Krowniki typu KirowKrowniki typu Kirowi Maksym Gorkii Maksym Gorki

KRO

WN

IKI T

YPU

K

IRO

W I

MA

KS

YM

GO

RK

IM

ICH

A G

LO

CK

1818numer specjalnynumer specjalny

Micha GlockMicha Glock

Cena 39,00 zRys. Micha Glock

Kr

owni

k Ki

row

na

prze

om

ie 1

940/

1941

r. S

zare

: nad

bud

wki

, kad

ub

pow

yej

lini

i wod

nej,

uzbr

ojen

ie. C

zarn

y: k

apy

na k

omin

ach,

pas

na

linii

wod

nej.

Cze

rwon

y: g

wia

zdy

na

dzio

bie,

py

wak

i tra

w

-par

awan

w. C

egla

stoc

zerw

ony:

kad

ub

ponie

j lin

ii w

odne

j. N

atur

alny

kol

or m

osi

dzu:

ru

by n

apd

owe.

Jasn

obr

zow

y: p

oka

dy.

Kr

owni

k M

aksim

Gor

ki w

194

1 ro

ku tu

po

wyb

uchu

woj

ny. S

zare

: nad

bud

wki

, kad

ub

pow

yej

lini

i wod

nej,

uzbr

ojen

ie. C

zarn

y: k

apy

na k

omin

ach,

pas

na

linii

wod

nej.

Czer

won

y: g

wia

zdy

na d

ziob

ie, p

yw

aki t

ra

w-p

araw

anw

, pas

na

pier

wsz

ym k

omin

ie.

Cegl

asto

czer

won

y: k

adu

b po

nie

j lin

ii w

odne

j. N

atur

alny

kol

or m

osi

dzu:

ru

by n

apd

owe.

Jasn

obr

zow

y: p

oka

dy.

Kr

owni

k M

oot

ow w

sie

rpni

u 19

42 r

oku

po u

padk

u Se

was

topo

la. K

amuf

la

- nie

regu

larn

e pl

amy

kolo

ru c

iem

nosz

areg

o, b

iae

go, b

rzo

weg

o,

te

go, b

eow

ego,

wrz

osow

ego:

na

dbud

wki

, kad

ub

pow

yej

lini

i wod

nej,

uzbr

ojen

ie, p

oka

d. C

zarn

y: k

apy

na k

omin

ach,

pas

na

linii

wod

nej.

Cze

rwon

y: g

wia

zdy

na d

ziob

ie, p

yw

aki t

ra

w-p

araw

anw

. C

egla

stoc

zerw

ony:

kad

ub

ponie

j lin

ii w

odne

j. N

atur

alny

kol

or m

osi

dzu:

ru

by n

apd

owe.

Okr

t d

ow

iadc

zaln

y O

S-24

(eks

-kr

ow

nik

Wor

oszy

ow

). Sz

are:

nad

bud

wki

, kad

ub

pow

yej

lini

i wod

nej,

uzbr

ojen

ie, w

ypos

aen

ie r

adar

owe

Cza

rny:

kap

y na

kom

inac

h, p

as n

a lin

ii w

odne

j. C

zerw

ony:

gw

iazd

y na

dzi

obie

. Ceg

last

ocze

rwon

y: k

adu

b po

nie

j lin

ii w

odne

j. N

atur

alny

kol

or m

osi

dzu:

ru

by n

apd

owe.

Jasn

obr

zow

y: p

oka

dy. B

iae

: bur

tow

e oz

nacz

enie

al

fanu

mer

yczn

e, p

asy

na l

dow

isku

dla

m

igo

wc

w.

Rys.

Waw

rzyn

iec

Mar

kow

ski

Kr

owni

k Ki

row

w 1

944

r. po

prz

eam

aniu

blo

kady

Len

ingr

adu.

Sza

re: n

adbu

dw

ki, k

adu

b po

wy

ej li

nii w

odne

j, uz

broj

enie

. Cza

rny:

kap

y na

kom

inac

h, p

as n

a lin

ii w

odne

j. C

zerw

ony:

gw

iazd

y na

dzi

obie

, py

wak

i tra

w

-par

awan

w. C

egla

stoc

zerw

ony:

kad

ub

ponie

j lin

ii w

odne

j. N

atur

alny

kol

or m

osi

dzu:

ru

by n

apd

owe.

Jasn

obr

zow

y: p

oka

dy.

Rys.

Waw

rzyn

iec

Mar

kow

ski

Tarnowskie Gry 2006

Micha Glock

Krowniki typuKrowniki typuKirow i Maksym GorkiKirow i Maksym Gorki

OKRTY WOJENNE numer specjalny 18

Drodzy Czytelnicy

Po krtkiej tym razem przerwie, przekazuj na Wasze rce kolejn mono-grafi, powicon tym razem radzieckim krownikom typu Kirow i Maksym Gorki. Okrty te wydaj si znane. Jednak, gdy zaczynamy szu-ka dokadniejszych materiaw na ich temat, to natrafiamy na pewne problemy. Okazuje si, e w minionej epoce jednostki te byy znane shiplo-verom bardziej od strony propagandowej ni merytorycznej. Aby wype-ni t dotkliw luk wydalimy niniejsz monografi w ktrej znajdziecie dokadne opisy techniczne okrtw, jak ich sub. Cao wzbogacilimy licznymi rysunkami i planami generalnymi. Najbardziej dumni jednak jestemy z fotografii, z ktrych wikszo bdzie w Polsce prezentowanych po raz pierwszy. W tym miejscu szczeglnie serdecznie pragn podziko-wa Siergiejowi A. Baakinowi z Rosji, gdy to wikszo pochodzi z jego zbiorw, a inne pomg nam pozyska.

Wdziczni bdziemy za uwagi oraz sugestie, ktre bd przydatne przy opracowywaniu kolejnych naszych monografii.

ycz miej lektury. Jarosaw Malinowski

Podzikowania

Niniejszym pragn serdecznie podzikowa moim przyjacioom Grzegorzowi Ochmiskiemi, Wawrzycowi Markowskiemu i Andrzejo-wi Nitce za pomoc przy zbieraniu materiaw niezbdnych do napisania niniejszej monografii oraz za udzielenie wielu rzeczowych uwag dotycz-cych tekstu.

Chc wyrazi take swoj wielk wdziczno dla moich przyjaci z To-runia, z ktrymi przypad mi zaszczyt studiowa za okazane mi wspar-cie w czasie kiedy byo mi ono niezbdne. Dzikuj J. Fila oraz K. Grze, . Jankowskiemu, A. Janowskiemu, M. Pi, T. Leszczyskiemu i B. Bauer.

Rodzinie i Przyjacioom prac t dedykuj.Autor

Uwaga!

Wszelkich informacji dotyczcych cen oraz warunkw nabycia innych naszych tytuw udzielamy listownie, telefonicznie

i e-mailem pod adresem redakcji.

Okad ka: wiczenia artyleryjskie na azarze Kaganowiczu, poowa lat 50-tych.

Fot. zbiory Siergiej Baakin

Stro na ty tu o wa: Suszenie bielizny na Kirowie, okres przedwojenny. Fot. zbiory K. Kuagin

Krowniki typu

Kirow i Maksym GorkiMicha Glock

Redaktor serii: Jarosaw MalinowskiRysunki: Micha Glock, Waldemar KaczmarczykPlansze kolorowe: Wawrzyniec Markowski Opracowanie graficzne: Jarosaw MalinowskiSkad, druk i oprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry

rda fotografii/Photo credit:Zbiory Centralnyj wojenno-morskoj muzejZbiory Siergiej A. BaakinZbiory A. CarkowZbiory Ota JaneekZbiory K. KuaginZbiory A. KuzenkowZbiory Przemysaw FederowiczZbiory Borys LemaczkoZbiory Anatolij N. OdajnikZbiory P. PiatowZbiory Wadymir P. Zabockij

ISBN 83-915653-6-XISSN 1231-014X

Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2006

Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksiki nie moe by kopiowana w adnej formie, ani adny-mi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi, cznie z wykorzystaniem systemw przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody waci-ciela praw autorskich.

All right reserved. No part of this book may be repro-duced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, includiong photocopying, recording or any information storage and retreival system without written from copyright owner.

Niniejsza monografia zawiera trzy rozkadwki z 6 planami okrtw w skali 1:400.Stanowi one jej integraln cz i nie mog by sprzedawane oddzielnie.

WydawcaWydawnictwo Okrty Wojenne

Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Grywww.okretywojenne.pl

tel. (032) 384-48-61e-mail: okrety@ka.home.pl

3Rozwaania w radzieckich kr-gach dowdczych marynarki wojen-nej nad nowymi duymi jednostka-mi artyleryjskimi prowadzono ju od poowy lat 20-tych, kiedy w skad marynarek wojennych wiatowych mocarstw zaczy wchodzi nowe okrty bdce wypadkow posta-nowie konferencji rozbrojeniowej w Waszyngtonie i potrzeby reduk-cji rodkw finansowych wyda-wanych na zbrojenia morskie. Zdawano sobie jednoczenie spra-w, e na pewno w przewidywalnej przyszoci w skad rodzimej floty nie wejdzie aden nowy pancernik pomimo prowadzenia prac koncep-cyjnych midzy innymi nad uko-czeniem krownikw liniowych typu Izmai. Postanowiono zatem skoncentrowa si na krowni-kach mniejszych wielkoci maj-cych swe odpowiedniki we flotach wszystkich potg morskich wczes-nego wiata. Ukoczone w latach 1927-1928 Czerwona Ukraina i Pro-fintiern, jako e byy konstrukcjami jeszcze z czasw carskich (ich zao-enia techniczno-taktyczne powsta-

y jeszcze przed wojn) nie mogy zachwyca nowoczesnoci rozwi-za konstrukcyjnych, za ukoczo-ny w 1932 roku Krasnyj Kawkaz by ze wzgldu na zastosowane rozwi-zania techniczne traktowany raczej jako okrt o charakterze dowiad-czalnym. Rozpoczto wtedy bli-sze przygldanie si konstrukcjom zagranicznym.

Na pocztku lat 30-tych klas kr-ownikw mona podzieli na dwie grupy:

1. Due jednostki przeznaczone do samotnych rajdw na szlakach eglu-gowych przeciwnika, eskorty i da-lekiego rozpoznania na rzecz gw-nych zespow floty, o wypornoci nieprzekraczajcej 10 000 t i uzbro-jeniu maksymalnie w 10 armat kali-bru maksymalnie 203 mm, zwane powszechnie w literaturze cikimi1.

2. Mniejsze okrty o wypornoci nie wikszej ni 6000 - 7500 ton i uzbro-jone w armaty kalibru nie wikszego ni 155 mm zwane lekkimi2.

Naturalnie duo atwiej byo Rosjanom zbudowa may krow-nik, jednak nie posiadano dla takie-

go stosownego uzbrojenia, poniewa nie byo w tym czasie opracowanych wzorw nowych armat kal. 152 mm, natomiast posiadane nowe arma-ty kal. 130 mm raczej nie byy brane pod uwag ze wzgldu na ich pla-nowane wykorzystanie na projek-towanych niszczycielach (proj. 7) i na budowanych liderach typu Leningrad. Armaty starszego wzoru rwnie kalibru 130 mm wyko-rzystywane na krownikach typu Swietana miay niezadowalajce osigi.

Zadecydowano si wtedy, e nowe krowniki bd musiay by uzbro-jone w nowe armaty kal. 180 mm. Pierwsze wzory tych armat z za-mkiem klinowym (B-1-K) wyko-rzystywano na krowniku Krasnyj Kawkaz, natomiast nowsze wzory tych armat, ale ju z zamkiem ru-bowym (oznaczone B-1-P) i posiada-

Woroszyow na nastrojowej fotografii w pobliu Jaty. 1950 rok. Fot. zbiory Siergiej Baakin

Geneza budowy okrtwGeneza budowy okrtw

1. Dyskant J. W., Konflikty i zbrojenia mor-skie 1918 1939, Gdask 1983, s. 181. Okrelenie cikie powszechnie zaczo obowizywa po I konferencji londyskiej, gdzie wprowadzono po-wyszy podzia, do tej pory ta klasa okrtw bya po-wszechnie nazywana waszyngtoskimi.

2. Dyskant J. W., op. cit., s. 182.

4jcych warstwow konstrukcje lufy postanowiono zainstalowa na pro-jektowanych krownikach3.

Wybr armat kal. 180 mm by podyktowany take wzgldami natury politycznej. Zwizek Radziecki przez cay okres dwudziestolecia midzy-wojennego odgrywa wan rol na arenie midzynarodowej jako inicja-tor konferencji rozbrojeniowych, dla-tego e trudno byo pogodzi potrze-b rozbrojenia i zbrojenia wasnych okrtw w najcisze dozwolone armaty (kal. 203 mm). Oczywisty jest take aspekt trudnoci technicznych zwizanych z opracowaniem zupe-nie nowych wzorw armat 203 mm, z ktrymi radziecki przemys lat 30-tych prawdopodobnie poradzi-by sobie dopiero w nastpnym dzie-sicioleciu. Pomijajc uzbrojenie krownika Pietropawowsk (eks-Ltzow), na ktrym miano zainstalo-wa niemieckie armaty kal. 203 mm, dziaa tego kalibru miay wchodzi na wyposaenie projektowanych dopie-ro po wojnie jednostek projektu 66.

Innym problemem bya budo-wa samego okrtu majcego nosi na pokadzie nowe wzory armat. Wielkie trudnoci, jakie napotka-no przy konstruowaniu pierwszych okrtw podwodnych i liderw typu Leningrad nie napaway optymi-

zmem dowdztwa floty, szczeglnie e budowa znacznie wikszego okr-tu niosa ze sob trudnoci propor-cjonalne do jego wielkoci.

Rozwaano zatem dwa warianty: zamwienie nowych krownikw zagranic lub budow w kraju, jed-nak pomoc specjalistw zagranicz-nych w tym przypadku bya niezbd-na. Po zapoznaniu si z ofertami zagranicznymi (stoczni francuskich, amerykaskich, niemieckich) posta-nowiono o kontynuowaniu wsp-pracy z Wochami, ktrzy ju od poowy lat 20-tych kooperowali z ra-dzieckimi stoczniami.

Rozwaano take budow co naj-mniej dwch typw krownikw: jednego przeznaczonego do suby na zamknitych akwenach Batyku i Morza Czarnego, wypornoci w granicach 6000 t i uzbrojonego w 4 6 armat kal. 180 mm w po-dwjnych wieach, oraz jednostek przeznaczonych na otwarte akweny Oceanu Spokojnego o wypornoci w granicach 10 000 ton i uzbrojeniu w maksymalnie 8 armat w czterech wieach. Prowadzenie wstpnych prac projektowych nad okrtem zlecono 15 kwietnia 1932 szefowi Wy dziau Szkolno-Budowla nego sztabu E. S. Panceraskiemu4. W pracach na pniejszym etapie

uczestniczyli take przedstawiciele Komitetu Naukowo-Technicznego.

Nowy krownik mia za zada-nie oson wasnych wybrzey przed ewentualnym desantem przeciwni-ka, zabezpieczenie przejcia okrtw podwodnych w rejony operacyjne, si lekkich w czasie ataku oraz dale-kie rozpoznanie na korzy was-nych si liniowych (ktrych nota bene nie posiadano).

Nowe krowniki miay sta si take trzonem szybkich grup uderze-niowych majcych w razie koniecz-noci atakowanie wybranych pun-kw na wybrzeu przeciwnika.

W lecie 1932 roku delegacja do wdztwa floty wybraa si z wi-zyt do Woch, aby zapozna si z ofertami tamtejszych stoczni.

Od razu uwag radzieckich goci zwrci budowany od 1931 kro-wnik Raimondo Montecuccolli. Okrt wypornoci jak i planowan prdkoci na poziomie 38 wzw

Pierwszym radzieckim krownikiem cikim by niezbyt udany Krasnyj Kawkaz, tutaj w pocztkch swojej suby. Fotografia wykonana w czasie jednego ze wit pastwowych, na co wskazuje gala banderowa. Fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

3. Kiski A., Krownik Krasnyj Kawkaz, Nowa Technika Wojskowa lipiec 2001, Warszawa 2001, s. 39. Armaty kal. 180 mm z zamkiem klinowym (co jest rzadko spotykanym rozwizaniem na armatach duego kalibru) zostay zbudowane z myl o uzy-skaniu duej szybkostrzelnoci, konstrukcja jednak okazaa si niedopracowana. Po przeprojektowa-niu w nowym wzorze armaty zainstalowano zamek rubowy, co spowodowao spadek szybkostrzelnoci z 6 do 2 strzaw na minut.

4. Czernyszew A. A., Krejsiera tipa Kirow, Morskaja Kollekcija nr 1/2003, Moskwa 2003, s. 2.

5(siownia o mocy 110 tys. KM pro-dukcji Beluzzo) idealnie odpowiada na potrzebom Rosjan.

Dnia 19 marca 19335 naczelnik si morskich Wadimir M. Orow zatwierdzi specyfikacje nowego kr-ownika. Nowa konstrukcja miaa by zbudowana w ZSRR przy pomo-cy woskich konstruktorw i z wyko-rzystaniem niezainstalowanej jesz-cze siowni woskiego krownika. Obok siowni zakupiono take szereg elementw wyposaenia. Zakupiono take siowni wczeniej planowan dla krownika Eugenio di Savoia, a ktra miaa by zainstalowana na drugim planowanym radzieckim krowniku.

Idea budowy dwch typw kr-ownikw zostaa negatywnie zwe-ryfikowana przez Rad Pracy i Obrony. Stwierdzono midzy inny-mi, e budowa w pierwszym eta-pie dwch krownikw wedug dwch rnych projektw znacz-nie wyduy cay cykl projektowa-nia oraz spowoduje, nawet przy czciowej unifikacji wyposaenia, znaczne wyduenie budowy caej serii okrtw. Zadecydowano o zbu-dowaniu tylko jednego typu kr-ownika na tyle uniwersalnego, aby mona go byo wykorzystywa

zarwno na zamknitych akwenach Batyku, jak i na otwartych prze-stworzach oceanu. Dnia 29 listopa-da 1934 roku Rada Pracy i Obro-ny6 zatwierdzia ostatecznie projekt nowych krownikw, ktre pla-nowano budowa w ramach II pi-ciolatki. Projekt zakada uzbrojenie okrtu w a 9 armat kal. 180 mm w trzech wieach. Przy pomocy wo-skich konstruktorw udao si prze-konstruowa stanowisko dwulufo-we na trzylufowe, przy czym ciar wzrs o 30 t7. Wzrosa wyporno do 8800 t (pena), koszty wykonania oraz stopie trudnoci, std koniecz-na staa si jeszcze cilejsza wsp-praca konstruktorw woskich. Projekt zosta oznaczony nr 26 nie-jako na pamitk numeru projektu krownikw woskich, na ktrych si w duym stopniu wzorowano8.

W pierwszym etapie kolejne-go planu picioletniego postano-wiono wybudowa, jak ju wspo-mniano, dwa krowniki. Wobec zbroje japoskich postulowano wczenie co najmniej jednego do Floty Oceanu Spokojnego, jednake ogoszenie przez Niemcy i Rumuni swoich planw rozbudowy mary-narki wojennej, w skadzie ktrych miay znajdowa si due krowni-

ki, spowodoway, e pierwsze radzie-ckie krowniki proj. 26 trafiy po jednym na Batyk i Morze Czarne. W sumie w planach rozbudowy floty w nastpnych piciolatkach przewi-dziano budow a 15 krownikw tego typu. A 8 miao zasili Flot Oceanu Spokojnego, dalsze 4 miay suy na Morzu Czarnym natomiast dla Floty Batyckiej przewidziano 3 okrty. W praktyce udao si zbudo-wa tylko 6 okrtw (po 2 dla si na Dalekim Wschodzie, Batyku i Mo-rzu Czarnym), gdy postp w dzie-dzinie budownictwa okrtowego by tak duy, e radzieckie kierownictwo marynarki wojennej uznao projekt 26 (i pochodne 26-bis, 26-bis-2) za mao nowoczesny i zlecio rozpocz-cie budowy jednostek nowej genera-cji uzbrojonych w nowoopracowane armaty kal. 152 mm (projekt 68).

Mona uzna, e radzieckiej mary-narce udao si zbudowa ciki okrt artyleryjski, bdcy oficjalnie grubo poniej ustalonych limitw cho dysponujcy prawie rwn si ognia ciszym zachodnim odpo-wiednikom.

Woski krownik lekki Raimondo Montececcoli, ktrego plany stay si bodcem do opracowania jednostek radzieckich, jednak w zmodyfikowanej formie. Fot. zbiory Leo van Ginderen

5. Tame, s. 4.6. Czernyszew A. A., Ibidem, s, 3.7. Tame, s. 4.8. Op. cit., s. 3.

6Opis techniczny krownikw projektu 26Kadub i nadbudwki

Kadub nowych radzieckich kr-ownikw zosta zaprojektowa-ny przy wydatnej pomocy woskich inynierw i z wykorzystaniem rysunkw linii teoretycznych budo-wanych w poowie lat 30-tych wo-skich krownikw typu Duca dAosta, dziki czemu charaktery-zowa si eleganck lini pokadu, ktr odziedziczyy wszystkie typy radzieckich krownikw artyleryj-skich z typem Swierdow wcznie.

Kadub mia wymiary: du-go cakowita 191,3 m (187 m na KLW), szeroko 17,65 m9 (17,6 m na KLW). Zanurzenie w zaleno-ci od wypornoci wahao si od 5,75 m do 7,22 m. Wyporno kon-strukcyjn szacowano na 7885 t10, normaln (tj. z czci zapasw, ca wod kotow i paliwem) 8590 t, za w penej gotowoci bojo-wej krowniki projektu 26 wypie-ray 9436 t (dane dotycz pocztko-wego okresu suby).

Podwyszony pokad dziobowy rozciga si na 1/3 dugoci kad-uba wykonanego metod nitowa-

nia. W rodkowej czci kaduba zastosowano mieszany ukad wi-za, tj. skadajcy si z elementw poprzecznych i wzdunych, nato-miast w czci dziobowej i rufowej ukad poprzeczny. Rufa miaa cha-rakterystyczne zakoczenie w po-staci pawy uatwiajcej stawianie min wchodzcych na uzbrojenie jed-nostek. Rozwizanie to zostao zasto-sowane po raz pierwszy na duym radzieckim okrcie wojennym i by-o stosowane w przemodelowanej formie na wszystkich krownikach projektw 26 bis, 68K, 68-bis.

Odstpy pomidzy wrgami w czci dziobowej (do 61 wrgi) i rufowej (od wrgi nr 219) wynosi-y 500 mm, na rdokrciu odstpy wynosiy 750 mm.

Podwjne dno rozcigao si pomidzy wrgami nr 61 i 224. W zbiornikach dna przechowywano miedzy innymi zapasy paliwa oraz wody kotowej. W praktyce zbior-niki zostay zaplanowane z niewiel-kim bdem, przez co kaduby kr-ownikw projektu 26 miay stae niewielkie przegbienie na dzib wahajce si pomidzy 0,5 m, a 1,5 m w zalenoci od wielkoci

zaadowanych zapasw. Cay kad-ub zosta podzielony przez 18 gro-dzi wodoszczelnych na 19 przedzia-w. Teoretycznie zalanie trzech dowolnych przylegych do siebie przedziaw nie powinno zagraa bezpieczestwu okrtu. Praktyka pokazaa, e jednostki projektu 26 i 26 bis s niezwykle odporne na uszkodzenia i Kirow nawet po zatopieniu 9 przedziaw i przyj-ciu 2000 ton wody nadawa si do remontu (co prawda uszkodzenie zostao odniesione w 1945 roku na relatywnie pytkich wodach i w po-bliu bazy w Kronsztadzie).

Naley take zaznaczy, e kad-ub krownika Kirow wyko-nany w stoczni nr 189 im. S. Ordonikidze by aren niezwyke-go, cho charakterystycznego dla ZSRR lat 30-tych, wspzawodni-ctwa stachanowcw. Wodowanie nastpio w nieprawdopodobnie szybkim (jak na radzieckie realia11) tempie, mianowicie w rok i 38 dni

Kirow tu przed wojn w rejonie Kronsztadu. Uwag zwraca brezentowa osona katapulty. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

9. Szirokorad A. B., Korabli i katjera WMF SSSR 1939-1945 gg., Misk 2002, s. 9.

10. Tame, s. 9.11. Warto zaznaczy, e Brytyjczycy 30 lat

wczeniej w rok i jeden dzie zbudowali pancernik Dreadnought

Opis konstrukcjiOpis konstrukcji

7od pooenia stpki. Naturalnie odbio si to negatywnie na jako-ci wykonywanych pocze, co w praktyce byo niebezpieczne dla szczelnoci przedziaw kaduba w razie zaistnienia uszkodze i od-ksztace pokadu. Wzmocnienie kaduba przeprowadzono dopie-ro tu przed wojn i w trakcie jej trwania, gdy wyszy na jaw powa-ne odksztacenia czci dziobowej po napotkaniu na Batyku silnego sztormu.

Niepokj konstruktorw wzbu-dza take uskok pokadu. Miejsce to byo szczeglnie naraone na uszkodzenia, a niepokj by o tyle uzasadniony, e pierwsze wiksze radzieckie okrty nawodne lidery typu Leningrad take miay proble-my ze sztywnoci kaduba wanie w rejonie uskoku pokadu dziobo-wego i wymagay przez to powa-nych wzmocnie.

Do budowy okrtw uywa-no dwch rodzajw stali. Kadub i waniejsze elementy wyposae-nia byy wykonane ze stali magne-tytowej, za nadbudwki i co mniej wane czci wyposaenia wykona-no ze standardowo uywanej stali okrtowej typu 3.

Wysoka wolna burta na dziobie (prawie 7 metrw), oraz wysoko

metacentryczna wynoszca ok. 1 metra sprawiay, e okrty bardzo dobrze radziy sobie w zych warun-kach atmosferycznych, cho jak ju wspomniano zdarzay si uszko-dzenia odniesione w czasie sztor-mw, niemniej jednak nie byy one powane.

Nadbudwki i ich ukad byy cha-rakterystyczne dla woskiego stylu budowania okrtw wojennych. Dziobowa nadbudwka bya trzy-kondygnacyjna. Na dachu pierw-szej kondygnacji sta czworonony maszt, ktrego podpory przecho-dziy przez pokadwki wyszych kondygnacji. Od dziobu nadbudw-ka bya poczona z opancerzonym stanowiskiem dowodzenia. Jego grna cz bya otoczona oszklo-nym pomostem sterwki. z bokw sterwki umieszczono chowane skrzyda pomostw manewrowych. Na dachu sterwki umieszczono platform z dziobow bateri dzia-ek przeciwlotniczych kal. 45 mm typu 21-K, natomiast na dachu pierwszej kondygnacji nadbudwki ustawiono cztery (po dwa na burt) wielkokalibrowe karabiny maszy-nowe typu DSzK kal. 12,7 mm.

W tylniej czci nadbudwki umieszczono dwa przyrzdy kie-rowania ogniem przeciwlotniczym

SPN-100 (Kirow) lub SPN-200 (Woroszyow i nastpne jednost-ki proj. 26 bis12). W tej czci nad-budwki dziobowej umieszczono take kabin radiow. Na platfor-mach umieszczonych pomidzy nogami masztu znalazo si miej-sce na reflektory bojowe oraz na dziobowy dalmierz DM-1,5 su-cy do kierowania dziobow bate-ri dziaek przeciwlotniczych. Na szczycie masztu umieszczono zesp dalmierzy KPD3-6 odpowia-dajcych za dostarczanie informa-cji o celu. Za nadbudwk umiesz-czono szeroki, pochylony ku rufie pierwszy komin zakoczony cha-rakterystycznym kopakiem. Po bokach komina przewidziano miej-sce na dwa wodnosamoloty KOR-1. Na pokadzie tu przed uskokiem pokadu ustawione zostay dwa kratownicowe dwigi obsugujce samoloty oraz kutry i szalupy okr-towe. Rufowa nadbudwka bya niezwykle duga. Na jej dziobowej czci umieszczono katapult, a na pokadzie po bokach wyrzutnie tor-ped. Za katapult sta drugi komin, za na dachu nadbudwki na jego wysokoci umieszczono 6 dzia

Kirow w okresie przedwojennym. Dobrze widoczne rozmieszczenie kominw oraz elementy rdokrcia i pokady dziobowej nadbudwki. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

12. Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej 1941-1945, Sankt Petersburg 2002, s. 98.

8przeciwlotniczych kalibru 100 mm (2 baterie po 3 na burt). Za komi-nem sta trjnony maszt rufowy poczony z kominem pomostem, na ktrym ustawiono reflektory. Do masztu przymocowany by bom adunkowy obsugujcy kutry i o-dzie stojce na nadbudwce rufo-wej na stelaach. Na kocu nadbu-dwki umieszczono drug bateri dziaek przeciwlotniczych.

OpancerzenieKadub jednostek proj. 26 zosta

opancerzony w klasyczny sposb. Podstawowym elementem bya pancerna cytadela. Jej boki two-rzy pancerny pas burtowy szero-ki na 3,4 m (z czego 1,3 m znaj-dowao si pod wod) o gruboci 50 mm. Pas rozciga si pomi-dzy 61 i 219 wrg i chroni 64,5% dugoci kaduba. Na jego grnej krawdzi rozciga si pancerny pokad o gruboci 50 mm. Przd i ty cytadeli ograniczay pancerne grodzie, take o gruboci 50 mm. Pancerna cytadela miaa za zada-nie ochrania urzdzenia napdo-we, komory amunicyjne, central artyleryjsk oraz pomocnicze urz-dzenia i mechanizmy. Takiej samej gruboci by pancerz chronicy wiee artylerii gwnej oraz bar-bety. Aby osoni przed odamka-mi waniejsze elementy wyposae-nia osonito je pytami o gruboci 6-8 mm. Tej gruboci maski miay stanowiska dalmierzy, stanowiska armat kal. 100 mm itp. Gwne stanowisko dowodzenia osonito pytami 100 mm (dach) i 150 mm (boki). Przedzia maszynki sterowej zosta zabezpieczony pancerzem o gruboci 20 mm. Naley zazna-czy, e ten sposb opancerzenia nie stanowi dostatecznej ochrony przed pociskami lekkich krow-nikw przeciwnika (co najwyej niszczycieli) i na kolejnych jednost-kach proj. 26 bis ochrona pancerna ywotnych mechanizmw zostaa znacznie wzmocniona.

Urzdzenia napdoweSiownia nowych radzieckich

krownikw zostaa zaprojektowa-na przez woskich inynierw i pier-wotnie miaa by instalowana na woskich krownikach. Siowni Kirowa mia pierwotnie otrzyma krownik Eugenio di Savoia, nato-miast Woroszyow mia siowni wosk, jednak nie bya ona wcze-niej przeznaczona dla adnego kon-kretnego okrtu.

Siownie byy zaprojektowane we Woszech w oparciu o najnowsze dostpne technologie i dla radzieckiej marynarki wojennej byy swoistym novum, ale take nastrczay sporo trudnoci w prawidowej obsu-dze. Przy rozplanowaniu urzdze napdowych w kadubie szcze glnie zadbano o moliwie ma podatno na uszkodzenia. Sama siownia ska-daa si z dwch oddzielnych zespo-w. W kadym umieszczono 3 koty i jeden zesp turbin. Koty nr 1, 2, 3 kady w oddzielnym przedziale zasi-lay w par dziobow maszynowni i spaliny odprowadzay do dziobo-wego komina. Koty nr 4, 5, 6 zasi-lay turbiny w rufowej maszynow-ni. Kady zesp turbin mia moc 55 tys. KM i skada si z trzech tur-bin: wysokiego, redniego i mae-go cinienia. Turbiny dla obu pierw-szych krownikw zbudowano we Woszech, natomiast wraz z turbina-mi zakupiono take licencj na ich produkcj w ZSRR. Wszystkie p-niejsze krowniki projektu 26-bis, 68K i 68-bis posiaday turbiny TW-7, ktrych dokumentacj oparto wa-nie na projekcie woskim. Podobnie byo z kotami, przy czym do ZSRR nie trafiy cae koty lecz tylko ich automatyka, z ktr Rosjanie nie

potrafili sobie sami poradzi. Same za koty wykonano w zakadach stoczniowych w ktrych budowano krowniki wedug woskiej doku-mentacji.

Koty typu Yarrow-Normand13 wytwarzay par o temperatu-rze 325C i cinieniu 25 atmosfer. Powierzchnia grzewcza kota wyno-sia 1250 m (4005 rurek o dugo-ci 3,5 m). Woda kotowa znajdowa-a si w zbiornikach stanowicych element dna podwjnego. Zapasy sodkiej wody na okrtach ilustruje tabela nr 1 powyej.

Dodatkowo na okrtach zainsta-lowano instalacj do destylacji wody morskiej. Na Kirowie zainstalowano dwa urzdzenia o wydajnoci 72 t/dob za na Woroszyowie take dwa, jednak o wydajnoci 64 t/dob.

Wszystkie koty byy opalane mazutem typu F (zapasy paliwa na konkretnych jednostkach rniy si pomidzy sob ilustruje to tabela nr 2 poniej).

Napd z turbin przekazywany by na way napdowe za pored-nictwem przekadni redukcyj-nych. Koa zbate i cae mechani-zmy zostay zaprojektowane take we Woszech. W tym czasie podob-ne prace konstrukcyjne zostay pod-jte take z ZSRR, jednake zbat-ki rodzimej konstrukcji okazay si mao odporne na zuycie i wszyst-kie radzieckie przekadnie zostay wymienione jeszcze w czasie prb, gdy nie nadaway si do eksploa-tacji. Na kocu kadego wau nap-dowego znalaza si trjpirowa, brzowa ruba napdowa o redni-cy 4,7 m. Dziobowa maszynownia napdzaa prawy wa napdowy, rufowa lewy.

Uzbrojenie artyleryjskiePierwotnie przewidywano uzbro-

jenie nowych krownikw w 6-8 armat kal. 180 mm w podwjnych

Tabela nr 1. Zapasy sodkiej wody na krownikach proj. 26Nazwa okrtu Woda kotowa [t] Woda do mycia [t] Woda pitna [t]

Kirow 317 99 89

Woroszyow 314 97 80rdo: Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej 1941-1945, Sankt Petersburg

2002, s. 99-100.

Tabela nr 2. Zapas paliwa na krownikach proj. 26.Nazwa okrtu Zapas normalny [t] Zapas peny [t] Zapas maksymalny [t]

Kirow 610 1370 1600

Woroszyow 600 1150 1430

rdo: Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej, s. 99-100. 13. Conways All the Worlds Fighting Ships 1922-1946, London 1987, s. 327.

9wieach. Jednak pierwotne zamie-rzenia skorygowano po analizie zagranicznych konstrukcji uzbrojo-nych przewanie w 9 armat w po-trjnych wieach. W ostatecznym projekcie na nowych krownikach postanowiono ustawi 9 armat nowego typu B-1-P w trzech nowych wieach MK-3-180. Wiee (a w zasadzie ich ruchoma cz oznaczona B-27) zostay opraco-wane w Leningradzkich Zakadach Mechanicznych im. Stalina przy wydatnej pomocy woskich kon-struktorw. Projekt wie dwu-dziaowych przerobiono na wiee trjdziaowe, przy czym najwi-cej zmian wymagao wsplne dla wszystkich armat oe. Wiea dla trzech armat z oczywistych powo-dw by cisza od pierwotnego dwulufowego projektu o ok. 30 ton. Jak ju wspomniano wszystkie trzy armaty spoczyway na jednym ou i wszystkie byy podnoszone i opuszczane wsplnym mechani-zmem. Naturalnie takie rozwiza-nie, cho prostsze w zastosowaniu,

w praktyce byo dosy nieszczli-we dla stanowisk artylerii gwnej, gdy uszkodzenia jednej armaty lub jednego z mechanizmw w wie-y oznaczao wyeliminowanie caej wiey.

Dwie wiee umieszczono na dzio-bie, przy czym druga staa w su-perpozycji. Trzecia wiea zosta-a umieszczona na pokadzie rufowym.

Armaty kal. 180 mm miay lufy dugoci 57 kalibrw (10 345 mm z zamkiem) i zoon konstruk-cj z wymiennymi koszulkami, przy czym zastosowano w nich dwa rodzaje gwintw. Pierwotnie zastosowano gwinty o gboko-ci 3,6 mm, jednake do roku 1941 wszystkie armaty na krow-nikach otrzymay koszulki o gb-szych gwintach, a wic zapew-niajcych wiksz ywotno lufy i lepsz celno. Bruzd byo 40 i miay dugo 10 160 mm. Komora nabojowa miaa objto 53,2 dm. W przeciwiestwie do wczeniejszego modelu armat kal.

180 mm zastosowanych na kr-owniku Krasnyj Kawkaz arma-ty otrzymay bardziej konwencjo-nalny zamek rubowy w miejsce klinowego charakterystycznego dla armat szybkostrzelnych mniej-szych kalibrw. Zamek otwiera si hydraulicznie do gry (gdy ustawienie armat bardzo blisko siebie na wsplnym ou wyklu-czao otwieranie zamka na boki). Szybkostrzelno pierwotnie oszacowano na 6 strzaw (p-niej zaoenia skorygowano do 5,5 strzaw). ywotno lufy okre-lono na 320 strzaw. W praktyce nie udao si w warunkach bojo-wych strzela szybciej ni 2 strzay na minut. Pocisk o masie 97,5 kg (w zasadzie wszystkie pociski bojowe miay podobn mas) byy wystrzeliwane z szybkoci poczt-kow 920 m/ s na maksymaln odlego ponad 37 000 metrw. Kade dziao miao swoje podajni-ki podajce pociski i adunki mio-tajce. Zaoga wiey skadaa si z 50 ludzi.

Dziobowe wiee MK-3-180 artylerii gwnej Kirowa w czasie wicze tu przed wojn. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

10

Elewacja wiey umoliwiaa pod-niesienie luf +48 (na Kirowie) i +50 (na pozostaych okrtach). Silniki elektryczne pozwalay na podnosze-nie luf z szybkoci 10 na sekund

(rcznie 0,2 na sekund). W sumie w kadej z wie MK-3-180 znajdo-wao si 11 silnikw elektrycznych o cznej mocy 67,2 kWt14. Cae stanowisko wraz z czci barbe-

ty wayo w zalenoci od miejsca ustawienia na pokadzie od 236 t (wiea nr 3 na rufie) poprzez 241 t

Alarm przeciwlotniczy na Woroszyowie w czasie wojny, widoczna rufowa wiea dzia 180 mm. Fot. Siergiej A. Baakin

14. Encykopedia ote s. 968.

rys. Micha Glock

-5

+50Wiea MK-3-180 dzia 180 mm

11

(wiea nr 1) do 247 ton (wiea nr 2). Rnice w ciarze wynikay z r-niej wysokoci barbet. Stanowiska mogy obraca si po 135 na kad burt. Prdko obrotu wynosia 8 na sekund w przypadku wykorzy-stywania silnikw elektrycznych lub 0,5 na sekund rcznie.

Funkcj cikiego uzbrojenia przeciwlotniczego na okrtach penio po 6 armat (2 baterie po 3 armaty) kal. 100 mm typu B-34. Armaty stay na pojedynczych lawe-tach osonitych maskami przeciw-odamkowymi. Cae cikie uzbro-jenie przeciwlotnicze umieszczono

w rejonie rufowego komina. Takie rozwizanie niestety byo dosy nieszczliwe, gdy jedno trafienie bomb lub pociskiem wikszego kalibru mogo wyeliminowa ca posiadan cik artyleri prze-ciwlotnicz. Pierwotnie planowa-no na miejscu pojedynczych armat

Tabela nr 3 Rodzaje pociskw do dzia B-1-P

Rodzaj pociskw Masa [kg] Dugo [mm] Masa adunku wybuchowego [kg]Masa adunku

miotajcego [kg] Typ zapalnika

Przeciwpancerny wz. 1928* 97,5 863 2,0 40 typu 180/60 KTMB,BZM,KTD

Przeciwpancerny wz. 1928* 97,5 913 1,95 40 typu 180/60 KTMB

Burzcy wz. 1928* 97,5 967 7,3 40 typu 180/60 MRBurzcy wz. 1928* 97,5 965 7,0 40 typu 180/60 KTMF

Przeciwpancerny wz. 1928 (BO-08) 97,5 914 1,95 40 typu 180/60 KTMB,KTMB-2

Przeciwpancerny wz. 1928 97,5 902 1,82 40 typu 180/60 KTMB,KTMB-2

Pprzeciwpancerny wz 1928 (P-07) 97,5 966 7,0 40 typu 180/60 KTMF, KTMF-2Pprzeciwpancerny wz 1928 97,5 966 6,8 40 typu 180/60 KTMF, KTMF-2

Burzcy wz 1928 97,5 966 7,0 40 typu 180/60 KTMFSzrapnel wz 1928 (OF-50) 97,5 955 7,86 40 typu 180/60 RGM

Szrapnel wz 1928 97,5 954 7,97 40 typu 180/60 RGM

Szrapnel wz 1928 (OF-026) 98,27 969 7,52 40 typu 180/60 RGM

Rozpryskowy wz 1928 (DG-026)** 97,5 967 7,52 40 typu 180/60 WM-16

Przeciwbetonowy wz 1928 97,5 963 8,57 40 typu 180/60 KTMF

* Dotyczy armat z mniejsz gbokoci gwintu** Pocisk przeciwlotniczy

Stanowisko armat kal. 100 mm typu B-34 USM. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

12

ustawianie podwjnych stanowisk armat kal. 100 mm na podstawach Minizini. Jednak waga tych stano-wisk oraz przestarzae rozwiza-nia konstrukcyjne spowodoway, e te pochopnie zakupione stanowiska trafiy na pokady starych czarno-morskich krownikw. Trzy trafiy na Krasny Krym i Czerwon Ukrain oraz cztery na Krasnego Kawkaza.

Armaty kal. 100 mm ustawione na nowych krownikach byy opra-cowywane w zakadach Bolszewik (dawny Obuchow) w zasadzie od poowy lat 30-tych, jednake ko-cowe prace przy tych stanowiskach zbiegy si w czasie z budow i wy-kaczaniem pierwszych krowni-kw projektu 26.

Armata kal. 100 mm B-34 mia-a luf o dugoci 56 kalibrw (5795 mm, w tym cz gwintowa-na 5350). Lufa nie miaa konstruk-cji wielowarstwowej, wic w razie zuycia caa podlegaa wymianie. 40 bruzd miao gboko 1,5 mm. Komora nabojowa miaa objto 7,985 dm. Sam zamek by klinowy i charakterystyczny dla dzia szyb-kostrzelnych. Strzelano pociskami

zespolonymi o masie 30 kg (wa-ciwy pocisk 15,8 kg). Prdko pocztkowa pocisku wynosi-a 900 m/s. W zasadzie adowa-nie odbywao si rcznie, za same pociski trafiay na stanowisko za pomoc wind z komr amuni-cyjnych poonych na rdokr-

ciu. ywotno lufy obliczono na 800 strzaw.

W roli lekkiej artylerii przeciw-lotniczej na krownikach projektu 26 ustawiono po 6 ju nienajnow-szych dziaek kal. 45 mm typu 21-K. Ustawienie tych dziaek byo podyk-towane opnieniem w produkcji

rys. Waldemar Kaczmarczyk

+70Dziao B-34 kal. 100 mm

-5

rys. Micha Glock

Dziako 21-K kal. 45 mm

13

dziaek przeciwlotniczych nowych wzorw kal. 37 mm typu 70-K. Dziaka, podobnie jak na pancer-nikach, zostay ustawione w bate-riach po trzy. Pierwsza trjka zosta-a ustawiona na dachu gwnego stanowiska dowodzenia, za pozo-stae na pokadzie na skraju rufowej nadbudwce.

Dziaa kal. 45 mm typu 21-K miay lufy o dugoci 46 kali-brw (2072 mm), 16 bruzd w lu-fie o gbokoci 0,5 mm miao dugo 1650 mm. Dziaka wypo-saono w pautomatyczny, piono-wy zamek klinowy o masie 10,5 kg. Odrzut przy oddawaniu strza-u wymusi zastosowanie specjal-nych hydrauliczno-sprynowych oporopowrotnikw. Masa poje-

dynczego stanowiska przygoto-wanego do strzau wynosia okoo 0,5 tony. Szybkostrzelno wyno-sia 25 strzaw na minut, jed-nak w praktyce nie strzelano szyb-ciej ni 18-20 strzaw na minut. Pocisk o masie 1,065 kg-2,41 kg by wystrzeliwany z lufy z prdko-ci w przedziale 335-880 m/s na dystans 5000 m (przy strzelaniu do celw powietrznych) i do 9200 m przy strzelaniu w poziomie.

Obok dziaek kal. 45 mm na przedniej nadbudwce umieszczo-no take 4 wielkokalibrowe karabi-ny maszynowe kal. 12,7 typu DSzK.

Na uzbrojenie krownikw wchodziy take dwie trjrurowe wyrzutnie torped kal. 533 mm typu 39-Ju. Zostay one ustawione na

rdokrciu na wysokoci katapulty. Torpedy typu 53-38 (licencja woska) zostay umieszczone bezporednio na wyrzutniach. Nie przewidzia-no torped zapasowych, za uzbro-jenie gowic nastpowao w razie koniecznoci tu przed akcj bojo-w. Odpalenie torped nastpowa-o za pomoc niewielkiego adunku prochowego (900 gramw prochu czarnego). Masa caego stanowiska wynosia okoo 11,6 tony.

Wyposaenie lotniczeDo korygowania ognia oraz roz-

poznania na wyposaenie nowych krownikw przyjto take dwa wodnosamoloty typu KOR-1. Samoloty nie posiaday hanga-ru przez co byy naraane na

Wyrzutnia torped Woroszyowa gotowa do strzau, poowa lat 50-tych. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

Tabela nr 4. Zapas pociskw do dzia na krownikach projektu 26, 26 bis 26-bis-2kal.180 mm kal.100 mm kal. 85 mm kal. 45 mm kal. 37 mm kal.12,7 mm

StandardowyKirow

Maksim GorkiKalinin

900

900900

1800

1800-

-

-2800

3600

54003600

-

-30 000

75 000

50 00075 000

MaksymalnyKirow

Maksim GorkiKalinin

924

924924

2000

2000-

-

-3000

3900

58503900

-

--

-

--

14

uszkodzenia wywoane warunka-mi atmosferycznymi wzgldnie od prowadzonego ognia artyleryj-skiego wasnego lub przeciwnika. Samoloty miay mas 2,486 tony i napdzane byy jednym silni-kiem M-25 o mocy 675 KM. Byy to samoloty o konstrukcji drewnia-nej, dwupatowe z jednym duym pywakiem centralnym i dwoma pomocniczymi. Samolot mia ska-dane skrzyda tak, e mieci si na platformie o wymiarach nie wik-szych ni 1111 m (czas skadania skrzyde wynosi prawie 40 minut, cho planowano, e wyniesie ono 10 minut). Moc silnika pozwala-a na maksymalny lot z prdko-ci 277 km/h, za zapas benzy-ny pozwala na trzygodzinny lot (zasig ok. 860 km). Interesujce, e nowe samoloty byy niejako tym-czasowym rozwizaniem do czasu opracowania konstrukcji wodnosa-molotu lub odzi latajcej majcej by powszechnie wykorzystywan na wielkich jednostkach floty, ktre dopiero zamierzano zbudowa. Samolot KOR-1 (Be-2) nie zadowa-la swoimi osigami (szczeglnie za bya dzielno morska) i nawet nie przeszed prb pastwowych (!). Jednake produkcja 13 maszyn zostaa podjta w 1937 roku, gdy w przeciwnym razie okrty floty

radzieckiej nie posiadayby adnego samolotu pokadowego, poniewa dotychczas uywane odzie lataj-ce KR-1 (radzieckie kopie niemie-ckiego Heinkla HD-55) byy wyco-fane z linii w 1938 roku i nie byo ich nastpcw. Interesujce, e KOR-1 by ostatnim powszechnie wykorzystywanym wodnosamolo-tem marynarki radzieckiej. Oprcz krownikw proj. 26 trafi take na pokad Krasnego Kawkaza oraz pancernikw Marat, Oktjabrskiej Rewolucji oraz Pariskiej Kommuny. Dla nowych krownikw specjal-nie zakupiono w niemieckiej fir-mie Heinkel 4 katapulty K-12 W. Masa katapulty wynosia 21 t, za jej dugo 24 m. Pozwalaa ona na start maszynom o masie do 2750 kg z prdkoci 125 km/h (przyspie-szenie 4 g). Dwie katapulty prze-znaczono na nowe krowniki, za pozostae wykorzystano do celw badawczych (jedna katapulta trafia na pokad specjalnie zaadoptowanej barki stojcej w bazie w Oranien-baumie) i opracowania wasnych urzdze podobnego typu15.

Pod koniec wojny na krowni-ku Mootow testowano nowy typ pokadowych samolotw rozpo-znawczych typu Be-4 oznaczonych jako KOR-2. Niestety samoloty te nie miay okazji wej na uzbroje-

nie adnego z radzieckich okrtw pomimo, e byy uznawane za kon-strukcje udan.

Nowe krowniki wyposaono take w bro przeciw okrtom podwodnym. Na pawowej rufie umieszczono dwie zrzutnie bomb gbinowych, natomiast cztery dal-sze wyrzutnie typu BMB-1 umiesz-czono na pokadzie rufowym przed rufow wie artylerii gwnej. W magazynach krownikw prze-chowywano do 20 duych bomb gbinowych typu BB-1 oraz do 30 maych BM-1. W czasie wojny oczywicie zabierano ich wicej: do 30 duych i 60 maych.

Na wypadek nocnej walki okr-ty wyposaono w cztery reflektory bojowe o rednicy lustra 90 cm. Na Kirowa trafiy pocztkowo cztery woskie reflektory typu OG-90 (firmy Galileo16 o masie 654 kg i nate-niu wiata 168 kandeli), standar-dowo uywane na duych wo-skich jednostkach, za Woroszyow otrzyma ich radzieckie kopie typu MRE-39,0-2 (masa 600 kg, nate-nie wiata 160 kandeli). W czasie wojny reflektory woskie na Kirowie

15. Kiski A., Zabockij W., Oczy Wielkiej Floty Beriew Be-4, Nowa Technika Wojskowa, stycze 2001, Warszawa 2001, s.33-36

16. Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej 1941-1945, Sankt Petersburg 2002, s. 515.

rys. Micha Glockd latajca Beriew Be-4 (KOR-2)

15

zostay zastpione przez urzdzenia rodzimej konstrukcji.

Poniewa marynarka radziecka, w przeciwiestwie do floty carskiej, nie posiadaa rozbudowanych si minowych do zada zwizanych ze stawianiem zapr minowych, przy-stosowano do stawiania min wszyst-kie nowo budowane okrty wojenne oraz pod tym ktem modernizowano stare okrty. Nowe krowniki take miay by zdolne do stawiania ofen-sywnych pl minowych na wodach przeciwnika. Na zainstalowanych torach minowych znalazo si miej-sce dla 164 min wzoru 1912 wzgld-nie dla 100 ciszych nowych min typu KB-1. Miny byy spuszczane do wody z dwch pochylni umieszczo-nych na skraju rufy.

Aby zabezpieczy krowniki przed moliwoci wpynicia na miny kontaktowe na wyposaeniu okrtw znalazy si tray-parawany typu K-1. cznie na kadym z no-wych krownikw zainstalowa-no 4 tray (po 2 na burt). Niestety pomys z wykorzystaniem tego

typu traw na szybkich krowni-kach okaza si chybiony, gdy tra by zaprojektowany do wykorzysta-nia przy prdkoci 14-18 wzw, natomiast krowniki podobnie jak wszystkie nowe niszczyciele take wyposaone w tray tego rodza-ju, z reguy w czasie dziaa bojo-wych (a take wicze) poruszay si z wiksz prdkoci, przy kt-rej tra przestawa spenia swoje funkcje lub po prostu urywa si pod naporem wody. Tray umiesz-czono na stelaach na barbecie dru-giej wiey artylerii gwnej.

Od pocztku wojny instalowa-no take na wikszych nawodnych jednostkach urzdzenia demagne-tyzacyjne majce chroni kadub przed detonacj dennych min mag-netycznych. Urzdzenie byo nie-zwykle proste i skadao si z kabla oplatajcego kadub oraz genera-tora sabego pola magnetycznego dezaktywujcego zapalniki w minie magnetycznej.

Nowe radzieckie krowniki przy-gotowano do odpierania ataku gazo-

wego wzgldnie zabezpieczono przed zgubnymi skutkami odniesionych uszkodze, kiedy to cz pomiesz-cze moga wypeni si dymem. Wszystkie waniejsze pomieszcze-nia (SD, centrala artyleryjska itp.) zostay podczone do 8 specjalnych urzdze majcych za zadanie fil-trowanie i oczyszczanie powietrza. Zainstalowane dmuchawy pozwala-y w cigu godziny na wymian do 300 m powietrza kada.

Krowniki przystosowano take do stawiania zasony dymnej. Na pokadzie znalazy si dwa systemy wytwarzania zasony dymnej. DA-1 by poczony z kominami i w za-lenoci od tego jakie wykorzysta-no mieszaniny nafty/mazutu mona byo uzyska dym czarny lub biay. Na rufie zainstalowano system DA-2 ktry wytwarza dym dziki reakcji chemicznej S-4 (chlor i tle-nek siarki17).

Tra-parawan na specjalnym stelau przy burcie Woroszyowa. Dalej wida jak dwig kratownicowy opuszcza na wod szeciowiosow jol. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

Gotowy do opuszczenia na wod tra-parawan typu K-1 na Woroszyowie. W tle pancernik Pariskaja Kommuna. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

17. Pyzik R., Brzydkie kacztka stalinowskiej floty cz. III, Okrty Wojenne nr 46, Tarnowskie Gry 2001, s.40-52. Byy to standardowe wyposae-nie radzieckich jednostek przeomu lat 30 i 40-tych.

16

Systemy kierowaniaogniem artyleryjskim

Do kierowania ogniem nowe radzieckie krowniki otrzyma-y najnowoczeniejszy wczenie system opracowany w 1938 roku. System typu Monia, bo o nim mowa, zosta opracowany w zaka-dzie nr 112 Elektropribor, ktry by gwnym dostawc tego typu wypo-saenia dla radzieckich jednostek. System ten zosta opracowany na podstawie woskiej dokumentacji i wczeniej zainstalowany (oczywi-cie na mniejsz skal) na liderach proj. 1 typu Leningrad.

Za gwnego twrc uwaa si in. W. R. Zarnickiego. System skada si z centrali artyleryjskiej CAS-2 (opracowanej w 1936 i wzo-rowanej na centrali Galileo) bdcej niejako sercem caego systemu, skd przekazywano informacje doty-czce celu do wie artylerii gw-nej, a w razie koniecznoci take do baterii artylerii przeciwlotniczej i na wyrzutnie torped. Danych dotycz-cych celu dostarcza gwny zesp dalmierzy KPD-6 (stanowisko otrzymao oznaczenie B-20). Zesp ten skada si z trzech szeciome-

trowych dalmierzy stereoskopo-wych typu DM-6, wizjerw WMC-2 oraz noktowizorw N-1. Jeden z dalmierzy zajmowa si pomiarem odlegoci od celu, drugi mierzy odlego padania wasnych poci-skw, za trzeci by niejako zapaso-wym i w razie koniecznoci mg dokonywa pomiarw za pozosta-e dalmierze. Stanowisko umiesz-czono na platformie na szczycie czworononego masztu na wyso-koci ok. 26 m nad lustrem wody. Umieszczenie dalmierzy na jednym stanowisku, cho znacznie popra-wiao celno, byo dosy niebez-pieczne, gdy istniaa realna mo-liwo wyczenia caego systemu jednym celnym trafieniem nawet odamkiem. Aby temu jako zara-dzi kada wiea zostaa wyposao-na w swj wasny dalmierz DM-6, aby w razie koniecznoci samodziel-nie prowadzi ogie. Centrala zostaa umieszczono wewntrz kad-uba pod dziobow nadbudwk. Stanowisko KPD-6 wayo 13 ton i obsugiwane byo przez 9 ludzi.

Artyleria przeciwlotnicza (tylko stanowiska kal. 100 mm) bya napro-wadzana centralnie za pomoc systemu

Horyzont-1. System ten skada si z dwch stanowisk SPN-100 (Kirow) lub SPN-200 (Woroszyow). Kade stanowisko byo wyposaone w dal-mierz stereoskopowy DM-3 o ba-zie 3 metrw. Dalmierze umieszczo-ne byy w rufowej czci nadbudwki dziobowej. Dane tam uzyskane byy przekazywane do centrali odpowia-dajcej za prowadzenie i korygowanie ognia artylerii przeciwlotniczej SO-26. Stamtd dane dotyczce celu prze-kazywano na stanowiska. Wszystkie 6 pojedynczych stanowisk byo zorga-nizowanych w dwie baterie (po jed-nej na burt). W razie uszkodzenia systemu Horyzont-1korygowaniem ognia mg zaj si system kierowa-nia ogniem artylerii gwnej.

Kierowanie ogniem artylerii prze-ciwlotniczej kal. 45 mm (pniej 37 mm) byo moliwe dziki danym otrzymywanym z trzech dalmierzy typu DM-1,5 (dalmierz ptorame-trowy). Dwa z dalmierzy ustawiono na nadbudwce dziobowej (na plat-formie reflektorw powyej bate-rii armat kal. 45 mm), trzeci tra-fi na dach niewielkiej nadbudwki stojcej za stanowiskami odzi na rufie. W razie koniecznoci celo-wanie dziakami przeciwlotniczy-mi mogo obywa si bez pomocy dalmierzy. Na pokadach znalazo si take miejsce na cztery wielko-kalibrowe karabiny maszynowe kal. 12,7 DSzK. Karabiny te stay na pierwszym pokadzie nadbu-dwki dziobowej (po dwa na burt) i w razie koniecznoci mogy by take obsugiwane przez dalmierze DM-1,5.

Celowanie wyrzutniami tor-ped mogo odbywa si za pomoc systemu Monia.

Wyposaenie dodatkoweNa krownikach nie przewi-

dziano wyposaenia radarowego, zreszt w ZSRR dosy pno w po-rwnaniu z innymi krajami rozpo-czto prace nad tego typu urzdze-niami, niemniej jednak do wybuchy wojny jedno z pierwszych takich urzdze trafio na pokad kr-ownika Mootow. By to radar typu Redut-K i suy do wykry-wania celw powietrznych. Jako e byo to jedyne tego typu nale-ycie dziaajce urzdzenia we Flocie Czarnomorskiej tu poczt-

Nadbudwka dziobowa Kirowa tu po ukoczeniu budowy. Fotografia wykonana przez wywiad fiski. Fot. Suomen Laivasto Sodassa

17

ku wojny okrt by wykorzysty-wany jako cz systemu Obrony Przeciwlotniczej Bazy Gwniej. W pniejszym okresie na jednost-kach radzieckich pojawiy si brytyj-skie radary typw 281 i 291, radary kierowania ogniem artylerii gw-nej typw 284 i 285 oraz radary kie-rowania ogniem przeciwlotniczym typu 282. Wszystkie trafiy na poka-dy radzieckich okrtw na mocy umowy Lend-Lease. W pniejszym okresie radziecki przemys elek-troniczny na brytyjskich wzorach skonstruowa wasne urzdzenia radarowe, za po wojnie kopiowano take urzdzenia pochodzenia nie-mieckiego zdobyte w czasie dziaa wojennych i przejte na okrtach przyznanych w ramach reparacji wojennych (na przykad krow-nik Nrnberg pniejszy radziecki Admira Makarow).

W celu utrzymywania cznoci na okrtach zainstalowano system Bokada-2 opracowywany od poowy lat 30-tych. System skada si z szeregu odbiornikw i urz-dze nadawczych. W pierwotnej konfiguracji na okrtach zainstalo-wano nadajniki pracujce na du-gich falach: Uragan, Szkwa, radiotelefon Briz oraz pracujcy na krtkich falach Buchta.

Odbiorniki pracujce na falach du-gich byy reprezentowane przez urz-

dzenia Dozor, Purga, Wichr i Mietel. czno na szczeblu tak-tycznym zapewnia radiotelefon Rejd, za specjalnie do utrzymy-wania cznoci z wojskami desan-towymi w razie koniecznoci nie-sienia im pomocy zainstalowano radiostacj PB-38. Urzdzenia krt-kofalowe miay zasig w granicach do 7000 mil za dugofalowe do 1200 mil. Oczywicie na pokadach okrtw nie zabrako optycznych rodkw cznoci, w tym 5 przeno-nych reflektorw sygnalizacyjnych o rednicy lustra 45 cm, zestaww flag sygnaowych oraz rakiet.

Energi elektryczn na nowych jednostkach zapewniay liczne gene-ratory prdu. Na Kirowie znalazy si cztery woskie turbogenerato-ry parowe typu Franko Tozi o mo-cy po 165 kW, oraz generatory dies-lowskie: jeden firmy Ansaldo i drugi z radzieckich zakadw Krasnyj Dizel typu 8-L4. Miay one tak sam moc jak generatory parowe, jednake ich przeznaczeniem byo zapewnianie prdu w razie awa-rii lub uszkodzenia. Prd w instala-cji krownika mia napicie 230 V. Inny zestaw generatorw zna-laz si na pokadzie Woroszyowa. Generatory woskie zastpiy pro-dukowane w rodzimych zakadach urzdzenia typu PST 44/23 stan-dardowo montowane pniej na

wszystkich krownikach projektu 26 bis. Dodatkowo zainstalowano generatory dieslowskie. Wszystkie generatory miay moc po 165 kW, jednake wytwarzay prd o napi-ciu 220V.

Wyposaenie nawigacyjne ska-dao si z dwch kompletw yro-kompasw. Na Kirowie zainstalo-wano yrokompasy niemieckiej firmy Einschutz, na Woroszyowa trafi jeden taki yrokompas i je-den rodzimej produkcji typu Kurs-2. Dodatkowo na okrtach zain-stalowano wykrelacze kursu firmy Sperry oraz rodzimej produk-cji Kurs. Na krownikach usta-wiono jeszcze 4-5 magnetycznych kompasw 127 mm (2 gwne i 2-3 pomocnicze). Do okrelania prd-koci krowniki wyposaono wzo-rem wczeniejszych konstrukcji w logi GO Mk III.

W celach komunikacyjnych lub ratunkowych na pokadach okr-tw ustawiono szereg odzi i kutrw. Najwiksze byy kutry KS-26 nap-dzane silnikami spalinowymi pozwa-lajcymi na uzyskanie prdkoci do 9 wzw. Kutry z reguy byy wyko-rzystywane przez dowdc lub admiraa przebywajcego na poka-dzie. Stay na nadbudwce rufowej za grotmasztem i byy obsugiwa-ne przez duy bom adunkowy przy-twierdzony do podstawy masztu.

Duy barkas motorowy przed opuszczeniem na wod. W tle jeden z krownikw typu Swierdow. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

wiczenia zaogi w spuszczaniu czterowiosowej joli z urawikw rufowego pokadu. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

18

Dla zaogi przewidziano dwa due barkasy o wypornoci 3 t i prdkoci 8 wzw ustawione na pokadzie w rejonie katapulty i obsugiwane przez kratownicowe dwigi prze-znaczone gwnie dla wodnosamo-lotw. Mniejsze szeciowiosowe jole umieszczono na wychylanych ura-wikach na rufie, za jeszcze jeden jol i mniejsz czterowiosow d robocz ustawiono po obu stronach dziobowego komina.

Skad pokadowych rodkw py-wajcych nie by stay i ulega cz-stym zmianom, dlatego trudno jest ustali jakie odzie pokadowe znaj-doway si na okrtach w konkret-nych momentach ich suby.

Nowe krowniki oferoway rw-nie zupenie nowy, niespotyka-ny na adnym starszym okrcie radzieckim standard pomieszcze dla zaogi. W nadbudwce dzio-bowej umieszczono kabiny dla ofi-cerw wysokiego stopnia wcho-dzcych w skad dowdztwa okrtu. Przewidziano take oddziel-ne pomieszczenia dla sztabu, gdy krowniki od pocztku byy pomy-lane jako jednostki flagowe dla zespow floty. Kajuty starszych ofi-cerw znajdoway si take w dzio-bowej czci kaduba pod gr-nym pokadem. Modsi oficerowie umieszczeni byli w kajutach w nad-

budwce rufowej oraz w rufo-wej czci kaduba. Podoficerowie i marynarze zostali rozmieszcze-ni w 14 kubrykach. Ustawiono w nich 506 pitrowych koi. W razie koniecznoci w wyznaczonych miej-scach mona byo podczepi dodat-kowych 67 koi. Zaoga stoowaa si w 3 duych mesach (marynarze i podoficerowie) przy czym oficero-wie mieli swoj jadalni.wieego pieczywa dostarcza-

a mechaniczna piekarnia okrto-wa. Na pokadzie znalazo si take miejsce dla salonw oficerskich, klubu z wyposaeniem kinowym, sauny, licznych ani, mechanicz-nej pralni i prasowalni. Szpital na 12 ek (dodatkowe 4 w izolatce) wyposaony by w ambulatorium, sal operacyjn, rentgen, aptek, oraz gabinet dentystyczny.

Zaoga pierwotnie skadaa si z 44 oficerw, 124 podoficerw i 566 marynarzy. Razem 734 ludzi, jednak w chwili wejcia do su-by na burcie Kirow mia tylko 692 ludzi, co byo spowodowa-ne niesprawnoci czci urz-dze pokadowych lub ich brakiem. W toku suby zaogi okrtw stale si powikszay, co byo spowodo-wane instalacj coraz nowszych systemw i urzdze pokadowych oraz zwikszeniem iloci dziaek

przeciwlotniczych. Na Kirowie pod koniec wojny byo 872 ludzi zaogi za na Woroszyowie 881.

Opis techniczny krownikw projektu 26 bis

Radzieckie dowdztwo bardzo zadowolone byo z projektu pierw-szych nowoczesnych krownikw, jednak przy budowie kolejnych podobnych jednostek postanowio-no ten bardzo dobry projekt jesz-cze poprawi, przede wszystkim za nowe okrty miay by budowane tylko przy wykorzystaniu rodzimych elementw wyposaenia. Nie ulega wtpliwoci, e decyzj t podj-to w wyniku znacznego pogorsze-nia si stosunkw z Wochami, co byo konsekwencj trwajcej wojny domowej w Hiszpanii, w szczegl-noci za popieraniem przez rzd Mussoliniego frankistw. Poza tym obawiano si ze strony woskich inynierw aktw sabotau, o kt-ry zreszt Wosi byli podejrzewa-ni w wyniku serii awarii na Kirowie w czasie jego wyposaania.

Rnice pomidzy projektem woskim i jego radzieck kontynua-cj byy widoczne, cho nie naley ich uznawa za znaczne.

Przede wszystkim okrty projek-tu 26 bis opracowanego przez biuro konstrukcyjne nr 17 (CKB-17)

Maksim Gorki krtko po wcieleniu do suby. Na katapulcie wodnosamolot KOR-1. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

19

w Leningradzie. Prace nad popra-wionym projektem trway w zasa-dzie do koca 1937 roku, a wic nie opieray si na adnych dowiad-czeniach zebranych w wyniku eks-ploatacji Kirowa czy Woroszyowa, gdy te jeszcze byy w budowie.

Konstruktorzy skoncentrowa-li si na przebudowie dziobowej nadbudwki. Jak ju wspomnia-no krowniki projektu 26 wzorem konstrukcji woskich zostay zaopa-trzone w czworonone maszty, na szczytach ktrych ustawiono sta-nowisko dalmierzy. Niestety zgod-nie z przewidywaniami okazao si w czasie pierwszych prb, e masz-ty bardzo dobrze przekazuj drga-nia, dziki czemu przyrzdy kie-rowania ogniem byy naraane na uszkodzenia.

Postanowiono zatem, e nowe kr-owniki musz mie nisze i mniej wraliwe na drgania nadbudwki ktrych trzonem miaa by solidna maszto-wiea, dokadnie taka jak na swoich najnowszych konstruk-cjach stosowali Wosi. Nowa nad-budwka dziobowa miaa t zalet, e znacznie poprawiaa widoczno w kierunku dziobu, co miao zna-czenie dla baterii artylerii przeciw-lotniczej kal. 100 mm umiejscowio-nej w rejonie rufowego komina.

Zgodnie z zaleceniami zarz-du uzbrojenia nowe krowni-ki powinny mie wzmocnione uzbrojenie przeciwlotnicze, dla-tego dodano jeszcze jedn potrj-n bateri dziaek kal. 45 mm typu 21-K. Oczywicie w praktyce takie wzmocnienie okazao si iluzorycz-ne, gwnie za spraw przestarzao-ci konstrukcji tych dziaek.

Szczeglne zaniepokojenie w do-wdztwie floty budzio opancerze-nie nowych krownikw nie odbie-gajce od starszych konstrukcji, a miejscami nawet ciesze (Krasnyj Kawkaz posiada pancerz burtowy o gruboci 76 mm). Postanowiono o wzmocnieniu opancerzenia burto-wego do 70 mm. Wzmocniono take pancerne grodzie do 70 mm, pan-cerz chronicy maszynk sterow do 30 mm, a take pancerz chronicy wiee artylerii gwnej do 50-70 mm (przd wiey). Wikszych zmian nie wymagao stanowisko dowodzenia oraz osony KPD i stanowiska armat kal. 100 mm.

Przy rozpatrywaniu konstrukcji tych jednostek mona zauway, e znacznie zmodernizowano systemy kierowania ogniem zarwno dzia artylerii gwnej, jak i przeciwlotni-czej. Na nowych jednostkach mon-towano system kierowania ogniem Monia AC. System ten zosta nie-znacznie unowoczeniony przez dodanie systemw zapewniajcych

dokadniejsze przeliczanie danych oraz popraw systemw stabiliza-cji. Zainstalowano take nowsz central kierowania ogniem CAS-1. System kierowania ogniem przeciw-lotniczym take zosta unowocze-niony do standardu Horyzont-2. Na mniejszej wysokoci znalaz si KPD-6. Na krownikach proj. 26 znajdowa si on 26 metrw nad lustrem wody, za na nowych krownikach KPD znalaz si 6 metrw niej. Poza tymi zmiana-mi wyposaenie nie ulego wik-szym zmianom.

Nowe krowniki jak ju wspo-mniano miay by wyposaone w urzdzenia rodzimej konstruk-cji. Przede wszystkim dotyczyo to urzdze napdowych oraz wypo-saenia nawigacyjnego i lotniczego. Na nowych okrtach zainstalowa-no wycznie urzdzenia napdo-we wasnej konstrukcji (a waciwie zbudowane wasnymi siami, ale na licencji woskiej). Turbiny TW-7 stay si podstawow jednostk napdo-

rys. Micha Glock

1 Przyrzd kierowania ogniem KPD3-6 2 Reflektor bojowy o lustrze 90 centymetrw typu MPE-e9,0 3 Dalmierz DM-1,5 4 Inklinometr 5 Noktowizor 6 Dziako kal. 45 mm 21K 7 Kompas 8 Wielkokalibrowy karabin maszynowy kal. 12,7 mm typu DSzK 9 Reflektor sygnalizacyjny o lustrze 45 centymetrw typu MSPR-4,5 10 Przyrzd kierowania ogniem SPN-200

Schemat opancerzeniaMaksim Gorki (mm)

Rys. Micha Glock

20

w wszystkich radzieckich krow-nikw 68K i 68 Bis. Siownia miaa moc 110 000 KM (2 55 000 KM) i w czasie prb okazaa si mniej zawodna ni woskie prototypy. Przeprojektowano zbiorniki dna podwjnego aby zwikszy zasig krownikw.

Podobnie jak maszyny koty take produkowano ju wycznie w za-kadach radzieckich.

W czasie prb obliczono, e rodzi-mej konstrukcji koty przy identycz-nych parametrach wytwarzanej pary, s znacznie bardziej ekonomiczne w uyciu. Naturalnie wraz ze wzro-stem zasigu wzroso zapotrzebowa-nie na sodk wod niezbdn zarw-no dla zaogi jak i kotw. Zbiorniki na Maksymie Gorkim i na Mootowie miay identyczn objto. Zapas wody kotowej wynosi 315 ton, wody do celw higienicznych byo 105 ton, za pitnej 95 ton. Na okrtach zain-stalowano 4 destylatory wody sonej o wydajnoci 72 t/dob.

Krowniki otrzymay take pierwsze radzieckie nowoczes-ne katapulty typu ZK-1 budowane w Leningradzie na podstawie nie-mieckiej dokumentacji.

Z drobniejszych ulepsze naley wymieni instalowanie wydajniej-szych urzdze poarowych oraz nowoczeniejszych pomp sucych do osuszania (wzgldnie zatapia-nia) wodoszczelnych przedziaw kaduba.

Krowniki projektu 26-bis miay take nowsze generatory elektrycz-ne zapewniajce napicie 230 V. Na krownikach byo w sumie 6 gene-ratorw rodzimej konstrukcji: 4 parowe typu PST 44/23 o mocy 165 kWt kady, oraz 2 dieslowskie (awaryjne) o takiej samej mocy.

Opis techniczny krownikw projektu 26 bis-2

W zasadzie w literaturze cztery krowniki projektu 26 bis zwyko si traktowa jako jednostki jedne-

go typu. Jest w tym wiele racji jed-nake nie jest to do koca prawda.

Przede wszystkim pierwsze kr-owniki budowane na Daleki Wschd byy budowane w stoczni nie posiadajcej naleytego zaple-cza produkcyjnego. Kalinin by w zasadzie budowany pod goym niebem na niewykoczonym jesz-cze suchym doku. Prace mogy by prowadzone tylko przy wspudzia-le dowiadczonych pracownikw stoczniowych z zakadw majcych swe siedziby w europejskiej czci Zwizku Radzieckiego.

Budowa obu krownikw przebiegaa dosy wolno, co dao budowniczym okazj do wpro-wadzania na bieco poprawek do oryginalnego projektu 26-bis. Pierwsz rzecz, na ktr zwr-cono szczeglnie uwag bya zbyt saba konstrukcja dziobowej czci ujawniona w czasie suby Kirowa, gdy ten wszed w stref silnego sztormu, co spowodowao liczne uszkodzenia gwnie w czci dzio-bowej. Poza tym uwag budowni-czych przycigay liczne problemy z systemami kierowania ogniem, co spowodowao, e ju w czasie prac wyposaeniowych wiele ele-mentw przekonstruowano.

Kalinin na podejciach do Wadywostoku w 1944 roku. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

Tabela nr 5. Zapas paliwa na krownikach proj. 26 bisNazwa okrtu Zapas normalny [t] Zapas peny [t] Zapas maksymalny [t]Maksim Gorki 640 1311 1750

Mootow 640 1311 1621

rdo: Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej, s. 99-100.

21

Jednake podstawow rni-c pomidzy jednostkami dale-kowschodnimi i ich europej-skimi odpowiednikami bya artyleria przeciwlotnicza. W czasie prac wyposaeniowych okazao si e zamwione w Leningradzie sta-nowiska armat kal. 100 mm typu B-34 nie bd dostarczone na czas, gwnie z powodu oblenia miasta przez wojska niemieckie. Podobnie miaa si sprawa z ele-mentami, ktre zamwiono w sta-lingradzkich zakadach metalo-wych. Zniszczenie miasta i licznych zakadw spowodowao znaczne problemy w wykaczaniu okrtw. Jako e potrzeba jest matk wyna-lazku budowniczowie ze stoczni nr 199 postanowili prowizorycznie

zainstalowa na jednostkach arma-ty kal. 85 mm na stanowiskach 90-K. Naturalnie tych nowoczesnych armat take nie posiadano w wy-starczajcej iloci, wic pocztko-wo na Kalininie zainstalowano po cztery stanowiska dla armat kal. 76 mm typu 34-K i tyle nowych 90-K. Dopiero po pewnym czasie krowniki otrzymay wymagany skorygowanym projektem zestaw cikiego uzbrojenia przeciwlotni-czego.

Inn rnic byo znaczne prze-projektowanie zbiornikw na pali-wo dziki czemu krowniki zabie-ray znacznie wicej mazutu ni ich europejskie odpowiedniki. Byo to zwizane z duym akwenem jaki przypad jednostkom do patro-

lowania. Wydaje si e dodatko-we zbiorniki zostay zainstalowane na pokadzie kosztem pogorszenia warunkw suby zaogi.

Zmian wymagay gwnie po-mieszczenia umieszczone pod po-kadem pancernym przylegajce do zbiornikw paliwa.

Dane dotyczce zapasw paliwa i wody przedstawiono w tabelach nr 6 i poniej.

Interesujco prezentuj si take dane dotyczce zabieranej sodkiej wody sucej zarwno do zasila-nia kotw jak i dla potrzeb zaokr-towanej zaogi. Znaczne zmniej-szenie zapasu wody przeznaczonej dla zaogi okrtu wskazywaaby na ograniczenie jej liczby zwizanej z przejciem na etaty pokojowe lub na sporadyczne wykorzystanie kr-ownika do rejsw patrolowych.

Wody kotowej zabierano na Kalininie 320 t (Kaganowicz 200 t), wody do celw higienicznych 125 t (tylko 56 t), wody pitnej 90 t, (28 t). Na obu jednostkach zainstalowano

Tabela nr 6. Zapas paliwa na krownikach proj. 26 bis 2Nazwa okrtu Zapas normalny [t] Zapas peny [t] Zapas maksymalny [t]

Kalinin 650 1406 1759

Kaganowicz 650 1331 1714

rdo: Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej, s. 99-100.

Tabela nr 7. Dane porwnawcze krownikwProjekt 26 (Kirow) Projekt 26-bis (Maksim Gorki) Projekt 26-bis-2 (Kalinin)

Wyporno [t]:standardowa

normalnapena

788585909436

81778882

9728 (10 081)

84009105

10 040

Dugo kaduba maksymalna/KLW [m] 191,3/187 191,4/187 191,2/187Szeroko [m] 17,7 17,7 17,7

Zanurzenie [m] przy wypornoci:standardowa

normalnapena

5,756,157,22

5,756,307,49

5,886,30

-

Moc siowni [KM] 113 500 129 750 126 900Prdko maksymalna [w] 36 36,1 36

Zasig przy prdkoci [Mm/ w] 3750/18 4880/18 5590/18Zapas paliwa maksymalny [t] 1550 1750 1707

Uzbrojenie

9 180 L/57 (3 III)6 100 L/56 (6 I)6 45 21-K (6 I)

4 12,7 DSzK (4 I)6 533 wt (2 III)

9 180 L/57 (3 III)6 100 L/56 (6 I)9 45 21-K (9 I)

4 12,7 DSzK (4 I)6 533 wt (2 III)

9 180 L/57 (3 III)8 85 90-K (8 I)6 45 21-K (6 I)

10 37 70-K (10 I)6 12,7 DSzK (6 I)6 533 wt (2 III)

Opancerzenie [mm]:pokadburty

stanowisko dowodzeniawiee art. gwnej

50505050

70707070

70707070

Zaoga 692 898 812Koszt budowy [mln rubli] 60 70 108

rda: Szirokorad A. B., Korabli i katjera WMF SSSR 1939-1945 gg., Misk 2002, Czernyszew A. A., Krejsiera tipa Maksim Gorkij, Morskaja Kollekcija nr 2/2003, Moskwa 2003, Czernyszew A. A., Krejsiera tipa Kirow, Morskaja Kollekcija nr 1/2003, Moskwa 2003.

22

po dwa podobnej mocy destylato-ry wody sonej o wydajnoci 130 t/ dob.

Oczywicie wyposaenie kr-ownikw budowanych do su-by na wodach dalekowschodnich rnio si w wielu szczegach od jednostek ze stoczni europejskich. Rnice w konstrukcji zaprezento-wano w tabeli nr 7.

Modernizacje krownikw projektw 26 i 26-bis

Modernizacje krowniki prze-chodziy praktycznie cay okres wojenny, gdy kady duszy postj w bazie wykorzystywany na dora-ne remonty, w czasie ktrych usu-wano uszkodzenia i przy okazji instalowano nowe wyposaenie.

W zasadzie gwn inten-cj wojennych modernizacji byo wzmocnienie artylerii przeciwlotni-czej przez instalacj nowoczesnych automatycznych dziaek plot. kal. 37 mm typu 70-K w miejsce prze-starzaych stanowisk dziaek kal. 45 mm typu 21-K.

Naturalnie stanowiska 70-K instalowano w miejscach w kt-rych wczeniej stay dziaka kal. 45 mm, jednak miejsce dla nowych stanowisk znajdowano take dzi-ki demontaowi wyposaenia lot-niczego (katapulty i wodnosamo-loty). Najcisze uzbrojenie plot pod koniec wojny nosi Kirow, na ktrym w trakcie moderniza-cji w 1943 roku umieszczono a 8 stanowisk armat kal. 100 mm typu B-34 oraz dodatkowo 12 dzia-ek kal. 37 mm i dwa czterolufowe zestawy Vickersa z wielkokalibro-wymi karabinami maszynowymi kal. 12,7 mm. Dodatkowe dziaa kal. 100 mm zostay zainstalowane po zdjciu katapulty.

Katapulta zostaa zdjta take z drugiego batyckiego krownika Maksim Gorki i dziki oszczdno-ciom wagowym na kadubie zainsta-lowano obok standardowych sze-ciu armat kal. 100 mm take 12 (lub 1518) dziaek kal. 37 mm (czter-dziestki pitki zdjto). Dodatkowo ustawiono dwa poczwrnie sprz-one zestawy Vickersa kal. 12,7 mm i pozostawiono rodzimej konstruk-

wiczenia artyleryjskie na pokadzie Kirowa w okresie powojennym. Na pierwszym planie dziako kal. 37 mm typu 70-K. Na przednim maszcie widoczne wyposaenie radarowe. Fot. Centralno wojenno-morskoj muzej

Tabela nr 8. Porwnanie danych technicznych dziaek plot. instalowanych na radzieckich okrtachTyp 70-K 21-K

Kaliber [mm] 37 45

Dugo lufy [ kal./mm] L/73,5; 2720 L/46; 2072

Zamek klinowy, pionowy klinowy, pionowy

Masa na stanowisku ogniowym [kg] 1350 500

Waga pocisku [kg] 0,732-0,758 1,065-2,41

Szybkostrzelno [strz./min.] 100 25ywotno lufy [strz.] 1500 3000Prdko pocztkowa [m/s] 880 880Donono pionowa [m] 6300 5000Donono pozioma [m] 8400 9200Obsuga 5-6 ludzi 3 ludzi

18. Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej 1941-1945, Sankt Petersburg 2002

23

cji karabiny DSzK kal. 12,7 mm w liczbie czterech sztuk19.

Podobne zmiany przeprowadzo-no na krownikach czarnomor-skich, jednake w tych przypadkach okrty te zatrzymay na wyposae-niu stare dziaka kal. 45 mm typu 21-K obok nowoczesnych automa-tw kal. 37 mm typu 70-K. (Patrz rysunek wyposaenia artyleryjskie-go na str. 24)

Podobnie jak krowniki baty-ckie, Woroszyow i Mootow straci-y swoje katapulty w czasie dziaa wojennych, jednake na drugi z kr-ownikw powrcia ona w 1944, aby mc w tym okresie przeprowa-dza prby z nowymi wodnosamo-lotami KOR-2 (Be-4).

Bardzo wanym elementem modernizacji wojennych krow-nikw bya instalacja najczciej brytyjskiego wyposaenia radio-lokacyjnego (amerykaskie radary trafiy na wyposaenie krownika Kaganowicz).

Po zakoczeniu wojny krowni-ki byy najsilniejszymi i najwarto-ciowszymi okrtami radzieckimi. Pancerniki Pariskaja Kommuna

i Oktjabrskaja Rewolucja byy u kre-su swoich dni, za nowoczesne kr-owniki projektw 68-K i 68-bis dopiero na ukoczeniu. Nie powin-no zatem dziwi, e okrty w tym okresie poddawano intensywnym modernizacjom majcych na celu

utrzymywanie okrtw w aktywnej subie przez nastpne lata.

Generalnie zaplanowano, e w la-tach 1948-1950 modernizacj miay

Kirow rufowe stanowisko dalmierza DM-1,5 w czasie odpierania ataku lotniczego okoo 1943 roku. Zwracaj uwag wukaemy DSzK kal. 12,7 mm. Fot. Centralno wojenno-morskoj muzej

19. Tame. Pisze o 6 pojedynczych wkm kal. 12,7 mm typu DSzK.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Dziako 70-K kal. 37 mm

24

rys. Micha Glock

MK-3-180

B-34 kal. 100 mm

90-K kal. 85 mm

21-K kal. 45 mm

70-K kal. 37 mm

W-11 kal. 37 mm

wkm kal. 12,7 mm DSzK

wkm kal. 12,7 mm Vickers

Kirow 1944

Kirow 1953

Woroszyow 1944

Mootow 1944

Sawa 1961

Kalinin 1945

25

przechodzi najstarsze Kirow i Wo-roszyow, jednak stocznie majce dokonywa modernizacji byy zbyt mocno obcione zamwieniami i przeprowadzone na krownikach prace miay w konsekwencji cha-rakter bardziej kosmetyczny.

Na prawdziwy remont Kirow zosta wysany pod koniec 1949 roku (zaraz po zakoczeniu prac moder-nizacyjnych prowadzonych w stocz-ni nr 189). Projekt modernizacji przygotowao biuro konstrukcyj-ne nr 15 (CKB-15), za wykonania podja si stocznia nr 194, bardziej znana dotychczas z budowy okr-tw podwodnych. Modernizacj drugiego krownika Mootow pro-wadzia stocznia nr 497 w Sewa-stopolu, natomiast projekt przygo-towao biuro konstrukcyjne nr 56. Do stoczni krownik trafi pod koniec 1952 roku. Projekt do reali-zacji zosta zatwierdzony 18 wrze-nia 1951 roku.

W zasadzie modernizacja pole-gaa na ujednoliceniu wyposaenia z koczonymi w tym czasie krow-nikami projektu 68-K i 68-bis.

Przede wszystkim modernizacji wymagaa artyleria przeciwlotni-cza. W miejsce armat B-34 ustawio-no ich nowsz wersj B-34 USM (Kirow) i B-34 USMA (Mootow). Na okrtach zainstalowano nowoczesny system kierowania ogniem Zenit-26. Trzonem systemu byy dwa sta-nowiska SPN-500, ktre miay za zadanie zbieranie informacji doty-czcych celu. Stanowiska te prze-niesiono z nadbudwki dziobowej i ustawiono na pokadzie bliej rufy w rejonie uskoku pokadu. Lekkie pojedyncze dziaka plot. kal. 37 mm zastpiono stanowiskami z podwj-nymi dziakami plot kal 37 mm typu

W-11 (stanowiska te opracowywa-no ju od 1940 roku, za na wypo-saenie przyjto po wojnie20. Na Kirowie ustawiono 9 takich stano-wisk, za na Mootowie 11. W czasie

modernizacji wymieniono take cae wyposaenie radarowe. Na okrtach ustawiono radar wykry-wania celw morskich Rif, lot-niczych Gjus kierowania ogniem art. gwnej Zap oraz kierowanie artyleri uniwersaln Jakor.

Przebudowano take rufow nadbudwk. Maszt rufowy zosta przeniesiony przed drugi komin. Pomidzy kominami znalazy si wszystkie wiksze kutry okrtowe obsugiwane wanie przez bom przytwierdzony do tego masztu. Ciar nowego wyposaenie wymu-si zdjcie caego przestarzaego wyposaenia. Zdjto wyrzutnie tor-

Nadbudwka dziobowa Woroszyowa. Fotografi wykonano na pocztku lat 50-tych. Fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

Tabela nr 9. Radary wykorzystywane na krownikach projektu 26, 26 biswg stanu na 1944 rok

Krownik Radar wykrywania celw nawodnych Radar kierowania

ogniem art. gwnejRadar kierowania ogniem

przeciwlotniczym

Kirow 291 284, 2 285 2 282

Woroszyow 281 284, 2 285 2 282

Maksim Gorki 291 284, 2 285 2 282

Mootow Redut-K Mars-1 2 282

Kalnin 281, SG 2 Jupiter-1 2 282

azar Kaganowicz 281, SG 2 285 2 282

rdo: Patonow A. W., Encikopedja sowietskich nadwodnych korabliej 1941-1945, Sankt Petersburg 2002

20. Pyzik R., Brzydkie kacztka stalinowskiej flo-ty cz. III, Okrty Wojenne nr 46, Tarnowskie Gry 2001, s.40-52.

26

ped, cikie dwigi kratownicowe obsugujce kiedy wyposaenie lotnicze (zreszt to ostatnie zdjto duo wczeniej z Kirowa i dopiero w czasie modernizacji z Mootowa),

wyrzutnie bomb gbinowych trak-towane jako nieperspektywiczne.

Podobne prace zaplanowano na pozostaych krownikach jednake zakres prac mia by nieco wikszy.

Pierwszy do stoczni nr 194 w grud-niu 1953 roku trafi Maksim Gorki, za rwno rok pniej do stoczni nr 497 przeprowadzono Woroszyowa. Zakres prac mia by zbliony do

Kirow po duej modernizacji. Parada na Newie w latach 60-tych. Fot. zbiory P. Piatow

Stanowisko dziaek przeciwlotniczych kal. 37 mm typu W-11 na Kirowie. W tle widoczna lewoburtowa bateria dzia przeciwlotniczych kal. 100 mm na podstawach B-34 USM. Fot. zbiory Siergieja A. Baakina

Stanowisko dziaek przeciwlotniczych kal. 37 mm typu W-11. Dalej dalmierz cikiej artylerii przeciwlotniczej na stanowisku SPN-500. W tle eskortowiec proj. 50 (oznaczenie NATO Riga). Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

27

modernizacji poprzedniej dwj-ki, jednake na wyposaenie miay trafi zupenie nowe wzory uzbro-jenia i elektroniki. Po pierwsze Na pokadzie miano zainstalowa sta-nowiska poczwrnie sprzonych dziaek kal. 45 mm typu ZIF-68. Przewidziano take nowsze syste-my kierowania ogniem Fut-B, Zap-M2, nowszy radar wykrywa-nia celw morskich Rif-A, rada-ry Maczta-P, Fut-N i system Zwiedoczka. Podobne wyposae-nie miao trafi na pokady krow-nikw projektu 68-bis, a konkretnie jednej z wersji 68-bis ZIF.

Niestety nad programem moder-nizacji krownikw Woroszyow i Maksim Gorkim oraz na caym programie budowy krownikw artyleryjskich dugim cieniem poo-ya si mier Stalina wielkie-go ordownika okrtw artyleryj-skich. Jego nastpc zosta Nikita S. Chruszczow, niezbyt przychylny rozbuchanym ambicjom floty kie-rowanej niezmiennie przez ostanie prawie 15 lat przez admiraa floty N. G. Kuzniecowa.

Inna sprawa, e modernizacja starych krownikw okazaa si w zasadzie mao celowa, gwnie dlatego, e efekty byy niewsp-

miernie mae do gigantycznych wydatkw. Przebudowa pierwszej pary krownikw kosztowaa pra-wie 400 milionw rubli (za te pie-nidze mona byo zbudowa dwa krowniki projektu 68-K lub bis).

Poza tym w tym czasie rozpocz-y si intensywne prace nad stwo-rzeniem licznych systemw rakieto-wych, ktre miay spowodowa, e okrty artyleryjskie miay na stae przej do historii.

W tym czasie wszelkie prace nad krownikami projektu 68-bis zostay zaprzestane, za po nie-dugim czasie nieukoczone kad-uby zomowano (pomimo, e niektre okrty byy gotowe nie-mal w 85%21). Zatrzymano take prace przy modernizacji krow-nikw Woroszyow i Maksim Gorki. Nie podjto take adnych prac na ostatniej parze krownikw proj. 26-bis azarze Kaganowiczu (od 3 sierpnia 1957 Pietropawowsku) i Kalininie.

Postanowiono wtedy przebu-dowa kaduby krownikw na okrty eksperymentalne, na poka-dach ktrych miano testowa nowe rodzaje broni rakietowych, wedug dwch projektw. Maksim Gorki mia by przystosowany do opero-

wania rakietami skrzydlatymi wcho-dzcych na wyposaenia duych okrtw rakietowych, midzy inny-mi atomowych krownikw pro-jektu 63 (wg tego projektu zaplano-wano przebudowanie jednego lub dwch nieukoczonych jednostek typu Swierdow proj. 68-bis).

Na duych jednostkach plano-wano ustawienie wyrzutni rakiet P-20 i P-40. Ponadto na przebudo-wanym krowniku chciano testo-wa rakiety P-6 majce wchodzi na wyposaenie okrtw podwodnych projektu 651 i rakiet P-15 bdce uzbrojeniem jednostek podwod-nych projektu 639.

Z kolei Woroszyow mia by przy-stosowany do operowania z ra-kietami P-35, w ktre planowano uzbroi niszczyciele (pniej kla-syfikowane jako krowniki rakie-towe) projektu 58 (typ Groznyj). Na wyposaeniu miay znale si take systemy M-3 przeznaczony dla okrtw OPL proj. 81 oraz dla niszczycieli proj. 61 rakiety systemu M-1 oraz Wona.

Przebudowa obejmowa miaa nie tylko zdjcie caego uzbrojenia

Mootow podnoszcy par przed wypyniciem z bazy sewastopolskiej. Wygld jednostki po modernizacji. Szczegln uwag zwraca woska sylwetka krownika. Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

21. Malinowski J., Krowniki lekkie typu Swierdow, Okrty Wojenne nr 2 specjalny, Tarnowskie Gry 1998, s. 16-33.

28

artyleryjskiego, ale take przebudo-w siowni w tym likwidacj poo-wy kotw. Oprcz tego na kadubie miay pojawi si nowe nadbudw-ki, maszty systemw naprowadza-nia oraz docelowo take ldowisko i hangar dla migowca. Uzbrojenie artyleryjskie miay reprezentowa dwa stanowiska poczwrnie sprz-onych armat kal. 57 mm typu ZIF-75.

Niestety przebudowa wedug pierwotnych panw nie zostaa zre-alizowana. Gwnym powodem by zbyt dugi czas przebudowy okr-tw. Wedug optymistycznych zao-e stoczniowcw krowniki byby ukoczone dugo po przyjciu na wyposaenie floty systemw, ktre miay by wyprbowywane na jed-nostkach.

Ostatecznie przebudowa jednostek zostaa zawieszona. Na polecenie dowdztwa floty zebray si komisje, aby zbada zasadno przebudowy jednostek. Komisja batycka (bada-jca spraw przebudowy Maksima Gorkiego) zaopiniowaa zaprzestanie prac, gdy systemy rakietowe byy ju wykorzystywane na nowych jed-nostkach wzgldnie zrezygnowano z nich jako nieperspektywicznych. Zalecono przebudow kaduba na jednostk pomocnicz, np. pywaj-c baz okrtw podwodnych, okrt desantowy czy szybki warsztato-wiec.

Ostatecznie zdecydowano, e koszty bd zbyt due i kadub

pocztkowo zakonserwowano, p-niej sprzedano na zom.

Krownik Woroszyow mia dusz histori. Przede wszystkim prace nad demontaem elementw wyposaenie byy mniej zaawan-sowane, wic pocztkowo chciano przebudowa krownik troch na wzr amerykaskich jednostek typu Galveston22, ktre zachoway dzio-bowe wiee artylerii gwnej, za rufowe zastpione zostay nadbu-dwkami kompleksu rakietowego. Wedug podobnej filozofii przebu-dowano krownik projektu 68-bis Dzieryski (przebudow oznaczo-no symbolem 70E). Niestety pro-jekt moliwy do realizacji by jed-nak zbyt drogi i w zasadzie opacao si go wdraa tylko na nowszych okrtach.

Powrcono wtedy do pierwotne-go projektu przebudowy jednostki na okrt eksperymentalny.

Projekt 33 zosta zmodernizo-wany. Na okrcie miano testowa systemy bliskiej ochrony rakietowej Sztorm z rakietami W-611 (masa 1844 kg, wymiary: dugo 6,1 m, szeroko 0,6 m, ze statecznikami ok. 1,8 m, gowica o masie 120 kg, paliwo stae). Naturalnie wraz z in-stalacj wyrzutni rakiet na okrcie testowano system ich kierowania Grom. Na okrcie zainstalowa-no take system rakietowy Osa (lub Osa-M.) znany take w naszej marynarce wojennej. Dwie poje-dyncze wyrzutnie umieszczono na

wysokoci drugiego komina po jed-nej na burt.

Instalacja nowego wyposae-nia spowodowaa zmiany w wygl-dzie jednostki. Przede wszystkim po zdjciu wie artylerii gwnej i prze-ciwlotniczej znacznie rozbudowa-no nadbudwki. W dziobowej czci znalaza si wyrzutnia rakiet z pro-wadnic B-187. W rufowej czci znalaz si magazyn rakiet. Na jego dachu umieszczono ldowisko dla migowca Ka-25 oraz stanowisko kierowania lotami. W miejscu gdzie wczeniej znajdoway si odzie okr-towe ustawiono nowy maszt kratow-nicowy, na ktrym znalazy si nowe systemy cznoci i radary syste-mu naprowadzania rakiet systemu Osa. Drugi taki maszt zosta zbu-dowany niezwykle blisko dziobowe-go komina, przez co spaliny mogy zakca prac umieszczonych na nim urzdze. Na dachu dziobowej nadbudwki umieszczono radary systemu Grom. W celu bezpored-niej ochrony okrtu przed atakiem lotniczym na dziobowym skraju roz-budowanej nadbudwki rufowej umieszczono dwa stanowiska dla armat kal. 57 mm. Stanowiska ZIF-31B skaday si z dwch przeciw-lotniczych armat kal. 57 mm.

Innym ciekawym elementem w jaki wyposaono dawny kr-

OS-24 - wyranie wida elementy wyposaenia, w tym wyrzutnie rakiet systemu Sztorm i Osa oraz systemy naprowadzania. Bliej przepywajcy kuter torpedowy typu P-6 (proj. 183). Fot. zbiory Siergiej A. Baakin

22. W zasadzie ten typ krownikw powinno si nazywa typem Cleveland poniewa to wanie jednostki tego typu przebudowano na okrty rakie-towe.

29

ownik by system naprowadza-nia rakiet. Jego trzonem by stacja RTS-8 umieszczona na podwoziu koowym (!). Po prostu w celu przy-spieszenia prac nad wykoczeniem jednostki postanowiono na poka-dzie nadbudwki ustawi standar-dowe ciarwki ZI z koniecznym wyposaeniem. Naturalnie samo-chody te zostay na stae przytwier-dzone do pokadu.

Zmianie ulego take cae wypo-saenie nawigacyjne. Na okr-cie zainstalowano 2 yrokompa-sy systemu Kurs-5, 4 kompasy magnetyczne: UK1M-3 (trzy sztuki) i UK1M-1 (jedna sztuka), log typu MG-50. Nowe byy take systemy radiolokacyjne oraz radiowe (dane dotyczce jednostki zamie szczono w tabeli obok).

Na okrcie szkolili si przede wszystkim oficerowie obsugujcy wyposaenie rakietowe. Pierwszym typem okrtu na pokadzie ktrego znalazy si testowane midzy inny-mi na OS-24 systemy rakietowe byy krowniki migowcowe projektu 1123 typu Moskwa. Zreszt dziki OS-24 wyszkolonych zostao wielu oficerw i marynarzy, ktrzy trafili na wikszo jednostek z wyposae-niem rakietowym.

Prace nad okrtem byy nadzo-rowane przez trzy rne biura kon-strukcyjne Wiodcym projektantem by inynier z CKB-17 D. J. Szifrin. W pracach uczestniczyy take biura CKB-56 i CKB-57. Prace na Woroszyowie trway prawie 10 lat. Krownik ju jako okrt ekspe-rymentalny powrci do suby 1 grudnia 1965 roku, kiedy to ofi-cjalnie zakoczono prace nad pro-jektem. Niestety postp techniki by niezwykle szybki i po przymiarkach z instalacj na OS-24 systemu rakie-totorped komplesu Mietel (przebu-dowa miaa by wykonana wedug wariantu 33MP) stwierdzono, e jednostka w tak podeszym wieku nie nadaje si do suby w charakte-rze okrtu szkolnego i eksperymen-talnego zarazem. Kadub dawnego krownika czekaa jeszcze ostatnia przebudowa zwizana z przeklasy-fikowaniem na pywajce koszary. 6 padziernika okrt OS-24 zmie-ni nazw na PKZ-19, za 2 marca 1973 zosta ostatecznie wykrelony z listy okrtw floty radzieckiej

Oglnie mona stwierdzi, e przebudowa dwch pierwszych kr-ownikw majca czciowo ujed-nolici ich wyposaenie z najnow-szymi konstrukcjami proj. 68-bis bya susznym kierunkiem dzia-a. Dziki temu oba krowni-ki, tj. Kirow i Mootow, pozostaway w subie przez dugi czas spenia-jc niezwykle wan rol jednostek szkolnych. Niestety zbyt due kosz-ty takiej modernizacji spowodowa-y, e nastpne dwa krowniki nie doczekay si podobnej przebudowy. Mona uzna, e decyzja o niekonty-nuowaniu modernizacji wg wcze-niejszych zaoe bya suszna, cho patrzc na pocztkowo powolny rozwj radzieckiej broni rakietowej decyzja bya przedwczesna.

Nie wiadomo natomiast wiele o zamiarach dotyczcych moder-nizacji lub przynajmniej dale-ko posunitych remontw na obu dalekowschodnich krownikach. Jest to o tyle dziwne, e do czasu wprowadzenia do suby jednostek proj. 68 bis byy to jedyne cikie jednostki na Oceanie Spokojnym. Do czasw obecnych w literaturze wspomina si o planie przebudo-wy tych jednostek na okrty mi-gowcowe majce spenia podob-ne zadania, jak zbudowane pniej jednostki typu Moskwa, jednak brak pomysu na tak przebudo-w oraz brak funduszy spowodo-way, e jednostki dotrway koca swoich dni w prawie pierwotnym stanie.

Tabela nr 10. Podstawowe dane taktyczno-techniczne okrtu eksperymentalnego OS-24Wyporno [t] standardowa normalna pena

810089309770

Wymiary [m]Dugo: maksymalna na KLWSzeroko:Zanurzenie przy wypornoci: standardowej normalnej penej

19118717,56

5,525,936,29

Moc urzdze napdowych [KM] 61 200Prdko [w] maksymalna krownicza ekonomiczna

29,824,419,9

Rodzaj i moc generatorw [kWt]

2 turboparowe prdu zmiennego po 4002 turboparowe prdu staego po 3002 generatory dieslowskie prdu zmiennego po 5002 generatory dieslowskie prdu staego po 500

Uzbrojenie rakietowe 1 II wyrzutnia rakiet systemu M-11 Sztorm1 II wyrzutnia rakiet systemu Osa

Uzbrojenie artyleryjskie 2 II kal. 57 mm typu ZIF-31B

Zapasy okrtowe [t] paliwo smary olej napdowy woda do celw gospodarczych woda pitna

13953866,56533

Autonomiczno [db] 20Zaoga oficerowie podoficerowie marynarze

2621314

rdo: Rabinierzon J. A. Opytnyj korabl OS-24 projekta 33M cz. II, Gangut nr 20, Sankt Petersburg 1999, s. 48-56.

30

KirowKrownik Kirow by pierw-

szym okrtem projektu 26, ktre-go budow (o numerze 269) uroczy-cie rozpoczto w stoczni nr 189 im S. Ordonikidze w Leningradzie. Stpk pooono 22 padziernika 1935 w obecnoci licznie przybyych oficjeli. Na uroczystoci byli obec-ni midzy innymi: przedstawiciel Komitetu Centralnego partii M. I. Kalinin i dowdca marynarki wojen-nej, admira floty (fagman fota 1 ranga23), W. M. Orow. Patronem okrtu by szef organizacji partyj-nej w Leningradzie Siergiej Kirow. Patronami pozostaych okrtw take byli wysocy przedstawiciel par-tii bd zasueni czonkowie rzdu (pisarz Maksim Gorki by wyjt-kiem).

Budowa postpowaa niezwy-kle szybko, gdy czynniki partyjne i rzdowe bardzo si budow inte-resoway, szczeglnie, e krow-nik by najwikszym i najnowocze-

niejszym dotychczas budowanym w ZSRR okrtem. Propaganda radziecka szczeglnie uwypuklia dziaalno stachanowcw w cza-sie budowy. Kadub z czci insta-lacji uroczycie zwodowano 30 listo-pada 1936 roku (budowa trwaa rok i 38 dni24). Niestety, pomimo due-go zaangaowania si i rodkw, prace niterskie pozostawiay wiele do yczenia.

Poza tym woski projekt zakada relatywnie lekk konstrukcj czci dziobowej kaduba co w konsekwen-cji byo przyczyn powanych uszko-dze w czasie pywania w sztormie. W budowie uczestniczyo szczegl-nie wielu technikw z zakadw Ansaldo gdzie zakupiono turbiny, koty i znaczn cz wyposaenia.

Dnia 12 marca 1937 po raz pierwszy uruchomiono turbiny (nie zamontowano jeszcze rub napdo-wych). Na przeomie czerwca i lip-ca 1937 roku krownik, celem ostatecznego wyposaenia, zosta

przeholowany do Kronsztadu gdzie postawiono go na dok. Tam kadub zosta oczyszczony i zainstalowano ruby napdowe.

W poowie wrzenia 1937 roku na kadubie ustawiono wiee artyle-rii gwniej i przystpiono do mon-tau central artyleryjskich. Prby na okrcie rozpoczy si dosy niefor-tunnie. W czasie jednego z pierw-szych samodzielnych rejsw, 12 sierpnia 1937 r., w siowni okr-tu mia miejsce nieszczliwy wypa-dek. W wyniku pknicia gwnego przewodu parowego 17 robotnikw zostao rannych (wielu z nich zmar-o z ran w szpitalu).

Dawaa o sobie zna take deli-katna konstrukcja dziobowej cz-ci okrtu. W czasie strzelania arty-lerii gwnej pokad uleg w wielu

Efektowna fotografia Kirowa z okresu tu po wcieleniu do suby. Na nadbudwce dziobowej rozoone skrzyda pomostw manewrowych. Fot. zbiory I. Moszczanski

23. Skrickij N. W., Ruskije admiray, Moskwa 2003, s. 308.

24. Czernyszew A. A., Krejsiera tipa Kirow, Morskaja Kollekcija nr 1/2003, Moskwa 2003, s. 14.

Przebieg subyPrzebieg suby

31

miejscach zwichrowaniu (aby temu zapobiec pokady wok wie zostay dodatkowo wzmocnione). Wypadkami natychmiast zaintere-sowao si NKWD co spowodowa-o aresztowanie dwch kolejnych gwnych budowniczych okrtu: inynierw N. W. Grigoriewa i W. . Brodskiego. Obaj zostali przesu-chani, przyznali si do winy (praw-dopodobnie dobrowolnie) i zostali rozstrzelani, za ich nastpc zosta W. S. Boenko. Naturalnie, szybko wydalono licznych woskich robotni-kw jako podejrzanych o sabota.

W czasie jednego z rejsw prb-nych krownik natrafi na sztorm o sile 8 w skali Beauforta i odnis przy okazji kolejne liczne uszkodze-nia.

Kolejny wypadek mia na okrcie tu przed oficjalnym przyjciem do suby w lecie 1938 roku. W czasie testw wyrzutni torped nastpia awaria jednej z nich. Torpeda bez gowicy bojowej zatoczya pen cyrkulacj i uderzya o burt okr-tu. Winnym uznano przewodnicz-cego komisji odbiorczej wiceadm. (fagmana 1 ranga) A. K. Wekmana. Natura