Michał Nowosielski, Odradzanie się społeczeństwa obywatelskiego. Rozwój polskiego trzeciego...

7/29/2019 Micha Nowosielski, Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego. Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1

1/64

INSTYTUT ZACHODNI

WEST-INSTITUT

INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

NR 2(I)

Odradzanie sispoeczestwa

obywatelskiego.Rozwj polskiego

trzeciego sektoraw latach 1989-2008

Micha Nowosielski

IZP

oli

cyPape

rs

Rozwj polskiego trzeciego sektora po 1989 r. hamowany by przez

brak podstawowych zasobw (ludzkich i nansowych), prawodawstwo

niedostosowane do zmieniajcych si warunkw oraz sab wspprac

z administracj publiczn.

Lata 1989-2008 przyniosy wiele pozytywnych zmian w jego funk-

cjonowaniu, wrd ktrych naley wymieni takie, jak: rozwj organizacji

parasolowych i infrastrukturalnych, profesjonalizacj, zintensykowaniewsppracy z administracj publiczn (coraz czciej rodki publiczne za-

silaj trzeci sektor) oraz biznesem. Przyjto take ustaw o dziaalnoci

poytku publicznego i o wolontariacie.

Mimo tych pozytywnych zmian przed polskim trzecim sektorem stoj

nadal istotne wyzwania: pobudzenie aktywnoci spoecznej, poszukiwanie

nowych rde nansowania oraz dalsze zwikszanie wpywu organizacji

pozarzdowych na decyzje administracji publicznej.


2/64

IZ Policy Papers

W serii ukazay si:

Nr 1 (I)Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949.

W przygotowaniu:

Nr 3 (I)Midzynarodowa solidarno.Operacje pokojowe ONZ - NATO - UE.

Nr 4 (I)Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009):

problemy i wyzwania.

Nr 5 (I)Nowa strategia NATO. Perspektywy dla Polski.


3/64

Micha Nowosielski

Odradzanie sispoeczestwa

obywatelskiego.

Rozwj polskiegotrzeciego sektora

w latach 1989-2008

INSTYTUT ZACHODNI


4/64

IZ Policy Papers nr 2 (I)

Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna)Piotr CichockiMarta Gtz

Hanna RanekEwa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni

Pozna 2008 (wersja elektroniczna)Pozna 2009 (wersja drukowana)

INSTYTUT ZACHODNI61-854 Pozna, ul. Mostowa 27tel. 61 852 76 91tel 61 852 28 54 (wydawnictwo)fax 61 852 49 05e-mail: [email protected]

www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-02-8

SOWA Sp. z o.o.ul Hrubieszowska 6a01-209 Warszawa

Seria wydawnicza:

Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne:Koncepcja graczna:

Wydawca:

Druk:


5/64

Wprowadzenie ................................................................................. 7

Spoeczny kontekst rozwoju trzeciego sektora w Polsce ..................... 8

Prawny kontekst rozwoju trzeciego sektora w Polsce.........................14

Rozwj i kondycja trzeciego sektora w Polsce .................................. 20

Ekonomia spoeczna w Polsce ........................................................ 27

Filantropia w Polsce ....................................................................... 29

Wolontariat .................................................................................... 37

Wsppraca midzy trzecim sektorema administracj publiczn i biznesem ............................................. 41

Podsumowanie i wnioski ................................................................ 54

Aneks ............................................................................................. 58

I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

IX.

X.

Spis treci


6/64


7/64

Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego. Rozwj polskiego trzeciego sektora ...

IZ Policy Papers nr 2(I) www.iz.poznan.pl 7

I. WPROWADZENIE

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rozwoju polskiegotrzeciego sektora po 1989 r. Odrodzenie si polskiego spoeczestwa obywatel-

skiego, jego profesjonalizacja i specjalizacja to zjawiska, ktre ilustruj jeden zwanych aspektw demokratyzacji Polski i wpisuj si w procesy europejskiejkonwergencji spoecznej i politycznej.

Gdy w 1989 r. w Polsce rozpoczynay si wielkie polityczne, ekonomiczne i spo-eczne przemiany na fali entuzjazmu wywoanego upadkiem komunizmu wydawaosi, e stabilna demokracja i dojrzay kapitalizm s na wycigniecie rki. Z czasemokazao si, e transformacja to proces mudny, trudny i nioscy za sob licznespoeczne koszty. Mimo to po 20 latach od pocztku przemian demokratycznychmoemy miao powiedzie, e udao si w Polsce wprowadzi instytucje rynkui demokracji. Jednym z larw polskiej demokracji jest trzeci sektor, ktry tworzony

jest przez organizacje pozarzdowe.Mona wymieni przynajmniej kilka istotnych funkcji, jakie we wspcze-

snych spoeczestwach demokratycznych peni organizacje pozarzdowe.Po pierwsze, peni rol rzecznicz reprezentuj interesy niektrych grupspoecznych lub caego spoeczestwa w dialogu z wadz. Po drugie, pe-ni rol ekspresyjn wyraaj specyczne spoeczne wartoci, normy lub,w niektrych przypadkach, take interesy, przyczyniajc si w ten sposbdo rozwoju debaty publicznej. Po trzecie, s rdem innowacji. Organizacjepozarzdowe dziaajc poza sztywnymi strukturami pastwa i nastawionymna zysk rynkiem, poszukuj innych, nowych rozwiza wielu spoecznychproblemw. Po czwarte, trzeci sektor (szczeglnie ten zakorzeniony w spo-ecznociach lokalnych) ma zdolno do budowania i wzmacniania wsplnotoraz solidarnoci spoecznej. Ostatnia, cho nie najmniej wana, funkcjaorganizacji pozarzdowych to funkcja kontrolna przede wszystkim wobecadministracji publicznej, ale take wobec biznesu.

Czy polskie organizacje pozarzdowe s w stanie wypeni te funkcje? Czykondycja trzeciego sektora jest wystarczajco dobra, by sta si on znaczcympartnerem dla instytucji pastwa i rynku? Odpowied na te pytania nie jestjednoznaczna. Z jednej strony mamy do czynienia z wieloma syndromamisaboci sektora pozarzdowego w Polsce. Z drugiej jednak da si obserwowapowolny, cho cigy rozwj organizacji pozarzdowych.

W cigu niemal 20 lat swego rozwoju polski trzeci sektor przeby dug i nieatwdrog. Lata komunistycznych rzdw w Polsce sprawiy, e brak byo podstawowych za-sobw potrzebnych do swobodnego dziaania spoeczestwa obywatelskiego i organizacjipozarzdowych. Praca spoeczna kojarzya si z obowizkami wobec pastwa, a obywa-tele nieufnie podchodzili do rnego rodzaju organizacji spoecznych. Prawo regulujcedziaanie trzeciego sektora oraz jego stosunki z administracj publiczn praktycznie nieistniao. Silne pastwo zamiast postrzega organizacje pozarzdowe jako potencjalnegopartnera, ktry mgby pomc w realizacji niektrych zada, patrzyo na nie niechtnie,

za klasa polityczna do trzeciego sektora miaa stosunek czsto lekcewacy.


8/64

IZ Policy Papers nr 2(I) www.iz.poznan.pl8

Micha Nowosielski

Te przeszkody nie powstrzymay licznych aktywistw przed zakadaniemnowych organizacji i budowaniem trzeciego sektora. Na pocztku transfor-macji powszechny entuzjazm wywoa lawinowy proces powstawania nowychorganizacji. Pniej ich liczba ustabilizowaa si na pewnym poziomie i przy-

szed czas na wewntrzn konsolidacj sektora. Dziki zapaowi dziaaczyoraz rnego rodzaju rodkom pomocowym zaczy pojawia si organizacjeinfrastrukturalne dostarczajce innym organizacjom wiedzy i innych zasobwkoniecznych do funkcjonowania. Wyksztaca si zaczy take organizacjeparasolowe, ktre jednoczyy sektor i sprawiay, e stawa si coraz silniejszy.Dziki zmianom w prawie udao si nawiza wspprac midzy organiza-cjami pozarzdowymi a administracj publiczn. Coraz czciej pojawia sitake dialog midzysektorowy z biznesem.

By opisa polski trzeci sektor, najpierw konieczne jest zarysowanie kon-tekstu, w jakim przyszo mu dziaa. Wyznacza on bowiem w duym stopniu

moliwoci jego wzrostu. Przedstawione zostan w zwizku z tym tradycjesamoorganizacji oraz kapita spoeczny (rozdzia II) oraz ramy prawne funk-cjonowania polskich organizacji spoecznych (rozdzia III).

Rozdzia IV powicony zostanie oglnemu opisowi rozwoju trzeciegosektora w Polsce oraz jego kondycji: liczbie organizacji, zakresom dziaa,zasobom nansowym i ludzkim. Kolejne rozdziay omawia bd wybra-ne problemy dotyczce sektora pozarzdowego w Polsce: rozwj ekonomiispoecznej (rozdzia V), lantropii (rozdzia VI), wolontariatu (rozdzia VII).Ostatnia cz (VIII) powicona zostanie wsppracy midzy trzecim sekto-rem a administracj publiczn oraz biznesem.

II. SPOECZNY KONTEKST ROZWOJUTRZECIEGO SEKTORA W POLSCE

Kondycja trzeciego sektora i organizacji pozarzdowych w duej mierzezaley od kontekstu spoecznego. Tradycja spoeczna wyznacza moe zakreszainteresowa i dziaa organizacji, a take powszechno zaangaowaniajednostek w dziaalno sektora. Kapita spoeczny czyli specyczne wartoci

i normy wsplne dla czonkw okrelonej spoecznoci umoliwiajce imskuteczn wspprac wywieraj bardzo silny wpyw na gotowo do spo -ecznego angaowania si, wolontariatu czy te pomocy potrzebujcym1. Towanie kapita spoeczny warunkuje umiejtno kooperacji zarwno w ob-rbie organizacji, caego sektora jak i z innymi partnerami (np. administracjpubliczn czy biznesem).

Tradycja i historia spoeczna wydaje si mie niekorzystny wpyw na rozwjpolskiego spoeczestwa obywatelskiego. Spoeczestwo polskie podlegaoprocesom modernizacyjnym z pewnym opnieniem i przez dugi czas po-

1

F. F u k u j a m a, Zaufanie. Kapita spoeczny a droga do dobrobytu, Warszawa Wrocaw 1997.


9/64



zostawao typowym spoeczestwem tradycyjnym, w ktrym najistotniejszebyy wizi rodzinne. W zwizku z tym funkcje, jakie mogyby spenia orga-nizacje wchodzce w skad trzeciego sektora (przede wszystkim wsppracai wzajemna pomoc), byy przez dugi czas realizowane przez wsplnoty rodzinne

i ssiedzkie. Oczywicie nie oznacza to, e aktywno stowarzyszeniowa si niepojawiaa; wrcz przeciwnie, czsto wskazuje si, e tradycja dziaania rnegorodzaju organizacji siga w Polsce XV w.2 Jednak naley pamita, i inicja-tywy takie zarwno w Polsce przedrozbiorowej, rozbiorowej, jak i w okresiemidzywojennym miay stosunkowo ograniczony zasig spoeczny. Ponadtoprzebieg procesu tworzenia si trzeciego sektora podlega silnym zakceniom.Brak wasnej pastwowoci, rne kulturowe i polityczne wpywy w okresierozbiorw, wyniszczajca tradycyjnie najbardziej aktywne elity spoeczneII wojna wiatowa, wielkie migracje ludnoci, przerwanie cigoci osiedleniai cigoci historycznej tradycji3, bdce rwnie konsekwencj wojny oraz

45 lat trwania PRL-u, powanie zahamoway rozwj spoecznej aktywnoci.Niedemokratyczny ustrj oraz silne pastwo zablokoway moliwoci bardziejywioowego rozwoju polskiego trzeciego sektora.

Dopiero przemiany polityczne zapocztkowane w 1989 r. umoliwiynieskrpowany rozwj spoeczestwa obywatelskiego. Okazao si wwczasjednak, e stworzenie formalnych moliwoci partycypacji i zaangaowaniaspoecznego nie musi si przekada na zmiany w wiadomoci spoecznejPolakw. Dao si zaobserwowa powszechne zjawisko spoecznego bezru-chu, czyli dominujcego w spoeczestwie polskim sposobu radzenia sobiez rzeczywistoci, polegajcego na odrzuceniu dziaa opartych na kooperacji

i samoorganizacji spoecznej na rzecz strategii indywidualnych4.Podstawowych rdem spoecznego bezruchu jest niski poziom kapitau

spoecznego. W spoeczestwach o wyszym poziomie kapitau spoecznegozazwyczaj obserwuje si czstsze przypadki wsppracy midzy jednostkami,wiksz gsto sieci spoecznych oraz, co za tym idzie, liczb stowarzysze.Za wskaniki kapitau spoecznego uznamy tu przede wszystkim zaufanie(zarwno uoglnione jak i osobiste), przynaleno do organizacji oraz pracna rzecz spoecznoci.

Polska jest spoeczestwem o niskim poziomie zaufania. Badania Europejskie-go Sondau Spoecznego (European Social Survey)5 wskazuj, e Polacy s wrd

badanych spoeczestw najmniej skonni do darzenia zaufaniem innych ludzi.W 2002 i 2004 r. jedynie okoo 18% badanych Polakw stwierdzio, e wik-szoci ludzi mona ufa. Mimo e w kolejnym badaniu (2006 r.) zanotowano

2 M. Z i k o w s k i, Spoeczestwo obywatelskie, transformacja i tradycja we wsplnotachlokalnych, w: K. B o n d y r a, M. S. S z c z e p a s k i, P. l i w a, Pastwo, samorzd i spoe-czestwo lokalne, Pozna 2005, s. 38.

3Ibidem, s. 40.4 M. N o w a k, M. N o w o s i e l s k i, Od prni socjologicznej do spoecznego bezruchu

Uwarunkowania ewolucji spoeczestwa obywatelskiego w Polsce lat 80. i 90. XX wieku , w:K. B o n d y r a, M. S. S z c z e p a s k i, P. l i w a, Pastwo, samorzd i spoeczestwo lokalne,Pozna 2005, s. 292.

5

European Social Survey, http://www.europeansocialsurvey.org/.


10/64


Micha Nowosielski

niewielki wzrost osb ufajcych innym (23%), nadal mamy do czynienia zeznacznym decytem zaufania i w konsekwencji take kapitau spoecznego.Wyranie ilustruje to tabela 1.

Tabela 1Poziom zaufania w spoeczestwach europejskich w latach 2002-2006

Pastwo2002 2004 2006

Austria 42,9 44,4 44,0

Belgia 40,2 39,8 42,3

Czechy 28,6 29,7

Dania 74,6 72,1 77,2

Estonia 42,5 44,3

Finlandia 70,9 71,8 72,7

Francja 28,1 29,1 29,1

Grecja 21,3 23,0

Hiszpania 41,5 39,5 41,2

Holandia 58,1 62,8 61,5

Irlandia 51,0 56,9 47,8

Luksemburg 37,3 37,5

Niemcy 34,3 38,0 38,0Norwegia 72,3 73,2 77,2

Polska 18,3 17,9 23,4

Portugalia 24,8 21,8 26,7

Sowacja 19,8 27,9

Sowenia 24,2 27,7 28,1

Szwajcaria 51,1 53,5 53,2

Szwecja 61,1 61,2 66,5

Ukraina 30,2 28,2

Wgry 23,3 24,6 30,2

Wielka Brytania 42,4 42,8 46,9

Wochy 32,5 30,9

R. Jowell and the Central Co-ordinating Team, European Social Survey 2002/2003;2004/2005;2006/2007:Technical Report, London: Centre for Comparative Social Surveys, City University (2003); (2005);(2007).Dystrybutor danych: Norwegian Social Science Data Services (NSD).


11/64



Bardziej szczegowych informacji dotyczcych zaufania i skonnoci do ko-operacji dostarczaj polskie badania. ledzc zmiany, jakie zaszy w poziomietzw. uoglnionego zaufania6, mona zauway, e w zasadzie pozostaje on napodobnym, niskim poziomie wahania s niewielkie i zazwyczaj chwilowe.

Dane pochodzce z Polskiego Generalnego Sondau Spoecznego oraz Diagno-zy Spoecznej przedstawione w wykresie 1 wyranie to potwierdzaj.

Wykres 1Poziom zaufania w Polsce w latach 1992-2007

10,39

8,1 8,1

10,3

12,4

13,8

10,5 10,511,5

0

2

4

68

10

12

14

16

1992 1993 1994 1995 1997 1999 2002 2003 2005 2007

rdo: Dla lat 1992-2002: Polski Generalny Sonda Spoeczny, dla lat 2003-2007: DiagnozaSpoeczna. Dane za: J. C z a p i s k i, T. P a n e k, Diagnoza Spoeczna 2007, Rada MonitoringuSpoecznego, Warszawa 2007.

Innych danych opartych na innej grupie wskanikw dostarczaj badania

Centrum Badania Opinii Spoecznej (CBOS). W latach 2002-2008 CBOS za-obserwowao pewien istotny statystycznie wzrost uoglnionego zaufania. O ilew 2002 r. jedynie 19% respondentw zgodzio si z twierdzeniem, e oglnie rzeczbiorc wikszoci ludzi mona ufa, to w 2008 r. odsetek ten by ju wikszy o 7punktw procentowych. Szczegowe dane widoczne s w tabeli 2.

Tabela 2Poziom zaufania w Polsce w latach 2002-2008

Ktra z dwch opinii dotyczcych yciaspoecznego w Polsce

jest blisza Pana(i) pogldom?

2002 2004 2006 2008

%

Oglnie rzecz biorc wikszoci ludzimona ufa 19 17 19 26

W stosunkach z innymi trzeba by bardzoostronym 79 81 79 72

Trudno powiedzie2 2 2 2

rdo: B. W c i r k a, Zaufanie spoeczne w latach 2002-2008, Komunikat CBOS BS/30/2008,Warszawa 2008.

6 Mierzonego zazwyczaj stosunkiem respondentw do twierdzenia, e wikszoci ludzi mona

ufa.


12/64


Micha Nowosielski

Bardziej optymistyczne s dane dotyczce zaufania do osb bliskich. Ist-

nienie spoecznych wizi oraz czstsze kontakty sprawiaj, e badani Polacy

darz je znacznie wikszym zaufaniem. Jak ilustruje tabela 3, im bliszy jest

kontakt i wi, tym wyszy poziom zaufania.

Tabela 3Poziom zaufania prywatnego w Polsce 2002-2008

Czy, oglnie rzecz biorc, ma Pan(i) zaufanieczy te nie ma Pan(i) zaufania do:

2002 2004 2006 2008

%

najbliszej rodziny - rodzicw, dzieci, maonka(i)

Mam zaufanie 97 98 99 99

Nie mam zaufania 2 1 1 1

dalszej rodzinyMam zaufanie 86 87 88 90


swoich znajomych

Mam zaufanie 89 88

Nie mam zaufania 7 7

osb, z ktrymi Pan(i) na co dzie pracuje



ssiadw



rdo: Opracowanie wasne na podstawie B. W c i r k a, Zaufanie spoeczne w latach 2002-2008,Komunikat CBOS BS/30/2008, Warszawa 2008. Skumulowano odpowiedzi Zdecydowanie mamzaufanie i Raczej mam zaufanie oraz Zdecydowanie nie mam zaufania i Raczej nie mam za-ufania. Pominito odpowiedzi Trudno powiedzie.

Wyranie pokazuje to przywizanie Polakw raczej do bliskich wsplnotni uoglnionych zwizkw z innymi, obcymi ludmi. Ta rnica midzy

zaufaniem do bliskich i obcych moe wskazywa na przyczyn niechci dokooperacji, ktra wywouje niech to stowarzyszania si i dziaania na rzeczorganizacji pozarzdowych. Znajduje ona swoje odzwierciedlenie w danychdotyczcych rnych form uczestnictwa w trzecim sektorze.

Z bada CBOS wynika, i poziom zaangaowania Polakw w dziaalnoorganizacji pozarzdowych jest wzgldnie stay i oscyluje w okolicach 20%populacji. Wikszo z osb uczestniczcych w dziaaniach trzeciego sektoraangauje si w nie raczej wsko jedynie w jednej dziedzinie.

W 2008 r. zaobserwowano niewielki spadek aktywnoci w organizacjach jest jednak zbyt wczenie, by mwi o tendencji spadkowej.


13/64



Tabela 4Odsetek osb pracujcych spoecznie w Polsce w latach 1998-2008

Praca spoecznaw organizacjach

obywatelskich

1998 1999 2002 2004 2006 2008

Osoby nie pracujce spoecznie 77 76 79 76 77 80

Osoby pracujce spoecznie 23 24 21 24 23 20

w tym:

w jednej dziedzinie 15 13 15 14 14 12

w dwch dziedzinach 4 5 4 5 4 4

w trzech lub wicejdziedzinach

4 6 2 5 5 4

rdo: B. W c i r k a, Polacy o swojej aktywnoci spoecznej, Raport CBOSBS/20/2008, War-szawa 2008.

Polacy najczciej (4,8% w 2008 r.) angauj si w dziaalno organizacji dzia-ajcych na rzecz szkolnictwa takich, jak np. komitety rodzicielskie, rady rodzicwczy szkolne fundacje. Kolejn kategori organizacji s zwizki zawodowe (3,2%w 2008 r.), organizacje religijne i kocielne (2,8% w 2008 r.), organizacje sportowe(2,8% w 2008 r.), charytatywne dziaajce na rzecz dzieci (2,4% w 2008 r.) orazcharytatywne dziaajce na rzecz osb potrzebujcych (2,4% w 2008 r.)7.

Na takim samym poziomie jak praca na rzecz organizacji pozarzdowychksztatuje si zaangaowanie Polakw w prac spoeczn na rzecz swojego

lokalnego rodowiska. Wane jest, e nawet w sytuacji, kiedy badani podej-mowali jakie dziaania na rzecz swojego rodowiska, kocioa, osiedla, wsi,miasta czy osb potrzebujcych, w wikszoci przypadkw byo to zaangao-wanie powierzchowne, krtkotrwae nie trwajce duej ni dwa tygodniew roku. wiadczy to o tym, e nawet osoby, ktre dziaaj na rzecz innych,czsto robi to sporadycznie, co wicej, jak wskazuj dane z tabeli 5, odsetekosb silniej zaangaowanych systematycznie spada.

Tabela 5Liczba dni powicanych na prac spoeczn w Polsce w latach 2002-2008

Ile w ubiegym roku byo takich dni, kiedypracowa(a) Pan(i) spoecznie? 2002 2004 2006 2008

%

od 1 do 13 dni 67 71 70 73

14 dni i wicej 32 29 28 25

rdo: Opracowanie wasne na podstawie B. W c i r k a, Polacy o swojej aktywnoci spoecznej,Raport CBOSBS/20/2008, Warszawa 2008.Skumulowano odpowiedzi od 1 do 6 dni i od 7 do 13 dni oraz od 14 do 20 dni i 21 dnii wicej. Pominito odpowiedzi Trudno powiedzie.

7 rdo: B. W c i r k a, Polacy o swojej aktywnoci spoecznej, Raport CBOS BS/20/2008,

Warszawa 2008. Szczegowe dane na ten temat znajduj si w tabeli 26 w Aneksie.


14/64


Micha Nowosielski

Z przytoczonych danych wynika, e kontekst spoeczny rozwoju polskiegotrzeciego sektora nie jest korzystny. Specyka rozwoju spoecznego Polski zarwno dominujce wartoci wsplnotowe i rodzinne, jak i liczne niecigociw rozwoju demokratycznego pastwa prawa sprawia, e tradycja stowa-

rzyszeniowa jest w Polsce raczej saba. Zdecydowana mniejszo Polakwpodpisaaby si pod stwierdzeniem Alexisa de Tocquevillea, i nie ma (...)takiej rzeczy, ktrej wola ludzka nie byaby zdolna osign przez dobrowolnedziaania jednostek poczonych we wsplnym wysiku8. Kapita spoecznyjest rwnie sabo rozwinity poziom zaufania do innych ludzi jest niski,a ch do dziaania w organizacjach, jak i na rzecz swojego rodowiska sto -sunkowo maa. Wymienione czynniki sprawiaj, e organizacje pozarzdowe icay trzeci sektor natraaj na bardzo istotn barier rozwojow niski poziomspoecznego zaangaowania i poparcia, czyli podstawowych, koniecznych doich dziaania zasobw.

III. PRAWNY KONTEKST ROZWOJUTRZECIEGO SEKTORA W POLSCE

Mimo zapisanej w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej swobodyzrzeszania si moliwoci organizowania si obywateli w PRL byy cile re-glamentowane. Nie oznacza to, e uniemoliwiano cakowicie przynaleno idziaanie w ramach rnego rodzaju organizacji spoecznych. Brak natomiastbyo moliwoci swobodnego tworzenia ocjalnie dziaajcych stowarzysze.

Dopiero przemiany jakie zaszy w 1989 r. demokratyzacja ustroju politycz-nego oraz faktyczne uzyskanie przez Polakw swobd demokratycznych,pozwoliy na nieskrpowany rozwj organizacji pozarzdowych i trzeciegosektora. Ramy prawne wyznaczajce procedury zakadania oraz sposoby dzia-ania organizacji pocztkowo oparte byy na ustawie z dnia 6 kwietnia 1984 r.o fundacjach9 oraz uchwalonym 7 kwietnia 1989 r. prawie o stowarzyszeniach10.Przepisy dotyczce organizacji pozarzdowych pojawiay si w rnych aktachnormatywnych uchwalanych po 1989 r. Podstaw stanowi zapisy KonstytucjiRzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. dotyczce wolnoci i praw po-litycznych. S to art. 12 w brzmieniu: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno

tworzenia i dziaania zwizkw zawodowych, organizacji spoeczno-zawodowychrolnikw, stowarzysze, ruchw obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeoraz fundacji oraz art. 58 goszcy, i:

1. Kademu zapewnia si wolno zrzeszania si.2. Zakazane s zrzeszenia, ktrych cel lub dziaalno s sprzeczne

z Konstytucj lub ustaw. O odmowie rejestracji lub zakazie dziaania takiegozrzeszenia orzeka sd.

8 A. de T o c q u e v i l l e, O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976, s. 149.9 Dz.U. 1984 Nr 21, poz. 97.

10

Dz.U. 1989 Nr 20, poz. 104.


15/64



3. Ustawa okrela rodzaje zrzesze podlegajcych sdowej rejestracji, trybtej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami11.

Jak zauwaaj autorzy raportu Biaa ksiga prawa dla organizacji pozarz-dowych12, Konstytucja RP w preambule wprowadza take wany dla organiza-

cji pozarzdowych zapis dotyczcy zasady pomocniczoci: (...)ustanawiamyKonstytucj Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla pastwaoparte na poszanowaniu wolnoci i sprawiedliwoci, wspdziaaniu wadz,dialogu spoecznym oraz na zasadzie pomocniczoci umacniajcej uprawnie-nia obywateli i ich wsplnot.

Ponadto o organizacjach pozarzdowych lub spoecznych mowa jest midzyinnymi w ustawie z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu trjstopniowegozasadniczego podziau terytorialnego pastwa, ustawie z dnia 26 listopada1998 r. o nansach publicznych, ustawie o rehabilitacji zawodowej i spoecz-nej oraz zatrudnieniu osb niepenosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997r.,

Kodeksie karnym z dnia 6 czerwca 1997 r. i wielu innych aktach. Naley takepamita, e szereg organizacji pozarzdowych dziaa na podstawie odrbnychaktw prawnych, np. organizacje samorzdw niektrych grup zawodowych(lekarzy, adwokatw, rzemielnikw, aptekarzy itp.), organizacje religijne czykocielne, a take specyczne organizacje takie, jak np. Aeroklub Polski, Fun-dacja Narodowy Zakad im. Ossolinskich, Polski Czerwony Krzy, PolskiZwizek Dziakowcw itp.

Mnogo rnorakich przepisw dotyczcych dziaalnoci organizacji po-zarzdowych nie oznaczaa, e byy one kompletne przeciwnie wiele proble-mw wanych dla trzeciego sektora nie znajdowao swego odzwierciedlenia w

przepisach. Jak jednak zauwaa Magdalena Arczewska, akty te nie regulowaywszystkich podstawowych kwestii, zarwno ze wzgldw proceduralnych, jaki rozwiza systemowych13. Brak byo midzy innymi zapisw dotyczcychuregulowania relacji midzy trzecim sektorem a administracj publicznczy te statusu wolontariuszy. Dynamiczny rozwj polskiego trzeciego sek-tora sprawi, e konieczne stao si opracowanie systemowego uregulowaniakwestii zwizanych z dziaalnoci organizacji pozarzdowych. Zmianyw prawie postulowane byy bardzo czsto przez przedstawicieli trzeciegosektora oraz przez instytucje zajmujce si t problematyk. wczesny stanprawa zosta w nastpujcy sposb opisany przez autorw Biaej ksigi prawa

dla organizacji pozarzdowych: Generalnie rzecz ujmujc polskie prawostwarza ramy prawne dla tworzenia i dziaania organizacji pozarzdowych,lecz nie jest dla nich przyjazne, a przede wszystkim nie stymuluje rozwojusektora spoecznego. Nie okrela przede wszystkim miejsca tego sektora wyciu publicznym, jest niespjne, niejasne oraz niedostosowane zarwno do

11 Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.12 M. witczak, K. Dbrowska, K. Kopciska, T. Schimanek (red.), Biaa Ksiga Prawa dla Orga-

nizacji Pozarzdowych. Analiza prawno-nansowych uwarunkowa dziaalnoci organizacjipozarzdowych w Polsce, Warszawa 2002, s. 7.

13 M. A r c z e w s k a, Nie tylko jedna ustawa. Prawo o organizacjach pozarzdowych, Warszawa

2007.


16/64


Micha Nowosielski

potrzeb i uwarunkowa spoecznych, jak te poziomu rozwoju organizacjipozarzdowych w Polsce14.

Prace nad now ustaw regulujc dziaalno organizacji pozarzdowychrozpoczy si w 1995 r. z inicjatywy Jerzego Hausnera wczesnego podsekre-

tarza stanu w Urzdzie Rady Ministrw rzdu Jzefa Oleksego dyskusjamina seminarium organizowanym przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.Zaoenia proponowanych zmian zostay opracowane w 1996 r. Rok pniejprace nad projektem podj Zbigniew Woniak penomocnik Prezesa RadyMinistrw do spraw kontaktw z organizacjami pozarzdowymi w rzdzie Je-rzego Buzka. Jednak w 1999 r. w zwizku z licznymi opnieniami oraz dymisjZ. Woniaka prace nad ustaw zostay zawieszone. Wznowio je ponownie rokpniej Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej (MPiPS). W zwizku z takdu zwok rodowisko organizacji pozarzdowych skupione wok ForumInicjatyw Pozarzdowych zdecydowao si przygotowa niezaleny projekt

ustawy. Dopiero jednak prace MPiPS pod kierownictwem Jerzego Hausneraw rzdzie Leszka Millera podjte w 2001 r. i ukoczone w 2002 r. doprowadziydo skierowania projektu pod obrady Sejmu15.

W zwizku z pracami nad ustaw o dziaalnoci poytku publicznegoi o wolontariacie (UDPPW) zwraca si czasem uwag na ich wyjtkowe jakna polskie warunki uspoecznienie. Grzegorz Makowski nazywa UDPPWustaw bardzo obywatelsk: (...) jest to bodaje jedyny przypadek aktuprawnego, nad ktrym prace byy uspoecznione w tak duym stopniu. By toco prawda rwnie jeden z czynnikw, ktry spowodowa, e przygotowywanoj tak dugo. () Niemniej uwaam, e sposb procedowania, ktry przyjto

opracowujc UDPPW, jest wartoci sam w sobie. Poza tym dziki pracynad ustaw przedstawiciele organizacji pozarzdowych zdobyli ogromnedowiadczenie w rozmowach z rzdem, a decydenci () zaczli dostrzegaw rodowisku pozarzdowym cennych partnerw16.

Ostatecznie Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontaria-cie17 zostaa uchwalona 24 kwietnia 2003 r. Rwnoczenie wprowadzonoustaw Przepisy wprowadzajce ustaw o dziaalnoci poytku publicznegoi o wolontariacie18.

Do najwaniejszych kwestii regulowanych przez UDPPW nale:1. Wprowadzenie niewystpujcych wczeniej w polskim prawodawstwie

denicji:- organizacji pozarzdowej ktr s niebdce jednostkami sektora nansw

publicznych, w rozumieniu przepisw o nansach publicznych, i nie dziaajce

14 M. witczak, K. Dbrowska, K. Kopciska, T. Schimanek (red.), op. cit, s. 140,141.15 H. I z d e b s k i, Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. Komentarz,

Warszawa 2003; R. S k i b a, Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie.Poradnik dla organizacji pozarzdowych, Warszawa 2004.

16 G. M a k o w s k i, Ewolucja, rewolucja czy degeneracja? Krtka historia prac nad zmianami wustawie o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, w: G. Makowski (red.), U proguzmian. Pi lat ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie, Warszawa 2008.

17 Dz.U. 2003 Nr 96, poz. 873.18

Dz.U. 2003 Nr 96, poz. 874.


17/64



w celu osignicia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadajce osobowociprawnej utworzone na podstawie przepisw ustaw, w tym fundacje i stowarzy-szenia (art. 3 ust. 2). Z denicji tej wykluczono szereg specycznych organizacjitakich, jak partie polityczne, zwizki zawodowe i in.

- wolontariusza czyli osoby, ktra ochotniczo i bez wynagrodzenia wyko-nuje wiadczenia na zasadach okrelonych w ustawie (art. 2 ust. 3);

- dziaalnoci poytku publicznego ktr jest dziaalno spoecznieuyteczna, prowadzona przez organizacje pozarzdowe w sferze zada pu-blicznych okrelonych w ustawie (art. 3 ust. 1), czyli midzy innymi pomocyspoecznej, dziaalnoci charytatywnej, podtrzymywania tradycji narodowej,dziaalnoci na rzecz mniejszoci narodowych, upowszechniania i ochronypraw kobiet, nauki, edukacji, owiaty i wychowania, ekologii i ochrony zwie-rzt, upowszechniania i ochrony wolnoci i praw czowieka, upowszechnianiai ochrony praw konsumentw, promocji i organizacji wolontariatu i in.

2. Okrelenie zasad wsppracy midzy organizacjami a administracjpubliczn.

Ustawa nakada na organy administracji publicznej obowizek wsppracyz waciwymi organizacjami pozarzdowymi: Organy administracji publicznejprowadz dziaalno w sferze zada publicznych, o ktrej mowa w art. 4, wewsppracy z organizacjami pozarzdowymi oraz podmiotami wymienionymiw art. 3 ust. 3, prowadzcymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu dziaaniaorganw administracji publicznej, dziaalno poytku publicznego w zakresieodpowiadajcym zadaniom tych organw (art. 5 ust. 1). Ponadto wsppracata odbywa si na zasadach: pomocniczoci, suwerennoci stron, partnerstwa,

efektywnoci, uczciwej konkurencji i jawnoci (art. 5 ust. 2). Proponowaneprzez ustawodawc formy wsppracy to midzy innymi: zlecanie organi-zacjom pozarzdowym zada publicznych, konsultowanie z organizacjamipozarzdowymi projektw aktw normatywnych w dziedzinach dotyczcychdziaalnoci statutowej tych organizacji, tworzenie wsplnych zespow o cha-rakterze doradczym i inicjatywnym.

3. Wprowadzenie instytucji organizacji poytku publicznego.Ustawa wprowadza obok organizacji pozarzdowej jej szczegln odmia-

n organizacj poytku publicznego, ktra posiada wyjtkowe prawa orazobowizki. Organizacj poytku publicznego mog sta si organizacje po-

zarzdowe, ktre midzy innymi prowadz dziaalno statutow na rzeczogu spoecznoci lub okrelonej grupy podmiotw, pod warunkiem, e grupata jest wyodrbniona ze wzgldu na szczeglnie trudn sytuacj yciow lubmaterialn w stosunku do spoeczestwa (art. 20 ust. 1), nie prowadz dzia-alnoci gospodarczej albo prowadz dziaalno gospodarcz w rozmiarachsucych realizacji celw statutowych (art. 20 ust. 4) oraz ktrych dziaal-no statutowa w caoci zawiera si w sferze zada publicznych okrelonychw art. 4 ustawy. Ubieganie si o status organizacji poytku publicznego jestdobrowolne. Organizacja uzyskuje status organizacji poytku publicznegoz chwil wpisu do Krajowego Rejestru Sdowego.


18/64


Micha Nowosielski

Organizacja poytku publicznego ma wiksze ni inne organizacje poza-rzdowe uprawnienia. Nale do nich midzy innymi: prawo do zwolnieniaz niektrych podatkw i opat (np. podatku dochodowego, podatku od nieru-chomoci), prawo do uytkowania na szczeglnych warunkach nieruchomoci

bdcych wasnoci skarbu pastwa lub jednostek samorzdu terytorialnego,prawo do wykorzystywania pracy poborowych skierowanych do suby zastp-czej, uatwionego i nieodpatnego dostpu do mediw publicznych oraz prawodo pozyskiwania od obywateli 1% podatku dochodowego.

Status organizacji poytku publicznego pociga za sob nie tylko korzyci,ale take dodatkowe obowizki, ktre przede wszystkim zwizane s ze spra-wozdawczoci i nadzorem.

4. Powoanie Rady Dziaalnoci Poytku Publicznego.Na mocy ustawy powoano Rad Dziaalnoci Poytku Publicznego, ktra

jest organem opiniodawczo-doradczym oraz pomocniczym Ministra Pracy

i Polityki Spoecznej (art. 35 ust. 1). Jej kompetencje ograniczaj si gwniedo wyraania opinii w sprawach dotyczcych stosowania ustawy oraz na tematprojektw przepisw dotyczcych poytku publicznego i wolontariatu. Radamoe take wpywa na wspprac midzy organizacjami poytku publicznegoi administracj publiczn. Mimo tak niewielkich w gruncie rzeczy uprawnieRada pozostaje jednym z niewielu przykadw faktycznego realizowania zasaddialogu obywatelskiego w Polsce.

5. Uregulowanie sytuacji prawnej wolontariuszy.Oprcz zaproponowania jednolitej denicji wolontariusza ustawa uregulowaa

take status prawny wolontariatu. Okrelono podmioty uprawnione do korzy-

stania z pracy wolontariackiej (organizacje pozarzdowe, organy administracjipublicznej oraz jednostki organizacyjne im podlege) i wprowadzono koniecz-no zawarcia porozumienia midzy wolontariuszem a korzystajcym (art. 44.).Ustawodawca okreli take obowizki korzystajcego wzgldem wolontariusza,midzy innymi prawo do zawiadczenia o wykonanej pracy czy zapewnieniewolontariuszowi bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy.

Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie bya aktemprawnym bardzo oczekiwanym przez trzeci sektor, ktry wczeniej natraana liczne problemy i bariery rozwojowe wynikajce z niejasnoci statusuprawnego organizacji pozarzdowych. Realizacja ustawy spowodowaa szereg

pozytywnych dla caego sektora zmian. Na bieco realizowany jest moni-toring dziaania ustawy i jej realizacji zlecany przez Departament PoytkuPublicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej19. Najnowsze badaniarealizowane przez Instytut Spraw Publicznych wskazuj, e do najwikszychzalet ustawy mona zaliczy20:

1. Umocnienie pozycji organizacji pozarzdowych w kontaktach z admi-nistracja publiczn.

19 Departament Poytku Publicznego, http:// www.pozytek.gov.pl/.20 G. M a k o w s k i, Jaki mamy poytek z ustawy o dziaalnoci poytku publicznego? Wnioski

z najnowszych bada, Warszawa 2007.


19/64



2. Coraz czstsze tworzenie rnego rodzaju cia konsultacyjnych bdcychnarzdziem dialogu midzy organizacjami a administracja publiczn.

3. Wymuszanie wikszej samoorganizacji sektora pojawia si koniecz-no wyonienia reprezentacji organizacji pozarzdowych na rnych pozio-

mach (lokalnym, regionalnym, krajowym).4. Wprowadzenie czytelnych i przejrzystych zasad konkursw na dziaania

poytku publicznego.5. Zwikszenie prestiu wolontariatu oraz klarowno procedury angao-

wania wolontariuszy.Najczciej za wymieniane wady ustawy to:1. Relacje midzy organizacjami pozarzdowymi a administracj publiczn

sprowadzaj si w wielu przypadkach do kwestii nansowych.2. Konieczno sformalizowanych kontaktw z administracj publiczn

spowodowaa nadmiern profesjonalizacj i biurokratyzacj niektrych

z organizacji.3. Procedury konkursowe oraz sama administracja publiczna s czsto

bardziej przychylne wikszym organizacjom, co niekorzystnie wpywa nakondycj tych mniejszych.

4. Istnieje tendencja do coraz wikszego profesjonalizowania si wolon-tariatu oraz zbliania tej formy zaangaowania do pracy, stau czy praktykizawodowej.

Naley zauway, e wprowadzenie czytelnych zasad prawnych funkcjo-nowania trzeciego sektora w Polsce (cho nie zawsze idealnych), jest jednym zwanych czynnikw normalizujcych jego dziaalno. Organizacje pozarz-

dowe funkcjonujce w ramach pastwa prawa staj si wanym podmiotem,aktorem sceny nie tylko spoecznej, ale take w niektrych przypadkach poli-tycznej. Zwiksza to zakres wpyww trzeciego sektora. Wprowadzenie ustawyo dziaalnoci poytku publicznego byo bez wtpienia kamieniem milowymrozwoju polskiego trzeciego sektora. Zmiany, jakie wprowadzono w polskimprawodawstwie, pozwoliy organizacjom rozpocz wspprac z administracjpubliczn oraz uregulowa stan prawny wolontariatu. Obecnie trwaj pracenad nowelizacj ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie,ktre, by moe, pozwol na jej napraw i jeszcze bardziej wzmocni statuspolskich organizacji pozarzdowych.


20/64


Micha Nowosielski

IV. ROZWJ I KONDYCJATRZECIEGO SEKTORA W POLSCE

Rok 1989 mona uzna za kluczowy dla rozwoju polskiego trzeciegosektora. Mimo e wczeniej istniay pewne formy zrzeszania si, to jednakdopiero uzyskanie peni swobd politycznych i obywatelskich, jakie nastpiow Polsce pokomunistycznej, umoliwio nieskrpowane powstawanie orga-nizacji pozarzdowych.

Piotr Gliski wymienia dwa gwne czynniki sprawcze warunkujce po-wstanie i rozwj polskiego trzeciego sektora21: mechanizm samorozwoju orazpomoc zagraniczn. Ten pierwszy polega na dziaaniach na rzecz organizacjipozarzdowych i szerzej caego spoeczestwa obywatelskiego niektrychgrup spoecznych i jednostek szczeglnie zainteresowanych samoorganizacj.Wziy one na swoje barki trud tworzenia trzeciego sektora praktycznie odpodstaw. Bardzo wanym elementem tej pionierskiej dziaalnoci by nurtdziaa kognitywnych, obejmujcy rnorakie zjawiska samoedukacji,profesjonalizacji, samoreeksji, samoregulacji czy, wreszcie, autoanalizy22.Pomoc zagraniczna polegaa na wspieraniu rozwoju polskiego trzeciego sektoraprzede wszystkim przez zapewnienie zasobw nansowych, wiedzy, ale takeza pomoc naciskw politycznych.

Jednak mimo duego wkadu pracy twrcw polskiego trzeciego sektoraoraz pomocy zagranicznej jego pocztkowy rozwj, cho dynamiczny (w sensieilociowym), by raczej trudny i mozolny. Przyczyn byy opisane ju wczeniejwarunki spoeczne i kulturowe (saba tradycja samoorganizacji, niski poziomkapitau spoecznego) oraz prawne (brak ram prawnych dla rozwoju trzeciegosektora). Kolejne bariery tkwiy take w niechci czy nieufnoci polskich elitpolitycznych do spoecznej samoorganizacji. Gliski mwi dosadnie o zdra-dzie elit po tym, kiedy wizja budowania spoeczestwa obywatelskiego, jedenz trzech (obok demokracji i wolnego rynku) celw reform wprowadzanychw 1989 r., zostaa zepchnita na margines, jest omieszana, traktowana jaknieszkodliwa zabawa dla nawiedzonych oszoomw czy w najlepszym razie harcerzykw23. Zdrada elit skutkowaa lekcewaeniem spoeczestwaobywatelskiego oraz niedostrzeganiem koniecznoci wspierania rozwoju

trzeciego sektora i wsppracy z nim. Wszystko to powodowao, e organizacjepozarzdowe miay sab pozycj.Dopiero na przeomie wiekw zaczto obserwowa symptomy zmiany tej sy-

tuacji. Krzepnicie polskiego trzeciego sektora byo wynikiem przemian samychorganizacji i caego sektora oraz zmian warunkw dziaania i otoczenia.

Po pierwsze, wraz z upywem czasu dao si zaobserwowa, e cz polskich

21 P. G l i s k i, Style dziaa organizacji pozarzdowych w Polsce. Grupy interesw czy poytkupublicznego? Warszawa 2006, s. 31, 32.

22 Ibidem, s. 31.23 P. G l i s k i, Podstawowe saboci niektre sukcesy trzeciego sektora, w: P. Gliski, B. Le-

wenstein, A. Siciski (red.)Samoorganizacja spoeczestwa polskiego: trzeci sektor, Warszawa

2002, s. 246, 247.


21/64



organizacji pozarzdowych staje si coraz silniejsza. Rosa liczba organizacji do-brze zarzdzanych, silnych, potracych zdoby rnego rodzaju zasoby koniecznedo funkcjonowania. Zwizane to byo midzy innymi z postpujc profesjonali-zacj czci sektora pozarzdowego. Organizacje uczyy si zasad postpowania,

zarzdzania, umiejtnoci zdobywania rodkw i kontaktowania si z otoczeniem.W wyniku wysikw duej czci sektora poprawi si take spoeczny wizerunekaktywnoci spoecznej i organizacji pozarzdowych.

Po drugie, postpowaa coraz wiksza integracja caego sektora. Co prawdabadania Klonu/Jaworu wskazuj, e w 2006 r. do organizacji parasolowych na-leao 34% polskich NGO, warto jednak zwrci uwag na niektre z inicjatywmajcych na celu koordynacj i integracj caego sektora. Do najwaniejszychorganizacji parasolowych24 nale midzy innymi: Sie Wspierania OrganizacjiPozarzdowych SPLOT, Wsplnota Robocza Zwizkw Organizacji Socjal-nych WRZOS, Zwizek Stowarzysze Polska Zielona Sie, Centrum Promocji

i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS. Jednym z waniejszych przykadwdziaa integracyjnych jest take Forum Inicjatyw Pozarzdowych organizowa-ne co trzy lata25 spotkania przedstawicieli polskich organizacji pozarzdowych,ktre maj na celu omwienie najwaniejszych problemw i wyzwa, przedktrymi stoj organizacje, wymian dowiadcze oraz nawizywanie wsp-pracy z przedstawicielami administracji publicznej, sektora gospodarczego orazmediw 26. W latach 2002-2003 powstaa take jednolita reprezentacja caegosektora Oglnopolska Federacja Organizacji Pozarzdowych, ktrej celem jestdbanie o dobre otoczenie spoeczno-prawne dla dziaalnoci III sektora27. Oprczdziaalnoci integracyjnej i powstawania organizacji parasolowych naley te

podkreli wan rol organizacji infrastrukturalnych28 dziaajcych na rzeczrozwoju trzeciego sektora takich jak Stowarzyszenie Klon/Jawor, StowarzyszenieAkademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej,Stowarzyszenie Centrum Wspierania Aktywnoci Lokalnej i in. Wszystkie teorganizacje i inicjatywy przyczyniy si do wzrostu siy i znaczenia caego sektorapoprzez dostarczanie zasobw nansowych, wiedzy (szkolenia, publikacje, portaleinternetowe), reeksji i wewntrznych regulacji. Promowane s take standar-dy etyczne w organizacjach pozarzdowych. W 1997 r. stworzono Kart ZasadOrganizacji Pozarzdowych29, ktra jest dokumentem w zaoeniach majcymregulowa dziaalno wszystkich polskich organizacji.

24 Pen list organizacji parasolowych, forw i sieci organizacji mona znale w bazach danychStowarzyszenia Klon/Jawor, http://bazy.ngo.pl/.

25 Do tej pory odbyy si spotkania w 1996, 1999, 2002, 2005 oraz 2008 r.26 Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarzdowych, http:/ www.p.ngo.pl/.27 Oglnopolska Federacja Organizacji Pozarzdowych, http://www.ofop.engo.pl/.28 Pen list organizacji infrastrukturalnych mona znale w bazach Stowarzyszenia Klon/

Jawor, http://bazy.ngo.pl/.29 Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarzdowych, http://www.p.ngo.pl/x/69529/. Wi-

cej na temat etyki w polskich organizacjach pozarzdowych: Etyka w organizacjach pozarzdo-

wych. Standardy w praktyce funkcjonowania organizacji pozarzdowych, Warszawa 2005.


22/64


Micha Nowosielski

Po trzecie, dokonaa si zmiana klimatu wok organizacji pozarzdowychi caego sektora. Stopniowo zarwno spoeczestwo jak i klasa politycznazaczo przykada wiksz rol do spoeczestwa obywatelskiego. Trzeci sek-tor powoli zacz stawa si bardziej ni do tej pory znaczcym aktorem. Bez

wtpienia bardzo duy wpyw na ten fakt miay zmiany legislacyjne: najpierwreforma administracyjna z 1999 r., zwikszajca kompetencje samorzdwlokalnych, nastpnie uchwalenie ustawy o dziaalnoci poytku publicznegoi o wolontariacie, co w konsekwencji spowodowao rozwj wsppracy mi-

dzy administracj publiczn a trzecim sektorem. Akcesja Polski do UniiEuropejskiej rwnie nie postaa bez znaczenia30 konieczno dostosowa-nia do unijnych standardw partnerstwa sprawia, e nastpowaa zmianainstytucjonalna i mentalna wrd przedstawicieli administracji publicznej.rodki finansowe z funduszy europejskich (najpierw przedakcesyjnych,a potem strukturalnych) w pewnym stopniu take wpyny na popraw

nie tylko kondycji nansowej sektora, ale rwnie na jego wizerunek i rolw spoeczestwie.

Pierwsze lata po 1989 r. to okres duego wzrostu liczby nowo rejestrowa-nych stowarzysze i fundacji. Pocztkowa bardzo wysoka dynamika wzrostuzacza male ju w drugiej poowie lat 90., cho cigle utrzymywa si wzrostliczby rejestrowanych organizacji pozarzdowych. 30 czerwca 2008 r. zareje-strowanych byo 83 166 stowarzysze i organizacji spoecznych oraz 10 119fundacji31.

Naley jednak poczyni pewne zastrzeenia. Prezentowane dane staty-styczne odnosz si do zarejestrowanych organizacji. W wielu przypadkach

organizacje formalnie zarejestrowane s albo nieaktywne albo nie istniej cho faktu tego nie odnotowuj ocjalne statystyki. Stowarzyszenie Klon/Jawor szacuje, e jedynie 58% z zarejestrowanych organizacji prowadzi ak-tywne dziaania32.

Wikszo (69%) organizacji dziaa na terenie miast, za jedynie 19% naterenach wiejskich. Charakterystyczna jest take koncentracja organizacjiw duych miastach 40% z nich dziaa w 16 najwikszych miastach Polski,11% za w Warszawie33.

Polskie organizacje s stosunkw mode. Co zrozumiae, zaledwie 13%dziaajcych dzi organizacji powstao przed 1989 r. Okoo jedna trzecia to

organizacje dziaajce nie duej ni trzy lata. Obserwujemy wic do durotacj dua cz z zakadanych organizacji dziaa stosunkowo krtko, comoe wiadczy o tym, e utrzymanie organizacji pozarzdowej w Polsce jest30 R. Kolicka, Unia Europejska wobec organizacji pozarzdowych: konsekwencje dla trzecie-

go sektora, w: P. Gli ski , B. Lewe nst ein, A. S ici ski , Samoorganizacja spoeczestwapolskiego: III sektor i wsplnoty lokalne w jednoczcej si Europie, Warszawa 2004, por. takeP. Gl is ki, Style dziaa organizacji pozarzdowych w Polsce, s. 36-28.

31 Dane rejestru podmiotw gospodarki narodowej REGON Gwnego Urzdu Statystycznego,www.stat.gov.pl/.

32 M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarzdowych. Raportz badania 2006, Warszawa 2006, s. 19-20.

33 Pozostae 12% to organizacje dziaajce w miejskich czciach gmin wiejsko-miejskich. Por.

M. Gumkowska, J. Herbst, op. cit. s., 13.


23/64



trudnym i wymagajcym wysiku zadaniem, ktre nie zawsze koczy si suk-cesem. Dobitnie wiadczy o tym fakt, e spord organizacji, ktre powstayw okresie pocztkowego boomu w latach 1990-1992, do dzi przetrwaozaledwie 10,5%34.

Wikszo, bo niemal 40% polskich organizacji skupia swoj dziaal-no na sporcie, turystyce, rekreacji i hobby. Znacznie mniej okoo 13% dziaa na polu kultury i sztuki. Kolejne kategorie to: edukacja i wycho-wanie (10,3%), usugi socjalne i pomoc spoeczna (9,9%), ochrona zdrowia(8%) oraz rozwj lokalny (5,9%). Inne pola dziaa byy wskazywane przezmniej ni 5% organizacji. Taki rozkad, tylko w pewnym stopniu pokrywajcy siz danymi dotyczcymi tego, w jakich organizacjach dziaaj Polacy (patrz tabela 28w Aneksie), wiadczy przede wszystkim o tym, e dziaalno organizacji pozarzdo-wych skupiona jest wok zagospodarowywania wolnego czasu. Cho oczywiciejest to wana dziedzina, to pozostae istotne pola dziaa, np. pomoc spoecz-

na, ochrona praw czowieka, wydaj si zaniedbane. Taki rozkad moe siprzekada na status spoeczny caego sektora. Jego rola w Polsce w wikszociprzypadkw nie jest zwizana z wypenianiem istotnych dla spoeczestwafunkcji (opieki spoecznej, ochrony zdrowia, obrony praw konsumenckich,obrony praw czowieka). W zwizku z tym czsto dziaania organizacji poza-rzdowych kojarz si ze sfer hobby, ktre nie ma specjalnego spoecznegoznaczenia.

Ponadto niezbyt dua liczba organizacji zajmujcych si usugami socjal-nymi oraz ochron zdrowia moe wiadczy, e zasada pomocniczoci niejest jeszcze w Polsce w peni realizowana. Sfera pomocy spoecznej i suby

zdrowia nadal pozostaje zdominowana przez pastwo.Dla kondycji trzeciego sektora due znaczenie maj rda i wielko

nansowania. Z danych zawartych w tabeli 7 wynika, i w 2007 r. nieco po-nad 40% wszystkich organizacji zanotowao roczny przychd w wysokocimniejszej ni 10 tys. zotych. Ta niewielka suma wskazuje na to, e w wieluprzypadkach mamy do czynienia z bardzo maymi organizacjami, ktrez duymi trudnociami mog realizowa zaoone przez siebie cele. Niewiel-kie przychody ograniczaj moliwoci organizacyjne, administracyjne czyte moliwo zatrudnienia pracownikw. Przekada si to moe na skutecznoorganizacji. rednie organizacje o przychodach w przedziale 10-100 tys. z

stanowi obecnie okoo 35% caego sektora, za organizacje due, ktrych przy-chd roczny przekracza 100 tys. z, to nieco ponad 22% wszystkich organizacji.

34

Ibidem, s. 18.


24/64


Micha Nowosielski

Tabela 6Pola dziaa organizacji pozarzdowych w Polsce w 2006 r.

Pola dziaa Procent wskazana jedno,

najwaniejsze poledziaa (2006)

Procent wskazana wszystkie pola

prowadzonejdziaalnoci (2006)

Sport, turystyka, rekreacja, hobby 39,2 46,7

Kultura i sztuka 12,8 23,1

Edukacja i wychowanie 10,3 35,6

Usugi socjalne, pomoc spoeczna 9,9 20,5

Ochrona zdrowia 8,0 16,8

Rozwj lokalny w wymiarzespoecznym i materialnym

5,9 13,4

Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacjazawodowa

2,3 8,8

Ochrona rodowiska 2,2 8,8

Sprawy zawodowe, pracownicze,branowe

1,9 3,9

Prawo, prawa czowieka, dziaalnopolityczna

1,8 6,9

Badania naukowe 1,3 5,6

Wsparcie instytucji, organizacjipozarzdowych i inicjatyw

obywatelskich

1,0 9,0

Religia 0,8 3,0

Dziaalno midzynarodowa 0,6 7,0

Pozostaa dziaalno 2,0 4,7

rdo: M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarzdowych.Raport z badania 2006, Warszawa 2006, s. 22.

Przygldajc si dynamice zmian przychodw organizacji w latach 2001-2007 mona zauway, e po spadku poziomw przychodw (widocznymw szczeglnoci w przedziaach 10 - 100 tys. z oraz 100 tys. - 1 mln z) w 2005 r.

obecnie obserwujemy wzrost liczby organizacji z przychodami w wymienionychprzedziaach. Oznacza to odwrcenie niekorzystnych zmian, jakie dotkny pol-ski trzeci sektor bezporednio przed i po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej(m.in. likwidacja funduszy pomocowych, zawieszenie nansowania przez czrde pozaeuropejskich). Poprawa sytuacji moe by tumaczona odoonymiw czasie konsekwencjami przystpienia Polski do UE, zwizanymi zarwno zdostpnoci rodkw dla organizacji, jak i z politycznym klimatem sprzyjajcympartnerstwu publiczno-spoecznemu35.

35 Wypowied Jana Herbsta w: Klon/Jawor, Wychodzenie z doka, Civicpedia, http://civicpedia.

ngo.pl/ngo/392537.html/.


25/64



Badacze ze Stowarzyszenia Klon/Jawor obserwuj take rosnce rozwar-stwienie ekonomiczne polskiego trzeciego sektora. Szacuje si, e okoo 4%organizacji skupia w swoich rkach a 70-80% ogu przychodu caego sektora.Ronie wspczynnik Ginniego obrazujcy poziom tej nierwnoci. W 2003 r.

wynosi on 0,8936, podczas gdy w 2005 r. mia warto 0,9137. Rozwarstwienieto jest jednym z elementw wyaniania si z caego trzeciego sektora najsil-niejszych i najwikszych organizacji, ktre skupia bd w sobie wikszoprzychodw sektora. Taki podsektor w ramach caego sektora pozarzdowegobdzie mia prawdopodobnie tendencj do monopolizowania nie tylko rdeprzychodw, ale take wpyww, kontaktw z administracj publiczn i ogemspoeczestwa oraz najlepszych pracownikw.

Tabela 7Przychody organizacji pozarzdowych w Polsce w latach 2001-2007

Wielko przychodu 2001 2003 2005 2007

poniej 1 tys. z 15,3 21,6 20,4 18,2

1 - 10 tys. z 26,6 26,0 29,8 23,9

10 - 100 tys. z 35,6 31,4 30,3 35,5

100 tys.- 1 mln z 17,5 17,4 15,4 16,7

1 mln i wicej 4,9 3,6 3,9 5,6

rdo: M. Gumko wska, J. He rbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarzdowych. Raportz badania 2006, Warszawa 2006, s. 35; Klon/Jawor, Wychodzenie z doka, Civicpedia, http://civicpedia.ngo.pl/ngo/392537.html/.

Wrd wymienianych przez badane w 2005 r. organizacje rde dochodwnajczciej pojawiaj si: skadki czonkowskie (59,5%), rodki pochodzce odsamorzdw (43,3%), darowizny (35,5% od osb zycznych, 34,5% od rmi instytucji) oraz rodki rzdowe (19,6%). Dochody z dziaalnoci gospodarczejzadeklarowao jedynie 6,9% organizacji, za mechanizmu 1% podatku 6%.Zagraniczne rodki publiczne (w tym fundusze unijne) stanowiy rdo do-chodu dla nieco ponad 5% organizacji38. Warto jednoczenie zauway, ebadania z 2007 r. wskazuj, i najwikszym rdem przychodu caego sektoras krajowe i zagraniczne rda publiczne, ktrych udzia w dochodach sektorawzrs z 33% w 2005 r. do 56%39.

Analizujc zasoby ludzkie polskiego trzeciego sektora rzuca si w oczyfakt, e po pierwsze, wikszo (74,5% w 2006 r.) organizacji nie zatrudniaw adnej formie patnych pracownikw. Po drugie, w porwnaniu z 2004 r.odsetek organizacji zatrudniajcych pracownikw zmniejszy si w sposbznaczny. Jednoczenie bez zmian pozostaje szacunkowa liczba pracownikw

36 W skali od 0 pena rwno do 1 pena nierwno.37 M. Gumkowska, J. Herbst, op. cit., s. 37, 38.38Ibidem, s. 38-42.39

Klon/Jawor, op.cit.


26/64


Micha Nowosielski

trzeciego sektora, ktra wynosi okoo 120 tys. osb. Jest to kolejny argumentza tez postawion przez badaczy ze Stowarzyszenia Klon/Jawor dotyczc roz-warstwienia polskiego trzeciego sektora40. Patny personel organizacji zwyklepozwala na realizacj ambitniejszych celw oraz na skuteczniejsze zabieganie

o fundusze konieczne do prowadzenia dziaalnoci organizacji. Przekada sito na profesjonalizacj dziaa polskiego trzeciego sektora.

Tabela 8Pracownicy w organizacjach pozarzdowych w Polsce w latach 2004 i 2006

Organizacje 2004 2006

%

Organizacje nie zatrudniajce pracownikw 66,8 74,5

Organizacje zatrudniajce pracownikw 33,2 25,5

w tym:

1-5 pracownikw 24,1 18,1

6-20 pracownikw 7,5 4,9

powyej 20 pracownikw 1,6 2,4

rdo: M. Gum kowska, J. He rbs t, Podstawowe fakty o organizacjach pozarzdowych. Raportz badania 2006, Warszawa 2006, s. 27

Stosunkowo niewielka liczba patnego personelu rwnowaona jest spo-eczn prac na rzecz organizacji jej czonkw oraz wolontariuszy. Szacuje si,

e w skali caego sektora nieodpatn prac na rzecz organizacji podejmujeokoo 1 mln czonkw41 oraz 600-700 tys. wolontariuszy. To oni szczegl-nie w przypadku mniejszych organizacji s podstawowym rdem pracytrzeciego sektora. wiadczy to o tym, e polski sektor pozarzdowy nie jestjeszcze wysoce sprofesjonalizowany. Ma to swoje negatywne strony pocigaza sob liczne kopoty z funkcjonowaniem, ale jednoczenie ma podstawowzalet sprawia, e praca w organizacji pozarzdowej pozostaje dziaalnocispoeczn, spontaniczn i przez to bardziej obywatelsk.

Polski trzeci sektor rozwijajcy si od 1989 r. osign bez wtpienia stan rw-nowagi. Cho jego pozycja zarwno spoeczna, polityczna jak i ekonomiczna

nie jest wielka, to miao mona powiedzie, e jest stabilna. Co prawda duacz organizacji pozarzdowych boryka si z rnego rodzaju problemami szczeglnie z brakiem zasobw materialnych i ludzkich lecz peni one jednakw spoeczestwie istotne funkcje. Mona take stwierdzi, e ich rola roniei z pewnoci bdzie rosa. Postpujca federalizacja sektora sprawia, e gostrzeciego sektora jest coraz wyraniej syszany. Profesjonalizacja niektrychorganizacji prowadzi do tego, e cay sektor staje si coraz bardziej atrakcyjnympartnerem nie tylko dla administracji publicznej, ale take dla biznesu.

40 M. Gumkowsk a, J. Herbst , op. cit., s. 27, 28.41

Ibidem, s. 31, 32.


27/64



Jednoczenie organizacje pozarzdowe nie trac ducha aktywnoci i obywa-telskoci, ktry czyni trzeci sektor podstaw spoeczestwa obywatelskiego,koniecznego do dalszego rozwoju demokracji.

V. EKONOMIA SPOECZNA W POLSCE

Jednym z elementw rozwoju trzeciego sektora w Polsce jest wzrost zain-teresowania ekonomi spoeczn. Ekonomia spoeczna to wszelkie rodzajedziaalnoci gospodarczej prowadzonej przez przedsibiorstwa, gwnie sp-dzielnie, stowarzyszenia i towarzystwa wiadcze wzajemnych, ktre w swo-ich normach etycznych przestrzegaj nastpujcych zasad: 1. przedkadaniesuby czonkom lub wsplnocie ponad zysk; 2. autonomiczne zarzdzanie;3. demokratyczny proces decyzyjny; 4. prymat ludzi i pracy nad kapitaem

przy dystrybucji dochodw42. W niektrych ujciach caa ekonomia spoecz-na tosama jest z trzecim sektorem. Jak zauwaa Jan Herbst: Co do samejekonomii spoecznej, mona powiedzie tyle, e tworzy j w gruncie rzeczyten sam zbir instytucji i dziaa, ktre dotd zwyko si opisywa za pomocterminu trzeci sektor. Jedynym istotnym elementem, ktry rni te dwapojcia, jest akcent, jaki kadzie si na ekonomiczny charakter i ekonomiczneznaczenie dziaa spoecznych43.

Rozwj ekonomii spoecznej w Polsce nie rozpoczyna si oczywicie napocztku XXI w., cho dopiero wtedy rozpocza si na jego temat powana dys-kusja. Wywoana ona zostaa z jednej strony widoczn tendencj, czy te mod,

w obrbie wiatowego dyskursu wok przyszoci sektora pozarzdowego,z drugiej za specycznymi polskimi warunkami midzy innymi pogbiajcsi marginalizacj niektrych kategorii spoecznych i spoecznoci lokalnychoraz saboci nansow sektora pozarzdowego. Nie bez znaczenia jest te im-plementacja europejskich programw promujcych ekonomi spoeczn (np.priorytet Rozwj gospodarki spoecznej w ramach Inicjatywy WsplnotowejEQUALczy priorytet Przeciwdziaanie wykluczeniu i wzmocnienie sektoraekonomii spoecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki)

Do typowych dla Polski form przedsibiorstw spoecznych nale44: Organizacje spdzielcze i spdzielnie pracy ok. 13 tys. spdzielni w kilkunastu

branach spdzielczych (np. mieszkaniowe, spoywcw, pracy, uczniowskie).

42 J. Def our ny, P. Dev elt ere, Ekonomia spoeczna: oglnowiatowy trzeci sektor, w: Trzecisektor dla zaawansowanych. Wspczesne teorie trzeciego sektora wybr tekstw, Warszawa2006, s. 26.

43 J. Herb st, Wstp pole przedsibiorczoci spoecznej, w:Od trzeciego sektora do przedsibior-czoci spoecznej wyniki bada ekonomii spoecznej w Polsce, Warszawa 2008, s. 7.

44 H. Izdebski, M. Maek, Formy prawne przedsibiorczoci spoecznej w Polsce, w: T. Kamier-czak, M. Rymsza (red.), Kapita spoeczny, ekonomia spoeczna, Warszawa 2007, s. 194,195;por. W. Kwa n ic ki , Gospodarka spoeczna z perspektywy ekonomii liberalnej, Trzeci Sektornr 2, 2005, s. 34. Wicej szczegowych danych na ten temat w: Od trzeciego sektora do przed-sibiorczoci spoecznej wyniki bada ekonomii spoecznej w Polsce, Warszawa 2008, cz.1:

Podstawowe dane o podmiotach szeroko rozumianej ekonomii spoecznej, s. 12-124.


28/64


Micha Nowosielski

Bankowo spdzielcza okoo 3 tys. placwek. Spdzielcze Kasy Oszczdnociowo-Kredytowe (SKOK) okoo 1,4 tys.

oddziaw i ponad 1,1 mln czonkw. Towarzystwa Ubezpiecze Wzajemnych (TUW) w Polsce dziaa 8 to-

warzystw. Organizacje pozarzdowe ponad 40 tys. zarejestrowanych stowarzysze

i fundacji45.Warto wspomnie o przynajmniej dwch odrbnych orodkach promu-

jcych ekonomi spoeczn. Pierwszym jest Instytut Spraw Publicznych,ktry wraz z Akademi Rozwoju Filantropii oraz Wsplnot RoboczZwizkw Organizacji Socjalnych (WRZOS) i partnerami lokalnymiw latach 2005-2008 wdraa projekt W stron polskiego modelu gospodarkispoecznej budujemy nowy Liskw. Jego celem byo rozwijanie polskiegomodelu przedsibiorczoci spoecznej, przez wypracowanie i sprawdzenie

w praktyce strategii mobilizowania spoecznoci lokalnych do tworzeniaprzedsibiorstw spoecznych46. By on realizowany midzy innymi poprzez:zawizywanie lokalnych partnerstw, animacj spoecznoci lokalnychna rzecz przedsibiorczoci spoecznej oraz tworzenie zakorzenionychw spoecznociach lokalnych przedsibiorstw spoecznych. Oprcz dziaapraktycznych projekt jest realizowany take poprzez promowanie wiedzyo ekonomii spoecznej47. Drugim przykadem s dziaania podejmowanew latach 2005-2008 przez Fundacj Inicjatyw Spoeczno- Ekonomicznychw ramach projektu W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo-ecznej. We wsppracy z midzy innymi Bank DnB NORD Polska S.A.,

Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Obywatelskiego, Stowarzyszeniem Klon/Jawor oraz Ministerstwem Pracy i Polityki Spoecznej podejmowano takiedziaania, jak: edukacja, promocja oraz badania nad stanem ekonomii spo-ecznej48. Oba programy zostay sfinansowane ze rodkw EuropejskiegoFunduszu Spoecznego w ramach Inicjatywy Wsplnotowej EQUAL.

Dyskusje nad ekonomi spoeczn oraz prby jej wdraania w Polscewydaj si interesujcym przykadem witalnoci i aktywnoci polskiego

45

W zalenoci od przyjtej denicji, odsetek tzw. ekonomizujcych si organizacji pozarzdo-wych wynosi od 7% biorc pod uwag wycznie organizacje uzyskujce dochd z formalnieprowadzonej dziaalnoci gospodarczej, natomiast gdyby uwzgldni take te, ktre prowadzdziaalno odpatn dla zysku, ich udzia zwikszyby si do 17,4%, a do prawie 40%, gdy

w sposb nieco uoglniony wemiemy pod uwag organizacje pobierajce opaty za usugiw jakiejkolwiek bd formie (np. w postaci skadek czonkowskich, darowizn stanowicych defactoopat za usugi czy te kontraktw publicznych, zob. J. J. Wygnaski, Ekonomizacjaorganizacji pozarzdowych. Moliwo czy konieczno?..., s. 48.

46 T. Kamiercza k, Budujemy nowy Liskw, Warszawa 2007. Wicej informacji na stronieprojektu W stron polskiego modelu gospodarki spoecznej budujemy nowy Liskw,http://

www.liskow.org.pl/.47 Spis publikacji Instytutu Spraw Publicznych jest dostpny na stronie projektu W stron pol-

skiego modelu gospodarki spoecznej budujemy nowy Liskw,http:// www.liskow.org.pl/.48 Wicej informacji na stronach internetowych projektu W poszukiwaniu polskiego modelu

ekonomii spoecznej, http://es.ekonomiaspoleczna.pl/ oraz na portalu internetowym Ekono-

miaspoeczna.pl, http://ekonomiaspoleczna.pl/.


29/64



trzeciego sektora. Poszukiwanie nowych drg i kierunkw rozwoju, spo-sobw finansowania oraz pomocy potrzebujcym ludziom to wszystkowskazuje na potencja rozwojowy organizacji pozarzdowych. Za pomocfinansowania z funduszy Unii Europejskiej i przy zaangaowaniu orga-

nizacji i ich beneficjentw by moe uda si zbudowa nowy, finansowypotencja caego sektora.

VI. FILANTROPIA W POLSCE

Historia lantropii w Polsce pocztkowo bya cile zwizana z instytucja-mi Kocioa katolickiego, pniej, wraz z laicyzacj pastwa i spoeczestwazacza si od niego czciowo przynajmniej uniezalenia. Dziaania do-

broczynne coraz czciej podejmoway osoby i instytucje wieckie. Szczeglnyrozwj organizacji zajmujcych si dobroczynnoci nastpi w XIX i na po-cztku XX w. Okres PRL to czas zahamowania lantropii z jednej strony ideamiosierdzia leca u jej podstaw obca bya ideologicznie rzdzcym, z drugiejstrony dziaalno organizacji zajmujcych si dobroczynnoci bya podejrzanapolitycznie. Dopiero przemiany, jakie nastpiy w Polsce w 1989 r., spowodowayrozwj lantropii i organizacji zajmujcych si tym obszarem dziaa49. Rozwinsi take zakres dobroczynnoci samych Polakw.

Mimo e w oglnej liczbie organizacji pozarzdowych te, ktre zajmujsi szeroko rozumian pomoc spoeczn a wic take i lantropi nie

stanowi znaczcej kategorii50, ich rola i miejsce w polskim spoeczestwies due. Wskazuje na to midzy innymi fakt, e Polacy deklaruj, i to wa-nie organizacje charytatywne i pomocowe s bardziej znane od pozostaychrodzajw organizacji (w tym popularnych organizacji religijnych czy gonychorganizacji ekologicznych).

49 Wicej informacji na temat historii lantriopii w Polsce: E. Le, Zarys historii dobroczynnocii lantropii w Polsce, Warszawa 2001.

50

W przytaczanych tu badaniach Stowarzyszenia Klon/Jawor pole dziaa organizacji usugii pomoc spoeczna, ktre w 2006 r. byo gwnym przedmiotem dziaalnoci 9,9% polskichorganizacji, obejmowao takie szczegowe kategorie, jak: pomoc osobom skrajnie ubogim,pomoc osobom bezdomnym, w tym prowadzenie schronisk, pomoc osobom uzalenionym lubich bliskim, prolaktyka uzalenie, pomoc uchodcom, pomoc osobom niepenosprawnymlub chorym, pomoc osobom starszym, pomoc oarom klsk ywioowych i wypadkw loso-

wych, w tym ratownictwo poarnicze, grskie, wodne itp., zorganizowana dystrybucja darwrzeczowych, odziey i ywnoci (w tym np. Banki ywnoci) oraz wsparcia nansowego (po-yczki, zasiki etc.), a take prowadzenie lub wspieranie domw dziecka, rodzin zastpczych,usugi adopcyjne, pomoc sierotom, inne usugi socjalne adresowane do dzieci i modziey orazdziaania wspomagajce rodziny (w tym osoby samotnie wychowujce dzieci) niewydolne

wychowawczo, znajdujce si w trudnej sytuacji materialnej, pomoc rodzinom wielodzietnym,interwencje w przypadku przemocy w rodzinie. Nie wszystkie wic z nich zajmuj si typowpomoc charytatywn. W bazach danych Stowarzyszenia Klon/Jawor znajduj si dane 3090organizacji, ktre jako gwne pole swojej dziaalnoci podaj dziaalno charytatywn; por.http://bazy.ngo.pl/.


30/64


Micha Nowosielski

Tabela 9Znajomo wybranych organizacji pozarzdowych w Polsce w latach 2005-2006

Wybrane organizacje pozarzdowe, z ktrymi zetknli sibadani

2005 2006

%Organizacje zajmujce si pomoc charytatywn dla osbnajuboszych, bezdomnych

38,0 33,1

Organizacje zajmujce si pomoc humanitarn, pomoc oaromklsk ywioowych w kraju i zagranic

29,2 19,9

Ochotnicza Stra Poarna, GOPR , WOPR, inne organizacjeratownicze itp.

24,2 19,3

Organizacje i ruchy religne, wsplnoty paraalne, misje 21,5 17,8

Organizacje zajmujce si ochron zdrowia lub rehabilitacj osbniepenosprawnych (w tym wspieranie placwek medycznych)

19,2 10,7

Organizacje edukacyjne, owiatowe, zajmujce si wychowaniem iopiek nad dziemi i modzie

15,4 12,5

Organizacje zajmujce si ekologi, ochron rodowiska, opiek nadzwierztami

14,8 11,1

Organizacje sportowe (np. kluby, towarzystwa i zwizki sportowe) 12,5 10,6

rdo: M. Gumkowska, J. Herbst, Wolontariat, lantropia i 1%. Raport z bada 2006,Warszawa 2007.

Organizacje charytatywne s take tym rodzajem organizacji, z ktrychusug i pomocy Polacy korzystaj najczciej.

Tabela 10Kontakt z wybranymi organizacjami pozarzdowymi w Polsce w latach 2005-2006

Wybrane organizacje pozarzdowe z ktrych dziaakorzystali badani

2005 2006

%

Organizacje zajmujce si pomoc charytatywn dla osbnajuboszych, bezdomnych

5,1 9,0

Organizacje i ruchy religijne, wsplnoty paraalne, misje 3,0 3,5

Organizacje edukacyjne, owiatowe, zajmujce si wychowaniem iopiek nad dziemi i modzie

2,8 2,9

Organizacje sportowe (np. kluby, towarzystwa i zwizki sportowe) 2,4 2,7

Ochotnicza Stra Poarna, GOPR , WOPR, inne organizacjeratownicze itp.

2,5 2,2

Organizacje zajmujce si ochron zdrowia lub rehabilitacj osbniepenosprawnych (w tym wspieranie placwek medycznych)

3,0 1,7

Organizacje zajmujce si ekologi, ochron rodowiska, opieknad zwierztami

1,8 1,7

Organizacje zajmujce si pomoc humanitarn, pomoc oaromklsk ywioowych w kraju i zagranic

1,7 1,4

rdo: M. Gumkowska, J. Herbst, Wolontariat, filantropia i 1%. Raport z bada 2006,

Warszawa 2007.


31/64



Tabela 11Wspieranie wybranych organizacji pozarzdowych w Polsce w latach 2003-2006

Wybrane organizacje pozarzdowe, ktrerzeczowo lub nansowo wsparli badani

2003 2004 2005 2006

%

Organizacje zajmujce si pomoc charytatywn dlaosb najuboszych, bezdomnych

16,1 20,3 19,7 16,7

Organizacje i ruchy religijne, wsplnoty paraalne,misje

9,2 7,9 11,2 7,3

Organizacje zajmujce si pomoc humanitarn,pomoc oarom klsk ywioowych w kraju izagranic

1,0 1,4 10,7 5,1

Organizacje edukacyjne, owiatowe, zajmujce siwychowaniem i opiek nad dziemi i modzie

4,4 2,7 4,1 3,4

Organizacje zajmujce si ochron zdrowia lubrehabilitacj osb niepenosprawnych (w tymwspieranie placwek medycznych)

6,1 6,8 5,8 2,8

Organizacje zajmujce si ekologi, ochronrodowiska, opiek nad zwierztami

1,8 1,3 1,8 1,8

Organizacje sportowe (np. kluby, towarzystwa izwizki sportowe)

0,6 1,2 0,6 1,2

Ochotnicza Stra Poarna, GOPR , WOPR, inneorganizacje ratownicze itp.

1,7 1,3 2,6 1,0

Wybrane organizacje pozarzdowe, na rzeczktrych nieodpatnie pracowali badani

2003 2004 2005 2006

%

Organizacje zajmujce si pomoc charytatywn dlaosb najuboszych, bezdomnych

3,3 2,5 4,3 7,8

Organizacje i ruchy religijne, wsplnoty paraalne,misje

2,3 2,9 3,7 3,2

Organizacje edukacyjne, owiatowe, zajmujce siwychowaniem i opiek nad dziemi i modzie

4,3 2,2 1,7 2,2

Organizacje sportowe (np. kluby, towarzystwai zwizki sportowe)

1,4 2,4 1,3 1,9

Organizacje zajmujce si ekologi, ochron

rodowiska, opiek nad zwierztami

1,4 1,3 1,8 1,8

Ochotnicza Stra Poarna, GOPR , WOPR, inneorganizacje ratownicze itp.

1,9 2,2 3,3 1,7

Organizacje zajmujce si pomoc humanitarn,pomoc oarom klsk ywioowych w kraju izagranic

0,2 0,1 1,3 1,4

Organizacje zajmujce si ochron zdrowia lubrehabilitacj osb niepenosprawnych (w tymwspieranie placwek medycznych)

1,2 1,2 1,4 0,8

rdo: M. Gumkowska, J. Herbst, Wolontariat, filantropia i 1%. Raport z bada 2006,Warszawa 2007.


32/64


Micha Nowosielski

Organizacje zajmujce si dobroczynnoci s najbardziej przez Polakwwspierane prac wolontariack oraz darami (zarwno rzeczowymi jak i nan-sowymi). Szczeglnie w przypadku wsparcia materialnego obserwuje si dudysproporcj midzy organizacjami charytatywnymi a pozostaymi kategoriami

benecjentw (por. tabela 11). Przekada si to na rda nansowania tej czcisektora pozarzdowego. W 2004 r. a 55% organizacji tego typu otrzymao daro-wizny od osb zycznych i 50% od rm i instytucji. Oznacza to, e w porwnaniuz innymi typami organizacji te, ktre zajmuj si pomoc spoeczn, w wikszejmierze korzystaj ze wsparcia spoeczestwa oraz instytucji i rm51.

Jak wida , w Polsce najbardziej popularne jest rzeczowe wspieranie dziaalnociorganizacji. Szczeglnie spektakularnym przykadem jest dziaalno FundacjiWielkiej Orkiestry witecznej Pomocy, ktra w cigu jednego dnia w roku podczasWielkiego Finau Orkiestry witecznej Pomocy zbiera ogromne sumy pienidzyprzeznaczone na opiek zdrowotn dzieci. W sumie w cigu 16 naw zebrano

ponad 73 mln dolarw52. Podobnie Caritas od 13 lat (wrd innych swoich akcji)wsporganizuje Wigilijne Dzieo Pomocy Dzieciom, polegajce na sprzedaywiec. W 2006 r. udao si w ten sposb zebra 19 mln z.

Kwoty, ktre na dziaalno organizacji s przekazywane przez indywidual-nych Polakw, nie s jednak due. Nieco ponad poowa badanych deklaruje, ew 2006 r. przekazaa na ten cel kwot nie przekraczajc 50 z Warto zwrciuwag (i wskazuj na to take dane z tabeli 12), e nansowa pomoc ze stronyPolakw zmniejsza si w czasie. W 2006 r. mniej Polakw ni w poprzednichlatach deklaruje, e wsparo rzeczowo jak organizacj. Jednoczenie zmniej-sza si te wielko tej pomocy. Poza najwysz (1001 z i wicej) i najnisz

(do 50 z) kategori wszystkie inne zanotoway spadek w 2006 r. w porwnaniudo 2005 r. i lat wczeniejszych.

Tabela 12Wielko kwot przeznaczanych na organizacje pozarzdowe w Polsce

w latach 2003 - 2006

Kwota 2003 2004 2005 2006

%

do 50 z 44,0 51,0 46,3 50,3

51 - 200 z 29,4 32,0 30,6 26,4

201 - 600 z 7,6 5,0 8,3 2,4

601 - 1000 z 1,8 1,0 2,7 b.d.

1001 z i wicej 0,9 0,8 1,8 2,1

rdo: Opracowanie wasne na podstawie M. Gumkowska, J. Herbst , Wolontariat, lantropiai 1%. Raport z bada 2006, Warszawa 2007, s. 22, 23.Pominito odpowied nie wiem/trudno powiedzie.

51 J. Herb st, Wewntrzne zrnicowanie sektora. Podstawowe fakty o branach sektora organi-zacji pozarzdowych w Polsce pomoc spoeczna, usugi socjalne, Warszawa 2005.

52 Szczegowe dane na temat iloci pienidzy zebranych podczas wszystkich naw dostpne

s na stronie Fundacji Wielkiej Orkiestry witecznej Pomocy, http://wosp.org.pl/.


33/64



Przygldajc si sposobom, w jaki Polacy przekazuj pienidze potrzebu-jcym, mona zauway, e najbardziej popularne s metody bezporednie wrzucenie pienidzy do puszki (55,1% w 2006 r.) lub przekazanie pieni-dzy bezporednio osobie potrzebujcej (37,3%). Mimo opisanego wczeniej

sukcesu akcji Wigilijnego Dziea Pomocy Dzieciom coraz mniej Polakwdokonuje zakupw przedmiotw, z ktrych pienidze przeznaczone s na celedobroczynne. Z nieufnoci badani podchodz do nowoczeniejszych formdobroczynnoci wpata z karty kredytowej czy staa dyspozycja w banku narzecz jakiej organizacji s cigle bardzo rzadko wybierane. Wyjtek stanowitu dobroczynnoci za porednictwem systemw audiotele i SMS z tej formywsparcia nansowego skorzystao w 2006 r. 23,5% darczycw.

Tabela 13Odsetek darczycw, ktrzy w okrelony sposb przekazywali pienidze nacele charytatywne w Polsce w latach 2001-2006

Sposoby przekazywaniapienidzy

2001 2002 2003 2004 2005 2006

%

Puszka, skarbonka, zbirka naulicy lub w instytucji

59,0 72,6 63,0 67,9 63,9 55,1

Przekazanie pienidzybezporednio potrzebujcejosobie

42,7 38,8 50,3 40,6 36,8 37,3

Audiotele / SMS 3,5 4,3 16,5 16,2 28,4 23,5

Zakup przedmiotw, z

ktrych dochd przeznaczonyjest na cele spoeczne (np.wieca Caritasu, aukcje nacele dobroczynne itp.)

24,0 22,7 21,5 17,3 14,8 13,1

Wpata dokonanabezporednio w siedzibieorganizacji lub grupy -

b.d. b.d. b.d. 6,1 7,3 9,3

Przekaz pocztowy lubbankowy

11,0 6,8 8,2 5,6 9,0 6,2

Inne 7,0 6,8 3,9 4,1 2,8 5,2

Wykupienie wstpu na

imprez charytatywn (bal,koncert itp.), z ktrej dochdprzeznaczany jest na celedobroczynne

2,3 3,1 4,8 5,2 2,2 2,8

Systematyczne potrceniez wypaty w zakadzie pracy,staa dyspozycja w banku

0,6 0,9 2,5 0,7 0,9 1,5

Wpata z karty kredytowejdokonana za porednictwemInternetu

b.d. 0,4 0,7 0,6 0,7 1,0

rdo: M. Gumkowska, J. Herbst, Wolontariat, lantropia i 1%. Raport z bada 2006, War-szawa 2007, s. 22, 23.


34/64


Micha Nowosielski

Interesujcy jest prol spoeczny statystycznego polskiego darczycy. Niecoczciej jest nim kobieta (27,9%) ni mczyzna (22,9%). Bardziej istotnestatystycznie rnice pojawiaj si, gdy wemiemy pod uwag wiek odse-tek osb wspierajcych rzeczowo dziaalno charytatywn jest najwyszy

w grupie osb powyej 55 roku ycia i wynosi 27,2%. We wszystkich innychgrupach wiekowych odsetek ten wynosi mniej ni 20%. Dochd szczeglniew ostatnich latach odgrywa stosunkowo niewielk rol. Daje si natomiastzauway spadek dobroczynnoci wrd osb najlepiej zarabiajcych (spordosb majcych dochd powyej 1000 z na gow w rodzinie) z 46% w 2003 r.do 26,9% w 2007 r.53

Specyczn form lantropii jest mechanizm 1% podatku. Z formalnegopunktu widzenia nie jest on przykadem dobroczynnoci za jego pored-nictwem podatnik nie przekazuje bowiem rodkw prywatnych, a publiczne(1% swojego podatku). Dua cz spoeczestwa uwaa jednak alokacj

1% za dziaanie charytatywne54. Ponadto, jak zauwaa Grzegorz Makowski,wspczesny, wschodnioeuropejski mechanizm procentowy to wynalazekpastwa, ktre widzc niewystarczajcy impuls lantropijny w spoeczestwie,postanowio stworzy co w rodzaju substytutu tradycyjnej lantropii55.

Mechanizm ten zosta wprowadzony w Polsce wraz z zapisami ustawyo dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. Pierwszy raz monabyo skorzysta z tej formy wsparcia organizacji w 2004 r. W porwnaniu zpodobnymi mechanizmami dziaajcymi na Wgrzech i na Sowacji w Polscepojawiay si przynajmniej dwie wane rnice. Po pierwsze, podatnik moedokona alokacji 1% swego podatku tylko na rzecz organizacji poytku pu-

blicznego. Po drugie, w pocztkowym okresie, mechanizm ten wymaga odpodatnika pewnego wysiku. Podatnik samodzielnie oblicza kwot 1% z na-lenego podatku, nastpnie przekazywa jej rwnowarto na konto organizacjipo to, by po pewnym czasie uzyska zwrot nadpaconego w istocie podatku.By moe to wanie ta skomplikowana procedura sprawia, e w pierwszymroku dziaania mechanizmu 1% z takiej moliwoci skorzystao zaledwie0,35% podatnikw. W kolejnym 2005 r. ich liczba wzrosa do 5,03%. Od 2007r. obowizuje nowa, uproszczona procedura naliczania 1% podatnik musijedynie w zeznaniu podatkowym wskaza organizacj poytku publicznego,ktrej nastpnie naczelnicy urzdw skarbowych przekazuj naleny 1%

podatku. Spowodowao to wzrost liczby i patnikw przekazujcych 1% podat-ku o 504,08% oraz sumy uzyskanej w ten sposb przez organizacje poytkupublicznego o 176,56%. Dynamik zmian obrazuj wykresy 2 i 3.

53 Por. Prol darczycy kim s darczycy, http://civicpedia.ngo.pl/.54 Por. G. Makow ski , Wiele twarzy jednego procenta, Warszawa 2007.55

Ibidem, s. 12.


35/64



Wykres 2Liczba podatnikw, ktrzy przekazali 1% podatku na organizacje poytkupublicznego w Polsce w latach 2003-2007

80 320

683 7801 156 510

5 134 575

1 606 996

0

1 000 000

2 000 000

3 000 000

4 000 000

5 000 000

6 000 000

2003 2004 2005 2006 2007

rdo: Ministerstwo Finansw, http://www.mf.gov.pl/.

Wykres 3Kwoty przekazanego 1% podatku na organizacje poytku publicznego z opo-datkowania w formie ryczatu od przychodw ewidencjonowanych w Polsce

w latach 2003-2007

10 365 000

41 616 000

105 438 000

291 594 000

62 332 000

0 z

50 000 000 z

100 000 000 z

150 000 000 z

200 000 000 z

250 000 000 z

300 000 000 z

350 000 000 z

2003 2004 2005 2006 2007

rdo: Ministerstwo Finansw, http://www.mf.gov.pl/.

Mimo tak znaczcego wzrostu zarwno liczby patnikw, jak i alokowanychsum naley stwierdzi, e nadal mechanizm 1% podatku pozostaje niezbytpopularny. Wedug bada Stowarzyszenia Klon/Jawor w 2007 r. jedynie 58,7%Polakw deklarowao, e syszao o takiej moliwoci wsparcia organizacjipozarzdowych. W 2005 r. odsetek ten wynosi 49,9%, a w 2006 r. 53,2%56.Wskazuje to na fakt, e cigle prawie poowa Polakw nie wie o takiej moliwoci.

56 A. Baczko, A. Ogrocka , Wolontariat, lantropia i 1%. Raport z bada 2007, Warszawa 2008,

s. 44, 45.


36/64


Micha Nowosielski

Konieczne wic s dalsze akcje promocyjne prowadzone zarwno przez sameorganizacje, jak i przez pastwo.

Naley jednoczenie zauway, e skonnych do przekazywania 1% zeswoich podatkw jest jeszcze mniejsza liczba Polakw w 2007 r. zaledwie

30% wszystkich badanych stwierdzio, e chce skorzysta z mechanizmu1%, w 2006 r. odsetek ten wynosi 18%, w 2005 r. 23%, za w 2004 r. 19%.Wystpuje jednak znaczna dysproporcja midzy deklaracjami a faktycznymprzekazaniem 1% podatku, ktr ilustruje wykres 4. Pocieszajce jest, edysproporcja ta ma tendencj do zmniejszania si w czasie.

Wykres 4

Odsetek osb deklarujcych przekazanie 1% podatku oraz osb, ktrefaktycznie go przekazay w Polsce w latach 2004-2007

19

23

30

4,856,7

19,8218

2,88

0

5

10

15

20

25

30

35

2004 2005 2006 2007

Deklaracja przekazania 1% Faktyczne przekazanie 1%

rdo: A. Baczko, A. Ogrocka, Wolontariat, lantropia i 1%. Raport z bada 2007, Warszawa2008, s. 46-48.

Interesujce s przyczyny, dla ktrych badani nie przekazali 1% swoich po-datkw na rzecz organizacji poytku publicznego. W badaniu przeprowadzonymw 2007 r. najczciej pojawiay si takie wskazania, jak: zbyt duo formalnoci

i kopotw zwizanych z alokacj 1% oraz brak wiedzy na ten temat 36,3% ba-danych, przekonanie, e 1% z podatku jest zbyt nisk kwot, by organizacja miaaz niej poytek 12%, brak zainteresowania i potrzeby przekazania czci podatku 9,5%57. Odpowiedzi te sugeruj, e duo jest jeszcze do zrobienia, jeli chodzi opoinformowanie spoeczestwa o zasadach dziaania mechanizmu 1%.

Podsumowujc, mona stwierdzi, e najgoniejsze i przycigajce naj-wicej uwagi oraz spoecznego zaangaowania akcje organizowane przez or-ganizacje pozarzdowe to przede wszystkim dziaania lantropijne. Ogromny

57Ibidem, s. 53, 54.


37/64



nansowy sukces Wielkiej Orkiestry witecznej Pomocy pokazuje, e Polacypotra by hojni. Blisza analiza dobroczynnoci Polakw pokazuje jednak, ejest to zaangaowanie powierzchowne, okazjonalne. Trwae wsparcie dziaapomocowych trzeciego sektora nie jest zbyt popularne. Wpywa to bez wtpie-

nia negatywnie na kondycj organizacji pozarzdowych oraz ich moliwociniesienia pomocy potrzebujcym.

VII. WOLONTARIAT

Nieodpatna praca spoeczna ma w Polsce dug tradycj. Zarwno w Polsceprzedrozbiorowej, jak i w II RP wrd niektrych warstw spoecznych czstabya postawa spoecznikowska, polegajca na podejmowaniu dziaa na rzeczinnych, bardziej potrzebujcych, ludzi. Jednak okres PRL doprowadzi do

dewaluacji pojcia pracy spoecznej liczne obowizkowe czyny spoecznewpisujce si w ideologi komunistyczn i majce by w istocie wyrazami po-parcia dla systemu sprawiy, e dua cz Polakw zacza traktowa tego typudziaania z du podejrzliwoci. Jest to jedn z podstawowych przyczyn, dlaktrych budowa nowoczesnego wolontariatu w Polsce po 1989 r. trwa tak dugo.Drug przyczyn jest bez wtpienia trudna droga do legalizacji wolontariatu.Pierwsze zapisy w polskim prawie dotyczce wolontariatu pojawiy si dopierow 2000 r. w rozporzdzeniu Ministra Pracy i Polityki Spoecznej, regulujcymzasady pracy wolontariuszy w placwkach opiekuczo-wychowawczych.

Obecnie w Polsce wolontariat najczciej deniuje si jako bezpatne,

wiadome i dobrowolne dziaanie na rzecz innych ludzi, ktre wykracza pozawizi rodzinno-koleesko-przyjacielskie58. Jego rozwj jest cile zwizanyz rozwojem trzeciego sektora w Polsce59, jednoczenie wolontariusze s jednymz gwnych larw duej czci organizacji pozarzdowych.

Statystyki pokazujce zaangaowanie Polakw w prac wolontariackwskazuj, e jego poziom nie jest duy. Badania Stowarzyszenia Klon/Jaworobrazuj dodatkowo kryzys, ktry moe grozi wolontariatowi w Polsce.W latach 2001-2008 obserwuje si bowiem pocztkow tendencj wzrostowliczby osb deklarujcych nieodpatn prac na rzecz organizacji pozarzdo-wych, ruchw spoecznych oraz religijnych, ktra osigna swoje apogeumw 2005 r. (wzrost z 10% w 2001 do 23,2% w 2005 r.). Po tym czasie tendencjawzrostowa zostaa odwrcona tak ,e poziom liczby wolontariuszy osignw styczniu 2008 r. zaledwie 13%. Zmiany te obrazuje wykres 5.

58 Centrum Wolontariatu, http://www.wolontariat.pl/.59 Mimo i w myl zapisw ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie z wolon-

tariatu moe take korzysta m.in. administracja publiczna.


38/64


Michał Nowosielski, Odradzanie się społeczeństwa obywatelskiego. Rozwój polskiego trzeciego...

Documents

Transcript of Michał Nowosielski, Odradzanie się społeczeństwa obywatelskiego. Rozwój polskiego trzeciego...