Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Zmysł słuchu i równowagi

Ucho

Jest narządem słuchu i równowagi. Składa się zasadniczo z trzech

części: ucha zewnętrznego (1), środkowego (2) i wewnętrznego (3).

Ucho zewnętrzne

Składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowegozewnętrznego, który dochodzi do błony bębenkowej.

Małżowina uszna zbudowana jest z tkanki chrzęstnejsprężystej, pokrytej skórą. Jej kształt wykazuje różniceosobnicze – wiele cech warunkowanych jestgenetycznie. Zadaniem małżowiny jest wychwytywaniei kierowanie fal dźwiękowych do przewodusłuchowego. Występuje tylko u ssaków (w tym uczłowieka).

Przewód słuchowy zewnętrzny odpowiedzialny jest zaprzekazywanie dźwięków pobranych z otoczenia przezmałżowinę uszną. Rozpoczyna się otworem słuchowymzewnętrznym a kończy błoną bębenkową. W skórzeprzewodu umieszczone są gruczoły produkującewoskowinę.

płatek

małżowiny

otwór słuchowy

zewnętrzny

Ucho środkowe

Stanowi ono niewielką przestrzeń wypełnioną powietrzem,ograniczoną od strony zewnętrznej błoną bębenkową (10), a odstrony wewnętrznej ścianą kostną ucha wewnętrznego. W jamieucha środkowego znajdują się trzy kosteczki słuchowe:młoteczek(9), kowadełko (8) i strzemiączko(7). Młoteczek zjednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej stronyłączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono zkolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jestwzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich doucha wewnętrznego. Kosteczki słuchowe są najmniejszymikośćmi organizmu ludzkiego.

Jamę ucha środkowego łączy z gardłem trąbka słuchowa (trąbkaEustachiusza), której zadaniem jest wyrównywanie ciśnień poobu stronach błony.

Ucho wewnętrzne

Składa się z z połączonych ze sobą jam i kanałów, tworzących

błędnik kostny. Wewnątrz błędnika kostnego mieści się błędnik

błoniasty. Elementy błoniaste wypełnione są płynem –

śródchłonką (endolimfą), a należą do nich: błędnik – narząd

równowagi oraz ślimak (2) – narząd słuchu. Błędnik składa się z

przedsionka (3) i trzech kanałów półkolistych (1).

1

2

3

Budowa ucha

1-płatek uszny, 2-przewód słuchowy, 3-małżowina, 4-kanały półkoliste, 5-

ślimak, 6-trąbka słuchowa, 7-strzemiączko, 8-kowadełko, 9-młoteczek, 10-

błona bębenkowa

Zmysł słuchu

Słuch pełni bardzo ważną rolę u człowieka, ale także u innych

ssaków i ptaków. Właściwy receptor odbierający fale akustyczne

znajduje się w uchu wewnętrznym, w ślimaku i nazywany jest

narządem spiralnym – Cortiego. Tam zachodzi przetworzenie fal

akustycznych na impulsy nerwowe.

W jaki sposób odbieramy dźwięki?

Małżowina uszna (1) zbiera fale dźwiękowe i kieruje je do

przewodu słuchowego zewnętrznego (2), gdzie ulegają

wzmocnieniu. Fale dźwiękowe kierują się dalej do elastycznej,

owalnego kształtu błony bębenkowej, która zamyka koniec

przewodu słuchowego i dzięki swojej specyficznej budowie

powoduje dalsze wzmocnienie dźwięku. Błona bębenkowa (3)

drga pod wpływem fali dźwiękowej jak membrana prawdziwego

bębna. Drgania te są przekazywane są do ucha środkowego,

W uchu środkowym znajdują się najmniejsze w organizmie człowieka

kosteczki (4): młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Rolą kosteczek

słuchowych jest wzmocnienie fali dźwiękowej i przekazanie drgań poprzez

okienko owalne (7) do płynu wypełniającego ucho wewnętrzne. Dźwięk

dociera do ślimaka (5), który jest systemem kanałów. Wypełniony jest

płynem, który przemieszcza się pod wpływem drgań okienka owalnego.

Przemieszczający się płyn wprawia w ruch komórki narządu Cortiego,

które przekształcają energię mechaniczną w impulsy elektryczne

przekazywane do włókien nerwu słuchowego (6). Te wędrują dalej do

mózgu, gdzie są analizowane i interpretowane przez wyspecjalizowane

ośrodki w korze mózgowej. W ten sposób słyszymy.

8

8 – okienko okrągłe

Natężenie dźwięku

Poziom natężenia dźwięku mierzy się za pomocą jednostek

umownych – decybeli (dB). Bodziec progowy, przy którym

można osiągnąć u człowieka próg słyszenia, wynosi 0 dB.

Maksymalne natężenie dźwięku wynosi 140 dB. Dźwięki o

natężeniu powyżej tej wartości poza wrażeniem słuchowym

wywołują również czucie bólu związane z uszkodzeniem

narządu spiralnego.

Ludzie młodzi odbierają dźwięki o częstotliwości w zakresie od 20

do 20 000 Hz. W miarę starzenia się organizmu górna granica

obniża się i dźwięki o dużej częstotliwości nie są słyszane.

Najlepiej odbierane są dźwięki w zakresie od 1000 do 3000 Hz.

Wykres

przedstawiający

skalę natężenia

dźwięku w

decybelach:

Zmysł równowagi

Choć ucho kojarzy się prawidłowo ze zmysłem słuchu podstawową

jego funkcją u kręgowców jest udział w utrzymaniu równowagi

ciała. Narządem równowagi jest błędnik, który składa się z

części kostnej – błędnika kostnego i leżącej wewnątrz części

błoniastej - błędnika błoniastego. W skład błędnika wchodzą

przedsionek, obejmujący łagiewkę i woreczek oraz trzy kanały

półkoliste.

Kanały półkoliste

Ułożone są w trzech płaszczyznach prostopadłych do siebie.

Bańkowate zakończenia kanałów pokryte są komórkami

zmysłowymi reagującymi na skręty i obroty ciała, składające

się na przyśpieszenie kątowe. Każdy kanał jest wypełniony

endolimfą (śródchłonką). Ruch endolimfy wywołany skrętami

głowy podrażnia włoski komórek zmysłowych. Ponieważ kanały

półkoliste ułożone są w trzech różnych płaszczyznach, więc

ruch głową w dowolnym kierunku powoduje ruch endolimfy

przynajmniej w jednym kanale.

Kanały półkoliste

Przedsionek błędnika

W przedsionku leżą łagiewka i woreczek, które zaopatrzone są w

nabłonek nerwowy z komórkami zaopatrzonymi we włoski. W

strukturach tych znajdują się drobne kryształki węglanu wapnia

uformowane w postaci kamyków zwanych otolitami. Komórki

receptorowe leżą w przedsionku w różnych płaszczyznach.

Otolity, pod wpływem siły grawitacji, uciskają komórki zmysłowe

i wprawiają je w stan pobudzenia. Pobudzenia te zostają

przeniesione do układu nerwowego, gdzie są przetwarzane na

wrażenia o położeniu ciała w przestrzeni.

Należy pamiętać, że utrzymywanie równowagi u człowieka zależy

nie tylko od prawidłowych czynności błędnika, ale także od

pracy narządu wzroku, niektórych proprioreceptorów i od

receptorów wrażliwych na ucisk, znajdujących się w

podeszwach stóp.

Czy wiesz, że…?

Ucho ludzkie jest wyjątkowo efektywnym narządem słuchu, tak

dalece, że jego dalsza ewolucja byłaby bezcelowa, gdyż

umożliwiałaby rejestrowanie dźwięków towarzyszących ruchom

cząsteczek powietrza, a to z kolei dostarczałoby męczących

wrażeń.

W uchu długotrwale eksponowanym na działanie intensywnych

dźwięków może dojść do uszkodzenia narządu Cortiego, co

oznacza utratę słuchu.

Literatura:

• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia

• Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL,

Warszawa

• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa

• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa

• Gołda W., Wardas J. 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa