstalt – Dziekanka (Tiegenhof) gesprochen. Die Anstalt wurde in 19. Jahrhundert in Form eines Pavillon-Systems errichtet und lag in der Nähe von Gnesen in Ostpreußen. Nach dem Ersten Weltkrieg wurde Dziekanka durch die polnische öffentliche Hand übernommen und weitergeführt. Unter Leitung eines neuen Direktors wurde sie zu einer der fortschrittlichsten Anstalten Polens im Bereich der Heil- und Pflegetherapie geisteskranker Menschen. Dank der neuen therapeutischen Methoden besaß Dziekanka nicht nur die niedrigste Sterblichkeitsziffer Polens, sondern eine der niedrigsten weltweit. Leider, als Dziekanka durch deutsche Verwaltung übernommen wurde, begann der Mord an Kranken. Die ersten Opfer der Implementierung der Rassenpflege in Dziekanka waren alle polnischen und jüdischen Patienten. Ein Vortrag über eine Anstalt, woher die „Helden“ des Dritten Reiches kamen.

53

ROZLICZENIE Z EUgENIKĄ I hIgIENĄ RASOWĄ PO ZAKOŃCZENIU II WOJNY ŚWIAtOWEJ/ABREChNUNg MIt EUgENIK UND RASSENhYgIENE NACh DEM ZWEItEN WELtKRIEg

Prof. dr hab. Piotr MadajczykWystąpienie: 2A.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2A.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2) Lutz Raphael wyróżnił dwa obszary i dwa okresy w kształtowaniu koalicji dyskursu o inżynierii społecznej. Kończą się one w różnym czasie po II wojnie światowej. Pierwszy dyskurs stanowił dyskurs modernizacyjny. Drugi dyskurs związany był ze zróżnicowaniem po 1910 r. i pojawieniem się w nim kierunków związanych z demografią i biologizacją problemów społecznych. Eugenikę potępiano jako należącą do przeszłości, w Niemczech unieważniano odpowiednie regulacje prawne, ale w praktyce kontynuowano ją w wielu krajach w nietotalitarnej wersji. Kraje skandynawskie przerwały eugeniczne programy na początku lat 70. Nadal używano tam nazwy eugenika, odnowiono kontakty z naukowcami niemieckimi. Analogicznie linie kontynuacji widoczne są w odniesieniu do traktowania chorób dziedzicznych.W Niemczech Zachodnich kontynuacja

przedwojennych tendencji widoczna jest aż do lat 60. Nastąpiła wtedy zmiana generacyjna i przejęte zostały wzory anglosaskie. Eutanazję poparło w 1969 r. jeszcze 38% mieszkańców RFN.

/

Lutz Raphael hat zwei Bereiche und zwei Zeiträume in der Bildung der Diskurskoalition über Social Engineering unterschieden. Sie gehen zu Ende in verschiedenen Zeiträumen nach dem Zweiten Weltkrieg. Der erste Diskurs war ein so genannter Modernisierungsdiskurs. Der zweite Diskurs war mit einer Differenzierung nach dem Jahr 1910 und mit Trends, die mit Demografie und Biologisierung der gesellschaftlichen Probleme assoziiert waren, verbunden. Die Eugenik wurde als ein der Vergangenheit angehörtes Konzept verurteilt. In Deutschland wurden entsprechende Gesetzregelungen aufgehoben, aber in der Wirklichkeit war die Eugenik in vielen Ländern in einer nicht-totalitären Version fortgesetzt. Die skandinavischen Ländern haben Anfang der siebziger Jahre die Eugenik-Programme gestoppt. Jedoch war das Eugenik-Konzept nach wie vor da und die Kontakte mit den deutschen Wissenschaftlern wurden erneuert. Deren Fortsetzung sieht man vor allem in Bezug auf die erbliche Krankheiten. In Westdeutschland war die Fortsetzung der Vorkriegstrends bis zu sechziger Jahren sichtbar. Da erfolgte Generationswechsel und die angelsächsischen Muster wurden übernommen. In 1969 war die Euthanasie noch von 38% der BRD-Einwohner befürwortet.

54

DOŚWIADCZENIA OBOZÓW KONCENtRACYJNYCh – OBOZOWA SOCJALIZACJA I JEJ WPŁYW NA ROZWINIĘCIE KZ-SYNDROMU/ERFAhRUNgEN DER KZ-LAgER – LAgERSOZIALISIERUNg UND IhR EINFLUSS AUF ENtWICKLUNg DES KZ-SYNDROMS

Mgr Daria Czarnecka

Wystąpienie: 2B.1; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2B.1; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Osadzenie w obozie koncentracyjnym i towarzysząca temu wydarzeniu swoista „ceremonia powitalna” była pierwszym czynnikiem, który powodował zachwianie konstrukcją psychiczną więźnia. Zabranie wszystkiego, co łączyło go ze światem „poza drutami” nabierało wymiaru niemal symbolicznego. Nie tylko konfiskowano rzeczy materialne, ale także golono włosy, pozbawiano tożsamości nadając numer ewidencyjny. Podczas procedury rejestracji nowo przybyli (tak zwany Zugang) byli bici, lżeni i zmuszani do publicznego rozbierania się. Powodowało to zachwianie dotychczasowym porządkiem świata. Kilka tygodni spędzonych

na kwarantannie wymagała od nowoprzybyłych odrzucenia dawnych przyzwyczajeń i zaadaptowania się do nowej moralności, jakim kierowało się życie więźnia obozu koncentracyjnego. Pobyt na kwarantannie był regresją do pierwszych lat życia, w których dziecko uczy się podstawowych czynności fizjologicznych i ich roli w przeżyciu. Niezbędne było również zamknięcie się na pewne bodźce, znalezienie punktu oporu w sobie. Te przeżycia powodowały problemy w adaptacji do życia w świecie bez drutów. U byłych więźniów bardzo często dochodziło do daleko posuniętych zmian w osobowości. Problem ten określono za Antonim Kępińskim mianem KZ-syndromu. System zaburzeń emocjonalnych byłych więźniów objawiał się w różnorodny sposób, które wymagają szerszego omówienia.

/

Das Konzentrationslager und die Aufnahme ins KZ-Lager waren ein erster Faktor, der auf psychische Struktur eines Gefangenen sehr negativ auswirkte. Man hat den Gefangenen alles weggenommen, was sie bei sich hatten und was sie mit der Welt „außer Stacheldrähte“ verband. Nicht nur die materiellen Güter wurden ihnen beschlagnahmt, sondern auch hat man ihnen mit stumpfen Rasierern den Kopf geschoren, alle Körperhaare entfernt und auch ihre Identität weggenommen. Dazu bekam jeder Häftlinge eine Nummer zugewiesen. Bei der Aufnahmeprozedur ins Lager waren die neuen Gefangenen (ein so genannter Zugang) geschlagen, geschimpft und ohne Rücksicht auf ihre persönliche Schamgefühle zu entkleiden gezwungen. Es wurde gegen die Weltordnung verstoßen. Ein paar Wochen in der Quarantäneeinrichtung verbracht, erforderte von neu Ankommenden eine

Abweisung alter Gewohnheiten und eine Anpassung an die neue Moralität, die im KZ-Lager galt. Der Quarantäneaufenthalt war eine Regression in erste Lebensjahre, in den ein Kind normalerweise die grundlegenden physiologischen Funktionen und ihre Rolle im Überlebensprozess lernt. Es war also nötig, sich auf bestimmte Anreize zu blockieren und einen Widerstandspunkt in sich zu finden. Diese Erlebnisse verursachten Probleme mit einer Anpassung ans Leben in der Welt ohne Stacheldrähte. Bei ehemaligen Gefangenen kam es sehr oft zu ausdauernden Persönlichkeitsänderungen. Dieses Überlebenden-Syndrom war auch als KZ-Syndrom oder Holocaust-Syndrom bekannt und wurde durch Antoni Kepinski geprägt. Posttraumatische Belastungsstörungen bei ehemaligen betroffenen Gefangenen haben verschiedene Formen angenommen, die auch eine ausführliche und detaillierte Diskussion bedürfen.

55

DZIAŁALNOŚĆ SZPItALA OBOZOWEgO DLA KOBIEt W KL AUSChWItZ-BIRKENAU (1942-1945)/LAgERSKRANKENhAUS FÜR FRAUEN IM KL AUSChWItZ-BIRKENAU (1942-1945)

Dr Maria CiesielskaWystąpienie: 2B.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2B.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

OObóz koncentracyjny KL Auschwitz-Birkenau utworzono w 1940 roku aby wprowadzić w życie nazistowską ideologię „oczyszczania ludzkiej rasy” z „elementów niegodnych życia”. Także obozowe „szpitale” wybudowano aby pełniły funkcje eksterminacyjną w tzw. programie eutanazji, „zabijaniu z łaski” osób uznanych za nieuleczalnie chore i tym samym bezużyteczne dla Trzeciej Rzeszy. Obozowe władze SS w trosce o swoje własne zdrowie, utworzyły w celu izolacji zakaźnie chorych „szpital” obozowy dla kobiet (tzw. rewir). Więźniarki lękały się jednak pobytu w rewirze i unikały go. Panował pogląd, że „szpital” jest „przedsionkiem do krematorium.” Funkcje kierownicze w obozowym „szpitalu” pełnili lekarze SS, którzy zajmowali się głównie akcjami eksterminacyjnymi, przeprowadzali selekcje przybywających do obozu transportów żydowskich jak również wśród pacjentów

obozowego „szpitala”, nadzorowali uśmiercanie Żydów w komorach gazowych, byli obecni podczas wykonywania egzekucji, podpisywali tysiące aktów zgonu więźniów zawierające fałszywe rozpoznania przyczyny śmierci oraz byli zaangażowani w prowadzenie eksperymentów pseudonaukowych. Ciągły głód w połączeniu z ciężka pracą fizyczną prowadziły do wyczerpania organizmu więźniów i rozwoju choroby głodowej, a tragiczne warunki sanitarne i bytowe więźniarek przyczyną chorób skórnych: świerzbu, wysypek, pęcherzycy, ropni skóry i odmrożeń. Fizyczne znęcanie się nad więźniarkami powodowało liczne urazy w tym złamania kości i rozległe rany pośladków będące wynikiem stosowanej kary chłosty. Prawie wszystkie więźniarki cierpiały na schorzenia będące wynikiem niedoborów witaminowych i zakażeń. Więźniarki-lekarki i pielęgniarki pracujące w rewirze zmuszone były do leczenia chorych praktycznie bez użycia leków, narzędzi chirurgicznych i opatrunków. Prezentacja zagadnienia ma na celu przekonanie, że opis historii obozu KL Auschwitz-Birkenau nie powinien pozostawać domeną jedynie historyków.

/

Die Konzentrationslager: KL Ausschwitz-Birkenau wurde in 1940 errichtet, um eine neue nationalsozialistische Ideologie der „Rassenhygiene“ umzusetzen, die zur Rechtfertigung von Massenmorden an den, als „lebensunwert“, definierten Menschen diente. Auch die Lagerkrankenhäuser wurden errichtet, um im Rahmen der Euthanasie („Gnadentod“) alle todkranken und dadurch, für das Dritte Reich, nutzlosen Menschen zu töten. Um die Verbreitung von Infektionskrankheiten zu verhindern, hat die SS-Lagerleitung im Hinblick auf ihre eigene

Gesundheit ein Lagerkrankenhaus für Frauen (Revier) bauen lassen. Die weiblichen Häftlinge hatten aber Angst vor dem Revier und machten alles, um dorthin nicht zu geraten. Es gab Ansichten, dass dieses Krankenhaus ein „Vorraum zum Krematorium“ war. Die Leitungsfunktionen im Lagerkrankenhaus (Häftlingskrankenbau) hatten SS-Ärzte, die sich vor allem mit Vernichtungsaktionen beschäftigten. Sie fuhren sowohl eine Selektionen bei den jüdischen „Zugänge“, als auch bei den Patienten des Lagerkrankenhauses durch. Sie überwachten die Ermordung der Juden in Gaskammern, sie waren bei der Exekutionen anwesend und unterschrieben tausende von Totenscheinen, die falsche Todesursachen enthielten. Sie nahmen auch an pseudo-wissenschaftlichen Experimenten teil. Die Unterernährung und die körperliche Schwerstarbeit führten zur Erschöpfung und zum Hungertod bei den Häftlingen. Die mangelhafte Hygiene verursachte meistens solche Hautkrankheiten bei Häftlingen, wie: Krätze (Scabies), Hautausschläge, Pemphigus, Abszesse und Erfrierungen. Misshandlungen der weiblichen Häftlingen führten zu zahlreichen Verletzungen, wie zum Beispiel: Knochenbrüche und schwere Wunden am Hinterteil nach Prügelstrafen. Fast alle Häftlingen litten an durch den Mangel an Vitaminen verursachten Erkrankungen und an Infektionen, Die im Revier arbeitenden Häftlingen-Ärztinnen und Pflegerinnen waren dazu gezwungen, um die Kranken eigentlich ohne Medikamenten, chirurgische Instrumente und Verbände zu behandeln. Darstellung dieses Themas soll uns zeigen, dass die Beschreibung der Geschichte vom KL Auschwitz-Birkenau nicht nur im Fachgebiet der Historiker bleiben soll.

56

EKSPERYMENtY MEDYCZNE Z ZAKRESU POLItYKI RASOWEJ hItLEROWSKICh NIEMIEC PRZED AMERYKAŃSKIM tRYBUNAŁEM OKUPACYJNYM W NORYMBERDZE (9 XII 1946 – 20 VIII 1947)/MEDIZINISChE EXPERIMENtE IM BEREICh DER RASSENPOLItIK IN hItLERDEUtSChLAND VOR DEM AMERIKANISChEN MILItÄRgERICht IN NÜRNBERg (9 XII 1946 – 20 VIII 1947).

Mgr Joanna WolskaWystąpienie: 2B.3; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2B.3; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Proces lekarzy, oficjalnie zwany „Procesem Karla Brandta i innych” był pierwszym z dwunastu procesów przed Amerykańskim Trybunałem Okupacyjnym w Norymberdze. W stan oskarżenia zostało postawionych dwudziestu trzech przestępców, z których dwudziestu jeden stanowili lekarze, wybitni niemieccy naukowcy, naczelni lekarze, chirurdzy klinik, instytutów i szpitali, a także uniwersytetów w całych Niemczech.

Głównym celem procesu było naświetlenie zbrodniczych praktyk lekarskich polegających na uśmiercaniu osób umysłowo chorych, przymusowej sterylizacji, eksperymentach medycznych przeprowadzanych na więźniach obozów koncentracyjnych (Buchenwald, Dachau, Natzweiler-Struthof, Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück). Prokuratorzy zmierzali do ustalenia przed Trybunałem odpowiedzialności za przestępstwa popełniane metodycznie, planowo i na ogromną skalę przez poszczególnych oskarżonych, będących czołowymi osobistościami hitlerowskiej społeczności lekarskiej. Trybunał wyodrębnił, m.in.: doświadczenia z zakresu polityki rasowej, medycyny wojennej oraz chorób zakaźnych. Doświadczenia z zakresu polityki rasowej obejmowały przede wszystkim eksperymenty medyczne przeprowadzane w celu udowodnienia wyższości rasy aryjskiej. „Sprawa medycyny” przed Amerykańskim Trybunałem Okupacyjnym w Norymberdze stała się bodźcem do sformułowania przyszłej konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa.

/

Der Prozess der KZ-Ärzte, offiziell als Vereinigte Staaten vs. Karl Brandt et al. bezeichnet, war erster von den zwölf Nürnberger Nachfolgeprozessen gegen Verantwortliche des Deutschen Reichs zur Zeit des Nationalsozialismus. Angeklagt waren 23 Verbrecher. 21 der Angeklagten waren Ärzte, prominente Wissenschaftler, Chefärzte, Chirurgen aus Kliniken, Krankenhäusern, Instituten und Universitäten in Deutschland. Das Hauptziel des Prozesses war eine Hervorhebung der Tatsache, dass es grobe Medizinverbrechen, wie die massenhafte Ermordung der behinderten

Menschen, die Zwangsterilisation und medizinische Menschenversuche auf KZ – Gefangenen, begangen wurden (in Buchenwald, Dachau, Natzweiler-Struthof, Auschwitz-Birkenau, Ravensbrück). Die Staatsanwälte orientierten sich am Ziel, um führende Vertreter der „staatlichen medizinischen Dienste“ des nationalsozialistischen Staates anzuklagen, um das Wirken des verbrecherischen Systems und nicht nur verbrecherischer Einzelpersonen zu demonstrieren. Das Militärgericht hat unter anderem: Experimente im Bereich der Rassenpolitik, der Militärmedizin und der übertragbaren Krankheiten bezeichnet. Die Experimente im Bereich der Rassenpolitik umfassten vor allem medizinische Experimente, deren Ziel war es, die Überlegenheit der arischen Rasse zu beweisen. „Medizinische Rechtssache“ vor dem amerikanischen Militärgericht in Nürnberg war ein Impuls für Formulierung einer künftigen Konvention zur Verhütung und Bestrafung des Völkermordes.

57

OPIEKA MEDYCZNA W OBOZIE KONCENtRACYJNYM gROSS-ROSEN/MEDIZINISChE PFLEgE IM KONZENtRAtIONSLAgER gROSS-ROSEN

Dr Dorota SulaWystąpienie: 2B.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 2B.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Obóz Koncentracyjny Gross-Rosen – początkowo filia KL Sachsenchausen powstał w sierpniu 1940 r. na Dolnym Śląsku, nieopodal wsi Gross-Rosen (Rogoźnica), w sąsiedztwie kamieniołomu granitu. Po prawie roku - 1 maja 1941 r. Arbeitslager Gross-Rosen wyłączono spod administracji KL Sachsenhausen. W pierwszych miesiącach istnienia obóz nie miał własnej izby chorych. Zatrudniano jedynie dwóch miejscowych cywilnych lekarzy, którzy przede wszystkim wypisywali świadectwa zgonu. Dopiero jesienią 1940 w części baraku, gdzie znajdowała się kuchnia obozowa zorganizowano izbę chorych, a w październiku 1940 r. powołano pierwszego lekarza obozowego. W sierpniu 1942 r. zezwolono na zatrudnienie w obozowym szpitalu więźniów- lekarzy. Wraz z rozbudową obozu, rosnącą liczbą więźniów, rosła liczba chorych wymagających nie tylko doraźnej pomocy, ale długofalowego przemyślanego leczenia. Jeśli podejmowano próby takiego leczenia to dzięki

więźniom -lekarzom, którzy w ratowanie życia współwięźniom wkładali ogrom zaangażowania i poświęcenia, co szczególnie ujawniło się w czasie wybuchu epidemii jaglicy. Według więźniów w obozie były przeprowadzane eksperymenty pseudomedyczne. Więźniom podawano leki lub robiono zastrzyki, po których mieli niepokojące objawy. Trudno jednak stwierdzić czy te objawy wynikały np. z rozwoju choroby czy rzeczywiście były spowodowane stosowaniem środków farmaceutycznych, które np. testowano na więźniach.Problem przewlekle chorych więźniów władze obozowe rozwiązywały na kilka sposobów. Przede wszystkim odsyłano ich do innych obozów, głównie do Dachau i Auschwitz. 10 grudnia 1941 r. obóz został włączony do akcji eutanazji „14 f 13”. Znane są również przypadki uśmiercania więźniów zastrzykami z fenolu.Zorganizowanie przez władze obozowe namiastki opieki medycznej w obozie Gross-Rosen wynikało przede wszystkim z chęci utrzymania względnej kondycji zdrowotnej więźniów, którzy byli tanią siłą roboczą.

/

Das Konzentrationslager Gross- Rosen - wurde im August 1940 in Niederschlesien nicht weit von Gross-Rosen (Rogoznica) als ein Nebenlager des KZ Sachsenhausen von Häftlingen aus Sachsenhausen errichtet. Nach fast einem Jahr – vom 1. Mai 1941 - stand das KZ unter eigener Verwaltung. In ersten Monaten hatte das Lager keine eigene Krankenstation. Es wurden nur 2 einheimische Ärzte angestellt, die vor allem Totenscheine ausstellten. Erst im Herbst 1940 in einer Baracke, wo es die Lagerküche gab, wurde eine Krankenstation

organisiert, und im Oktober 1940 wurde der erste Lagerarzt beauftragt. Im August 1942 hat man zugelassen, Häftlinge-Ärzte im Lagerkrankenhaus anzustellen. Mit dem Lagerausbau, dem steigenden Anzahl von Häftlingen ist auch die Anzahl von Kranken angestiegen. Die Kranken brauchten nicht nur Erstbehandlung, sondern auch langfristige, durchgedachte Behandlung. Wenn es irgendwelche Versuche solcher Behandlung gab, dann nur dank der Häftlinge-Ärzte, die sich wirklich eingesetzt und gewidmet haben, um das Leben ihrer Mithäftlinge zu retten. Es war in der Zeit der Trachom-Epidemie besonders sichtbar.Laut Aussagen der Häftlinge wurden pseudomedizinische Experimente im Lager durchgeführt. Den Häftlingen wurden Medikamenten oder Spritzen gegeben, nach welchen sie beunruhigende Symptome hatten. Es ist aber schwer festzustellen, ob diese Symptome sich aus zum Beispiel Entwicklung einer Krankheit ergaben oder, ob sie tatsächlich durch diese auf Häftlingen getesteten pharmakologischen Mittel verursacht waren. Das Problem der chronisch kranken Häftlinge war durch die Standortverwaltung auf diese oder andere Weise gelöst. Vor allem wurden die Häftlinge in andere Lager geschickt; am häufigsten nach Dachau und Ausschwitz. Am 10. Dezember 1941 wurde das Lager in die Euthanasie – Aktion „14 f 13” eingeschlossen. Es sind auch Fälle einer Tötung der Häftlinge mit einer Spritze mit Fenol bekannt.Der durch Lagerverwaltung organisierte Ersatz für medizinische Pflege im Lager Gross-Rosen ergab sich vor allem aus dem Bedarf an einer billigen Arbeitskraft. Deswegen war es wichtig, dass die Häftlinge relativ gute Gesundheitskondition hatten.

58

POLACY – ROBOtNICY PRZYMUSOWI ZAMORDOWANI W hADAMAR (1942-1945)/POLNISChE OPFER DER NS-EUthANASIE IN hADAMAR (1942-1945)

Dr Georg LilienthalWystąpienie: 3A.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 3A.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Wykład ten traktuje o podejściu władz niemieckich do pracowników ludności ziem podbitych, głównie Polaków. Na przykładzie kilku udokumentowanych przypadków możemy poznać metody wypełniania wolnych miejsc pracy w potrzebującej taniej siły roboczej Trzeciej Rzeszy. Początkowo władze niemieckie kusiły robotników z Polski obietnicami bez pokrycia: dobrej płacy, mieszkania i wyżywienia z dala od frontu działań wojennych. Ci, którzy przyjeżdżali do Niemiec, byli spisywani przez odpowiednie instytucje i wysyłane do obozów pracy. Słabe warunki higieniczne i braki żywnościowe szybko skutkowały zapadaniem na różne choroby przez sprawnych ludzi. Wówczas od oceny personelu medycznego zależał dalszy los takiej osoby – jeśli potencjalne koszty i czas leczenia były zbyt długie, człowiek taki miał być rzekomo odsyłany z powrotem do ojczyzny. W rzeczywistości najczęściej jego podróż powrotna kończyła się w obozie śmierci w Hadamar. Wraz z upływem czasu, kiedy uznano,

że liczba „samowolnie” napływających robotników nie pokrywa zapotrzebowania, wydano na ziemiach podbitych nakaz pracy dla kobiet i mężczyzn. Jeszcze bardziej powiększyło to skalę zbrodniczego wykorzystywania i uśmiercania ludności „ras niższych”. Kiedy w 1944 roku ze względu na działania wojskowe niemożliwe stało się odsyłanie ludności do ich rodzin, nikt z tak zorganizowanych obozów pracy nie miał już szans na przeżycie.

/

Der Vortrag betrifft die Einstellung der deutschen NS-Führung zu Zwangsarbeitern, vor allem aus Polen. Anhand der dokumentierten Fälle kann man erfahren, wie man Arbeitskräfte für den Einsatz in Deutschland gewonnen hat. Am Anfang wollte die deutsche Verwaltung durch haltlose Versprechungen genügend Arbeitskräfte gewinnen. Sie hat den Leuten versprochen, dass sie unter guten Bedingungen Arbeit in Deutschland finden. Die Arbeitskräfte, die nach Deutschland gekommen sind, wurden auf Listen eingetragen, registriert und in die Arbeitslager geschickt. Mangelhafte Ernährung, unhygienische Lebensbedingungen und Erschöpfung durch harte körperliche Arbeit führten gegen Ende des Krieges immer häufiger dazu, dass Zwangsarbeiter und Zwangsarbeiterinnen schwer erkrankten. Die Krankenhaus- und Anstaltsärzte hatten bei ernsteren Erkrankungen zu prüfen, ob beispielsweise der Zwangsarbeiter wieder hergestellt werden konnte beziehungsweise wie schnell er wieder arbeits- oder transportfähig sein würde. Ihre Beurteilung entschied über das weitere Schicksal der Zwangsarbeiter. Anhand ärztlicher Gutachten sollten die kranken Zwangsarbeiter in ihre Heimat zurückkehren, aber in Wirklichkeit wurden sie in Hadamar geschickt, wo sie gestorben

sind. Die Zwangsarbeiter und Zwangsarbeiterinnen wurden aus rassenideologischen Gründen ermordet, weil sie nicht mehr arbeitsfähig oder dem Personal lästig waren. Die Opfer dieser Verbrechen, vor allem die ausländischen, waren schnell vergessen, sowohl in Deutschland als auch in ihren Heimatländern. Es ist unsere Aufgabe, sie wieder in unser Gedächtnis zurückzuholen.

59

ROLA, ZADANIA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ WIĘŹNIARSKIEgO PERSONELU PIELĘgNIARSKIEgO W PROCESIE EKStERMINACJI W OBOZIE KONCENtRACYJNYM AUSChWItZ-BIRKENAU/ROLLE, AUFgABEN UND VERANtWORtUNg DES hÄFtLINgSPFLEgEPERSONALS IM VERNIChtUNgSPROZESS IM KZ-LAgER AUSChWItZ-BIRKE-NAU

Dr Katarzyna Beata GłodowskaWystąpienie: 3A.3; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 3A.3; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Opieka pielęgniarska w obozie koncentracyjnym Auschwitz–Birkenau stanowi temat trudny, zarazem złożony, m.in. ze względu na fakt, iż do dnia dzisiejszego zachowała się jedynie niewielka liczba materiałów archiwalnych, pozwalających na dokonanie analizy przedmiotu niniejszej pracy. Z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, iż nazwiska i opis znajdujący się w ocalałych relacjach, a także artykułach naukowych, którego autorami

są byli więźniowie, pracownicy rewiru - pozwoli na odtworzenie nie tylko składu osobowego, ale również opisu pracy tej grupy zawodowej.

Inną trudnością w dokonaniu rekonstrukcji analizowanej opieki pielęgniarskiej wydaje się fakt, iż grupa sprawująca czynności pielęgnacyjno-opiekuńcze nie była jednorodna. W jej skład wchodziły zarówno osoby, które w obozie nabyły umiejętności pielęgniarskie jak i takie, które legitymowały się dyplomem pielęgniarskim. Co ciekawe, w obozie pielęgniarstwo nie było przypisane tylko do jednej płci, jak to wyglądało przed rozpoczęciem II wojny światowej, kiedy to w szkołach pielęgniarskich kształciły się wyłącznie kobiety.

Przedmiotem wystąpienia jest próba odpowiedzi na pytanie jaką rolę odegrał więźniarski personel pielęgniarski w procesie eksterminacji więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Autorka omawia zadania jakie zostały powierzone więźniarskiemu personelu pielęgniarskiemu, a także system kar, którym personel otrzymywał za niewykonanie powierzonego zadania. Ponadto autorka zastanawia się czy można było odmówić przyjęcia pełnienia funkcji pielęgniarza/pielęgniarki w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau.

/

Die Krankenpflege im KL-Auschwitz-Birkenau ist ein schwieriges und komplexes Thema. Leider stehen uns heute nur wenige Archivmaterialien zur Verfügung und deswegen ist eine gründlichere Analyse dieses Themas nicht möglich. Mit hoher Wahrscheinlichkeit können wir annehmen, dass die Namen und Beschreibungen aus den bewahrten

Berichten und wissenschaftlichen Artikeln, deren Autoren die Gefangene und Revier-Arbeiter waren, lassen uns nicht nur die Zusammensetzung und sondern auch die Berufsgruppe wiedergeben und beschreiben.

Eine andere Schwierigkeit für die Rekonstruierung des analysierten Pflegebereiches war die Vielfalt der Gruppe. Zu dieser Gruppe gehörten Personen, die entweder erst im KZ-Lager die pflegerische Aufgaben beherrscht haben, oder auch Personen, die diplomierte Krankenpflegerinnen/pfleger waren. Es ist interessant, dass im Lager nicht nur Frauen, sondern auch Männer die pflegerischen Pflichten übernahmen. Also spielte das Geschlecht keine Rolle. Vor dem Zweiten Weltkrieg haben nur die Frauen den Beruf von Krankenpflegerinnen gelernt.

In dieser Präsentation versucht man auf die Frage bezüglich der Rolle des Häftlingspflegepersonals im Vernichtungsprozess der Häftlinge des KZLagers Auschwitz-Birkenau zu antworten. Die Autorin bespricht Aufgaben des Häftlingspflegepersonals und ein Strafsystem, welchem das Personal im Fall der von sich selbst nicht erfüllten Aufgaben unterlag. Außerdem stellt die Autorin die Frage, ob man damals verweigern durfte, eine Funktion der Krankenpflegerin oder des Krankenpflegers im KZ-Lager anzunehmen

60

LOS POLSKICh PACJENtÓW UŚMIERCONYCh W MIEJSCU ZAgŁADY PIRNA-SONNENStEIN/DAS SChICKSAL POLNISChER PAtIENtEN, DIE IM VERNIChtUNgSORt PIRNA-SONNENStEIN gEtÖtEt WURDEN

Dr Boris BöhmWystąpienie: 3A.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 3A.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Pirna – Sonnenstein był jednym z kilku powstałych na terenie Trzeciej Rzeszy zakładów śmierci. Nazistowska inicjatywa pod nazwą „Akcja T4”, będąca częścią planu realizacji programu „eliminacji życia niewartego życia”, wzięła pod swój nadzór między innymi ten zakład i wydała zgodę na utworzenie w jego obrębie komór gazowych i krematorium. Przez cały okres działalności uśmiercono tam tysiące chorych psychicznie i upośledzonych umysłowo osób, znalazła się wśród nich także grupa więźniów obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Pobyt przywożonych w transportach kolejowych ludzi w zakładzie opiekuńczym w Sonnenstein nie trwał zwykle więcej niż kilka dni. Do rodzin zmarłych wysyłano akty zgonu z wymyślonymi przyczynami śmierci, prochy zaś trafiały w ich ręce tylko na wyraźne żądanie, w

wyjątkowych przypadkach. Tożsamości większości osób do dziś nie udało się ustalić, natomiast Ci, których historię poznaliśmy, mogą być dzisiaj wspominani w miejscu pamięci Pirna-Sonnenstein. Od momentu jego otwarca, czyli 9. Czewca 2000 roku, pojawiają się powoli kolejne tablice pamiątkowe, próbujące zwrócić w ten sposób godność zamordowanym.

/

Pirna-Sonnenstein war eine der Tötungsanstalten im Dritten Reich. Im Rahmen der sogenannten „Aktion T4“ ließen die Kanzlei des Führers, das Reichsinnenministerium und die speziell geschaffene Zentraldienststelle in der Tiergartenstraße 4 in Berlin solche Tötungsanstalten einrichten. In der Anstalt Pirna-Sonnenstein wurden im Keller eine Gaskammer und ein Krematorium eingebaut. An diesem Ort wurden tausende psychisch und geistig kranke Menschen getötet. Auch die Gruppe der Häftlinge aus Auschwitz. Den Hinterbliebenen musste geschrieben werden, dass der Angehörige im Lager verstorben sei. Es ist leider nicht gelungen, alle Opfer zu identifizieren. Gegenwärtig sind 261 der in Sonnenstein ermordeten polnischen Häftlinge namentlich bekannt. Diese Menschen konnten durch Archivdokumente, die Eintragungen im Auschwitzer Sterbebuch, verschiedene Prozessaussagen, unter anderem im Schumann-Prozess 1970/71 in Frankfurt/Main, und insbesondere durch Erinnerungsberichte ehemaliger Häftlinge eindeutig dem Transport nach Pirna zugeordnet werden. Die Gedenkstätte Pirna-Sonnenstein erinnert seit ihrer Eröffnung am 9. Juni 2000 auch an die polnischen Opfer der „Euthanasie“-Anstalt.

61

„NIEZDOLNY DO NAUKI – ODDZIAŁ B”: SELEKCJA I ELIMINACJA W JUgENDPSYChIAtRIE/“UNFÄhIg ZUM LERNEN – ABtEILUNg B”: SELEKtION UND ELIMINAtION IN JUgENDPSYChIAtRIE

Dr Kamila UzarczykWystąpienie: 3B.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 3B.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

W listopadzie 1941 r. w szpitalu psychiatrycznym w Lublińcu na Górnym Śląsku otwarty został oddział specjalistycznej opieki pediatrycznej [Kinderfachabteilung] będący w istocie miejscem selekcji i eliminacji dzieci w ramach programu eugenicznej eutanazji. Na podstawie dostępnej dokumentacji ustalono, że w latach wojny na terenie Niemiec działało 31 takich oddziałów, w których przeprowadzano badania dzieci cierpiących na poważne schorzenia neurologiczne, dotkniętych chorobą psychiczną, upośledzonych umysłowo lub uznanych za typ aspołeczny. W zależności od psychologicznej oceny stanu dziecka, pacjenci z Lublińca kierowani byli do placówek resocjalizacyjnych lub szkoły przysposobienia zawodowego w Leśnicy. Dzieci uznane za aspołeczne i niezdolne do nauki – a w konsekwencji

do pracy – kierowano na oddział B lublinieckiego szpitala, gdzie w krótkim czasie umierały na skutek prowadzonej „terapii“ [Behandlung] polegającej na podawaniu luminalu w dawkach przekraczających dopuszczalne normy. Mózgi zmarłych dzieci przekazywano do Instytutu Neurologicznego we Wrocławiu, w celu przeprowadzenia dalszych badań. Zachowane materiały źródłowe wskazują, że w latach 1942-45 w Lublińcu zmarło 285 dzieci.

/

Im November 1941 in der psychiatrischen Klinik in Lublinitz, in Oberschlesien, wurde eine spezialistische Kinderfachabteilung geöffnet, die in Wirklichkeit ein Stelle für Selektion und Elmination im Rahmen der Euthanasie der Kinder war. Aufgrund der vorhandenen Dokumentation wurde es festgestellt, dass 31 solche Einrichtungen während des Krieges in Deutschland tätig waren. Dort wurden Kinder, die schwere Erkrankungen des Nervensystems hatten, psychisch und geistig krank waren und asoziall waren, untersucht. Je nach der psychologischen Beurteilung des Gesundheitszustands des Kindes waren die Patienten aus Lublinitz in Resozialisierungseinrichtungen oder in die Berufsschule in Lesnica geschickt. Die Kinder, die als asoziall anerkannt wurden und zum Lernen unfähig waren (was bedeutete: arbeitsunfähig), waren in die Abteilung B der Lublinitzer Anstalt geschickt, wo sie infolge einer Behandlung starben. Ihnen wurde eine überdosierte Menge vom Luminal gegeben. Die Gehirne der verstorbenen Kinder wurden ins Institut für Neurologie in Breslau zu weiteren Untersuchungen geschickt. Die vorhandenen Quellen zeigen, dass in Jahren 1942-45 285 Kinder in Lublinitz starben.

62

ARChEOLOgIA MIEJSCA POChÓWKU POMORDOWANYCh PACJENtÓW SZPItALA DZIEKANKA W gNIEŹNIE/ARChÄOLOgIE DER MASSENgRÄBER VON ERMORDEtEN PAtIENtEN AUS DER DZIEKANKA-ANStALt (tIEgENhOF) IN gNESEN.

Mgr Jacek Nawrocik, Mgr Michał MaćkowiakWystąpienie: 3B.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 3B.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2) W latach 2009 – 2010 Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie podjęło prace terenowe mające na celu ustalenie miejsc masowego pochówku 1044 pacjentów szpitala dla psychicznie i nerwowo chorych „Dziekanka” (Tiegenhof) w Gnieźnie. Łącznie na terenie Wielkopolski rozstrzelano, zagazowano w specjalnych samochodach oraz uśmiercono zastrzykami z luminalu 4135 pacjentów szpitali dla chorych psychicznie. W 2009 r. pracownicy Muzeum przeprowadzili prace wykopaliskowe w lasach w miejscowości Nowaszyce gm. Mieleszyn, powiat gnieźnieński, kierując się relacjami świadków, którzy wskazali miejsca pochówku zamordowanych pacjentów szpitala

„Dziekanka” w Gnieźnie. Po znalezieniu skupiska łusek po nabojach, przystąpiono do wykonania wkopów sondażowych. Badania pokazały, że w tym miejscu dokonano trzech wkopów w krótkim odstępie czasu. W latach 1943-1944 na specjalny rozkaz Reichsführera SS i szefa policji niemieckiej Heinricha Himmlera przeprowadzono akcję zatarcia śladów zbrodni hitlerowskiej w tzw. Kraju Warty, która objęła także miejsca pochówku zamordowanych pacjentów szpitali psychiatrycznych w Wielkopolsce. W 2010 badania terenowe podjęto także w okolicach Wierzyc niedaleko Gniezna, lecz nie przyniosły one rezultatu.

/

In Jahren 2009 – 2010 hat das Museum der Märtyrer in Posen-Zabikowo mit Feldarbeitern angefangen, um den Begräbnisort von 1044 Patienten aus der psychiatrischen Dziekanka-Anstalt (Tiegenhof) in Gnesen zu ermitteln. In Großpolen wurden insgesamt 4135 psychisch und geistig kranke Patienten getötet. Sie starben in Gaskammern, sie wurden erschossen oder mit einer Spritze mit Luminal getötet. In 2009 haben die Museumsmitarbeiter Ausgrabungen in Nowaszyce (Mieleszyn-Gemeide, Gnesen-Landkreis) durchgeführt. Die Forschungen in Nowaszyce haben es bestätigt, dass drei Ausgrabungen innerhalb einer kurzen Zeit dort durchgeführt wurden. In Jahren 1943 – 1944 wurde eine geplante Aktion durchgeführt, um Spuren zu beseitigen und deswegen wurden die Leichen der psychisch und geistig kranken Patienten wieder ausgegraben und verbrannt. In 2010 wurden auch Feldarbeiten in der Nähe von Wierzyce neben Gnesen unternommen, aber ohne Ergebnis.

63

RASIZM PRZECIW SŁOWIAŃSZCZYŹNIE W MYŚLI POLItYCZNEJ KAROLA StOJANOWSKIEgO/RASSISMUS gEgEN SLAWISChE LÄNDER IM POLItISChEN DENKEN VON KAROL StOJANOWSKI

Dr hab. prof. nadzw. UWr. Maciej MarszałWystąpienie: 4A.1; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4A.1; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2) Przedmiotem wystąpienia jest stosunek do niemieckiego rasizmu i hitleryzmu jednego z najwybitniejszych twórców polskiej antropologii, polityka Narodowej Demokracji, profesora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a po 1945 r. Uniwersytetu Wrocławskiego Karola Stojanowskiego (1895-1947). Stojanowski był jednym z pierwszych polityków i uczonych, który dostrzegał wielkie niebezpieczeństwo ze strony niemieckiego rasizmu dla polskiego bytu narodowego. Tezy Stojanowskiego były przestrogą dla polskich elit politycznych przed uleganiem hasłom niemieckich nazistów.

/

Das Thema dieser Präsentation ist eine Haltung zu deutschem Rassismus und Hitlerismus eines von den bekanntesten Schöpfern der polnischen Anthropologie – Karol Stojanowski (1895 – 1947). Er war auch Politiker der Nationalen Demokratie und Professor an der Adam Mickiewicz Universität in Poznan, und nach dem Jahr 1945 an der Breslauer Universität. Stojanowski war einer der ersten Politiker und Wissenschaftler, der eine große Gefahr im deutschen Rassismus für Polen gesehen hat. Thesen von Stojanowski waren Warnung für polnische politische Eliten vor Beeinflussung seitens NS-Sprüche.

64

MEDYCYNA POD OKUPACJĄ. PRÓBA SOCJOLOgICZNEJ ANALIZY I INtERPREtACJI MAtERIAŁÓW PAMIĘtNIKARSKICh Z tERENÓW ZAMOJSZCZYZN (1939-1944)/DIE MEDIZIN UNtER BESAtZUNg. VERSUCh EINER SOZIOLOgISChEN ANALYSE UND EINER INtERPREtAtION VON tAgEBUChMAtERIALIEN AUS gEBIEtEN ZAMOSC

Dr hab. prof. nadzw. UMCSWłodzimierz PiątkowskiWystąpienie: 4A.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4A.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Autorem niezwykłego dokumentu opisującego okupacyjne życie niewielkiego miasteczka Szczebrzeszyn był Zygmunt Klukowski (1885-1959) lekarz-społecznik,bibliofil, kolekcjoner, historyk, regionalista autor „Dziennika z lat okupacji” (Klukowski 1958, 1959). Analiza tego szczególnego i unikalnego dokumentu umożliwia rekonstrukcję wielu aspektów funkcjonowania „medycyny pod

okupacją”.Obszerny materiał pamiętnikarski wymusił wybór i selekcję tematów, które jak się wydaje najbardziej odpowiadają zamierzeniu badawczemu określonemu jako: „Medycyna w okupowanej Polsce w cieniu nazizmu”. Kierując się tymi założeniami wybrano dwa główne wątki obecne w materiale źródłowym opatrując je tytułami : „Niemieccy lekarze i personel medyczny w świetle „Dziennika z lat okupacji”” oraz „System organizacyjny okupacyjnej medycyny niemieckiej w oczach świadka opisywanych wydarzeń”.

/

Autor dieses Dokumentes, das das Leben in Szczebrzeszyn unter Besatzung beschreibt, war Zygmunt Klukowski (1885-1945); Arzt – ehrenamtlicher Tätige, Bibliografier, Sammler, Historiker und Regionalist: Autor vom „Tagesbuch aus Besatzungsjahren“ (Klukowski 1958, 1959). Die Analyse des Tagesbuches ermöglicht eine Rekonstruktion vieler Aspekten der Medizin unter Besatzung. Das ausführliche Material war ein Grund dafür, dass man bestimmte Themen auswählen musste. Die ausgewählten Teilen haben am besten der Thematik Medizin in besetztem Polen im Schatten des Nationalsozialismus entsprochen. Hier wurden zwei Hauptthemen ausgewählt; deutsche Ärzte und ein medizinisches Personal im Licht des Tagesbuches aus Besatzungszeiten und Organisierungssystem der deutschen Besatzungsmedizin im Augen des Zeugens der beschriebenen Ereignisse.

65

KONtROWERSJE WOKÓŁ IDEI RASSENhYgIENE W EUgENICE POLSKIEJ/KONtROVERSE UM DIE IDEE DER RASSENhYgIENE IN DER POLNISChEN EUgENIK

Mgr Anna SłoniowskaWystąpienie: 4A.3; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4A.3; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2) Eugenika negatywna zmierzała do eliminacji niektórych ludzi. To było inspiracją dla niemieckiej higieny ras. Wielu polskich lekarzy akceptowało niemiecką medycynę, ale wydaje się, że nie zdawali sobie sprawę z tego, co to oznacza. Z jednej strony potępiali niemiecką politykę, z drugiej pisali o potrzebie wprowadzenia eugenicznego prawa. Jak to możliwe?

/Die negative Eugenik zielte auf Elimination einiger Menschen hin. Das war eine Inspiration für die deutsche Rassenhygiene. Viele polnische Ärzte akzeptierten die deutsche Medizin, aber es schien so zu sein, als ob sie sich dieser Sache nicht bewusst waren, was es eigentlich bedeutete. Einerseits verurteilten sie die deutsche Politik, andererseits schrieben sie über Notwendigkeit der Einführung eines eugenischen Gesetzes in Polen. Wie ist es möglich?

66

NAZIStOWSKIE BADANIA ANtROPOLOgICZNE ŻYDÓW W tARNOWSKIM gEtCIE/NAtIONALSOZIALIStISChE ANthROPOLOgISChE UNtERSUChUNgEN DER JUDEN IM tARNAUER ghEttO

Dr hab. Leszek HońdoWystąpienie: 4A.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4A.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Institut für Deutsche Ostarbeit (Instytut Niemieckiej Pracy na Wschodzie) został powołany decyzją Hansa Franka 20 IV 1940 roku. Obejmował swą działalnością teren Generalnej Guberni. Jednym z jego głównych zadań było prowadzenie badań antropologicznych, służących realizacji nazistowskiej koncepcji segregacji i eksterminacji ras. Miały one doprowadzić do wydzielenia podstawowych grup etnicznych a każda z nich miała swoje specyficzne, przypisane przez nazistowski reżim, przeznaczenie. Badania były prowadzone przez antropologów oraz przeszkolonych w tym kierunku członków SS.Badania Żydów w tarnowskim getcie zostały przeprowadzone wiosną 1942 roku przez wiedeńskich antropologów, którzy uważali, że większość wiedeńskich Żydów wywodziła się z Tarnowa. Wykonanie badań w Tarnowie miało dostarczyć materiału porównawczego w stosunku

do wiedeńskich danych. Badania dotyczyły wybranych rodzin. W ich trakcie dokonano przede wszystkim pomiarów głów, odnotowano kolor włosów i oczu, naszkicowano źrenice, a także każda osoba badana została sfotografowana. Dodatkowo zebrano dane w formie osobistej ankiety.Wykonanie pomiarów fizycznych Żydów oraz zebranie ich danych o charakterze społeczno-medycznym poprzedziło ich zagładę. Było traktowane jako materiał „archiwalny” społeczności, która zostanie zlikwidowana. Badania antropologów nie miały żadnej wartości naukowej. Mimo licznych pomiarów niewiele z nich wynikało w postaci analiz. Pseudonaukowa praca antropologów zmierzała raczej do usprawiedliwienia traktowania ludności żydowskiej przez nazistowską politykę rasową, której celem była ostateczna likwidacja ludności żydowskiej.

/

Das Institut für Deutsche Ostarbeit wurde mit der Entscheidung von Hans Frank vom 20. April 1940 gegründet. Durch das Institut durchgeführte Aktivitäten umfassten Gebiete des Generalgouvernements. Zu einer von der Aufgaben gehörten anthropologische Untersuchungen, die dem nationalsozialistischen Konzept der Rassentrennung und Rassenvernichtung dienten. Das Ziel war, eine Aussonderung der primären ethnischen Gruppen zu ermöglichen. Jede Gruppe hatte ihre eigenen spezifischen vom NS-Regime auferlegten Zwecke. Die Untersuchungen waren von Anthropologen und von in diese Richtung geschulten SS-Mitgliedern durchgeführt. Die Untersuchungen der Juden im Tarnauer Ghetto wurden im Frühling 1942 von Wiener Anthropologen durchgeführt, die der Meinung waren, dass die

meisten Wiener Juden aus Tarnau stammten. Die in Tarnau durchgeführten Untersuchungen sollten ein Vergleichsmaterial für Wiener Ergebnisse sein. Die Untersuchungen umfassten ausgewählte Familien. Während der Untersuchungsdurchführung wurden Messungen der Köpfe durchgeführt, Haar- und Augenfarben notiert, Pupille skizziert und jede einzelne Person wurde dabei auch fotografiert. Zusätzliche Angaben wurden in Form eines persönlichen Fragebogens gesammelt. Die Durchführung der körperlichen Messungen bei den Juden und die Sammlung ihrer gesellschaftlichen und medizinischen Angaben haben ihre Vernichtung vorausgingen. Dieses Material war als ein „Archivmaterial“ des Volkes behandelt, das man demnächst vernichtet wollte. Die Forschungen der Anthropologen hatten keine wirtschaftliche Werte. Trotz vieler Messungen haben die Analysen nichts bewiesen. Eine pseudowissenschaftliche Arbeit der Anthropologen war eher eine Rechtfertigung für Behandlung des jüdischen Volks durch die nationalistische Politik, deren Ziel es war, die endgültige Vernichtung der Juden durchzuführen.

67

„ZAgŁADA ŻYDÓW” NA StUDIACh WYŻSZYCh? O POtRZEBIE NAUCZANIA O hOLOKAUŚCIE NA WSZYStKICh POZIOMACh EDUKACJI/hOLOCAUSt AUF UNIVERSItÄRER EBENE? ÜBER NOtWENDIgKEIt DES LEhRENS ÜBER hOLOCAUSt AUF ALLEN BILDUNgSEBENEN

Dr Piotr TrojańskiWystąpienie: 4B.2; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4B.2; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2) EW swoim referacie zamierzam poddać analizie i krytycznej ocenie postulat nauczania o Holokauście na wszystkich poziomach edukacji, od szkoły podstawowej po studia wyższe. Idea ta obecnie znajduje wielu zwolenników, zwłaszcza w krajach, które podpisały deklarację sztokholmskiego Forum na temat Holokaustu z 2000 roku. Także w Polsce, która jest jednym z sygnatariuszy tej deklaracji próbuje się ją z różnym powodzeniem wprowadzać w życie. I to właśnie ta praktyka jej realizacji wspomnianego będzie głównym tematem moich rozważań.Przedmiotem analizy będą przede wszystkim programy nauczania i studiów kilku wybranych

typów szkół i uczelni wyższych, w których ofercie programowej znajdują się kursy związane z zagładą Żydów. Moja analiza zostanie poprzedzona krótkim rysem historycznym prezentującym, w jaki sposób zagłada Żydów nauczana była w przeszłości i jakie zmiany w tym względzie nastąpiły w ostatnich latach. Następnie przejdę do prezentacji tej problematyki na poszczególnych szczeblach edukacji wskazując na różne uwarunkowania jej wprowadzania do programów kształcenia. W swojej analizie posiłkował się będę przykładami dobrej praktyki z polskich szkół i uczelni.

/

In meiner Präsentation will ich die Forderung aufs Lehren über Holocaust auf allen Bildungsebenen analysieren und kritisch beurteilen. Diese Idee hat zur Zeit viele Anhänger, besonders in Ländern, die im Jahr 2000 eine Erklärung des Internationalen Holocaust-Forums von Stockholm unterschrieben haben. Auch in Polen, das diese Erklärung unterstützt, versucht man sie unterschiedlich erfolgreich umzusetzen. Und gerade diese Umsetzung ist ein Hauptthema meiner Präsentation.Lehrprogramme und Studienprogramme aus den ausgewählten Hochschulen, die in ihrem Angebot die Lehrstunden über Holocaust haben, sind hier von mir analysiert. Zuerst möchte ich eine kurze historische Einführung präsentieren, wie man früher über Holocaust gelehrt hat und welche Änderungen es in den letzten Jahren gab. Dann stelle ich diese Thematik auf einzelnen Bildungsniveaus dar und zeige verschiedene Bedingungen ihrer Einführung in die Lehrprogramme. In meiner Analyse nutze ich Beispiele von Best Practices aus polnischen Schulen und Hochschulen.

68

POMNIK SZARYCh AUtOBUSÓW. KONCEPCJA I DOŚWIADCZENIE W POZNANIU/DAS DENKMAL gRAUER AUtOBUSSE. DAS KONZEPt UND EXPERIMENt IN POSEN

Dr Horst Hoheisel, Andreas Knitz, PD dr Thomas MüllerWystąpienie: 4B.3; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4B.3; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Mobilny pomnik w postaci Szarego Autobusu na stałe blokuje starą bramę do dawnego zakładu opieki w Ravensburg-Weissenau, miejsca, z którego szare autobusy ruszały w drogę do obozu zagłady Grafeneck. Drugi, identyczny szary autobus-muzeum zmienia swoją lokalizację, zarówno wzdłuż drogi administracyjnej akcji T4, jak również wzdłuż historycznych tras pokonywanych przez autobusy śmierci. Szary Autobus w swoich założeniach jest „pojazdem pamięci”, symbolizującym ofiary, sprawców i sam zbrodniczy czyn. W pewnym sensie te autobusy to takie wehikuły historii, które dają nam możliwość oddania się refleksji nad tym, co się stało. Przenoszenie ważącego 70 ton betonowego autobusu to forma przekazu wypartej historii. Podobnie, jak to się dzieje w przypadku funkcjonowania naszej pamięci w życiu codziennym,

ten symbol Szarego Autobusu odchodzi i wraca. To co wyparte i będące tabu, wciąż się pojawia i znika. Pamięć to proces. Tworzy obrazy, zapomina obrazy, stale się zmienia, jest wciąż w ruchu. Pamięć i wyparcie są głównymi tematami w dziedzinie psychiatrii. Autobus zmienia lokalizacje, zaznacza miejsca czynu, miejsca ofiar i miejsca sprawców. Transport pomnika finansowany jest dzięki datkom oraz publicznym środkom. Najważniejsze jest to, że pomnik pozostaje w ruchu. Dzięki temu projektowi chcemy nie tylko postawić pomnik ofiarom nazistowskiej eutanazji, lecz również oddać się refleksji nad czynem i jego sprawcom, przez wykorzystanie szarych autobusów - narzędzi sprawców. Celem jest upamiętnienie całego regionu, a nie tylko Ravensburga czy Weißenau.

/

Ein Denkmal-Bus blockiert dauerhaft die alte Pforte der ehemaligen Heilanstalt Ravensburg-Weißenau, von wo aus die Busse in das Vernichtungslager Grafeneck fuhren. Ein zweiter identischer grauer Denkmal-Bus wechselt seine Standorte sowohl entlang der Verwaltungswege der „T4-Aktion” als auch der historischen Fahrstrecken der Todesbusse. Mit dieser Arbeit wir nicht nur den Opfern des „Euthanasie”- Mordes ein Denkmal gesetzt; es werden auch Tat und Täter reflektiert, indem die grauen Busse, die Werkzeuge der Täter, als Transportmittel der Erinnerung genutzt werden, gewissermaßen als Geschichtsvehikel. Der Transport des 70 Tonnen schweren Beton-Busses ist ein Transport von verdrängter Geschichte. Dabei spielt das Versetzen des Denkmals eine wichtige Rolle. Ähnlich unserer Erinnerung kommt und geht dieses Erinnerungszeichen in Form des grauen Busses; so wie im Alltag, in der Gegenwart, Verdrängtes und

Tabuisiertes immer wieder plötzlich auftaucht und verschwindet. Erinnerung ist ein Prozess. Sie schafft Bilder, vergisst Bilder, verändert sich ständig, ist immer in Bewegung. Erinnerung und Verdrängung sind auch in der Psychiatrie zentrale Themen. Der Bus folgt dem Verwaltungsweg des „Euthanasie”- Mordes, markiert Orte der Tat, Orte der Opfer und Orte der Täter, und verlässt sie wieder. Der zweite Bus verbleibt so lange an seinem jeweiligen Aufstellungsort, wie Initiativen und Gemeinden dies untereinander vereinbaren. Der Transport wird durch Spenden und öffentliche Mittel finanziert. Entscheidend ist, dass das Denkmal in Bewegung bleibt. Mit diesem Entwurf wollen wir nicht nur den Opfern des »Euthanasie«- Mordes ein Denkmal setzen, sondern reflektieren auch die Tat und die Täter, indem die grauen Busse, die Werkzeuge der Täter, als »Transportmittel« der Erinnerung genutzt werden. Denn es geht um die Erinnerung einer ganzen Region, nicht nur von Ravensburg und Weißenau.

69

MIĘDZYNARODOWY DOM SPOtKAŃ MŁODZIEŻY W OŚWIĘCIMIU – PROJEKtY EDUKACYJNE DLA StUDENtÓW KIERUNKÓW MEDYCZNYCh/DIE INtERNAtIONALE JUgENDBEgEgNUNgSStÄttE IN AUSChWItZ – BILDUNgSPROJEKtE FÜR DIE StUDENtEN MEDIZINISChER RIChtUNgEN

Mgr Elżbieta PasternakWystąpienie: 4B.4; sobota, 11.10.2014 r. (dzień 2)Vortrag: 4B.4; Samstag, 11.10.2014 (Tag 2)

Służby pielęgniarskie brały udział we wszystkich fazach zagłady: pielęgniarze i pielęgniarki pracowali w zakładach psychiatrycznych, w których selekcjonowano i wysyłano pacjentów na śmierć, byli aktywni w ośrodkach zagłady, w których zostało zagazowanych tysiące osób, wielu było także aktywnych w obozach masowej zagłady. Zajmowanie się motywami działań służb pielęgniarskich w okresie narodowego socjalizmu i zagłady skłania do spojrzenia na siebie samego, na to co „ja” myślę, jak „ja” postępuję, jak „ja” bym się zachowała/zachował w danej sytuacji; to również

pytania o mechanizmy i ideologie, które umożliwiły zbrodnie narodowosocjalistyczne oraz pytania, czy podobne mechanizmy i ideologie dają się zauważyć obecnie w nowoczesnym społeczeństwie i jak „ja” mogę im przeciwdziałać.Stworzenie takich odniesień indywidualnych i społecznych może umożliwić transformację świadomości historycznej w świadomość teraźniejszą, co stanowiło podstawowy cel organizowanych w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu seminariów, skierowanych do studentów pielęgniarstwa z Polski i Niemiec.

/

Pflegepersonal war an allen Etappen der Vernichtung beteilig: Krankenpfleger und Krankenpflegerinnen arbeiteten in den psychiatrischen Anstalten, wo die Patienten selektiert und in den Tode geschickt wurden, sie waren aktiv in den Vernichtungsanstalten, wo tausende Personen vergast wurden, sowie in den Konzentrations- und Vernichtungslagern. Die Beschäftigung mit den Handlungsmotiven des Pflegepersonals in der Zeit des Nationalsozialismus und der Vernichtung bewegt dazu, in sich selbst hineinzuschauen und zu reflektieren, was “ich” denke, wie “ich” handle, wie “ich” in der jeweiligen Situation handeln würde; es sind auch Fragen nach Mechanismen und Ideologien, die die nationalsozialistischen Verbrechen ermöglicht haben und, ob ähnliche Mechanismen und Ideologien in der modernen Gesellschaft noch heute präsent sind und was “ich” dagegen tun kann.Die Erschaffung solcher individuellen und gesellschaftlichen Bezüge kann die Transformation des historischen Bewusstseins in das

Gegenwartsbewusstseins bewirken, was die grundlegende Zielsetzung der in der Internationalen Jugendbegegnugsstätte in Oświęcim organisierten Seminare, die sich an die Pflegestudierenden aus Deutschland und Polen richteten, war.

70

NAgA EgZYStENCJA – „ChOROBA gŁODOWA” JAKO PRZEDMIOt BADAŃ MEDYCZNYCh W gEtCIE WARSZAWSKIM I OBOZACh ZAgŁADY. FILOZOFICZNE REFLEKSJE/NACKtE EXIStENZ – “hUNgERKRANKhEIt” ALS FORSChUNgSgEgENStAND IN WARSChAUER ghEttO UND IN VERNIChtUNgSLAgER. PhILOSOPhISChE REFLEXIONEN

Dr hab. prof. nadzw. UZ Stefan KonstańczakWystąpienie: 5.1; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 5.1; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

W proponowanym wystąpieniu chciałbym zająć się przede wszystkim eksperymentami medycznymi, które wywoływano sztucznie, aby prowadzić naukowe obserwacje dotyczące reakcji ludzkiego organizmu w sytuacjach ekstremalnych. Dramatyczny charakter miały zwłaszcza obserwacje naukowe czynione na osobach przechodzących różne stopnie tzw. „choroby głodowej”. W rezultacie

tego stanu rzeczy na temat „choroby głodowej” mamy dziś trzy rodzaje świadectw (opisów naukowych), których autorami są przedstawiciele zawodów medycznych. Pierwszą grupę stanowią sami eksperymentatorzy, którzy świadomie i dobrowolnie w nich uczestniczyli sztucznie wywołując stan „choroby głodowej” u osób, nad którymi mieli totalną władzę i które traktowali jako „króliki doświadczalne”. Drugą kategorię stanowili przedstawiciele zawodów medycznych, którzy byli biernymi świadkami tych eksperymentów zajmując się i opiekując z obowiązku „przedmiotami tych eksperymentów. Trzecią grupę stanowili ludzie, którzy nie byli uczestnikami ani biernymi obserwatorami skutków takich eksperymentów, ale z racji pełnionych funkcji mieli czasową bądź incydentalną styczność z „przedmiotami eksperymentów”. Świadectwa przedstawicieli tych grup zawierają w sobie ukryty wymiar moralny, który zawiera przede wszystkim wiedzę na temat możliwości „stępienia” wrażliwości ludzkiego sumienia w sytuacjach ekstremalnych.

/

In meiner Präsentation möchte ich mich vor allem mit medizinischen Versuchen beschäftigen. Sie wurden künstlich begonnen, um wissenschaftliche Beobachtungen bezüglich der Reaktionen des menschlichen Körpers in extremen Situationen durchführen zu können. Dramatisch waren besonders die wissenschaftlichen Beobachtungen, die auf den Menschen in verschiedenen Phasen der so genannten „Hungerkrankheit“ durchgeführt waren. In der Folge sind drei unterschiedliche Zeugnisse (wissenschaftliche Beschreibungen) entstanden, deren Autoren die Vertreter der medizinischen Berufe waren. Die erste Gruppe

bildeten Experimentatoren selbst, die bewusst und freiwillig an den Experimenten teilnahmen. Sie brachten die Menschen künstlich in einen Zustand der „Hungerkrankheit“. Über diese Menschen hatten sie totale Macht und behandelten sie als ihre Versuchskaninchen. Die zweite Kategorie bildeten die Vertreter der medizinischen Berufe, die passive Zeugen dieser Experimente waren und die sich aus Pflicht mit den „Forschungsgegenständen“ dieser Experimente beschäftigten. Die dritte Gruppe bildeten die Menschen, die entweder Teilnehmer oder passive Beobachter der Folgen der Experimente waren, die aber aufgrund ihrer ausgeübten Funktionen vorübergehende oder gelegentliche Kontakte mit den „Versuchsobjekten“ hatten. Die Zeugnisse dieser drei Gruppenvertreter enthalten in sich eine verborgene, moralische Dimension, die vor allem Wissen darüber darstellt, wie man menschliches Gewissen in extremen Situation zu „dämpfen“ kann.

71

SPECYFIKA LUDOBÓJStWA DOKONANEgO PRZEZ NIEMCÓW Z UDZIAŁEM ŚWIAtA MEDYCZNEgO NA tLE RZEZI ORMIAN U PROgU XX StULECIA I MASAKRY tUtSICh U SChYŁKU XX WIEKU/EIgENtÜMLIChKEIt DES VÖLKERMORDES, DER VON DEUtSChEN MIt tEILNAhME VON DER MEDIZINISChEN WELt BEgANgEN WURDE, IM VERgLEICh ZUM VÖLKERMORD AN DEN ARMENIERN AM ANFANg DES 20. JAhRhUNDERtS UND ZUM VÖLKERMORD AN DEN tUtSIN AM ENDE DES 20. JAhRhUNDERtS

Dr Stanisław AntczakWystąpienie: 5.2; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 5.2; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Termin genocide czyli ludobójstwo zdefiniowany został przez Rafała Lemkina dopiero w połowie XX wieku. Samo zjawisko ma jednak odległe korzenie sięgające starożytności. Szczególne nasilenie procesów ludobójstwa nastąpiło w XX wieku, który z tego powodu nazywany bywa wiekiem ludobójstwa. Wśród licznych przypadków zbrodni ludobójstwa, jakie odnotowano w minionym stuleciu na szczególną uwagę zasługują trzy: rzeź Ormian dokonana przez Turków u progu XX w., zmasakrowanie Tutsich przez Hutu w Rwandzie u schyłku tego stulecia i zbrodnia masowego ludobójstwa dokonanego na Żydach i przedstawicielach narodów uznanych przez nazistowską III Rzeszę za podludzi, będąca dziełem Niemców w okresie II wojny światowej pod rządami nazistów. Wprawdzie wszystkie z wymienionych trzech przypadków zbrodni ludobójstwa łączy m. in. fakt odwoływania się do pseudonaukowych uzasadnień, w tym argumentów natury biologicznej, bądź nowoczesnych prądów ideologicznych, także szukających podobnego, pseudonaukowego uzasadnienia. Ludobójstwo dokonane przez nazistów, w imię tzw. „higieny rasowej”, wyróżnia się na tym tle licznym udziałem, zarówno na poziomie planowania jak i wykonania, personelu medycznego, zwłaszcza lekarzy.

/

Die Bezeichnung Gonozid (Völkermord) wurde von Rafal Lemkin erst in der Mitte des 20. Jahrhunderts verwendet. Seine Wurzeln greifen bis auf die Antike.

Die Völkermordsprozesse haben sich besonders im 20. Jahrhundert verstärkt und deswegen wird diese Zeit als das Jahrhundert des Völkermordes genannt. Unter vielen Fällen des Völkermordes sind drei Fälle bemerkenswert. Erstens: Mord an Armeniern, der von den Türken am Anfang des 20. Jahrhunderts begangen wurde. Zweitens: Massaker an Tutsin durch Hutu in Ruanda am Ende des 20. Jahrhunderts. Und drittens: Völkermord an Juden und an anderen Völkern, die als Untermenschen für die Nationalsozialisten galten. Die gemeinsamen Elemente für alle diese oben genannten Fälle sind pseudo-wissenschaftliche Begründungen, darin biologische Argumente, und auch ideologische moderne Strömungen, die nach einer ähnlichen wissenschaftlichen Begründung suchten. Der durch Nationalsozialisten um „Rassenhygiene“ willen begangene Völkermord unterscheidet sich von den anderen dadurch, dass an diesem Völkermord ein medizinisches Personal (besonders Ärzte) seine große Teilnahme hatten.

72

ANIOŁOWIE ŚMIERCI I NIEWARCI ŻYCIA. NAZIStOWSKA EUgENIKA I EUtANAZJA WOBEC WINY I KARY/DIE tODESENgEL UND LEBENSWERtLOSE. NAtIONALSOZIALIStISChER EUgENEtIK UND EUthANASIE gEgENÜBER SChULD UND StRAFE

Dr hab. prof. nadzw. AMW Piotr SemkówWystąpienie: 5.3; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 5.3; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Christopher Browning opisując działania w Polsce niemieckiego 101. Policyjnego Batalionu Rezerwowego zwrócił uwagę na fakt, iż wojna i negatywne stereotypy rasowe w podobny sposób stwarzają a następnie wzmacniają psychologiczny dystans dzielący przestępcę od ofiary. Biurokratyczne i rutynowe podejście do fizycznej eliminacji, segmentacja działań oraz depersonalizacja nie są jednak w żaden sposób usprawiedliwieniem dla masowych zbrodni. Mimo, że pojęcie eutanazji znane jest od starożytności,

zaś termin „eugenika” w porównaniu z poprzednim jest stosunkowo młody, to oba te określenia nabrały najbardziej złowieszczego wydźwięku w okresie istnienia Trzeciej Rzeszy. W państwie tym, wykorzystując podstawy historyczno-filozoficzne, światli-zatem wykształceni ludzie opracowali koncepcje bezwzględnej eliminacji fizycznej osób chorych, o których mówiono, że są „niewarci życia”, gdyż swoim istnieniem obciążają budżet kraju. Zatem śmierć, która również musiała być tania. Ale owi „światli” dokonywali masowej eutanazji „niewartych życia” poprzez osoby często z wykształceniem medycznym, zatem ci, którzy mieli ratować życie ludzkie, nieśli śmierć. Patrząc z perspektywy czasu wina „aniołów śmierci” jest bezdyskusyjna, mimo tego, iż prawo do życia zostało zapisane dopiero w 1948 r., jako jedno z podstawowych praw człowieka. Jednak poza historyczno-moralnym osądem zbrodniczego systemu sprawców z racji upływu czasu nie można postawić do odpowiedzialności karnej. Zatem wyciągając lekcję z tych tragicznych wydarzeń-powinny być one przestrogą dla przyszłych pokoleń.

/

Christopher Browning, in seiner Beschreibung der Aktivitäten der deutschen Polizeireservebataillon Nr. 101 in Polen, hat darauf hingewiesen, dass der Krieg und die negativen Rassenvorurteile in ähnlicher Weise einen psychologischen Distanz zwischen dem Täter und seinem Opfer bilden und verstärken. Bürokratische und routinemäßige Einstellung zur physischen Vernichtung, Segmentierung der Aktivitäten und Depersonalisierung sind aber keine Rechtfertigung der Massenverbrechen. Obwohl die Bezeichnung Euthanasie schon seit der Antike bekannt ist und die

Bezeichnung Eugenik im Vergleich zur Euthanasie relativ jung zu sein scheint, haben die beiden Bezeichnungen wegen ihres Missbrauchs bei der sogenannten Rassenhygiene der Nationalsozialisten eine negative Bedeutung erhalten. Anhand der historischen und philosophischen Grundlagen bearbeiteten im Dritten Reich die ausgebildeten Menschen Konzepte für die rücksichtslose Vernichtung der Kranken. Man sagte, dass solche Menschen „unwertes Leben“ waren und mit ihrem Dasein den Staatshaushalt belasteten. Sie haben also den Tod verdient und deren Tod sollte auch den Staat nicht viel kosten. Das Todurteil wurde von den Menschen mit medizinischer Ausbildung im Rahmen der Euthanasie durchgeführt. Statt ein Menschenleben zu retten, haben sie die Kranken umgebracht. Die Schuld der Todesengel steht außer Frage, ungeachtet dessen, dass das Recht auf Leben erst in 1948 als ein Grundrecht eines Menschen verabschieden wurde. Leider wegen der vergangenen Zeit ist es nichtmehr möglich die Verbrechenstäter zur gesetzlichen Verantwortung zu ziehen. Wir müssen aber selbst Lehren aus diesen schrecklichen und tragischen Ereignissen ziehen.

73

ZABIEgI StERYLIZACJI OSÓB NARODOWOŚCI ROMSKIEJ DOKONYWANE W SZPItALU W ZŁOtOWIE W LAtACh 1943-1945/StERILISAtION DER ROMA - DURChgEFÜhRt IM KRANKENhAUS IN ZLOtOW IN 1943-1945

Dr Monika TomkiewiczWystąpienie: 5.4; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 5.4; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

W okresie od 1939 do 1945 roku władze hitlerowskie w ramach prowadzonej na szeroką skalę polityki rasowej zmierzającej do bezwzględnego wyniszczenia narodów uznanych jako rasowo mniej wartościowe przystąpiły do dokonywania sterylizacji. Podstawą faktyczną dokonywanych zabiegów sterylizacyjnych stanowiło stwierdzenie przynależności do narodowości romskiej. W tym celu jeszcze przed 1939 rokiem przyjechali z Berlina do Złotowa „eksperci rasowi” z doktorem Ritterem – twórcy Instytutu Kryminologiczno - Biologicznego na czele, którzy badali ludność romską osiadłą na terenie Ziemi Złotowskiej położonej na terenie przygranicznej rejencji pilskiej. W szpitalu z Złotowie przymusowej sterylizacji poddano z całą pewnością dwanaście osób wśród nich zarówno kobiety jak i mężczyzn. Zabiegów tych dokonywało

dwóch lekarzy niemieckich Kurt Schwenzer i Kurt Messerschmitt.Poza szpitalem w Złotowie wielu zabiegów sterylizacji na osobach narodowości romskiej dokonywano między innymi w Pile, Bydgoszczy i Dobiegniewie. W bydgoskim szpitalu dokonywano najwięcej zabiegów wśród Romów, którzy nie byli wcześniej informowani o rodzaju i charakterze zabiegu. Wiele osób było przywożonych bezpośredni z domów przez policję niemiecką do szpitalu bez wcześniejszej informacji, iż będzie przeprowadzony zabieg sterylizacji. O rodzaju dokonanego zabiegu dowiadywali się dopiero na sali pooperacyjnej od innych uświadomionych już pacjentów.

/

Im Zeitraum von 1939 bis 1945 hat das NS-Regime im Rahmen der Rassenpolitik mit Zwangssterilisation der minderwertigen Völker angefangen. Eine tatsächliche Grundlage für solche Sterilisationseingriffe war eine Feststellung der Volkszugehörigkeit zu Roma. Zu diesem Zweck sind noch vor dem Jahr 1939 die so genannten „Rassenexperten“ aus Berlin nach Zlotow gekommen. Dabei war auch Dr. Ritter (ein deutscher nationalsozialistischer Rassentheoretiker), der das Kriminalbiologische Institut gegründet hat. Sie haben die Roma, die innerhalb von Zlotow wohnten, untersucht. Im Krankenhaus in Zlotow, in der Nähe von Schneidemühl (Pila), wurden bestimmt 12 Personen, sowohl die Frauen und als auch die Männer, zwangssterilisiert. Diese Eingriffe waren von 2 deutschen Ärzten: Kurt Schwenzer und Kurt Messerschmitt durchgeführt. Außer des Krankenhauses in Zlotow waren die Eingriffe der Zwangssterilisation bei Roma noch

in anderen Einrichtungen durchgeführt, unter anderem in solchen Städten wie Schneidemühl (Pila), Bromberg und Dobiegniewo. Im Krankenhaus in Bromberg hat man die meisten Eingriffe bei Roma, die über die Eingriffsart nicht informiert waren, durchgeführt. Viele Menschen wurden direkt aus ihren Häusern durch die Polizei ins Krankenhaus gebracht, ohne frühere Information über einen ihnen gegenüber geplanten Sterilisationseingriff zu haben. Davon erfuhren sie von den anderen - schon bewussten Patienten erst im Saal nach der Operation

74

ROZPRAWA O FASZYZMIE I LEKARZACh WEDŁUg StANISŁAWA LEMA/StANISLAW LEMS ABhANDLUNg ÜBER FASChISMUS UND ÄRZtE

Dr Agnieszka Gajewska Wystąpienie: 6.1; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.1; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Choć najczęściej przywoływaną powieścią Lema w kontekście Zagłady jest jego Szpital Przemienienia, to problem czystości rasy, eugeniki, eksperymentów medycznych i etycznych postaw lekarzy przenika całą twórczość pisarza. Lem w większości swoich powieści aluzyjnie nawiązuje do wydarzeń II wojny światowej i wydarzeń historycznych, przywołuje epizody z czasów okupacji, żyje w cieniu wojennych traum. Konwencja science fiction pozwala mu między innymi opowiedzieć historie o etycznych wyborach naukowców, w tym wielu lekarzy, bez ulegania wytycznym cenzury. W powieściach Lema z lat 50-tych, 60-tych i 70-tych pojawiają się, jako problemy do rozwiązania, zakamuflowane elementy propagandy nazistowskiej, a coraz większa wiedza pisarza o skali i rodzajach eksperymentów medycznych, których dokonywano w obozach, pojawia się w zamaskowanej formie sukcesywnie w kolejnych dziełach. Główna oś rozważań związanych z lekarzami i ich wyborami etycznymi, dotyczy ustalenia statusu ontologicznego Obcych,

a więc tego, co można, a czego nie można z nimi zrobić. Odpodmiotowienie Obcych powoduje umieszczenie ich w strefie, którą w historii medycyny określa się mianem „podłych ciał”, czyli ciał, które zostały pozbawione praw i mimo że nadal żyją, można na nich przeprowadzać eksperymenty i testować na nich nowe technologie medyczne. Lektura tych wątków prozy science fiction Lema pozwala na odtworzenie całego spectrum etycznych problemów związanych z każdą lekarską decyzją, zarysować indywidualne postawy, ale też ukazać coś, co za Hannah Arendt można by nazwać „banalnością zła”. Podziały etyczne nie przebiegają w prozie Lema w tych samych miejscach, co podziały narodowościowe, a odnalezione w archiwach relacje lekarzy lwowskich, składających po wojnie oświadczenia dotyczące sytuacji szpitali i pacjentów w mieście podczas okupacji niemieckiej, pozwalają uzupełnić brakującą wiedzę o losach lekarzy i wykładowców w czasie wojny, których Lem znał i od których się uczył.

/

Obwohl „Hospital der Verklärung” von Stanislaw Lem einer von seinen am häufigsten genannten Romanen in Bezug auf Vernichtung ist, sind alle seine Werken mit dem Problem der Rassenhygiene, Eugenik, medizinischer Experimente und ethischer Stellungen der Ärzte erfüllt. Lem bezieht sich in seinen meisten Werken auf die Ereignisse des Zweiten Weltkriegs und die historischen Ereignisse. Er beschreibt die Episoden aus der Besatzungszeit und lebt im Schatten des Traumas des Kriegs. Die Science-Fiction-Geschichten ermöglichen ihm, unter anderem, die Geschichte über ethische Entscheidungen der Wissenschaftler und der Ärzte zu erzählen, ohne Zensur zu unterliegen. In

Romanen von Lem von fünfziger, sechziger und siebziger Jahren gibt es getarnte Elemente der NS-Propaganda als Probleme zum Lösen. Und immer größeres Wissen des Schriftsteller über Skala und Arte der in den Lagern durchgeführten medizinischen Experimente erscheint in einer getarnten Form auch in seinen weiteren Werken. Die Überlegungen zu den Ärzten und ihren ethischen Wahlen betreffen die Bestimmung eines ontologischen Status der Alien, also das alles, was man mit ihnen machen darf und was nicht. Entmachten der Alien verursacht, dass sie in eine Zone der in Medizin so genannten, „bösen Leiber“ platziert werden; das heißt Leiber, welchen ihre Rechte entzogen werden und während sie weiter leben, darf man Experimente an ihnen durchführen und neue medizinische Technologien auf sie testen. Eine Lektüre dieser Science-Fiction-Motiven in Lems Werken ermöglicht all diese ethischen Probleme im Zusammenhang mit jeder ärztlichen Entscheidung abzubilden, individuelle Stellungen zu skizzieren und auch das zu zeigen, was durch Hannah Arendt als „die Banalität des Bösen“ bezeichnet wurde. Die ethischen Grenzen liegen bei Lem, in seinen Werken in anderen Abschnitten, als die nationalen Gegensätze. Die in Archiven gefundenen Berichte der Lemberger Ärzte geben uns eine Möglichkeit, um unser Wissen über Geschichte der Ärzte und der Lehrer während des Zweiten Weltkriegs, die Lem kannte und von welchen er lernte, zu ergänzen.

75

LOSY DZIECI ŻYDOWSKICh W gEtCIE WARSZAWSKIM W PISMACh JANUSZA KORCZAKA/SChICKSAL DER JÜDISChEN KINDER IM WARSChAUER ghEttO IN JANUSZ KORCZAKS WERKEN

Dr hab. Bożena MroczekWystąpienie: 6.2; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.2; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Wyniszczyć naród można na wiele sposobów. Jednym z nich jest drastyczne ograniczenie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Janusz Korczak w przesłaniu, opowiada o wojnie, głodzie, sieroctwie i niedoli dzieci z perspektywy lekarza pediatry i pedagoga. W sprawozdaniu lekarskim sporządzanym w czasie wojny z potrzeby obowiązku lekarza podaje, że epidemia chorób i głodu szaleje, a w grupach dzieci najmłodszych śmiertelność jest stuprocentowa. Dzieci w getcie giną z głodu, wyniszczenia, chorób i zimna. Wskazuje jak tragiczne jest osłabienie instynktu życia u zagłodzonych dzieci, ich brak reakcji na zimno i głód, na wydarzenia w otoczeniu. Warunki życia w getcie, terror, strach, brak domu i opieki dorosłych, a przede wszystkim brak żywności i opału doprowadzał do powolnego umierania dzieci, które jeszcze niedawno były zdrowe i wesołe. Korczak zauważa jak szybko odbywa się

„zagłada” starszych, uprzednio dobrze odżywianych dzieci w wieku szkolnym. Dokumentuje rozwój fizyczny dzieci, ich szybkie psychiczne i społeczne dorastanie, ochrania dzieci, walczy i zabiega o ich przetrwanie.

/

Ein Volk kann auf möglichst vielfältige Weise vernichtet werden. Eine von der Methoden ist drastische Begrenzung der Möglichkeiten, um die Grundbedürfnisse zu bedecken. Janusz Korczak, aus Perspektive eines Kinderarztes und Pädagogen, erzählte in seiner Botschaft vom Krieg, Hunger, Verwaisung und Unglück der Kinder. In einem während des Krieges erstellten ärztlichen Bericht weist er darauf hin, dass Krankheiten- und Hungerepidemien ausbrach, und dass unter den kleinsten Kindern die Sterblichkeitsrate 100% betrug. Die Kinder im Ghetto starben durch Hunger, Kräfteverfall, Krankheiten und Kälte. Er sprach auch darüber, wie tragisch die Abschwächung der Lebenstriebe bei verhungerten Kindern und Ausbleiben ihrer Reaktionen auf Kälte, Hunger und Ereignisse in ihrer Umgebung waren. Lebensumstände im Ghetto, Terror, Angst, fehlende Zuhause und Fürsorge der Erwachsenen, aber vor allem Mangel an Essen und Heizmaterial trugen zu einem langsamen Sterben der Kinder, die bis vor kurzem noch gesund und glücklich waren, bei. Korczak bemerkte, wie schnell eine „Vernichtung“ der älteren Kindern stattfand, die früher gut ernährte Kinder im Schulalter waren. Er dokumentierte die körperliche Entwicklung der Kinder, ihre schnelle psychische und gesellschaftliche Reife, er schützte die Kinder, kämpfte um sie und machte alles, um sie zu retten.

76

WIERNOŚĆ PAŃStWU, ZAChOWANIE EtYKI PIELĘgNIARSKIEJ, BEZWZgLĘDNA tROSKA O WŁASNE ŻYCIE – POStAWY MORALNE PIELĘgNIAREK POLSKICh I NIEMIECKICh W CZASIE II WOJNY ŚWIAtOWEJ/tREUE ZUM LAND, ERhALtUNg DER PFLEgERISChEN EthIK, VOLLE SORgE UM EIgENES LEBEN – MORALISChE EINStELLUNgEN DER POLNISChEN UND DEUtSChEN PFLEgERINNEN WÄhREND DES ZWEItEN WELtKRIEgS

Mgr Magdalena KuczyńskaWystąpienie: 6.3; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.3; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Pielęgniarstwo kojarzy się z postawami moralnymi jak szacunek i ochrona życia pacjenta. Miłość do własnej ojczyzny jest postawą godną moralnej pochwały. Troska o własne życie to podstawowa wartość moralna. Powyższe postawy moralne,

realizowane w warunkach pokoju bez istotnych trudności, stają w konflikcie w sytuacji wojny. Jak postąpić gdy panujący w państwie system, zmusza obywatela do podejmowania działań stojących w opozycji do etosu wykonywanego zawodu? Czyje życie domaga się większej ochrony: pielęgniarki czy jej pacjenta? Przegląd literatury tematu pozwolił na wyodrębnienie czterech postaw moralnych pielęgniarek polskich i niemieckich czasu wojny i okupacji:pomniejszenie troski o własne życie, wierność ojczyźnie i etosowi pielęgniarskiemu.bezwzględna dbałość o zachowanie własnego życia kosztem zdrady etosu pielęgniarskiego i ojczyzny.ślepe oddanie zasadom panującym w ojczyźnie przy jednoczesnym złamaniu etyki pielęgniarskiej.wierność ideałom profesji pielęgniarskiej i sprzeciw wobec polityki własnego państwa.

/

Die Krankenpflege wird mit solchen moralischen Einstellungen, wie Achtung und Schutz des Patientenlebens assoziiert. Liebe zum Heimatland präsentiert eine lobenswerte Einstellung. Sorge um eigenes Leben ist eine grundlegende moralische Wert. Die oben genannten moralischen Einstellungen, ohne wesentliche Schwierigkeiten in Friedenszeiten durchgeführt, stehen miteinander in Konflikt im Fall einer Kriegssituation. Wie soll man handeln, wenn ein im Staat geltendes System seine Bürger dazu zwingt, Maßnahmen gegen den Berufsethos zu ergreifen?Wessen Leben erfordert einen größeren Schutz: der Pflegerin oder ihrer Patienten? Die Literaturübersicht bezüglich des Themas ließ vier moralische Einstellungen der polnischen und deutschen Pflegerinnen während des Kriegs und der

Besatzung unterscheiden:Verkleinerung der Sorge um eignes Leben, Treue zum Heimatland und Ethik der pflegerischen ArbeitBedingungslose Sorge um Erhaltung des Lebens auf Kosten von Verrat der Ethik der pflegerischen Arbeit und des Heimatlandes. Blinde Hingebung der im Heimatland herrschenden Regelungen bei gleichzeitigem Brechen der Ethik der pflegerischen ArbeitTreue zu Idealen des pflegerischen Berufs und Widerstand gegen die vom eigenen Staat geführte Politik.

77

SŁUŻBA SANItARNA W OKUPOWANEJ WARSZAWIE/REttUNgSDIENSt IM BESEtZtEN WARSChAU

Dr Joanna SzymoniczekWystąpienie: 6.4; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.4; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3) Celem referatu będzie pokazanie działania służby medycznej w okupowanej Warszawie, zarówno tej oficjalnej, jak i konspiracyjnej. Władze hitlerowskie włączyły medycynę do walki przeciwko Polakom. Eksterminacją objęto personel medyczny. Spośród 14 tysięcy lekarzy sprzed wojny, w jej toku zamordowano prawie 6 tysięcy. Zlikwidowano studia medyczne oraz większość punktów medycznych. Te, które działały podlegały ścisłej kontroli. Poza działającymi legalnie polscy lekarze pracowali w konspiracji. Celem nurtu podziemnego było, oprócz zapewnienia pomocy ludziom związanym z konspiracją, magazynowanie lekarstw, środków opatrunkowych, przygotowywanie się na wybuch powstania. Warszawa była głównym ośrodkiem tajnych szkoleń medycznych, nauczanie odbywało się też w innych miastach. W okupowanej Polsce w konspiracyjnych warunkach studiowało medycynę około 4000 studentów. Natomiast w prowadzenie tej nauki zaangażowany był ponad 500-osobowy personel dydaktyczny. W Powstaniu Warszawskim wzięło udział około tysiąca lekarzy i studentów medycyny oraz sześć tysięcy sanitariuszek i pielęgniarek. Poległo około 200

lekarzy i studentów medycyny oraz około tysiąca sanitariuszek i pielęgniarek. W czasie Powstania działało 25 szpitali, 122 szpitali polowych oraz ponad 200 punktów sanitarno-medycznych.

/

Diese Präsentation zeigt es, wie die medizinischen Dienste im besetzten Warschau (offiziell und konspirativ) gehandelt haben. Die NS-Behörden haben die Medizin gegen Polen in ihre Tätigkeiten eingeschlossen und genutzt. Die Vernichtung hat das medizinische Personal betroffen. Von 14 tausend Ärzten bevor dem Krieg wurden fast 6 tausend Ärzte während des Kriegs getötet. Medizinstudien und mehrere medizinische Zentren wurden aufgelöst. Diese noch funktionierenden waren unter strenger Kontrolle. Manche Ärzte arbeiteten auch in einer Verschwörung gegen die Nazis. Ihr Ziel war nicht nur die Hilfe für die in der Untergrundbewegung aktiven Menschen, sondern auch die Lagerung von Medikamenten, Verbandmitteln und die Vorbereitung zum Aufstand. Warschau war ein Hauptzentrum für medizinische Geheimschulungen, die auch aber in anderen Städten stattfanden. In besetztem Polen studierten ca. 400 Studenten unter konspirativen Umständen. Und daran waren über 500 Personen, die sich mit der Medizinlehre beschäftigten, beteiligt. Am Warschauer Aufstand nahmen ca. 1000 Ärzte und Medizinstudenten und 6000 Pflegerinnen teil. 200 Ärzte und Medizinstudenten, und ca. 1000 Pflegerinnen sind ums Leben gekommen. Während des Aufstands funktionierten 25 Krankenhäuser, 122 Feldlazaretten und mehr als 200 medizinische Zentren.

78

OPIEKA MEDYCZNA NAD POWStAŃCAMI WARSZAWSKIMI W OBOZACh JENIECKICh WEhRMAChtU/MEDIZINISChE PFLEgE DER WARSChAUER AUFStÄNDISChEN IM KRIEgSgEFANgENENLAgER VON WEhRMACht

Dr Piotr StanekWystąpienie: 6.5; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.5; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Po upadku powstania warszawskiego w październiku 1944 r. do niemieckiej niewoli trafiło ok. 17 tys. powstańców – mężczyzn, kobiet i dzieci. Wśród nich było wielu rannych i chorych. W połączeniu z trudnymi warunkami bytowymi w obozach i niewystarczającą ilością żywności oznaczało to wielkie zagrożenie dla życia i zdrowia osadzonych. Niemieccy lekarze w większości obozów nie zapewnili pomocy medycznej. Sporadycznie przeprowadzali jedynie różnego rodzaju badania, szczepienia czy podawali leki. Dlatego powstańcy-jeńcy z reguły tworzyli sami obozowe lazarety. Władze niemieckie wyznaczały jedynie baraki na

tego typu placówki, a opiekę lekarską pozostawiano głównie w rękach jeńców, którzy sami, w zależności od posiadanych kwalifikacji, podjęli się pełnienia funkcji obozowych lekarzy czy pielęgniarek (tylko szpitale wojskowe w Zeithain i Gross Lübars obsługiwał w pełni wykwalifikowany personel medyczny). A sprawowanie opieki medycznej w obozach Wehrmachtu były bardzo trudne, gdyż brakowało przede wszystkim lekarstw i środków opatrunkowych. W tych warunkach fenomenem było funkcjonowanie Polskiego Szpitala Wojskowego w Zeithain, posiadający różne oddziały, jak chirurgiczny, gruźliczy, internistyczny, położniczy, wewnętrzny, laryngologiczny, okulistyczny itp., i w którym przeprowadzano różne skomplikowane operacje, z trepanacją czaszki włącznie. Dzięki poświęceniu, ciężkiej pracy, determinacji i postawie całego powstańczego personelu medycznego (jak np. płk dr Leon Strehl, kpt. dr Zygmunt Kujawski „Brom” czy kpt. dr Jadwiga Beaupré), śmiertelność w tej grupie jenieckiej była bardzo niska.

/

Nach der Niederschlagung des Warschauer Aufstands im Oktober 1944 sind ca. 17.000 Aufständische (Männer, Frauen und Kinder) in deutsche Gefangenschaft geraten. Unter ihnen gab es viele Verletzte und Kranke. Im Zusammenhang mit schwierigen Lebensbedingungen in den Lagern und unzureichende Nahrungsmittelversorgung bedeutete es eine große Lebens- und Gesundheitsbedrohung für die Gefangenen. In den meisten Lagern war keine medizinische Hilfe durch deutsche Ärzte versichert. Sie machten lediglich verschiedene Untersuchungen, Impfungen und

gaben den Patienten Medikamente. Deswegen haben die gefangenen Aufständischen selbst eine Feldlazarette organisiert. Die Lagerverwaltung stellte nur Krankenreviere zur Verfügung und die Gefangenen mussten selbst für die ärztliche Betreuung sorgen. Unabhängig von Qualifikationen übernahmen sie Funktionen der Lagerärzte und Lagerpfleger (nur in Militärkrankenhäusern in Zeithain und Gross Lübars gab es ein hochqualifiziertes Medizinpersonal). Bedingungen für medizinische Betreuung waren in Wehrmachts Lager sehr schwer, weil es vor allem an Medikamenten und Verbandsmitteln fehlte. Unter diesen Umständen war das Funktionieren des Polnischen Militärkrankenhauses in Zeithain ein Phänomen. Dieses Militärkrankenhaus hatte verschiedene Stationen, wie zum Beispiel: Chirurgie, Tuberkulosestation, Innere Medizin, Geburtenstation, Laryngologie usw. Es wurden dort sogar komplizierte Operationen durchgeführt, einschließlich eine Trepanation des Schädels. Dank der Hingebung, schwerer Arbeit, Determination und Einstellung des ganzen aufständischen Medizinpersonals (wie zum Beispiel Oberst Dr. Leon Strehl, Hauptmann Dr. Zygmunt Kujawski “Brom” und Hauptmann Dr. Jadwiga Beaupré) war Sterblichkeit in dieser Gruppe der Gefangenen sehr niedrig.

79

OPIEKA OKOŁOPORODOWA W POLSCE W OKRESIE II WOJNY ŚWIAtOWEJ/PERINAtALE VERSORgUNg IN POLEN WÄhREND DES ZWEItEN WELtKRIEgS

Dr Barbara BaranowskaProf. dr hab. Ewa Dmoch-GajzlerskaDr Antonina DoroszewskaWystąpienie: 6.6; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.6; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Problem poruszonym w prezentacji będzie opieka okołoporodowa w Polsce w okresie II Wojny Światowej. Przedstawione zostaną dane statystyczne dotyczące porodów w Polsce w tym okresie oraz warunki, w których dzieci przychodziły na świat. Jednym z celów prezentacji będzie również opisanie warunków pracy położnych przyjmujących porody w Polsce w okresie II Wojny Światowej. Zebrany materiał pochodzi zarówno w polskich archiwów, jak i z badań empirycznych. W 2012 r. zrealizowano badania, których celem było ukazanie, jak przebiegały porody w czasie II Wojny Światowej, a zatem w okresie, gdy na terenie Polski na co dzień miały miejsce walki, przez wiele miesięcy zwłaszcza większe miejscowości były okupywane przez wrogą armię. Grupę badaną stanowiły 2 położne pracujące na terenie Polski w latach 1939-1945 oraz 4 kobiety, które w czasie II wojny światowej urodziły

dzieci. Techniką badań był wywiad narracyjny z elementami wywiadu rozumiejącego. Wywiady dotyczyły specyfiki wykonywania zawodu, warunków pracy i stosowanych technik. Skupiano się na trudnościach wynikających ze specyfiki pracy w trakcie działań wojennych lub okupacji. Położne pytano także o decyzje moralne, które zmuszone były podejmować w związku z sytuacją polityczną i społeczną. Jedna z badanych położnych pracowała w rejonie wiejskim. Druga początkowo przyjmowała porody w mieście, a potem w obozie jenieckim na terenie Niemiec, do którego zostali wysłani mieszkańcy Warszawy po Powstaniu Warszawskim. Z matkami rozmawiano o okresie ciąży, porodu i pierwszych miesiącach życia dziecka. Głównymi problemami badawczymi była kwestia stylu życia w czasie ciąży, zapewnienia odpowiedniej opieki noworodkowi, w tym m.in. środków pielęgnacyjnych.

/

Diese Präsentation betrifft die perinatale Versorgung in Polen während des Zweiten Weltkriegs. Hier werden Statistikdaten bezüglich der Geburten in Polen in diesem Zeitraum präsentiert und die Bedingungen, unter denen Kinder zur Welt gekommen sind, dargestellt. Eines von den Zielen dieser Präsentation ist es, die Arbeitsbedingungen der Hebammen, die sich mit Entbindungen während des Zweiten Weltkriegs in Polen beschäftigten, zu beschreiben. Das gesammelte Material stammt sowohl aus polnischen Archiven, als auch aus empirischen Studien. In 2012 wurden weitere Studien dazu durchgeführt, deren Ziel es war, zu zeigen, wie die Entbindungen während des Zweiten Weltkriegs abgelaufen sind, das heißt; in Kriegszeiten, als es in

Polen schwere Kämpfe dauerten und viele Monate lang vor allem die größeren Orte von feindlichen Armeen besetzt waren. In der untersuchten Gruppe gab es 2 Hebammen, die in Jahren 1939-1945 in Polen gearbeitet haben, und vier Frauen, die während des Zweiten Weltkriegs ihre Kinder zur Welt gebracht haben. Die Untersuchungstechnik war ein narratives Interview mit Verständniselementen. Die Interviews betrafen die Besonderheit der ausgeübten Berufe, die Arbeitsbedingungen und die eingesetzten Techniken. Man konzentrierte sich auf Schwierigkeiten, die aus der Besonderheit der ausgeübten Arbeit während der Kriegshandlungen oder der Okkupation resultierten. Die Hebammen wurden auch nach moralischen Entscheidungen, die sie in Bezug auf damalige politische und gesellschaftliche Situation treffen mussten, gefragt. Einer der gefragten Hebammen arbeitete damals auf dem Land. Die zweite beschäftige sich zuerst mit Entbindungen in der Stadt und danach arbeitete sie im Kriegsgefangenenlager in Deutschland, in welches die Warschauer Bewohner nach dem Warschauer Aufstand geschickt wurden. Mit den Müttern führte man Gespräche über ihre Schwangerschaftszeit, Entbindungen und die ersten Lebensmonate ihrer Kinder. Die Hauptforschungsprobleme waren der Lebensstill während der Schwangerschaft bei diesen Müttern, entsprechende Betreuung für ein Neugeborenes, und auch zum Beispiel Pflegemittel für Neugeborene.

80

PROF. MED. JAN OLBRYCht OFIARĄ I OSKARŻYCIELEM ZBRODNI POPEŁNIONYCh PRZEZ NIEMIECKICh LEKARZY W OBOZIE KONCENtRACYJNYM AUSChWItZ-BIRKENAU/PROF. MED. JAN OLBRYCht – OPFER UND ANKLÄgER IN DER SAChE DER NS-VERBREChEN, DIE VON DEUtSChEN ÄRZtEN IM KONZENtRAtIONSLAgER AUSChWItZ-BIRKENAU BEgANgEN WURDEN

Dr Zdzisław JezierskiWystąpienie: 6.7; niedziela, 12.10.2014 r. (dzień 3)Vortrag: 6.7; Sonntag 12.10.2014. (Tag 3)

Profesor medycyny Jan Olbrych przed wybuchem II wojny światowej był kierownikiem Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ceniono go jako wybitnego znawcę medycyny sadowej nie tylko w Polsce, lecz także na arenie międzynarodowej. Z tego powodu uniknął uwięzienia 6 listopada 1939 r., kiedy to gestapo aresztowało profesorów krakowskich w ramach znanej akcji „Sonderaktion Krakau”. Niemcy

potrzebowali go bowiem jako eksperta w sprawach o charakterze kryminalnym. Jednakże w tej pracy nie godził się na fałszowanie ekspertyz, którymi starano się obciążać Polaków. Za to w czerwcu 1942 r. został aresztowany i wkrótce potem zesłany do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Przebywał w nim do końca jego funkcjonowania. 18 styczna 1945 r. został wywieziony stamtąd do obozu w Mauthausen. Przez dwa i pół roku był więc więźniem Auschwitz. Kilkakrotnie ciężko chorował, ale dzięki pomocy współwięźniów powracał do zdrowia. Jako więzień był naocznym świadkiem wielu zbrodni popełnionych przez niemieckich lekarzy w tym obozie. Dlatego też ogromne znaczenie ma jego orzeczenie wygłoszone na rozprawie sądowej przed Najwyższym Trybunałem Narodowym 10 grudnia 1947 r . W 1968 r. prof. Olbrycht opublikował swoje wspomnienia obozowe, które stanowią cenne uzupełnienie wcześniej wygłoszonego orzeczenia przed NTN. Obie te publikacje stanowią podstawę źródłową mojego referatu o okrucieństwie, metodach zadręczania i uśmiercania więźniów w Auschwitz przez niemieckich lekarzy.

/

Prof. Med. Jan Olbrycht war vor dem Zweiten Weltkrieg ein Leiter der Institution für Gerichtsmedizin an der Jagiellonski Universität. Er war als ausgezeichneter Fachmann im Gebiet der Gerichtsmedizin nicht nur in Polen, sondern auch weltweit anerkannt. Aus diesem Grund hat er das Gefängnis am 6. November 1939 vermieden, als die Gestapo die Krakauer Professoren im Rahmen der „Sonderaktion Krakau“ festgenommen haben. Die Deutschen haben Jan Olbracht als einen Fachmann

für kriminelle Angelegenheiten gebraucht. Er hat sich aber geweigert, um in dieser Arbeit die Urkunden zu fälschen, die Polen belasteten. Im Juni 1942 wurde er festgenommen und anschließend ins Konzentrationslager in Auschwitz geschickt. Er war dort bis zum 1945. Am 18. Januar 1945 wurde er ins Lager in Mauthausen transportiert. Zwei und ein halbes Jahr lang war er ein Häftling in Auschwitz. Mehrmals war er schwer krank, aber dank der Hilfe anderer Häftlinge wurde er wieder gesund. Oft war er ein Augenzeuge der durch deutschen Ärzte in diesem Lager begangenen Schwerverbrechen. Deswegen bedeutete sein Urteil, das er am 10. Dezember 1947 während der Gerichtsverhandlung vor dem Obersten Nationalgerichtshof verkündete, wirklich viel. In 1968 hat Prof. Olbrycht seine Lagererinnerungen veröffentlicht, die eine wertvolle Ergänzung des früher verkündeten Urteils vom 10 Dezember 1947 bilden. Die beiden Publikationen dienen mir jetzt als Quellenmaterial für dieses Referat über Grausamkeit, Unterdrückung und Ermordung der Häftlinge durch die deutschen Ärzte in Ausschwitz.

81

OKO PAMIĘCIwystawa prac horsta hoheisela i Andreasa KnitzaCentrum Kultury Zamek 13.09.2014-12.10.2014. /DAS AUgE DER ERINNERUNgAusstellung von horst hoheisel und Andreas KnitzKulturzentrum Zamek 13.09.2014 – 12.10.2014

Wystawa „Oko pamięci” to pierwsza w Polsce prezentacja dokonań duetu artystów Horsta Hoheisela i Andreasa Knitza. Twórcy działają razem od dwudziestu lat, a w swoich dziełach podejmują w sposób niekonwencjonalny tematykę upamiętniania. Znani są jako autorzy realizacji, które upamiętniają ofiary zbrodni nazistowskiej Trzeciej Rzeszy Niemieckiej. Ich prace określane są mianem „kontrpomników”, jako że nie są to typowe pomniki, ale obiekty architektoniczne lub przestrzenne oraz instalacje bardzo silnie osadzone w kontekście historycznym i społecznym miejsca, gdzie powstają.

Również na wystawę w Poznaniu artyści przygotowali dzieło wyjątkowe i możliwe do realizacji wyłącznie w tym miejscu. Odnieśli się do historii dwóch budynków: dawnej synagogi przerobionej przez nazistów na pływalnię oraz kaplicy dawnego zamku cesarskiego, zniszczonej

przez nazistów i przerobionej na gabinet dla Adolfa Hitlera. Hitlerowcy zaplanowali gabinet swego wodza w miejscu sakralnym aby symbolicznie spotęgować jego władzę. Zaś zmieniając synagogę w pływalnię dokonali aktu zbeszczeszczenia żydowskiej świątyni. Hoheisel i Knitz zdemontowali elementy wyposażenia basenu i przenieśli je do dawnego gabinetu Hitlera. W ten sposób dokonali symbolicznego gestu profanacji i desakralizacji tej przestrzeni władzy. Zarazem, przypominając o zbeszczeszczeniu synagogi, raz jeszcze przywrócili pamięć o zbrodniach Holokaustu.

Przed wieżą zegarową zamku zobaczyć można jeszcze jeden niekonwencjonalny „kontrpomnik” – mobilną betonową rzeźbę Szarego Autobusu. Powstał on w 2006 roku dla upamiętnienia ofiar nazistowskiej eutanazji w Niemczech i Europie. Rzeźbę pojazdu wzorowano na pocztowych samochodach transportowych wykorzystywanych dla kamuflażu. Autami tymi przewożono pacjentów chorych psychicznie do ośrodków eutanazyjnych. Szary Autobus pomyślany jest jako „pojazd pamięci”, symbolizujący ofiary, sprawców i sam zbrodniczy czyn. Autobus zmienia lokalizacje, w 2008 roku stał przed Filharmonią Berlińską przy Tiergartenstrasse 4 w Berlinie, gdzie mieściła się centrala Akcji T4., następnie podążył dalej. Dotychczas przebył pięć tysięcy kilometrów i prezentowany był w bardzo wielu miastach.

/

Die Ausstellung „das Auge der Erinnerung” ist die erste in Polen Darstellung der Werke von Horst Hoheisel und Andreas Knitz. Die Künstler arbeiten zusammen seit über 20 Jahren. In ihren Werken agieren sie für Erinnerungsprozesse von längst

vergessen geglaubten oder tabuisierten Ereignissen. Ihre künstlerischen Arbeiten erinnern oft an Opfer der NS-Verbrechen. Ihre Denkmäler sind architektonische und räumliche Installationen, die sehr stark im historischen und sozialen Kontext des Ortes entworfen werden, wo sie entstehen.

Auch für die Ausstellung in Posen haben die beiden Künstler ein besonderes Werk vorbereitet. Sie haben sich auf zwei Gebäuden bezogen: die ehemalige Synagoge, die von Nationalsozialisten zum Schwimmbad umgebaut wurde, und die Kapelle des ehemaligen Kaiserschlosses, die von Nationalsozialisten zerstört wurde und zum Arbeitszimmer für Adolf Hitler umgebaut wurde. Hoheisel und Knitz haben die Elemente der Ausstattung des Schwimmbads demontiert und sie ins ehemalige Arbeitszimmer vom Führer übertragen. Auf diese Weise haben die Künstler einen symbolischen Akt der Schändung und der Entsakralisierung der Macht demonstriert. Sie haben auch an die Opfer des Holocaust erinnert.

Vor dem Uhrturm des Schlosses kann man noch eine unkonventionelle Arbeit von diesen Künstlern bewundern. Das „Denkmal des grauen Busses” erinnert an die Todestransporte der Patienten. Die Künstler Horst Hoheisel und Andreas Knitz haben dieses Mahnmal 2006 für das Zentrum für Psychiatrie Die Weissenau bei Ravensburg geschaffen. Ein in Originalgröße in Beton gegossener Bus des gleichen Typs, wie er in den Jahren 1940 und 1941 von den Pflegeanstalten zu den Vernichtungslagern fuhr, erinnert an den Massenmord. Dabei spielt das Versetzen des Denkmals eine wichtige Rolle. Der graue Bus hat schon über 5.000 Km gemacht und wurde schon in vielen Städten gezeigt.

82

NOtAtKI / NOtIZEN

83

NOtAtKI / NOtIZEN

84

NOtAtKI / NOtIZEN

85

NOtAtKI / NOtIZEN

MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO – … · Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II Zamość...

Documents

Transcript of MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO – … · Szpital Wojewódzki im. Jana Pawła II Zamość...