MEDIA W MEDIA W SPOŁECZEŃSTWIESPOŁECZEŃSTWIE

Przegląd problemów i teoriiPrzegląd problemów i teorii

Jakie są relacje mediów i Jakie są relacje mediów i społeczeństwa?społeczeństwa?

Jakie są relacje społeczeństwa i Jakie są relacje społeczeństwa i mediów?mediów?

Cechy interakcjiCechy interakcji Interakcja bezpośredniaInterakcja bezpośrednia

(medialna)(medialna)

Interakcja (medialna)Interakcja (medialna)

pośredniapośrednia

PośredniaPośrednia

quasi-interakcjaquasi-interakcja

Usytuowanie w czasie Usytuowanie w czasie

i w przestrzenii w przestrzeni

Kontekst wspólnej Kontekst wspólnej obecności, wspólny system obecności, wspólny system

odniesień w czasie i odniesień w czasie i przestrzeniprzestrzeni

Oddzielenie kontekstów, Oddzielenie kontekstów, przedłużona dostępność przedłużona dostępność w czasie i przestrzeniw czasie i przestrzeni

Oddzielenie kontekstów, Oddzielenie kontekstów, przedłużona dostępność przedłużona dostępność

w czasie i przestrzeniw czasie i przestrzeni

Wybór sygnałów Wybór sygnałów symbolicznychsymbolicznych

Powtarzalność sygnałów Powtarzalność sygnałów symbolicznychsymbolicznych

Zawężenie zakresu Zawężenie zakresu sygnałów symbolicznychsygnałów symbolicznych

Zawężenie zakresu Zawężenie zakresu sygnałów sygnałów

symbolicznychsymbolicznych

Ukierunkowanie działaniaUkierunkowanie działania Ukierunkowanie na Ukierunkowanie na konkretnego odbiorcękonkretnego odbiorcę

Ukierunkowanie na Ukierunkowanie na konkretnego odbiorcękonkretnego odbiorcę

Ukierunkowanie na Ukierunkowanie na niezidentyfikowaną niezidentyfikowaną

grupę potencjalnych grupę potencjalnych odbiorcówodbiorców

Interakcja dialogowo-Interakcja dialogowo-monologowamonologowa

Interakcja dialogowaInterakcja dialogowa Interakcja dialogowaInterakcja dialogowa Interakcja monologowaInterakcja monologowa

CECHY TRZECH TYPÓW INTERAKCJI (wg Thompsona)CECHY TRZECH TYPÓW INTERAKCJI (wg Thompsona)

TETRADA MCLuhana 1TETRADA MCLuhana 1

Co dane medium wzmacnia lub doskonali?Co dane medium wzmacnia lub doskonali?

Co ono zastępuje lub spycha na dalszy plan?Co ono zastępuje lub spycha na dalszy plan?

Czy wydobywa z przeszłości to, co poprzednio zostało zepchnięte z Czy wydobywa z przeszłości to, co poprzednio zostało zepchnięte z piedestału?piedestału?

W co dane medium się przeobraża, gdy wyczerpuje możliwości W co dane medium się przeobraża, gdy wyczerpuje możliwości dalszego rozwoju?dalszego rozwoju?

TETRADA McLuhana 2TETRADA McLuhana 2

Medium/działanie Medium/działanie WzmacniaWzmacnia SpychaSpycha OdzyskujeOdzyskuje Przeobraża Przeobraża sięsię

Telefon Telefon przewodowyprzewodowy

Telefon mobilnyTelefon mobilny

E-mailE-mail

SMSSMS

MowęMowę

DostępnośćDostępność

FaxFax

pocztówkipocztówki

TelegrafTelegraf

Telefon Telefon domowydomowy

ListList

TelegramTelegram

IntymnośćIntymność

MobilnośćMobilność

KorespondencjęKorespondencję

Słowo pisaneSłowo pisane

Tel. MobilnyTel. Mobilny

UMTSUMTS

SMSSMS

MMSMMS

TAKTAK

NIENIE

Kultura wpływa na Kultura wpływa na strukturę strukturę społecznąspołeczną

Materializm

(media zależą od (media zależą od strukturystruktury))

Struktura społeczna wpływa na kulturęStruktura społeczna wpływa na kulturę

TAKTAK NIENIE

Idealizm (silny wpływ Idealizm (silny wpływ mediówmediów))

Wzajemna Wzajemna zależność zależność (wpływ (wpływ dwukierunkowy)dwukierunkowy)

Autonomia (brak Autonomia (brak związków związków przyczynowychprzyczynowych))

Odległe wydarzenia i siły społeczneOdległe wydarzenia i siły społeczne

Instytucje społeczne (polityczne, ekonomiczne, Instytucje społeczne (polityczne, ekonomiczne, oświatowe, kulturalne)oświatowe, kulturalne)

Kanały komunikowaniaKanały komunikowania Formalne i nieformalne formy Formalne i nieformalne formy kontrolikontroli

Organizacja Organizacja medialnamedialna

Kanały komunikowaniaKanały komunikowania Sygnalizowane potrzeby i reakcje Sygnalizowane potrzeby i reakcje odbiorcówodbiorców

Doświadczenie Doświadczenie rzeczywistościrzeczywistości

Publiczności medialnePubliczności medialne Doświadczenie rzeczywistościDoświadczenie rzeczywistości

Metafory mediacji/potencjalna siła Metafory mediacji/potencjalna siła mediówmediów

Metafory mediacjiMetafory mediacji OknoOkno ZwierciadłoZwierciadło Filtr (gate keeper)Filtr (gate keeper) Drogowskaz/interpretatorDrogowskaz/interpretator Forum (scena)Forum (scena) Ekran/bariera (należy zwrócić Ekran/bariera (należy zwrócić

uwagę, że ekran kinowy nie jest uwagę, że ekran kinowy nie jest taki sam, jak telewizyjny, a taki sam, jak telewizyjny, a telewizyjny – to nie ekran telewizyjny – to nie ekran monitora)monitora)

Interfejsy („interfejsy kultury’)Interfejsy („interfejsy kultury’)

Potencjalna siła mediówPotencjalna siła mediów Przyciąganie i kierowanie Przyciąganie i kierowanie

uwagę społecznąuwagę społeczną Zmiana opinii i poglądów Zmiana opinii i poglądów

(przekonywanie)(przekonywanie) Wpływ na zachowania ludziWpływ na zachowania ludzi Strukturalizacja definicji Strukturalizacja definicji

rzeczywistościrzeczywistości Status i legitymizacja władzyStatus i legitymizacja władzy Szybka i powszechna Szybka i powszechna

informacjainformacja

Główne zagadnienia związane z pozycją Główne zagadnienia związane z pozycją mediów w społeczeństwiemediów w społeczeństwie

Kto kontroluje media i w czyim interesie?Kto kontroluje media i w czyim interesie? Czyja wersja rzeczywistości społecznej jest w nich Czyja wersja rzeczywistości społecznej jest w nich

przedstawiona?przedstawiona? Jak efektywne są media w promowaniu tych celów?Jak efektywne są media w promowaniu tych celów? Czy media masowe promują większą czy mniejszą Czy media masowe promują większą czy mniejszą

nierówność w społeczeństwie? nierówność w społeczeństwie?

DOMINACJADOMINACJA PLURALIZMPLURALIZM

Źródło inspiracjiŹródło inspiracji Klasa rządzącaKlasa rządząca

Dominujące elityDominujące elity

Różne grupy Różne grupy społeczne, społeczne,

polityczne itdpolityczne itd..MediaMedia Monopol własnościMonopol własności Różne formy Różne formy

własnościwłasności

ProdukcjaProdukcja KontrolowanaKontrolowana Twórcza, wolnaTwórcza, wolna

Treść, Treść, światopoglądświatopogląd

Jednolity, kontrola Jednolity, kontrola odgórnaodgórna

Różna, konfliktowa, Różna, konfliktowa, inspiracja oddolnainspiracja oddolna

PublicznośćPubliczność Zależna, pasywna, Zależna, pasywna, masowamasowa

Selektywna, Selektywna, rozproszona, rozproszona, aktywnaaktywna

EfektyEfekty Konserwacja Konserwacja istniejącego porządkuistniejącego porządku

Liczne, bez jednolitego Liczne, bez jednolitego wzoru, brak wpływuwzoru, brak wpływu

Media a integracja i tożsamość Media a integracja i tożsamość społeczna (wariant pesymistyczny)społeczna (wariant pesymistyczny)

Komunikowanie masowe jest zazwyczaj wyobrażane jako Komunikowanie masowe jest zazwyczaj wyobrażane jako proces bezosobowy i anomicznyproces bezosobowy i anomiczny

Media dostarczają do peryferii społecznych informacji z Media dostarczają do peryferii społecznych informacji z centrum kulturowego o tym, co nowe czy modne w centrum kulturowego o tym, co nowe czy modne w dziedzinie towarów, idei czy wartościdziedzinie towarów, idei czy wartości

Przedstawiają alternatywne systemy wartości, osłabiając Przedstawiają alternatywne systemy wartości, osłabiając wartości tradycyjnewartości tradycyjne

Są kojarzone z problemami urbanizacji, ruchliwości Są kojarzone z problemami urbanizacji, ruchliwości społecznej i rozpadem wspólnot tradycjonalnychspołecznej i rozpadem wspólnot tradycjonalnych

Oskarża się je o powodowanie upadku moralności Oskarża się je o powodowanie upadku moralności indywidualnej indywidualnej

Media a integracja i tożsamość Media a integracja i tożsamość społeczna (wariant optymistyczny)społeczna (wariant optymistyczny)

Media wykazują zdolność do łączenia rozproszonych i samotnych Media wykazują zdolność do łączenia rozproszonych i samotnych jednostek w wielkim narodowym audytorium, integrowania nowych jednostek w wielkim narodowym audytorium, integrowania nowych imigrantów w społecznościach miejskich poprzez proponowanie imigrantów w społecznościach miejskich poprzez proponowanie wspólnego systemu wartości, idei i wiadomości. Pomaga to tworzyć wspólnego systemu wartości, idei i wiadomości. Pomaga to tworzyć zbiorową tożsamość kulturową i narodową. Ten proces integruje zbiorową tożsamość kulturową i narodową. Ten proces integruje nowoczesne społeczeństwa. To niegdyś czyniły instytucje religijne, nowoczesne społeczeństwa. To niegdyś czyniły instytucje religijne, rodzina, kontrola grupowarodzina, kontrola grupowa

Integracja funkcjonalna = brak konfliktu, ułatwienie współpracyIntegracja funkcjonalna = brak konfliktu, ułatwienie współpracy Integracja normatywna = akceptacja wspólnych norm i wartościIntegracja normatywna = akceptacja wspólnych norm i wartości Media umożliwiają syntezę doświadczenia społecznego.Media umożliwiają syntezę doświadczenia społecznego. Media mogą zarazem wzmacniać, a nawet wytwarzać kulturę Media mogą zarazem wzmacniać, a nawet wytwarzać kulturę

mniejszości kulturowych i subkulturowych, a w nowo powstałych mniejszości kulturowych i subkulturowych, a w nowo powstałych państwach ułatwiać identyfikację narodowąpaństwach ułatwiać identyfikację narodową

W globalnym systemie medialnym dochodzi do przypadków W globalnym systemie medialnym dochodzi do przypadków podważania tożsamości narodowejpodważania tożsamości narodowej

Główne pytanie związane z integracyjną Główne pytanie związane z integracyjną funkcją mediówfunkcją mediów

Czy media masowe zwiększają czy zmniejszają poziom Czy media masowe zwiększają czy zmniejszają poziom społecznej kontroli i konformizmu?społecznej kontroli i konformizmu?

Czy media masowe wzmacniają czy osłaniają instytucje Czy media masowe wzmacniają czy osłaniają instytucje społeczne, takie jak rodzina, partie, kościoły, społeczności, społeczne, takie jak rodzina, partie, kościoły, społeczności, związki zawodowe?związki zawodowe?

Czy media pomagają, czy przeszkadzają w tworzeniu Czy media pomagają, czy przeszkadzają w tworzeniu różnych grup i tożsamości opartych na subkulturach, różnych grup i tożsamości opartych na subkulturach, opiniach, doświadczeniu, działaniu itd.?opiniach, doświadczeniu, działaniu itd.?

Pierwsze popularne media (prasa, film) zostały nazwane Pierwsze popularne media (prasa, film) zostały nazwane mediami masowymi, chociaż termin „komunikowanie mediami masowymi, chociaż termin „komunikowanie masowe” pojawił się dopiero w latach 30. XX wieku. Nadawca masowe” pojawił się dopiero w latach 30. XX wieku. Nadawca zwraca się tu do niezróżnicowanych odbiorców z przekazem zwraca się tu do niezróżnicowanych odbiorców z przekazem tworzonym we własnym interesie. Odbiorca jest pasywny, tworzonym we własnym interesie. Odbiorca jest pasywny, bowiem technologie przekazu nie umożliwiają sprzężenia bowiem technologie przekazu nie umożliwiają sprzężenia zwrotnego (feedback). Relacja nadawca/odbiorca jest zwrotnego (feedback). Relacja nadawca/odbiorca jest jednokierunkowa i bezosobowa, przekaz wytwarzają jednokierunkowa i bezosobowa, przekaz wytwarzają instytucje scentralizowane, profesjonalne, produkt ich jest instytucje scentralizowane, profesjonalne, produkt ich jest towarem. Stosunki nadawca/odbiorca reguluje nie etyka a towarem. Stosunki nadawca/odbiorca reguluje nie etyka a warunki czysto rynkowe. To model mediów „pchających” warunki czysto rynkowe. To model mediów „pchających” (push)(push)

MasęMasę trzeba przeciwstawić innym pojęciom trzeba przeciwstawić innym pojęciom funkcjonującym w socjologii: funkcjonującym w socjologii: grupie, tłumowi i grupie, tłumowi i

publiczności.publiczności. Publiczność to wielki i Publiczność to wielki i rozproszony przestrzennie zbiór jednostek lub rozproszony przestrzennie zbiór jednostek lub grup, formuje się wokół konkretnego problemu grup, formuje się wokół konkretnego problemu

lub sprawy, jej celem jest powodowanie lub sprawy, jej celem jest powodowanie zmiany społecznej. Publiczność to zasadniczy zmiany społecznej. Publiczność to zasadniczy

element życia w demokracji, związany z element życia w demokracji, związany z rozwojem „burżuazyjnego” modelu gazety rozwojem „burżuazyjnego” modelu gazety

jako środka informacji i wyrażania opiniijako środka informacji i wyrażania opinii

Audytorium kinowe i radioweAudytorium kinowe i radiowe

Wielkie zbiorowościWielkie zbiorowości Tworzą je ludzie sobie nieznaniTworzą je ludzie sobie nieznani Nie mają one samoświadomościNie mają one samoświadomości Nie są zdolne do działania, gdyż nie łączy ich żaden Nie są zdolne do działania, gdyż nie łączy ich żaden

wyraźny celwyraźny cel Stale zmienia się ich składStale zmienia się ich skład Są w jednym aspekcie heterogeniczne, w innym (wybór Są w jednym aspekcie heterogeniczne, w innym (wybór

treści) - homogenicznetreści) - homogeniczne Są podatne na każdą manipulacjęSą podatne na każdą manipulację

Pojęcia „rynek masowy”, „masowy konsument”, Pojęcia „rynek masowy”, „masowy konsument”, „masowy wyborca” kładą nacisk na pasywny „masowy wyborca” kładą nacisk na pasywny

kontakt z przekazem medialnym. Teoria kontakt z przekazem medialnym. Teoria społeczeństwa masowego akcentuje integrację społeczeństwa masowego akcentuje integrację

różnych mediów w jeden, centralny ośrodek władzy różnych mediów w jeden, centralny ośrodek władzy społecznej. Społeczeństwo jest tutaj zatomizowane społecznej. Społeczeństwo jest tutaj zatomizowane i odgórnie kontrolowane. Media zamieniają ludzi w i odgórnie kontrolowane. Media zamieniają ludzi w

masy – jako audytoria, konsumentów, rynki, masy – jako audytoria, konsumentów, rynki, elektoraty. Głos mediów równa się tu głosowi elektoraty. Głos mediów równa się tu głosowi

władzy, przykazu oraz rozrywki. Treści przekazu są władzy, przykazu oraz rozrywki. Treści przekazu są służebne wobec elit władzy, media są służebne wobec elit władzy, media są

manipulatorami; ludzie nie chcą się organizować, co manipulatorami; ludzie nie chcą się organizować, co powoduje upadek przestrzeni społecznego dialogu.powoduje upadek przestrzeni społecznego dialogu.

Forma przełamania takiej struktury Forma przełamania takiej struktury medialnej jest wykorzystanie tzw. medialnej jest wykorzystanie tzw. interaktywności, jaką zapewniają interaktywności, jaką zapewniają „nowe media”. To wspomagane „nowe media”. To wspomagane

elektronicznie „sprzężenie zwrotne”, elektronicznie „sprzężenie zwrotne”, które brakuje w modelach które brakuje w modelach

tradycyjnych mediów, opartych na tradycyjnych mediów, opartych na modelu „magicznego pocisku”.modelu „magicznego pocisku”.

Funkcjonalistyczna teoria mediów i Funkcjonalistyczna teoria mediów i społeczeństwaspołeczeństwa

Tłumaczy zjawiska społeczne w kategoriach „potrzeb”Tłumaczy zjawiska społeczne w kategoriach „potrzeb” Potrzeby to m.in. integracja, ład, motywacja, kierowanie, socjalizacja, Potrzeby to m.in. integracja, ład, motywacja, kierowanie, socjalizacja,

adaptacja, inkulturacja itd. Społeczeństwo to sprawnie działający adaptacja, inkulturacja itd. Społeczeństwo to sprawnie działający system powiązanych części lub subsystemów, w którym media system powiązanych części lub subsystemów, w którym media masowe są ważnym elementem. Mają one konserwować istniejący masowe są ważnym elementem. Mają one konserwować istniejący system, a nie prowadzić do jego zmiany.system, a nie prowadzić do jego zmiany.

Laswell: trzy funkcje komunikowania w społeczeństwie: nadzór nad Laswell: trzy funkcje komunikowania w społeczeństwie: nadzór nad otoczeniem, koordynacja systemu społecznego, transmisja kultury (f. otoczeniem, koordynacja systemu społecznego, transmisja kultury (f. informacyjna, interpretująca, kulturowa)informacyjna, interpretująca, kulturowa)

Wright: dodanie funkcji rozrywkowejWright: dodanie funkcji rozrywkowej Funkcja piąta (Mc Quail): mobilizacja Funkcja piąta (Mc Quail): mobilizacja

Funkcje i zadania mediów w Funkcje i zadania mediów w społeczeństwie (wg funkcjonalistów)społeczeństwie (wg funkcjonalistów)

InformacjaInformacja KorelacjaKorelacja KontynuacjaKontynuacja RozrywkaRozrywka MobilizacjaMobilizacja

Funkcjonalistyczna teoria Funkcjonalistyczna teoria mediów i społeczeństwa mediów i społeczeństwa

najlepiej służy wyjaśnianiu najlepiej służy wyjaśnianiu mechanizmów integracyjnychmechanizmów integracyjnych

Krytyczna teoria polityczno-ekonomicznaKrytyczna teoria polityczno-ekonomiczna

Media produkują nie tyle przekazy, ile audytoriaMedia produkują nie tyle przekazy, ile audytoria Media dążą do integracji z innymi sektorami rynku Media dążą do integracji z innymi sektorami rynku

(telekomunikacja, turystyka)(telekomunikacja, turystyka) Media dążą do koncentracjiMedia dążą do koncentracji Rozwija się globalna integracja mediówRozwija się globalna integracja mediów Zawartość i publiczność zmierzają do utowarowieniaZawartość i publiczność zmierzają do utowarowienia Zmniejsza się różnorodność treściZmniejsza się różnorodność treści Marginalizowane są głosy alternatywne i opozycyjneMarginalizowane są głosy alternatywne i opozycyjne Interes publiczny zostaje podporządkowany interesom Interes publiczny zostaje podporządkowany interesom

prywatnymprywatnym

SPOŁECZEŃSTWO INFORMATYCZNESPOŁECZEŃSTWO INFORMATYCZNE(wg Ch. (wg Ch. Steinfelda i J.L.Salvaggio)Steinfelda i J.L.Salvaggio)

Aspekt gospodarczo-strukturalnyAspekt gospodarczo-strukturalny (udział sektora informacji (udział sektora informacji w ogóle zatrudnionych)w ogóle zatrudnionych)

Aspekt konsumpcyjnyAspekt konsumpcyjny: poziom konsumpcji dóbr : poziom konsumpcji dóbr informacyjnychinformacyjnych

Aspekt technologicznyAspekt technologiczny: powszechność technologii : powszechność technologii komputerowych i telekomunikacyjnychkomputerowych i telekomunikacyjnych

Aspekt krytycznyAspekt krytyczny: nowe technologie odpowiadają jedynie : nowe technologie odpowiadają jedynie tym, którzy sprawują władzę i posiadają środki finansowe tym, którzy sprawują władzę i posiadają środki finansowe

umożliwiające wykorzystanie najnowszych osiągnięć umożliwiające wykorzystanie najnowszych osiągnięć technicznychtechnicznych

Aspekt multidimensjonalnyAspekt multidimensjonalny: zależność rozwoju technik : zależność rozwoju technik medialnych od czynników gospodarczych, społeczno-medialnych od czynników gospodarczych, społeczno-

strukturalnych, politycznych i kulturalnych. Zmiana w obrębie strukturalnych, politycznych i kulturalnych. Zmiana w obrębie jednego podsystemu wpływa na inne podsystemy (np. jednego podsystemu wpływa na inne podsystemy (np.

podsystem techniczny – i podsystemy społeczne).podsystem techniczny – i podsystemy społeczne).

Najważniejsze prawidłowości związków Najważniejsze prawidłowości związków środków komunikowania ze strukturami środków komunikowania ze strukturami

społecznymispołecznymi Związek technologii i stanu mediów (choć niektóre nowe Związek technologii i stanu mediów (choć niektóre nowe

media mogą nie trafić na podatny grunt społeczny (D. de media mogą nie trafić na podatny grunt społeczny (D. de Kerckhove); „ewolucja sterowania” w XIX wieku (Beniger)Kerckhove); „ewolucja sterowania” w XIX wieku (Beniger)

Zgodność charakteru regulacji mediów z dominującą formą Zgodność charakteru regulacji mediów z dominującą formą własności tych mediówwłasności tych mediów

Służebność środków komunikowania wobec gospodarki i Służebność środków komunikowania wobec gospodarki i struktury politycznejstruktury politycznej

Aspekty służebności mediów wobec struktur Aspekty służebności mediów wobec struktur gospodarczych i politycznych (generujących gospodarczych i politycznych (generujących

podstawy ideologiczne)podstawy ideologiczne) Swoboda mediów a ogólna swoboda społecznaSwoboda mediów a ogólna swoboda społeczna Ideologiczny charakter przekazów medialnychIdeologiczny charakter przekazów medialnych Zależność skuteczności środków masowych od systemów Zależność skuteczności środków masowych od systemów

normatywnych – formalnych (prawo) jak nieformalnych normatywnych – formalnych (prawo) jak nieformalnych (zwyczaje). Skuteczność pojawia się wtedy, gdy prowadzi (zwyczaje). Skuteczność pojawia się wtedy, gdy prowadzi do wzbogacenia zasobu odbiorców, uformowania ich do wzbogacenia zasobu odbiorców, uformowania ich przekonań. To zaś zależy od zbieżności propagowanych przekonań. To zaś zależy od zbieżności propagowanych wzorów z nastawieniami społecznymi. Jeśli jest tu wzorów z nastawieniami społecznymi. Jeśli jest tu sprzeczność- przejęta zostaje jedynie informacyjna sprzeczność- przejęta zostaje jedynie informacyjna warstwa przekazu; jeśli jest zgodność – można warstwa przekazu; jeśli jest zgodność – można przypuszczać, że następuje włączenie przekazu w przypuszczać, że następuje włączenie przekazu w struktury postaw.struktury postaw.

Odmiany determinizmu Odmiany determinizmu technologicznegotechnologicznego

Determinizm „twardy”Determinizm „twardy” Determinizm „miękki” (wg Levinsona)Determinizm „miękki” (wg Levinsona)

Determinizm technologiczny „twardy” w Determinizm technologiczny „twardy” w analizie rozwoju środków analizie rozwoju środków

komunikowania: technologie w sposób komunikowania: technologie w sposób niealternatywny wpływają na niealternatywny wpływają na

ukształtowanie się jakiegoś modelu ukształtowanie się jakiegoś modelu komunikacji społecznejkomunikacji społecznej, a zatem formują , a zatem formują

przesłanki do powstania jakiegoś przesłanki do powstania jakiegoś medium.medium.

Levinson: przykładem „twardego” Levinson: przykładem „twardego” determinizmu jest zależność między determinizmu jest zależność między

GENOTYPEM a FENOTYPEM. Żaden GENOTYPEM a FENOTYPEM. Żaden fenotyp (czyli zbiór cech genetycznych fenotyp (czyli zbiór cech genetycznych żyjącego organizmu) nie może stać w żyjącego organizmu) nie może stać w

sprzeczności z jego genotypem (czyli zbiorem sprzeczności z jego genotypem (czyli zbiorem genów istniejącym niejako „potencjalnie”, genów istniejącym niejako „potencjalnie”, in in nucenuce). Wszelkie uszkodzenia na poziomie ). Wszelkie uszkodzenia na poziomie fenotypowym skazują dany organizm na fenotypowym skazują dany organizm na

zagładę.zagładę.

Zależności takie (czyli przyczynowo-Zależności takie (czyli przyczynowo-skutkowe) są niemożliwe do odszukania na skutkowe) są niemożliwe do odszukania na

poziomie społecznym, tzn. nigdy technologie poziomie społecznym, tzn. nigdy technologie informacyjne nie są w stanie wpłynąć informacyjne nie są w stanie wpłynąć

bezpośrednio na zjawiska zachodzące w bezpośrednio na zjawiska zachodzące w społeczeństwie. One mogą coś ułatwić – społeczeństwie. One mogą coś ułatwić – nigdy zaś coś bezpośrednio wywołać .nigdy zaś coś bezpośrednio wywołać .

Dlatego sam Levinson przyznaje, że Dlatego sam Levinson przyznaje, że w teorii mediów znacznie bardziej w teorii mediów znacznie bardziej przydatna okazuje się koncepcja przydatna okazuje się koncepcja

determinizmu „miękkiego”.determinizmu „miękkiego”.

Levinson: „Gdy system informacji wywiera nieuchronny, Levinson: „Gdy system informacji wywiera nieuchronny, niemożliwy do przekreślenia skutek społeczny (lub innego niemożliwy do przekreślenia skutek społeczny (lub innego rodzaju), teoretycy mediów określają taką relację mianem rodzaju), teoretycy mediów określają taką relację mianem

»»twardegotwardego«« determinizmu. Najbardziej do tej skrajności lub determinizmu. Najbardziej do tej skrajności lub ideału zbliża się relacja zachodząca między abstrakcyjnym ideału zbliża się relacja zachodząca między abstrakcyjnym

językiem a człowieczeństwem. […] media rzadko kiedy (jeśli językiem a człowieczeństwem. […] media rzadko kiedy (jeśli w ogóle) wywierają absolutne, niemożliwe do uniknięcia w ogóle) wywierają absolutne, niemożliwe do uniknięcia skutki społeczne. Wygląda to raczej tak, że umożliwiają skutki społeczne. Wygląda to raczej tak, że umożliwiają wydarzenia, których forma i konsekwencje są skutkiem wydarzenia, których forma i konsekwencje są skutkiem

innych czynników niż działająca w danym wypadku innych czynników niż działająca w danym wypadku technologia informacyjna. Teoretycy mediów określają ten technologia informacyjna. Teoretycy mediów określają ten

rodzaj determinizmu jako rodzaj determinizmu jako »»miękkimiękki««.”.”

System „miękkiego” determinizmu System „miękkiego” determinizmu działa synergicznie, tzn. inne działa synergicznie, tzn. inne

czynniki o podstawowym znaczeniu czynniki o podstawowym znaczeniu odgrywają rolę w doprowadzeniu do odgrywają rolę w doprowadzeniu do

danego skutku.danego skutku.

Czy gdyby nie radio – możliwe Czy gdyby nie radio – możliwe byłoby pojawienie się w przestrzeni byłoby pojawienie się w przestrzeni

publicznej dwóch największych publicznej dwóch największych dyktatorów XX wieku – Hitlera i dyktatorów XX wieku – Hitlera i

Stalina? Czy gdyby radio zastąpiła Stalina? Czy gdyby radio zastąpiła wówczas telewizja – świat wówczas telewizja – świat

wyglądałby inaczej?wyglądałby inaczej?

za M. McLuhanemza M. McLuhanem

Czy gdyby nie radio – możliwe Czy gdyby nie radio – możliwe byłoby pojawienie się w przestrzeni byłoby pojawienie się w przestrzeni

publicznej dwóch największych publicznej dwóch największych demokratycznych przywódców demokratycznych przywódców

czasów wojny: F. Roosevelta i W. czasów wojny: F. Roosevelta i W. Churchilla? Czy gdyby radio Churchilla? Czy gdyby radio

zastąpiła wówczas telewizja – świat zastąpiła wówczas telewizja – świat wyglądałby inaczej?wyglądałby inaczej?

Levinson omawia dwa ważne przykłady zależności Levinson omawia dwa ważne przykłady zależności między systemami ustrojowymi i zjawiskami między systemami ustrojowymi i zjawiskami

społecznymi: komunikację przy pomocy pisma w społecznymi: komunikację przy pomocy pisma w czasach antycznych oraz średniowiecznych czasach antycznych oraz średniowiecznych

(utrzymywanie władzy kapłańskiej w starożytnym (utrzymywanie władzy kapłańskiej w starożytnym Egipcie; feudalizm w średniowieczu) Egipcie; feudalizm w średniowieczu)

przeciwstawiając jej konsekwencje, jakie przyniosła przeciwstawiając jej konsekwencje, jakie przyniosła ze sobą „rewolucja Gutenberga”ze sobą „rewolucja Gutenberga”

Skutki rewolucji GutenbergaSkutki rewolucji Gutenberga wydrukowanie Biblii w tysiącach egzemplarzy wzmocniło (za kilkadziesiąt lat) wydrukowanie Biblii w tysiącach egzemplarzy wzmocniło (za kilkadziesiąt lat)

wystąpienie Lutra: Reformacja (we wszystkich jej odmianach) nie mogłaby wystąpienie Lutra: Reformacja (we wszystkich jej odmianach) nie mogłaby zrealizować swojej podstawowej tezy – prymatu Biblii nad jej wykładnią przez Kościół zrealizować swojej podstawowej tezy – prymatu Biblii nad jej wykładnią przez Kościół instytucjonalnyinstytucjonalny

możliwość druku literatury świeckiej przyczyniła się do powstania nowych gatunków możliwość druku literatury świeckiej przyczyniła się do powstania nowych gatunków literackichliterackich

zeświecczenie literatury spowodowało gwałtowny rozwój języków narodowych (cecha zeświecczenie literatury spowodowało gwałtowny rozwój języków narodowych (cecha kolejnej epoki w dziejach ludzkości)kolejnej epoki w dziejach ludzkości)

powstają nowe przemysły i nowe usługi, a z nimi także nowe zawodypowstają nowe przemysły i nowe usługi, a z nimi także nowe zawody dzięki wynalazkowi Gutenberga wiadomości o odkryciach geograficznych obiegają dzięki wynalazkowi Gutenberga wiadomości o odkryciach geograficznych obiegają

cały ówczesny świat ogromnym tempie; to z kolei staje się powodem wielowiekowej cały ówczesny świat ogromnym tempie; to z kolei staje się powodem wielowiekowej rywalizacji potęg morskich (a zatem i ekonomicznych) o Nowy Światrywalizacji potęg morskich (a zatem i ekonomicznych) o Nowy Świat

zmienia się struktura i pozycja nauki, a także oświaty; rozwój uniwersytetów byłby zmienia się struktura i pozycja nauki, a także oświaty; rozwój uniwersytetów byłby niemożliwy bez rozwoju bibliotek (baz danych – w dzisiejszym rozumieniu)niemożliwy bez rozwoju bibliotek (baz danych – w dzisiejszym rozumieniu)

powstają początki mediów masowych: prasy (dwa wieki po wynalazku Gutenberga)powstają początki mediów masowych: prasy (dwa wieki po wynalazku Gutenberga)

REWOLUCJA GUTENBERGA REWOLUCJA GUTENBERGA PRZYNIOSŁA TAKŻE SKUTKI PRZYNIOSŁA TAKŻE SKUTKI

NEGATYWNENEGATYWNE Długotrwałe wojny religijne w EuropieDługotrwałe wojny religijne w Europie Konkwista w ziemiach należących do Nowego Świata: początki Konkwista w ziemiach należących do Nowego Świata: początki

kolonializmu. Powstawanie stereotypów Innego. Wzmocnienie – na kolonializmu. Powstawanie stereotypów Innego. Wzmocnienie – na gruncie państw narodowych – nacjonalizmów i szowinizmów (sam gruncie państw narodowych – nacjonalizmów i szowinizmów (sam Luter nie ukrywał swojego antysemityzmu)Luter nie ukrywał swojego antysemityzmu)

Druk służył nie tylko Reformacji, ale także kontrreformacjiDruk służył nie tylko Reformacji, ale także kontrreformacji Kształtowanie się technik manipulacji opinią publiczną rozpoczyna się Kształtowanie się technik manipulacji opinią publiczną rozpoczyna się

wraz z udoskonaleniem druku wydawnictw ulotnychwraz z udoskonaleniem druku wydawnictw ulotnych przeniesienie zasadniczych cech feudalizmu na wyższy poziom (czyli przeniesienie zasadniczych cech feudalizmu na wyższy poziom (czyli

konserwacja status quo); utowarowienie informacji. Informacja staje się konserwacja status quo); utowarowienie informacji. Informacja staje się dobrem pożądanym i jako taka może być reglamentowana przez dobrem pożądanym i jako taka może być reglamentowana przez środowiska „producentów” i „dystrybutorów” związanych z władząśrodowiska „producentów” i „dystrybutorów” związanych z władzą

Czy bez ruchów reformacyjnych w Czy bez ruchów reformacyjnych w Kościele możliwy byłby rozwój Kościele możliwy byłby rozwój

kapitalizmu (doktryna protestancka kapitalizmu (doktryna protestancka ułatwia szerzenie się leseferyzmu, ułatwia szerzenie się leseferyzmu,

indywidualnej aktywności i zarazem indywidualnej aktywności i zarazem odpowiedzialności za wspólnotę? - odpowiedzialności za wspólnotę? -

Max Weber) Max Weber)

Czy powstanie kapitalizmu byłoby Czy powstanie kapitalizmu byłoby możliwe bez rewolucji 1789 roku? A czy możliwe bez rewolucji 1789 roku? A czy rewolucja byłaby możliwa bez istnienia rewolucja byłaby możliwa bez istnienia

dobrze już rozwiniętego systemu prasy i dobrze już rozwiniętego systemu prasy i druków ulotnych? Dlaczego powiada się, druków ulotnych? Dlaczego powiada się,

że rewolucja 1789 była dzieckiem że rewolucja 1789 była dzieckiem Encyklopedii Francuskiej (wśród jej Encyklopedii Francuskiej (wśród jej

twórców znajdziemy wielu twórców znajdziemy wielu przedstawicieli środowisk, mających za przedstawicieli środowisk, mających za

swoją tradycję ruchy reformacyjne)?swoją tradycję ruchy reformacyjne)?

Czy to giełda spowodowała rozwój prasy masowej w Czy to giełda spowodowała rozwój prasy masowej w II połowie XIX w., czy też odwrotnie: rozwój szybkich II połowie XIX w., czy też odwrotnie: rozwój szybkich

środków komunikowania umożliwiał coraz środków komunikowania umożliwiał coraz sprawniejszą organizację obrotów giełdowych? Czy sprawniejszą organizację obrotów giełdowych? Czy prasa umożliwiła graczom giełdowym powiązanie prasa umożliwiła graczom giełdowym powiązanie tendencji w polityce (także międzynarodowej) z tendencji w polityce (także międzynarodowej) z tendencjami rynku i giełdy (dzięki swojej funkcji tendencjami rynku i giełdy (dzięki swojej funkcji interpretującej rzeczywistość) – czy odwrotnie: interpretującej rzeczywistość) – czy odwrotnie:

zawartość prasy odpowiadała rosnącej świadomości zawartość prasy odpowiadała rosnącej świadomości obywateli i coraz lepszym zdolnościom do wiązania obywateli i coraz lepszym zdolnościom do wiązania

ze sobą zjawisk z pozoru odległych?ze sobą zjawisk z pozoru odległych?

Ważne epizody z historii mediów:Ważne epizody z historii mediów:

niechęć między agencjami informacyjnymi (powstały w niechęć między agencjami informacyjnymi (powstały w połowie XIX w.) a nowymi środkami komunikacji (telegraf i połowie XIX w.) a nowymi środkami komunikacji (telegraf i

telefon) została zastąpiona przez ich synergię. telefon) została zastąpiona przez ich synergię. Lata 30. XX wieku: tzw. wojna prasowo-radiowa w USA Lata 30. XX wieku: tzw. wojna prasowo-radiowa w USA

(dziennikarze prasowi zostali zobowiązani do niekorzystania (dziennikarze prasowi zostali zobowiązani do niekorzystania z wiadomości przekazywanych drogą radiową). z wiadomości przekazywanych drogą radiową).

W latach 40. uważano, że fonografia umrze śmiercią W latach 40. uważano, że fonografia umrze śmiercią naturalną pod wpływem szybko rozwijającej się radiofonii, naturalną pod wpływem szybko rozwijającej się radiofonii, gdy tymczasem to właśnie ona uratowała radio – po tzw. gdy tymczasem to właśnie ona uratowała radio – po tzw.

złotym wieku – coraz silniej zagrożone przez telewizję (dzięki złotym wieku – coraz silniej zagrożone przez telewizję (dzięki ekspansji nagrań z muzyką taneczną). Wróżono szybki ekspansji nagrań z muzyką taneczną). Wróżono szybki

upadek kina pod wpływem telewizji, gdy w rzeczywistości film upadek kina pod wpływem telewizji, gdy w rzeczywistości film stanowi dziś przeszło połowę zawartości (czasowej) stanowi dziś przeszło połowę zawartości (czasowej)

strumienia telewizyjnego. strumienia telewizyjnego.

SPOŁECZEŃSTWOSPOŁECZEŃSTWO

IDEEIDEE

NOWE NOWE TECHNOLOGIETECHNOLOGIE

ZASTOSOWANIE DO ZASTOSOWANIE DO DAWNYCH DAWNYCH POTRZEBPOTRZEB

POWSTAJĄ NOWE POTRZEBYPOWSTAJĄ NOWE POTRZEBY

TRWA PROCES ZMIANY TRWA PROCES ZMIANY SPOŁECZNEJ I SPOŁECZNEJ I KULTUROWEJKULTUROWEJ

NOWE FORMY NOWE FORMY KULTUROWEKULTUROWE

ADAPTACJA ADAPTACJA ORGANIZACJI ORGANIZACJI MEDIALNYCHMEDIALNYCH

wg. McQuailawg. McQuaila

W rozwoju mediów nigdy nie jest tak, że jakaś nowa W rozwoju mediów nigdy nie jest tak, że jakaś nowa technologia całkowicie wypiera starszą, stąd też technologia całkowicie wypiera starszą, stąd też wiadomości o rychłej śmierci książki są mocno wiadomości o rychłej śmierci książki są mocno

przesadzone. W rozwoju mediów mamy do przesadzone. W rozwoju mediów mamy do czynienia z czynienia z synergiąsynergią (tzn. ze współdziałaniem) (tzn. ze współdziałaniem)

mediów lub z ich mediów lub z ich konwergencjąkonwergencją (tzn. z tworzeniem (tzn. z tworzeniem się, na skutek przenikania wzajemnego, całkiem się, na skutek przenikania wzajemnego, całkiem nowych form komunikowania się medialnego). nowych form komunikowania się medialnego).

Konwergencja mediów jest obecnie najsilniejszym Konwergencja mediów jest obecnie najsilniejszym czynnikiem powodującym zmiany kultury, jej form i czynnikiem powodującym zmiany kultury, jej form i

sposobów korzystania z nich (najbardziej jaskrawym sposobów korzystania z nich (najbardziej jaskrawym przykładem konwergencji mediów jest współczesny przykładem konwergencji mediów jest współczesny

kształt i funkcje telefonu komórkowego).kształt i funkcje telefonu komórkowego).

Dlaczego powstał telefon Dlaczego powstał telefon komórkowy i dlaczego przybrał taką, komórkowy i dlaczego przybrał taką,

a nie inną postać?a nie inną postać?

Jedną z zasadniczych cech kultury 2. poł. XX wieku i początków Jedną z zasadniczych cech kultury 2. poł. XX wieku i początków obecnego stulecia jest niezwykła mobilność społeczeństwa (która wiąże obecnego stulecia jest niezwykła mobilność społeczeństwa (która wiąże

się z rozwojem szybkich środków komunikacji/transportu). Cechą się z rozwojem szybkich środków komunikacji/transportu). Cechą społeczeństw współczesnych staje się ich nomadyczność: dotyczy to nie społeczeństw współczesnych staje się ich nomadyczność: dotyczy to nie

tylko warstw, które tradycyjnie taki nomadyzm traktowały jaką swoją tylko warstw, które tradycyjnie taki nomadyzm traktowały jaką swoją „przyrodzoną” cechę (intelektualiści, wyspecjalizowani fachowcy, „przyrodzoną” cechę (intelektualiści, wyspecjalizowani fachowcy,

przedstawiciele świata finansów). Nowoczesne środki komunikowania przedstawiciele świata finansów). Nowoczesne środki komunikowania (Internet) umożliwiają wykonywanie zadań profesjonalnych poza (Internet) umożliwiają wykonywanie zadań profesjonalnych poza

miejscem zamieszkania i poza wielkimi centrami miejskimi. Korzystanie z miejscem zamieszkania i poza wielkimi centrami miejskimi. Korzystanie z Internetu wymagało dostępu do stacjonarnego komputera i do sieci (na Internetu wymagało dostępu do stacjonarnego komputera i do sieci (na ogół tradycyjnych, telefonicznych). Skonstruowanie laptopa (palmtopa) ogół tradycyjnych, telefonicznych). Skonstruowanie laptopa (palmtopa) sprzężonego z przenośną telefonią eliminuje obecność najsłabszego sprzężonego z przenośną telefonią eliminuje obecność najsłabszego

ogniwaogniwa w łańcuchu komunikacyjnym (kabla). Funkcje komputera można w łańcuchu komunikacyjnym (kabla). Funkcje komputera można zamknąć w mobilnym telefonie; skonstruowanie ekranów o odpowiedniej zamknąć w mobilnym telefonie; skonstruowanie ekranów o odpowiedniej do tych zadań rozdzielczości umożliwi przeniesienie do telefonu funkcji do tych zadań rozdzielczości umożliwi przeniesienie do telefonu funkcji

telewizji (informowanie, rozrywka). Analitycy zaczynają już przepowiadać telewizji (informowanie, rozrywka). Analitycy zaczynają już przepowiadać głęboki kryzys tradycyjnej telewizji i zastąpienie jej przez telewizję głęboki kryzys tradycyjnej telewizji i zastąpienie jej przez telewizję

mobilną. Jedyną przeszkodą, by taka wizja się urzeczywistniła, jest mobilną. Jedyną przeszkodą, by taka wizja się urzeczywistniła, jest poziom technologii transmisji strumienia telewizyjnego.poziom technologii transmisji strumienia telewizyjnego.

Telefon komórkowy w swojej historii zawiera stare – bo Telefon komórkowy w swojej historii zawiera stare – bo towarzyszące ludziom od chwili wynalezienia aparatu Bella – towarzyszące ludziom od chwili wynalezienia aparatu Bella –

pragnienie uwolnienia się od kabli łączących nadawcę pragnienie uwolnienia się od kabli łączących nadawcę komunikatu i odbiorcę. Realizacją tej idei stało się radio, komunikatu i odbiorcę. Realizacją tej idei stało się radio,

nazywane przez długie lata „telefonem bez drutu” lub nazywane przez długie lata „telefonem bez drutu” lub (wcześniej, gdy transmitowano radiowo jedynie sygnały (wcześniej, gdy transmitowano radiowo jedynie sygnały

alfabetu Morse’a) „telegrafem bez drutu”. Radio rozwinęło się alfabetu Morse’a) „telegrafem bez drutu”. Radio rozwinęło się jednak w osobne medium, mające swoją historię, swoje jednak w osobne medium, mające swoją historię, swoje

formy przekazu i swoją infrastrukturę instytucjonalną. Jednak formy przekazu i swoją infrastrukturę instytucjonalną. Jednak dziś radio – by spełnić ważny postulat dzisiejszej kultury: dziś radio – by spełnić ważny postulat dzisiejszej kultury:

interaktywność, posługuje się telefonem i opartym w interaktywność, posługuje się telefonem i opartym w większości na telefonicznych kablach Internetem. Radio większości na telefonicznych kablach Internetem. Radio

powtarza więc obecnie swoją własną genezę.powtarza więc obecnie swoją własną genezę.

W rozwoju mediów spotykamy w zasadzie dwa ich W rozwoju mediów spotykamy w zasadzie dwa ich zasadnicze modele (paradygmaty komunikacyjne): model zasadnicze modele (paradygmaty komunikacyjne): model

medium transmisyjnego (ludzki głos, zachowania medium transmisyjnego (ludzki głos, zachowania proksemiczne; telegraf, telefon, radio, telewizja) oraz model proksemiczne; telegraf, telefon, radio, telewizja) oraz model

medium rejestrującego (pismo, aparat fotograficzny, fonograf, medium rejestrującego (pismo, aparat fotograficzny, fonograf, kamera filmowa i wideo). Wybór jednego z tych modeli kamera filmowa i wideo). Wybór jednego z tych modeli

oznacza rezygnację z możliwości, jakie daje model drugi oznacza rezygnację z możliwości, jakie daje model drugi (wybierając komunikację głosową – rezygnujemy z (wybierając komunikację głosową – rezygnujemy z

możliwości utrwalenia aktu komunikacji; wybierając pismo – możliwości utrwalenia aktu komunikacji; wybierając pismo – zyskujemy panowanie nad czasem i przestrzenią, tracąc zyskujemy panowanie nad czasem i przestrzenią, tracąc niepowtarzalność bezpośredniego kontaktu z odbiorcą). niepowtarzalność bezpośredniego kontaktu z odbiorcą). Dlatego od dawna jeden model komunikacji poszukiwał Dlatego od dawna jeden model komunikacji poszukiwał

uzupełnienia w drugim (radio uzupełniliśmy magnetofonem, uzupełnienia w drugim (radio uzupełniliśmy magnetofonem, zaś telewizję – magnetowidem). Takie media Levinson zaś telewizję – magnetowidem). Takie media Levinson

nazywa „zaradczymi”.nazywa „zaradczymi”.

Historia mediów to także historia swoistych Historia mediów to także historia swoistych „pomyłek”: niektóre środki komunikowania „pomyłek”: niektóre środki komunikowania

wymyślono w zupełnie innym celu niż to okazało się wymyślono w zupełnie innym celu niż to okazało się później (fonograf Edisona miał być czymś w rodzaju później (fonograf Edisona miał być czymś w rodzaju

„automatycznej sekretarki, a telefon – aparatem „automatycznej sekretarki, a telefon – aparatem słuchowym dla niedosłyszącej żony Bella). Inną słuchowym dla niedosłyszącej żony Bella). Inną

zasadą jest dostosowywanie się mediów do zasadą jest dostosowywanie się mediów do pewnego ideału, jakim jest komunikowanie się pewnego ideału, jakim jest komunikowanie się

„naturalne”: w ten sposób fotografia czarno-biała „naturalne”: w ten sposób fotografia czarno-biała została zastąpiona przez barwną, a film niemy została zastąpiona przez barwną, a film niemy

ustąpił przed dźwiękowym. Nie oznacza to ustąpił przed dźwiękowym. Nie oznacza to zepchnięcia obu tych mediów w niebyt: są one zepchnięcia obu tych mediów w niebyt: są one wykorzystywane w obrębie sztuki, jako swoiste wykorzystywane w obrębie sztuki, jako swoiste

„chwyty udziwniające” przekaz.„chwyty udziwniające” przekaz.

Podstawowym problemem wszystkich mediów Podstawowym problemem wszystkich mediów utrwalających była fizyczność nośnika: tablica utrwalających była fizyczność nośnika: tablica gliniana, papirus, papier, taśma filmowa, płyta gliniana, papirus, papier, taśma filmowa, płyta

dagerotypowa, kaseta magnetofonowa i dagerotypowa, kaseta magnetofonowa i magnetowidowa – ważą. Ich przemieszczanie w magnetowidowa – ważą. Ich przemieszczanie w

przestrzeni wymaga użycia siły fizycznej i środków przestrzeni wymaga użycia siły fizycznej i środków transportu. Stąd rozwój środków komunikacji transportu. Stąd rozwój środków komunikacji

zawsze wiązał się z rozwojem środków transportu zawsze wiązał się z rozwojem środków transportu (np. rozwożenie gazet i książek, poczty). (np. rozwożenie gazet i książek, poczty).

Ograniczenia fizycznego transportu lądowego i Ograniczenia fizycznego transportu lądowego i morskiego wpływały na bieg historii (np. powstanie morskiego wpływały na bieg historii (np. powstanie

Stanów Zjednoczonych dokonało się poza Stanów Zjednoczonych dokonało się poza świadomością króla brytyjskiego, do którego świadomością króla brytyjskiego, do którego

należała Północna Ameryka).należała Północna Ameryka).

Zastąpienie nośnika materialnego Zastąpienie nośnika materialnego przez niematerialny (impuls przez niematerialny (impuls elektryczny) przyśpieszyło elektryczny) przyśpieszyło

przekazywanie informacji, odebrało przekazywanie informacji, odebrało mu jednak wymiar fizycznego bytu: mu jednak wymiar fizycznego bytu: stąd brak zaufania do tych mediów, stąd brak zaufania do tych mediów, które posługują się takim sposobem które posługują się takim sposobem

przekazywania informacji.przekazywania informacji.

Dominacja mediów posługujących się Dominacja mediów posługujących się niematerialnym nośnikiem informacji stworzyła nowy niematerialnym nośnikiem informacji stworzyła nowy kształt kultury (tzw. dromologia). Na jej przykładzie kształt kultury (tzw. dromologia). Na jej przykładzie

jednak można obserwować siłę przyzwyczajeń jednak można obserwować siłę przyzwyczajeń (zaufanie do papieru, brak zaufania do plików (zaufanie do papieru, brak zaufania do plików elektronicznych, odzyskiwanie zaufania dzięki elektronicznych, odzyskiwanie zaufania dzięki

wydrukowaniu tekstu elektronicznego na papierze).wydrukowaniu tekstu elektronicznego na papierze).

Determinizm można obserwować w całej historii cywilizacji. Determinizm można obserwować w całej historii cywilizacji. Levinson daje przykład wieżowców (drapaczy chmur), Levinson daje przykład wieżowców (drapaczy chmur), których nie wybudowano by, gdyby nie opanowanie których nie wybudowano by, gdyby nie opanowanie

konstrukcji szybkich i bezpiecznych wind oraz technologii konstrukcji szybkich i bezpiecznych wind oraz technologii stalowych konstrukcji szkieletowych i specjalnego betonu. stalowych konstrukcji szkieletowych i specjalnego betonu.

Jednak użycie stali jako materiału budowlanego wiąże się z Jednak użycie stali jako materiału budowlanego wiąże się z rewolucją architektoniczną i urbanistyczną, jaką przeszły rewolucją architektoniczną i urbanistyczną, jaką przeszły

wielkie miasta europejskie w połowie XIX w. (W. Benjamin). wielkie miasta europejskie w połowie XIX w. (W. Benjamin). Pierwsze prawdziwe „drapacze chmur” w USA zaczęto Pierwsze prawdziwe „drapacze chmur” w USA zaczęto

wznosić na przełomie XIX i XX wieku w związku z gwałtowną wznosić na przełomie XIX i XX wieku w związku z gwałtowną podwyżką cen gruntów w miastach wschodniego wybrzeża podwyżką cen gruntów w miastach wschodniego wybrzeża Ameryki. Czy wynalazek bezpiecznej windy (Otisa) z 1859 Ameryki. Czy wynalazek bezpiecznej windy (Otisa) z 1859

roku był związany z przeceną gruntów budowlanych? Z roku był związany z przeceną gruntów budowlanych? Z

pewnością niepewnością nie. Odwrotnie – również nie. . Odwrotnie – również nie.

Aby powstała szybka, wysokonakładowa Aby powstała szybka, wysokonakładowa prasa, potrzebne było:prasa, potrzebne było:

wynalezienie technologii maszynowego składu tekstuwynalezienie technologii maszynowego składu tekstu wynalezienie technologii produkcji papieru w postaci taśmy wynalezienie technologii produkcji papieru w postaci taśmy

(a nie arkuszy)(a nie arkuszy) wynalezienie maszyny rotacyjnejwynalezienie maszyny rotacyjnej skonstruowanie maszyny do składania wydrukowanej skonstruowanie maszyny do składania wydrukowanej

gazetygazety rozwój środków transportu (koleje, parowce, samochód, rozwój środków transportu (koleje, parowce, samochód,

samolot)samolot) zastosowanie w dziennikarstwie szybkich środków zastosowanie w dziennikarstwie szybkich środków

łączności (telegraf, telefon) łączności (telegraf, telefon)

Wszystkie te urządzenia, maszyny i aparaty Wszystkie te urządzenia, maszyny i aparaty wymagały źródeł energii (silnik parowy, potem wymagały źródeł energii (silnik parowy, potem elektryczny). Czy zatem między nowoczesną elektryczny). Czy zatem między nowoczesną

prasą a maszyną parową i urządzeniami prasą a maszyną parową i urządzeniami elektrycznymi zachodzi prosa relacja elektrycznymi zachodzi prosa relacja

przyczyny i skutku? Z pewnością – nie, choć przyczyny i skutku? Z pewnością – nie, choć związków takich nie można wykluczyć. Co związków takich nie można wykluczyć. Co zatem „napędzało” nową cywilizację - jej zatem „napędzało” nową cywilizację - jej

media? Czy media kształtowały nową media? Czy media kształtowały nową cywilizację? Z pewnością – tak.cywilizację? Z pewnością – tak.

W historii mediów trudno jest wskazać W historii mediów trudno jest wskazać odkrycieodkrycie – – zasadnicze jej etapy to zasadnicze jej etapy to wynalazkwynalazki lub udoskonalenia i lub udoskonalenia odwołujące się do rzeczywistych odkryć, często na odwołujące się do rzeczywistych odkryć, często na

obszarach bardzo od komunikacji odległych.obszarach bardzo od komunikacji odległych.

Zagadnieniami związanymi z zależnościami Zagadnieniami związanymi z zależnościami zachodzącymi między przemianami cywilizacyjnymi zachodzącymi między przemianami cywilizacyjnymi

(polityką, ekonomią) i kulturalnymi zajmowali się (polityką, ekonomią) i kulturalnymi zajmowali się uczeni kanadyjscy z kręgu tzw. uczeni kanadyjscy z kręgu tzw. szkoły Torontoszkoły Toronto: m.in. : m.in.

H. Innis, M. McLuhan, W. Ong, D. de Kerckove, a H. Innis, M. McLuhan, W. Ong, D. de Kerckove, a także omawiany tu P. Levinson. Główny – acz także omawiany tu P. Levinson. Główny – acz

niesłuszny – zarzut wobec tej szkoły badawczej to niesłuszny – zarzut wobec tej szkoły badawczej to zbyt częste stosowanie „twardego” determinizmu w zbyt częste stosowanie „twardego” determinizmu w

interpretowaniu zjawisk cywilizacyjnych, a także interpretowaniu zjawisk cywilizacyjnych, a także podatność na zbytnio lewicową interpretację podatność na zbytnio lewicową interpretację

zależności między władzą, technologią i mediami (J. zależności między władzą, technologią i mediami (J. Baudrillard, J. Habermas) przedstawianą m.in. przez Baudrillard, J. Habermas) przedstawianą m.in. przez

tzw. szkołę frankfurcką. tzw. szkołę frankfurcką.

Technologiczny determinizm medialny (przed Technologiczny determinizm medialny (przed nowymi technologiami – rewolucją cyfrową)nowymi technologiami – rewolucją cyfrową)

Technologie komunikowania są podstawowe dla Technologie komunikowania są podstawowe dla każdego społeczeństwakażdego społeczeństwa

Każda technologia wykazuje szczególną inklinację Każda technologia wykazuje szczególną inklinację do pewnych form komunikowania, zawartości lub do pewnych form komunikowania, zawartości lub użytkówużytków

Sekwencja wynalezienia i zastosowania Sekwencja wynalezienia i zastosowania technologii wpływa na zmianę społeczną technologii wpływa na zmianę społeczną (progresywną lub regresywną)(progresywną lub regresywną)

Rewolucje komunikacyjne prowadzą do rewolucji Rewolucje komunikacyjne prowadzą do rewolucji społecznychspołecznych

wg McQuailawg McQuaila

Pięć typów orientacji (Pięć typów orientacji (biasbias) technologii ) technologii mediów mediów

Oddziaływanie na ludzkie zmysłyOddziaływanie na ludzkie zmysły Preferowane treściPreferowane treści Preferowane formyPreferowane formy Kontekst wykorzystania mediówKontekst wykorzystania mediów Relacje między nadawcą i odbiorcąRelacje między nadawcą i odbiorcą

wg McQuailawg McQuaila

Orientacje w technologii mediówOrientacje w technologii mediów

Orientacja w zakresie doświadczenia zmysłowego: za pomocą różnych mediów Orientacja w zakresie doświadczenia zmysłowego: za pomocą różnych mediów możemy doświadczać świata w bardziej lub mniej wizualny sposób lub w mniej możemy doświadczać świata w bardziej lub mniej wizualny sposób lub w mniej lub bardziej uczestniczący (McLuhan: media „zimne” i „gorące”lub bardziej uczestniczący (McLuhan: media „zimne” i „gorące”

Orientacja formy i reprezentacji świata zewnętrznego: pewne przekazy są Orientacja formy i reprezentacji świata zewnętrznego: pewne przekazy są kodowane arbitralnie (język mówiony i pisany) albo są zasadniczo kodowane arbitralnie (język mówiony i pisany) albo są zasadniczo niekodowane, ikoniczne (fotografia) lub audialne (dźwięki naturalne świata)niekodowane, ikoniczne (fotografia) lub audialne (dźwięki naturalne świata)

Orientacja zawartości przekazu: teksty bardziej lub realistyczne albo Orientacja zawartości przekazu: teksty bardziej lub realistyczne albo przeciwnie: polisemiczne; formaty bardziej otwarte lub zamknięteprzeciwnie: polisemiczne; formaty bardziej otwarte lub zamknięte

Orientacja kontekstu wykorzystania: pewne media skłaniają do odbioru Orientacja kontekstu wykorzystania: pewne media skłaniają do odbioru prywatnego i indywidualnego, inne są bardziej zbiorowe i przeżywane razemprywatnego i indywidualnego, inne są bardziej zbiorowe i przeżywane razem

Orientacja stosunku nadawcy i odbiorcy, przeciwstawienie mediów Orientacja stosunku nadawcy i odbiorcy, przeciwstawienie mediów jednokierunkowych (jednokierunkowych (pushpush) i mediów interaktywnych () i mediów interaktywnych (pullpull).).

„„Ludzka zdolność do myślenia racjonalnego, do której stale nawiązujemy, Ludzka zdolność do myślenia racjonalnego, do której stale nawiązujemy, odróżnia w ostatecznej instancji rewolucję informacyjną od biologicznej, odróżnia w ostatecznej instancji rewolucję informacyjną od biologicznej, opartej na selekcji naturalnej. Na każdym etapie wpływ każdego środka opartej na selekcji naturalnej. Na każdym etapie wpływ każdego środka komunikacji poddany jest ocenie odbiorców, która wyraża się nie tylko w komunikacji poddany jest ocenie odbiorców, która wyraża się nie tylko w abstrakcyjnych pojęciach, ale i w zachowaniach ludzi korzystających z abstrakcyjnych pojęciach, ale i w zachowaniach ludzi korzystających z danego środka lub też nie. W odróżnieniu od świata natury środowisko danego środka lub też nie. W odróżnieniu od świata natury środowisko

ewolucji technologicznej, w którym zachodzi selekcja, jest środowiskiem ewolucji technologicznej, w którym zachodzi selekcja, jest środowiskiem świadomym. Choć jego zdolności do uczenia się bywają ograniczone, świadomym. Choć jego zdolności do uczenia się bywają ograniczone,

choć często kieruje się bardziej emocjami niż rozumem, potrafi się mimo choć często kieruje się bardziej emocjami niż rozumem, potrafi się mimo to uczyć i rozumować”to uczyć i rozumować”

P. LevinsonP. Levinson