Metodologia nauk

Metodologia nauk cz 1Dr Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2012/2013

1Metoda nauk empirycznych podstawa Nauki empiryczne odwouj si do dowiadczenia, empirii (zob. m.in. Bocheski, 1992, s. 106-111). Jednake co to waciwie znaczy? e musz mie interpretacj empiryczn (Grobler, 2008, s. 142) e opieraj si na zdaniach obserwacyjnych, zdaniach o faktach, zdaniach o fenomenach. Zdanie obserwacyjne zawiera zwykle nastpujce dane: wsprzdne czasowe, wsprzdne przestrzenne, okolicznoci, opis fenomenu (Bocheski, 1992, s. 106-107) e, w uproszczeniu: To, co stoi w sprzecznoci ze zdaniami obserwacyjnymi, musi zosta odrzucone, to, co suy wyjanieniu tych zda, musi by przyjte (Bocheski, 1992, s. 109) 5656Co to jest rozumowanie? W najszerszym znaczeniu oznacza prac umysow (przeciwiestwo pracy fizycznej); w znaczeniu wszym to rozmaite czynnoci umysowe z wyczeniem obserwowania (dowiadczenia); w filozofii i logice rozumowanie to przechodzenie od jednych sdw do innych w tym sensie rozumowanie to dobieranie nastpstwa do racji lub racji do nastpstwa. Przyjmuje si podzia rozumowania na dedukcyjne i redukcyjne; rozumowanie dedukcyjne przebiega od racji do nastpstwa, redukcyjne przebiega od nastpstwa do racji. http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=100447 68681. Metodologia nauki i nauk (szczegowa). Przedmiot, zakres, problematyka, kierunki bada. Wskazanie, jakie ujcie metodologii nauk obowizuje w ramach zaj 4Co to jest metodologia?Metodologia = teoria metody Metodologi mona sformuowa dla kadej dziedziny S dwie grupy metodologii: te, ktre dotycz dziaania fizycznego i te, ktre dotycz dziaania duchowego (w tym mylenia) (Bocheski, 1992, s. 20, 21) 5Metodologia nauki i metodologia naukMetodologia nauki bada to, co wsplne dla wielu nauk (dyscyplin naukowych) Metodologia nauk bada osobliwoci poszczeglnych dyscyplin

(Bronk, 1992, s. 354)6Co to jest metodologia nauk?Metodologia nauk, w aspekcie pragmatycznym nauka o metodach dziaalnoci naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych; w aspekcie teoretycznym nauka o elementach i strukturze systemw naukowych (Encyklopedia PWN metodologia nauk) 7Co to jest metodologia inne ujcie Termin niejednoznaczny metodologia = teoria metody albo metodologia = termin uywany na okrelenie sposobu poznawania wiata akceptowanego w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmujcego m.in.: paradygmaty, podstawowe wytyczne, zaoenia, metody badawcze, techniki gromadzenia danych/materiau empirycznego, techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych, formy i standardy prezentacji wynikw, reguy uzasadniania oraz zapewniania rzetelnoci i intersubiektywnej sprawdzalnoci bada.

8Dlaczego warto zastanowi si nad metodologi nauki i nauk? Naukowcy badaj wiat, metodolog docieka (m.in.): jak to robi, czy ich sposoby postpowania poznawczego prowadz do uzasadnionych wynikw. Wiedza na temat uwarunkowa metodologicznych prowadzi do podniesienia jakoci, w tym wiarygodnoci oraz intersubiektywnej sprawdzalnoci (= wiedza naukowa poddaje si kontroli) bada. 9Dlaczego warto ? [cd.] Jeeli badania nie s intersubiektywnie komunikowalne i sprawdzalne, to nie s w ogle naukowe (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 30, 31). Intersubiektywna sprawdzalno pojawia si w wyniku jasnego okrelenia: w jaki sposb doszlimy do takich a nie innych stwierdze, wnioskw, przy uyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych, jakiego rozumowania i jakich zaoe, jak rozumiemy terminy, ktrych uywamy, sowem zostawiamy ciek sprawdzenia, jak inni mog sprawdzi nasze koncepcje, tezy, wnioski okrelona, wykonalna, potencjalnie przez kadego chtnego, procedura. Nie da si speni tych wymogw, gdy brakuje samowiadomoci metodologicznej. 10Metodologia nauk bada: (1) wybrane aspekty nauki w sensie czynnociowym Strategie, metody i techniki badawcze i naukowe Metoda naukowa w ogle, co j charakteryzuje i odrnia od innych sposobw postpowania, poznania (metodologia oglna) Metody naukowe stosowane we wszystkich dyscyplinach bd w wikszoci dyscyplin (metodologia oglna) Metody w poszczeglnych naukach (metodologia specjalna)

Pytanie czy tylko metody wyidealizowane, tj. rozumiane jako przepisy, schematy, wzorce postpowania czy rwnie ich konkretne realizacjeNa przykad czy tylko cechy, warto poznawcza, waciwy sposb przeprowadzenia metody analizy i krytyki pimiennictwa jako takiej, by bya akceptowana jako rdo poznania w nauce o informacji, czy take jej konkretne realizacje (powiedzmy czy wystarczy oprze si na pimiennictwie polsko- i anglojzycznym) 11Metodologia nauk bada: (2) wybrane aspekty nauki w sensie wytworowym, tj. wiedz naukow Starsze podejcie, m.in. Koo Wiedeskie, 1. poowa XX wieku Metodologia skupia si przede wszystkim na zdaniach hipotezach, prawach, twierdzeniach, sdach; zdaniach obserwacyjnych i teoretycznych Std metodologia traktowana jak dzia logiki

Nowsze podejcie, m.in. Kuhn, Lakatos, Quine metodologia skupia si na strukturach wiedzy modelach, teoriach, paradygmatach, programach badawczych, caoci wiedzy (Bocheski 1992, s. 139-142) (Grobler 2008, s. 61-91, 267-312)12Metodologia nauk (filozoficzna, oglna) przykady problemwCo to jest hipoteza, jak si potwierdza i obala hipotezy? Co to jest prawo nauki? Jakie ma funkcje? Co to jest wyjanianie? Czy istniej czyste fakty? Jaki jest stosunek obserwacji do teorii? Czym jest metoda naukowa w ogle, jakie s typy metod oglnonaukowych, jakie metody s specyficzne dla poszczeglnych dyscyplin etc.? Czym jest teoria? Dlaczego jedne teorie zastpuj inne? Jaki jest cel nauki? Jakie s typy nauk? Czy nauki przyrodnicze i spoeczne rni si z metodologicznego punktu widzenia? Jeeli tak na czym polega ich odmienno? Na czym polega definiowanie poj, terminw? Rodzaje definicji? Typy poj, terminw naukowych? 132. Pojcia nauki i naukowoci. Czym rni si nauka od nie-nauki? Typologia nauk, dziedziny i dyscypliny naukowe (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treci z przedmiotu Naukoznawstwo 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne) 14Co to jest nauka trzy gwne sposoby rozumienia nauki 1) Nauka = dziedzina ludzkiej dziaalnoci, dziedzina kultury 2) Nauka = pewien typ dziaalnoci, zbir czynnoci uczonych, praca badawcza (ujcie czynnociowe) 3) Nauka = wytwr = osignita wiedza naukowa (ujcie wytworowe)

(Kamiski, 1992, s. 11-19), (Szaniawski, 1994a, s. 48)15Nauka = dziedzina ludzkiej dziaalnoci, dziedzina kulturyObejmuje: badania naukowe jako cigi jednostkowych lub zbiorowych czynnoci (Nowak 1985, s. 21) budynki, narzdzia, przedmioty, systemy, rodki, technologie, finansowanie, polityk, prawo, zarzdzanie hierarchie, struktury, ludzi (naukowcy, obsuga nauki, studenci), organizacje (biblioteki, uczelnie, stowarzyszenia), zgromadzone zasoby informacji i wiedzy 16Nauka = dziedzina ludzkiej dziaalnoci, dziedzina kultury [cd.]Nauka jako dziedzina kultury powstaa i narasta wok poznania Chodzi tu nie o kade moliwe poznanie, ale o pewien jego rodzaj, zwany naukowym 17Co to jest poznanie? Poznanie czynno = poznawanie wytwr = wiedza Poznanie = wprowadzenie w pole wiadomoci informacji o czym (Kamiski, 1992, s. 13) POZNANIE () nazwa czynnoci, dziki ktrej podmiot dowiaduje si czego, uzyskuje informacje czy uchwyca w jakim aspekcie poznawany przedmiot; na og s to te czynnoci, ktre prowadz do uzasadnionego wydawania sdw. http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=138229 18Nauka = pewien typ dziaalnoci, zbir czynnoci uczonych, praca badawcza (ujcie czynnociowe)Nauka = oboony swoistymi zastrzeeniami (rnie zreszt formuowanymi w zalenoci od pogldw epistemologicznych) sposb poznawania, zwany naukowym oraz jego praktyczne realizacje Uwaga nauka NIE rwna si wycznie metodzie, potrzebna jest jeszcze twrczo (Szaniawski, 1994b)19Nauka = wytwr = osignita wiedza naukowa (ujcie wytworowe)Wiedza naukowaw sensie subiektywnym stan umysu badacza w sensie obiektywnym (tj. tutaj niezalenie od wiedzy poszczeglnych uczonych) obejmuje pojcia, terminy hipotezy, mniemania (uzasadnione), sdy, stwierdzenia, tezy, twierdzenia, uoglnienia, zdania koncepcje, modele, teorie milczc wiedz (Blackburn, 1997, s.237), wiedz towarzyszc i zastan = background knowledge (Grobler, 2008, s. 73, 74), zaoenia, zasady (w tym nieuwiadomione, przyjmowane paradygmatycznie) 20Co to jest wiedza? Wiedza = ukad wiadomoci, ktre jako uznajemy i potrafimy w pewien przynajmniej sposb uzasadni (Kamiski, 1992, s. 24) Wiedzie co, wiedzie e, wiedzie jak Typy wiedzy: ze wzgldu na dopuszczalne rda poznania racjonalna i pozaracjonalna ze wzgldu na sposb uzyskiwania systematyczna i niesystematyczna, dedukcyjna i indukcyjna ze wzgldu na przedmiot poznania specjalistyczna i oglna, teoretyczna i praktyczna Typy wiedzy: potoczna (zdroworozsdkowa), techniczna, przednaukowa (protonauka), naukowa, mdrociowa

(Kamiski, 1992, s. 24, 25), (Hajduk, 2001, s. 180, 181)2122Co to znaczy by naukowym? (w odniesieniu do nauki jako procesu i wytworu poznania, nauki jako wiedzy) S co najmniej dwa warianty tego pytania Wielkie pytanie = filozoficzne i naukoznawcze na czym w ogle polega naukowo poznania/wiedzy? Mae pytanie = praktyczne jak rozpozna/stwierdzi, e publikacja (artyku, referat, ksika) jest naukowa?

2223Co na ten temat sdz filozofowie nauki? Przykady: naukowe jest to, co jest sprawdzalne empirycznie, tzn. falsyfikowalne; z gry jest okrelone, w jakiej sytuacji bdzie trzeba odrzuci hipotez, koncepcj czy teori (Popper) naukowe jest to, co wynika z dowiadczenia (eksperyment, obserwacja, rda), logicznego rozumowania i pewnych zaoe natury oglniejszej (folklor wszyscy) naukowe jest to, co za takowe bywa uwaane przez spoeczno uczonych w danym czasie (Kuhn) 24Po co rozpoznawa naukowo badania, dyskusji, publikacji, referatu, wypowiedzi? Dla celw poznawczych organizacyjnych, na przykad oceny czasopism, instytucji, dorobku poszczeglnych naukowcw

2425Jak rozpozna naukowo? (w odniesieniu do nauki jako procesu i wytworu poznania, nauki jako wiedzy) Stosujc kryteria wewntrzne, dotyczce metody i wiedzy naukowej, czyli odpowiadajc sobie na pytanie na czym polega metoda naukowa i czym cechuje si wiedza naukowa zewntrzne, organizacyjne, np. w odniesieniu do publikacji recenzowanie, liczba cytowa, afiliacja autora, zamieszczenie w wanych czasopismach uznanych za naukowe itp.

2526Jak rozpozna naukowo kryteria WEWNTRZNE cechy WIEDZY naukowejWiedza naukowa jest intersubiektywnie komunikowalna i sprawdzalna (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 30, 31) obiektywna (Szaniawski, 1994c) poszukujca (jakiego) porzdku, uoglnie samodoskonalca si systematyczna twrcza (nowa wiedza) uporzdkowana uzasadniona (empirycznie i racjonalnie) wyspecjalizowana 2627Co to znaczy intersubiektywnie sprawdzalna?Jeeli jeden naukowiec prowadzi badanie, to inny moe je powtrzy i porwna ze sob dwa zbiory wynikw (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 31) Rozrniamy intersubiektywne komunikowanie wiedza naukowa powinna by zrozumiana przez kadego badacza posiadajcego odpowiednie kwalifikacje intersubiektywn sprawdzalno wiedza naukowa poddaje si kontroli (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 31, przypis) Powinno by jasno powiedziane w jaki sposb doszlimy do takich a nie innych stwierdze, wnioskw, przy uyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych, jakiego rozumowania i jakich zaoe, jak rozumiemy terminy, ktrych uywamy , sowem zostawiamy ciek sprawdzenia, jak inni mog sprawdzi nasze koncepcje, tezy, wnioski okrelona, wykonalna, potencjalnie przez kadego chtnego, procedura28Co to znaczy obiektywna?Trzy znaczenia terminu obiektywno nauki: bezstronno jako przeciwstawienie tendencyjnoci; intersubiektywna sprawdzalno jako niezbdny warunek spoecznej kontroli; neutralno aksjologiczna jako zabezpieczenie przed dowolnoci ocen. W adnym z tych znacze obiektywno nie jest cech w peni osigaln () (Szaniawski 1994c, s. 17)O pojciach neutralnoci i bezstronnoci zob. rwnie (Koakowski 2000)

Obiektywny moe te znaczy niezaleny od podmiotu poznajcego 29Jak rozpozna naukowo kryteria WEWNTRZNE cechy METODY naukowejZobacz rozdzia 4 w niniejszej prezentacji 2930Jak rozpozna naukowo kryteria ZEWNTRZNE, organizacyjne, spoeczne Najwaniejszym zewntrznym kryterium naukowoci jest jako zorganizowana spoeczna akceptacja, np. poprzez recenzowanie (peer review), cytowania, przyjcie artykuu do druku w czasopimie naukowym albo referatu na konferencjZob. m.in. Journal Citation Reports, Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego w sprawie wykazu czasopism naukowych

Czy to jest nadal sprawnie dziaajcy system? Kontrprzykad afera Sokala, the Sokal Hoax http://pl.wikipedia.org/wiki/Sprawa_Sokala, http://www.physics.nyu.edu/faculty/sokal/ Najnowszy kontrprzykad zob. http://nauka.newsweek.pl/diederik-stapel--kanciarze-z-tytulami-naukowymi,84437,1,1.html 3031Jak rozpozna naukowo kryteria ZEWNTRZNE, organizacyjne, spoeczne [cd.]S tu co najmniej dwa wane pytania: Na ile w ogle stosowanie kryteriw zewntrznych jest usprawiedliwione? Jeeli tak jaka spoeczno ma akceptowa i w jakiej formie?

31Podzia / typologia nauk Moe by oparty na kryteriach wewntrznych bd zewntrznych wobec poznania naukowego (wiedzy naukowej)

A co to jest typologia? Zob. nastpny slajd. 32Typologia Typologia polega na grupowaniu elementw zbioru w zespoy elementw pod pewnym wzgldem do siebie podobnych. Dla kadego takiego zespou zdefiniowany jest tzw. element wzorcowy (idealny, typowy). Elementy zbioru zakwalifikowane do poszczeglnych zespow nie s jednorodne, ale czy je pewien (zwykle rny) stopie podobiestwa do wybranego elementu wzorcowego. Wyodrbnione w ten sposb zespoy nazywa si typami, a ca struktur porzdkujc zbir wanie typologi. () Zespoy elementw wyodrbnione w typologii, czyli typy, niekiedy nie s rozczne, albowiem moe si zdarzy, ze pewne elementy speniaj warunek podobiestwa wobec wicej ni jednego elementu wzorcowego. (Sosiska-Kalata 2002, s. 19) 33Podzia nauk wg kryteriw wewntrznych Nauki aprioryczne (formalne, dedukcyjne) Nauki empiryczne (realne) Nauki humanistyczne Nauki przyrodnicze Nauki spoeczne Nauki techniczne 34Podzia nauk (albo bada w ramach nauk) wg kryteriw wewntrznych [cd.] Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne (nomologiczne) (Rickert) nauki idiograficzne poznanie i indywidualizujcy opis jednostkowych przypadkw, rzeczy, zdarze nauki nomologiczne formuowanie uoglnie, hipotez, praw dotyczcych badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistociBadania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim) nauki nomotetyczne formuowanie uoglnie, hipotez, praw dotyczcych badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistoci nauki typologiczne ustalaj typy i konstruuj typologie badanych rzeczy/zdarze jednostkowych (Sosiska-Kalata 2002, s. 121)

Badania/nauki podstawowe i stosowane 35Podzia / typologia nauk wg kryteriw wewntrznych [cd.] Badania / nauki interdyscyplinarne Nauki interdyscyplinarne transdyscyplinarne multidyscyplinarne pluradyscyplinarne syndyscyplinarne (Sosiska-Kalata 2002, s. 145)

36Podzia / typologia nauk wg kryteriw zewntrznych Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarw wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179 poz. 1065.

Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie nazw kierunkw studiw. Dz.U. 2006 nr 121 poz. 838. 373. Sposoby (metody) i uwarunkowania poznawania rzeczywistoci w nauce. Wzajemne relacje. Hierarchizacja wedle poziomw oglnoci (metoda nauki w ogle, metoda nauk przyrodniczych i metoda nauk spoecznych, strategie badawcze, metody bada, techniki i narzdzia badawcze). Typologia metod, w tym wedle etapw procesu badawczego. 38Co to jest metoda oglnieMetoda = sposb postpowania okrelony przez pewne dyrektywy, reguy, wytyczne powtarzalny, systematyczny, stosowany celowo i wiadomie, zawierajcy element normatywny, wartociujcy (jak naley postpowa) (Hajduk, 2001, s. 104-107)

Metoda = okrelony, powtarzalny i wyuczalny sposb schemat lub wzr postpowania, wiadomie skierowanego na realizacj pewnego celu poprzez dobr rodkw odpowiednich do tego celu (Nowak, 1985, s. 19) 3939Co to jest metoda naukowa?Metoda naukowa = sam tok operacji przy stawianiu zagadnie, ich rozwizywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi, bd take zesp zaoe przyjtych jako ramy lub wytyczne badania (), bd wreszcie og czynnoci i rodkw zastosowanych do sprawnego osignicia rezultatw badania (Kamiski 1992, s. 202)4040Co to jest metoda jakiej nauki szczegowej, dyscypliny naukowej?Metody danej nauki = oglnie pojmowane schematy poszczeglnych czynnoci badawczych bd faktycznie stosowane w jakiej nauce, bd w niej zalecane (Nowak 1985, s. 21) 4141Co to jest technika naukowa, technika badawcza? Technika naukowa dotyczy wyboru i wykorzystania szeroko rozumianych rodkw (Hajduk, 2001, s. 199) 4242Hierarchia metod w nauce ujcie 1 Metoda nauki w ogle

Metody charakterystyczne dla gwnych typw nauk Nauki dedukcyjne i empiryczne Nauki przyrodnicze i spoeczne Nauki nomotetyczne i idiograficzne Nauki dedukcyjne, przyrodnicze, o yciu, spoeczne, o zachowaniu (podzia wg kryterium dominujcego typu wyjaniania, Grobler 2008, s. 251)

Metody specyficzne dla poszczeglnych dyscyplin

(Kamiski, 1992, s. 200-214) (Grobler, 2008, s. 209-256)4343Hierarchia metod w nauce ujcie 2Oglnonaukowe postulaty metodologiczne, w tym postulaty falsyfikowalnoci, intersubiektywnej sprawdzalnoci, prostoty, rzetelnego uzasadniania Paradygmaty (wizje rzeczywistoci, zaoenia oglne) i metodologie (w liczbie mnogiej) lub strategie badawcze, w tym (a) strategie teorii przed badaniami i bada przed teori (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 61-63), (b) ilociowa, jakociowa i mieszana Metody bada, metody naukowe (albo plany badawcze, procedury badawcze, strategie badawcze w wszym sensie) Techniki badawcze lub metody w wszym sensie techniki gromadzenia danych empirycznych techniki analizy i opracowania danych empirycznych Instrumenty, narzdzia naukowe (Kamiski 1992, s. 202), (Krajewski 1998, s. 86-87) i wiele innych4444Uporzdkowanie metod w nauce ujcie 3 Etapy badania naukowego, fazy procesu badawczego Zobacz slajdy w prezentacji Metodologia nauk cz 2, rozdzia 94545Etapy badania naukowego, procesu badawczego metody naukowe i metody badawcze Czynnoci skadajce si na przebieg procesu badawczego mona z pewnym uproszczeniem podzieli na czynnoci zwizane z zadawaniem pyta, tj. formuowaniem problemw naukowych, i czynnoci zwizane z udzielaniem odpowiedzi na te pytania. Tak te mona by podzieli zalecane czy faktycznie stosowane schematy ich realizacji metody. Te ostatnie nazwiemy metodami badawczymi w sensie wszym. () Metody badawcze to zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce schematy czynnoci sucych do udzielania odpowiedzi na formuowane w niej pytania. W naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych empirycznych, suce do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie ) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania. (Nowak, 1985, s. 21-22) 46464. Na czym polega metoda naukowa oglnie? Zaoenia, wytyczne, cele, postpowanie. Dwa rda (metody?) prawomocnego poznania w nauce obserwacja (empiria) i rozumowanie. Problemy z empiri. (Przypomnienie, zebranie i rozszerzenie treci z przedmiotu Naukoznawstwo 2. rok s1st, stacjonarne i niestacjonarne). 47Metoda nauki w ogle Zdaniem niektrych jest tylko jedna metoda naukowa, wsplna dla wszystkich dyscyplin, ktra obejmuje cao czynnoci badawczych (Hajduk 2001, s. 105-106, 198-201)Metoda naukowa jest to metoda stosowana w nauce; wraz ze zmian koncepcji nauki zmienia si te i metoda (Hajduk 2001, s. 106)Metody naukowej nie da si zalgorytmizowa, z rnych przyczyn, zwaszcza dlatego, i nieodzownym jej skadnikiem jest twrczo (Szaniawski 1994b), a take z powodu problemu indukcji. Metoda naukowa technika uprawiania nauki 4848Tu termin metoda naukowa dotyczy wewntrznych aspektw nauki, tzn. tych zwizanych z procesami i wytworami poznania. Nie dotyczy nauki jako dziedziny kultury, dziedziny dziaalnoci (w takiej dziedzinie zapewne take mona by mwi o metodach, na przykad pracy zespoowej, spoecznej akceptacji, wsppracy, zdobywania funduszy etc.) Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in.: Akceptowane rda poznania przede wszystkim w sensie metodologicznym, czyli skd pochodzi uzasadniona, akceptowana w nauce wiedza (Ajdukiewicz 1983, s. 44-75). Obecnie s to: dowiadczenie, empiria rozumowanie logiczne, wnioskowania niestety take czasem uwiadomione i przemylane, czasem nie przesdy i zaoenia rnego rodzaju 4949Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in.: [cd.]Okrelone postawy i wartoci akceptacja dwu filarw nauki wspczesnej powtarzalnych i wyuczalnych metod badawczych z jednej strony i twrczoci z drugiej, denie do obiektywnoci (w tym przywizywanie wagi do intersubiektywnej sprawdzalnoci), denie do ustawicznego poszerzania wiedzy, lepszego uzasadniania (prawdy?), krytycyzm (mylenie krytyczne) tolerancja (Koakowski 2000, s. 144)5050Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in.: [cd.]Okrelone reguy i wskazwki dotyczce postpowania badawczego oraz jego etapw, w tym m.in. postulaty metodologiczne, tj. wytyczne majce podstawowy charakter, niewynikajce ani z dowiadczenia, ani z praw logiki, charakterystyczne dla caej nauki, w tym: postulat bezstronnoci (Koakowski 2000, s. 144) (? nie wszyscy si z tym zgadzaj, zob. niektre wypowiedzi metodologii jakociowej) postulat prostoty (Krajewski, 1998, s. 86-87) postulat rzetelnego uzasadniania postulat sprawdzalnoci, w tym empirycznej sprawdzalnoci przestrzeganie regu logicznych (Koakowski 2000, s. 144)

Zaoenia dotyczce wiata i moliwoci jego poznania (zaoenia epistemologiczne i ontologiczne) przyjmowane explicite i implicite, zapewne take bezrefleksyjnie 5151Metoda nauki wspczesne postawy Krytycyzm, mylenie krytyczne Stawiaj pytania, wyraaj zdziwienieOkrel problemSprawd dowodyBd ostrony wobec przewiadcze i tendencyjnoci Unikaj argumentacji emocjonalnej: Skoro tak czuj, musi to by prawdaUnikaj uproszczeRozwaaj inne interpretacje Zaakceptuj brak pewnoci (Tavris, Wade 1999, s. 30-35)

Denie do obiektywizmu, intersubiektywna sprawdzalno 5252Metoda nauki niektre wspczesne zaoeniaW wiecie wystpuj jakie powtarzalne wzorce, regularnoci, prawidowoci, struktury, typy etc. Wszystkie naturalne zjawiska maj naturalne przyczyny, uwarunkowania wiat jest przynajmniej w pewnym stopniu i zakresie poznawalny Nic nie jest dowiedzione samo w sobie Wiedza opiera si na dowiadczeniu, empirii Wiedza naukowa, chocia niepewna, odwoalna i wzgldna, przewysza ignorancj (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 20-23) 5353Dwa rda (metody) prawomocnego poznania w nauce obserwacja (empiria) i rozumowanie Waciwie to s trzy dowiadczenie, empiria (eksperyment, obserwacja, rda) [zob. slajd Metoda nauk empirycznych podstawa i nastpne] rozumowanie (w tym logiczne), wnioskowania [zob. slajd Co to jest rozumowanie i nastpne]zaoenia rnego rodzaju, explicite lub nie [zob. slajd Metoda nauki niektre wspczesne zaoenia] 5454Metoda nauk apriorycznych metoda dedukcyjna Zwizana jest z budowaniem i badaniem poprawnoci systemw dedukcyjnych, systemw aksjomatycznych (Hajduk, 2001, s. 108-115) (Bocheski, 1992, s. 76-101)Odnosi si przede wszystkim do nauk apriorycznych, dedukcyjnych, formalnych logiki i matematyki. Ale rwnie w naukach spoecznych prbowano konstruowa teorie aksjomatyczne w oparciu o metod dedukcyjn (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 57-59). Metoda dedukcyjna jako metoda nauki NIE jest tym samym co wnioskowanie dedukcyjne jako rodzaj rozumowania. Rozumowanie dedukcyjne wystpuje we wszystkich dyscyplinach naukowych, metoda dedukcyjna raczej nie.5555Metoda nauk empirycznych podstawa [cd.] Ale uwaga tu pojawiaj si istotne problemy Nie istnieje czysta obserwacja zob. teza o uteoretyzowaniu obserwacji Jeeli jakie zdanie obserwacyjne jest niezgodne z hipotez, prawem, teori naukow (tzn. jest inaczej ni hipoteza lub teoria przewiduje), to niekoniecznie dana hipoteza (prawo, teoria) musi zosta odrzucona. Zob. problemy z falsyfikacj, teza Duhema-Quinea. Generalizacje, hipotezy, prawa, tezy nauki nie powstaj w wyniku prostego uoglnienia zda obserwacyjnych, poniewa pojawia si w nich nowa tre element teoretyczny, tj. nowe pojcia, przyczyny, zwizki, ktre wymylamy, tworzymy, by wyjani, to co zaobserwowalimy.5757Metoda nauk empirycznych dwa warianty Klasyczna metoda indukcyjna, podejcie indukcjonistyczne (starsze, kojarzone z pozytywizmem i neopozytywizmem) Metoda hipotetyczno-dedukcyjna, podejcie hipotetyczno-dedukcyjne (Popper), (Hajduk, 2001, s. 142-144)

Metoda indukcyjna jako metoda nauki NIE jest tym samym co rozumowanie indukcyjne, chocia oczywicie w duej mierze si na nim opiera.5858Metoda indukcyjnaMetoda indukcyjna opiera si na intuicji, i im wicej rnorodnych przypadkw potwierdza dan hipotez, tym bardziej jest ona prawdopodobna i moemy jej ufa, do tego stopnia, e staje si prawem nauki. Ale nie udao si jak dotd ustali jak rozumie i oblicza to prawdopodobiestwo (zob. Grobler, 2008, s. 33-61) W innym sformuowaniu im wicej mamy potwierdzonych jednostkowych zda o faktach, zda obserwacyjnych, tym bardziej ich uoglnienie, zdanie teoretyczne, tj. hipoteza jest wiarygodne.595960Metoda indukcyjna [cd.] Dzisiaj ju chyba nikt nie uwaa praw, stwierdze, uoglnie uzasadnionych na drodze indukcji (niezupenej i eliminacyjnej) za pewne, lecz jedynie za w jakim stopniu potwierdzone. Z pojciem potwierdzania te jest problem (zob. Grobler, 2008, s. 55-61)W praktyce metod indukcji mona posugiwa si jedynie w sposb bardziej swobodny, porwnujc poszczeglne przypadki pod wzgldami uznanymi za istotne w danym kontekcie badawczym. Do odrnienia czynnikw istotnych od nieistotnych trzeba mie uprzednio zaakceptowane hipotezy. (Grobler, 2008, s. 33) wiadectwo empiryczne w jaki sposb przyczynia si do dyskryminacji hipotez, przemawia na korzy jednych i niekorzy drugich (Grobler, 2008, s. 33)6061 im wicej rnorodnych przypadkw Prawdopodobiestwo wniosku uzyskanego w drodze indukcji niezupenej, goszcego, e przedmiot klasy a (ktr w pewien sposb obierzemy) ma cech b, bdzie tym wiksze, po pierwsze, im wicej przedmiotw danej klasy przebadamy i stwierdzimy, e wszystkie one maj t sam cech, po drugie, im bardziej rnorodne bd te przedmioty, po trzecie, im bardziej bd si rniy warunki, w ktrych dokonujemy obserwacji (Krajewski, 1998, s. 79) 62Metoda indukcyjna problemyRozumowanie indukcyjne polega zasadniczo na projekcji, czyli rzutowaniu, wynikw obserwacji na przypadki dotd niezaobserwowane (Grobler, 2008, s. 58)Nawet najbogatsze, lecz z natury rzeczy skoczone wiadectwo empiryczne nie moe wystarczy do wyczerpujcego uzasadnienia adnej hipotezy uniwersalnej (Grobler, 2008, s. 33) Na marginesie nie zawsze interesuj nas hipotezy cile uniwersalne, zwaszcza w naukach humanistycznych i spoecznych

Teza o niedookreleniu teorii przez dane empiryczne zebrany materia empiryczny moe by podstaw nieskoczenie wielu hipotez (Grobler, 2008, s. 27, 58-59)paradoks doboru krzywej, paradoks zielbieskoci63Metoda indukcyjna problemy [cd.] Teza o uteoretyzowaniu obserwacji nie sposb niczego zaobserwowa bez wczeniejszych oczekiwa uksztatowanych przez posiadane przez nas teorie, tre obserwacji zaley od licznych, mniej lub bardziej wyrafinowanych, zaoe, teorie uznawane przez obserwatora determinuj jego reakcje na otoczenie (Grobler, 2008, s. 70-71, 90) Nie tylko obserwacja jako taka jest uteoretyzowana, lecz take identyfikacja sytuacji obserwacyjnej jest uteoretyzowana decyzja co obserwowa rwnie w sensie dosownym take wynika z akceptowanych teorii i zaoe (Grobler, 2008, s. 91) 64Metoda hipotetyczno-dedukcyjna, metoda falsyfikacji, metoda krytyki hipotezKarl Raimund Popper najwaniejsza metoda nauki lub nauk empirycznych = stosowanie zasady krytycyzmu = metoda hipotetyczno-dedukcyjna (Grobler, 2008, s. 63-64)Polega na wysuwaniu hipotez, wyprowadzaniu z nich wnioskw dedukcyjnych na temat wynikw projektowanych eksperymentw, a nastpnie konfrontowaniu ich z faktycznymi wynikami eksperymentalnymi (Grobler, 2008, s. 63-64) Falsyfikacjonizm w naukach empirycznych nie mona dowie prawdziwoci adnej hipotezy, nie mona hipotezy ostatecznie i cakowicie potwierdzi, czasami natomiast da si wykaza, e jaka hipoteza jest faszywa Dlaczego? Zobacz slajdy Metoda indukcyjna problemy Wszystkie tezy nauki przyjte s na prb i mog zosta odwoane65Metoda hipotetyczno-dedukcyjna jak to si robi?Identyfikacja faktw wymagajcych wyjanienia (problem co to jest fakt na razie pomijamy) Sformuowanie miaej hipotezy albo wielu miaych hipotez (miae = wysoce informacyjne, tj. duo mwice o wiecie, o szerokiej dziedzinie odniesienia, mocno naraone na obalenie) Wyprowadzenie drog dedukcji z tyche hipotez konsekwencji empirycznych, tj. jednostkowych zda o faktach, zda obserwacyjnych Poddanie tyche zda obserwacyjnych rzetelnym testom empirycznym, poprzez eksperymenty i obserwacje (zwaszcza w naukach spoecznych, gdzie nie zawsze da si przeprowadzi eksperyment)Testowanie jest rzetelne, gdy odbywa si w zrnicowanych sytuacjach, na rne sposoby, poza tym terminy wystpujce w hipotezie i zdaniach obserwacyjnych nie powinny by wieloznaczne Przed rozpoczciem testowania empirycznego naley dokona operacjonalizacji terminw teoretycznych wystpujcych w hipotezie, tj. przetumaczy je na terminy obserwacyjne Te hipotezy, ktre nie zostan sfalsyfikowane mog na razie zosta uznane, ale trzeba pamita, e to nie na zawsze. (Grobler, 2008), (Krajewski, 1998, s. 92-101)66Metoda hipotetyczno-dedukcyjna problemy Problem z falsyfikacj na tej podstawie, e wynik eksperymentu jest niezgodny z przewidywaniem, nie mona wnioskowa, e badana hipoteza jest faszywa (Grobler, 2008, s. 70)Dlaczego? Bo faszywe mog by: zdanie obserwacyjne opisujce warunki pocztkowe eksperymentu zdanie obserwacyjne opisujce wyniki eksperymentuzaoenia, w tym explicite i implicite akceptowane prawa, teorie (uteoretyzowanie obserwacji) oczekiwania i przesdy wiedza towarzyszca i zastana = background knowledge, folklor dyscypliny 4a. Najwaniejsze typy rozumowa (wnioskowa) w nauce dedukcja, indukcja i inne szczegowa charakterystyka 4b. Logika klasyczna w nauce jako podstawa wnioskowa. Wybrane elementy 67Co to jest rozumowanie? [cd.] Kady proces, w ktrym wnioski wyprowadza si z pewnego zbioru przesanek, moemy nazwa procesem rozumowania. () rozumowania mog by dobre lub ze; s dobre, gdy przesanki wspieraj czy nawet pocigaj za sob wniosek; s ze, gdy nie udzielaj wnioskowi adnego wsparcia. (Blackburn, 1997, s. 352)

O rozumowaniach zob. (Hajduk 2001, s. 71-98), take (Bocheski 1992, s. 78-80, 102-106, 117-124) i (Krajewski 1998, s. 74-84) 6969Wybrane podstawowe sposoby rozumowania w nauce Dedukcja Redukcja i indukcja Wnioskowanie przez analogi7070Dedukcja. Wnioskowanie dedukcyjne. Rozumowanie dedukcyjne wystpuje i jest akceptowane we wszystkich dyscyplinach naukowych (oczywicie w rnym zakresie). DEDUKCJA, rozumowanie dedukcyjne, wnioskowanie dedukcyjne (ac. deductio = wywd) sposb wnioskowania logicznego polegajcy na wyprowadzaniu ze zdania lub zda uznanych za prawdziwe ich nastpstwa, tj. zdania, ktre wynika z tamtych w sposb logiczny. () Stosowana dawniej definicja dedukcji jako przechodzenia od ogu do szczegu nie odpowiada waciwemu znaczeniu tego terminu. http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=133041 Dedukcja = wszelkie rozumowanie oparte na wynikaniu logicznym, czyli rozumowanie od racji logicznej do jej nastpstwa (Krajewski, 1998, s. 74) (Co to jest wynikanie zob. np. Hajduk, 2001, s. 78)Jest rozumowaniem niezawodnym, tzn. gdy przesanki s prawdziwe, to wniosek take jest z koniecznoci prawdziwy. 7171Dedukcja podstawowa regua wnioskowania zwana modus ponens Jeeli A, to B przesankaZdanie jest prawdziwe Jeli przed chwil pada deszcz, to ulica jest mokra A przesankaPoprzednik jest prawdziwy przed chwil pada deszczwic B wniosek Zatem nastpnik te jest prawdziwy a wic ulica jest mokra 72Przykad zaczerpnity z (Krajewski 1998, s. 75)72Redukcja. Wnioskowanie redukcyjne Jeeli A, to B przesankaZdanie jest prawdziwe Jeli przed chwil pada deszcz, to ulica jest mokra. B przesankaNastpnik jest prawdziwy ulica jest mokra wic A wniosek Zatem poprzednik BY MOE jest prawdziwy a wic prawdopodobnie przed chwil pada deszcz (dlatego prawdopodobnie, bo moga wystpi inna przyczyna mokrej ulicy) 73Redukcja jest rozumowaniem zawodnym, tzn. prawdziwo przesanek nie gwarantuje prawdziwoci wniosku. 73Redukcja a indukcja Schemat redukcji: Jeeli A, to B (zdanie warunkowe) B (nastpnik) a wic A (poprzednik)

Jeeli poprzednik jest uoglnieniem nastpnika, wtedy tego typu redukcj nazywa si indukcj; jeeli natomiast to nie ma miejsca, wtedy mwimy o redukcji nie-indukcyjnej. (Bocheski, 1992, s. 103)7474Indukcja. Rozumowanie indukcyjneIndukcja, z wyjtkiem indukcji enumeracyjnej zupenej, jest rozumowaniem zawodnym (Hajduk, 2001, s. 80-82) (Krajewski, 1998, s. 76-84)Indukcja enumeracyjna zupena niezupena Indukcja eliminacyjna Francis Bacon, John Stuart Mill Kanony Milla Kanon jedynej zgodnoci Kanon jedynej rnicy Kanon zmian towarzyszcych75755. Strategie lub podejcia badawcze w naukach spoecznych ilociowa, jakociowa i mieszana (mixed methods research) 76Zobacz Metodologia jakociowa w badaniach wspczesnej nauki o informacji albo tu

"Metodologia mieszana" w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa oraz tu albo tu 7777Bibliografia

zob. prezentacja Metodologia nauk cz 278