Metody aktywizujące pracę uczniów na lekcjach

Dzieci w młodszym wieku szkolnym dążą do rozszerzenia swej

wiedzy i pogłębienia swego rozumieniaświata i siebie w tymświecie. Przejawiają

potrzebę poznawania: poszukiwania i odkrywania wszystkiego co znajduje się w ich

otoczeniu. Ta chęć uczenia się zwykle ujawnia się przez naturalną ciekawość. Ciekawość

jest motorem rozwoju psychicznego. Dlatego nauczyciel powinien dbać o to aby uczeń

pracował na lekcji aktywnie i twórczo. Drogą dla rozwijania aktywności twórczej jest

stwarzanie takich sytuacji wychowawczo-dydaktycznych, które prowadzą do zastosowania

informacji w działalności praktycznej. Osiąganie zamierzonych celów zależy w głównej

mierze od tego jakie strategie, metody i formy stosuje się na zajęciach. Niezbędne jest to

aby obok metod podających stosować metody poszukujące i pobudzające uczniów do

współudziału w wytwarzaniu i przekształcaniu informacji. Użyteczne mogą być metody

gier i zabaw symulacyjnych, decyzyjnych i inscenizacyjnych. Stawianie uczniów w

sytuacjach, w których mają odegrać role rzeczywistych postaci. Ważnym momentem

pobudzania i rozwijania aktywności dzieci są pytania i polecenia formułowane na

zajęciach, stwarzanie sytuacji gdzie dziecko może zadawać pytania, poddać coś w

wątpliwość, rozwiązywanie praktycznych lub teoretycznych problemów. Najbardziej

wartościową jest forma uczenia się przez badanie.

W swojej pracy zawodowej staram się wykorzystywać te wszystkie metody po to

aby uczniowie szybciej i łatwiej przyswajali sobie wiadomości i umiejętności oraz by

chętnie przychodzili do szkoły. Od dłuższego już czasu stosuję cały szereg metod

aktywizujących pracę ucznia na lekcji z czego i ja i moi uczniowie są bardzo zadowoleni.

W praktyce rzadko można spotkać nauczyciela, który by chętnie stosował te wspaniałe

metody. Dowodzi to nieznajomości bądź niedoceniania wartości kształcących i

wychowawczych metod aktywnych. Drugim równie ważnym powodem niestosowania

tych metod jest to,że lekcje prowadzone takimi metodami wymagają od nauczyciela

większego wysiłku związanego z przygotowaniem się do lekcji, znajomości

poszczególnych metod oraz funkcji jakie mogą one spełniać w realizacji poszczególnych

celów nauczania zintegrowanego.

Pojęcie i klasyfikacja metod aktywnych

Przez metodę nauczania rozumiemy celowo i systematycznie

stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie

wiadomości i umiejętności.

Natomiast metody aktywne - to grupa metod charakteryzująca się tym, że w

procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu

nauczającego.

Inna definicja, która jest bardziej szczegółowa i która dokładnie charakteryzuje

na czym polega praca tą metodą: metody aktywne-to przede wszystkim uczenie się

poprzez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o

współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrolę, możliwość eksperymentowania

indywidualnego i w małych grupach, analizę doświadczeń w kręgu w oparciu o osobistą

dokumentację z uczenia się, sprawozdania i relacje z własnych badań, wspólne

waloryzowanie osiągnięć czy wreszcie twórcze metody uczenia się.

Z tych definicji można wywnioskować, że cechą odróżniającą metody aktywne od

innych metod nauczania jest to,że powodują zaangażowanie każdego ucznia, jego

samodzielną pracę, możliwość zastosowania w praktyce jego wiadomości i umiejętności.

Jak wiemy najważniejszym elementem procesu uczenia się jest pamięć,

zaś uczeń zapamiętuje 90% z tego co mówi podczas wykonywania czynności

/doświadczenie Dale’a/. Powiększenie zasobów pamięci jest więc ściśle powiązane z

zastosowaną metodą nauczania – właśnie o tym powinien pamiętać każdy nauczyciel

który pragnie aby jego uczniowie osiągnęli szkolny sukces.

M.Taraszkiewicz w swojej książce „ Jak uczyć lepiej?” przedstawia 16 metod

aktywizujących proces uczenia się:

1.wykład

2.praca z tekstem

3.pomoce wizualne

4.pokazy i demonstracje

5.pytania i odpowiedzi

6.dyskusje

7. „burza mózgów”

8.pisanie, mówienie, działanie

9.analiza przypadku

10.odgrywanie ról

11.drama

12.symulacja

13.karty dydaktyczne

14.mapa mentalna

15.linie czasu

16.wizualizacja

Autorka książki „Aktywne metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej” J.

Krzyżewska dzieli metody aktywne na:

1. metody integracyjne do których zalicza:

a/ Krasnoludek

b/ Pajęczynka

c/ Grafitti

2. metody tworzenia i definiowania pojęć:

a/ Kulaśniegowa

b/ Burza mózgów

c/ Mapa pojęciowa

3. metody hierarchizacji:

a/ Promyczkowe uszeregowanie

b/ Diamentowe uszeregowanie

c/ Piramida priorytetów

d/ Poker kryterialny

4. metody twórczego rozwiązywania problemów:

a/ Burza mózgów

b/ Technika 635

c/ Rybi szkielet

d/ Metoda trójkąta

e/ Mapy mentalne

f/ Sześć myślących kapeluszy

5. metody pracy we współpracy:

a/ Zabawa na hasło

b/ Układanka puzzle lub Jigsaw

6. metody ewaluacyjne:

a/ Kosz i walizeczka

b/ Tarcza strzelecka

c/ Rybi szkielet

Jeszcze inaczej dokonały podziału metod aktywnych E. Brudnik, A.

Moszczyńska i B. Owczarska w swojej pracy „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie”-

wyróżniły:

1. metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się

uczyć?:

a/ Barometr nastroju

b/ Jak się uczę

c/ Karuzela

d/ Klimat uczenia się

e/ Kolaż

f/ Kosz i walizeczka

g/ Krąg wewnętrzny

h/ List do siebie

i/ Mapa skojarzeń

j/ Piramida priorytetów

k/ Podróż w świat wyobraźni

l/ Priorytety uczenia się

ł/ Profil biegunowy

m/ Projekt

n/ Rozmowa dydaktyczna

o/ Rybi szkielet

p/ Smily

r/ Symulacja

s/ Tarcza strzelecka

t/ Targ

u/ Ulubione miejsce w szkole

2. metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji

własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień:

a/ Ale kino

b/ Barometr nastroju

c/ Język fotografii

d/ Karuzela

e/ Klimat uczenia się

f/ Kosz i walizeczka

g/ List do siebie

h/ Mapa nieba

i/ Mowa ciała

j/ Myślące kapelusze

k/ Otwarte ucho

l/ Poker kryterialny

ł/ Projekt

m/ Rybi szkielet

n/ Smily

o/ Tarcza strzelecka

p/ Targ

r/ Ulubione miejsce w szkole

s/ Wywiad z partnerem

3. metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,

budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych

decyzji:

a/ Informacja zwrotna

b/ Karuzela

c/ Klimat uczenia się

d/ Krąg wewnętrzny

e/ List do siebie

f/ Mapa nieba

g/ Myślące kapelusze

h/ Oceniamy naszą współpracę

i/ Piramida priorytetów

j/ Poker kryterialny

k/ Priorytety uczenia się

l/ Symulacja

ł/ Ulubione miejsce w szkole

m/ Wycieczka

4. metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób:

a/ Ale kino

b/ Bazgroły

c/ Burza mózgów

d/ Inscenizacja

e/ Język fotografii

f/ Metoda tekstu przewodniego

g/ Myślące kapelusze

h/ Podróż w świat wyobraźni

i/ Poker kryterialny

j/ Rybi szkielet

k/ Symulacja

l/ Wystawa karykatur

5. metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z

różnychźródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną:

a/ Ale kino

b/ Dywanik pomysłów

c/ Internet

d/ Mapa skojarzeń

e/ Mądrala

f/ Metoda tekstu przewodniego

g/ Rozmowa dydaktyczna

h/ Rybi szkielet

i/ Symulacja

j/ Szybkie czytanie

k/ Wycieczka

l/ Wzajemne odpytywanie się

6. metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce:

a/ Metoda tekstu przewodniego

b/ Projekt

c/ Rozmowa dydaktyczna

d/ Rybi szkielet

7. metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych

zainteresowań:

a/ Burza mózgów

b/ Haki pamięciowe

c/ Mapa skojarzeń

d/ Mądrala

e/ Piramida priorytetów

f/ Rozmowa dydaktyczna

g/ Wycieczka

h/ Wzajemne odpytywanie się

8. metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego

rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych:

a/ Dywanik pomysłów

b/ Mowa ciała

c/ Oceniamy naszą współpracę

Uzasadnienie uczenia za pomocą metod aktywnych

Metody aktywne pomagają uczniom:

- przyswoić bez trudu nową wiedzę

- pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą

- rozwinąć własne pomysły i idee

- komunikować się

- dyskutować i spierać się na różne tematy

- podjąć działania na rzecz własnej szkoły

Najnowszy model nauczania „uczenie się we współpracy”, powstał jako rezultat badań

nad efektywnością uczenia się. Oznacza on przejście do uczenia się w grupie. Uczenie się

w grupach daje ogromne korzyści:

- znacznie zwiększa poczucie bezpieczeństwa

- daje możliwość wymiany doświadczeń

- stwarza dobry klimat

- zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych

- daje okazję do rozmów, dyskutowania itp.

- poprawia relacje między uczniami

- pomaga dostrzec siebie na tle grupy

- inspiruje innych

- nie stresuje

- wspomaga uczenie się prospołeczne

- szczególnie pomaga dzieciom mniej zdolnym i niepełnosprawnym (poczucie

akceptacji)

- stwarza poczucie przynależności do grupy

- poprawia relacje między nauczycielem a uczniami

- zachęca do refleksji

- zwiększa odpowiedzialność za wyniki

Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie ucznia do

samodzielnej pracy a stosowanie metod aktywnych bardzo ułatwia wypełnienie tego

zadania.

Ulubione przeze mnie i moich uczniów metody aktywne

Czwarty rok doskonalę swój warsztat pracy aby stosować najnowsze metody

aktywne. Przygotowuję domowym sposobem różnego rodzaju gry i inne materiały

potrzebne podczas zajęć. Niektóre, bardziej pracochłonne pomoce okładam

przeźroczystą folią samoprzylepną, aby dłużej służyły mnie i moim uczniom. Nie

ukrywam,że najwięcej czasu przeznaczam na to podczas wakacji. Nieżałuję trudu, bo

sprawiam tym moim uczniom ogromną niespodziankę, radość a przez to chęć uczenia

się.

Za najbardziej wartościową metodę aktywną uważam „Metodę myślących

kapeluszy”. Często stosuję ją podczas oceniania postępowania bohaterów opowiadań i

bajek, ale nie tylko – również przy wielu innych okazjach.

Pomimo tego,że stosuję tę metodę najdłużej – bo czwarty rok – jeszcze się

dzieciom nie znudziła i nadal jest dla nich bardzo atrakcyjna. Pilnują sobie tego aby za

każdym razem inna osoba była reprezentantem grupy. Dzięki tej metodzie uczą się

skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu

widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, podejmowania indywidualnych i

grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób.

Drugą ulubioną metodą – grą jest „Sprawiedliwka”. Jedna plansz przeznaczona

jest dla dwóch uczniów. Uczniowie słuchają zadania tekstowego,na swojej kartce,

którą wcześniej podpisują zapisują wynik. Nauczyciel pisze na tablicy prawidłowe

rozwiązanie. Dzieci sprawdzają swoje wyniki – jeśli – rozwiązali prawidłowo –

przesuwają swój pionek lub gumkę o jeden punkt wyżej (aneks nr 3 w przesłanym

scenariuszu zajęć prowadzonych metodami aktywnymi).Zadania układa się od prostych

do coraz bardziej złożonych. Po rozwiązaniu sześciu zadań dokonują samooceny – na

swojej kartce np. „Dzisiajzostałem kotkiem, bo rozwiązałem wszystkie zadania, jestem

bardzo zadowolony i szczęśliwy”. Mo żna tym sposobem utrwalać również inne

wiadomości np. gramatykę.

Inna, którą stosuję to „Metoda zegarowa”. Uczniowie otrzymują okrągłą

planszę z przyklejonymi np. ptakami oraz wskazówki – tyle wskazówek ile ptaków. Na

wskazówkach napisana jest nazwa ptakaoraz kiedy przebywa w naszym kraju.

Zadaniem uczniów w grupach jest ułożenie wskazówek w odpowiednim miejscu –

czyli wskazanie nazwy ptaka. Wygrywagrupa, która prawidłowo przyporządkowała

najwięcej nazw do rysunku.

Uczniowie bardzo polubili tzw. „Piramidę”. Ta gra składa się z trójkątów. Każdy

trójkąt jest trójkolorowy (każdy bok ma w innym kolorze). Na jednym boku trójkąta

piszemy działanie a na drugim - który do niego przylega wynik. Zadaniem uczniów jest

odszukanie wyniku tego samego koloru

jakim było napisane działanie. Jeśli ułożą obok siebie trójkąty prawidłowymi bokami

(odnajdą prawidłowy wynik), to zbudują piramidę. Po rozsypaniu 49 elementów

piramidy uczniowie mogą budować ją indywidualnie, w parach lub w małych

zespołach bez potrzeby odwoływania się do zewnętrznej kontroli i oceny 9 (następuje –

samokontrola).

Można przygotować taką piramidę do nauki tabliczki mnożenia, ortografii itp.

Moi uczniowie chętnie korzystają również z takich gier jak „Czy znam

warzywa?” oraz „Jaka to część mowy?”itp.

Oprócz wyżej wymienionych, przygotowałamjeszcze inne metody aktywizujące

pracę uczniów na lekcji (-od wielu lat stosuję gry i zabawy matematyczne). Korzystam

z metod integrujących grupę włącznie z tańcami integracyjnymi (Klanza), metod

ewaluacji np. „Rybi szkielet”, „Tarcza strzelecka”.

Mam nadzieję, że z roku na rok moja oferta metod aktywnych dla moich

uczniów będzie coraz bogatsza. Będę się starała nie powtarzać za często tej samej

metody, ponieważ pragnę aby uczniowie byli ciągle zainteresowani i chętni do nauki.

Zakończenie

Metody aktywne jako metody pracy przewyższają inne metody i wpływają na

podniesienie sprawności intelektualnych dzieci. Zajęcia dydaktyczne na których są

stosowane wyzwalają u uczniów aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą. Inspirują

do aktywności badawczej, uczą samodzielności w zdobywaniu wiedzy, pracy w grupie,

wzbogacają świat emocji, pozwalają uwierzyć w to, że każdy jest ważny. Korzyści

wynikające ze stosowania aktywizujących metod nauczania są tak wielkie, że metody te

powinny stanowić podstawę w procesie kształcenia i wychowania. Szkoła ma być

partnerem do nauki, a metody pracy w niej stosowane powinny być inspiracją do

samodzielnego myślenia i działania tak,że dzieci kończąc szkołę, będą umiały to, co

przyda im się w przyszłości, to znaczy: uczyć się z radością przez całeżycie.

Opracowała mgr Danuta Wysocka

S. P. nr 1 Tychy

Bibliografia

Badegruber B.: Nauczanie otwarte w 28 krokach. Warszawa 1997.

Birkenbihl V.: Szkoła bez stresu. Katowice 1999.

Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.

Kielce 2000.

Kruszewski K.: Sztuka nauczania-czynności nauczyciela. Warszawa 1995.

Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej.

Suwałki 1998.

Śliwerska W.,Śliwerski B.: Edukacja w wolności. Tom I. Kraków 1996.

Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej? –czyli refleksyjny praktyk w działaniu.

Warszawa 1996.

Vopel K.W.: Dzieci bez stresu. Tom I i II. Kielce 2000